श्रीमच्छङ्करभगवत्पूज्यपादविरचितम्

ऐतरेयोपनिषद्भाष्यम्

करतलकलिताद्वयात्मतत्त्वं क्षपितदुरन्तचिरन्तनप्रमोहम् ।
उपचितमुदितोदितैर्गुणौघैः उपनिषदामयमुज्जहार भाष्यम् ॥

த்³விதீய: அத்⁴யாய:

சதுர்த²: க²ண்ட³:

அஸ்மிந்நத்⁴யாயே ஏஷ வாக்யார்த²: — ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திப்ரலயக்ருத³ஸம்ஸாரீ ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்தி: ஸர்வவித்ஸர்வமித³ம் ஜக³த்ஸ்வதோ(அ)ந்யத்³வஸ்த்வந்தரமநுபாதா³யைவ ஆகாஶாதி³க்ரமேண ஸ்ருஷ்ட்வா ஸ்வாத்மப்ரபோ³த⁴நார்த²ம் ஸர்வாணி ச ப்ராணாதி³மச்ச²ரீராணி ஸ்வயம் ப்ரவிவேஶ ; ப்ரவிஶ்ய ச ஸ்வமாத்மாநம் யதா²பூ⁴தமித³ம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஸாக்ஷாத்ப்ரத்யபு³த்⁴யத ; தஸ்மாத்ஸ ஏவ ஸர்வஶரீரேஷ்வேக ஏவாத்மா, நாந்ய இதி । அந்யோ(அ)பி ‘ஸ ம ஆத்மா ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யேவம் வித்³யாத்’ இதி ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1) ‘ப்³ரஹ்ம ததமம்’ (ஐ. உ. 1 । 3 । 13) இதி சோக்தம் । அந்யத்ர ச ஸர்வக³தஸ்ய ஸர்வாத்மநோ வாலாக்³ரமாத்ரமப்யப்ரவிஷ்டம் நாஸ்தீதி கத²ம் ஸீமாநம் விதா³ர்ய ப்ராபத்³யத பிபீலிகேவ ஸுஷிரம் ? நந்வத்யல்பமித³ம் சோத்³யம் । ப³ஹு சாத்ர சோத³யிதவ்யம் । அகரண: ஸந்நீக்ஷத । அநுபாதா³ய கிஞ்சில்லோகாநஸ்ருஜத । அத்³ப்⁴ய: புருஷம் ஸமுத்³த்⁴ருத்யாமூர்ச²யத் । தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாந்முகா²தி³ நிர்பி⁴ந்நம் முகா²தி³ப்⁴யஶ்சாக்³ந்யாத³யோ லோகபாலா: । தேஷாம் சாஶநாயாதி³ஸம்யோஜநம் ததா³யதநப்ரார்த²நம் தத³ர்த²ம் க³வாதி³ப்ரத³ர்ஶநம் தேஷாம் ச யதா²யதநப்ரவேஶநம் ஸ்ருஷ்டஸ்யாந்நஸ்ய பலாயநம் வாகா³தி³பி⁴ஸ்தஜ்ஜிக்⁴ருக்ஷேதி । ஏதத்ஸர்வம் ஸீமாவிதா³ரணப்ரவேஶஸமமேவ ॥
அஸ்து தர்ஹி ஸர்வமேவேத³மநுபபந்நம் । ந, அத்ராத்மாவவோத⁴மாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத்ஸர்வோ(அ)யமர்த²வாத³ இத்யதோ³ஷ: । மாயாவிவத்³வா ; மஹாமாயாவீ தே³வ: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்தி: ஸர்வமேதச்சகார ஸுகா²வபோ³த⁴ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் லோகவதா³க்²யாயிகாதி³ப்ரபஞ்ச இதி யுக்ததர: பக்ஷ: । ந ஹி ஸ்ருஷ்ட்யாக்²யாயிகாதி³பரிஜ்ஞாநாத்கிஞ்சித்ப²லமிஷ்யதே । ஐகாத்ம்யஸ்வரூபபரிஜ்ஞாநாத்து அம்ருதத்வம் ப²லம் ஸர்வோபநிஷத்ப்ரஸித்³த⁴ம் । ஸ்ம்ருதிஷு ச கீ³தாத்³யாஸு ‘ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்தம் பரமேஶ்வரம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 27) இத்யாதி³நா । நநு த்ரய ஆத்மாநோ போ⁴க்தா கர்தா ஸம்ஸாரீ ஜீவ ஏக: ஸர்வலோகஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴: । அநேகப்ராணிகர்மப²லோபபோ⁴க³யோக்³யாநேகாதி⁴ஷ்டா²நவல்லோகதே³ஹநிர்மாணேந லிங்கே³ந யதா²ஶாஸ்த்ரப்ரத³ர்ஶிதேந புரப்ராஸாதா³தி³நிர்மாணலிங்கே³ந தத்³விஷயகௌஶலஜ்ஞாநவாம்ஸ்தத்கர்தா தக்ஷாதி³ரிவ ஈஶ்வர: ஸர்வஜ்ஞோ ஜக³த: கர்தா த்³விதீயஶ்சேதந ஆத்மா அவக³ம்யதே । ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴ ஔபநிஷத³: புருஷஸ்த்ருதீய: । ஏவமேதே த்ரய ஆத்மாநோ(அ)ந்யோந்யவிலக்ஷணா: । தத்ர கத²மேக ஏவாத்மா அத்³விதீய: அஸம்ஸாரீதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே ? தத்ர ஜீவ ஏவ தாவத்கத²ம் ஜ்ஞாயதே ? நந்வேவம் ஜ்ஞாயதே ஶ்ரோதா மந்தா த்³ரஷ்டா ஆதே³ஷ்டாகோ⁴ஷ்டா விஜ்ஞாதா ப்ரஜ்ஞாதேதி । நநு விப்ரதிஷித்³த⁴ம் ஜ்ஞாயதே ய: ஶ்ரவணாதி³கர்த்ருத்வேந அமதோ மந்தா அவிஜ்ஞாதோ விஜ்ஞாதா இதி ச । ததா² ‘ந மதேர்மந்தாரம் மந்வீதா² ந விஜ்ஞாதேர்விஜ்ஞாதாரம் விஜாநீயா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இத்யாதி³ ச । ஸத்யம் விப்ரதிஷித்³த⁴ம் , யதி³ ப்ரத்யக்ஷேண ஜ்ஞாயேத ஸுகா²தி³வத் । ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநம் ச நிவார்யதே ‘ந மதேர்மந்தாரம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இத்யாதி³நா । ஜ்ஞாயதே து ஶ்ரவணாதி³லிங்கே³ந ; தத்ர குதோ விப்ரதிஷேத⁴: ? நநு ஶ்ரவணாதி³லிங்கே³நாபி கத²ம் ஜ்ஞாயதே, யாவதா யதா³ ஶ்ருணோத்யாத்மா ஶ்ரோதவ்யம் ஶப்³த³ம் , ததா³ தஸ்ய ஶ்ரவணக்ரியயைவ வர்தமாநத்வாந்மநநவிஜ்ஞாநக்ரியே ந ஸம்ப⁴வத ஆத்மநி பரத்ர வா । ததா² அந்யத்ராபி மநநாதி³க்ரியாஸு । ஶ்ரவணாதி³க்ரியாஶ்ச ஸ்வவிஷயேஷ்வேவ । ந ஹி மந்தவ்யாத³ந்யத்ர மந்து: மநநக்ரியா ஸம்ப⁴வதி । நநு மநஸ: ஸர்வமேவ மந்தவ்யம் । ஸத்யமேவம் ; ததா²பி ஸர்வமபி மந்தவ்யம் மந்தாரமந்தரேண ந மந்தும் ஶக்யம் । யத்³யேவம் கிம் ஸ்யாத் ? இத³மத்ர ஸ்யாத் — ஸர்வஸ்ய யோ(அ)யம் மந்தா, ஸ மந்தைவேதி ந ஸ மந்தவ்ய: ஸ்யாத் । ந ச த்³விதீயோ மந்துர்மந்தாஸ்தி । யதா³ ஸ ஆத்மநைவ மந்தவ்ய:, ததா³ யேந ச மந்தவ்ய ஆத்மா ஆத்மநா, யஶ்ச மந்தவ்ய ஆத்மா, தௌ த்³வௌ ப்ரஸஜ்யேயாதாம் । ஏக ஏவ ஆத்மா த்³விதா⁴ மந்த்ருமந்தவ்யத்வேந த்³விஶகலீப⁴வேத்³வம்ஶாதி³வத் , உப⁴யதா²ப்யநுபபத்திரேவ । யதா² ப்ரதீ³பயோ: ப்ரகாஶ்யப்ரகாஶகத்வாநுபபத்தி:, ஸமத்வாத் , தத்³வத் । ந ச மந்துர்மந்தவ்யே மநநவ்யாபாரஶூந்ய: காலே(அ)ஸ்த்யாத்மமநநாய । யதா³பி லிங்கே³நாத்மாநம் மநுதே மந்தா, ததா³பி பூர்வவதே³வ லிங்கே³ந மந்தவ்ய ஆத்மா, யஶ்ச தஸ்ய மந்தா, தௌ த்³வௌ ப்ரஸஜ்யேயாதாம் ; ஏக ஏவ வா த்³விதே⁴தி பூர்வோக்தோ தோ³ஷ: । ந ப்ரத்யக்ஷேண, நாப்யநுமாநேந ஜ்ஞாயதே சேத் , கத²முச்யதே ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ (கௌ. உ. 3 । 9) இதி, கத²ம் வா ஶ்ரோதா மந்தேத்யாதி³ ? நநு ஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவாநாத்மா, அஶ்ரோத்ருத்வாதி³ ச ப்ரஸித்³த⁴மாத்மந: ; கிமத்ர விஷமம் பஶ்யஸி ? யத்³யபி தவ ந விஷமம் ; ததா²பி மம து விஷமம் ப்ரதிபா⁴தி । கத²ம் ? யதா³ஸௌ ஶ்ரோதா, ததா³ ந மந்தா ; யதா³ மந்தா, ததா³ ந ஶ்ரோதா । தத்ரைவம் ஸதி, பக்ஷே ஶ்ரோதா மந்தா, பக்ஷே ந ஶ்ரோதா நாபி மந்தா । ததா² அந்யத்ராபி ச । யதை³வம் , ததா³ ஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவாநாத்மா அஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவாந்வேதி ஸம்ஶயஸ்தா²நே கத²ம் தவ ந வைஷம்யம் ? யதா³ தே³வத³த்தோ க³ச்ச²தி, ததா³ ந ஸ்தா²தா, க³ந்தைவ । யதா³ திஷ்ட²தி, ந க³ந்தா, ஸ்தா²தைவ ; ததா³ஸ்ய பக்ஷ ஏவ க³ந்த்ருத்வம் ஸ்தா²த்ருத்வம் ச, ந நித்யம் க³ந்த்ருத்வம் ஸ்தா²த்ருத்வம் வா, தத்³வத் । ததை²வாத்ர காணாதா³த³ய: பஶ்யந்தி । பக்ஷப்ராப்தேநைவ ஶ்ரோத்ருத்வாதி³நா ஆத்மோச்யதே ஶ்ரோதா மந்தேத்யாதி³வசநாத் । ஸம்யோக³ஜத்வமயௌக³பத்³யம் ச ஜ்ஞாநஸ்ய ஹ்யாசக்ஷதே । த³ர்ஶயந்தி ச அந்யத்ரமநா அபூ⁴வம் நாத³ர்ஶம் இத்யாதி³ யுக³பஜ்ஜ்ஞாநாநுத்பத்திர்மநஸோ லிங்க³மிதி ச ந்யாய்யம் । ப⁴வத்வேவம் கிம் தவ நஷ்டம் யத்³யேவம் ஸ்யாத் ? அஸ்த்வேவம் தவேஷ்டம் சேத் ; ஶ்ருத்யர்த²ஸ்து ந ஸம்ப⁴வதி । கிம் ந ஶ்ரோதா மந்தேத்யாதி³ஶ்ருத்யர்த²: ? ந, ந ஶ்ரோதா ந மந்தேத்யாதி³வசநாத் । நநு பாக்ஷிகத்வேந ப்ரத்யுக்தம் த்வயா ; ந, நித்யமேவ ஶ்ரோத்ருத்வாத்³யப்⁴யுபக³மாத் , ‘ந ஹி ஶ்ரோது: ஶ்ருதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 27) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஏவம் தர்ஹி நித்யமேவ ஶ்ரோத்ருத்வாத்³யப்⁴யுபக³மே, ப்ரத்யக்ஷவிருத்³தா⁴ யுக³பஜ்ஜ்ஞாநோத்பத்தி: அஜ்ஞாநாபா⁴வஶ்சாத்மந: கல்பித: ஸ்யாத் । தச்சாநிஷ்டமிதி । நோப⁴யதோ³ஷோபபத்தி:, ஆத்மந: ஶ்ருத்யாதி³ஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவத்த்வஶ்ருதே: । அநித்யாநாம் மூர்தாநாம் ச சக்ஷுராதீ³நாம் த்³ருஷ்ட்யாத்³யநித்யமேவ ஸம்யோக³வியோக³த⁴ர்மிணாம் । யதா² அக்³நேர்ஜ்வலநம் த்ருணாதி³ஸம்யோக³ஜத்வாத் , தத்³வத் । ந து நித்யஸ்யாமூர்தஸ்யாஸம்யோக³விபா⁴க³த⁴ர்மிண: ஸம்யோக³ஜத்³ருஷ்ட்யாத்³யநித்யத⁴ர்மவத்த்வம் ஸம்ப⁴வதி । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாத்³யா । ஏவம் தர்ஹி த்³வே த்³ருஷ்டீ சக்ஷுஷோ(அ)நித்யா த்³ருஷ்டி:, நித்யா சாத்மந: । ததா² ச த்³வே ஶ்ருதீ ஶ்ரோத்ரஸ்யாநித்யா, நித்யா சாத்மஸ்வரூபஸ்ய । ததா² த்³வே மதீ விஜ்ஞாதீ பா³ஹ்யாபா³ஹ்யே । ஏவம் ஹ்யேவ சேயம் ஶ்ருதிருபபந்நா ப⁴வதி — ‘த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டா ஶ்ருதே: ஶ்ரோதா’ இத்யாத்³யா । லோகே(அ)பி ப்ரஸித்³த⁴ம் சக்ஷுஷஸ்திமிராக³மாபாயயோ: நஷ்டா த்³ருஷ்டி: ஜாதா த்³ருஷ்டி: இதி சக்ஷுர்த்³ருஷ்டேரநித்யத்வம் । ததா² ச ஶ்ருதிமத்யாதீ³நாமாத்மத்³ருஷ்ட்யாதீ³நாம் ச நித்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மேவ லோகே । வத³தி ஹ்யுத்³த்⁴ருதசக்ஷு: ஸ்வப்நே(அ)த்³ய மயா ப்⁴ராதா த்³ருஷ்ட இதி । ததா² அவக³தபா³தி⁴ர்ய: ஸ்வப்நே ஶ்ருதோ மந்த்ரோ(அ)த்³யேத்யாதி³ । யதி³ சக்ஷு:ஸம்யோக³ஜைவாத்மநோ நித்யா த்³ருஷ்டிஸ்தந்நாஶே நஶ்யேத் , ததா³ உத்³த்⁴ருதசக்ஷு: ஸ்வப்நே நீலபீதாதி³ ந பஶ்யேத் । ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டே:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாத்³யா ச ஶ்ருதி: அநுபபந்நா ஸ்யாத் । ‘தச்சக்ஷு: புருஷே யேந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி’ இத்யாத்³யா ச ஶ்ருதி: । நித்யா ஆத்மநோ த்³ருஷ்டிர்பா³ஹ்யாநித்யத்³ருஷ்டேர்க்³ராஹிகா । பா³ஹ்யத்³ருஷ்டேஶ்ச உபஜநாபாயாத்³யநித்யத⁴ர்மவத்த்வாத் க்³ராஹிகாயா ஆத்மத்³ருஷ்டேஸ்தத்³வத³வபா⁴ஸத்வமநித்யத்வாதி³ ப்⁴ராந்திநிமித்தம் லோகஸ்யேதி யுக்தம் । யதா² ப்⁴ரமணாதி³த⁴ர்மவத³லாதாதி³வஸ்துவிஷயத்³ருஷ்டிரபி ப்⁴ரமதீவ, தத்³வத் । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி । தஸ்மாதா³த்மத்³ருஷ்டேர்நித்யத்வாந்ந யௌக³பத்³யமயௌக³பத்³யம் வா அஸ்தி । பா³ஹ்யாநித்யத்³ருஷ்ட்யுபாதி⁴வஶாத்து லோகஸ்ய தார்கிகாணாம் ச ஆக³மஸம்ப்ரதா³யவர்ஜிதத்வாத் அநித்யா ஆத்மநோ த்³ருஷ்டிரிதி ப்⁴ராந்திருபபந்நைவ । ஜீவேஶ்வரபரமாத்மபே⁴த³கல்பநா ச ஏதந்நிமித்தைவ । ததா² அஸ்தி, நாஸ்தி, இத்யாத்³யாஶ்ச யாவந்தோ வாங்மநஸயோர்பே⁴தா³ யத்ரைகம் ப⁴வந்தி, தத்³விஷயாயா நித்யாயா த்³ருஷ்டேர்நிர்விஶேஷாயா: । அஸ்தி நாஸ்தி, ஏகம் நாநா, கு³ணவத³கு³ணம் , ஜாநாதி ந ஜாநாதி, க்ரியாவத³க்ரியம் , ப²லவத³ப²லம் , ஸபீ³ஜம் நிர்பீ³ஜம் , ஸுக²ம் து³:க²ம் , மத்⁴யமமத்⁴யம் , ஶூந்யமஶூந்யம் , பரோ(அ)ஹமந்ய:, இதி வா ஸர்வவாக்ப்ரத்யயாகோ³சரே ஸ்வரூபே யோ விகல்பயிதுமிச்ச²தி, ஸ நூநம் க²மபி சர்மவத்³வேஷ்டயிதுமிச்ச²தி, ஸோபாநமிவ ச பத்³ப்⁴யாமாரோடு⁴ம் ; ஜலே கே² ச மீநாநாம் வயஸாம் ச பத³ம் தி³த்³ருக்ஷதே ; ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, ‘கோ அத்³தா⁴ வேத³’ (ரு. ஸம். 1 । 30 । 6) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ॥
கத²ம் தர்ஹி தஸ்ய ஸ ம ஆத்மேதி வேத³நம் ; ப்³ரூஹி கேந ப்ரகாரேண தமஹம் ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாம் । அத்ராக்²யாயிகாமாசக்ஷதே — கஶ்சித்கில மநுஷ்யோ முக்³த⁴: கைஶ்சிது³க்த: கஸ்மிம்ஶ்சித³பராதே⁴ ஸதி தி⁴க்த்வாம் நாஸி மநுஷ்ய இதி । ஸ முக்³த⁴தயா ஆத்மநோ மநுஷ்யத்வம் ப்ரத்யாயயிதும் கஞ்சிது³பேத்யாஹ — ப்³ரவீது ப⁴வாந்கோ(அ)ஹமஸ்மீதி । ஸ தஸ்ய முக்³த⁴தாம் ஜ்ஞாத்வா ஆஹ — க்ரமேண போ³த⁴யிஷ்யாமீதி । ஸ்தா²வராத்³யாத்மபா⁴வமபோஹ்ய ந த்வமமநுஷ்ய இத்யுக்த்வோபரராம । ஸ தம் முக்³த⁴: ப்ரத்யாஹ — ப⁴வாந்மாம் போ³த⁴யிதும் ப்ரவ்ருத்தஸ்தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ, கிம் ந போ³த⁴யதீதி । தாத்³ருகே³வ தத்³ப⁴வதோ வசநம் । நாஸ்யமநுஷ்ய இத்யுக்தே(அ)பி மநுஷ்யத்வமாத்மநோ ந ப்ரதிபத்³யதே ய:, ஸ கத²ம் மநுஷ்யோ(அ)ஸீத்யுக்தோ(அ)பி மநுஷ்யத்வமாத்மந: ப்ரதிபத்³யேத ? தஸ்மாத்³யதா²ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶ ஏவாத்மாவபோ³த⁴விதி⁴:, நாந்ய: । ந ஹ்யக்³நேர்தா³ஹ்யம் த்ருணாதி³ அந்யேந கேநசித்³த³க்³து⁴ம் ஶக்யம் । அத ஏவ ஶாஸ்த்ரமாத்மஸ்வரூபம் போ³த⁴யிதும் ப்ரவ்ருத்தம் ஸத் அமநுஷ்யத்வப்ரதிஷேதே⁴நேவ ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யுக்த்வோபரராம । ததா² ‘அநந்தரமபா³ஹ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19)(ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யநுஶாஸநம் ; ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14)(ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யேவமாத்³யபி ச । யாவத³யமேவ யதோ²க்தமிமமாத்மாநம் ந வேத்தி, தாவத³யம் ப்³ராஹ்மாநித்யத்³ருஷ்டிலக்ஷணமுபாதி⁴மாத்மத்வேநோபேத்ய அவித்³யயா உபாதி⁴த⁴ர்மாநாத்மநோ மந்யமாநோ ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தேஷு ஸ்தா²நேஷு புந: புநராவர்தமாந: அவித்³யாகாமகர்மவஶாத்ஸம்ஸரதி । ஸ ஏவம் ஸம்ஸரந் உபாத்ததே³ஹேந்த்³ரியஸங்கா⁴தம் த்யஜதி । த்யக்த்வா அந்யமுபாத³த்தே । புந: புநரேவமேவ நதீ³ஸ்ரோதோவஜ்ஜந்மமரணப்ரப³ந்தா⁴விச்சே²தே³ந வர்தமாந: காபி⁴ரவஸ்தா²பி⁴ர்வர்ததே இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயந்த்யாஹ ஶ்ருதி: வைராக்³யஹேதோ: —
ஏஷ+பந்தா²+ஏதத்கர்மைதத்³ப்³ரஹ்மைதத்ஸத்யம்

புருஷே ஹ வா அயமாதி³தோ க³ர்போ⁴ ப⁴வதி । யதே³தத்³ரேதஸ்ததே³தத்ஸர்வேப்⁴யோ(அ)ங்கே³ப்⁴யஸ்தேஜ: ஸம்பூ⁴தமாத்மந்யேவாத்மாநம் பி³ப⁴ர்தி தத்³யதா² ஸ்த்ரியாம் ஸிஞ்சத்யதை²நஜ்ஜநயதி தத³ஸ்ய ப்ரத²மம் ஜந்ம ॥ 1 ॥

அயமேவாவித்³யாகாமகர்மாபி⁴மாநவாந் யஜ்ஞாதி³கர்ம க்ருத்வா அஸ்மால்லோகாத்³தூ⁴மாதி³க்ரமேண சந்த்³ரமஸம் ப்ராப்ய க்ஷீணகர்மா வ்ருஷ்ட்யாதி³க்ரமேண இமம் லோகம் ப்ராப்ய அந்நபூ⁴த: புருஷாக்³நௌ ஹுத: । தஸ்மிந்புருஷே ஹ வை அயம் ஸம்ஸாரீ ரஸாதி³க்ரமேண ஆதி³த: ப்ரத²மத: ரேதோரூபேண க³ர்போ⁴ ப⁴வதீதி ஏததா³ஹ — யதே³தத்புருஷே ரேத:, தேந ரூபேணேதி । தச்ச ஏதத் ரேத: அந்நமயஸ்ய பிண்ட³ஸ்ய ஸர்வேப்⁴ய: அங்கே³ப்⁴ய: அவயவேப்⁴யோ ரஸாதி³லக்ஷணேப்⁴ய: தேஜ: ஸாரரூபம் ஶரீரஸ்ய ஸம்பூ⁴தம் பரிநிஷ்பந்நம் தத் புருஷஸ்ய ஆத்மபூ⁴தத்வாதா³த்மா, தமாத்மாநம் ரேதோரூபேண க³ர்பீ⁴பூ⁴தம் ஆத்மந்யேவ ஸ்வஶரீர ஏவ ஆத்மாநம் பி³ப⁴ர்தி தா⁴ரயதி । தத் ரேத: ஸ்த்ரியாம் ஸிஞ்சதி யதா³, யதா³ யஸ்மிந்காலே பா⁴ர்யா ருதுமதீ தஸ்யாம் யோஷாக்³நௌ ஸ்த்ரியாம் ஸிஞ்சதி உபக³ச்ச²ந் , அத² ததா³ ஏநத் ஏதத்³ரேத: ஆத்மநோ க³ர்ப⁴ரூபம் ஜநயதி பிதா । தத் அஸ்ய புருஷஸ்ய ஸ்தா²நாந்நிர்க³மநம் ரேத:ஸேககாலே ரேதோரூபேண அஸ்ய ஸம்ஸாரிண: ப்ரத²மம் ஜந்ம ப்ரத²மாவஸ்தா²பி⁴வ்யக்தி: । ததே³தது³க்தம் புரஸ்தாத் ‘அஸாவாத்மா அமுமாத்மாநம்’ இத்யாதி³நா ॥

தத்ஸ்த்ரியா ஆத்மபூ⁴யம் க³ச்ச²தி யதா² ஸ்வமங்க³ம் ததா² । தஸ்மாதே³நாம் ந ஹிநஸ்தி ஸாஸ்யைதமாத்மாநமத்ர க³தம் பா⁴வயதி ॥ 2 ॥

தத் ரேத: யஸ்யாம் ஸ்த்ரியாம் ஸிக்தம் ஸத்தஸ்யா: ஸ்த்ரியா: ஆத்மபூ⁴யம் ஆத்மாவ்யதிரேகதாம் யதா² பிது: ஏவம் க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி யதா² ஸ்வமங்க³ம் ஸ்தநாதி³, ததா² தத்³வதே³வ । தஸ்மாத்³தே⁴தோ: ஏநாம் மாதரம் ஸ க³ர்போ⁴ ந ஹிநஸ்தி பிடகாதி³வத் । யஸ்மாத்ஸ்தநாதி³ ஸ்வாங்க³வதா³த்மபூ⁴யம் க³தம் , தஸ்மாந்ந ஹிநஸ்தி ந பா³த⁴த இத்யர்த²: । ஸா அந்தர்வத்நீ ஏதம் அஸ்ய ப⁴ர்துராத்மாநம் அத்ர ஆத்மந உத³ரே க³தம் ப்ரவிஷ்டம் பு³த்³த்⁴வா பா⁴வயதி வர்த⁴யதி பரிபாலயதி க³ர்ப⁴விருத்³தா⁴ஶநாதி³பரிஹாரம் அநுகூலாஶநாத்³யுபயோக³ம் ச குர்வதீ ॥

ஸா பா⁴வயித்ரீ பா⁴வயிதவ்யா ப⁴வதி தம் ஸ்த்ரீ க³ர்ப⁴ம் பி³ப⁴ர்தி ஸோ(அ)க்³ர ஏவ குமாரம் ஜந்மநோ(அ)க்³ரே(அ)தி⁴ பா⁴வயதி । ஸ யத்குமாரம் ஜந்மநோ(அ)க்³ரே(அ)தி⁴ பா⁴வயத்யாத்மாநமேவ தத்³பா⁴வயத்யேஷாம் லோகாநாம் ஸந்தத்யா ஏவம் ஸந்ததா ஹீமே லோகாஸ்தத³ஸ்ய த்³விதீயம் ஜந்ம ॥ 3 ॥

ஸா பா⁴வயித்ரீ வர்த⁴யித்ரீ ப⁴ர்துராத்மநோ க³ர்ப⁴பூ⁴தஸ்ய பா⁴வயிதவ்யா வர்த⁴யிதவ்யா ச ப⁴ர்த்ரா ப⁴வதி । ந ஹ்யுபகாரப்ரத்யுபகாரமந்தரேண லோகே கஸ்யசித்கேநசித்ஸம்ப³ந்த⁴ உபபத்³யதே । தம் க³ர்ப⁴ம் ஸ்த்ரீ யதோ²க்தேந க³ர்ப⁴தா⁴ரணவிதா⁴நேந பி³ப⁴ர்தி தா⁴ரயதி அக்³ரே ப்ராக்³ஜந்மந: । ஸ: பிதா அக்³ரே ஏவ பூர்வமேவ ஜாதமாத்ரம் குமாரம் ஜந்மந: அதி⁴ ஊர்த்⁴வம் ஜந்மந: ஜாதம் குமாரம் ஜாதகர்மாதி³நா பிதா பா⁴வயதி । ஸ: பிதா யத் யஸ்மாத் குமாரம் ஜந்மந: அதி⁴ ஊர்த்⁴வம் அக்³ரே ஜாதமாத்ரமேவ ஜாதகர்மாதி³நா யத்³பா⁴வயதி, தத் ஆத்மாநமேவ பா⁴வயதி ; பிதுராத்மைவ ஹி புத்ரரூபேண ஜாயதே । ததா² ஹ்யுக்தம் ‘பதிர்ஜாயாம் ப்ரவிஶதி’ (ஹரி. 3 । 73 । 71) இத்யாதி³ । தத்கிமர்த²மாத்மாநம் புத்ரரூபேண ஜநயித்வா பா⁴வயதீதி ? உச்யதே — ஏஷாம் லோகாநாம் ஸந்தத்யை அவிச்சே²தா³யேத்யர்த²: । விச்சி²த்³யேரந்ஹீமே லோகா: புத்ரோத்பாத³நாதி³ யதி³ ந குர்யு: । ஏவம் புத்ரோத்பாத³நாதி³கர்மாவிச்சே²தே³நைவ ஸந்ததா: ப்ரப³ந்த⁴ரூபேண வர்தந்தே ஹி யஸ்மாத் இமே லோகா:, தஸ்மாத்தத³விச்சே²தா³ய தத்கர்தவ்யம் ; ந மோக்ஷாயேத்யர்த²: । தத் அஸ்ய ஸம்ஸாரிண: குமாரரூபேண மாதுருத³ராத்³யந்நிர்க³மநம் , தத் ரேதோரூபாபேக்ஷயா த்³விதீயம் ஜந்ம த்³விதீயாவஸ்தா²பி⁴வ்யக்தி: ॥

ஸோ(அ)ஸ்யாயமாத்மா புண்யேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: ப்ரதிதீ⁴யதே । அதா²ஸ்யாயமிதர ஆத்மா க்ருதக்ருத்யோ வயோக³த: ப்ரைதி ஸ இத: ப்ரயந்நேவ புநர்ஜாயதே தத³ஸ்ய த்ருதீயம் ஜந்ம ॥ 4 ॥

அஸ்ய பிது: ஸோ(அ)யம் புத்ராத்மா புண்யேப்⁴ய: ஶாஸ்த்ரோக்தேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: கர்மநிஷ்பாத³நார்த²ம் ப்ரதிதீ⁴யதே பிது: ஸ்தா²நே பித்ரா யத்கர்தவ்யம் தத்கரணாய ப்ரதிநிதீ⁴யத இத்யர்த²: । ததா² ச ஸம்ப்ரத்திவித்³யாயாம் வாஜஸநேயகே — ‘பித்ராநுஶிஷ்டோ(அ)ஹம் ப்³ரஹ்மாஹம் யஜ்ஞ இத்யாதி³ ப்ரதிபத்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 17) இதி । அத² அநந்தரம் புத்ரே நிவேஶ்யாத்மநோ பா⁴ரம் அஸ்ய புத்ரஸ்ய இதர: அயம் ய: பித்ராத்மா க்ருதக்ருத்ய:, கர்தவ்யாத் ருணத்ரயாத் விமுக்த: க்ருதகர்தவ்ய இத்யர்த²:, வயோக³த: க³தவயா: ஜீர்ண: ஸந் ப்ரைதி ம்ரியதே । ஸ: இத: அஸ்மாத் ப்ரயந்நேவ ஶரீரம் பரித்யஜந்நேவ, த்ருணஜலூகாதி³வத் , தே³ஹாந்தரமுபாத³தா³ந: கர்மசிதம் , புநர்ஜாயதே । தத³ஸ்ய ம்ருத்வா ப்ரதிபத்தவ்யம் யத் , தத் த்ருதீயம் ஜந்ம । நநு ஸம்ஸரத: பிது: ஸகாஶாத்³ரேதோரூபேண ப்ரத²மம் ஜந்ம ; தஸ்யைவ குமாரரூபேண மாதுர்த்³விதீயம் ஜந்மோக்தம் ; தஸ்யைவ த்ருதீயே ஜந்மநி வக்தவ்யே, ப்ரயதஸ்தஸ்ய பிதுர்யஜ்ஜந்ம, தத்த்ருதீயமிதி கத²முச்யதே ? நைஷ தோ³ஷ:, பிதாபுத்ரயோரேகாத்மத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ஸோ(அ)பி புத்ர: ஸ்வபுத்ரே பா⁴ரம் நிதா⁴ய இத: ப்ரயந்நேவ புநர்ஜாயதே யதா² பிதா । தத³ந்யத்ரோக்தமிதரத்ராப்யுக்தமேவ ப⁴வதீதி மந்யதே ஶ்ருதி: । பிதாபுத்ரயோரேகாத்மத்வாத் ॥

தது³க்தம்ருஷிணா । க³ர்பே⁴ நு ஸந்நந்வேஷாமவேத³மஹம் தே³வாநாம் ஜநிமாநி விஶ்வா । ஶதம் மா புர ஆயஸீரரக்ஷந்நத⁴: ஶ்யேநோ ஜவஸா நிரதீ³யமிதி க³ர்ப⁴ ஏவைதச்ச²யாநோ வாமதே³வ ஏவமுவாச ॥ 5 ॥

ஏவம் ஸம்ஸரந்நவஸ்தா²பி⁴வ்யக்தித்ரயேண ஜந்மமரணப்ரப³ந்தா⁴ரூட⁴: ஸர்வோ லோக: ஸம்ஸாரஸமுத்³ரே நிபதித: கத²ஞ்சித்³யதா³ ஶ்ருத்யுக்தமாத்மாநம் விஜாநாதி யஸ்யாம் கஸ்யாஞ்சித³வஸ்தா²யாம் , ததை³வ முக்தஸர்வஸம்ஸாரப³ந்த⁴ந: க்ருதக்ருத்யோ ப⁴வதீத்யேதத்³வஸ்து, தத் ருஷிணா மந்த்ரேணாபி உக்தமித்யாஹ — க³ர்பே⁴ நு மாதுர்க³ர்பா⁴ஶய ஏவ ஸந் , நு இதி விதர்கே । அநேகஜந்மாந்தரபா⁴வநாபரிபாகவஶாத் ஏஷாம் தே³வாநாம் வாக³க்³ந்யாதீ³நாம் ஜநிமாநி ஜந்மாநி விஶ்வா விஶ்வாநி ஸர்வாணி அந்வவேத³ம் அஹம் அஹோ அநுபு³த்³த⁴வாநஸ்மீத்யர்த²: । ஶதம் அநேகா: ப³ஹ்வ்ய: மா மாம் புர: ஆயஸீ: ஆயஸ்யோ லோஹமய்ய இவாபே⁴த்³யாநி ஶரீராணீத்யபி⁴ப்ராய: । அரக்ஷந் ரக்ஷிதவத்ய: ஸம்ஸாரபாஶநிர்க³மநாத் அத⁴: । அத² ஶ்யேந இவ ஜாலம் பி⁴த்த்வா ஜவஸா ஆத்மஜ்ஞாநக்ருதஸாமர்த்²யேந நிரதீ³யம் நிர்க³தோ(அ)ஸ்மி । அஹோ க³ர்ப⁴ ஏவ ஶயாநோ வாமதே³வ: ருஷி: ஏவமுவாச ஏதத் ॥

ஸ ஏவம் வித்³வாநஸ்மாச்ச²ரீரபே⁴தா³தூ³ர்த்⁴வ உத்க்ரம்யாமுஷ்மிந்ஸ்வர்கே³ லோகே ஸர்வாந்காமாநாப்த்வாம்ருத: ஸமப⁴வத்ஸமப⁴வத் ॥ 6 ॥ இதி சதுர்த²: க²ண்ட³: ॥

ஸ: வாமதே³வ ருஷி: யதோ²க்தமாத்மாநம் ஏவம் வித்³வாந் அஸ்மாத் ஶரீரபே⁴தா³த் ஶரீரஸ்ய அவித்³யாபரிகல்பிதஸ்ய ஆயஸவத³நிர்பே⁴த்³யஸ்ய ஜநநமரணாத்³யநேகாநர்த²ஶதாவிஷ்டஶரீரப்ரப³ந்த⁴ஸ்ய பரமாத்மஜ்ஞாநாம்ருதோபயோக³ஜநிதவீர்யக்ருதபே⁴தா³த் ஶரீரோத்பத்திபீ³ஜாவித்³யாதி³நிமித்தோபமர்த³ஹேதோ: ஶரீரவிநாஶாதி³த்யர்த²: । ஊர்த்⁴வ: பரமாத்மபூ⁴த: ஸந் அதோ⁴ப⁴வாத்ஸம்ஸாராத் உத்க்ரம்ய ஜ்ஞாநாவத்³யோதிதாமலஸர்வாத்மபா⁴வமாபந்ந: ஸந் அமுஷ்மிந் யதோ²க்தே அஜரே(அ)மரே(அ)ம்ருதே(அ)ப⁴யே ஸர்வஜ்ஞே(அ)பூர்வே(அ)நபரே(அ)நந்தரே(அ)பா³ஹ்யே ப்ரஜ்ஞாநாம்ருதைகரஸே ஸ்வர்கே³ லோகே ஸ்வஸ்மிந்நாத்மநி ஸ்வே ஸ்வரூபே அம்ருத: ஸமப⁴வத் ஆத்மஜ்ஞாநேந பூர்வமாப்தகாமதயா ஜீவந்நேவ ஸர்வாந்காமாநாப்த்வா இத்யர்த²: । த்³விர்வசநம் ஸப²லஸ்ய ஸோதா³ஹரணஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய பரிஸமாப்திப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ॥
இதி சதுர்த²க²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஐதரேயோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யே த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய: ॥