ऐतरेयोपनिषद्भाष्यम्

பரிஸமாப்தம் கர்ம ஸஹாபரப்³ரஹ்மவிஷயவிஜ்ஞாநேந । ஸைஷா கர்மணோ ஜ்ஞாநஸஹிதஸ்ய பரா க³திருக்த²விஜ்ஞாநத்³வாரேணோபஸம்ஹ்ருதா । ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம ப்ராணாக்²யம் । ஏஷ ஏகோ தே³வ: । ஏதஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய ஸர்வே தே³வா விபூ⁴தய: । ஏதஸ்ய ப்ராணஸ்யாத்மபா⁴வம் க³ச்ச²ந் தே³வதா அப்யேதி இத்யுக்தம் । ஸோ(அ)யம் தே³வதாப்யயலக்ஷண: பர: புருஷார்த²: । ஏஷ மோக்ஷ: । ஸ சாயம் யதோ²க்தேந ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயேந ஸாத⁴நேந ப்ராப்தவ்யோ நாத: பரமஸ்தீத்யேகே ப்ரதிபந்நா: । தாந்நிராசிகீர்ஷுருத்தரம் கேவலாத்மஜ்ஞாநவிதா⁴நார்த²ம் ‘ஆத்மா வா இத³ம்’ இத்யாத்³யாஹ । கத²ம் புநரகர்மஸம்ப³ந்தி⁴கேவலாத்மவிஜ்ஞாநவிதா⁴நார்த² உத்தரோ க்³ரந்த² இதி க³ம்யதே ? அந்யார்தா²நவக³மாத் । ததா² ச பூர்வோக்தாநாம் தே³வதாநாமக்³ந்யாதீ³நாம் ஸம்ஸாரித்வம் த³ர்ஶயிஷ்யத்யஶநாயாதி³தோ³ஷவத்த்வேந ‘தமஶநாயாபிபாஸாப்⁴யாமந்வவார்ஜத்’ (ஐ. உ. 1 । 2 । 1) இத்யாதி³நா । அஶநாயாதி³மத்ஸர்வம் ஸம்ஸார ஏவ பரஸ்ய து ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஶநாயாத்³யத்யயஶ்ருதே: । ப⁴வத்வேவம் கேவலாத்மஜ்ஞாநம் மோக்ஷஸாத⁴நம் , ந த்வத்ராகர்ம்யேவாதி⁴க்ரியதே ; விஶேஷாஶ்ரவணாத் । அகர்மிண ஆஶ்ரம்யந்தரஸ்யேஹாஶ்ரவணாத் । கர்ம ச ப்³ருஹதீஸஹஸ்ரலக்ஷணம் ப்ரஸ்துத்ய அநந்தரமேவாத்மஜ்ஞாநம் ப்ராரப்⁴யதே । தஸ்மாத்கர்ம்யேவாதி⁴க்ரியதே । ந ச கர்மாஸம்ப³ந்த்⁴யாத்மவிஜ்ஞாநம் , பூர்வவத³ந்தே உபஸம்ஹாராத் । யதா² கர்மஸம்ப³ந்தி⁴ந: புருஷஸ்ய ஸூர்யாத்மந: ஸ்தா²வரஜங்க³மாதி³ஸர்வப்ராண்யாத்மத்வமுக்தம் ப்³ராஹ்மணேந மந்த்ரேண ச ‘ஸூர்ய ஆத்மா’ (ரு. ஸம். 1 । 115 । 1) இத்யாதி³நா, ததை²வ ‘ஏஷ ப்³ரஹ்மைஷ இந்த்³ர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 3) இத்யாத்³யுபக்ரம்ய ஸர்வப்ராண்யாத்மத்வம் । ‘யச்ச ஸ்தா²வரம் , ஸர்வம் தத்ப்ரஜ்ஞாநேத்ரம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 3) இத்யுபஸம்ஹரிஷ்யதி । ததா² ச ஸம்ஹிதோபநிஷத் — ‘ஏதம் ஹ்யேவ ப³ஹ்வ்ருசா மஹத்யுக்தே² மீமாம்ஸந்தே’ (ஐ. ஆ. 3 । 2 । 3 । 12) இத்யாதி³நா கர்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வமுக்த்வா ‘ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷ்வேதமேவ ப்³ரஹ்மேத்யாசக்ஷதே’ இத்யுபஸம்ஹரதி । ததா² தஸ்யைவ ‘யோ(அ)யமஶரீர: ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யுக்தஸ்ய ‘யஶ்சாஸாவாதி³த்ய ஏகமேவ ததி³தி வித்³யாத்’ இத்யேகத்வமுக்தம் । இஹாபி ‘கோ(அ)யமாத்மா’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 1) இத்யுபக்ரம்ய ப்ரஜ்ஞாத்மத்வமேவ ‘ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 3) இதி த³ர்ஶயிஷ்யதி । தஸ்மாந்நாகர்மஸம்ப³ந்த்⁴யாத்மஜ்ஞாநம் । புநருக்த்யாநர்த²க்யமிதி சேத் — ‘ப்ராணோ வா அஹமஸ்ம்ய்ருஷே’ இத்யாதி³ப்³ராஹ்மணேந ‘ஸூர்ய ஆத்மா’ இதி ச மந்த்ரேண நிர்தா⁴ரிதஸ்யாத்மந: ‘ஆத்மா வா இத³ம்’ இத்யாதி³ப்³ராஹ்மணேந ‘கோ(அ)யமாத்மா’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 1) இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் புநர்நிர்தா⁴ரணம் புநருக்தமநர்த²கமிதி சேத் , ந ; தஸ்யைவ த⁴ர்மாந்தரவிஶேஷநிர்தா⁴ரணார்த²த்வாந்ந புநருக்ததாதோ³ஷ: । கத²ம் ? தஸ்யைவ கர்மஸம்ப³ந்தி⁴நோ ஜக³த்ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாராதி³த⁴ர்மவிஶேஷநிர்தா⁴ரணார்த²த்வாத் கேவலோபாஸ்த்யர்த²த்வாத்³வா ; அத²வா, ஆத்மேத்யாதி³: பரோ க்³ரந்த²ஸந்த³ர்ப⁴: ஆத்மந: கர்மிண: கர்மணோ(அ)ந்யத்ரோபாஸநாப்ராப்தௌ கர்மப்ரஸ்தாவே(அ)விஹிதத்வாத்³வா கேவலோ(அ)ப்யாத்மோபாஸ்ய இத்யேவமர்த²: । பே⁴தா³பே⁴தோ³பாஸ்யத்வாச்ச ‘ஏக ஏவாத்மா’ கர்மவிஷயே பே⁴த³த்³ருஷ்டிபா⁴க் । ஸ ஏவாகர்மகாலே அபே⁴தே³நாப்யுபாஸ்ய இத்யேவமபுநருக்ததா ॥

‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ । அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 11) இதி ‘குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி ஜிஜீவிஷேச்ச²தம் ஸமா:’ (ஈ. உ. 2) இதி ச வாஜிநாம் । ந ச வர்ஷஶதாத்பரமாயுர்மர்த்யாநாம் , யேந கர்மபரித்யாகே³ந ஆத்மாநமுபாஸீத । த³ர்ஶிதம் ச ‘தாவந்தி புருஷாயுஷோ(அ)ஹ்நாம் ஸஹஸ்ராணி ப⁴வந்தி’ இதி । வர்ஷஶதம் சாயு: கர்மணைவ வ்யாப்தம் । த³ர்ஶிதஶ்ச மந்த்ர: ‘குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி’ இத்யாதி³: ; ததா² ‘யாவஜ்ஜீவமக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ ‘யாவஜ்ஜீவம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் யஜேத’ இத்யாத்³யாஶ்ச ; ‘தம் யஜ்ஞபாத்ரைர்த³ஹந்தி’ இதி ச । ருணத்ரயஶ்ருதேஶ்ச । தத்ர ஹி பாரிவ்ராஜ்யாதி³ஶாஸ்த்ரம் ‘வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1)(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாத்மஜ்ஞாநஸ்துதி - பரோ(அ)ர்த²வாதோ³(அ)நதி⁴க்ருதார்தோ² வா । ந, பரமார்தா²த்மவிஜ்ஞாநே ப²லாத³ர்ஶநே க்ரியாநுபபத்தே: — யது³க்தம் கர்மிண ஏவ சாத்மஜ்ஞாநம் கர்மஸம்ப³ந்தி⁴ சேத்யாதி³, தந்ந ; பரம் ஹ்யாப்தகாமம் ஸர்வஸம்ஸாரதோ³ஷவர்ஜிதம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீத்யாத்மத்வேந விஜ்ஞாநே, க்ருதேந கர்தவ்யேந வா ப்ரயோஜநமாத்மநோ(அ)பஶ்யத: ப²லாத³ர்ஶநே க்ரியா நோபபத்³யதே । ப²லாத³ர்ஶநே(அ)பி நியுக்தத்வாத்கரோதீதி சேத் , ந ; நியோகா³விஷயாத்மத³ர்ஶநாத் । இஷ்டயோக³மநிஷ்டவியோக³ம் வாத்மந: ப்ரயோஜநம் பஶ்யம்ஸ்தது³பாயார்தீ² யோ ப⁴வதி, ஸ நியோக³ஸ்ய விஷயோ த்³ருஷ்டோ லோகே, ந து தத்³விபரீதநியோகா³விஷயப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶீ । ப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶ்யபி ஸம்ஶ்சேந்நியுஜ்யேத, நியோகா³விஷயோ(அ)பி ஸந்ந கஶ்சிந்ந நியுக்த இதி ஸர்வம் கர்ம ஸர்வேண ஸர்வதா³ கர்தவ்யம் ப்ராப்நோதி । தச்சாநிஷ்டம் । ந ச ஸ நியோக்தும் ஶக்யதே கேநசித் । ஆம்நாயஸ்யாபி தத்ப்ரப⁴வத்வாத் । ந ஹி ஸ்வவிஜ்ஞாநோத்தே²ந வசஸா ஸ்வயம் நியுஜ்யதே । நாபி ப³ஹுவித்ஸ்வாமீ அவிவேகிநா ப்⁴ருத்யேந । ஆம்நாயஸ்ய நித்யத்வே ஸதி ஸ்வாதந்த்ர்யாத்ஸர்வாந்ப்ரதி நியோக்த்ருத்வஸாமர்த்²யமிதி சேத் , ந ; உக்ததோ³ஷாத் । ததா²பி ஸர்வேண ஸர்வதா³ ஸர்வமவிஶிஷ்டம் கர்ம கர்தவ்யமித்யுக்தோ தோ³ஷோ(அ)ப்யபரிஹார்ய ஏவ । தத³பி ஶாஸ்த்ரேணைவ விதீ⁴யத இதி சேத் — யதா² கர்மகர்தவ்யதா ஶாஸ்த்ரேண க்ருதா, ததா² தத³ப்யாத்மஜ்ஞாநம் தஸ்யைவ கர்மிண: ஶாஸ்த்ரேண விதீ⁴யத இதி சேத் , ந ; விருத்³தா⁴ர்த²போ³த⁴கத்வாநுபபத்தே: । ந ஹ்யேகஸ்மிந்க்ருதாக்ருதஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் தத்³விபரீதத்வம் ச போ³த⁴யிதும் ஶக்யம் । ஶீதோஷ்ணத்வமிவாக்³நே: । ந சேஷ்டயோக³சிகீர்ஷா ஆத்மநோ(அ)நிஷ்டவியோக³சிகீர்ஷா ச ஶாஸ்த்ரக்ருதா, ஸர்வப்ராணிநாம் தத்³த³ர்ஶநாத் । ஶாஸ்த்ரக்ருதம் சேத் , தது³ப⁴யம் கோ³பாலாதீ³நாம் ந த்³ருஶ்யேத, அஶாஸ்த்ரஜ்ஞத்வாத்தேஷாம் । யத்³தி⁴ ஸ்வதோ(அ)ப்ராப்தம் , தச்சா²ஸ்த்ரேண போ³த⁴யிதவ்யம் । தச்சேத்க்ருதகர்தவ்யதாவிரோத்⁴யாத்மஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரேண க்ருதம் , கத²ம் தத்³விருத்³தா⁴ம் கர்தவ்யதாம் புநருத்பாத³யேத் ஶீததாமிவாக்³நௌ, தம இவ ச பா⁴நௌ ? ந போ³த⁴யத்யேவேதி சேத் , ந ; ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ (கௌ. உ. 3 । 9) ‘ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 3) இதி சோபஸம்ஹாராத் । ‘ததா³த்மாநமேவாவேத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 9) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யேவமாதி³வாக்யாநாம் தத்பரத்வாத் । உத்பந்நஸ்ய ச ப்³ரஹ்மாத்மவிஜ்ஞாநஸ்யாபா³த்⁴யமாநத்வாந்நாநுத்பந்நம் ப்⁴ராந்தம் வா இதி ஶக்யம் வக்தும் । த்யாகே³(அ)பி ப்ரயோஜநாபா⁴வஸ்ய துல்யத்வமிதி சேத் ‘நாக்ருதேநேஹ கஶ்சந’ (ப⁴. கீ³. 3 । 18) இதி ஸ்ம்ருதே: — ய ஆஹுர்விதி³த்வா ப்³ரஹ்ம வ்யுத்தா²நமேவ குர்யாதி³தி, தேஷாமப்யேஷ ஸமாநோ தோ³ஷ: ப்ரயோஜநாபா⁴வ இதி சேத் , ந ; அக்ரியாமாத்ரத்வாத்³வ்யுத்தா²நஸ்ய । அவித்³யாநிமித்தோ ஹி ப்ரயோஜநஸ்ய பா⁴வ:, ந வஸ்துத⁴ர்ம:, ஸர்வப்ராணிநாம் தத்³த³ர்ஶநாத் , ப்ரயோஜநத்ருஷ்ணயா ச ப்ரேர்யமாணஸ்ய வாங்மந:காயை: ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் , ‘ஸோ(அ)காமயத ஜாயா மே ஸ்யாத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இத்யாதி³நா புத்ரவித்தாதி³ பாங்க்தலக்ஷணம் காம்யமேவேதி ‘உபே⁴ ஹ்யேதே ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணே ஏஷணே ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி வாஜஸநேயிப்³ராஹ்மணே(அ)வதா⁴ரணாத் । அவித்³யாகாமதோ³ஷநிமித்தாயா வாங்மந:காயப்ரவ்ருத்தே: பாங்க்தலக்ஷணாயா விது³ஷோ(அ)வித்³யாதி³தோ³ஷாபா⁴வாத³நுபபத்தே: க்ரியாபா⁴வமாத்ரம் வ்யுத்தா²நம் , ந து யாகா³தி³வத³நுஷ்டே²யரூபம் பா⁴வாத்மகம் । தச்ச வித்³யாவத்புருஷத⁴ர்ம இதி ந ப்ரயோஜநமந்வேஷ்டவ்யம் । ந ஹி தமஸி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய உதி³த ஆலோகே யத்³க³ர்தபங்ககண்டகாத்³யபதநம் , தத்கிம்ப்ரயோஜநமிதி ப்ரஶ்நார்ஹம் । வ்யுத்தா²நம் தர்ஹ்யர்த²ப்ராப்தத்வாந்ந சோத³நார்த² இதி । கா³ர்ஹஸ்த்²யே சேத்பரம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ஜாதம் , தத்ரைவாஸ்த்வகுர்வத ஆஸநம் ந ததோ(அ)ந்யத்ர க³மநமிதி சேத் , ந ; காமப்ரயுக்தத்வாத்³கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய । ‘ஏதாவாந்வை காம:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) ‘உபே⁴ ஹ்யேதே ஏஷணே ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1)(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யவதா⁴ரணாத் காமநிமித்தபுத்ரவித்தாதி³ஸம்ப³ந்த⁴நியமாபா⁴வமாத்ரம் ; ந ஹி ததோ(அ)ந்யத்ர க³மநம் வ்யுத்தா²நமுச்யதே । அதோ ந கா³ர்ஹஸ்த்²ய ஏவாகுர்வத ஆஸநமுத்பந்நவித்³யஸ்ய । ஏதேந கு³ருஶுஶ்ரூஷாதபஸோரப்யப்ரதிபத்திர்விது³ஷ: ஸித்³தா⁴ । அத்ர கேசித்³க்³ருஹஸ்தா² பி⁴க்ஷாடநாதி³ப⁴யாத்பரிப⁴வாச்ச த்ரஸ்யமாநா: ஸூக்ஷ்மத்³ருஷ்டிதாம் த³ர்ஶயந்த உத்தரமாஹு: । பி⁴க்ஷோரபி பி⁴க்ஷாடநாதி³நியமத³ர்ஶநாத்³தே³ஹதா⁴ரணமாத்ரார்தி²நோ க்³ருஹஸ்த²ஸ்யாபி ஸாத்⁴யஸாத⁴நைஷணோப⁴யவிநிர்முக்தஸ்ய தே³ஹமாத்ரதா⁴ரணார்த²மஶநாச்சா²த³நமாத்ரமுபஜீவதோ க்³ருஹ ஏவாஸ்த்வாஸநமிதி ; ந, ஸ்வக்³ருஹவிஶேஷபரிக்³ரஹநியமஸ்ய காமப்ரயுக்தத்வாதி³த்யுக்தோத்தரமேதத் । ஸ்வக்³ருஹவிஶேஷபரிக்³ரஹாபா⁴வே ச ஶரீரதா⁴ரணமாத்ரப்ரயுக்தாஶநாச்சா²த³நார்தி²ந: ஸ்வபரிக்³ரஹவிஶேஷபா⁴வே(அ)ர்தா²த்³பி⁴க்ஷுகத்வமேவ । ஶரீரதா⁴ரணார்தா²யாம் பி⁴க்ஷாடநாதி³ப்ரவ்ருத்தௌ யதா² நியமோ பி⁴க்ஷோ: ஶௌசாதௌ³ ச, ததா² க்³ருஹிணோ(அ)பி விது³ஷோ(அ)காமிநோ(அ)ஸ்து நித்யகர்மஸு நியமேந ப்ரவ்ருத்திர்யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதிநியுக்தத்வாத்ப்ரத்யவாயபரிஹாராயேதி । ஏதந்நியோகா³விஷயத்வேந விது³ஷ: ப்ரத்யுக்தமஶக்யநியோஜ்யத்வாச்சேதி । யாவஜ்ஜீவாதி³நித்யசோத³நாநர்த²க்யமிதி சேத் , ந ; அவித்³வத்³விஷயத்வேநார்த²வத்த்வாத் । யத்து பி⁴க்ஷோ: ஶரீரதா⁴ரணமாத்ரப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரவ்ருத்தேர்நியதத்வம் , தத்ப்ரவ்ருத்தேர்ந ப்ரயோஜகம் । ஆசமநப்ரவ்ருத்தஸ்ய பிபாஸாபக³மவந்நாந்யப்ரயோஜநார்த²த்வமவக³ம்யதே । ந சாக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் தத்³வத³ர்த²ப்ராப்தப்ரவ்ருத்திநியதத்வோபபத்தி: । அர்த²ப்ராப்தப்ரவ்ருத்திநியமோ(அ)பி ப்ரயோஜநாபா⁴வே(அ)நுபபந்ந ஏவேதி சேத் , ந ; தந்நியமஸ்ய பூர்வப்ரவ்ருத்திஸித்³த⁴த்வாத்தத³திக்ரமே யத்நகௌ³ரவாத³ர்த²ப்ராப்தஸ்ய வ்யுத்தா²நஸ்ய புநர்வசநாத்³விது³ஷோ முமுக்ஷோ: கர்தவ்யத்வோபபத்தி: । அவிது³ஷாபி முமுக்ஷுணா பாரிவ்ராஜ்யம் கர்தவ்யமேவ ; ததா² ச ‘ஶாந்தோ தா³ந்த:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இத்யாதி³வசநம் ப்ரமாணம் । ஶமத³மாதீ³நாம் சாத்மத³ர்ஶநஸாத⁴நாநாமந்யாஶ்ரமேஷ்வநுபபத்தே: । ‘அத்யாஶ்ரமிப்⁴ய: பரமம் பவித்ரம் ப்ரோவாச ஸம்யக்³ருஷிஸங்க⁴ஜுஷ்டம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 21) இதி ச ஶ்வேதாஶ்வதரே விஜ்ஞாயதே । ‘ந கர்மணா ந ப்ரஜயா த⁴நேந த்யாகே³நைகே அம்ருதத்வமாநஶு:’ (கைவல்ய 2) இதி ச கைவல்யஶ்ருதி: । ‘ஜ்ஞாத்வா நைஷ்கர்ம்யமாசரேத்’ இதி ச ஸ்ம்ருதே: । ‘ப்³ரஹ்மாஶ்ரமபதே³ வஸேத்’ இதி ச ப்³ரஹ்மசர்யாதி³வித்³யாஸாத⁴நாநாம் ச ஸாகல்யேநாத்யாஶ்ரமிஷூபபத்தேர்கா³ர்ஹஸ்த்²யே(அ)ஸம்ப⁴வாத் । ந ச அஸம்பந்நம் ஸாத⁴நம் கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய ஸாத⁴நாயாலம் । யத்³விஜ்ஞாநோபயோகீ³நி ச கா³ர்ஹஸ்த்²யாஶ்ரமகர்மாணி, தேஷாம் பரமப²லமுபஸம்ஹ்ருதம் தே³வதாப்யயலக்ஷணம் ஸம்ஸாரவிஷயமேவ । யதி³ கர்மிண ஏவ பரமாத்மவிஜ்ஞாநமப⁴விஷ்யத் , ஸம்ஸாரவிஷயஸ்யைவ ப²லஸ்யோபஸம்ஹாரோ நோபாபத்ஸ்யத । அங்க³ப²லம் ததி³தி சேத் ; ந, தத்³விரோத்⁴யாத்மவஸ்துவிஷயத்வாதா³த்மவித்³யாயா: । நிராக்ருதஸர்வநாமரூபகர்மபரமார்தா²த்மவஸ்துவிஷயமாத்மஜ்ஞாநமம்ருதத்வஸாத⁴நம் । கு³ணப²லஸம்ப³ந்தே⁴ ஹி நிராக்ருதஸர்வவிஶேஷாத்மவஸ்துவிஷயத்வம் ஜ்ஞாநஸ்ய ந ப்ராப்நோதி ; தச்சாநிஷ்டம் , ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யதி⁴க்ருத்ய க்ரியாகாரகப²லாதி³ஸர்வவ்யவஹாரநிராகரணாத்³விது³ஷ: ; தத்³விபரீதஸ்யாவிது³ஷ: ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யுக்த்வா க்ரியாகாரகப²லரூபஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாச்ச வாஜஸநேயிப்³ராஹ்மணே । ததே²ஹாபி தே³வதாப்யயம் ஸம்ஸாரவிஷயம் யத்ப²லமஶநாயாதி³மத்³வஸ்த்வாத்மகம் தது³பஸம்ஹ்ருத்ய கேவலம் ஸர்வாத்மகவஸ்துவிஷயம் ஜ்ஞாநமம்ருதத்வாய வக்ஷ்யாமீதி ப்ரவர்ததே । ருணப்ரதிப³ந்த⁴ஶ்சாவிது³ஷ ஏவ மநுஷ்யபித்ருதே³வலோகப்ராப்திம் ப்ரதி, ந விது³ஷ: ; ‘ஸோ(அ)யம் மநுஷ்யலோக: புத்ரேணைவ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இத்யாதி³லோகத்ரயஸாத⁴நநியமஶ்ருதே: । விது³ஷஶ்ச ருணப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வோ த³ர்ஶித ஆத்மலோகார்தி²ந: ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாம:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாதி³நா । ததா² ‘ஏதத்³த⁴ ஸ்ம வை தத்³வித்³வாம்ஸ ஆஹுர்ருஷய: காவஷேயா:’ இத்யாதி³ ‘ஏதத்³த⁴ ஸ்ம வை தத்பூர்வே வித்³வாம்ஸோ(அ)க்³நிஹோத்ரம் ந ஜுஹவாஞ்சக்ரு:’ (கௌ. உ. 2 । 5) இதி ச கௌஷீதகிநாம் । அவிது³ஷஸ்தர்ஹி ருணாநபாகரணே பாரிவ்ராஜ்யாநுபபத்திரிதி சேத் ; ந, ப்ராக்³கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ரதிபத்தேர்‌ருணித்வாஸம்ப⁴வாத³தி⁴காராநாரூடோ⁴(அ)பி ருணீ சேத்ஸ்யாத் , ஸர்வஸ்ய ருணித்வமித்யநிஷ்டம் ப்ரஸஜ்யேத । ப்ரதிபந்நகா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்யாபி ‘க்³ருஹாத்³வநீ பூ⁴த்வா ப்ரவ்ரஜேத்³யதி³ வேதரதா² ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ப்ரவ்ரர்ஜேத்³க்³ருஹாத்³வா வநாத்³வா’ (ஜா. உ. 4) இத்யாத்மத³ர்ஶநஸாத⁴நோபாயத்வேநேஷ்யத ஏவ பாரிவ்ராஜ்யம் । யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதீநாமவித்³வத³முமுக்ஷுவிஷயே க்ருதார்த²தா । சா²ந்தோ³க்³யே ச கேஷாஞ்சித்³த்³வாத³ஶராத்ரமக்³நிஹோத்ரம் ஹுத்வா தத ஊர்த்⁴வம் பரித்யாக³: ஶ்ரூயதே । யத்த்வநதி⁴க்ருதாநாம் பாரிவ்ராஜ்யமிதி, தந்ந ; தேஷாம் ப்ருத²கே³வ ‘உத்ஸந்நாக்³நிரநக்³நிகோ வா’ இத்யாதி³ஶ்ரவணாத் ; ஸர்வஸ்ம்ருதிஷு ச அவிஶேஷேண ஆஶ்ரமவிகல்ப: ப்ரஸித்³த⁴:, ஸமுச்சயஶ்ச । யத்து விது³ஷோ(அ)ர்த²ப்ராப்தம் வ்யுத்தா²நமித்யஶாஸ்த்ரார்த²த்வே, க்³ருஹே வநே வா திஷ்ட²தோ ந விஶேஷ இதி, தத³ஸத் । வ்யுத்தா²நஸ்யைவார்த²ப்ராப்தத்வாந்நாந்யத்ராவஸ்தா²நம் ஸ்யாத் । அந்யத்ராவஸ்தா²நஸ்ய காமகர்மப்ரயுக்தத்வம் ஹ்யவோசாம ; தத³பா⁴வமாத்ரம் வ்யுத்தா²நமிதி ச । யதா²காமித்வம் து விது³ஷோ(அ)த்யந்தமப்ராப்தம் , அத்யந்தமூட⁴விஷயத்வேநாவக³மாத் । ததா² ஶாஸ்த்ரசோதி³தமபி கர்மாத்மவிதோ³(அ)ப்ராப்தம் கு³ருபா⁴ரதயாவக³ம்யதே ; கிமுத அத்யந்தாவிவேகநிமித்தம் யதா²காமித்வம் ? ந ஹ்யுந்மாத³திமிரத்³ருஷ்ட்யுபலப்³த⁴ம் வஸ்து தத³பக³மே(அ)பி ததை²வ ஸ்யாத் , உந்மாத³திமிரத்³ருஷ்டிநிமித்தத்வாதே³வ தஸ்ய । தஸ்மாதா³த்மவிதோ³ வ்யுத்தா²நவ்யதிரேகேண ந யதா²காமித்வம் , ந சாந்யத்கர்தவ்யமித்யேதத்ஸித்³த⁴ம் । யத்து ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ’ (ஈ. உ. 11) இதி ந வித்³யாவதோ வித்³யயா ஸஹாவித்³யாபி வர்தத இத்யயமர்த²: ; கஸ்தர்ஹி ? ஏகஸ்மிந்புருஷே ஏதே ந ஸஹ ஸம்ப³த்⁴யேயாதாமித்யர்த²: ; யதா² ஶுக்திகாயாம் ரஜதஶுக்திகாஜ்ஞாநே ஏகஸ்ய புருஷஸ்ய । ‘தூ³ரமேதே விபரீதே விஷூசீ அவித்³யா யா ச வித்³யேதி ஜ்ஞாதா’ (க. உ. 1 । 2 । 4) இதி ஹி காட²கே । தஸ்மாந்ந வித்³யாயாம் ஸத்யாமவித்³யாயா: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । ‘தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ (தை. உ. 3 । 2 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । தபஆதி³ வித்³யோத்பத்திஸாத⁴நம் கு³ரூபாஸநாதி³ ச கர்ம அவித்³யாத்மகத்வாத³வித்³யோச்யதே । தேந வித்³யாமுத்பாத்³ய ம்ருத்யும் காமமதிதரதி । ததோ நிஷ்காமஸ்த்யக்தைஷணோ ப்³ரஹ்மவித்³யயா அம்ருதத்வமஶ்நுத இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶநயந்நாஹ — ‘அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 11) இதி । யத்து புருஷாயு: ஸர்வம் கர்மணைவ வ்யாப்தம் , ‘குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி ஜிஜீவிஷேச்ச²தம் ஸமா:’ (ஈ. உ. 2) இதி, தத³வித்³வத்³விஷயத்வேந பரிஹ்ருதம் , இதரதா² அஸம்ப⁴வாத் । யத்து வக்ஷ்யமாணமபி பூர்வோக்ததுல்யத்வாத்கர்மணா அவிருத்³த⁴மாத்மஜ்ஞாநமிதி, தத்ஸவிஶேஷநிர்விஶேஷாத்மவிஷயதயா ப்ரத்யுக்தம் ; உத்தரத்ர வ்யாக்²யாநே ச த³ர்ஶயிஷ்யாம: । அத: கேவலநிஷ்க்ரியப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவித்³யாப்ரத³ர்ஶநார்த²முத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே ॥

அஸ்மிந்நத்⁴யாயே ஏஷ வாக்யார்த²: — ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திப்ரலயக்ருத³ஸம்ஸாரீ ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்தி: ஸர்வவித்ஸர்வமித³ம் ஜக³த்ஸ்வதோ(அ)ந்யத்³வஸ்த்வந்தரமநுபாதா³யைவ ஆகாஶாதி³க்ரமேண ஸ்ருஷ்ட்வா ஸ்வாத்மப்ரபோ³த⁴நார்த²ம் ஸர்வாணி ச ப்ராணாதி³மச்ச²ரீராணி ஸ்வயம் ப்ரவிவேஶ ; ப்ரவிஶ்ய ச ஸ்வமாத்மாநம் யதா²பூ⁴தமித³ம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஸாக்ஷாத்ப்ரத்யபு³த்⁴யத ; தஸ்மாத்ஸ ஏவ ஸர்வஶரீரேஷ்வேக ஏவாத்மா, நாந்ய இதி । அந்யோ(அ)பி ‘ஸ ம ஆத்மா ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யேவம் வித்³யாத்’ இதி ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1) ‘ப்³ரஹ்ம ததமம்’ (ஐ. உ. 1 । 3 । 13) இதி சோக்தம் । அந்யத்ர ச ஸர்வக³தஸ்ய ஸர்வாத்மநோ வாலாக்³ரமாத்ரமப்யப்ரவிஷ்டம் நாஸ்தீதி கத²ம் ஸீமாநம் விதா³ர்ய ப்ராபத்³யத பிபீலிகேவ ஸுஷிரம் ? நந்வத்யல்பமித³ம் சோத்³யம் । ப³ஹு சாத்ர சோத³யிதவ்யம் । அகரண: ஸந்நீக்ஷத । அநுபாதா³ய கிஞ்சில்லோகாநஸ்ருஜத । அத்³ப்⁴ய: புருஷம் ஸமுத்³த்⁴ருத்யாமூர்ச²யத் । தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாந்முகா²தி³ நிர்பி⁴ந்நம் முகா²தி³ப்⁴யஶ்சாக்³ந்யாத³யோ லோகபாலா: । தேஷாம் சாஶநாயாதி³ஸம்யோஜநம் ததா³யதநப்ரார்த²நம் தத³ர்த²ம் க³வாதி³ப்ரத³ர்ஶநம் தேஷாம் ச யதா²யதநப்ரவேஶநம் ஸ்ருஷ்டஸ்யாந்நஸ்ய பலாயநம் வாகா³தி³பி⁴ஸ்தஜ்ஜிக்⁴ருக்ஷேதி । ஏதத்ஸர்வம் ஸீமாவிதா³ரணப்ரவேஶஸமமேவ ॥

அஸ்து தர்ஹி ஸர்வமேவேத³மநுபபந்நம் । ந, அத்ராத்மாவவோத⁴மாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத்ஸர்வோ(அ)யமர்த²வாத³ இத்யதோ³ஷ: । மாயாவிவத்³வா ; மஹாமாயாவீ தே³வ: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்தி: ஸர்வமேதச்சகார ஸுகா²வபோ³த⁴ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் லோகவதா³க்²யாயிகாதி³ப்ரபஞ்ச இதி யுக்ததர: பக்ஷ: । ந ஹி ஸ்ருஷ்ட்யாக்²யாயிகாதி³பரிஜ்ஞாநாத்கிஞ்சித்ப²லமிஷ்யதே । ஐகாத்ம்யஸ்வரூபபரிஜ்ஞாநாத்து அம்ருதத்வம் ப²லம் ஸர்வோபநிஷத்ப்ரஸித்³த⁴ம் । ஸ்ம்ருதிஷு ச கீ³தாத்³யாஸு ‘ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்தம் பரமேஶ்வரம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 27) இத்யாதி³நா । நநு த்ரய ஆத்மாநோ போ⁴க்தா கர்தா ஸம்ஸாரீ ஜீவ ஏக: ஸர்வலோகஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴: । அநேகப்ராணிகர்மப²லோபபோ⁴க³யோக்³யாநேகாதி⁴ஷ்டா²நவல்லோகதே³ஹநிர்மாணேந லிங்கே³ந யதா²ஶாஸ்த்ரப்ரத³ர்ஶிதேந புரப்ராஸாதா³தி³நிர்மாணலிங்கே³ந தத்³விஷயகௌஶலஜ்ஞாநவாம்ஸ்தத்கர்தா தக்ஷாதி³ரிவ ஈஶ்வர: ஸர்வஜ்ஞோ ஜக³த: கர்தா த்³விதீயஶ்சேதந ஆத்மா அவக³ம்யதே । ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴ ஔபநிஷத³: புருஷஸ்த்ருதீய: । ஏவமேதே த்ரய ஆத்மாநோ(அ)ந்யோந்யவிலக்ஷணா: । தத்ர கத²மேக ஏவாத்மா அத்³விதீய: அஸம்ஸாரீதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே ? தத்ர ஜீவ ஏவ தாவத்கத²ம் ஜ்ஞாயதே ? நந்வேவம் ஜ்ஞாயதே ஶ்ரோதா மந்தா த்³ரஷ்டா ஆதே³ஷ்டாகோ⁴ஷ்டா விஜ்ஞாதா ப்ரஜ்ஞாதேதி । நநு விப்ரதிஷித்³த⁴ம் ஜ்ஞாயதே ய: ஶ்ரவணாதி³கர்த்ருத்வேந அமதோ மந்தா அவிஜ்ஞாதோ விஜ்ஞாதா இதி ச । ததா² ‘ந மதேர்மந்தாரம் மந்வீதா² ந விஜ்ஞாதேர்விஜ்ஞாதாரம் விஜாநீயா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இத்யாதி³ ச । ஸத்யம் விப்ரதிஷித்³த⁴ம் , யதி³ ப்ரத்யக்ஷேண ஜ்ஞாயேத ஸுகா²தி³வத் । ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநம் ச நிவார்யதே ‘ந மதேர்மந்தாரம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இத்யாதி³நா । ஜ்ஞாயதே து ஶ்ரவணாதி³லிங்கே³ந ; தத்ர குதோ விப்ரதிஷேத⁴: ? நநு ஶ்ரவணாதி³லிங்கே³நாபி கத²ம் ஜ்ஞாயதே, யாவதா யதா³ ஶ்ருணோத்யாத்மா ஶ்ரோதவ்யம் ஶப்³த³ம் , ததா³ தஸ்ய ஶ்ரவணக்ரியயைவ வர்தமாநத்வாந்மநநவிஜ்ஞாநக்ரியே ந ஸம்ப⁴வத ஆத்மநி பரத்ர வா । ததா² அந்யத்ராபி மநநாதி³க்ரியாஸு । ஶ்ரவணாதி³க்ரியாஶ்ச ஸ்வவிஷயேஷ்வேவ । ந ஹி மந்தவ்யாத³ந்யத்ர மந்து: மநநக்ரியா ஸம்ப⁴வதி । நநு மநஸ: ஸர்வமேவ மந்தவ்யம் । ஸத்யமேவம் ; ததா²பி ஸர்வமபி மந்தவ்யம் மந்தாரமந்தரேண ந மந்தும் ஶக்யம் । யத்³யேவம் கிம் ஸ்யாத் ? இத³மத்ர ஸ்யாத் — ஸர்வஸ்ய யோ(அ)யம் மந்தா, ஸ மந்தைவேதி ந ஸ மந்தவ்ய: ஸ்யாத் । ந ச த்³விதீயோ மந்துர்மந்தாஸ்தி । யதா³ ஸ ஆத்மநைவ மந்தவ்ய:, ததா³ யேந ச மந்தவ்ய ஆத்மா ஆத்மநா, யஶ்ச மந்தவ்ய ஆத்மா, தௌ த்³வௌ ப்ரஸஜ்யேயாதாம் । ஏக ஏவ ஆத்மா த்³விதா⁴ மந்த்ருமந்தவ்யத்வேந த்³விஶகலீப⁴வேத்³வம்ஶாதி³வத் , உப⁴யதா²ப்யநுபபத்திரேவ । யதா² ப்ரதீ³பயோ: ப்ரகாஶ்யப்ரகாஶகத்வாநுபபத்தி:, ஸமத்வாத் , தத்³வத் । ந ச மந்துர்மந்தவ்யே மநநவ்யாபாரஶூந்ய: காலே(அ)ஸ்த்யாத்மமநநாய । யதா³பி லிங்கே³நாத்மாநம் மநுதே மந்தா, ததா³பி பூர்வவதே³வ லிங்கே³ந மந்தவ்ய ஆத்மா, யஶ்ச தஸ்ய மந்தா, தௌ த்³வௌ ப்ரஸஜ்யேயாதாம் ; ஏக ஏவ வா த்³விதே⁴தி பூர்வோக்தோ தோ³ஷ: । ந ப்ரத்யக்ஷேண, நாப்யநுமாநேந ஜ்ஞாயதே சேத் , கத²முச்யதே ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ (கௌ. உ. 3 । 9) இதி, கத²ம் வா ஶ்ரோதா மந்தேத்யாதி³ ? நநு ஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவாநாத்மா, அஶ்ரோத்ருத்வாதி³ ச ப்ரஸித்³த⁴மாத்மந: ; கிமத்ர விஷமம் பஶ்யஸி ? யத்³யபி தவ ந விஷமம் ; ததா²பி மம து விஷமம் ப்ரதிபா⁴தி । கத²ம் ? யதா³ஸௌ ஶ்ரோதா, ததா³ ந மந்தா ; யதா³ மந்தா, ததா³ ந ஶ்ரோதா । தத்ரைவம் ஸதி, பக்ஷே ஶ்ரோதா மந்தா, பக்ஷே ந ஶ்ரோதா நாபி மந்தா । ததா² அந்யத்ராபி ச । யதை³வம் , ததா³ ஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவாநாத்மா அஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவாந்வேதி ஸம்ஶயஸ்தா²நே கத²ம் தவ ந வைஷம்யம் ? யதா³ தே³வத³த்தோ க³ச்ச²தி, ததா³ ந ஸ்தா²தா, க³ந்தைவ । யதா³ திஷ்ட²தி, ந க³ந்தா, ஸ்தா²தைவ ; ததா³ஸ்ய பக்ஷ ஏவ க³ந்த்ருத்வம் ஸ்தா²த்ருத்வம் ச, ந நித்யம் க³ந்த்ருத்வம் ஸ்தா²த்ருத்வம் வா, தத்³வத் । ததை²வாத்ர காணாதா³த³ய: பஶ்யந்தி । பக்ஷப்ராப்தேநைவ ஶ்ரோத்ருத்வாதி³நா ஆத்மோச்யதே ஶ்ரோதா மந்தேத்யாதி³வசநாத் । ஸம்யோக³ஜத்வமயௌக³பத்³யம் ச ஜ்ஞாநஸ்ய ஹ்யாசக்ஷதே । த³ர்ஶயந்தி ச அந்யத்ரமநா அபூ⁴வம் நாத³ர்ஶம் இத்யாதி³ யுக³பஜ்ஜ்ஞாநாநுத்பத்திர்மநஸோ லிங்க³மிதி ச ந்யாய்யம் । ப⁴வத்வேவம் கிம் தவ நஷ்டம் யத்³யேவம் ஸ்யாத் ? அஸ்த்வேவம் தவேஷ்டம் சேத் ; ஶ்ருத்யர்த²ஸ்து ந ஸம்ப⁴வதி । கிம் ந ஶ்ரோதா மந்தேத்யாதி³ஶ்ருத்யர்த²: ? ந, ந ஶ்ரோதா ந மந்தேத்யாதி³வசநாத் । நநு பாக்ஷிகத்வேந ப்ரத்யுக்தம் த்வயா ; ந, நித்யமேவ ஶ்ரோத்ருத்வாத்³யப்⁴யுபக³மாத் , ‘ந ஹி ஶ்ரோது: ஶ்ருதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 27) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஏவம் தர்ஹி நித்யமேவ ஶ்ரோத்ருத்வாத்³யப்⁴யுபக³மே, ப்ரத்யக்ஷவிருத்³தா⁴ யுக³பஜ்ஜ்ஞாநோத்பத்தி: அஜ்ஞாநாபா⁴வஶ்சாத்மந: கல்பித: ஸ்யாத் । தச்சாநிஷ்டமிதி । நோப⁴யதோ³ஷோபபத்தி:, ஆத்மந: ஶ்ருத்யாதி³ஶ்ரோத்ருத்வாதி³த⁴ர்மவத்த்வஶ்ருதே: । அநித்யாநாம் மூர்தாநாம் ச சக்ஷுராதீ³நாம் த்³ருஷ்ட்யாத்³யநித்யமேவ ஸம்யோக³வியோக³த⁴ர்மிணாம் । யதா² அக்³நேர்ஜ்வலநம் த்ருணாதி³ஸம்யோக³ஜத்வாத் , தத்³வத் । ந து நித்யஸ்யாமூர்தஸ்யாஸம்யோக³விபா⁴க³த⁴ர்மிண: ஸம்யோக³ஜத்³ருஷ்ட்யாத்³யநித்யத⁴ர்மவத்த்வம் ஸம்ப⁴வதி । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாத்³யா । ஏவம் தர்ஹி த்³வே த்³ருஷ்டீ சக்ஷுஷோ(அ)நித்யா த்³ருஷ்டி:, நித்யா சாத்மந: । ததா² ச த்³வே ஶ்ருதீ ஶ்ரோத்ரஸ்யாநித்யா, நித்யா சாத்மஸ்வரூபஸ்ய । ததா² த்³வே மதீ விஜ்ஞாதீ பா³ஹ்யாபா³ஹ்யே । ஏவம் ஹ்யேவ சேயம் ஶ்ருதிருபபந்நா ப⁴வதி — ‘த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டா ஶ்ருதே: ஶ்ரோதா’ இத்யாத்³யா । லோகே(அ)பி ப்ரஸித்³த⁴ம் சக்ஷுஷஸ்திமிராக³மாபாயயோ: நஷ்டா த்³ருஷ்டி: ஜாதா த்³ருஷ்டி: இதி சக்ஷுர்த்³ருஷ்டேரநித்யத்வம் । ததா² ச ஶ்ருதிமத்யாதீ³நாமாத்மத்³ருஷ்ட்யாதீ³நாம் ச நித்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மேவ லோகே । வத³தி ஹ்யுத்³த்⁴ருதசக்ஷு: ஸ்வப்நே(அ)த்³ய மயா ப்⁴ராதா த்³ருஷ்ட இதி । ததா² அவக³தபா³தி⁴ர்ய: ஸ்வப்நே ஶ்ருதோ மந்த்ரோ(அ)த்³யேத்யாதி³ । யதி³ சக்ஷு:ஸம்யோக³ஜைவாத்மநோ நித்யா த்³ருஷ்டிஸ்தந்நாஶே நஶ்யேத் , ததா³ உத்³த்⁴ருதசக்ஷு: ஸ்வப்நே நீலபீதாதி³ ந பஶ்யேத் । ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டே:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாத்³யா ச ஶ்ருதி: அநுபபந்நா ஸ்யாத் । ‘தச்சக்ஷு: புருஷே யேந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி’ இத்யாத்³யா ச ஶ்ருதி: । நித்யா ஆத்மநோ த்³ருஷ்டிர்பா³ஹ்யாநித்யத்³ருஷ்டேர்க்³ராஹிகா । பா³ஹ்யத்³ருஷ்டேஶ்ச உபஜநாபாயாத்³யநித்யத⁴ர்மவத்த்வாத் க்³ராஹிகாயா ஆத்மத்³ருஷ்டேஸ்தத்³வத³வபா⁴ஸத்வமநித்யத்வாதி³ ப்⁴ராந்திநிமித்தம் லோகஸ்யேதி யுக்தம் । யதா² ப்⁴ரமணாதி³த⁴ர்மவத³லாதாதி³வஸ்துவிஷயத்³ருஷ்டிரபி ப்⁴ரமதீவ, தத்³வத் । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி । தஸ்மாதா³த்மத்³ருஷ்டேர்நித்யத்வாந்ந யௌக³பத்³யமயௌக³பத்³யம் வா அஸ்தி । பா³ஹ்யாநித்யத்³ருஷ்ட்யுபாதி⁴வஶாத்து லோகஸ்ய தார்கிகாணாம் ச ஆக³மஸம்ப்ரதா³யவர்ஜிதத்வாத் அநித்யா ஆத்மநோ த்³ருஷ்டிரிதி ப்⁴ராந்திருபபந்நைவ । ஜீவேஶ்வரபரமாத்மபே⁴த³கல்பநா ச ஏதந்நிமித்தைவ । ததா² அஸ்தி, நாஸ்தி, இத்யாத்³யாஶ்ச யாவந்தோ வாங்மநஸயோர்பே⁴தா³ யத்ரைகம் ப⁴வந்தி, தத்³விஷயாயா நித்யாயா த்³ருஷ்டேர்நிர்விஶேஷாயா: । அஸ்தி நாஸ்தி, ஏகம் நாநா, கு³ணவத³கு³ணம் , ஜாநாதி ந ஜாநாதி, க்ரியாவத³க்ரியம் , ப²லவத³ப²லம் , ஸபீ³ஜம் நிர்பீ³ஜம் , ஸுக²ம் து³:க²ம் , மத்⁴யமமத்⁴யம் , ஶூந்யமஶூந்யம் , பரோ(அ)ஹமந்ய:, இதி வா ஸர்வவாக்ப்ரத்யயாகோ³சரே ஸ்வரூபே யோ விகல்பயிதுமிச்ச²தி, ஸ நூநம் க²மபி சர்மவத்³வேஷ்டயிதுமிச்ச²தி, ஸோபாநமிவ ச பத்³ப்⁴யாமாரோடு⁴ம் ; ஜலே கே² ச மீநாநாம் வயஸாம் ச பத³ம் தி³த்³ருக்ஷதே ; ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, ‘கோ அத்³தா⁴ வேத³’ (ரு. ஸம். 1 । 30 । 6) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ॥

கத²ம் தர்ஹி தஸ்ய ஸ ம ஆத்மேதி வேத³நம் ; ப்³ரூஹி கேந ப்ரகாரேண தமஹம் ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாம் । அத்ராக்²யாயிகாமாசக்ஷதே — கஶ்சித்கில மநுஷ்யோ முக்³த⁴: கைஶ்சிது³க்த: கஸ்மிம்ஶ்சித³பராதே⁴ ஸதி தி⁴க்த்வாம் நாஸி மநுஷ்ய இதி । ஸ முக்³த⁴தயா ஆத்மநோ மநுஷ்யத்வம் ப்ரத்யாயயிதும் கஞ்சிது³பேத்யாஹ — ப்³ரவீது ப⁴வாந்கோ(அ)ஹமஸ்மீதி । ஸ தஸ்ய முக்³த⁴தாம் ஜ்ஞாத்வா ஆஹ — க்ரமேண போ³த⁴யிஷ்யாமீதி । ஸ்தா²வராத்³யாத்மபா⁴வமபோஹ்ய ந த்வமமநுஷ்ய இத்யுக்த்வோபரராம । ஸ தம் முக்³த⁴: ப்ரத்யாஹ — ப⁴வாந்மாம் போ³த⁴யிதும் ப்ரவ்ருத்தஸ்தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ, கிம் ந போ³த⁴யதீதி । தாத்³ருகே³வ தத்³ப⁴வதோ வசநம் । நாஸ்யமநுஷ்ய இத்யுக்தே(அ)பி மநுஷ்யத்வமாத்மநோ ந ப்ரதிபத்³யதே ய:, ஸ கத²ம் மநுஷ்யோ(அ)ஸீத்யுக்தோ(அ)பி மநுஷ்யத்வமாத்மந: ப்ரதிபத்³யேத ? தஸ்மாத்³யதா²ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶ ஏவாத்மாவபோ³த⁴விதி⁴:, நாந்ய: । ந ஹ்யக்³நேர்தா³ஹ்யம் த்ருணாதி³ அந்யேந கேநசித்³த³க்³து⁴ம் ஶக்யம் । அத ஏவ ஶாஸ்த்ரமாத்மஸ்வரூபம் போ³த⁴யிதும் ப்ரவ்ருத்தம் ஸத் அமநுஷ்யத்வப்ரதிஷேதே⁴நேவ ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யுக்த்வோபரராம । ததா² ‘அநந்தரமபா³ஹ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19)(ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யநுஶாஸநம் ; ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14)(ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யேவமாத்³யபி ச । யாவத³யமேவ யதோ²க்தமிமமாத்மாநம் ந வேத்தி, தாவத³யம் ப்³ராஹ்மாநித்யத்³ருஷ்டிலக்ஷணமுபாதி⁴மாத்மத்வேநோபேத்ய அவித்³யயா உபாதி⁴த⁴ர்மாநாத்மநோ மந்யமாநோ ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தேஷு ஸ்தா²நேஷு புந: புநராவர்தமாந: அவித்³யாகாமகர்மவஶாத்ஸம்ஸரதி । ஸ ஏவம் ஸம்ஸரந் உபாத்ததே³ஹேந்த்³ரியஸங்கா⁴தம் த்யஜதி । த்யக்த்வா அந்யமுபாத³த்தே । புந: புநரேவமேவ நதீ³ஸ்ரோதோவஜ்ஜந்மமரணப்ரப³ந்தா⁴விச்சே²தே³ந வர்தமாந: காபி⁴ரவஸ்தா²பி⁴ர்வர்ததே இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயந்த்யாஹ ஶ்ருதி: வைராக்³யஹேதோ: —

ப்³ரஹ்மவித்³யாஸாத⁴நக்ருதஸர்வாத்மபா⁴வப²லாவாப்திம் வாமதே³வாத்³யாசார்யபரம்பரயா பாரம்பர்யஶ்ருத்யாவத்³யோத்யமாநாம் ப்³ரஹ்மவித்பரிஷத்³யத்யந்தப்ரஸித்³தா⁴ம் உபலப⁴மாநா முமுக்ஷவோ ப்³ராஹ்மணா அது⁴நாதநா: ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸவ: அநித்யாத்ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணாத்ஸம்ஸாராத் ஆ ஜீவபா⁴வாத்³வ்யாவிவ்ருத்ஸவோ விசாரயந்த: அந்யோந்யம் ப்ருச்ச²ந்தி । கத²ம் ? —