श्रीमच्छङ्करभगवत्पूज्यपादविरचितम्

छान्दोग्योपनिषद्भाष्यम्

करतलकलिताद्वयात्मतत्त्वं क्षपितदुरन्तचिरन्तनप्रमोहम् ।
उपचितमुदितोदितैर्गुणौघैः उपनिषदामयमुज्जहार भाष्यम् ॥

த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:

ப்ரத²ம: க²ண்ட³:

‘ஓமித்யேதத³க்ஷரம்’ இத்யாதி³நா ஸாமாவயவவிஷயமுபாஸநமநேகப²லமுபதி³ஷ்டம் । அநந்தரம் ச ஸ்தோபா⁴க்ஷரவிஷயமுபாஸநமுக்தம் — ஸர்வதா²பி ஸாமைகதே³ஶஸம்ப³த்³த⁴மேவ ததி³தி । அதே²தா³நீம் ஸமஸ்தே ஸாம்நி ஸமஸ்தஸாமவிஷயாண்யுபாஸநாநி வக்ஷ்யாமீத்யாரப⁴தே ஶ்ருதி: । யுக்தம் ஹி ஏகதே³ஶோபாஸநாநந்தரமேகதே³ஶிவிஷயமுபாஸநமுச்யத இதி ॥

ஸமஸ்தஸ்ய க²லு ஸாம்ந உபாஸநꣳ ஸாது⁴ யத்க²லு ஸாது⁴ தத்ஸாமேத்யாசக்ஷதே யத³ஸாது⁴ தத³ஸாமேதி ॥ 1 ॥

ஸமஸ்தஸ்ய ஸர்வாவயவவிஶிஷ்டஸ்ய பாஞ்சப⁴க்திகஸ்ய ஸாப்தப⁴க்திகஸ்ய ச இத்யர்த²: । க²ல்விதி வாக்யாலங்காரார்த²: । ஸாம்ந உபாஸநம் ஸாது⁴ । ஸமஸ்தே ஸாம்நி ஸாது⁴த்³ருஷ்டிவிதி⁴பரத்வாந்ந புர்வோபாஸநநிந்தா³ர்த²த்வம் ஸாது⁴ஶப்³த³ஸ்ய । நநு பூர்வத்ராவித்³யமாநம் ஸாது⁴த்வம் ஸமஸ்தே ஸாம்ந்யபி⁴தீ⁴யதே । ந, ‘ஸாது⁴ ஸாமேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 2 । 1 । 4) இத்யுபஸம்ஹாராத் । ஸாது⁴ஶப்³த³: ஶோப⁴நவாசீ । கத²மவக³ம்யத இதி, ஆஹ — யத்க²லு லோகே ஸாது⁴ ஶோப⁴நமநவத்³யம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , தத்ஸாமேத்யாசக்ஷதே குஶலா: । யத³ஸாது⁴ விபரீதம் , தத³ஸாமேதி ॥

தது³தாப்யாஹு: ஸாம்நைநமுபாகா³தி³தி ஸாது⁴நைநமுபாகா³தி³த்யேவ ததா³ஹுரஸாம்நைநமுபாகா³தி³த்யஸாது⁴நைநமுபாகா³தி³த்யேவ ததா³ஹு: ॥ 2 ॥

தத் தத்ரைவ ஸாத்⁴வஸாது⁴விவேககரணே உதாப்யாஹு: — ஸாம்நா ஏநம் ராஜாநம் ஸாமந்தம் ச உபாகா³த்
உபக³தவாந் ; கோ(அ)ஸௌ ? யத: அஸாது⁴த்வப்ராப்த்யாஶங்கா ஸ இத்யபி⁴ப்ராய: ; ஶோப⁴நாபி⁴ப்ராயேண ஸாது⁴நா ஏநமுபாகா³த் இத்யேவ தத் தத்ர ஆஹு: லௌகிகா: ப³ந்த⁴நாத்³யஸாது⁴கார்யமபஶ்யந்த: । யத்ர புநர்விபர்யயேண ப³ந்த⁴நாத்³யஸாது⁴கார்யம் பஶ்யந்தி, தத்ர அஸாம்நா ஏநமுபாகா³தி³தி அஸாது⁴நைநமுபாகா³தி³த்யேவ ததா³ஹு: ॥

அதோ²தாப்யாஹு: ஸாம நோ ப³தேதி யத்ஸாது⁴ ப⁴வதி ஸாது⁴ ப³தேத்யேவ ததா³ஹுரஸாம நோ ப³தேதி யத³ஸாது⁴ ப⁴வத்யஸாது⁴ ப³தேத்யேவ ததா³ஹு: ॥ 3 ॥

அதோ²தாப்யாஹு: ஸ்வஸம்வேத்³யம் ஸாம ந: அஸ்மாகம் ப³தேதி அநுகம்பயந்த: ஸம்வ்ருத்தமித்யாஹு: ; ஏதத்தைருக்தம் ப⁴வதி, யத்ஸாது⁴ ப⁴வதி ஸாது⁴ ப³தேத்யேவ ததா³ஹு: ; விபர்யயே ஜாதே அஸாம நோ ப³தேதி ; யத³ஸாது⁴ ப⁴வதி அஸாது⁴ ப³தேத்யேவ ததா³ஹு: ; தஸ்மாத்ஸாமஸாது⁴ஶப்³த³யோரேகார்த²த்வம் ஸித்³த⁴ம் ॥

ஸ ய ஏததே³வம் வித்³வாந்ஸாது⁴ ஸாமேத்யுபாஸ்தே(அ)ப்⁴யாஶோ ஹ யதே³நꣳ ஸாத⁴வோ த⁴ர்மா ஆ ச க³ச்சே²யுருப ச நமேயு: ॥ 4 ॥

அத: ஸ ய: கஶ்சித்ஸாது⁴ ஸாமேதி ஸாது⁴கு³ணவத்ஸாமேத்யுபாஸ்தே ஸமஸ்தம் ஸாம ஸாது⁴கு³ணவத்³வித்³வாந் , தஸ்யைதத்ப²லம் அப்⁴யாஶோ ஹ க்ஷிப்ரம் ஹ, யத் இதி க்ரியாவிஶேஷணார்த²ம் , ஏநம் உபாஸகம் ஸாத⁴வ: ஶோப⁴நா: த⁴ர்மா: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யவிருத்³தா⁴: ஆ ச க³ச்சே²யு: ஆக³ச்சே²யுஶ்ச ; ந கேவலமாக³ச்சே²யு:, உப ச நமேயு: உபநமேயுஶ்ச, போ⁴க்³யத்வேநோபதிஷ்டே²யுரித்யர்த²: ॥
இதி ப்ரத²மக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்³விதீய: க²ண்ட³:

லோகேஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத ப்ருதி²வீ ஹிங்கார: । அக்³நி: ப்ரஸ்தாவோ(அ)ந்தரிக்ஷமுத்³கீ³த² ஆதி³த்ய: ப்ரதிஹாரோ த்³யௌர்நித⁴நமித்யூர்த்⁴வேஷு ॥ 1 ॥

காநி புநஸ்தாநி ஸாது⁴த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டாநி ஸமஸ்தாநி ஸாமாந்யுபாஸ்யாநீதி, இமாநி தாந்யுச்யந்தே — லோகேஷு பஞ்சவித⁴ம் இத்யாதீ³நி । நநு லோகாதி³த்³ருஷ்ட்யா தாந்யுபாஸ்யாநி ஸாது⁴த்³ருஷ்ட்யா ச இதி விருத்³த⁴ம் ; ந, ஸாத்⁴வர்த²ஸ்ய லோகாதி³கார்யேஷுகாரணஸ்யாநுக³தத்வாத் — ம்ருதா³தி³வத்³த⁴டாதி³விகாரேஷு । ஸாது⁴ஶப்³த³வாச்யோ(அ)ர்தோ² த⁴ர்மோ ப்³ரஹ்ம வா ஸர்வதா²பி லோகாதி³கார்யேஷ்வநுக³தம் । அத: யதா² யத்ர க⁴டாதி³த்³ருஷ்டி: ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்ட்யநுக³தைவ ஸா, ததா² ஸாது⁴த்³ருஷ்ட்யநுக³தைவ லோகாதி³த்³ருஷ்டி: — த⁴ர்மாதி³கார்யத்வால்லோகாதீ³நாம் । யத்³யபி காரணத்வமவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்மத⁴ர்மயோ:, ததா²பி த⁴ர்ம ஏவ ஸாது⁴ஶப்³த³வாச்ய இதி யுக்தம் , ஸாது⁴காரீ ஸாது⁴ர்ப⁴வதி இதி த⁴ர்மவிஷயே ஸாது⁴ஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । நநு லோகாதி³கார்யேஷு காரணஸ்யாநுக³தத்வாத³ர்த²ப்ராப்தைவ தத்³த்³ருஷ்டிரிதி ‘ஸாது⁴ ஸாமேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 2 । 1 । 4) இதி ந வக்தவ்யம் ; ந, ஶாஸ்த்ரக³ம்யத்வாத்தத்³த்³ருஷ்டே: ; ஸர்வத்ர ஹி ஶாஸ்த்ரப்ராபிதா ஏவ த⁴ர்மா உபாஸ்யா:, ந வித்³யமாநா அப்யஶாஸ்த்ரீயா: ॥
லோகேஷு ப்ருதி²வ்யாதி³ஷு பஞ்சவித⁴ம் பஞ்சப⁴க்திபே⁴தே³ந பஞ்சப்ரகாரம் ஸாது⁴ ஸமஸ்தம் ஸாமோபாஸீத । கத²ம் ? ப்ருதி²வீ ஹிங்கார: । லோகேஷ்விதி யா ஸப்தமீ, தாம் ப்ரத²மாத்வேந விபரிணமய்ய ப்ருதி²வீத்³ருஷ்ட்யா ஹிங்காரே ப்ருதி²வீ ஹிங்கார இத்யுபாஸீத । வ்யத்யஸ்ய வா ஸப்தமீஶ்ருதிம் லோகவிஷயாம் ஹிங்காராதி³ஷு ப்ருதி²வ்யாதி³த்³ருஷ்டிம் க்ருத்வோபாஸீத । தத்ர ப்ருதி²வீ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யஸாமாந்யாத் । அக்³நி: ப்ரஸ்தாவ: । அக்³நௌ ஹி கர்மாணி ப்ரஸ்தூயந்தே । ப்ரஸ்தாவஶ்ச ப⁴க்தி: । அந்தரிக்ஷமுத்³கீ³த²: । அந்தரிக்ஷம் ஹி க³க³நம் । க³காரவிஶிஷ்டஶ்சோத்³கீ³த²: । ஆதி³த்ய: ப்ரதிஹார:, ப்ரதிப்ராண்யபி⁴முக²த்வாந்மாம் ப்ரதி மாம் ப்ரதீதி । த்³யௌர்நித⁴நம் । தி³வி நிதீ⁴யந்தே ஹி இதோ க³தா இத்யூர்த்⁴வேஷூர்த்⁴வக³தேஷு லோகத்³ருஷ்ட்யா ஸாமோபாஸநம் ॥

அதா²வ்ருத்தேஷு த்³யௌர்ஹிங்கார ஆதி³த்ய: ப்ரஸ்தாவோ(அ)ந்தரிக்ஷமுத்³கீ³தோ²(அ)க்³நி: ப்ரதிஹார: ப்ருதி²வீ நித⁴நம் ॥ 2 ॥

அத² ஆவ்ருத்தேஷு அவாங்முகே²ஷு பஞ்சவித⁴முச்யதே ஸாமோபாஸநம் । க³த்யாக³திவிஶிஷ்டா ஹி லோகா: । யதா² தே, ததா²த்³ருஷ்ட்யைவ ஸாமோபாஸநம் விதீ⁴யதே யத:, அத ஆவ்ருத்தேஷு லோகேஷு । த்³யௌர்ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । ஆதி³த்ய: ப்ரஸ்தாவ:, உதி³தே ஹ்யாதி³த்யே ப்ரஸ்தூயந்தே கர்மாணி ப்ராணிநாம் । அந்தரிக்ஷமுத்³கீ³த²: பூர்வவத் । அக்³நி: ப்ரதிஹார:, ப்ராணிபி⁴: ப்ரதிஹரணாத³க்³நே: । ப்ருதி²வீ நித⁴நம் , தத ஆக³தாநாமிஹ நித⁴நாத் ॥

கல்பந்தே ஹாஸ்மை லோகா ஊர்த்⁴வாஶ்சாவ்ருத்தாஶ்ச ய ஏததே³வம் வித்³வாம்ல்லோகேஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸாமோபாஸ்தே ॥ 3 ॥

உபாஸநப²லம் — கல்பந்தே ஸமர்தா² ப⁴வந்தி ஹ அஸ்மை லோகா ஊர்த்⁴வாஶ்ச ஆவ்ருத்தாஶ்ச, க³த்யாக³திவிஶிஷ்டா போ⁴க்³யத்வேந வ்யவதிஷ்ட²ந்த இத்யர்த²: । ய ஏததே³வம் வித்³வாந் லோகேஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸமஸ்தம் ஸாது⁴ ஸாமேத்யுபாஸ்தே இதி ஸர்வத்ர யோஜநா பஞ்சவிதே⁴ ஸப்தவிதே⁴ ச ॥
இதி த்³விதீயக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்ருதீய: க²ண்ட³:

வ்ருஷ்டௌ பஞ்சவித⁴ம் ஸாமோபாஸீத புரோவாதோ ஹிங்காரோ மேகோ⁴ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவோ வர்ஷதி ஸ உத்³கீ³தோ² வித்³யோததே ஸ்தநயதி ஸ ப்ரதிஹார உத்³க்³ருஹ்ணாதி தந்நித⁴நம் ॥ 1 ॥

வ்ருஷ்டௌ பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । லோகஸ்தி²தே: வ்ருஷ்டிநிமித்தத்வாதா³நந்தர்யம் । புரோவாதோ ஹிங்கார: । புரோவாதாத்³யுத்³க்³ரஹணாந்தா ஹி வ்ருஷ்டி:, யதா² ஸாம ஹிங்காராதி³நித⁴நாந்தம் ; அத: புரோவாதோ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । மேகோ⁴ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவ: ; ப்ராவ்ருஷி மேக⁴ஜநநே வ்ருஷ்டே: ப்ரஸ்தாவ இதி ஹி ப்ரஸித்³தி⁴: ; வர்ஷதி ஸ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் ; வித்³யோததே ஸ்தநயதி ஸ ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் ; உத்³க்³ருஹ்ணாதி தத் நித⁴நம் , ஸமாப்திஸாமாந்யாத் ॥

வர்ஷதி ஹாஸ்மை வர்ஷயதி ஹ ய ஏததே³வம் வித்³வாந்வ்ருஷ்டௌ பஞ்சவித⁴ம் ஸாமோபாஸ்தே ॥ 2 ॥

ப²லமுபாஸநஸ்ய — வர்ஷதி ஹ அஸ்மை இச்சா²த: । ததா² வர்ஷயதி ஹ அஸத்யாமபி வ்ருஷ்டௌ । ய ஏததி³த்யாதி³ பூர்வவத் ॥
இதி த்ருதீயக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

சதுர்த²: க²ண்ட³:

ஸர்வாஸ்வப்ஸு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத மேகோ⁴ யத்ஸம்ப்லவதே ஸ ஹிங்காரோ யத்³வர்ஷதி ஸ ப்ரஸ்தாவோ யா: ப்ராச்ய: ஸ்யந்த³ந்தே ஸ உத்³கீ³தோ² யா: ப்ரதீச்ய: ஸ ப்ரதிஹார: ஸமுத்³ரோ நித⁴நம் ॥ 1 ॥

ஸர்வாஸ்வப்ஸு பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । வ்ருஷ்டிபூர்வகத்வாத்ஸர்வாஸாமபாமாநந்தர்யம் । மேகோ⁴ யத்ஸம்ப்லவதே ஏகீபா⁴வேநேதரேதரம் க⁴நீப⁴வதி மேக⁴: யதா³ உந்நத:, ததா³ ஸம்ப்லவதே இத்யுச்யதே, ததா³ அபாமாரப்⁴ப⁴: ஸ ஹிங்கார: ; யத்³வர்ஷதி ஸ ப்ரஸ்தாவ: ; ஆப: ஸர்வதோ வ்யாப்தும் ப்ரஸ்துதா: । யா: ப்ராச்ய: ஸ்யந்த³ந்தே ஸ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரௌஷ்ட்²யாத் ; யா: ப்ரதீச்ய: ஸ ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஶப்³த³ஸாமாந்யாத் ; ஸமுத்³ரோ நித⁴நம் , தந்நித⁴நத்வாத³பாம் ॥

ந ஹாப்ஸு பॆத்யப்ஸுமாந்ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாந்ஸர்வாஸ்வப்ஸு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸ்தே ॥ 2 ॥

ந ஹ அப்ஸு ப்ரைதிம் । நேச்ச²தி சேத் । அப்ஸுமாந் அம்மாந்ப⁴வதி ப²லம் ॥
இதி சதுர்த²க²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

பஞ்சம: க²ண்ட³:

ருதுஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத வஸந்தோ ஹிங்காரோ க்³ரீஷ்ம: ப்ரஸ்தாவோ வர்ஷா உத்³கீ³த²: ஶரத்ப்ரதிஹாரோ ஹேமந்தோ நித⁴நம் ॥ 1 ॥

ருதுஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । ருதுவ்யவஸ்தா²யா யதோ²க்தாம்பு³நிமித்தத்வாதா³நந்தர்யம் । வஸந்தோ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் ; க்³ரீஷ்ம: ப்ரஸ்தாவ: ; யவாதி³ஸங்க்³ரஹ: ப்ரஸ்தூயதே ஹி ப்ராவ்ருட³ர்த²ம் ; வர்ஷா உத்³கீ³த²:, ப்ராதா⁴ந்யாத் ; ஶரத் ப்ரதிஹார:, ரோகி³ணாம் ம்ருதாநாம் ச ப்ரதிஹரணாத் ; ஹேமந்தோ நித⁴நம் , நிவாதே நித⁴நாத்ப்ராணிநாம் ॥

கல்பந்தே ஹாஸ்மா ரூதவ ரூதுமாந்ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாந்ருதுஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸ்தே ॥ 2 ॥

ப²லம் — கல்பந்தே ஹ ருதுவ்யவஸ்தா²நுரூபம் போ⁴க்³யத்வேநாஸ்மை உபாஸகாய ருதவ: । ருதுமாந் ஆர்தவைர்போ⁴கை³ஶ்ச ஸம்பந்நோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
இதி பஞ்சமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஷஷ்ட²: க²ண்ட³:

பஶுஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீதாஜா ஹிங்காரோ(அ)வய: ப்ரஸ்தாவோ கா³வ உத்³கீ³தோ²(அ)ஶ்வா: ப்ரதிஹார: புருஷோ நித⁴நம் ॥ 1 ॥

பஶுஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । ஸம்யக்³வ்ருத்தேஷ்வ்ருதுஷு பஶவ்ய: கால இத்யாநந்தர்யம் । அஜா ஹிங்கார:, ப்ராதா⁴ந்யாத் , ப்ராத²ம்யாத்³வா — ‘அஜ: பஶூநாம் ப்ரத²ம:’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: ; அவய: ப்ரஸ்தாவ:, ஸாஹசர்யத³ர்ஶநாத³ஜாவீநாம் ; கா³வ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் ; அஶ்வா: ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹாரணாத்புருஷாணாம் ; புருஷோ நித⁴நம் , புருஷாஶ்ரயத்வாத்பஶூநாம் ॥

ப⁴வந்தி ஹாஸ்ய பஶவ: பஶுமாந்ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாந்பஶுஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸ்தே ॥ 2 ॥

ப²லம் — ப⁴வந்தி ஹ அஸ்ய பஶவ: பஶுமாந்ப⁴வதி, பஶுப²லைஶ்ச போ⁴க³த்யாகா³தி³பி⁴ர்யுஜ்யத இத்யர்த²: ॥
இதி ஷஷ்ட²க²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஸப்தம: க²ண்ட³:

ப்ராணேஷு பஞ்சவித⁴ம் பரோவரீய: ஸாமோபாஸீத ப்ராணோ ஹிங்காரோ வாக்ப்ரஸ்தாவஶ்சக்ஷுருத்³கீ³த²: ஶ்ரோத்ரம் ப்ரதிஹாரோ மநோ நித⁴நம் பரோவரீயாம்ஸி வா ஏதாநி ॥ 1 ॥

ப்ராணேஷு பஞ்சவித⁴ம் பரோவரீய: ஸாம உபாஸீத, பரம் பரம் வரீயஸ்த்வகு³ணவத்ப்ராணத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டம் ஸாமோபாஸீதேத்யர்த²: । ப்ராணோ ஹிங்கார:, உத்தரோத்தரவரீயஸாம் ப்ராத²ம்யாத் ; வாக் ப்ரஸ்தாவ:, வாசா ஹி ப்ரஸ்தூயதே ஸர்வம் , வாக்³வரீயஸீ ப்ராணாத் — அப்ராப்தமப்யுச்யதே வாசா, ப்ராப்தஸ்யைவ து க³ந்த⁴ஸ்ய க்³ராஹக: ப்ராண: ; சக்ஷுருத்³கீ³த²:, வாசோ ப³ஹுதரவிஷயம் ப்ரகாஶயதி சக்ஷு:, அதோ வரீயோ வாச: உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் ; ஶ்ரோத்ரம் ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் ; வரீயஶ்சக்ஷுஷ:, ஸர்வத: ஶ்ரவணாத் ; மநோ நித⁴நம் , மநஸி ஹி நிதீ⁴யந்தே புருஷஸ்ய போ⁴க்³யத்வேந ஸர்வேந்த்³ரியாஹ்ருதா விஷயா: ; வரீயஸ்த்வம் ச ஶ்ரோத்ராந்மநஸ:, ஸர்வேந்த்³ரியவிஷயவ்யாபகத்வாத் ; அதீந்த்³ரியவிஷயோ(அ)பி மநஸோ கோ³சர ஏவேதி । யதோ²க்தஹேதுப்⁴ய: பரோவரீயாம்ஸி ப்ராணாதீ³நி வை ஏதாநி ॥

பரோவரீயோ ஹாஸ்ய ப⁴வதி பரோவரீயஸோ ஹ லோகாஞ்ஜயதி ய ஏததே³வம் வித்³வாந்ப்ராணேஷு பஞ்சவித⁴ம் பரோவரீய: ஸாமோபாஸ்த இதி து பஞ்சவித⁴ஸ்ய ॥ 2 ॥

ஏதத்³த்³ருஷ்ட்யா விஶிஷ்டம் ய: பரோவரீய: ஸாம உபாஸ்தே, பரோவரீயோ ஹ அஸ்ய ஜீவநம் ப⁴வதீத்யுக்தார்த²ம் । இதி து பஞ்சவித⁴ஸ்ய ஸாம்ந உபாஸநமுக்தமிதி ஸப்தவிதே⁴ வக்ஷ்யமாணவிஷயே பு³த்³தி⁴ஸமாதா⁴நார்த²ம் । நிரபேக்ஷோ ஹி பஞ்சவிதே⁴, வக்ஷ்யமாணே பு³த்³தி⁴ம் ஸமாதி⁴த்ஸதி ॥
இதி ஸப்தமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

அஷ்டம: க²ண்ட³:

அத² ஸப்தவித⁴ஸ்ய வாசி ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத யத்கிஞ்ச வாசோ ஹுமிதி ஸ ஹிங்காரோ யுத்ப்ரேதி ஸ ப்ரஸ்தாவோ யதே³தி ஸ ஆதி³: ॥ 1 ॥

அத² அநந்தரம் ஸப்தவித⁴ஸ்ய ஸமஸ்தஸ்ய ஸாம்ந உபாஸநம் ஸாத்⁴வித³மாரப்⁴யதே । வாசி இதி ஸப்தமீ பூர்வவத் , வாக்³த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டம் ஸப்தவித⁴ம் ஸாமோபாஸீதேத்யர்த²: । யத்கிஞ்ச வாச: ஶப்³த³ஸ்ய ஹுமிதி யோ விஶேஷ: ஸ ஹிங்கார:, ஹகாரஸாமாந்யாத் । யத்ப்ரேதி ஶப்³த³ரூபம் ஸ ப்ரஸ்தாவ:, ப்ர - ஸாமாந்யாத் । யத் ஆ இதி ஸ ஆதி³:, ஆகாரஸாமாந்யாத் । ஆதி³ரித்யோங்கார:, ஸர்வாதி³த்வாத் ॥

யது³தி³தி ஸ உத்³கீ³தோ² யத்ப்ரதீதி ஸ ப்ரதிஹாரோ யது³பேதி ஸ உபத்³ரவோ யந்நீதி தந்நித⁴நம் ॥ 2 ॥

யது³தி³தி ஸ உத்³கீ³த²:, உத்பூர்வத்வாது³த்³கீ³த²ஸ்ய ; யத்ப்ரதீதி ஸ ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஸாமாந்யாத் ; யது³பேதி ஸ உபத்³ரவ:, உபோபக்ரமத்வாது³பத்³ரவஸ்ய ; யந்நீதி தந்நித⁴நம் , நி - ஶப்³த³ஸாமாந்யாத் ॥

து³க்³தே⁴(அ)ஸ்மை வாக்³தோ³ஹம் யோ வாசோ தோ³ஹோ(அ)ந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாந்வாசி ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸ்தே ॥ 3 ॥

து³க்³தே⁴(அ)ஸ்மை இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் ॥
இதி அஷ்டமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

நவம: க²ண்ட³:

அத² க²ல்வமுமாதி³த்யꣳ ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத ஸர்வதா³ ஸமஸ்தேந ஸாம மாம் ப்ரதி மாம் ப்ரதீதி ஸர்வேண ஸமஸ்தேந ஸாம ॥ 1 ॥

அவயவமாத்ரே ஸாம்ந்யாதி³த்யத்³ருஷ்டி: பஞ்சவிதே⁴ஷூக்தா ப்ரத²மே சாத்⁴யாயே । அத² இதா³நீம் க²லு அமுமாதி³த்யம் ஸமஸ்தே ஸாம்ந்யவயவவிபா⁴க³ஶோ(அ)த்⁴யஸ்ய ஸப்தவித⁴ம் ஸாமோபாஸீத । கத²ம் புந: ஸாமத்வமாதி³த்யஸ்யேதி, உச்யதே — உத்³கீ³த²த்வே ஹேதுவதா³தி³த்யஸ்ய ஸாமத்வே ஹேது: । கோ(அ)ஸௌ ? ஸர்வதா³ ஸம: வ்ருத்³தி⁴க்ஷயாபா⁴வாத் ; தேந ஹேதுநா ஸாம ஆதி³த்ய: । மாம் ப்ரதி மாம் ப்ரதீதி துல்யாம் பு³த்³தி⁴முத்பாத³யதி ; அத: ஸர்வேண ஸம: ; அத: ஸாம, ஸமத்வாதி³த்யர்த²: । உத்³கீ³த²ப⁴க்திஸாமாந்யவசநாதே³வ லோகாதி³ஷூக்தஸாமாந்யாத் ஹிங்காராதி³த்வம் க³ம்யத இதி ஹிங்காராதி³த்வே காரணம் நோக்தம் । ஸாமத்வே புந: ஸவிதுரநுக்தம் காரணம் ந ஸுபோ³த⁴மிதி ஸமத்வமுக்தம் ॥

தஸ்மிந்நிமாநி ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யந்வாயத்தாநீதி வித்³யாத்தஸ்ய யத்புரோத³யாத்ஸ ஹிங்காரஸ்தத³ஸ்ய பஶவோ(அ)ந்வாயத்தாஸ்தஸ்மாத்தே ஹிம் குர்வந்தி ஹிங்காரபா⁴ஜிநோ ஹ்யேதஸ்ய ஸாம்ந: ॥ 2 ॥

தஸ்மிந் ஆதி³த்யே அவயவவிபா⁴க³ஶ: இமாநி வக்ஷ்யமாணாநி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி அந்வாயத்தாநி அநுக³தாந்யாதி³த்யமுபஜீவ்யத்வேந இதி வித்³யாத் । கத²ம் ? தஸ்ய ஆதி³த்யஸ்ய யத்புரோத³யாத் த⁴ர்மரூபம் , ஸ ஹிங்கார: ப⁴க்தி: ; தத்ரேத³ம் ஸாமாந்யம் , யத்தஸ்ய ஹிங்காரப⁴க்திரூபம் । தத³ஸ்யாதி³த்யஸ்ய ஸாம்ந: பஶவ: க³வாத³ய: அந்வாயத்தா: அநுக³தா: தத்³ப⁴க்திரூபமுபஜீவந்தீத்யர்த²: । யஸ்மாதே³வம் , தஸ்மாத்தே ஹிம் குர்வந்தி பஶவ: ப்ராகு³த³யாத் । தஸ்மாத்³தி⁴ங்காரபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஆதி³த்யாக்²யஸ்ய ஸாம்ந:, தத்³ப⁴க்திப⁴ஜநஶீலத்வாத்³தி⁴ த ஏவம் வர்தந்தே ॥

அத² யத்ப்ரத²மோதி³தே ஸ ப்ரஸ்தாவஸ்தத³ஸ்ய மநுஷ்யா அந்வாயத்தாஸ்தஸ்மாத்தே ப்ரஸ்துதிகாமா: ப்ரஶம்ஸாகாமா: ப்ரஸ்தாவபா⁴ஜிநோ ஹ்யேதஸ்ய ஸாம்ந: ॥ 3 ॥

அத² யத்ப்ரத²மோதி³தே ஸவித்ருரூபம் , தத³ஸ்ய ஆதி³த்யாக்²யஸ்ய ஸாம்ந: ஸ ப்ரஸ்தாவ: ; தத³ஸ்ய மநுஷ்யா அந்வாயத்தா: பூர்வவத் । தஸ்மாத்தே ப்ரஸ்துதிம் ப்ரஶம்ஸாம் காமயந்தே, யஸ்மாத்ப்ரஸ்தாவபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யத்ஸங்க³வவேலாயாꣳ ஸ ஆதி³ஸ்தத³ஸ்ய வயாம் ஸ்யந்வாயத்தாநி தஸ்மாத்தாந்யந்தரிக்ஷே(அ)நாரம்ப³ணாந்யாதா³யாத்மாநம் பரிபதந்த்யாதி³பா⁴ஜீநி ஹ்யேதஸ்ய ஸாம்ந: ॥ 4 ॥

அத² யத் ஸங்க³வவேலாயாம் க³வாம் ரஶ்மீநாம் ஸங்க³மநம் ஸங்க³வோ யஸ்யாம் வேலாயாம் , க³வாம் வா வத்ஸை: ஸஹ:, ஸா ஸங்க³வவேலா தஸ்மிந்காலே யத்ஸாவித்ரம் ரூபம் , ஸ ஆதி³: ப⁴க்திவிஶேஷ: ஓங்கார: ।
தத³ஸ்ய வயாம்ஸி பக்ஷிணோ(அ)ந்வாயத்தாநி । யத ஏவம் , தஸ்மாத் தாநி வயாம்ஸி அந்தரிக்ஷே அநாரம்ப³ணாநி அநாலம்ப³நாநி, ஆத்மாநமாதா³ய ஆத்மாநமேவ ஆலம்ப³நத்வேந க்³ருஹீத்வா, பரிபதந்தி க³ச்ச²ந்தி ; அத ஆகாரஸாமாந்யாதா³தி³ப⁴க்திபா⁴ஜீநி ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யத்ஸம்ப்ரதிமத்⁴யந்தி³நே ஸ உத்³கீ³த²ஸ்தத³ஸ்ய தே³வா அந்வாயத்தாஸ்தஸ்மாத்தே ஸத்தமா: ப்ராஜாபத்யாநாமுத்³கீ³த²பா⁴ஜிநோ ஹ்யேதஸ்ய ஸாம்ந: ॥ 5 ॥

அத² யத் ஸம்ப்ரதிமத்⁴யந்தி³நே ருஜுமத்⁴யந்தி³நே இத்யர்த²:, ஸ உத்³கீ³த²ப⁴க்தி:, தத³ஸ்ய தே³வா அந்வாயத்தா:, த்³யோதநாதிஶயாத்தத்காலே । தஸ்மாத்தே ஸத்தமா: விஶிஷ்டதமா: ப்ராஜாபத்யாநாம் ப்ரஜாபத்யபத்யாநாம் , உத்³கீ³த²பா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யதூ³ர்த்⁴வம் மத்⁴யந்தி³நாத்ப்ராக³பராஹ்ணாத்ஸ ப்ரதிஹாரஸ்தத³ஸ்ய க³ர்பா⁴ அந்வாயத்தாஸ்தஸ்மாத்தே ப்ரதிஹ்ருதாநாவபத்³யந்தே ப்ரதிஹாரபா⁴ஜிநோ ஹ்யேதஸ்ய ஸாம்ந: ॥ 6 ॥

அத² யதூ³ர்த்⁴வம் மத்⁴யந்தி³நாத் ப்ராக³பராஹ்ணாத் யத்³ரூபம் ஸவிது:, ஸ ப்ரதிஹார: ; தத³ஸ்ய க³ர்பா⁴ அந்வாயத்தா: । அத: தே ஸவிது: ப்ரதிஹாரப⁴க்திரூபேணோர்த்⁴வம் ப்ரதிஹ்ருதா: ஸந்த: நாவபத்³யந்தே நாத⁴: பதந்தி, தத்³த்³வாரே ஸத்யபீத்யர்த²: । யத: ப்ரதிஹாரபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்நோ க³ர்பா⁴: ॥

அத² யதூ³ர்த்⁴வமபராஹ்ணாத்ப்ராக³ஸ்தமயாத்ஸஉபத்³ரவஸ்தத³ஸ்யாரண்யா அந்வாயத்தாஸ்தஸ்மாத்தே புருஷம் த்³ருஷ்ட்வா கக்ஷꣳ ஶ்வப்⁴ரமித்யுபத்³ரவந்த்யுபத்³ரவபா⁴ஜிநோ ஹ்யேதஸ்ய ஸாம்ந: ॥ 7 ॥

அத² யதூ³ர்த்⁴வமபராஹ்ணாத் ப்ராக³ஸ்தமயாத் ஸ உபத்³ரவ:, தத³ஸ்ய ஆரண்யா: பஶவ: அந்வாயத்தா: । தஸ்மாத்தே புருஷம் த்³ருஷ்ட்வா பீ⁴தா: கக்ஷம் அரண்யம் ஶ்வப்⁴ரம் ப⁴யஶூந்யமிதி உபத்³ரவந்தி உபக³ச்ச²ந்தி ; த்³ருஷ்ட்வோபத்³ரவணாத் உபத்³ரவபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யத்ப்ரத²மாஸ்தமிதே தந்நித⁴நம் தத³ஸ்ய பிதரோ(அ)ந்வாயத்தாஸ்தஸ்மாத்தாந்நித³த⁴தி நித⁴நபா⁴ஜிநோ ஹ்யேதஸ்ய ஸாம்ந ஏவம் க²ல்வமுமாதி³த்யம் ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸ்தே ॥ 8 ॥

அத² யத் ப்ரத²மாஸ்தமிதே(அ)த³ர்ஶநம் ஜிக³மிஷதி ஸவிதரி, தந்நித⁴நம் , தத³ஸ்ய பிதர: அந்வாயத்தா: ; தஸ்மாத்தாந்நித³த⁴தி — பித்ருபிதாமஹப்ரபிதாமஹரூபேண த³ர்பே⁴ஷு நிக்ஷிபந்தி தாந் ; தத³ர்த²ம் பிண்டா³ந்வா ஸ்தா²பயந்தி । நித⁴நஸம்ப³ந்தா⁴ந்நித⁴நபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: பிதர: । ஏவமவயவஶ: ஸப்ததா⁴ விப⁴க்தம் க²லு அமுமாதி³த்யம் ஸப்தவித⁴ம் ஸாமோபாஸ்தே ய:, தஸ்ய ததா³பத்தி: ப²லமிதி வாக்யஶேஷ: ॥
இதி நவமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த³ஶம: க²ண்ட³:

ம்ருத்யு: ஆதி³த்ய:, அஹோராத்ராதி³காலேந ஜக³த: ப்ரமாபயித்ருத்வாத் । தஸ்ய அதிதரணாய இத³ம் ஸாமோபாஸநமுபதி³ஶ்யதே —

அத² க²ல்வாத்மஸம்மிதமதிம்ருத்யு ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத ஹிங்கார இதி த்ர்யக்ஷரம் ப்ரஸ்தாவ இதி த்ர்யக்ஷரம் தத்ஸமம் ॥ 1 ॥

அத² க²லு அநந்தரம் , ஆதி³த்யம்ருத்யுவிஷயஸாமோபாஸநஸ்ய ; ஆத்மஸம்மிதம் ஸ்வாவயவதுல்யதயா மிதம் , பரமாத்மதுல்யதயா வா ஸம்மிதம் , அதிம்ருத்யு, ம்ருத்யுஜயஹேதுத்வாத் ; யதா² ப்ரத²மே(அ)த்⁴யாயே உத்³கீ³த²ப⁴க்திநாமாக்ஷராணி உத்³கீ³த² இத்யுபாஸ்யத்வேநோக்தாநி, ததே²ஹ ஸாம்ந: ஸப்தவித⁴ப⁴க்திநாமாக்ஷராணி ஸமாஹ்ருத்ய த்ரிபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴: ஸமதயா ஸாமத்வம் பரிகல்ப்ய உபாஸ்யத்வேந உச்யந்தே । தது³பாஸநம் ம்ருத்யுகோ³சராக்ஷரஸங்க்²யாஸாமாந்யேந ம்ருத்யும் ப்ராப்ய, தத³திரிக்தாக்ஷரேண தஸ்ய ஆதி³த்யஸ்ய ம்ருத்யோரதிக்தமணாயைவ ஸங்க்ரமணம் கல்பயதி । அதிம்ருத்யு ஸப்தவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத, ம்ருத்யுமதிக்ராந்தமதிரிக்தாக்ஷரஸங்க்²யயா இத்யதிம்ருத்யு ஸாம । தஸ்ய ப்ரத²மப⁴க்திநாமாக்ஷராணி ஹிங்கார இதி ; ஏதத் த்ர்யக்ஷரம் ப⁴க்திநாம । ப்ரஸ்தாவ இதி ச ப⁴க்தேஸ்த்ர்யக்ஷரமேவ நாம ; தத் பூர்வேண ஸமம் ॥

ஆதி³ரிதி த்³வ்யக்ஷரம் ப்ரதிஹார இதி சதுரக்ஷரம் தத இஹைகம் தத்ஸமம் ॥ 2 ॥

ஆதி³ரிதி த்³வ்யக்ஷரம் ; ஸப்தவித⁴ஸ்ய ஸாம்ந: ஸங்க்²யாபூரணே ஓங்கார: ஆதி³ரித்யுச்யதே । ப்ரதிஹார இதி சதுரக்ஷரம் । தத இஹைகமக்ஷரமவச்சி²த்³ய ஆத்³யக்ஷரயோ: ப்ரக்ஷிப்யதே ; தேந தத் ஸமமேவ ப⁴வதி ॥

உத்³கீ³த² இதி த்ர்யக்ஷரமுபத்³ரவ இதி சதுரக்ஷரம் த்ரிபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴: ஸமம் ப⁴வத்யக்ஷரமதிஶிஷ்யதே த்ர்யக்ஷரம் தத்ஸமம் ॥ 3 ॥

உத்³கீ³த² இதி த்ர்யக்ஷரம் உபத்³ரவ இதி சதுரக்ஷரம் த்ரிபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴: ஸமம் ப⁴வதி । அக்ஷரமதிஶிஷ்யதே அதிரிச்யதே । தேந வைஷம்யே ப்ராப்தே, ஸாம்ந: ஸமத்வகரணாய ஆஹ — ததே³கமபி ஸத³க்ஷரமிதி த்ர்யக்ஷரமேவ ப⁴வதி । அத: தத் ஸமம் ॥

நித⁴நமிதி த்ர்யக்ஷரம் தத்ஸமமேவ ப⁴வதி தாநி ஹ வா ஏதாநி த்³வாவிம் ஶதிரக்ஷராணி ॥ 4 ॥

நித⁴நமிதி த்ர்யக்ஷரம் தத்ஸமமேவ ப⁴வதி । ஏவம் த்ர்யக்ஷரஸமதயா ஸாமத்வம் ஸம்பாத்³ய யதா²ப்ராப்தாந்யேவாக்ஷராணி ஸங்க்²யாயந்தே — தாநி ஹ வா ஏதாநி ஸப்தப⁴க்திநாமாக்ஷராணி த்³வாவிம்ஶதி: ॥

ஏகவிம்ஶத்யாதி³த்யமாப்நோத்யேகவிம்ஶோ வா இதோ(அ)ஸாவாதி³த்யோ த்³வாவிம்ஶேந பரமாதி³த்யாஜ்ஜயதி தந்நாகம் தத்³விஶோகம் ॥ 5 ॥

தத்ரைகவிம்ஶத்யக்ஷரஸங்க்²யயா ஆதி³த்யமாப்நோதி ம்ருத்யும் । யஸ்மாதே³கவிம்ஶ: இத: அஸ்மால்லோகாத் அஸாவாதி³த்ய: ஸங்க்²யயா । ‘த்³வாத³ஶ மாஸா: பஞ்சர்தவஸ்த்ரய இமே லோகா அஸாவாதி³த்ய ஏகவிம்ஶ:’ (ஐ. ப்³ரா. 4 । 5), (தாம். ப்³ரா. 10 । 1 । 10) இதி ஶ்ருதே: ; அதிஶிஷ்டேந த்³வாவிம்ஶேநாக்ஷரேண பரம் ம்ருத்யோ: ஆதி³த்யாத் ஜயதி ஆப்நோதீத்யர்த²: । யச்ச ததா³தி³த்யாத்பரம் ; கிம் தத் ? நாகம் , கமிதி ஸுக²ம் தஸ்ய ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)கம் தந்ந ப⁴வதீதி நாகம் , கமேவேத்யர்த²:, அம்ருத்யுவிஷயத்வாத் । விஶோகம் ச தத் விக³தஶோகம் மாநஸது³:க²ரஹிதமித்யர்த²: — ததா³ப்நோதீதி ॥

ஆப்நோதி ஹாதி³த்யஸ்ய ஜயம் பரோ ஹாஸ்யாதி³த்யஜயாஜ்ஜயோ ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாநாத்மஸம்மிதமதிம்ருத்யு ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸ்தே ஸாமோபாஸ்தே ॥ 6 ॥

உக்தஸ்யைவ பிண்டி³தார்த²மாஹ — ஏகவிம்ஶதிஸங்க்²யயா ஆதி³த்யஸ்ய ஜயமநு, பரோ ஹ, அஸ்ய ஏவம்வித³: ஆதி³த்யஜயாத் ம்ருத்யுகோ³சராத் பரோ ஜயோ ப⁴வதி, த்³வாவிம்ஶத்யக்ஷரஸங்க்²யயேத்யர்த²: । ய ஏததே³வம் வித்³வாநித்யாத்³யுக்தார்த²ம் , தஸ்யைதத்³யதோ²க்தம் ப²லமிதி । த்³விரப்⁴யாஸ: ஸாப்தவித்⁴யஸமாப்த்யர்த²: ॥
இதி த³ஶமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஏகாத³ஶ: க²ண்ட³:

மநோ ஹிங்காரோ வாக்ப்ரஸ்தாவஶ்சக்ஷுருத்³கீ³த²: ஶ்ரோத்ரம் ப்ரதிஹார: ப்ராணோ நித⁴நமேதத்³கா³யத்ரம் ப்ராணேஷு ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

விநா நாமக்³ரஹணம் பஞ்சவித⁴ஸ்ய ஸப்தவித⁴ஸ்ய ச ஸாம்ந உபாஸநமுக்தம் । அதே²தா³நீம் கா³யத்ராதி³நாமக்³ரஹணபூர்வகம் விஶிஷ்டப²லாநி ஸாமோபாஸநாந்தராண்யுச்யந்தே । யதா²க்ரமம் கா³யத்ராதீ³நாம் கர்மணி ப்ரயோக³:, ததை²வ மநோ ஹிங்கார:, மநஸ: ஸர்வகரணவ்ருத்தீநாம் ப்ராத²ம்யாத் । ததா³நந்தர்யாத் வாக் ப்ரஸ்தாவ: ; சக்ஷு: உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । ஶ்ரோத்ரம் ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । ப்ராணோ நித⁴நம் , யதோ²க்தாநாம் ப்ராணே நித⁴நாத்ஸ்வாபகாலே । ஏதத்³கா³யத்ரம் ஸாம ப்ராணேஷு ப்ரோதம் , கா³யத்ர்யா: ப்ராணஸம்ஸ்துதத்வாத் ॥

ஸ ஏவமேதத்³கா³யத்ரம் ப்ராணேஷு ப்ரோதம் வேத³ ப்ராணீ ப⁴வதி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா மஹாமநா: ஸ்யாத்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

ஸ:, ய ஏவமேதத்³கா³யத்ரம் ப்ராணேஷு ப்ரோதம் வேத³, ப்ராணீ ப⁴வதி ; அவிகலகரணோ ப⁴வதீத்யேதத் । ஸர்வமாயுரேதி, ஶதம் வர்ஷாணி ஸர்வமாயு: புருஷஸ்ய இதி ஶ்ருதே: । ஜ்யோக் உஜ்ஜ்வல: ஸந் ஜீவதி । மஹாந் ப⁴வதி ப்ரஜாதி³பி⁴: । மஹாம்ஶ்ச கீர்த்யா । கா³யத்ரோபாஸகஸ்ய ஏதத் வ்ரதம் ப⁴வதி, யத் மஹாமநா: அக்ஷுத்³ரசித்த: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ॥
இதி ஏகாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்³வாத³ஶ: க²ண்ட³:

அபி⁴மந்த²தி ஸ ஹிங்காரோ தூ⁴மோ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவோ ஜ்வலதி ஸ உத்³கீ³தோ²(அ)ங்கா³ரா ப⁴வந்தி ஸ ப்ரதிஹார உபஶாம்யதி தந்நித⁴நம் ஸம்ஶாம்யதி தந்நித⁴நமேதத்³ரத²ந்தரமக்³நௌ ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

அபி⁴மந்த²தி ஸ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । அக்³நேர்தூ⁴மோ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவ:, ஆநந்தர்யாத் । ஜ்வலதி ஸ உத்³கீ³த²:, ஹவி:ஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச்²ரைஷ்ட்²யம் ஜ்வலநஸ்ய । அங்கா³ரா ப⁴வந்தி ஸ ப்ரதிஹார:, அங்கா³ராணாம் ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । உபஶம:, ஸாவஶேஷத்வாத³க்³நே:, ஸம்ஶம: நி:ஶேஷோபஶம: ; ஸமாப்திஸாமாந்யாந்நித⁴நம் । ஏதத்³ரத²ந்தரம் அக்³நௌ ப்ரோதம் । மந்த²நே ஹி அக்³நிர்கீ³யதே ॥

ஸ ய ஏவமேதத்³ரத²ந்தரமக்³நௌ ப்ரோதம் வேத³ ப்³ரஹ்மவர்சஸ்யந்நாதோ³ ப⁴வதி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா ந ப்ரத்யங்ஙக்³நிமாசாமேந்ந நிஷ்டீ²வேத்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

ஸ ய இத்யாதி³ பூர்வவத் । ப்³ரஹ்மவர்சஸீ வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயநிமித்தம் தேஜோ ப்³ரஹ்மவர்சஸம் । தேஜஸ்து கேவலம் த்விட்³பா⁴வ: । அந்நாதோ³ தீ³ப்தாக்³நி: । ந ப்ரத்யக் , அக்³நேரபி⁴முகோ² ந ஆசாமேத் ந ப⁴க்ஷயேத்கிஞ்சித் ; ந நிஷ்டீ²வேத் ஶ்லேஷ்மநிரஸநம் ச ந குர்யாத் ; தத்³வ்ரதம் ॥
இதி த்³வாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்ரயோத³ஶ: க²ண்ட³:

உபமந்த்ரயதே ஸ ஹிங்காரோ ஜ்ஞபயதே ஸ ப்ரஸ்தாவ: ஸ்த்ரியா ஸஹ ஶேதே ஸ உத்³கீ³த²: ப்ரதி ஸ்த்ரீம் ஸஹ ஶேதே ஸ ப்ரதிஹார: காலம் க³ச்ச²தி தந்நித⁴நம் பாரம் க³ச்ச²தி தந்நித⁴நமேதத்³வாமதே³வ்யம் மிது²நே ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

உபமந்த்ரயதே ஸங்கேதம் கரோதி, ப்ராத²ம்யாத் ஸ ஹிங்கார: । ஜ்ஞபயதே தோஷயதி, ஸ ப்ரஸ்தாவ: । ஸஹஶயநம் ஏகபர்யங்கக³மநம் , ஸ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । ப்ரதி ஸ்த்ரீம் ஶயநம் ஸ்த்ரியா அபி⁴முகீ²பா⁴வ:, ஸ ப்ரதிஹார: । காலம் க³ச்ச²தி மைது²நேந, பாரம் ஸமாப்திம் க³ச்ச²தி தந்நித⁴நம் ; ஏதத்³வாமதே³வ்யம் மிது²நே ப்ரோதம் , வாய்வம்பு³மிது²நஸம்ப³ந்தா⁴த் ॥

ஸ ய ஏவமேதத்³வாமதே³வ்யம் மிது²நே ப்ரோதம் வேத³ மிது²நீ ப⁴வதி மிது²நாந்மிது²நாத்ப்ரஜாயதே ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா ந காஞ்சந பரிஹரேத்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

ஸ ய இத்யாதி³ பூர்வவத் । மிது²நீப⁴வதி அவிது⁴ரோ ப⁴வதீத்யர்த²: । மிது²நாந்மிது²நாத்ப்ரஜாயதே இதி அமோக⁴ரேதஸ்த்வமுச்யதே । ந காஞ்சந, காஞ்சித³பி ஸ்த்ரியம் ஸ்வாத்மதல்பப்ராப்தாம் ந பரிஹரேத் ஸமாக³மார்தி²நீம் , வாமதே³வ்யஸாமோபாஸநாங்க³த்வேந விதா⁴நாத் । ஏதஸ்மாத³ந்யத்ர ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ம்ருதய: । வசநப்ராமாண்யாச்ச த⁴ர்மாவக³தேர்ந ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரேணாஸ்ய விரோத⁴: ॥
இதி த்ரயோத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

சதுர்த³ஶ: க²ண்ட³:

உத்³யந்ஹிங்கார உதி³த: ப்ரஸ்தாவோ மத்⁴யந்தி³ந உத்³கீ³தோ²(அ)பராஹ்ண: ப்ரதிஹாரோ(அ)ஸ்தம் யந்நித⁴நமேதத்³ப்³ருஹதா³தி³த்யே ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

உத்³யந்ஸவிதா ஸ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத்³த³ர்ஶநஸ்ய । உதி³த: ப்ரஸ்தாவ:, ப்ரஸ்தவநஹேதுத்வாத்கர்மணாம் । மத்⁴யந்தி³ந உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । அபராஹ்ண: ப்ரதிஹார:, பஶ்வாதீ³நாம் க்³ருஹாந்ப்ரதி ஹரணாத் । யத³ஸ்தம் யம்ஸ்தந்நித⁴நம் , ராத்ரௌ க்³ருஹே நிதா⁴நாத்ப்ராணிநாம் । ஏதத்³ப்³ருஹத் ஆதி³த்யே ப்ரோதம் , ப்³ருஹத: ஆதி³த்யதை³வத்யத்வாத் ॥

ஸ ய ஏவமேதத்³ப்³ருஹதா³தி³த்யே ப்ரோதம் வேத³ தேஜஸ்வ்யந்நாதோ³ ப⁴வதி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா தபந்தம் ந நிந்தே³த்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

ஸ ய இத்யாதி³ பூர்வவத் । தபந்தம் ந நிந்தே³த் ; தத்³வ்ரதம் ॥
இதி சதுர்த³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

பஞ்சத³ஶ: க²ண்ட³:

அப்⁴ராணி ஸம்ப்லவந்தே ஸ ஹிங்காரோ மேகோ⁴ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவோ வர்ஷதி ஸ உத்³கீ³தோ² வித்³யோததே ஸ்தநயதி ஸ ப்ரதிஹார உத்³க்³ருஹ்ணாதி தந்நித⁴நமேதத்³வைரூபம் பர்ஜந்யே ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

அப்⁴ராணி அப்³ப⁴ரணாத் । மேக⁴: உத³கஸேக்த்ருத்வாத் । உக்தார்த²மந்யத் । ஏதத்³வைரூபம் நாம ஸாம பர்ஜந்யே ப்ரோதம் । அநேகரூபத்வாத் அப்⁴ராதி³பி⁴: பர்ஜந்யஸ்ய, வைரூப்யம் ॥

ஸ ய ஏவமேதத்³வைரூபம் பர்ஜந்யே ப்ரோதம் வேத³ விரூபாꣳஶ்ச ஸுரூபாꣳஶ்ச பஶூநவருந்தே⁴ ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா வர்ஷந்தம் ந நிந்தே³த்தத்³ப்³ரதம் ॥ 2 ॥

விரூபாம்ஶ்ச ஸுரூபாம்ஶ்சாஜாவிப்ரப்⁴ருதீந்பஶூநவருந்தே⁴ ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । வர்ஷந்தம் ந நிந்தே³த் தத்³வ்ரதம் ॥
இதி பஞ்சத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஷோட³ஶ: க²ண்ட³:

வஸந்தோ ஹிங்காரோ க்³ரீஷ்ம: ப்ரஸ்தாவோ வர்ஷா உத்³கீ³த²: ஶரத்ப்ரதிஹாரோ ஹேமந்தோ நித⁴நமேதத்³வைராஜம்ருதுஷு ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

வஸந்தோ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । க்³ரீஷ்ம: ப்ரஸ்தாவ: இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ஸ ய ஏவமேதத்³வைராஜம்ருதுஷு ப்ரோதம் வேத³ விராஜதி ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யர்தூந்ந நிந்தே³த்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

ஏதத்³வைராஜம்ருதுஷு ப்ரோதம் வேத³, விராஜதி ருதுவத் — யதா² ருதவ: ஆர்தவைர்த⁴ர்மைர்விராஜந்தே, ஏவம் ப்ரஜாதி³பி⁴ர்வித்³வாநிதி । உக்தமந்யம் । ருதூந்ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் ॥
இதி ஷோட³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஸப்தத³ஶ: க²ண்ட³:

ப்ருதி²வீ ஹிங்காரோ(அ)ந்தரிக்ஷம் ப்ரஸ்தாவோ த்³யௌருத்³கீ³தோ² தி³ஶ: ப்ரதிஹார: ஸமுத்³ரோ நித⁴நமேதா: ஶக்வர்யோ லோகேஷு ப்ரோதா: ॥ 1 ॥

ப்ருதி²வீ ஹிங்கார இத்யாதி³ பூர்வவத் । ஶக்வர்ய இதி நித்யம் ப³ஹுவசநம் ரேவத்ய இவ । லோகேஷு ப்ரோதா: ॥

ஸ ய ஏவமேதா: ஶக்வர்யோ லோகேஷு ப்ரோதா வேத³ லோகீ ப⁴வதி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா லோகாந்ந நிந்தே³த்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

லோகீ ப⁴வதி லோகப²லேந யுஜ்யத இத்யர்த²: । லோகாந்ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் ॥
இதி ஸப்தத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

அஷ்டாத³ஶ: க²ண்ட³:

அஜா ஹிங்காரோ(அ)வய: ப்ரஸ்தாவோ கா³வ உத்³கீ³தோ²(அ)ஶ்வா: ப்ரதிஹார: புருஷோ நித⁴நமேதா ரேவத்ய: பஶுஷு ப்ரோதா: ॥ 1 ॥

அஜா ஹிங்கார இத்யாதி³ பூர்வவத் । பஶுஷு ப்ரோதா: ॥

ஸ ய ஏவமேதா ரேவத்ய: பஶுஷு ப்ரோதா வேத³ பஶுமாந்ப⁴வதி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா பஶூந்ந நிந்தே³த்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

பஶூந் ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் ॥
இதி அஷ்டாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஏகோநவிம்ஶ: க²ண்ட³:

லோம ஹிங்காரஸ்த்வக்ப்ரஸ்தாவோ மாம்ஸமுத்³கீ³தோ²(அ)ஸ்தி² ப்ரதிஹாரோ மஜ்ஜா நித⁴நமேதத்³யஜ்ஞாயஜ்ஞீயமங்கே³ஷு ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

லோம ஹிங்கார:, தே³ஹாவயவாநாம் ப்ராத²ம்யாத் । த்வக் ப்ரஸ்தாவ:, ஆநந்தர்யாத் । மாம்ஸம் உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । அஸ்தி² ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । மஜ்ஜா நித⁴நம் , ஆந்த்யாத் । ஏதத்³யஜ்ஞாயஜ்ஞீயம் நாம ஸாம தே³ஹாவயவேஷு ப்ரோதம் ॥

ஸ ய ஏவமேதத்³யஜ்ஞாயஜ்ஞீயமங்கே³ஷு ப்ரோதம் வேதா³ங்கீ³ ப⁴வதி நாங்கே³ந விஹூர்ச²தி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா ஸம்வத்ஸரம் மஜ்ஜ்ஞோ நாஶ்நீயாத்தத்³வ்ரதம் மஜ்ஜ்ஞோ நாஶ்நீயாதி³தி வா ॥ 2 ॥

அங்கீ³ ப⁴வதி ஸமக்³ராங்கோ³ ப⁴வதீத்யர்த²: । நாங்கே³ந ஹஸ்தபாதா³தி³நா விஹூர்ச²தி ந குடிலீப⁴வதி, பங்கு³: குணீ வா இத்யர்த²: । ஸம்வத்ஸரம் ஸம்வத்ஸரமாத்ரம் மஜ்ஜ்ஞோ மாம்ஸாநி நாஶ்நீயாத் ந ப⁴க்ஷயேத் । ப³ஹுவசநம் மத்ஸ்யோபலக்ஷணார்த²ம் । மஜ்ஜ்ஞோ நாஶ்நீயாத் ஸர்வதை³வ நாஶ்நீயாதி³தி வா, தத்³வ்ரதம் ॥
இதி ஏகோநவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

விம்ஶ: க²ண்ட³:

அக்³நிர்ஹிங்காரோ வாயு: ப்ரஸ்தாவ ஆதி³த்ய உத்³கீ³தோ² நக்ஷத்ராணி ப்ரதிஹாரஶ்சந்த்³ரமா நித⁴நமேதத்³ராஜநம் தே³வதாஸு ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

அக்³நி: ஹிங்கார:, ப்ரத²மஸ்தா²நத்வாத் । வாயு: ப்ரஸ்தாவ:, ஆநந்தர்யஸாமாந்யாத் । ஆதி³த்ய: உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । நக்ஷத்ராணி ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । சந்த்³ரமா நித⁴நம் , கர்மிணாம் தந்நித⁴நாத் । ஏதத்³ராஜநம் தே³வதாஸு ப்ரோதம் , தே³வதாநாம் தீ³ப்திமத்த்வாத் ॥

ஸ ய ஏவமேதத்³ராஜநம் தே³வதாஸு ப்ரோதம் வேதை³தாஸாமேவ தே³வதாநாꣳ ஸலோகதாꣳ ஸார்ஷ்டிதாம்ꣳஸாயுஜ்யம் க³ச்ச²தி ஸர்வமாயுரேதி ஜ்யோக்³ஜீவதி மஹாந்ப்ரஜயா பஶுபி⁴ர்ப⁴வதி மஹாந்கீர்த்யா ப்³ராஹ்மணாந்ந நிந்தே³த்தத்³வ்ரதம் ॥ 2 ॥

வித்³வத்ப²லம் — ஏதாஸாமேவாக்³ந்யாதீ³நாம் தே³வதாநாம் ஸலோகதாம் ஸமாநலோகதாம் ஸார்ஷ்டிதாம் ஸமாநர்த்³தி⁴த்வம் ஸாயுஜ்யம் ஸயுக்³பா⁴வம் ஏகதே³ஹதே³ஹித்வமித்யேதத் , வா - ஶப்³தோ³(அ)த்ர லுப்தோ த்³ரஷ்டவ்ய: ; ஸலோகதாம் வா இத்யாதி³ ; பா⁴வநாவிஶேஷத: ப²லவிஶேஷோபபத்தே: । க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ; ஸமுச்சயாநுபபத்தேஶ்ச । ப்³ராஹ்மணாந் ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் । ‘ஏதே வை தே³வா: ப்ரத்யக்ஷம் யத்³ப்³ராஹ்மணா:’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: ப்³ராஹ்மணநிந்தா³ தே³வதாநிந்தை³வேதி ॥
இதி விம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஏகவிம்ஶ: க²ண்ட³:

த்ரயீ வித்³யா ஹிங்காரஸ்த்ரய இமே லோகா: ஸ ப்ரஸ்தாவோ(அ)க்³நிர்வாயுராதி³த்ய: ஸ உத்³கீ³தோ² நக்ஷத்ராணி வயாம்ஸி மரீசய: ஸ ப்ரதிஹார: ஸர்பா க³ந்த⁴ர்வா: பிதரஸ்தந்நித⁴நமேதத்ஸாம ஸர்வஸ்மிந்ப்ரோதம் ॥ 1 ॥

த்ரயீ வித்³யா ஹிங்கார: । அக்³ந்யாதி³ஸாம்ந ஆநந்தர்யம் த்ரயீவித்³யாயா அக்³ந்யாதி³கார்யத்வஶ்ருதே: । ஹிங்கார: ப்ராத²ம்யாத்ஸர்வகர்தவ்யாநாம் । த்ரய இமே லோகாஸ்தத்கார்யத்வாத³நந்தரா இதி ப்ரஸ்தாவ: । அக்³ந்யாதீ³நாமுத்³கீ³த²த்வம் ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । நக்ஷத்ராதீ³நாம் ப்ரதிஹ்ருதத்வாத்ப்ரதிஹாரத்வம் । ஸர்பாதீ³நாம் த⁴காரஸாமாந்யாந்நித⁴நத்வம் । ஏதத்ஸாம நாமவிஶேஷாபா⁴வாத்ஸாமஸமுதா³ய: ஸாமஶப்³த³: ஸர்வஸ்மிந் ப்ரோதம் । த்ரயீவித்³யாதி³ ஹி ஸர்வம் । த்ரயீவித்³யாதி³த்³ருஷ்ட்யா ஹிங்காராதி³ஸாமப⁴க்தய உபாஸ்யா: । அதீதேஷ்வபி ஸாமோபாஸநேஷு யேஷு யேஷு ப்ரோதம் யத்³யத்ஸாம, தத்³த்³ருஷ்ட்யா தது³பாஸ்யமிதி । கர்மாங்கா³நாம் த்³ருஷ்டிவிஶேஷேணேவாஜ்யஸ்ய ஸம்ஸ்கார்யத்வாத் ॥

ஸ ய ஏவமேதத்ஸாம ஸர்வஸ்மிந்ப்ரோதம் வேத³ ஸர்வம் ஹ ப⁴வதி ॥ 2 ॥

ஸர்வவிஷயஸாமவித³: ப²லம் — ஸர்வம் ஹ ப⁴வதி ஸர்வேஶ்வரோ ப⁴வதீத்யர்த²: । நிருபசரிதஸர்வபா⁴வே ஹி தி³க்ஸ்தே²ப்⁴யோ ப³லிப்ராப்த்யநுபபத்தி: ॥

ததே³ஷ ஶ்லோகோ யாநி பஞ்சதா⁴ த்ரீணி த்ரீணி தேப்⁴யோ ந ஜ்யாய: பரமந்யத³ஸ்தி ॥ 3 ॥

தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ: ஶ்லோக: மந்த்ரோ(அ)ப்யஸ்தி । யாநி பஞ்சதா⁴ பஞ்சப்ரகாரேண ஹிங்காராதி³விபா⁴கை³: ப்ரோக்தாநி த்ரீணி த்ரீணி த்ரயீவித்³யாதீ³நி, தேப்⁴ய: பஞ்சத்ரிகேப்⁴ய: ஜ்யாய: மஹத்தரம் பரம் ச வ்யதிரிக்தம் அந்யத் வஸ்த்வந்தரம் நாஸ்தி ந வித்³யத இத்யர்த²: । தத்ரைவ ஹி ஸர்வஸ்யாந்தர்பா⁴வ: ॥

யஸ்தத்³வேத³ ஸ வேத³ ஸர்வꣳ ஸர்வா தி³ஶோ ப³லிமஸ்மை ஹரந்தி ஸர்வமஸ்மீத்யுபாஸீத தத்³வ்ரதம் தத்³வ்ரதம் ॥ 4 ॥

ய: தத் யதோ²க்தம் ஸர்வாத்மகம் ஸாம வேத³, ஸ வேத³ ஸர்வம் ஸ ஸர்வஜ்ஞோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸர்வா தி³ஶ: ஸர்வதி³க்ஸ்தா² அஸ்மை ஏவம்விதே³ ப³லிம் போ⁴க³ம் ஹரந்தி ப்ராபயந்தீத்யர்த²: । ஸர்வம் அஸ்மி ப⁴வாமி இதி ஏவம் ஏதத்ஸாம உபாஸீத, தஸ்ய ஏததே³வ வ்ரதம் । த்³விருக்தி: ஸாமோபாஸநஸமாப்த்யர்தா² ॥
இதி ஏகவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்³வாவிம்ஶ: க²ண்ட³:

விநர்தி³ ஸாம்நோ வ்ருணே பஶவ்யமித்யக்³நேருத்³கீ³தோ²(அ)நிருக்த: ப்ரஜாபதேர்நிருக்த: ஸோமஸ்ய ம்ருது³ ஶ்லக்ஷ்ணம் வாயோ: ஶ்லக்ஷ்ணம் ப³லவதி³ந்த்³ரஸ்ய க்ரௌஞ்சம் ப்³ருஹஸ்பதேரபத்⁴வாந்தம் வருணஸ்ய தாந்ஸர்வாநேவோபஸேவேத வாருணம் த்வேவ வர்ஜயேத் ॥ 1 ॥

ஸாமோபாஸநப்ரஸங்கே³ந கா³நவிஶேஷாதி³ஸம்பத் உத்³கா³துருபதி³ஶ்யதே, ப²லவிஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴த் । விநர்தி³ விஶிஷ்டோ நர்த³: ஸ்வரவிஶேஷ: ருஷப⁴கூஜிதஸமோ(அ)ஸ்யாஸ்தீதி விநர்தி³ கா³நமிதி வாக்யஶேஷ: । தச்ச ஸாம்ந: ஸம்ப³ந்தி⁴ பஶுப்⁴யோ ஹிதம் பஶவ்யம் அக்³நே: அக்³நிதே³வத்யம் ச உத்³கீ³த²: உத்³கா³நம் । தத³ஹமேவம்விஶிஷ்டம் வ்ருணே ப்ரார்த²யே இதி கஶ்சித்³யஜமாந: உத்³கா³தா வா மந்யதே । அநிருக்த: அமுகஸம: இத்யவிஶேஷித: ப்ரஜாபதே: ப்ரஜாபதிதே³வத்ய: ஸ கா³நவிஶேஷ:, ஆநிருக்த்யாத்ப்ரஜாபதே: । நிருக்த: ஸ்பஷ்ட: । ஸோமஸ்ய ஸோமதே³வத்ய: ஸ உத்³கீ³த² இத்யர்த²: । ம்ருது³ ஶ்லக்ஷ்ணம் ச கா³நம் வாயோ: வாயுதே³வத்யம் தத் । ஶ்லக்ஷ்ணம் ப³லவச்ச ப்ரயத்நாதி⁴க்யோபேதம் ச இந்த்³ரஸ்ய ஐந்த்³ரம் தத்³கா³நம் । க்ரௌஞ்சம் க்ரௌஞ்சபக்ஷிநிநாத³ஸமம் ப்³ருஹஸ்பதே: பா³ர்ஹஸ்பத்யம் தத் । அபத்⁴வாந்தம் பி⁴ந்நகாம்ஸ்யஸ்வரஸமம் வருணஸ்ய ஏதத்³கா³நம் । தாந்ஸர்வாநேவோபஸேவேத ப்ரயுஞ்ஜீத வாருணம் த்வேவைகம் வர்ஜயேத் ॥

அம்ருதத்வம் தே³வேப்⁴ய ஆகா³யாநீத்யாகா³யேத்ஸ்வதா⁴ம் பித்ருப்⁴ய ஆஶாம் மநுஷ்யேப்⁴யஸ்த்ருணோத³கம் பஶுப்⁴ய: ஸ்வர்க³ம் லோகம் யஜமாநாயாந்நமாத்மந ஆகா³யாநீத்யேதாநி மநஸா த்⁴யாயந்நப்ரமத்த: ஸ்துவீத ॥ 2 ॥

அம்ருதத்வம் தே³வேப்⁴ய ஆகா³யாநி ஸாத⁴யாநி ; ஸ்வதா⁴ம் பித்ருப்⁴ய ஆகா³யாநி ; ஆஶாம் மநுஷ்யேப்⁴ய:, ஆஶாம் ப்ரார்த²நாம் ப்ரார்தி²தமித்யேதத் ; த்ருணோத³கம் பஶுப்⁴ய: ; ஸ்வர்க³ம் லோகம் யஜமாநாய ; அந்நம் ஆத்மநே மஹ்யம் ஆகா³யாநி ; இத்யேதாநி மநஸா சிந்தயந் த்⁴யாயந் அப்ரமத்த: ஸ்வரோஷ்மவ்யஞ்ஜநாதி³ப்⁴ய: ஸ்துவீத ॥

ஸர்வே ஸ்வரா இந்த்³ரஸ்யாத்மாந: ஸர்வ ஊஷ்மாண: ப்ரஜாபதேராத்மாந: ஸர்வே ஸ்பர்ஶா ம்ருத்யோராத்மாநஸ்தம் யதி³ ஸ்வரேஷூபாலபே⁴தேந்த்³ரம் ஶரணம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் ஸ த்வா ப்ரதி வக்ஷ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் ॥ 3 ॥

ஸர்வே ஸ்வரா அகாராத³ய இந்த்³ரஸ்ய ப³லகர்மண: ப்ராணஸ்ய ஆத்மாந: தே³ஹாவயவஸ்தா²நீயா: । ஸர்வே ஊஷ்மாண: ஶஷஸஹாத³ய: ப்ரஜாபதேர்விராஜ: கஶ்யபஸ்ய வா ஆத்மாந: । ஸர்வே ஸ்பர்ஶா: காத³யோ வ்யஞ்ஜநாநி ம்ருத்யோராத்மாந: தமேவம்வித³முத்³கா³தாரம் யதி³ கஶ்சித் ஸ்வரேஷூபாலபே⁴த — ஸ்வரஸ்த்வயா து³ஷ்ட: ப்ரயுக்த இதி, ஏவமுபாலப்³த⁴: இந்த்³ரம் ப்ராணமீஶ்வரம் ஶரணம் ஆஶ்ரயம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் ஸ்வராந்ப்ரயுஞ்ஜாநோ(அ)ஹம் , ஸ இந்த்³ர: யத்தவ வக்தவ்யம் த்வா த்வாம் ப்ரதி வக்ஷ்யதி ஸ ஏவ தே³வ உத்தரம் தா³ஸ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் ॥

அத² யத்³யேநமூஷ்மஸூபாலபே⁴த ப்ரஜாபதிம் ஶரணம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் ஸ த்வா ப்ரதி பேக்ஷ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத³த² யத்³யேநம் ஸ்பர்ஶேஷூபாலபே⁴த ம்ருத்யும் ஶரணம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் ஸ த்வா ப்ரதி த⁴க்ஷ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் ॥ 4 ॥

அத² யத்³யேநமூஷ்மஸு ததை²வோபாலபே⁴த, ப்ரஜாபதிம் ஶரணம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் , ஸ த்வா ப்ரதி பேக்ஷ்யதி ஸஞ்சூர்ணயிஷ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் । அத² யத்³யேநம் ஸ்பர்ஶேஷூபாலபே⁴த, ம்ருத்யும் ஶரணம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் , ஸ த்வா ப்ரதி த⁴க்ஷ்யதி ப⁴ஸ்மீகரிஷ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் ॥

ஸர்வே ஸ்வரா கோ⁴ஷவந்தோ ப³லவந்தோ வக்தவ்யா இந்த்³ரே ப³லம் த³தா³நீதி ஸர்வ ஊஷ்மாணோ(அ)க்³ரஸ்தா அநிரஸ்தா விவ்ருதா வக்தவ்யா: ப்ரஜாபதேராத்மாநம் பரித³தா³நீதி ஸர்வே ஸ்பர்ஶாலேஶேநாநபி⁴நிஹிதா வக்தவ்யா ம்ருத்யோராத்மாநம் பரிஹராணீதி ॥ 5 ॥

யத இந்த்³ராத்³யாத்மாந: ஸ்வராத³ய:, அத: ஸர்வே ஸ்வரா: கோ⁴ஷவந்த: ப³லவந்தோ வக்தவ்யா: । ததா²
அஹமிந்த்³ரே ப³லம் த³தா³நி ப³லமாத³தா⁴நீதி । ததா² ஸர்வே ஊஷ்மாண: அக்³ரஸ்தா: அந்தரப்ரவேஶிதா: அநிரஸ்தா: ப³ஹிரப்ரக்ஷிப்தா: விவ்ருதா: விவ்ருதப்ரயத்நோபேதா: । ப்ரஜாபதேராத்மாநம் பரித³தா³நி ப்ரயச்சா²நீதி । ஸர்வே ஸ்பர்ஶா: லேஶேந ஶநகை: அநபி⁴நிஹிதா: அநபி⁴நிக்ஷிப்தா வக்தவ்யா: । ம்ருத்யோராத்மாநம் பா³லாநிவ ஶநகை: பரிஹரந் ம்ருத்யோராத்மாநம் பரிஹராணீதி ॥
இதி த்³வாவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்ரயோவிம்ஶ: க²ண்ட³:

த்ரயோ த⁴ர்மஸ்கந்தா⁴ யஜ்ஞோ(அ)த்⁴யயநம் தா³நமிதி ப்ரத²மஸ்தப ஏவ த்³விதீயோ ப்³ரஹ்மசார்யாசார்யகுலவாஸீ த்ருதீயோ(அ)த்யந்தமாத்மாநமாசார்யகுலே(அ)வஸாத³யந்ஸர்வ ஏதே புண்யலோகா ப⁴வந்தி ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தோ²(அ)ம்ருதத்வமேதி ॥ 1 ॥

ஓங்காரஸ்யோபாஸநவித்⁴யர்த²ம் த்ரயோ த⁴ர்மஸ்கந்தா⁴ இத்யாத்³யாரப்⁴யதே । நைவம் மந்தவ்யம் ஸாமாவயவபூ⁴தஸ்யைவோத்³கீ³தா²தி³லக்ஷணஸ்யோங்காரஸ்யோபாஸநாத்ப²லம் ப்ராப்யத இதி ; கிம் தர்ஹி, யத்ஸர்வைரபி ஸாமோபாஸநை: கர்மபி⁴ஶ்சாப்ராப்யம் தத்ப²லமம்ருதத்வம் கேவலாதோ³ங்காரோபாஸநாத்ப்ராப்யத இதி । தத்ஸ்துத்யர்த²ம் ஸாமப்ரகரணே தது³பந்யாஸ: । த்ரய: த்ரிஸங்க்²யாகா த⁴ர்மஸ்ய ஸ்கந்தா⁴: த⁴ர்மஸ்கந்தா⁴: த⁴ர்மப்ரவிபா⁴கா³ இத்யர்த²: ; கே தே இதி, ஆஹ — யஜ்ஞ: அக்³நிஹோத்ராதி³:, அத்⁴யயநம் ஸநியமஸ்ய ருகா³தே³ரப்⁴யாஸ:, தா³நம் ப³ஹிர்வேதி³ யதா²ஶக்தி த்³ரவ்யஸம்விபா⁴கோ³ பி⁴க்ஷமாணேப்⁴ய:, இதி ஏஷ: ப்ரத²ம: த⁴ர்மஸ்கந்த⁴: க்³ருஹஸ்த²ஸமவேதத்வாத் தந்நிர்வர்தகேந க்³ருஹஸ்தே²ந நிர்தி³ஶ்யதே ; ப்ரத²ம: ஏக இத்யர்த²:, த்³விதீயத்ருதீயஶ்ரவணாத் ந ஆத்³யார்த²: । தப ஏவ த்³விதீய: ; தப இதி க்ருச்ச்²ரசாந்த்³ராயணாதி³ தத்³வாந் தாபஸ: பரிவ்ராட்³வா, ந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²: ஆஶ்ரமத⁴ர்மமாத்ரஸம்ஸ்த²:, ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஸ்ய து அம்ருதத்வஶ்ரவணாத் ; த்³விதீய: த⁴ர்மஸ்கந்த⁴: । ப்³ரஹ்மசாரீ ஆசார்யகுலே வஸ்தும் ஶீலமஸ்யேத்யாசார்யகுலவாஸீ । அத்யந்தம் யாவஜ்ஜீவம் ஆத்மாநம் நியமை: ஆசார்யகுலே அவஸாத³யந் க்ஷபயந் தே³ஹம் த்ருதீய: த⁴ர்மஸ்கந்த⁴: । அத்யந்தமித்யாதி³விஶேஷணாந்நைஷ்டி²க இதி க³ம்யதே । உபகுர்வாணஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயக்³ரஹணார்த²த்வாத் ந புண்யலோகத்வம் ப்³ரஹ்மசர்யேண । ஸர்வ ஏதே த்ரயோ(அ)ப்யாஶ்ரமிண: யதோ²க்தைர்த⁴ர்மை: புண்யலோகா ப⁴வந்தி ; புண்யோ லோகோ யேஷாம் த இமே புண்யலோகா ஆஶ்ரமிணோ ப⁴வந்தி । அவஶிஷ்டஸ்த்வநுக்த: பரிவ்ராட் துரீய: ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தா²: ப்³ரஹ்மணி ஸம்யக்ஸ்தி²த:, ஸோ(அ)ம்ருதத்வம் புண்யலோகவிலக்ஷணமமரணபா⁴வமாத்யந்திகம் ஏதி, ந ஆபேக்ஷிகம் , தே³வாத்³யம்ருதத்வவத் , புண்யலோகாத்ப்ருத²க் அம்ருதத்வஸ்ய விபா⁴க³கரணாத் ॥
யதி³ ச புண்யலோகாதிஶயமாத்ரமம்ருதத்வமப⁴விஷ்யத் , தத: புண்யலோகத்வாத்³விப⁴க்தம் நாவக்ஷ்யத் । விப⁴க்தோபதே³ஶாச்ச ஆத்யந்திகமம்ருதத்வமிதி க³ம்யதே । அத்ர ச ஆஶ்ரமத⁴ர்மப²லோபந்யாஸ: ப்ரணவஸேவாஸ்துத்யர்த²:, ந தத்ப²லவித்⁴யர்த²:, ஸ்துதயே ச ப்ரணவஸேவாயா:, ஆஶ்ரமத⁴ர்மப²லவித⁴யே ச, இதி ஹி பி⁴த்³யேத வாக்யம் । தஸ்மாத்ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தா⁴ஶ்ரமப²லாநுவாதே³ந ப்ரணவஸேவாப²லமம்ருதத்வம் ப்³ருவந் ப்ரணவஸேவாம் ஸ்தௌதி । யதா² பூர்ணவர்மண: ஸேவா ப⁴க்தபரிதா⁴நமாத்ரப²லா, ராஜவர்மணஸ்து ஸேவா ராஜ்யதுல்யப²லேதி — தத்³வத் । ப்ரணவஶ்ச தத்ஸத்யம் பரம் ப்³ரஹ்ம தத்ப்ரதீகத்வாத் । ‘ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் பரம்’ (க. உ. 1 । 2 । 16) இத்யாத்³யாம்நாநாத்காட²கே, யுக்தம் தத்ஸேவாதோ(அ)ம்ருதத்வம் ॥
அத்ர ஆஹு: கேசித் — சதுர்ணாமாஶ்ரமிணாமவிஶேஷேண ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்புண்யலோகதா இஹோக்தா ஜ்ஞாநவர்ஜிதாநாம் ‘ஸர்வ ஏதே புண்யலோகா ப⁴வந்தி’ இதி । நாத்ர பரிவ்ராட³வஶேஷித: ; பரிவ்ராஜகஸ்யாபி ஜ்ஞாநம் யமா நியமாஶ்ச தப ஏவேதி ; தப ஏவ த்³விதீய இத்யத்ர தப: — ஶப்³தே³ந பரிவ்ராட்தாபஸௌ க்³ருஹீதௌ । அதஸ்தேஷாமேவ சதுர்ணாம் யோ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²: ப்ரணவஸேவக: ஸோ(அ)ம்ருதத்வமேதீதி சதுர்ணாமதி⁴க்ருதத்வாவிஶேஷாத் , ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²த்வே(அ)ப்ரதிஷேதா⁴ச்ச, ஸ்வகர்மச்சி²த்³ரே ச ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாயாம் ஸாமர்த்²யோபபத்தே: । ந ச யவவராஹாதி³ஶப்³த³வத் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³த³: பரிவ்ராஜகே ரூட⁴:, ப்³ரஹ்மணி ஸம்ஸ்தி²திநிமித்தமுபாதா³ய ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । ந ஹி ரூடி⁴ஶப்³தா³ நிமித்தமுபாத³த³தே । ஸர்வேஷாம் ச ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²திருபபத்³யதே । யத்ர யத்ர நிமித்தமஸ்தி ப்³ரஹ்மணி ஸம்ஸ்தி²தி:, தஸ்ய தஸ்ய நிமித்தவதோ வாசகம் ஸந்தம் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³த³ம் பரிவ்ராடே³கவிஷயே ஸங்கோசே காரணாபா⁴வாத் நிரோத்³து⁴மயுக்தம் । ந ச பாரிவ்ராஜ்யாஶ்ரமத⁴ர்மமாத்ரேணாம்ருதத்வம் , ஜ்ஞாநாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । பாரிவ்ராஜ்யத⁴ர்மயுக்தமேவ ஜ்ஞாநமம்ருதத்வஸாத⁴நமிதி சேத் , ந, ஆஶ்ரமத⁴ர்மத்வாவிஶேஷாத் । த⁴ர்மோ வா ஜ்ஞாநவிஶிஷ்டோ(அ)ம்ருதத்வஸாத⁴நமித்யேதத³பி ஸர்வாஶ்ரமத⁴ர்மாணாமவிஶிஷ்டம் । ந ச வசநமஸ்தி பரிவ்ராஜகஸ்யைவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஸ்ய மோக்ஷ:, நாந்யேஷாம் இதி । ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷ இதி ச ஸர்வோபநிஷதா³ம் ஸித்³தா⁴ந்த: । தஸ்மாத்³ய ஏவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²: ஸ்வாஶ்ரமவிஹிதத⁴ர்மவதாம் , ஸோ(அ)ம்ருதத்வமேதீதி ॥
ந, கர்மநிமித்தவித்³யாப்ரத்யயயோர்விரோதா⁴த் । கர்த்ராதி³காரகக்ரியாப²லபே⁴த³ப்ரத்யயவத்த்வம் ஹி நிமித்தமுபாதா³ய இத³ம் குரு இத³ம் மா கார்ஷீ: இதி கர்மவித⁴ய: ப்ரவ்ருத்தா: । தச்ச நிமித்தம் ந ஶாஸ்த்ரக்ருதம் , ஸர்வப்ராணிஷு த³ர்ஶநாத் । ‘ஸத் . . . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இதி ஶாஸ்த்ரஜந்ய: ப்ரத்யயோ வித்³யாரூப: ஸ்வாபா⁴விகம் க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ப்ரத்யயம் கர்மவிதி⁴நிமித்தமநுபம்ருத்³ய ந ஜாயதே, பே⁴தா³பே⁴த³ப்ரத்யயயோர்விரோதா⁴த் । ந ஹி தைமிரிகத்³விசந்த்³ராதி³பே⁴த³ப்ரத்யயமநுபம்ருத்³ய திமிராபக³மே சந்த்³ராத்³யேகத்வப்ரத்யய உபஜாயதே, வித்³யாவித்³யாப்ரத்யயயோர்விரோதா⁴த் । தத்ரைவம் ஸதி யம் பே⁴த³ப்ரத்யயமுபாதா³ய கர்மவித⁴ய: ப்ரவ்ருத்தா:, ஸ யஸ்யோபமர்தி³த: ‘ஸத் . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘தத்ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘விகாரபே⁴தோ³(அ)ந்ருதம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யேதத்³வாக்யப்ரமாணஜநிதேநைகத்வப்ரத்யயேந, ஸ ஸர்வகர்மப்⁴யோ நிவ்ருத்த:, நிமித்தநிவ்ருத்தே: ; ஸ ச நிவ்ருத்தகர்மா ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த² உச்யதே ; ஸ ச பரிவ்ராடே³வ, அந்யஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , அந்யோ ஹி அநிவ்ருத்தபே⁴த³ப்ரத்யய: ஸோ(அ)ந்யத்பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்மந்வாநோ விஜாநந்நித³ம் க்ருத்வேத³ம் ப்ராப்நுயாமிதி ஹி மந்யதே । தஸ்யைவம் குர்வதோ ந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தா, வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரவிகாராந்ருதாபி⁴ஸந்தி⁴ப்ரத்யயவத்த்வாத் । ந ச அஸத்யமித்யுபமர்தி³தே பே⁴த³ப்ரத்யயே ஸத்யமித³மநேந கர்தவ்யம் மயேதி ப்ரமாணப்ரமேயபு³த்³தி⁴ருபபத்³யதே — ஆகாஶ இவ தலமலபு³த்³தி⁴ர்விவேகிந: । உபமர்தி³தே(அ)பி பே⁴த³ப்ரத்யயே கர்மப்⁴யோ ந நிவர்ததே சேத் , ப்ராகி³வ பே⁴த³ப்ரத்யயாநுபமர்த³நாதே³கத்வப்ரத்யயவிதா⁴யகம் வாக்யமப்ரமாணீக்ருதம் ஸ்யாத் । அப⁴க்ஷ்யப⁴க்ஷணாதி³ப்ரதிஷேத⁴வாக்யாநாம் ப்ராமாண்யவத் யுக்தமேகத்வவாக்யஸ்யாபி ப்ராமாண்யம் , ஸர்வோபநிஷதா³ம் தத்பரத்வாத் । கர்மவிதீ⁴நாமப்ராமாண்யப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந, அநுபமர்தி³தபே⁴த³ப்ரத்யயவத்புருஷவிஷயே ப்ராமாண்யோபபத்தே: ஸ்வப்நாதி³ப்ரத்யய இவ ப்ராக்ப்ரபோ³தா⁴த் । விவேகிநாமகரணாத் கர்மவிதி⁴ப்ராமாண்யோச்சே²த³ இதி சேத் , ந, காம்யவித்⁴யநுச்சே²த³த³ர்ஶநாத் । ந ஹி, காமாத்மதா ந ப்ரஶஸ்தேத்யேவம் விஜ்ஞாநவத்³பி⁴: காம்யாநி கர்மாணி நாநுஷ்டீ²யந்த இதி, காம்யகர்மவித⁴ய உச்சி²த்³யந்தே, அநுஷ்டீ²யந்த ஏவ காமிபி⁴ரிதி ; ததா² ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தை²ர்ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴ர்நாநுஷ்டீ²யந்தே கர்மாணீதி ந தத்³வித⁴ய உச்சி²த்³யந்தே, அப்³ரஹ்மவித்³பி⁴ரநுஷ்டீ²யந்த ஏவேதி । பரிவ்ராஜகாநாம் பி⁴க்ஷாசரணாதி³வத் உத்பந்நைகத்வப்ரத்யயாநாமபி க்³ருஹஸ்தா²தீ³நாமக்³ரிஹோத்ராதி³கர்மாநிவ்ருத்திரிதி சேத் , ந, ப்ராமாண்யசிந்தாயாம் புருஷப்ரவ்ருத்தேரத்³ருஷ்டாந்தத்வாத் — ந ஹி, நாபி⁴சரேதி³தி ப்ரதிஷித்³த⁴மப்யபி⁴சரணம் கஶ்சித்குர்வந்த்³ருஷ்ட இதி, ஶத்ரௌ த்³வேஷரஹிதேநாபி விவேகிநா அபி⁴சரணம் க்ரியதே । ந ச கர்மவிதி⁴ப்ரவ்ருத்திநிமித்தே பே⁴த³ப்ரத்யயே பா³தி⁴தே அக்³நிஹோத்ராதௌ³ ப்ரவர்தகம் நிமித்தமஸ்தி, பரிவ்ராஜகஸ்யேவ பி⁴க்ஷாசரணாதௌ³ பு³பு⁴க்ஷாதி³ ப்ரவர்தகம் । இஹாப்யகரணே ப்ரத்யவாயப⁴யம் ப்ரவர்தகமிதி சேத் , ந, பே⁴த³ப்ரத்யயவதோ(அ)தி⁴க்ருதத்வாத் । பே⁴த³ப்ரத்யயவாந் அநுபமர்தி³தபே⁴த³பு³த்³தி⁴ர்வித்³யயா ய:, ஸ கர்மண்யதி⁴க்ருத இத்யவோசாம ; யோ ஹி அதி⁴க்ருத: கர்மணி, தஸ்ய தத³கரணே ப்ரத்யவாய: ; ந நிவ்ருத்தாதி⁴காரஸ்ய, க்³ருஹஸ்த²ஸ்யேவ, ப்³ரஹ்மசாரிணோ விஶேஷத⁴ர்மாநநுஷ்டா²நே । ஏவம் தர்ஹி ஸர்வ: ஸ்வாஶ்ரமஸ்த²: உத்பந்நைகத்வப்ரத்யய: பரிவ்ராடி³தி சேத் , ந, ஸ்வஸ்வாமித்வபே⁴த³பு³த்³த்⁴யநிவ்ருத்தே:, கர்மார்த²த்வாச்ச இதராஶ்ரமாணாம் — ‘அத² கர்ம குர்வீய’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் ஸ்வஸ்வாமித்வாபா⁴வாத் பி⁴க்ஷுரேக ஏவ பரிவ்ராட் , ந க்³ருஹஸ்தா²தி³: । ஏகத்வப்ரத்யயவிதி⁴ஜநிதேந ப்ரத்யயேந விதி⁴நிமித்தபே⁴த³ப்ரத்யயஸ்யோபமர்தி³தத்வாத் யமநியமாத்³யநுபபத்தி: பரிவ்ராஜகஸ்யேதி சேத் , ந, பு³பு⁴க்ஷாதி³நா ஏகத்வப்ரத்யயாத்ப்ரச்யாவிதஸ்யோபபத்தே:, நிவ்ருத்த்யர்த²த்வாத் । ந ச ப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவாப்ராப்தி:, ஏகத்வப்ரத்யயோத்பத்தே: ப்ராகே³வ ப்ரதிஷித்³த⁴த்வாத் । ந ஹி ராத்ரௌ கூபே கண்டகே வா பதித: உதி³தே(அ)பி ஸவிதரி பததி தஸ்மிந்நேவ । தஸ்மாத் ஸித்³த⁴ம் நிவ்ருத்தகர்மா பி⁴க்ஷுக ஏவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த² இதி । யத்புநருக்தம் ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநவர்ஜிதாநாம் புண்யலோகதேதி — ஸத்யமேதத் । யச்சோக்தம் தப:ஶப்³தே³ந பரிவ்ராட³ப்யுக்த இதி — ஏதத³ஸத் । கஸ்மாத் ? பரிவ்ராஜகஸ்யைவ நிவ்ருத்தபே⁴த³ப்ரத்யயஸ்ய ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாஸம்ப⁴வாத் । ஸ ஏவ ஹி அவஶேஷித இத்யவோசாம । ஏகத்வவிஜ்ஞாநவதோ(அ)க்³நிஹோத்ராதி³வத்தபோநிவ்ருத்தேஶ்ச । பே⁴த³பு³த்³தி⁴மத ஏவ ஹி தப:கர்தவ்யதா ஸ்யாத் । ஏதேந கர்மச்சி²த்³ரே ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாஸாமர்த்²யம் , அப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச ப்ரத்யுக்த: । ததா² ஜ்ஞாநவாநேவ நிவ்ருத்தகர்மா பரிவ்ராடி³தி ஜ்ஞாநவையர்த்²யம் ப்ரத்யுக்தம் । யத்புநருக்தம் யவவராஹாதி³ஶப்³த³வத்பரிவ்ராஜகே ந ரூடோ⁴ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³த³ இதி, தத்பரிஹ்ருதம் ; தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாஸம்ப⁴வாந்நாந்யஸ்யேதி । யத்புநருக்தம் ரூட⁴ஶப்³தா³: நிமித்தம் நோபாத³த³த இதி, தந்ந, க்³ருஹஸ்த²தக்ஷபரிவ்ராஜகாதி³ஶப்³த³த³ர்ஶநாத் । க்³ருஹஸ்தி²திபாரிவ்ராஜ்யதக்ஷணாதி³நிமித்தோபாதா³நா அபி, க்³ருஹஸ்த²பரிவ்ராஜகாவாஶ்ரமிவிஶேஷே, விஶிஷ்டஜாதிமதி ச தக்ஷேதி, ரூடா⁴ த்³ருஶ்யந்தே ஶப்³தா³: । ந யத்ர யத்ர நிமித்தாநி தத்ர தத்ர வர்தந்தே, ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் । ததா² இஹாபி ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³தோ³ நிவ்ருத்தஸர்வகர்மதத்ஸாத⁴நபரிவ்ராடே³கவிஷயே(அ)த்யாஶ்ரமிணி பரமஹம்ஸாக்²யே வ்ருத்த இஹ ப⁴விதுமர்ஹதி, முக்²யாம்ருதத்வப²லஶ்ரவணாத் । அதஶ்சேத³மேவைகம் வேதோ³க்தம் பாரிவ்ராஜ்யம் , ந யஜ்ஞோபவீதத்ரித³ண்ட³கமண்ட³ல்வாதி³பரிக்³ரஹ இதி ; ‘முண்டோ³(அ)பரிக்³ரஹோ(அ)ஸங்க³:’ (ஜா. உ. 5) இதி ச । ஶ்ருதி: ‘அத்யாஶ்ரமிப்⁴ய: பரமம் பவித்ரம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 21) இத்யாதி³ ச ஶ்வேதாஶ்வதரீயே ; ‘நிஸ்துதிர்நிர்நமஸ்கார:’ (மோ. த⁴. 242 । 9) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச ; ‘தஸ்மாத்கர்ம ந குர்வந்தி யதய: பாரத³ர்ஶிந: । ’ (மோ. த⁴. 241 । 7)‘தஸ்மாத³லிங்கோ³ த⁴ர்மஜ்ஞோ(அ)வ்யக்தலிங்க³:’ (அஶ்வ. 46 । 51) (வ. 10 । 12) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச ॥
யத்து ஸாங்க்²யை: கர்மத்யாகோ³(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே, க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³தே⁴: ஸத்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் , தந்ம்ருஷா । யச்ச பௌ³த்³தை⁴: ஶூந்யதாப்⁴யுபக³மாத் அகர்த்ருத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே, தத³ப்யஸத் , தத³ப்⁴யுபக³ந்து: ஸத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । யச்ச அஜ்ஞைரலஸதயா அகர்த்ருத்வாப்⁴யுபக³ம:, ஸோ(அ)ப்யஸத் , காரகபு³த்³தே⁴ரநிவர்திதத்வாத்ப்ரமாணேந । தஸ்மாத் வேதா³ந்தப்ரமாணஜநிதைகத்வப்ரத்யயவத ஏவ கர்மநிவ்ருத்திலக்ஷணம் பாரிவ்ராஜ்யம் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²த்வம் சேதி ஸித்³த⁴ம் । ஏதேந க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைகத்வவிஜ்ஞாநே ஸதி பாரிவ்ராஜ்யமர்த²ஸித்³த⁴ம் ॥
நநு அக்³ந்யுத்ஸாத³நதோ³ஷபா⁴க்ஸ்யாத் பரிவ்ரஜந் — ‘வீரஹா வா ஏஷ தே³வாநாம் யோ(அ)க்³ரிமுத்³வாஸயதே’ (தை. ஸம். 1 । 5 । 2) இதி ஶ்ருதே:, ந, தை³வோத்ஸாதி³தத்வாத் , உத்ஸந்ந ஏவ ஹி ஸ ஏகத்வத³ர்ஶநே ஜாதே — ‘அபாகா³த³க்³நேரக்³நித்வம்’ (சா². உ. 6 । 4 । 1) இதி ஶ்ருதே: । அதோ ந தோ³ஷபா⁴க் க்³ருஹஸ்த²: பரிவ்ரஜந்நிதி ॥
யத்ஸம்ஸ்த²: அம்ருதத்வமேதி, தந்நிரூபணார்த²மாஹ —

ப்ரஜாபதிர்லோகாநப்⁴யதபத்தேப்⁴யோ(அ)பி⁴தப்தேப்⁴யஸ்த்ரயீ வித்³யா ஸம்ப்ராஸ்ரவத்தாமப்⁴யதபத்தஸ்யா அபி⁴தப்தாயா ஏதாந்யக்ஷராணி ஸம்ப்ராஸ்ரவந்த பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸ்வரிதி ॥ 2 ॥

ப்ரஜாபதி: விராட் கஶ்யபோ வா, லோகாந் உத்³தி³ஶ்ய தேஷு ஸாரஜிக்⁴ருக்ஷயா அப்⁴யதபத் அபி⁴தாபம் க்ருதவாந் த்⁴யாநம் தப: க்ருதவாநித்யர்த²:, தேப்⁴ய: அபி⁴தப்தேப்⁴ய: ஸாரபூ⁴தா த்ரயீ வித்³யா ஸம்ப்ராஸ்ரவத் ப்ரஜாபதேர்மநஸி ப்ரத்யபா⁴தி³த்யர்த²: । தாமப்⁴யதபத் — பூர்வவத் । தஸ்யா அபி⁴தப்தாயா: ஏதாந்யக்ஷராணி ஸம்ப்ராஸ்ரவந்த பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸ்வரிதி வ்யாஹ்ருதய: ॥
ஓங்கார+ஏவேத³ம்+ஸர்வம்

தாந்யப்⁴யதபத்தேப்⁴யோ(அ)பி⁴தப்தேப்⁴ய ஓங்கார: ஸம்ப்ராஸ்ரவத்தத்³யதா² ஶங்குநா ஸர்வாணி பர்ணாநி ஸந்த்ருண்ணாந்யேவமோங்காரேண ஸர்வா வாக்ஸந்த்ருண்ணோங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வமோங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம் ॥ 3 ॥

தாநி அக்ஷராணி அப்⁴யதபத் , தேப்⁴ய: அபி⁴தப்தேப்⁴ய: ஓங்கார: ஸம்ப்ராஸ்ரவத் । தத் ப்³ரஹ்ம கீத்³ருஶமிதி, ஆஹ — தத்³யதா² ஶங்குநா பர்ணநாலேந ஸர்வாணி பர்ணாநி பத்ராவயவஜாதாநி ஸந்த்ருண்ணாநி நிவித்³தா⁴நி வ்யாப்தாநீத்யர்த²: । ஏவம் ஓங்காரேண ப்³ரஹ்மணா பரமாத்மந: ப்ரதீகபூ⁴தேந ஸர்வா வாக் ஶப்³த³ஜாதம் ஸந்த்ருண்ணா — ‘அகாரோ வை ஸர்வா வாக்’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 7) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । பரமாத்மவிகாரஶ்ச நாமதே⁴யமாத்ரம் இத்யத: ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வமிதி । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: । லோகாதி³நிஷ்பாத³நகத²நம் ஓங்காரஸ்துத்யர்த²மிதி ॥
இதி த்ரயோவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

சதுர்விம்ஶ: க²ண்ட³:

ஸாமோபாஸநப்ரஸங்கே³ந கர்மகு³ணபூ⁴தத்வாந்நிவர்த்ய ஓங்காரம் பரமாத்மப்ரதீகத்வாத³ம்ருதத்வஹேதுத்வேந மஹீக்ருத்ய ப்ரக்ருதஸ்யைவ யஜ்ஞஸ்ய அங்க³பூ⁴தாநி ஸாமஹோமமந்த்ரோத்தா²நாந்யுபதி³தி³க்ஷந்நாஹ —

ப்³ரஹ்மவாதி³நோ வத³ந்தி யத்³வஸூநாம் ப்ராத: ஸவநꣳ ருத்³ராணாம் மாத்⁴யந்தி³நꣳ ஸவநமாதி³த்யாநாம் ச விஶ்வேஷாம் ச தே³வாநாம் த்ருதீயஸவநம் ॥ 1 ॥

ப்³ரஹ்மவாதி³நோ வத³ந்தி, யத்ப்ராத:ஸவநம் ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்³வஸூநாம் । தைஶ்ச ப்ராத:ஸவநஸம்ப³த்³தோ⁴(அ)யம் லோகோ வஶீக்ருத: ப்ராத:ஸவநேஶாநை: । ததா² ருத³ॆர்மாத்⁴யந்தி³நஸவநேஶாநை: அந்தரிக்ஷலோக: । ஆதி³த்யைஶ்ச விஶ்வைர்தே³வைஶ்ச த்ருதீயஸவநேஶாநைஸ்த்ருதீயோ லோகோ வஶீக்ருத: । இதி யஜமாநஸ்ய லோகோ(அ)ந்ய: பரிஶிஷ்டோ ந வித்³யதே ॥

க்வ தர்ஹி யஜமாநஸ்ய லோக இதி ஸ யஸ்தம் ந வித்³யாத்கத²ம் குர்யாத³த² வித்³வாந்குர்யாத் ॥ 2 ॥

அத: க்வ தர்ஹி யஜமாநஸ்ய லோக:, யத³ர்த²ம் யஜதே ; ந க்வசில்லோகோ(அ)ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: — ‘லோகாய வை யஜதே யோ யஜதே’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: । லோகாபா⁴வே ச ஸ யோ யஜமாந: தம் லோகஸ்வீகரணோபாயம் ஸாமஹோமமந்த்ரோத்தா²நலக்ஷணம் ந வித்³யாத் ந விஜாநீயாத் , ஸோ(அ)ஜ்ஞ: கத²ம் குர்யாத் யஜ்ஞம் , ந கத²ஞ்சந தஸ்ய கர்த்ருத்வமுபபத்³யத இத்யர்த²: । ஸாமாதி³விஜ்ஞாநஸ்துதிபரத்வாத் ந அவிது³ஷ: கர்த்ருத்வம் கர்மமாத்ரவித³: ப்ரதிஷித்⁴யதே — ஸ்துதயே ச ஸாமாதி³விஜ்ஞாநஸ்ய, அவித்³வத்கர்த்ருத்வப்ரதிஷேதா⁴ய ச இதி ஹி பி⁴த்³யேத வாக்யம் । ஆத்³யே ச ஔஷஸ்த்யே காண்டே³ அவிது³ஷோ(அ)பி கர்மாஸ்தீதி ஹேதுமவோசாம । அத² ஏதத்³வக்ஷ்யமாணம் ஸாமாத்³யுபாயம் வித்³வாந்குர்யாத் ॥

புரா ப்ராதரநுவாகஸ்யோபாகரணாஜ்ஜக⁴நேந கா³ர்ஹபத்யஸ்யோத³ங்முக² உபவிஶ்ய ஸ வாஸவம் ஸாமாபி⁴கா³யதி ॥ 3 ॥

கிம் தத்³வேத்³யமிதி, ஆஹ — புரா பூர்வம் ப்ராதரநுவாகஸ்ய ஶஸ்த்ரஸ்ய ப்ராரம்பா⁴த் ஜக⁴நேந கா³ர்ஹபத்யஸ்ய பஶ்சாத் உத³ங்முக²: ஸந் உபவிஶ்ய ஸ: வாஸவம் வஸுதை³வத்யம் ஸாம அபி⁴கா³யதி ॥

லோ3கத்³வாரமபாவா3ர்ணூ 33 பஶ்யேம த்வா வயம் ரா 33333 ஹு3ம் ஆ 33 ஜ்யா 3 யோ 3 ஆ 32111 இதி ॥ 4 ॥

லோகத்³வாரம் அஸ்ய ப்ருதி²வீலோகஸ்ய ப்ராப்தயே த்³வாரம் அபாவ்ருணு ஹே அக்³நே தேந த்³வாரேண பஶ்யேம த்வா த்வாம் ராஜ்யாயேதி ॥

அத² ஜுஹோதி நமோ(அ)க்³நயே ப்ருதி²வீக்ஷிதே லோகக்ஷிதே லோகம் மே யஜமாநாய விந்தை³ஷ வை யஜமாநஸ்ய லோக ஏதாஸ்மி ॥ 5 ॥

அத² அநந்தரம் ஜுஹோதி அநேந மந்த்ரேண — நமோ(அ)க்³நயே ப்ரஹ்வீபூ⁴தா: துப்⁴யம் வயம் ப்ருதி²வீக்ஷிதே ப்ருதி²வீநிவாஸாய லோகக்ஷிதே லோகநிவாஸாய, ப்ருதி²வீலோகநிவாஸாயேத்யர்த²: ; லோகம் மே மஹ்யம் யஜமாநாய விந்த³ லப⁴ஸ்வ ; ஏஷ வை மம யஜமாநஸ்ய லோக: ஏதா க³ந்தா அஸ்மி ॥

அத்ர யஜமாந: பரஸ்தாதா³யுஷ: ஸ்வாஹாபஜஹி பரிக⁴மித்யுக்த்வோத்திஷ்ட²தி தஸ்மை வஸவ: ப்ராத:ஸவநம் ஸம்ப்ரயச்ச²ந்தி ॥ 6 ॥

அத்ர அஸ்மிம்ல்லோகே யஜமாந: அஹம் ஆயுஷ: பரஸ்தாத் ஊர்த்⁴வம் ம்ருத: ஸந் இத்யர்த²: । ஸ்வாஹேதி ஜுஹோதி । அபஜஹி அபநய பரிக⁴ம் லோகத்³வாரார்க³லம் — இதி ஏதம் மந்த்ரம் உக்த்வா உத்திஷ்ட²தி । ஏவமேதைர்வஸுப்⁴ய: ப்ராத:ஸவநஸம்ப³த்³தோ⁴ லோகோ நிஷ்க்ரீத: ஸ்யாத் । ததஸ்தே ப்ராத:ஸவநம் வஸவோ யஜமாநாய ஸம்ப்ரயச்ச²ந்தி ॥
புரா மாத்⁴யந்தி³நஸ்ய ஸவநஸ்யோபாகரணாஜ்ஜக⁴நேநாக்³நீத்⁴ரீயஸ்யோத³ங்முக² உபவிஶ்ய ஸரௌத்³ரம் ஸாமாபி⁴கா³யதி ॥ 7 ॥

லோ3கத்³வரமபாவா3ர்ணூ33 பஶ்யேம த்வா வயம் வைரா33333 ஹு3ம் ஆ33ஜ்யா3யோ3 ஆ32111இதி ॥ 8 ॥

ததா² ஆக்³நீத்⁴ரீயஸ்ய த³க்ஷிணாக்³நே: ஜக⁴நேந உத³ங்முக² உபவிஶ்ய ஸ: ரௌத்³ரம் ஸாம அபி⁴கா³யதி யஜமாந: ருத்³ரதை³வத்யம் வைராஜ்யாய ॥
அத² ஜுஹோதி நமோ வாயவே(அ)ந்தரிக்ஷக்ஷிதே லோகக்ஷிதே லோகம் மே யஜமாநாய விந்தை³ஷ வை யஜமாநஸ்ய லோக ஏதாஸ்மி ॥ 9 ॥

அத்ர யஜமாந: பரஸ்தாதா³யுஷ: ஸ்வாஹாபஜஹி பரிக⁴மித்யுக்த்வோத்திஷ்ட²தி தஸ்மை ருத்³ரா மாத்⁴யந்தி³நம் ஸவநம் ஸம்ப்ரயச்ச²ந்தி ॥ 10 ॥

அந்தரிக்ஷக்ஷித இத்யாதி³ ஸமாநம் ॥
புரா த்ருதீயஸவநஸ்யோபாகரணாஜ்ஜக⁴நேநாஹவநீயஸ்யோத³ங்முக² உபவிஶ்ய ஸ ஆதி³த்யம் ஸ வைஶ்வதே³வம் ஸாமாபி⁴கா³யதி ॥ 11 ॥
லோ3கத்³வாரமபாவா3ர்ணூ33பஶ்யேம த்வா வயம் ஸ்வாரா 33333 ஹு3ம் ஆ33 ஜ்யா3 யோ3 ஆ 32111 இதி ॥ 12 ॥

ஆதி³த்யமத² வைஶ்வதே³வம் லோ3கத்³வாரமபாவா3ர்ணூ33 பஶ்யேம த்வா வயம் ஸாம்ரா33333 ஹு3ம் ஆ33 ஜ்யா3யோ3ஆ 32111 இதி ॥ 13 ॥

ததா² ஆஹவநீயஸ்யோத³ங்முக² உபவிஶ்ய ஸ: ஆதி³த்யதை³வத்யம் ஆதி³த்யம் வைஶ்வதே³வம் ச ஸாம அபி⁴கா³யதி க்ரமேண ஸ்வாராஜ்யாய ஸாம்ராஜ்யாய ॥
அத² ஜுஹோதி நம ஆதி³த்யேப்⁴யஶ்ச விஶ்வேப்⁴யஶ்ச தே³வேப்⁴யோ தி³விக்ஷித்³ப்⁴யோ லோகக்ஷித்³ப்⁴யோ லோகம் மே யஜமாநாய விந்த³த ॥ 14 ॥

ஏஷ வை யஜமாநஸ்ய லோக ஏதாஸ்ம்யத்ர யஜமாந: பரஸ்தாதா³யுஷ: ஸ்வாஹாபஹத பரிக⁴மித்யுக்த்வோத்திஷ்ட²தி ॥ 15 ॥

தி³விக்ஷித்³ப்⁴ய இத்யேவமாதி³ ஸமாநமந்யத் । விந்த³த அபஹத இதி ப³ஹுவசநமாத்ரம் விஶேஷ: । யாஜமாநம் த்வேதத் , ஏதாஸ்ம்யத்ர யஜமாந இத்யாதி³லிங்கா³த் ॥

தஸ்மா ஆதி³த்யாஶ்ச விஶ்வே ச தே³வாஸ்த்ருதீயஸவநம் ஸம்ப்ரயஜ்ச²ந்த்யேஷ ஹ வை யஜ்ஞஸ்ய மாத்ராம் வேத³ ய ஏவம் வேத³ ய ஏவம் வேத³ ॥ 16 ॥

ஏஷ ஹ வை யஜமாந: ஏவம்வித் யதோ²க்தஸ்ய ஸாமாதே³ர்வித்³வாந் யஜ்ஞஸ்ய மாத்ராம் யஜ்ஞயாதா²த்ம்யம் வேத³ யதோ²க்தம் । ய ஏவம் வேதே³தி த்³விருக்திரத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்தா² ॥
இதி சதுர்விம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ சா²ந்தோ³க்³யோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யே த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய: ஸமாப்த: ॥