ஸப்தமோ(அ)த்⁴யாய:
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
பரமார்த²தத்த்வோபதே³ஶப்ரதா⁴நபர: ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய: ஸதா³த்மைகத்வநிர்ணயபரதயைவோபயுக்த: । ந ஸதோ(அ)ர்வாக்³விகாரலக்ஷணாநி தத்த்வாநி நிர்தி³ஷ்டாநீத்யதஸ்தாநி நாமாதீ³நி ப்ராணாந்தாநி க்ரமேண நிர்தி³ஶ்ய தத்³த்³வாரேணாபி பூ⁴மாக்²யம் நிரதிஶயம் தத்த்வம் நிர்தே³க்ஷ்யாமி — ஶாகா²சந்த்³ரத³ர்ஶநவத் , இதீமம் ஸப்தமம் ப்ரபாட²கமாரப⁴தே ; அநிர்தி³ஷ்டேஷு ஹி ஸதோ(அ)ர்வாக்தத்த்வேஷு ஸந்மாத்ரே ச நிர்தி³ஷ்டே அந்யத³ப்யவிஜ்ஞாதம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்கா கஸ்யசித்ஸ்யாத் , ஸா மா பூ⁴தி³தி வா தாநி நிர்தி³தி³க்ஷதி ; அத²வா ஸோபாநாரோஹணவத் ஸ்தூ²லாதா³ரப்⁴ய ஸூக்ஷ்மம் ஸூக்ஷ்மதரம் ச பு³த்³தி⁴விஷயம் ஜ்ஞாபயித்வா தத³திரிக்தே ஸ்வாராஜ்யே(அ)பி⁴ஷேக்ஷ்யாமீதி நாமாதீ³நி நிர்தி³தி³க்ஷதி ; அத²வா நாமாத்³யுத்தரோத்தரவிஶிஷ்டாநி தத்த்வாநி அதிதராம் ச தேஷாமுத்க்ருஷ்டதமம் பூ⁴மாக்²யம் தத்த்வமிதி தத்ஸ்துத்யர்த²ம் நாமாதீ³நாம் க்ரமேணோபந்யாஸ: । ஆக்²யாயிகா து பரவித்³யாஸ்துத்யர்தா² । கத²ம் ? நாரதோ³ தே³வர்ஷி: க்ருதகர்தவ்ய: ஸர்வவித்³யோ(அ)பி ஸந் அநாத்மஜ்ஞத்வாத் ஶுஶோசைவ, கிமு வக்தவ்யம் அந்யோ(அ)ல்பவிஜ்ஜந்து: அக்ருதபுண்யாதிஶயோ(அ)க்ருதார்த² இதி ; அத²வா நாந்யதா³த்மஜ்ஞாநாந்நிரதிஶயஶ்ரேய:ஸாத⁴நமஸ்தீத்யேதத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ஸநத்குமாரநாரதா³க்²யாயிகா ஆரப்⁴யதே, யேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஸாத⁴நஶக்திஸம்பந்நஸ்யாபி நாரத³ஸ்ய தே³வர்ஷே: ஶ்ரேயோ ந ப³பூ⁴வ, யேநோத்தமாபி⁴ஜநவித்³யாவ்ருத்தஸாத⁴நஶக்திஸம்பத்திநிமித்தாபி⁴மாநம் ஹித்வா ப்ராக்ருதபுருஷவத் ஸநத்குமாரமுபஸஸாத³ ஶ்ரேய:ஸாத⁴நப்ராப்தயே ; அத: ப்ரக்²யாபிதம் ப⁴வதி நிரதிஶயஶ்ரேய:ப்ராப்திஸாத⁴நத்வமாத்மவித்³யாயா இதி ॥
அதீ⁴ஹி ப⁴க³வ இதி ஹோபஸஸாத³ ஸநத்குமாரம் நாரத³ஸ்தꣳ ஹோவாச யத்³வேத்த² தேந மோபஸீத³ ததஸ்ய ஊர்த்⁴வம் வக்ஷ்யாமீதி ஸ ஹோவாச ॥ 1 ॥
அதீ⁴ஹி அதீ⁴ஷ்வ ப⁴க³வ: ப⁴க³வந்நிதி ஹ கில உபஸஸாத³ । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வ இதி மந்த்ர: । ஸநத்குமாரம் யோகீ³ஶ்வரம் ப்³ரஹ்மிஷ்ட²ம் நாரத³: உபஸந்நவாந் । தம் ந்யாயத: உபஸந்நம் ஹ உவாச — யதா³த்மவிஷயே கிஞ்சித்³வேத்த² தேந தத்ப்ரக்²யாபநேந மாமுபஸீத³ இத³மஹம் ஜாநே இதி, தத: அஹம் ப⁴வத: விஜ்ஞாநாத் தே துப்⁴யம் ஊர்த்⁴வம் வக்ஷ்யாமி, இத்யுக்தவதி ஸ ஹ உவாச நாரத³: ॥
ருக்³வேத³ம் ப⁴க³வோ(அ)த்⁴யேமி யஜுர்வேத³ꣳ ஸாமவேத³மாத²ர்வணம் சதுர்த²மிதிஹாஸபுராணம் பஞ்சமம் வேதா³நாம் வேத³ம் பித்ர்யꣳ ராஶிம் தை³வம் நிதி⁴ம் வாகோவாக்யமேகாயநம் தே³வவித்³யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் பூ⁴தவித்³யாம் க்ஷத்த்ரவித்³யாம் நக்ஷத்ரவித்³யாꣳ ஸர்பதே³வஜநவித்³யாமேதத்³ப⁴க³வோ(அ)த்⁴யேமி ॥ 2 ॥
ருக்³வேத³ம் ப⁴க³வ: அத்⁴யேமி ஸ்மராமி, ‘யத்³வேத்த²’ இதி விஜ்ஞாநஸ்ய ப்ருஷ்டத்வாத் । ததா² யஜுர்வேத³ம் ஸாமவேத³மாத²ர்வணம் சதுர்த²ம் வேத³ம் வேத³ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதத்வாத் இதிஹாஸபுராணம் பஞ்சமம் வேத³ம் வேதா³நாம் பா⁴ரதபஞ்சமாநாம் வேத³ம் வ்யாகரணமித்யர்த²: । வ்யாகரணேந ஹி பதா³தி³விபா⁴க³ஶ: ருக்³வேதா³த³யோ ஜ்ஞாயந்தே ; பித்ர்யம் ஶ்ராத்³த⁴கல்பம் ; ராஶிம் க³ணிதம் ; தை³வம் உத்பாதஜ்ஞாநம் ; நிதி⁴ம் மஹாகாலாதி³நிதி⁴ஶாஸ்த்ரம் ; வாகோவாக்யம் தர்கஶாஸ்த்ரம் ; ஏகாயநம் நீதிஶாஸ்த்ரம் ; தே³வவித்³யாம் நிருக்தம் ; ப்³ரஹ்மண: ருக்³யஜு:ஸாமாக்²யஸ்ய வித்³யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ஶிக்ஷாகல்பச்ச²ந்த³ஶ்சிதய: ; பூ⁴தவித்³யாம் பூ⁴ததந்த்ரம் ; க்ஷத்ரவித்³யாம் த⁴நுர்வேத³ம் ; நக்ஷத்ரவித்³யாம் ஜ்யௌதிஷம் ; ஸர்பதே³வஜநவித்³யாம் ஸர்பவித்³யாம் கா³ருட³ம் தே³வஜநவித்³யாம் க³ந்த⁴யுக்திந்ருத்யகீ³தவாத்³யஶில்பாதி³விஜ்ஞாநாநி ; ஏதத்ஸர்வம் ஹே ப⁴க³வ: அத்⁴யேமி ॥
தரதி+ஶோகம்+ஆத்மவித்
ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வோ மந்த்ரவிதே³வாஸ்மி நாத்மவிச்ச்²ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவிதி³தி ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஶோசாமி தம் மா ப⁴க³வாஞ்சோ²கஸ்ய பாரம் தாரயத்விதி தம் ஹோவாச யத்³வை கிஞ்சைதத³த்⁴யகீ³ஷ்டா² நாமைவைதத் ॥ 3 ॥
ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஏதத்ஸர்வம் ஜாநந்நபி மந்த்ரவிதே³வாஸ்மி ஶப்³தா³ர்த²மாத்ரவிஜ்ஞாநவாநேவாஸ்மீத்யர்த²: । ஸர்வோ ஹி ஶப்³த³: அபி⁴தா⁴நமாத்ரம் அபி⁴தா⁴நம் ச ஸர்வம் மந்த்ரேஷ்வந்தர்ப⁴வதி । மந்த்ரவிதே³வாஸ்மி மந்த்ரவித்கர்மவிதி³த்யர்த²: ।
‘மந்த்ரேஷு கர்மாணி’ (சா². உ. 7 । 4 । 1) இதி ஹி வக்ஷ்யதி । ந ஆத்மவித் ந ஆத்மாநம் வேத்³மி । நந்வாத்மாபி மந்த்ரை: ப்ரகாஶ்யத ஏவேதி கத²ம் மந்த்ரவிச்சேத் நாத்மவித் ? ந, அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யபே⁴த³ஸ்ய விகாரத்வாத் । ந ச விகார ஆத்மேஷ்யதே । நந்வாத்மாப்யாத்மஶப்³தே³ந அபி⁴தீ⁴யதே । ந,
‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1),
‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । கத²ம் தர்ஹி
‘ஆத்மைவாத⁴ஸ்தாத்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 16 । 1) இத்யாதி³ஶப்³தா³: ஆத்மாநம் ப்ரத்யாயயந்தி ? நைஷ தோ³ஷ: । தே³ஹவதி ப்ரத்யகா³த்மநி பே⁴த³விஷயே ப்ரயுஜ்யமாந: ஶப்³த³: தே³ஹாதீ³நாமாத்மத்வே ப்ரத்யாக்²யாயமாநே யத்பரிஶிஷ்டம் ஸத் , அவாச்யமபி ப்ரத்யாயயதி — யதா² ஸராஜிகாயாம் த்³ருஶ்யமாநாயாம் ஸேநாயாம் ச²த்ரத்⁴வஜபதாகாதி³வ்யவஹிதே அத்³ருஶ்யமாநே(அ)பி ராஜநி ஏஷ ராஜா த்³ருஶ்யத இதி ப⁴வதி ஶப்³த³ப்ரயோக³: ; தத்ர கோ(அ)ஸௌ ராஜேதி ராஜவிஶேஷநிரூபணாயாம் த்³ருஶ்யமாநேதரப்ரத்யாக்²யாநே அந்யஸ்மிந்நத்³ருஶ்யமாநே(அ)பி ராஜநி ராஜப்ரதீதிர்ப⁴வேத் — தத்³வத் । தஸ்மாத்ஸோ(அ)ஹம் மந்த்ரவித் கர்மவிதே³வாஸ்மி, கர்மகார்யம் ச ஸர்வம் விகார இதி விகாரஜ்ஞ ஏவாஸ்மி, ந ஆத்மவித் ந ஆத்மப்ரக்ருதிஸ்வரூபஜ்ஞ இத்யர்த²: । அத ஏவோக்தம்
‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ;
‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । ஶ்ருதமாக³மஜ்ஞாநமஸ்த்யேவ ஹி யஸ்மாத் மே மம ப⁴க³வத்³த்³ரூஶேப்⁴யோ யுஷ்மத்ஸத்³ருஶேப்⁴ய: தரதி அதிக்ரமதி ஶோகம் மநஸ்தாபம் அக்ருதார்த²பு³த்³தி⁴தாம் ஆத்மவித் இதி ; அத: ஸோ(அ)ஹமநாத்மவித்த்வாத் ஹே ப⁴க³வ: ஶோசாமி அக்ருதார்த²பு³த்³த்⁴யா ஸந்தப்யே ஸர்வதா³ ; தம் மா மாம் ஶோகஸ்ய ஶோகஸாக³ரஸ்ய பாரம் அந்தம் ப⁴க³வாந் தாரயது ஆத்மஜ்ஞாநோடு³பேந க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴மாபாத³யது அப⁴யம் க³மயத்வித்யர்த²: । தம் ஏவமுக்தவந்தம் ஹ உவாச — யத்³வை கிஞ்ச ஏதத³த்⁴யகீ³ஷ்டா²: அதீ⁴தவாநஸி, அத்⁴யயநேந தத³ர்த²ஜ்ஞாநமுபலக்ஷ்யதே, ஜ்ஞாதவாநஸீத்யேதத் , நாமைவைதத் ,
‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: ॥
நாம வா ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³: ஸாமவேத³ ஆத²ர்வணஶ்சதுர்த² இதிஹாஸபுராண: பஞ்சமோ வேதா³நாம் வேத³: பித்ர்யோ ராஶிர்தை³வோ நிதி⁴ர்வாகோவாக்யமேகாயநம் தே³வவித்³யா ப்³ரஹ்மவித்³யா பூ⁴தவித்³யா க்ஷத்த்ரவித்³யா நக்ஷத்ரவித்³யா ஸர்பதே³வஜநவித்³யா நாமைவைதந்நாமோபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 4 ॥
நாம வா ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³ இத்யாதி³ நாமைவைதத் । நாமோபாஸ்ஸ்வ ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா — யதா² ப்ரதிமாம் விஷ்ணுபு³த்³த்⁴யா உபாஸ்தே, தத்³வத் ॥
ஸ யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே யாவந்நாம்நோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ நாம்நோ பூ⁴ய இதி நாம்நோ வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 5 ॥
ஸ யஸ்து நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே, தஸ்ய யத்ப²லம் ப⁴வதி, தச்ச்²ருணு — யாவந்நாம்நோ க³தம் நாம்நோ கோ³சரம் தத்ர தஸ்மிந் நாமவிஷயேஅஸ்ய யதா²காமசார: காமசரணம் ராஜ்ஞ இவ ஸ்வவிஷயே ப⁴வதி । யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே இத்யுபஸம்ஹார: । கிமஸ்தி ப⁴க³வ: நாம்நோ பூ⁴ய: அதி⁴கதரம் யத்³ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யர்ஹமந்யதி³த்யபி⁴ப்ராய: । ஸநத்குமார ஆஹ — நாம்நோ வாவ பூ⁴ய: அஸ்த்யேவேதி । உக்த: ஆஹ — யத்³யஸ்தி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீது இதி ॥
இதி ப்ரத²மக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ வாக்³வா ருக்³வேத³ம் விஜ்ஞாபயதி யஜுர்வேத³ꣳ ஸாமவேத³மாத²ர்வணம் சதுர்த²மிதிஹாஸபுராணம் பஞ்சமம் வேதா³நாம் வேத³ம் பித்ர்யꣳ ராஶிம் தை³வம் நிதி⁴ம் வாகோவாக்யமேகாயநம் தே³வவித்³யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் பூ⁴தவித்³யாம் க்ஷத்ரவித்³யாம் ஸர்பதே³வஜநவித்³யாம் தி³வம் ச ப்ருதி²வீம் ச வாயும் சாகாஶம் சாபஶ்ச தேஜஶ்ச தே³வாꣳஶ்ச மநுஷ்யாꣳஶ்ச பஶூꣳஶ்ச வயாꣳஸி ச த்ருணவநஸ்பதீஞ்ஶ்வாபதா³ந்யாகீடபதங்க³பிபீலகம் த⁴ர்மம் சாத⁴ர்மம் ச ஸத்யம் சாந்ருதம் ச ஸாது⁴ சாஸாது⁴ ச ஹ்ருத³யஜ்ஞம் சாஹ்ருத³யஜ்ஞம் ச யத்³வை வாங்நாப⁴விஷ்யந்ந த⁴ர்மோ நாத⁴ர்மோ வ்யஜ்ஞாபயிஷ்யந்ந ஸத்யம் நாந்ருதம் ந ஸாது⁴ நாஸாது⁴ ந ஹ்ருத³யஜ்ஞோ நாஹ்ருத³யஜ்ஞோ வாகே³வைதத்ஸர்வம் விஜ்ஞாபயதி வாசமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
வாக்³வாவ । வாகி³தி இந்த்³ரியம் ஜிஹ்வாமூலாதி³ஷ்வஷ்டஸு ஸ்தா²நேஷு ஸ்தி²தம் வர்ணாநாமபி⁴வ்யஞ்ஜகம் । வர்ணாஶ்ச நாமேதி நாம்நோ வாக்³பூ⁴யஸீத்யுச்யதே । கார்யாத்³தி⁴ காரணம் பூ⁴யோ த்³ருஷ்டம் லோகே — யதா² புத்ராத்பிதா, தத்³வத் । கத²ம் ச வாங்நாம்நோ பூ⁴யஸீதி, ஆஹ — வாக்³வா ருக்³வேத³ம் விஜ்ஞாபயதி — அயம் ருக்³வேத³ இதி । ததா² யஜுர்வேத³மித்யாதி³ ஸமாநம் । ஹ்ருத³யஜ்ஞம் ஹ்ருத³யப்ரியம் ; தத்³விபரீதமஹ்ருத³யஜ்ஞம் । யத் யதி³ வாங் நாப⁴விஷ்யத் த⁴ர்மாதி³ ந வ்யஜ்ஞாபயிஷ்யத் , வாக³பா⁴வே அத்⁴யயநாபா⁴வ: அத்⁴யயநாபா⁴வே தத³ர்த²ஶ்ரவணாபா⁴வ: தச்ச்²ரவணாபா⁴வே த⁴ர்மாதி³ ந வ்யஜ்ஞாபயிஷ்யத் ந விஜ்ஞாதமப⁴விஷ்யதி³த்யர்த²: । தஸ்மாத் வாகே³வைதத் ஶப்³தோ³ச்சாரணேந ஸர்வம் விஜ்ஞாபயதி । அத: பூ⁴யஸீ வாங்நாம்ந: । தஸ்மாத்³வாசம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்ஸ்வ ॥
ஸ யோ வாசம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே யாவத்³வாசோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ வாசம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ வாசோ பூ⁴ய இதி வாசோ வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ஸமாநமந்யத் ॥
இதி த்³விதீயக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
த்ருதீய: க²ண்ட³:
மநோ வாவ வாசோ பூ⁴யோ யதா² வை த்³வே வாமலகே த்³வே வா கோலே த்³வௌ வாக்ஷௌ முஷ்டிரநுப⁴வத்யேவம் வாசம் ச நாம ச மநோ(அ)நுப⁴வதி ஸ யதா³ மநஸா மநஸ்யதி மந்த்ராநதீ⁴யீயேத்யதா²தீ⁴தே கர்மாணி குர்வீயேத்யத² குருதே புத்ராம்ஶ்ச பஶூம்ஶ்சேத்சே²யேத்யதே²ச்ச²த இமம் ச லோகமமும் சேத்சே²யேத்யதே²ச்ச²தே மநோ ஹ்யாத்மா மநோ ஹி லோகோ மநோ ஹி ப்³ரஹ்ம மந உபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
மந: மநஸ்யநவிஶிஷ்டமந்த:கரணம் வாச: பூ⁴ய: । தத்³தி⁴ மநஸ்யநவ்யாபாரவத் வாசம் வக்தவ்யே ப்ரேரயதி । தேந வாக் மநஸ்யந்தர்ப⁴வதி । யச்ச யஸ்மிந்நந்தர்ப⁴வதி தத்தஸ்ய வ்யாபகத்வாத் ததோ பூ⁴யோ ப⁴வதி । யதா² வை லோகே த்³வே வா ஆமலகே ப²லே த்³வே வா கோலே ப³த³ரப²லே த்³வௌ வா அக்ஷௌ விபீ⁴தகப²லே முஷ்டிரநுப⁴வதி முஷ்டிஸ்தே ப²லே வ்யாப்நோதி முஷ்டௌ ஹி தே அந்தர்ப⁴வத:, ஏவம் வாசம் ச நாம ச ஆமலகாதி³வத் மநோ(அ)நுப⁴வதி । ஸ யதா³ புருஷ: யஸ்மிந்காலே மநஸா அந்த:கரணேந மநஸ்யதி, மநஸ்யநம் விவக்ஷாபு³த்³தி⁴:, கத²ம் மந்த்ராந் அதீ⁴யீய உச்சாரயேயம் — இத்யேவம் விவக்ஷாம் க்ருத்வா அதா²தீ⁴தே । ததா² கர்மாணி குர்வீயேதி சிகீர்ஷாபு³த்³தி⁴ம் க்ருத்வா அத² குருதே । புத்ராம்ஶ்ச பஶூம்ஶ்ச இச்சே²யேதி ப்ராப்தீச்சா²ம் க்ருத்வா தத்ப்ராப்த்யுபாயாநுஷ்டா²நேந அதே²ச்ச²தே, புத்ராதீ³ந்ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । ததா² இமம் ச லோகம் அமும் ச உபாயேந இச்சே²யேதி தத்ப்ராப்த்யுபாயாநுஷ்டா²நேந அதே²ச்ச²தே ப்ராப்நோதி । மநோ ஹி ஆத்மா, ஆத்மந: கர்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் ச ஸதி மநஸி நாந்யதே²தி மநோ ஹி ஆத்மேத்யுச்யதே । மநோ ஹி லோக:, ஸத்யேவ ஹி மநஸி லோகோ ப⁴வதி தத்ப்ராப்த்யுபாயாநுஷ்டா²நம் ச இதி மநோ ஹி லோக: யஸ்மாத் , தஸ்மாந்மநோ ஹி ப்³ரஹ்ம । யத ஏவம் தஸ்மாந்மந உபாஸ்ஸ்வேதி ॥
ஸ யோ மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே யாவந்மநஸோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ மநஸோ பூ⁴ய இதி மநஸோ வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ஸ யோ மந இத்யாதி³ ஸமாநம் ॥
இதி த்ருதீயக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
சதுர்த²: க²ண்ட³:
ஸங்கல்போ வாவ மநஸோ பூ⁴யாந்யதா³ வை ஸங்கல்பயதே(அ)த² மநஸ்யத்யத² வாசமீரயதி தாமு நாம்நீரயதி நாம்நி மந்த்ரா ஏகம் ப⁴வந்தி மந்த்ரேஷு கர்மாணி ॥ 1 ॥
ஸங்கல்போ வாவ மநஸோ பூ⁴யாந் । ஸங்கல்போ(அ)பி மநஸ்யநவத் அந்த:கரணவ்ருத்தி:, கர்தவ்யாகர்தவ்யவிஷயவிபா⁴கே³ந ஸமர்த²நம் । விபா⁴கே³ந ஹி ஸமர்தி²தே விஷயே சிகீர்ஷாபு³த்³தி⁴: மநஸ்யநாநந்தரம் ப⁴வதி । கத²ம் ? யதா³ வை ஸங்கல்பயதே கர்தவ்யாதி³விஷயாந்விப⁴ஜதே — இத³ம் கர்தும் யுக்தம் இத³ம் கர்துமயுக்தமிதி, அத² மநஸ்யதி மந்த்ராநதீ⁴யீயேத்யாதி³ । அத² அநந்தரம் வாசம் ஈரயதி மந்த்ராத்³யுச்சாரணே । தாம் ச வாசம் உ நாம்நி நாமோச்சாரணநிமித்தம் விவக்ஷாம் க்ருத்வா ஈரயதி । நாம்நி நாமஸாமாந்யே மந்த்ரா: ஶப்³த³விஶேஷா: ஸந்த: ஏகம் ப⁴வந்தி அந்தர்ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ஸாமாந்யே ஹி விஶேஷ: அந்தர்ப⁴வதி । மந்த்ரேஷு கர்மாண்யேகம் ப⁴வந்தி । மந்த்ரப்ரகாஶிதாநி கர்மாணி க்ரியந்தே, ந அமந்த்ரகமஸ்தி கர்ம । யத்³தி⁴ மந்த்ரப்ரகாஶநேந லப்³த⁴ஸத்தாகம் ஸத் கர்ம, ப்³ராஹ்மணேநேத³ம் கர்தவ்யம் அஸ்மை ப²லாயேதி விதீ⁴யதே, யாப்யுத்பத்திர்ப்³ராஹ்மணேஷு கர்மணாம் த்³ருஶ்யதே, ஸாபி மந்த்ரேஷு லப்³த⁴ஸத்தாகாநாமேவ கர்மணாம் ஸ்பஷ்டீகரணம் । ந ஹி மந்த்ராப்ரகாஶிதம் கர்ம கிஞ்சித் ப்³ராஹ்மணே உத்பந்நம் த்³ருஶ்யதே । த்ரயீவிஹிதம் கர்மேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே ; த்ரயீஶப்³த³ஶ்ச ருக்³யஜு:ஸாமஸமாக்²யா । மந்த்ரேஷு கர்மாணி கவயோ யாந்யபஶ்யந் — இதி ச ஆத²ர்வணே । தஸ்மாத்³யுக்தம் மந்த்ரேஷு கர்மாண்யேகம் ப⁴வந்தீதி ॥
தாநி ஹ வா ஏதாநி ஸங்கல்பைகாயநாநி ஸங்கல்பாத்மகாநி ஸங்கல்பே ப்ரதிஷ்டி²தாநி ஸமக்ல்ருப்தாம் த்³யாவாப்ருதி²வீ ஸமகல்பேதாம் வாயுஶ்சாகாஶம் ச ஸமகல்பந்தாபஶ்ச தேஜஶ்ச தேஷாꣳ ஸங்க்ல்ருத்யை வர்ஷꣳ ஸங்கல்பதே வர்ஷஸ்ய ஸங்க்ல்ருப்த்யா அந்நꣳ ஸங்கல்பதே(அ)ந்நஸ்ய ஸங்க்ல்ருத்யை ப்ராணா: ஸங்கல்பந்தே ப்ராணாநாꣳ ஸங்க்ல்ருத்யை மந்த்ரா: ஸங்கல்பந்தே மந்த்ராணாꣳ ஸங்க்ல்ருத்யை கர்மாணி ஸங்கல்பந்தே கர்மணாꣳ ஸங்க்ல்ருத்யை லோக: ஸங்கல்பதே லோகஸ்ய ஸங்க்ல்ருத்யை ஸர்வꣳ ஸங்கல்பதே ஸ ஏஷ ஸங்கல்ப: ஸங்கல்பமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 2 ॥
தாநி ஹ வா ஏதாநி மநஆதீ³நி ஸங்கல்பைகாயநாநி ஸங்கல்ப: ஏகோ அயநம் க³மநம் ப்ரலய: யேஷாம் தாநி ஸங்கல்பைகாயநாநி, ஸங்கல்பாத்மகாநி உத்பத்தௌ, ஸங்கல்பே ப்ரதிஷ்டி²தாநி ஸ்தி²தௌ । ஸமக்ல்ருபதாம் ஸங்கல்பம் க்ருதவத்யாவிவ ஹி த்³யௌஶ்ச ப்ருதி²வீ ச த்³யாவாப்ருதி²வீ, த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ நிஶ்சலே லக்ஷ்யேதே । ததா² ஸமகல்பேதாம் வாயுஶ்சாகாஶம் ச ஏதாவபி ஸங்கல்பம் க்ருதவந்தாவிவ । ததா² ஸமகல்பந்த ஆபஶ்ச தேஜஶ்ச, ஸ்வேந ரூபேண நிஶ்சலாநி லக்ஷ்யந்தே । யதஸ்தேஷாம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ஸங்க்ல்ருப்த்யை ஸங்கல்பநிமித்தம் வர்ஷம் ஸங்கல்பதே ஸமர்தீ²ப⁴வதி । ததா² வர்ஷஸ்ய ஸங்க்ல்ருப்த்யை ஸங்கல்பநிமித்தம் அந்நம் ஸங்கல்பதே । வ்ருஷ்டேர்ஹி அந்நம் ப⁴வதி । அந்நஸ்ய ஸங்க்ல்ருப்த்யை ப்ராணா: ஸங்கல்பந்தே । அந்நமயா ஹி ப்ராணா: அந்நோபஷ்ட²ம்ப⁴கா: ।
‘அந்நம் தா³ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 2 । 1) இதி ஹி ஶ்ருதி: । தேஷாம் ஸங்க்ல்ருத்யை மந்த்ரா: ஸங்கல்பந்தே । ப்ராணவாந்ஹி மந்த்ராநதீ⁴தே நாப³ல: । மந்த்ராணாம் ஹி ஸங்க்ல்ருப்த்யை கர்மாண்யக்³நிஹோத்ராதீ³நி ஸங்கல்பந்தே அநுஷ்டீ²யமாநாநி மந்த்ரப்ரகாஶிதாநி ஸமர்தீ²ப⁴வந்தி ப²லாய । ததோ லோக: ப²லம் ஸங்கல்பதே கர்மகர்த்ருஸமவாயிதயா ஸமர்தீ²ப⁴வதீத்யர்த²: । லோகஸ்ய ஸங்க்ல்ருத்யை ஸர்வம் ஜக³த் ஸங்கல்பதே ஸ்வரூபாவைகல்யாய । ஏதத்³தீ⁴த³ம் ஸர்வம் ஜக³த் யத்ப²லாவஸாநம் தத்ஸர்வம் ஸங்கல்பமூலம் । அத: விஶிஷ்ட: ஸ ஏஷ ஸங்கல்ப: । அத: ஸங்கல்பமுபாஸ்ஸ்வ — இத்யுக்த்வா ப²லமாஹ தது³பாஸகஸ்ய ॥
ஸ ய: ஸங்கல்பம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே ஸங்க்ல்ருப்தாந்வை ஸ லோகாந்த்⁴ருவாந்த்⁴ருவ: ப்ரதிஷ்டி²தாந் ப்ரதிஷ்டி²தோ(அ)வ்யத²மாநாநவ்யத²மாநோ(அ)பி⁴ஸித்⁴யதி யாவத்ஸங்கல்பஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி ய: ஸங்கல்பம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வ: ஸங்கல்பாத்³பூ⁴ய இதி ஸங்கல்பாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 3 ॥
ஸ ய: ஸங்கல்பம் ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா உபாஸ்தே, ஸங்க்ல்ருப்தாந்வை தா⁴த்ரா அஸ்யேமே லோகா: ப²லமிதி க்ல்ருப்தாந் ஸமர்தி²தாந் ஸங்கல்பிதாந் ஸ வித்³வாந் த்⁴ருவாந் நித்யாந் அத்யந்தாத்⁴ருவாபேக்ஷயா, த்⁴ருவஶ்ச ஸ்வயம் , லோகிநோ ஹி அத்⁴ருவத்வே லோகே த்⁴ருவக்ல்ருப்திர்வ்யர்தே²தி த்⁴ருவ: ஸந் ப்ரதிஷ்டி²தாநுபகரணஸம்பந்நாநித்யர்த²:, பஶுபுத்ராதி³பி⁴: ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி த³ர்ஶநாத் , ஸ்வயம் ச ப்ரதிஷ்டி²த: ஆத்மீயோபகரணஸம்பந்ந: அவ்யத²மாநாத் அமித்ராதி³த்ராஸரஹிதாந் அவ்யத²மாநஶ்ச ஸ்வயம் அபி⁴ஸித்⁴யதி அபி⁴ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । யாவத்ஸங்கல்பஸ்ய க³தம் ஸங்கல்பகோ³சர: தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி, ஆத்மந: ஸங்கல்பஸ்ய, ந து ஸர்வேஷாம் ஸங்கல்பஸ்யேதி, உத்தரப²லவிரோதா⁴த் । ய: ஸங்கல்பம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥
இதி சதுர்த²க²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
பஞ்சம: க²ண்ட³:
சித்தம் வாவ ஸங்கல்பாத்³பூ⁴யோ யதா³ வை சேதயதே(அ)த² ஸங்கல்பயதே(அ)த² மநஸ்யத்யத² வாசமீரயதி தாமு நாம்நீரயதி நாம்நி மந்த்ரா ஏகம் ப⁴வந்தி மந்த்ரேஷு கர்மாணி ॥ 1 ॥
சித்தம் வாவ ஸங்கல்பாத்³பூ⁴ய: । சித்தம் சேதயித்ருத்வம் ப்ராப்தகாலாநுரூபபோ³த⁴வத்த்வம் அதீதாநாக³தவிஷயப்ரயோஜநநிரூபணஸாமர்த்²யம் ச, தத்ஸங்கல்பாத³பி பூ⁴ய: । கத²ம் ? யதா³ வை ப்ராப்தம் வஸ்து இத³மேவம் ப்ராப்தமிதி சேதயதே, ததா³ ததா³தா³நாய வா அபோஹாய வா அத² ஸங்கல்பயதே அத² மநஸ்யதீத்யாதி³ பூர்வவத் ॥
தாநி ஹ வா ஏதாநி சித்தைகாயநாநி சித்தாத்மாநி சித்தே ப்ரதிஷ்டி²தாநி தஸ்மாத்³யத்³யபி ப³ஹுவித³சித்தோ ப⁴வதி நாயமஸ்தீத்யேவைநமாஹுர்யத³யம் வேத³ யத்³வா அயம் வித்³வாந்நேத்த²மசித்த: ஸ்யாதி³த்யத² யத்³யல்பவிச்சித்தவாந்ப⁴வதி தஸ்மா ஏவோத ஶுஶ்ரூஷந்தே சித்தம் ஹ்யேவைஷாமேகாயநம் சித்தமாத்மா சித்தம் ப்ரதிஷ்டா² சித்தமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 2 ॥
தாநி ஸங்கல்பாதீ³நி கர்மப²லாந்தாநி சித்தைகாயநாநி சித்தாத்மாநி சித்தோத்பத்தீநி சித்தே ப்ரதிஷ்டி²தாநி சித்தஸ்தி²தாநீத்யபி பூர்வவத் । கிஞ்ச சித்தஸ்ய மாஹாத்ம்யம் । யஸ்மாச்சித்தம் ஸங்கல்பாதி³மூலம் , தஸ்மாத் யத்³யபி ப³ஹுவித் ப³ஹுஶாஸ்த்ராதி³பரிஜ்ஞாநவாந்ஸந் அசித்தோ ப⁴வதி ப்ராப்தாதி³சேதயித்ருத்வஸாமர்த்²யவிரஹிதோ ப⁴வதி, தம் நிபுணா: லௌகிகா: நாயமஸ்தி வித்³யமாநோ(அ)ப்யஸத்ஸம ஏவேதி ஏநமாஹு: । யச்சாயம் கிஞ்சித் ஶாஸ்த்ராதி³ வேத³ ஶ்ருதவாந் ததா³ப்யஸ்ய வ்ருதை²வேதி கத²யந்தி । கஸ்மாத் ? யத்³யயம் வித்³வாந்ஸ்யாத் இத்த²மேவமசித்தோ ந ஸ்யாத் , தஸ்மாத³ஸ்ய ஶ்ருதமப்யஶ்ருதமேவேத்யாஹுரித்யர்த²: । அத² அல்பவித³பி யதி³ சித்தவாந்ப⁴வதி தஸ்மா ஏதஸ்மை தது³க்தார்த²க்³ரஹணாயைவ உத அபி ஶுஶ்ரூஷந்தே ஶ்ரோதுமிச்ச²ந்தி தஸ்மாச்ச । சித்தம் ஹ்யேவைஷாம் ஸங்கல்பாதீ³நாம் ஏகாயநமித்யாதி³ பூர்வவத் ॥
ஸ யஶ்சித்தம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே சிதாந்வை ஸ லோகாந்த்⁴ருவாந்த்⁴ருவ: ப்ரதிஷ்டி²தாந்ப்ரதிஷ்டி²தோ(அ)வ்யத²மாநாநவ்யத²மாநோ(அ)பி⁴ஸித்⁴யதி யாவச்சித்தஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யஶ்சித்தம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வஶ்சித்தாத்³பூ⁴ய இதி சித்தாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 3 ॥
சிதாந் உபசிதாந்பு³த்³தி⁴மத்³கு³ணை: ஸ சித்தோபாஸக: த்⁴ருவாநித்யாதி³ ச உக்தார்த²ம் ॥
இதி பஞ்சமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஷஷ்ட²: க²ண்ட³:
த்⁴யாநம் வாவ சித்தாத்³பூ⁴யோ த்⁴யாயதீவ ப்ருதி²வீ த்⁴யாயதீவாந்தரிக்ஷம் த்⁴யாயதீவ த்³யௌர்த்⁴யாயந்தீவாபோ த்⁴யாயந்தீவ பர்வதா தே³வமநுஷ்யாஸ்தஸ்மாத்³ய இஹ மநுஷ்யாணாம் மஹத்தாம் ப்ராப்நுவந்தி த்⁴யாநாபாதா³ம்ஶா இவைவ தே ப⁴வந்த்யத² யே(அ)ல்பா: கலஹிந: பிஶுநா உபவாதி³நஸ்தே(அ)த² யே ப்ரப⁴வோ த்⁴யாநாபாதா³ம்ஶா இவைவ தே ப⁴வந்தி த்⁴யாநமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
ஸ யோ த்⁴யாநம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே யாவத்³த்⁴யாநஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ த்⁴யாநம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ த்⁴யாநாத்³பூ⁴ய இதி த்⁴யாநாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
த்⁴யாநம் வாவ சித்தாத்³பூ⁴ய: । த்⁴யாநம் நாம ஶாஸ்த்ரோக்ததே³வதாத்³யாலம்ப³நேஷ்வசல: பி⁴ந்நஜாதீயைரநந்தரித: ப்ரத்யயஸந்தாந:, ஏகாக்³ரதேதி யமாஹு: । த்³ருஶ்யதே ச த்⁴யாநஸ்ய மாஹாத்ம்யம் ப²லத: । கத²ம் ? யதா² யோகீ³ த்⁴யாயந்நிஶ்சலோ ப⁴வதி த்⁴யாநப²லலாபே⁴, ஏவம் த்⁴யாயதீவ நிஶ்சலா த்³ருஶ்யதே ப்ருதி²வீ । த்⁴யாயதீவாந்தரிக்ஷமித்யாதி³ ஸமாநமந்யத் । தே³வாஶ்ச மநுஷ்யாஶ்ச தே³வமநுஷ்யா: மநுஷ்யா ஏவ வா தே³வஸமா: தே³வமநுஷ்யா: ஶமாதி³கு³ணஸம்பந்நா: மநுஷ்யா: தே³வஸ்வரூபம் ந ஜஹதீத்யர்த²: । யஸ்மாதே³வம் விஶிஷ்டம் த்⁴யாநம் , தஸ்மாத் ய இஹ லோகே மநுஷ்யாணாமேவ த⁴நைர்வித்³யயா கு³ணைர்வா மஹத்தாம் மஹத்த்வம் ப்ராப்நுவந்தி த⁴நாதி³மஹத்த்வஹேதும் லப⁴ந்த இத்யர்த²: । த்⁴யாநாபாதா³ம்ஶா இவ த்⁴யாநஸ்ய ஆபாத³நம் ஆபாத³: த்⁴யாநப²லலாப⁴ இத்யேதத் , தஸ்யாம்ஶ: அவயவ: கலா காசித்³த்⁴யாநப²லலாப⁴கலாவந்த இவைவேத்யர்த²: । தே ப⁴வந்தி நிஶ்சலா இவ லக்ஷ்யந்தே ந க்ஷுத்³ரா இவ । அதா² யே புநரல்பா: க்ஷுத்³ரா: கிஞ்சித³பி த⁴நாதி³மஹத்த்வைகதே³ஶமப்ராப்தா: தே பூர்வோக்தவிபரீதா: கலஹிந: கலஹஶீலா: பிஶுநா: பரதோ³ஷோத்³பா⁴ஸகா: உபவாதி³ந: பரதோ³ஷம் ஸாமீப்யயுக்தமேவ வதி³தும் ஶீலம் யேஷாம் தே உபவாதி³நஶ்ச ப⁴வந்தி । அத² யே மஹத்த்வம் ப்ராப்தா: த⁴நாதி³நிமித்தம் தே அந்யாந்ப்ரதி ப்ரப⁴வந்தீதி ப்ரப⁴வ: வித்³யாசார்யராஜேஶ்வராத³யோ த்⁴யாநாபாதா³ம்ஶா இவேத்யாத்³யுக்தார்த²ம் । அத: த்³ருஶ்யதே த்⁴யாநஸ்ய மஹத்த்வம் ப²லத: ; அத: பூ⁴யஶ்சித்தாத் ; அதஸ்தது³பாஸ்ஸ்வ இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் ॥
இதி ஷஷ்ட²க²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஸப்தம: க²ண்ட³:
விஜ்ஞாநம் வாவ த்⁴யாநாத்³பூ⁴யோ விஜ்ஞாநேந வா ருக்³வேத³ம் விஜாநாதி யஜுர்வேத³ꣳ ஸாமவேத³மாத²ர்வணம் சதுர்த²மிதிஹாஸபுராணம் பஞ்சமம் வேதா³நாம் வேத³ம் பித்ர்யꣳ ராஶிம் தை³வம் நிதி⁴ம் வாகோவாக்யமேகாயநம் தே³வவித்³யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் பூ⁴தவித்³யாம் க்ஷத்த்ரவித்³யாம் நக்ஷத்ரவித்³யாꣳ ஸர்பதே³வஜநவித்³யாம் தி³வம் ச ப்ருதி²வீம் ச வாயும் சாகாஶம் சாபஶ்ச தேஜஶ்ச தே³வாꣳஶ்ச மநுஷ்யாꣳஶ்ச பஶூꣳஶ்ச வயாꣳஸி ச த்ருணவநஸ்பதீஞ்ச்²வாபதா³ந்யாகீடபதங்க³பிபீலகம் த⁴ர்மம் சாத⁴ர்மம் ச ஸத்யம் சாந்ருதம் ச ஸாது⁴ சாஸாது⁴ ச ஹ்ருத³யஜ்ஞம் சாஹ்ருத³யஜ்ஞம் சாந்நம் ச ரஸம் சேமம் ச லோகமமும் ச விஜ்ஞாநேநைவ விஜாநாதி விஜ்ஞாநமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
விஜ்ஞாநம் வாவ த்⁴யாநாத்³பூ⁴ய: । விஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயம் ஜ்ஞாநம் தஸ்ய த்⁴யாநகாரணத்வாத் த்⁴யாநாத்³பூ⁴யஸ்த்வம் । கத²ம் ச தஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வமிதி, ஆஹ — விஜ்ஞாநேந வை ருக்³வேத³ம் விஜாநாதி அயம்ருக்³வேத³ இதி ப்ரமாணதயா யஸ்யார்த²ஜ்ஞாநம் த்⁴யாநகாரணம் । ததா² யஜுர்வேத³மித்யாதி³ । கிஞ்ச பஶ்வாதீ³ம்ஶ்ச த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ஶாஸ்த்ரஸித்³தௌ⁴ ஸாத்⁴வஸாது⁴நீ லோகத: ஸ்மார்தே வா த்³ருஷ்டவிஷயம் ச ஸர்வம் விஜ்ஞாநேநைவ விஜாநாதீத்யர்த²: । தஸ்மாத்³யுக்தம் த்⁴யாநாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வம் । அதோ விஜ்ஞாநமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥
ஸ யோ விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே விஜ்ஞாநவதோ வை ஸ லோகாம்ஜ்ஞாநவதோ(அ)பி⁴ஸித்⁴யதி யாவத்³விஜ்ஞாநஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ விஜ்ஞாநாத்³பூ⁴ய இதி விஜ்ஞாநாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ஶ்ருணு உபாஸநப²லம் விஜ்ஞாநவத: । விஜ்ஞாநம் யேஷு லோகேஷு தாந்விஜ்ஞாநவதோ லோகாந் ஜ்ஞாநவதஶ்ச அபி⁴ஸித்⁴யதி அபி⁴ப்ராப்நோதி । விஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயம் ஜ்ஞாநம் , அந்யவிஷயம் நைபுண்யம் , தத்³வத்³பி⁴ர்யுக்தாம்ல்லோகாந்ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । யாவத்³விஜ்ஞாநஸ்யேத்யாதி³ பூர்வவத் ॥
இதி ஸப்தமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
அஷ்டம: க²ண்ட³:
ப³லம் வாவ விஜ்ஞாநாத்³பூ⁴யோ(அ)பி ஹ ஶதம் விஜ்ஞாநவதாமேகோ ப³லவாநாகம்பயதே ஸ யதா³ ப³லீ ப⁴வத்யதோ²த்தா²தா ப⁴வத்யுத்திஷ்ட²ந்பரிசரிதா ப⁴வதி பரிசரந்நுபஸத்தா ப⁴வத்யுபஸீத³ந்த்³ரஷ்டா ப⁴வதி ஶ்ரோதா ப⁴வதி மந்தா ப⁴வதி போ³த்³தா⁴ ப⁴வதி கர்தா ப⁴வதி விஜ்ஞாதா ப⁴வதி ப³லேந வை ப்ருதி²வீ திஷ்ட²தி ப³லேநாந்தரிக்ஷம் ப³லேந த்³யௌர்ப³லேந பர்வதா ப³லேந தே³வமநுஷ்யா ப³லேந பஶவஶ்ச வயாம்ஸி ச த்ருணவநஸ்பதய: ஶ்வாபதா³ந்யாகீடபதங்க³பிபீலகம் ப³லேந லோகஸ்திஷ்ட²தி ப³லமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
ஸ யோ ப³லம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே யாவத்³ப³லஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ ப³லம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ ப³லாத்³பூ⁴ய இதி ப³லாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ப³லம் வாவ விஜ்ஞாநாத்³பூ⁴ய: । ப³லமித்யந்நோபயோக³ஜநிதம் மநஸோ விஜ்ஞேயே ப்ரதிபா⁴நஸாமர்த்²யம் । அநஶநாத்³ருகா³தீ³நி
‘ந வை மா ப்ரதிபா⁴ந்தி போ⁴’ (சா². உ. 6 । 7 । 2) இதி ஶ்ருதே: । ஶரீரே(அ)பி ததே³வோத்தா²நாதி³ஸாமர்த்²யம் யஸ்மாத்³விஜ்ஞாநவதாம் ஶதமப்யேக: ப்ராணீ ப³லவாநாகம்பயதே யதா² ஹஸ்தீ மத்தோ மநுஷ்யாணாம் ஶதம் ஸமுதி³தமபி । யஸ்மாதே³வமந்நாத்³யுபயோக³நிமித்தம் ப³லம் , தஸ்மாத்ஸ புருஷ: யதா³ ப³லீ ப³லேந தத்³வாந்ப⁴வதி அதோ²த்தா²தா உத்தா²நஸ்ய கர்தா உத்திஷ்ட²ம்ஶ்ச கு³ரூணாமாசார்யஸ்ய ச பரிசரிதா பரிசரணஸ்ய ஶுஶ்ரூஷாயா: கர்தா ப⁴வதி பரிசரந் உபஸத்தா தேஷாம் ஸமீபகோ³(அ)ந்தரங்க³: ப்ரியோ ப⁴வதீத்யர்த²: । உபஸீத³ம்ஶ்ச ஸாமீப்யம் க³ச்ச²ந் ஏகாக்³ரதயா ஆசார்யஸ்யாந்யஸ்ய ச உபதே³ஷ்டு: கு³ரோர்த்³ரஷ்டா ப⁴வதி । ததஸ்தது³க்தஸ்ய ஶ்ரோதா ப⁴வதி । தத இத³மேபி⁴ருக்தம் ஏவமுபபத்³யத இத்யுபபத்திதோ மந்தா ப⁴வதி ; மந்வாநஶ்ச போ³த்³தா⁴ ப⁴வதி ஏவமேவேத³மிதி । தத ஏவம் நிஶ்சித்ய தது³க்தார்த²ஸ்ய கர்தா அநுஷ்டா²தா ப⁴வதி விஜ்ஞாதா அநுஷ்டா²நப²லஸ்யாநுப⁴விதா ப⁴வதீத்யர்த²: । கிஞ்ச ப³லஸ்ய மாஹாத்ம்யம் — ப³லேந வை ப்ருதி²வீ திஷ்ட²தீத்யாதி³ ருஜ்வர்த²ம் ॥
இதி அஷ்டமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
நவம: க²ண்ட³:
அந்நம் வாவ ப³லாத்³பூ⁴யஸ்தஸ்மாத்³யத்³யபி த³ஶ ராத்ரீர்நாஶ்நீயாத்³யத்³யு ஹ ஜீவேத³த²வாத்³ரஷ்டாஶ்ரோதாமந்தாபோ³த்³தா⁴கர்தாவிஜ்ஞாதா ப⁴வத்யதா²ந்நஸ்யாயை த்³ரஷ்டா ப⁴வதி ஶ்ரோதா ப⁴வதி மந்தா ப⁴வதி போ³த்³தா⁴ ப⁴வதி கர்தா ப⁴வதி விஜ்ஞாதா ப⁴வத்யந்நமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
அந்நம் வாவ ப³லாத்³பூ⁴ய:, ப³லஹேதுத்வாத் । கத²மந்நஸ்ய ப³லஹேதுத்வமிதி, உச்யதே — யஸ்மாத்³ப³லகாரணமந்நம் , தஸ்மாத் யத்³யபி கஶ்சித்³த³ஶ ராத்ரீர்நாஶ்நீயாத் , ஸோ(அ)ந்நோபயோக³நிமித்தஸ்ய ப³லஸ்ய ஹாந்யா ம்ரியதே ; யத்³யு ஹ ஜீவேத் — த்³ருஶ்யந்தே ஹி மாஸமப்யநஶ்நந்தோ ஜீவந்த: — அத²வா ஸ ஜீவந்நபி அத்³ரஷ்டா ப⁴வதி கு³ரோரபி, தத ஏவ அஶ்ரோதேத்யாதி³ பூர்வவிபரீதம் ஸர்வம் ப⁴வதி । அத² யதா³ ப³ஹூந்யஹாந்யநஶித: த³ர்ஶநாதி³க்ரியாஸ்வஸமர்த²: ஸந் அந்நஸ்யாயீ, ஆக³மநம் ஆய: அந்நஸ்ய ப்ராப்திரித்யர்த²:, ஸ: யஸ்ய வித்³யதே ஸோ(அ)ந்நஸ்யாயீ । ஆயை இத்யேதத்³வர்ணவ்யத்யயேந । அத² அந்நஸ்யாயா இத்யபி பாடே² ஏவமேவார்த²:, த்³ரஷ்டேத்யாதி³கார்யஶ்ரவணாத் । த்³ருஶ்யதே ஹி அந்நோபயோகே³ த³ர்ஶநாதி³ஸாமர்த்²யம் , ந தத³ப்ராப்தௌ ; அதோ(அ)ந்நமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥
ஸ யோ(அ)ந்நம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ந்நவதோ வை ஸ லோகாந்பாநவதோ(அ)பி⁴ஸித்⁴யதி யாவத³ந்நஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ(அ)ந்நம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ(அ)ந்நாத்³பூ⁴ய இத்யந்நாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ப²லம் ச அந்நவத: ப்ரபூ⁴தாந்நாந்வை ஸ லோகாந் பாநவத: ப்ரபூ⁴தோத³காம்ஶ்ச அந்நபாநயோர்நித்யஸம்ப³ந்தா⁴த் லோகாநபி⁴ஸித்⁴யதி । ஸமாநமந்யத் ॥
இதி நவமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
த³ஶம: க²ண்ட³:
ஆபோ வாவாந்நாத்³பூ⁴யஸ்தஸ்மாத்³யதா³ ஸுவ்ருஷ்டிர்ந ப⁴வதி வ்யாதீ⁴யந்தே ப்ராணா அந்நம் க நீயோ ப⁴விஷ்யதீத்யத² யதா³ ஸுவ்ருஷ்டிர்ப⁴வத்யாநந்தி³ந: ப்ராணா ப⁴வந்த்யந்நம் ப³ஹு ப⁴விஷ்யதீத்யாப ஏவேமா மூர்தா யேயம் ப்ருதி²வீ யத³ந்தரிக்ஷம் யத்³த்³யௌர்யத்பர்வதா யத்³தே³வமநுஷ்யா யத்பஶவஶ்ச வயாꣳஸி ச த்ருணவநஸ்பதய: ஶ்வாபதா³ந்யாகீடபதங்க³பிபீலகமாப ஏவேமா மூர்தா அப உபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
ஆபோ வாவ அந்நாத்³பூ⁴யஸ்ய அந்நகாரணத்வாத் । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸுவ்ருஷ்டி: ஸஸ்யஹிதா ஶோப⁴நா வ்ருஷ்டி: ந ப⁴வதி, ததா³ வ்யாதீ⁴யந்தே ப்ராணா து³:கி²நோ ப⁴வந்தி । கிம்நிமித்தமிதி, ஆஹ — அந்நமஸ்மிந்ஸம்வத்ஸரே ந: கநீய: அல்பதரம் ப⁴விஷ்யதீதி । அத² புநர்யதா³ ஸுவ்ருஷ்டிர்ப⁴வதி, ததா³ ஆநந்தி³ந: ஸுகி²ந: ஹ்ருஷ்டா: ப்ராணா: ப்ராணிந: ப⁴வந்தி அந்நம் ப³ஹு ப்ரபூ⁴தம் ப⁴விஷ்யதீதி । அப்ஸம்ப⁴வத்வாந்மூர்தஸ்ய அந்நஸ்ய ஆப ஏவேமா மூர்தா: மூர்தபே⁴தா³காரபரிணதா இதி மூர்தா: — யேயம் ப்ருதி²வீ யத³ந்தம்ரிக்ஷமித்யாதி³ । ஆப ஏவேமா மூர்தா: ; அத: அப உபாஸ்ஸ்வேதி ॥
ஸ யோ(அ)போ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்த ஆப்நோதி ஸர்வாந்காமாꣳஸ்த்ருப்திமாந்ப⁴வதி யாவத³பாம் க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யோ(அ)போ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வோ(அ)த்³ப்⁴யோ பூ⁴ய இத்யத்³ப்⁴யோ வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ப²லம் — ஸ ய: அபோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே ஆப்நோதி ஸர்வாந்காமாந் காம்யாந்மூர்திமதோ விஷயாநித்யர்த²: । அப்ஸம்ப⁴வத்வாச்ச த்ருப்தேரம்பூ³பாஸநாத்த்ருப்திமாம்ஶ்ச ப⁴வதி । ஸமாநமந்யத் ॥
இதி த³ஶமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஏகாத³ஶ: க²ண்ட³:
தேஜோ வாவாத்³ப்⁴யோ பூ⁴யஸ்தத்³வா ஏதத்³வாயுமாக்³ருஹ்யாகாஶமபி⁴தபதி ததா³ஹுர்நிஶோசதி நிதபதி வர்ஷிஷ்யதி வா இதி தேஜ ஏவ தத்பூர்வம் த³ர்ஶயித்வாதா²ப: ஸ்ருஜதே ததே³ததூ³ர்த்⁴வாபி⁴ஶ்ச திரஶ்சீபி⁴ஶ்ச வித்³யுத்³பி⁴ராஹ்ராதா³ஶ்சரந்தி தஸ்மாதா³ஹுர்வித்³யோததே ஸ்தநயதி வர்ஷிஷ்யதி வா இதி தேஜ ஏவ தத்பூர்வம் த³ர்ஶயித்வாதா²ப: ஸ்ருஜதே தேஜ உபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
தேஜோ வாவ அத்³ப்⁴யோ பூ⁴ய:, தேஜஸோ(அ)ப்காரணத்வாத் । கத²மப்காரணத்வமிதி, ஆஹ — யஸ்மாத³ப்³யோநிஸ்தேஜ:, தஸ்மாத் தத்³வா ஏதத்தேஜோ வாயுமாக்³ருஹ்ய அவஷ்டப்⁴ய ஸ்வாத்மநா நிஶ்சலீக்ருத்ய வாயும் ஆகாஶமபி⁴தபதி ஆகாஶமபி⁴வ்யாப்நுவத்தபதி யதா³, ததா³ ஆஹுர்லௌகிகா: — நிஶோசதி ஸந்தபதி ஸாமாந்யேந ஜக³த் , நிதபதி தே³ஹாந் , அதோ வர்ஷிஷ்யதி வை இதி । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே காரணமப்⁴யுத்³யதம் த்³ருஷ்டவத: கார்யம் ப⁴விஷ்யதீதி விஜ்ஞாநம் । தேஜ ஏவ தத்பூர்வமாத்மாநமுத்³பூ⁴தம் த³ர்ஶயித்வா அத² அநந்தரம் அப: ஸ்ருஜதே, அத: அப்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாத்³பூ⁴யோ(அ)த்³ப்⁴யஸ்தேஜ: । கிஞ்சாந்யத் , ததே³தத்தேஜ ஏவ ஸ்தநயித்நுரூபேண வர்ஷஹேதுர்ப⁴வதி । கத²ம் ? ஊர்த்⁴வாபி⁴ஶ்ச ஊர்த்⁴வகா³பி⁴: வித்³யுத்³பி⁴: திரஶ்சீபி⁴ஶ்ச திர்யக்³க³தாபி⁴ஶ்ச ஸஹ ஆஹ்ராதா³: ஸ்தநயநஶப்³தா³ஶ்சரந்தி । தஸ்மாத்தத்³த³ர்ஶநாதா³ஹுர்லௌகிகா: — வித்³யோததே ஸ்தநயதி, வர்ஷிஷ்யதி வை இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் । அதஸ்தேஜ உபாஸ்ஸ்வேதி ॥
ஸ யஸ்தேஜோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே தேஜஸ்வீ வை ஸ தேஜஸ்வதோ லோகாந்பா⁴ஸ்வதோ(அ)பஹததமஸ்காநபி⁴ஸித்⁴யதி யாவத்தேஜஸோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி யஸ்தேஜோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வஸ்தேஜஸோ பூ⁴ய இதி தேஜஸோ வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
தஸ்ய தேஜஸ உபாஸநப²லம் — தேஜஸ்வீ வை ப⁴வதி । தேஜஸ்வத ஏவ ச லோகாந்பா⁴ஸ்வத: ப்ரகாஶவத: அபஹததமஸ்காந் பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாஜ்ஞாநாத்³யபநீததமஸ்காந் அபி⁴ஸித்⁴யதி । ருஜ்வர்த²மந்யத் ॥
இதி ஏகாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
த்³வாத³ஶ: க²ண்ட³:
ஆகாஶோ வாவ தேஜஸோ பூ⁴யாநாகாஶே வை ஸூர்யாசந்த்³ரமஸாவுபௌ⁴ வித்³யுந்நக்ஷத்ராண்யக்³நிராகாஶேநாஹ்வயத்யாகாஶேந ஶ்ருணோத்யாகாஶேந ப்ரதிஶ்ருணோத்யாகாஶே ரமத ஆகாஶே ந ரமத ஆகாஶே ஜாயத ஆகாஶமபி⁴ஜாயத ஆகாஶமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
ஆகாஶோ வாவ தேஜஸோ பூ⁴யாந் , வாயுஸஹிதஸ்ய தேஜஸ: காரணத்வாத்³வ்யோம்ந: ।
‘வாயுமாக்³ருஹ்ய’ (சா². உ. 7 । 11 । 1) இதி தேஜஸா ஸஹோக்த: வாயுரிதி ப்ருத²கி³ஹ நோக்தஸ்தேஜஸ: । காரணம் ஹி லோகே கார்யாத்³பூ⁴யோ த்³ருஷ்டம் — யதா² க⁴டாதி³ப்⁴யோ ம்ருத் , ததா² ஆகாஶோ வாயுஸஹிதஸ்ய தேஜஸ: காரணமிதி ததோ பூ⁴யாந் । கத²ம் ? ஆகாஶே வை ஸூர்யாசந்த்³ரமஸாவுபௌ⁴ தேஜோரூபௌ வித்³யுந்நக்ஷத்ராண்யக்³நிஶ்ச தேஜோரூபாண்யாகாஶே(அ)ந்த: । யச்ச யஸ்யாந்தர்வர்தி தத³ல்பம் , பூ⁴ய இதரத் । கிஞ்ச ஆகாஶேந ஆஹ்வயதி ச அந்யமந்ய: ; ஆஹூதஶ்சேதர: ஆகாஶேந ஶ்ருணோதி ; அந்யோக்தம் ச ஶப்³த³ம் அந்ய: ப்ரதிஶ்ருணோதி ; ஆகாஶே ரமதே க்ரீட³த்யந்யோந்யம் ஸர்வ: ; ததா² ச ரமதே ச ஆகாஶே ப³ந்த்⁴வாதி³வியோகே³ ; ஆகாஶே ஜாயதே, ந மூர்தேநாவஷ்டப்³தே⁴ । ததா² ஆகாஶமபி⁴ லக்ஷ்ய அங்குராதி³ ஜாயதே, ந ப்ரதிலோமம் । அத: ஆகாஶமுபாஸ்ஸ்வ ॥
ஸ ய ஆகாஶம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்த ஆகாஶவதோ வை ஸ லோகாந்ப்ரகாஶவதோ(அ)ஸம்பா³தா⁴நுருகா³யவதோ(அ)பி⁴ஸித்⁴யதி யாவதா³காஶஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி ய ஆகாஶம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வ ஆகாஶாத்³பூ⁴ய இத்யாகாஶாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ப²லம் ஶ்ருணு — ஆகாஶவதோ வை விஸ்தாரயுக்தாந்ஸ வித்³வாம்ல்லோகாந்ப்ரகாஶவத:, ப்ரகாஶாகாஶயோர்நித்யஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ரகாஶவதஶ்ச லோகாநஸம்பா³தா⁴ந் ஸம்பா³த⁴நம் ஸம்பா³த⁴: ஸம்பா³தோ⁴(அ)ந்யோந்யபீடா³ தத்³ரஹிதாநஸம்பா³தா⁴ந் உருகா³யவத: விஸ்தீர்ணக³தீந்விஸ்தீர்ணப்ரசாராம்ல்லோகாந் அபி⁴ஸித்⁴யதி । யாவதா³காஶஸ்யேத்யாத்³யுக்தார்த²ம் ॥
இதி த்³வாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
த்ரயோத³ஶ: க²ண்ட³:
ஸ்மரோ வாவாகாஶாத்³பூ⁴யஸ்தஸ்மாத்³யத்³யபி ப³ஹவ ஆஸீரந்ந ஸ்மரந்தோ நைவ தே கஞ்சந ஶ்ருணுயுர்ந மந்வீரந்ந விஜாநீரந்யதா³ வாவ தே ஸ்மரேயுரத² ஶ்ருணுயுரத² மந்வீரந்நத² விஜாநீரந்ஸ்மரேண வை புத்ராந்விஜாநாதி ஸ்மரேண பஶூந்ஸ்மரமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
ஸ ய: ஸ்மரம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே யாவத்ஸ்மரஸ்ய க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி ய: ஸ்மரம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வ: ஸ்மராத்³பூ⁴ய இதி ஸ்மராத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
ஸ்மரோ வாவ ஆகாஶாத்³பூ⁴ய:, ஸ்மரணம் ஸ்மரோ(அ)ந்த:கரணத⁴ர்ம:, ஸ ஆகாஶாத்³பூ⁴யாநிதி த்³ரஷ்டவ்யம் லிங்க³வ்யத்யயேந । ஸ்மர்து: ஸ்மரணே ஹி ஸதி ஆகாஶாதி³ ஸர்வமர்த²வத் , ஸ்மரணவதோ போ⁴க்³யத்வாத் । அஸதி து ஸ்மரணே ஸத³ப்யஸதே³வ, ஸத்த்வகார்யாபா⁴வாத் । நாபி ஸத்த்வம் ஸ்ம்ருத்யபா⁴வே ஶக்யமாகாஶாதீ³நாமவக³ந்துமித்யத: ஸ்மரணஸ்ய ஆகாஶாத்³பூ⁴யஸ்த்வம் । த்³ருஶ்யதே ஹி லோகே ஸ்மரணஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத்³யத்³யபி ஸமுதி³தா ப³ஹவ ஏகஸ்மிந்நாஸீரந் உபவிஶேயு:, தே தத்ர ஆஸீநா: அந்யோந்யபா⁴ஷிதமபி ந ஸ்மரந்தஶ்சேத்ஸ்யு:, நைவ தே கஞ்சந ஶப்³த³ம் ஶ்ருணுயு: ; ததா² ந மந்வீரந் , மந்தவ்யம் சேத்ஸ்மரேயு: ததா³ மந்வீரந் , ஸ்ம்ருத்யபா⁴வாந்ந மந்வீரந் ; ததா² ந விஜாநீரந் । யதா³ வாவ தே ஸ்மரேயுர்மந்தவ்யம் விஜ்ஞாதாவ்யம் ஶ்ரோதவ்யம் ச, அத² ஶ்ருணுயு: அத² மந்வீரந் அத² விஜாநீரந் । ததா² ஸ்மரேண வை — மம புத்ரா ஏதே — இதி புத்ராந்விஜாநாதி, ஸ்மரேண பஶூந் । அதோ பூ⁴யஸ்த்வாத்ஸ்மரமுபாஸ்ஸ்வேதி । உக்தார்த²மந்யத் ॥
இதி த்ரயோத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
சதுர்த³ஶ: க²ண்ட³:
ஆஶா வாவ ஸ்மராத்³பூ⁴யஸ்யாஶேத்³தோ⁴ வை ஸ்மரோ மந்த்ராநதீ⁴தே கர்மாணி குருதே புத்ராꣳஶ்ச பஶூꣳஶ்சேச்ச²த இமம் ச லோகமமும் சேச்ச²த ஆஶாமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥ 1 ॥
ஆஶா வாவ ஸ்மராத்³பூ⁴யஸீ, ஆஶா அப்ராப்தவஸ்த்வாகாங்க்ஷா, ஆஶா த்ருஷ்ணா காம இதி யாமாஹு: பர்யாயை: ; ஸா ச ஸ்மராத்³பூ⁴யஸீ । கத²ம் ? ஆஶயா ஹி அந்த:கரணஸ்த²யா ஸ்மரதி ஸ்மர்தவ்யம் । ஆஶாவிஷயரூபம் ஸ்மரந் அஸௌ ஸ்மரோ ப⁴வதி । அத: ஆஶேத்³த⁴: ஆஶயா அபி⁴வர்தி⁴த: ஸ்மரபூ⁴த: ஸ்மரந் ருகா³தீ³ந்மந்த்ராநதீ⁴தே ; அதீ⁴த்ய ச தத³ர்த²ம் ப்³ராஹ்மணேப்⁴யோ விதீ⁴ம்ஶ்ச ஶ்ருத்வா கர்மாணி குருதே தத்ப²லாஶயைவ ; புத்ராம்ஶ்ச பஶூம்ஶ்ச கர்மப²லபூ⁴தாந் இச்ச²தே அபி⁴வாஞ்ச²தி ; ஆஶயைவ தத்ஸாத⁴நாந்யநுதிஷ்ட²தி । இமம் ச லோகம் ஆஶேத்³த⁴ ஏவ ஸ்மரந் லோகஸங்க்³ரஹஹேதுபி⁴ரிச்ச²தே । அமும் ச லோகம் ஆஶேத்³த⁴: ஸ்மரந் தத்ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நேந இச்ச²தே । அத: ஆஶாரஶநாவப³த்³த⁴ம் ஸ்மராகாஶாதி³நாமபர்யந்தம் ஜக³ச்சக்ரீபூ⁴தம் ப்ரதிப்ராணி । அத: ஆஶாயா: ஸ்மராத³பி பூ⁴யஸ்த்வமித்யத ஆஶாமுபாஸ்ஸ்வ ॥
ஸ ய ஆஶாம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்த ஆஶயாஸ்ய ஸர்வே காமா: ஸம்ருத்⁴யந்த்யமோகா⁴ ஹாஸ்யாஶிஷோ ப⁴வந்தி யாவதா³ஶாயா க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி ய ஆஶாம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ஸ்தி ப⁴க³வ ஆஶாயா பூ⁴ய இத்யாஶாயா வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தீதி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத்விதி ॥ 2 ॥
யஸ்த்வாஶாம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே ஶ்ருணு தஸ்ய ப²லம் — ஆஶயா ஸதோ³பாஸிதயா அஸ்யோபாஸகஸ்ய ஸர்வே காமா: ஸம்ருத்⁴யந்தி ஸம்ருத்³தி⁴ம் க³ச்ச²ந்தி । அமோகா⁴ ஹ அஸ்ய ஆஶிஷ: ப்ரார்த²நா: ஸர்வா: ப⁴வந்தி ; யத்ப்ரார்தி²தம் ஸர்வம் தத³வஶ்யம் ப⁴வதீத்யர்த²: । யாவதா³ஶாயா க³தமித்யாதி³ பூர்வவத் ॥
இதி சதுர்த³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
பஞ்சத³ஶ: க²ண்ட³:
ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாந்யதா² வா அரா நாபௌ⁴ ஸமர்பிதா ஏவமஸ்மிந்ப்ராணே ஸர்வம் ஸமர்பிதம் ப்ராண: ப்ராணேந யாதி ப்ராண: ப்ராணம் த³தா³தி ப்ராணாய த³தா³தி ப்ராணோ ஹ பிதா ப்ராணோ மாதா ப்ராணோ ப்⁴ராதா ப்ராண: ஸ்வஸா ப்ராண ஆசார்ய: ப்ராணோ ப்³ராஹ்மண: ॥ 1 ॥
ஸ யதி³ பிதரம் வா மாதரம் வா ப்⁴ராதரம் வா ஸ்வஸாரம் வாசார்யம் வா ப்³ராஹ்மணம் வா கிஞ்சித்³ப்⁴ருஶமிவ ப்ரத்யாஹ தி⁴க்த்வாஸ்த்வித்யேவைநமாஹு: பித்ருஹா வை த்வமஸி மாத்ருஹா வை த்வமஸி ப்⁴ராத்ருஹா வை த்வமஸி ஸ்வஸ்ருஹா வை த்வமஸ்யாசார்யஹா வை த்வமஸி ப்³ராஹ்மணஹா வை த்வமஸீதி ॥ 2 ॥
கத²ம் பித்ராதி³ஶப்³தா³நாம் ப்ரஸித்³தா⁴ர்தோ²த்ஸர்கே³ண ப்ராணவிஷயத்வமிதி, உச்யதே — ஸதி ப்ராணே பித்ராதி³ஷு பித்ராதி³ஶப்³த³ப்ரயோகா³த் தது³த்க்ராந்தௌ ச ப்ரயோகா³பா⁴வாத் । கத²ம் ததி³தி, ஆஹ — ஸ ய: கஶ்சித்பித்ராதீ³நாமந்யதமம் யதி³ தம் ப்⁴ருஶமிவ தத³நநுரூபமிவ கிஞ்சித்³வசநம் த்வங்காராதி³யுக்தம் ப்ரத்யாஹ, ததை³நம் பார்ஶ்வஸ்தா² ஆஹு: விவேகிந: — தி⁴க்த்வா அஸ்து தி⁴க³ஸ்து த்வாமித்யேவம் । பித்ருஹாம் வை த்வம் பிதுர்ஹந்தேத்யாதி³ ॥
அத² யத்³யப்யேநாநுத்க்ராந்தப்ராணாஞ்சூ²லேந ஸமாஸம் வ்யதிஷந்த³ஹேந்நைவைநம் ப்³ரூயு: பித்ருஹாஸீதி ந மாத்ருஹாஸீதி ந ப்⁴ராத்ருஹாஸீதி ந ஸ்வஸ்ருஹாஸீதி நாசார்யஹாஸீதி ந ப்³ராஹ்மணஹாஸீதி ॥ 3 ॥
அத² ஏநாநேவ உத்க்ராந்தப்ராணாந் த்யக்ததே³ஹநாதா²ந் யத்³யபி ஶூலேந ஸமாஸம் ஸமஸ்ய வ்யதிஷந்த³ஹேத் வ்யத்யஸ்ய ஸந்த³ஹேத் , ஏவமப்யதிக்ரூரம் கர்ம ஸமாஸவ்யத்யாஸாதி³ப்ரகாரேண த³ஹநலக்ஷணம் தத்³தே³ஹஸம்ப³த்³த⁴மேவ குர்வாணம் நைவைநம் ப்³ரூயு: பித்ருஹேத்யாதி³ । தஸ்மாத³ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமவக³ம்யதே ஏதத்பித்ராத்³யாக்²யோ(அ)பி ப்ராண ஏவேதி ॥
ப்ராணோ ஹ்யேவைதாநி ஸர்வாணி ப⁴வதி ஸ வா ஏஷ ஏவம் பஶ்யந்நேவம் மந்வாந ஏவம் விஜாநந்நதிவாதீ³ ப⁴வதி தம் சேத்³ப்³ரூயுரதிவாத்³யஸீத்யதிவாத்³யஸ்மீதி ப்³ரூயாந்நாபஹ்நுவீத ॥ 4 ॥
தஸ்மாத் ப்ராணோ ஹ்யேவைதாநி பித்ராதீ³நி ஸர்வாணி ப⁴வதி சலாநி ஸ்தி²ராணி ச । ஸ வா ஏஷ ப்ராணவிதே³வம் யதோ²க்தப்ரகாரேண பஶ்யந் ப²லதோ அநுப⁴வந் ஏவம் மந்வாந: உபபத்திபி⁴ஶ்சிந்தயந் ஏவம் விஜாநந் உபபத்திபி⁴: ஸம்யோஜ்ய ஏவமேவேதி நிஶ்சயம் குர்வந்நித்யர்த²: । மநநவிஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ஹி ஸம்பூ⁴த: ஶாஸ்த்ரார்தோ² நிஶ்சிதோ த்³ருஷ்டோ ப⁴வேத் । அத ஏவம் பஶ்யந் அதிவாதீ³ ப⁴வதி நாமாத்³யாஶாந்தமதீத்ய வத³நஶீலோ ப⁴வதீத்யர்த²: । தம் சேத்³ப்³ரூயு: தம் ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தஸ்ய ஹி ஜக³த: ப்ராண ஆத்மா அஹமிதி ப்³ருவாணம் யதி³ ப்³ரூயு: அதிவாத்³யஸீதி, பா³ட⁴ம் அதிவாத்³யஸ்மீதி ப்³ரூயாத் , ந அபஹ்நுவீத । கஸ்மாத்³தி⁴ அஸாவபஹ்நுவீத ? யத்ப்ராணம் ஸர்வேஶ்வரம் அயமஹமஸ்மி இத்யாத்மத்வேநோபக³த: ॥
இதி பஞ்சத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஷோட³ஶ: க²ண்ட³:
ஸ ஏஷ நாரத³: ஸர்வாதிஶயம் ப்ராணம் ஸ்வமாத்மாநம் ஸர்வாத்மாநம் ஶ்ருத்வா நாத: பரமஸ்தீத்யுபரராம, ந பூர்வவத்கிமஸ்தி ப⁴க³வ: ப்ராணாத்³பூ⁴ய இதி பப்ரச்ச² யத: । தமேவ விகாராந்ருதப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநேந பரிதுஷ்டமக்ருதார்த²ம் பரமார்த²ஸத்யாதிவாதி³நமாத்மாநம் மந்யமாநம் யோக்³யம் ஶிஷ்யம் மித்²யாக்³ரஹவிஶேஷாத் விப்ரச்யாவயந் ஆஹ ப⁴க³வாந்ஸநத்குமார: —
ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஸத்யேநாதிவதா³நீதி ஸத்யம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி ஸத்யம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
ஏஷ து வா அதிவத³தி, யமஹம் வக்ஷ்யாமி । ந ப்ராணவித³திவாதீ³ பரமார்த²த: । நாமாத்³யபேக்ஷம் து தஸ்யாதிவாதி³த்வம் । யஸ்து பூ⁴மாக்²யம் ஸர்வாதிக்ராந்தம் தத்த்வம் பரமார்த²ஸத்யம் வேத³, ஸோ(அ)திவாதீ³த்யாஹ — ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேந பரமார்த²ஸத்யவிஜ்ஞாநவத்தயா அதிவத³தி । ஸோ(அ)ஹம் த்வாம் ப்ரபந்ந: ப⁴க³வ: ஸத்யேநாதிவதா³நி ; ததா² மாம் நியுநக்து ப⁴க³வாந் , யதா² அஹம் ஸத்யேநாதிவதா³நீத்யபி⁴ப்ராய: । யத்³யேவம் ஸத்யேநாதிவதி³துமிச்ச²ஸி, ஸத்யமேவ து தாவத்³விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யுக்த ஆஹ நாரத³: । ததா²ஸ்து தர்ஹி ஸத்யம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே விஶேஷேண ஜ்ஞாதுமிச்சே²யம் த்வத்தோ(அ)ஹமிதி ॥
இதி ஷோட³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஸப்தத³ஶ: க²ண்ட³:
யதா³ வை விஜாநாத்யத² ஸத்யம் வத³தி நாவிஜாநந்ஸத்யம் வத³தி விஜாநந்நேவ ஸத்யம் வத³தி விஜ்ஞாநம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி விஜ்ஞாநம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
யதா³ வை ஸத்யம் பரமார்த²த: விஜாநாதி — இத³ம் பரமார்த²த: ஸத்யமிதி, தத: அந்ருதம் விகாரஜாதம் வாசாரம்ப⁴ணம் ஹித்வா ஸர்வவிகாராவஸ்த²ம் ஸதே³வைகம் ஸத்யமிதி ததே³வ அத² வத³தி யத்³வத³தி । நநு விகாரோ(அ)பி ஸத்யமேவ,
‘நாமரூபே ஸத்யம் தாப்⁴யாமயம் ப்ராணஶ்ச²ந்ந:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 6 । 3) ‘ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஸத்யமுக்தம் ஸத்யத்வம் ஶ்ருத்யந்தரே விகாரஸ்ய, ந து பரமார்தா²பேக்ஷமுக்தம் । கிம் தர்ஹி ? இந்த்³ரியவிஷயாவிஷயத்வாபேக்ஷம் ஸச்ச த்யச்சேதி ஸத்யமித்யுக்தம் தத்³த்³வாரேண ச பரமார்த²ஸத்யஸ்யோபலப்³தி⁴ர்விவக்ஷிதேதி ।
‘ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ச உக்தம் । இஹாபி ததி³ஷ்டமேவ । இஹ து ப்ராணவிஷயாத்பரமார்த²ஸத்த்யவிஜ்ஞாநாபி⁴மாநாத்³வ்யுத்தா²ப்ய நாரத³ம் யத்ஸதே³வ ஸத்யம் பரமார்த²தோ பூ⁴மாக்²யம் , தத்³விஜ்ஞாபயிஷ்யாமீதி ஏஷ விஶேஷதோ விவக்ஷிதோ(அ)ர்த²: । நாவிஜாநந்ஸத்யம் வத³தி’ யஸ்த்வவிஜாநந்வத³தி ஸோ(அ)க்³ந்யாதி³ஶப்³தே³நாக்³ந்யாதீ³ந்பரமார்த²ஸத்³ரூபாந்மந்யமாநோ வத³தி’ ந து தே ரூபத்ரயவ்யதிரேகேண பரமார்த²த: ஸந்தி । ததா² தாந்யபி ரூபாணி ஸத³பேக்ஷயா நைவ ஸந்தீத்யதோ நாவிஜாநந்ஸத்யம் வத³தி । விஜாநந்நேவ ஸத்யம் வத³தி । ந ச தத்ஸத்யவிஜ்ஞாநமவிஜிஜ்ஞாஸிதமப்ரார்தி²தம் ஜ்ஞாயத இத்யாஹ — விஜ்ஞாநம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி । யத்³யேவம் , விஜ்ஞாநம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே இதி । ஏவம் ஸத்யாதீ³நாம் ச உத்தரோத்தராணாம் கரோத்யந்தாநாம் பூர்வபூர்வஹேதுத்வம் வ்யாக்²யேயம் ॥
இதி ஸப்தத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
அஷ்டாத³ஶ: க²ண்ட³:
யதா³ வை மநுதே(அ)த² விஜாநாதி நாமத்வா விஜாநாதி மத்வைவ விஜாநாதி மதிஸ்த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யேதி மதிம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
யதா³ வை மநுத இதி । மதி: மநநம் தர்க: ॥
இதி அஷ்டாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஏகோநவிம்ஶ: க²ண்ட³:
யதா³ வை ஶ்ரத்³த³தா⁴த்யத² மநுதே நாஶ்ரத்³த³த⁴ந்மநுதே ஶ்ரத்³த³த⁴தே³வ மநுதே ஶ்ரத்³தா⁴ த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யேதி ஶ்ரத்³தா⁴ம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
மந்தவ்யவிஷயே ஆத³ர: ஆஸ்திக்யபு³த்³தி⁴: ஶ்ரத்³தா⁴ ॥
இதி ஏகோநவிம்ஶதிதமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
விம்ஶ: க²ண்ட³:
யதா³ வை நிஸ்திஷ்ட²த்யத² ஶ்ரத்³த³தா⁴தி நாநிஸ்திஷ்ட²ஞ்ச்²ரத்³த³தா⁴தி நிஸ்திஷ்ட²ந்நேவ ஶ்ரத்³த³தா⁴தி நிஷ்டா² த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யேதி நிஷ்டா²ம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
நிஷ்டா² கு³ருஶுஶ்ரூஷாதி³தத்பரத்வம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாய ॥
இதி விம்ஶதிதமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஏகவிம்ஶ: க²ண்ட³:
யதா³ வை கரோத்யத² நிஸ்திஷ்ட²தி நாக்ருத்வா நிஸ்திஷ்ட²தி க்ருத்வைவ நிஸ்திஷ்ட²தி க்ருதிஸ்த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யேதி க்ருதிம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
யதா³ வை கரோதி । க்ருதி: இந்த்³ரியஸம்யம: சித்தைகாக்³ரதாகரணம் ச । ஸத்யாம் ஹி தஸ்யாம் நிஷ்டா²தீ³நி யதோ²க்தாநி ப⁴வந்தி விஜ்ஞாநாவஸாநாநி ॥
இதி ஏகவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
த்³வாவிம்ஶ: க²ண்ட³:
யதா³ வை ஸுக²ம் லப⁴தே(அ)த² கரோதி நாஸுக²ம் லப்³த்⁴வா கரோதி ஸுக²மேவ லப்³த்⁴வா கரோதி ஸுக²ம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி ஸுக²ம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
ஸாபி க்ருதி: யதா³ ஸுக²ம் லப⁴தே ஸுக²ம் நிரதிஶயம் வக்ஷ்யமாணம் லப்³த⁴வ்யம் மயேதி மந்யதே ததா³ ப⁴வதீத்யர்த²: । யதா² த்³ருஷ்டப²லஸுகா² க்ருதி: ததே²ஹாபி நாஸுக²ம் லப்³த்⁴வா கரோதி । ப⁴விஷ்யத³பி ப²லம் லப்³த்⁴வேத்யுச்யதே, தது³த்³தி³ஶ்ய ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । அதே²தா³நீம் க்ருத்யாதி³ஷூத்தரோத்தரேஷு ஸத்ஸு ஸத்யம் ஸ்வயமேவ ப்ரதிபா⁴ஸத இதி ந தத்³விஜ்ஞாநாய ப்ருத²க்³யத்ந: கார்ய இதி ப்ராப்தம் ; தத இத³முச்யதே — ஸுக²ம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யாதி³ । ஸுக²ம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இத்யபி⁴முகீ²பூ⁴தாய ஆஹ ॥
இதி³ த்³வாவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
த்ரயோவிம்ஶ: க²ண்ட³:
யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²ம் நால்பே ஸுக²மஸ்தி பூ⁴மைவ ஸுக²ம் பூ⁴மா த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய இதி பூ⁴மாநம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ॥ 1 ॥
யோ வை பூ⁴மா மஹத் நிரதிஶயம் ப³ஹ்விதி பர்யாயா:, தத்ஸுக²ம் । ததோ(அ)ர்வாக்ஸாதிஶயத்வாத³ல்பம் । அதஸ்தஸ்மிந்நல்பே ஸுக²ம் நாஸ்தி, அல்பஸ்யாதி⁴கத்ருஷ்ணாஹேதுத்வாத் । த்ருஷ்ணா ச து³:க²பீ³ஜம் । ந ஹி து³:க²பீ³ஜம் ஸுக²ம் த்³ருஷ்டம் ஜ்வராதி³ லோகே । தஸ்மாத்³யுக்தம் நால்பே ஸுக²மஸ்தீதி । அதோ பூ⁴மைவ ஸுக²ம் । த்ருஷ்ணாதி³து³:க²பீ³ஜத்வாஸம்ப⁴வாத்³பூ⁴ம்ந: ॥
இதி த்ரயோவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
சதுர்விம்ஶ: க²ண்ட³:
யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மாத² யத்ராந்யத்பஶ்யத்யந்யச்ச்²ருணோத்யந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம் யோ வை பூ⁴மா தத³ம்ருதமத² யத³ல்பம் தந்மர்த்யꣳ ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸ்வே மஹிம்நி யதி³ வா ந மஹிம்நீதி ॥ 1 ॥
கிம்லக்ஷணோ(அ)ஸௌ பூ⁴மேதி, ஆஹ — யத்ர யஸ்மிந்பூ⁴ம்நி தத்த்வே ந அந்யத்³த்³ரஷ்டவ்யமந்யேந கரணேந த்³ரஷ்டா அந்யோ விப⁴க்தோ த்³ருஶ்யாத்பஶ்யதி । ததா² நாந்யச்ச்²ருணோதி । நாமரூபயோரேவாந்தர்பா⁴வாத்³விஷயபே⁴த³ஸ்ய தத்³க்³ராஹகயோரேவேஹ த³ர்ஶநஶ்ரவணயோர்க்³ரஹணம் அந்யேஷாம் ச உபலக்ஷணார்த²த்வேந । மநநம் து அத்ரோக்தம் த்³ரஷ்டவ்யம் நாந்யந்மநுத இதி, ப்ராயஶோ மநநபூர்வகத்வாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய । ததா² நாந்யத்³விஜாநாதி । ஏவம்லக்ஷணோ ய: ஸ பூ⁴மா । கிமத்ர ப்ரஸித்³தா⁴ந்யத³ர்ஶநாபா⁴வோ பூ⁴ம்ந்யுச்யதே நாந்யத்பஶ்யதீத்யாதி³நா, அத² அந்யந்ந பஶ்யதி, ஆத்மாநம் பஶ்யதீத்யேதத் । கிஞ்சாத: ? யத்³யந்யத³ர்ஶநாத்³யபா⁴வமாத்ரமித்யுச்யதே, ததா³ த்³வைதஸம்வ்யவஹாரவிலக்ஷணோ பூ⁴மேத்யுக்தம் ப⁴வதி । அத² அந்யத³ர்ஶநவிஶேஷப்ரதிஷேதே⁴ந ஆத்மாநம் பஶ்யதீத்யுச்யதே, ததை³கஸ்மிந்நேவ க்ரியாகாரகப²லபே⁴தோ³(அ)ப்⁴யுபக³தோ ப⁴வேத் । யத்³யேவம் கோ தோ³ஷ: ஸ்யாத் ? நந்வயமேவ தோ³ஷ: — ஸம்ஸாராநிவ்ருத்தி: । க்ரியாகாரகப²லபே⁴தோ³ ஹி ஸம்ஸார இதி ஆத்மைகத்வே ஏவ க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³: ஸம்ஸாரவிலக்ஷண இதி சேத் , ந, ஆத்மநோ நிர்விஶேஷைகத்வாப்⁴யுபக³மே த³ர்ஶநாதி³க்ரியாகாரகப²லபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மஸ்ய ஶப்³த³மாத்ரத்வாத் । அந்யத³ர்ஶநாத்³யபா⁴வோக்திபக்ஷே(அ)பி யத்ர இதி அந்யந்ந பஶ்யதி இதி ச விஶேஷணே அநர்த²கே ஸ்யாதாமிதி சேத் — த்³ருஶ்யதே ஹி லோகே யத்ர ஶூந்யே க்³ருஹே(அ)ந்யந்ந பஶ்யதீத்யுக்தே ஸ்தம்பா⁴தீ³நாத்மாநம் ச ந ந பஶ்யதீதி க³ம்யதே ; ஏவமிஹாபீதி சேத் , ந, தத்த்வமஸீத்யேகத்வோபதே³ஶாத³தி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யபே⁴தா³நுபபத்தே: । ததா² ஸதே³கமேவாத்³விதீயம் ஸத்யமிதி ஷஷ்டே² நிர்தா⁴ரிதத்வாத் ।
‘அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘ந ஸந்த்³ருஶே திஷ்ட²தி ரூபமஸ்ய’ (தை. நா. 1 । 3) ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’ (சா². உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ஸ்வாத்மநி த³ர்ஶநாத்³யநுபபத்தி: । யத்ர இதி விஶேஷணமநர்த²கம் ப்ராப்தமிதி சேத் , ந, அவித்³யாக்ருதபே⁴தா³பேக்ஷத்வாத் , யதா² ஸத்யைகத்வாத்³விதீயத்வபு³த்³தி⁴ம் ப்ரக்ருதாமபேக்ஷ்ய ஸதே³கமேவாத்³விதீயமிதி ஸங்க்²யாத்³யநர்ஹமப்யுச்யதே, ஏவம் பூ⁴ம்ந்யேகஸ்மிந்நேவ யத்ர இதி விஶேஷணம் । அவித்³யாவஸ்தா²யாமந்யத³ர்ஶநாநுவாதே³ந ச பூ⁴ம்நஸ்தத³பா⁴வத்வலக்ஷணஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் நாந்யத்பஶ்யதி இதி விஶேஷணம் । தஸ்மாத்ஸம்ஸாரவ்யவஹாரோ பூ⁴ம்நி நாஸ்தீதி ஸமுதா³யார்த²: । அத² யத்ராவித்³யாவிஷயே அந்யோ(அ)ந்யேநாந்யத்பஶ்யதீதி தத³ல்பம் அவித்³யாகாலபா⁴வீத்யர்த²: ; யதா² ஸ்வப்நத்³ருஶ்யம் வஸ்து ப்ராக் ப்ரபோ³தா⁴த்தத்காலபா⁴வீதி, தத்³வத் । தத ஏவ தந்மர்த்யம் விநாஶி ஸ்வப்நவஸ்துவதே³வ । தத்³விபரீதோ பூ⁴மா யஸ்தத³ம்ருதம் । தச்ச²ப்³த³: அம்ருதத்வபர: ; ஸ தர்ஹி ஏவம்லக்ஷணோ பூ⁴மா ஹே ப⁴க³வந் கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி உக்தவந்தம் நாரத³ம் ப்ரத்யாஹ ஸநத்குமார: — ஸ்வே மஹிம்நீதி ஸ்வே ஆத்மீயே மஹிம்நி மாஹாத்ம்யே விபூ⁴தௌ ப்ரதிஷ்டி²தோ பூ⁴மா । யதி³ ப்ரதிஷ்டா²மிச்ச²ஸி க்வசித் , யதி³ வா பரமார்த²மேவ ப்ருச்ச²ஸி, ந மஹிம்ந்யபி ப்ரதிஷ்டி²த இதி ப்³ரூம: ; அப்ரதிஷ்டி²த: அநாஶ்ரிதோ பூ⁴மா க்வசித³பீத்யர்த²: ॥
கோ³அஶ்வமிஹ மஹிமேத்யாசக்ஷதே ஹஸ்திஹிரண்யம் தா³ஸபா⁴ர்யம் க்ஷேத்ராண்யாயதநாநீதி நாஹமேவம் ப்³ரவீமி ப்³ரவீமீதி ஹோவாசாந்யோ ஹ்யந்யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி ॥ 2 ॥
யதி³ ஸ்வமஹிம்நி ப்ரதிஷ்டி²த: பூ⁴மா, கத²ம் தர்ஹ்யப்ரதிஷ்ட² உச்யதே ? ஶ்ருணு— கோ³அஶ்வாதீ³ஹ மஹீமேத்யாசக்ஷதே । கா³வஶ்சாஶ்வாஶ்ச கோ³அஶ்வம் த்³வந்த்³வைகவத்³பா⁴வ: । ஸர்வத்ர க³வாஶ்வாதி³ மஹிமேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ததா³ஶ்ரித: தத்ப்ரதிஷ்ட²ஶ்சைத்ரோ ப⁴வதி யதா², நாஹமேவம் ஸ்வதோ(அ)ந்யம் மஹிமாநமாஶ்ரிதோ பூ⁴மா சைத்ரவதி³தி ப்³ரவீமி, அத்ர ஹேதுத்வேந அந்யோ ஹ்யந்யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । கிந்த்வேவம் ப்³ரவீமீதி ஹ உவாச — ஸ ஏவேத்யாதி³ ॥
இதி சதுர்விம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
பஞ்சவிம்ஶ: க²ண்ட³:
ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத்ஸ உபரிஷ்டாத்ஸ பஶ்சாத்ஸ புரஸ்தாத்ஸ த³க்ஷிணத: ஸ உத்தரத: ஸ ஏவேத³ꣳ ஸர்வமித்யதா²தோ(அ)ஹங்காராதே³ஶ ஏவாஹமேவாத⁴ஸ்தாத³ஹமுபரிஷ்டாத³ஹம் பஶ்சாத³ஹம் புரஸ்தாத³ஹம் த³க்ஷிணதோ(அ)ஹமுத்தரதோ(அ)ஹமேவேத³ꣳ ஸர்வமிதி ॥ 1 ॥
கஸ்மாத்புந: க்வசிந்ந ப்ரதிஷ்டி²த இதி, உச்யதே — யஸ்மாத்ஸ ஏவ பூ⁴மா அத⁴ஸ்தாத் ந தத்³வ்யதிரேகேணாந்யத்³வித்³யதே யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த: ஸ்யாத் । ததோ²பரிஷ்டாதி³த்யாதி³ ஸமாநம் । ஸதி பூ⁴ம்நோ(அ)ந்யஸ்மிந் , பூ⁴மா ஹி ப்ரதிஷ்டி²த: ஸ்யாத் ; ந து தத³ஸ்தி । ஸ ஏவ து ஸர்வம் । அதஸ்தஸ்மாத³ஸௌ ந க்வசித்ப்ரதிஷ்டி²த: । ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ இத்யதி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யதாநிர்தே³ஶாத் ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாதி³தி ச பரோக்ஷநிர்தே³ஶாத் த்³ரஷ்டுர்ஜீவாத³ந்யோ பூ⁴மா ஸ்யாதி³த்யாஶங்கா கஸ்யசிந்மா பூ⁴தி³தி அதா²த: அநந்தரம் அஹங்காராதே³ஶ: அஹங்காரேண ஆதி³ஶ்யத இத்யஹங்காராதே³ஶ: । த்³ரஷ்டுரநந்யத்வத³ர்ஶநார்த²ம் பூ⁴மைவ நிர்தி³ஶ்யதே அஹங்காரேண அஹமேவாத⁴ஸ்தாதி³த்யாதி³நா ॥
அதா²த ஆத்மாதே³ஶ ஏவாத்மைவாத⁴ஸ்தாதா³த்மோபரிஷ்டாதா³த்மா பஶ்சாதா³த்மா புரஸ்தாதா³த்மா த³க்ஷிணத ஆத்மோத்தரத ஆத்மைவேத³ꣳ ஸர்வமிதி ஸ வா ஏஷ ஏவம் பஶ்யந்நேவம் மந்வாந ஏவம் விஜாநந்நாத்மரதிராத்மக்ரீட³ ஆத்மமிது²ந ஆத்மாநந்த³: ஸ ஸ்வராட்³ப⁴வதி தஸ்ய ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி அத² யே(அ)ந்யதா²தோ விது³ரந்யராஜாநஸ்தே க்ஷய்யலோகா ப⁴வந்தி தேஷாꣳ ஸர்வேஷு லோகேஷ்வகாமசாரோ ப⁴வதி ॥ 2 ॥
அஹங்காரேண தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோ(அ)ப்யாதி³ஶ்யதே(அ)விவேகிபி⁴: இத்யத: ததா³ஶங்கா மா பூ⁴தி³தி அத² அநந்தரம் ஆத்மாதே³ஶ: ஆத்மநைவ கேவலேந ஸத்ஸ்வரூபேண ஶுத்³தே⁴ந ஆதி³ஶ்யதே । ஆத்மைவ ஸர்வத: ஸர்வம் — இத்யேவம் ஏகமஜம் ஸர்வதோ வ்யோமவத்பூர்ணம் அந்யஶூந்யம் பஶ்யந் ஸ வா ஏஷ வித்³வாந் மநநவிஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ஆத்மரதி: ஆத்மந்யேவ ரதி: ரமணம் யஸ்ய ஸோ(அ)யமாத்மரதி: । ததா² ஆத்மக்ரீட³: । தே³ஹமாத்ரஸாத⁴நா: ரதி: பா³ஹ்யஸாத⁴நா க்ரீடா³, லோகே ஸ்த்ரீபி⁴: ஸகி²பி⁴ஶ்ச க்ரீட³தீதி த³ர்ஶநாத் । ந ததா² விது³ஷ: ; கிம் தர்ஹி, ஆத்மவிஜ்ஞாநநிமித்தமேவோப⁴யம் ப⁴வதீத்யர்த²: । மிது²நம் த்³வந்த்³வஜநிதம் ஸுக²ம் தத³பி த்³வந்த்³வநிரபேக்ஷம் யஸ்ய விது³ஷ: । ததா² ஆத்மாநந்த³:, ஶப்³தா³தி³நிமித்த: ஆநந்த³: அவிது³ஷாம் , ந ததா² அஸ்ய விது³ஷ: ; கிம் தர்ஹி, ஆத்மநிமித்தமேவ ஸர்வம் ஸர்வதா³ ஸர்வப்ரகாரேண ச ; தே³ஹஜீவிதபோ⁴கா³தி³நிமித்தபா³ஹ்யவஸ்துநிரபேக்ஷ இத்யர்த²: । ஸ ஏவம்லக்ஷண: வித்³வாந் ஜீவந்நேவ ஸ்வாராஜ்யே(அ)பி⁴ஷிக்த: பதிதே(அ)பி தே³ஹே ஸ்வராடே³வ ப⁴வதி । யத ஏவம் ப⁴வதி, தத ஏவ தஸ்ய ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி । ப்ராணாதி³ஷு பூர்வபூ⁴மிஷு ‘தத்ராஸ்ய’ இதி தாவந்மாத்ரபரிச்சி²ந்நகாமசாரத்வமுக்தம் । அந்யராஜத்வம் ச அர்த²ப்ராப்தம் , ஸாதிஶயத்வாத் । யதா²ப்ராப்தஸ்வாராஜ்யகாமசாரத்வாநுவாதே³ந தத்தந்நிவ்ருத்திரிஹோச்யதே — ஸ ஸ்வராடி³த்யாதி³நா । அத² புந: யே அந்யதா² அத: உக்தத³ர்ஶநாத³ந்யதா² வைபரீத்யேந யதோ²க்தமேவ வா ஸம்யக் ந விது³:, தே அந்யராஜாந: ப⁴வந்தி அந்ய: பரோ ராஜா ஸ்வாமீ யேஷாம் தே அந்யராஜாநஸ்தே கிஞ்ச க்ஷய்யலோகா: க்ஷய்யோ லோகோ யேஷாம் தே க்ஷய்யலோகா:, பே⁴த³த³ர்ஶநஸ்ய அல்பவிஷயத்வாத் , அல்பம் ச தந்மர்த்யமித்யவோசாம । தஸ்மாத் யே த்³வைதத³ர்ஶிந: தே க்ஷய்யலோகா: ஸ்வத³ர்ஶநாநுரூப்யேணைவ ப⁴வந்தி ; அத ஏவ தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷ்வகாமசாரோ ப⁴வதி ॥
இதி பஞ்சவிம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
ஷட்³விம்ஶ: க²ண்ட³:
தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யைவம் பஶ்யத ஏவம் மந்வாநஸ்யைவம் விஜாநத ஆத்மத: ப்ராண ஆத்மத ஆஶாத்மத: ஸ்மர ஆத்மத ஆகாஶ ஆத்மதஸ்தேஜ ஆத்மத ஆப ஆத்மத ஆவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வாவாத்மதோ(அ)ந்நமாத்மதோ ப³லமாத்மதோ விஜ்ஞாநமாத்மதோ த்⁴யாநமாத்மதஶ்சித்தமாத்மத: ஸங்கல்ப ஆத்மதோ மந ஆத்மதோ வாகா³த்மதோ நாமாத்மதோ மந்த்ரா ஆத்மத: கர்மாண்யாத்மத ஏவேத³ம் ஸர்வமிதி ॥ 1 ॥
தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யேத்யாதி³ ஸ்வாராஜ்யப்ராப்தஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய விது³ஷ இத்யர்த²: । ப்ராக்ஸதா³த்மவிஜ்ஞாநாத் ஸ்வாத்மநோ(அ)ந்யஸ்மாத்ஸத: ப்ராணாதே³ர்நாமாந்தஸ்யோத்பத்திப்ரலயாவபூ⁴தாம் । ஸதா³த்மவிஜ்ஞாநே து ஸதி இதா³நீம் ஸ்வாத்மத ஏவ ஸம்வ்ருத்தௌ । ததா² ஸர்வோ(அ)ப்யந்யோ வ்யவஹார ஆத்மத ஏவ விது³ஷ: ॥
ததே³ஷ ஶ்லோகோ ந பஶ்யோ ம்ருத்யும் பஶ்யதி ந ரோக³ம் நோத து³:க²தாꣳ ஸர்வꣳ ஹ பஶ்ய: பஶ்யதி ஸர்வமாப்நோதி ஸர்வஶ இதி ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி பஞ்சதா⁴ ஸப்ததா⁴ நவதா⁴ சைவ புநஶ்சைகாத³ஶ: ஸ்ம்ருத: ஶதம் ச த³ஶ சைகஶ்ச ஸஹஸ்ராணி ச விꣳஶதிராஹாரஶுத்³தௌ⁴ ஸத்த்வஶுத்³தி⁴: ஸத்த்வஶுத்³தௌ⁴ த்⁴ருவா ஸ்ம்ருதி: ஸ்ம்ருதிலம்பே⁴ ஸர்வக்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷஸ்தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாய தமஸஸ்பாரம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந்ஸநாத்குமாரஸ்தꣳ ஸ்கந்த³ இத்யாசக்ஷதே தꣳ ஸ்கந்த³ இத்யாசக்ஷதே ॥ 2 ॥
கிஞ்ச தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ ஶ்லோக: மந்த்ரோ(அ)பி ப⁴வதி — ந பஶ்ய: பஶ்யதீதி பஶ்ய: யதோ²க்தத³ர்ஶீ வித்³வாநித்யர்த²:, ம்ருத்யும் மரணம் ரோக³ம் ஜ்வராதி³ து³:க²தாம் து³:க²பா⁴வம் சாபி ந பஶ்யதி । ஸர்வம் ஹ ஸர்வமேவ ஸ பஶ்ய: பஶ்யதி ஆத்மாநமேவ । ஸர்வம் தத: ஸர்வமாப்நோதி ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரைரிதி । கிஞ்ச ஸ வித்³வாந் ப்ராக்ஸ்ருஷ்டிப்ரபே⁴தா³த் ஏகதை⁴வ ப⁴வதி ; ஏகதை⁴வ ச ஸந் த்ரிதா⁴தி³பே⁴தை³ரநந்தபே⁴த³ப்ரகாரோ ப⁴வதி ஸ்ருஷ்டிகாலே ; புந: ஸம்ஹாரகாலே மூலமேவ ஸ்வம் பாரமார்தி²கம் ஏகதா⁴பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யதே ஸ்வதந்த்ர ஏவ — இதி வித்³யாம் ப²லேந ப்ரரோசயந் ஸ்தௌதி । அதே²தா³நீம் யதோ²க்தாயா வித்³யாயா: ஸம்யக³வபா⁴ஸகாரணம் முகா²வபா⁴ஸகாரணஸ்யேவ ஆத³ர்ஶஸ்ய விஶுத்³தி⁴காரணம் ஸாத⁴நமுபதி³ஶ்யதே — ஆஹாரஶுத்³தௌ⁴ । ஆஹ்ரியத இத்யாஹார: ஶப்³தா³தி³விஷயவிஜ்ஞாநம் போ⁴க்துர்போ⁴கா³ய ஆஹ்ரியதே । தஸ்ய விஷயோபலப்³தி⁴லக்ஷணஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய ஶுத்³தி⁴: ஆஹாரஶுத்³தி⁴:, ராக³த்³வேஷமோஹதோ³ஷைரஸம்ஸ்ருஷ்டம் விஷயவிஜ்ஞாநமித்யர்த²: । தஸ்யாமாஹாரஶுத்³தௌ⁴ ஸத்யாம் தத்³வதோ(அ)ந்த:கரணஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய ஶுத்³தி⁴: நைர்மல்யம் ப⁴வதி । ஸத்த்வஶுத்³தௌ⁴ ச ஸத்யாம் யதா²வக³தே பூ⁴மாத்மநி த்⁴ருவா அவிச்சி²ந்நா ஸ்ம்ருதி: அவிஸ்மரணம் ப⁴வதி । தஸ்யாம் ச லப்³தா⁴யாம் ஸ்ம்ருதிலம்பே⁴ ஸதி ஸர்வேஷாமவித்³யாக்ருதாநர்த²பாஶரூபாணாம் அநேகஜந்மாந்தராநுப⁴வபா⁴வநாகடி²நீக்ருதாநாம் ஹ்ருத³யாஶ்ரயாணாம் க்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷ: விஶேஷேண ப்ரமோக்ஷணம் விநாஶோ ப⁴வதீதி । யத ஏதது³த்தரோத்தரம் யதோ²க்தமாஹாரஶுத்³தி⁴மூலம் தஸ்மாத்ஸா கார்யேத்யர்த²: । ஸர்வம் ஶாஸ்த்ரார்த²மஶேஷத உக்த்வா ஆக்²யாயிகாமுபஸம்ஹரதி ஶ்ருதி: — தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாய வார்க்ஷாதி³ரிவ கஷாயோ ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷ: ஸத்த்வஸ்ய ரஞ்சநாரூபத்வாத் ஸ: ஜ்ஞாநவைராக்³யாப்⁴யாஸரூபக்ஷாரேண க்ஷாலித: ம்ருதி³த: விநாஶித: யஸ்ய நாரத³ஸ்ய, தஸ்மை யோக்³யாய ம்ருதி³தகஷாயாய தமஸ: அவித்³யாலக்ஷணாத் பாரம் பரமார்த²தத்த்வம் த³ர்ஶயதி த³ர்ஶிதவாநித்யர்த²: । கோ(அ)ஸௌ ? ப⁴க³வாந் ‘உத்பத்திம் ப்ரலயம் சைவ பூ⁴தாநாமாக³திம் க³திம் । வேத்தி வித்³யாமவித்³யாம் ச ஸ வாச்யோ ப⁴க³வாநிதி’ ஏவம்த⁴ர்மா ஸநத்குமார: । தமேவ ஸநத்குமாரம் தே³வம் ஸ்கந்த³ இதி ஆசக்ஷதே கத²யந்தி தத்³வித³: । த்³விர்வசநமத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²ம் ॥
இதி ஷட்³விம்ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமத்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ சா²ந்தோ³க்³யோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யே ஸப்தமோ(அ)த்⁴யாய: ஸமாப்த: ॥