छान्दोग्योपनिषद्भाष्यम्
அஷ்டமோ(அ)த்⁴யாய:
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
யத்³யபி தி³க்³தே³ஶகாலாதி³பே⁴த³ஶூந்யம் ப்³ரஹ்ம ‘ஸத் . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இதி ஷஷ்ட²ஸப்தமயோரதி⁴க³தம் , ததா²பி இஹ மந்த³பு³த்³தீ⁴நாம் தி³க்³தே³ஶாதி³பே⁴த³வத்³வஸ்த்விதி ஏவம்பா⁴விதா பு³த்³தி⁴: ந ஶக்யதே ஸஹஸா பரமார்த²விஷயா கர்துமிதி, அநதி⁴க³ம்ய ச ப்³ரஹ்ம ந புருஷார்த²ஸித்³தி⁴ரிதி, தத³தி⁴க³மாய ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகதே³ஶ: உபதே³ஷ்டவ்ய: । யத்³யபி ஸத்ஸம்யக்ப்ரத்யயைகவிஷயம் நிர்கு³ணம் ச ஆத்மதத்த்வம் , ததா²பி மந்த³பு³த்³தீ⁴நாம் கு³ணவத்த்வஸ்யேஷ்டத்வாத் ஸத்யகாமாதி³கு³ணவத்த்வம் ச வக்தவ்யம் । ததா² யத்³யபி ப்³ரஹ்மவிதா³ம் ஸ்த்ர்யாதி³விஷயேப்⁴ய: ஸ்வயமேவோபரமோ ப⁴வதி, ததா²ப்யாநேகஜந்மவிஷயஸேவாப்⁴யாஸஜநிதா விஷயவிஷயா த்ருஷ்ணா ந ஸஹஸா நிவர்தயிதும் ஶக்யத இதி ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நவிஶேஷோ விதா⁴தவ்ய: । ததா² யத்³யப்யாத்மைகத்வவிதா³ம் க³ந்த்ருக³மநக³ந்தவ்யாபா⁴வாத³வித்³யாதி³ஶேஷஸ்தி²திநிமித்தக்ஷயே க³க³ந இவ வித்³யுது³த்³பூ⁴த இவ வாயு: த³க்³தே⁴ந்த⁴ந இவ அக்³நி: ஸ்வாத்மந்யேவ நிவ்ருத்தி:, ததா²பி க³ந்த்ருக³மநாதி³வாஸிதபு³த்³தீ⁴நாம் ஹ்ருத³யதே³ஶகு³ணவிஶிஷ்டப்³ரஹ்மோபாஸகாநாம் மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா க³திர்வக்தவ்யேத்யஷ்டம: ப்ரபாட²க ஆரப்⁴யதே । தி³க்³தே³ஶகு³ணக³திப²லபே⁴த³ஶூந்யம் ஹி பரமார்த²ஸத³த்³வயம் ப்³ரஹ்ம மந்த³பு³த்³தீ⁴நாமஸதி³வ ப்ரதிபா⁴தி । ஸந்மார்க³ஸ்தா²ஸ்தாவத்³ப⁴வந்து தத: ஶநை: பரமார்த²ஸத³பி க்³ராஹயிஷ்யாமீதி மந்யதே ஶ்ருதி: —
அத² யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி ॥ 1 ॥
அத² அநந்தரம் யதி³த³ம் வக்ஷ்யமாணம் த³ஹரம் அல்பம் புண்ட³ரீகம் புண்ட³ரீகஸத்³ருஶம் வேஶ்மேவ வேஶ்ம, த்³வாரபாலாதி³மத்த்வாத் । அஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே ப்³ரஹ்மண: பரஸ்ய புரம் — ராஜ்ஞோ(அ)நேகப்ரக்ருதிமத்³யதா² புரம் , ததே²த³மநேகேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴பி⁴: ஸ்வாம்யர்த²காரிபி⁴ர்யுக்தமிதி ப்³ரஹ்மபுரம் । புரே ச வேஶ்ம ராஜ்ஞோ யதா², ததா² தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே ஶரீரே த³ஹரம் வேஶ்ம, ப்³ரஹ்மண உபலப்³த்⁴யதி⁴ஷ்டா²நமித்யர்த²: । யதா² விஷ்ணோ: ஸாலக்³ராம: । அஸ்மிந்ஹி ஸ்வவிகாரஶுங்கே³ தே³ஹே நாமரூபவ்யாகரணாய ப்ரவிஷ்டம் ஸதா³க்²யம் ப்³ரஹ்ம ஜீவேந ஆத்மநேத்யுக்தம் । தஸ்மாத³ஸ்மிந்ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே வேஶ்மநி உபஸம்ஹ்ருதகரணைர்ப்³ராஹ்மவிஷயவிரக்தை: விஶேஷதோ ப்³ரஹ்மசர்யஸத்யஸாத⁴நாப்⁴யாம் யுக்தை: வக்ஷ்யமாணகு³ணவத்³த்⁴யாயமாநை: ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இதி ப்ரகரணார்த²: । த³ஹர: அல்பதர: அஸ்மிந்த³ஹரே வேஶ்மநி வேஶ்மந: அல்பத்வாத்தத³ந்தர்வர்திநோ(அ)ல்பதரத்வம் வேஶ்மந: । அந்தராகாஶ: ஆகாஶாக்²யம் ப்³ரஹ்ம । ‘ஆகாஶோ வை நாம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஹி வக்ஷ்யதி । ஆகாஶ இவ அஶரீரத்வாத் ஸூக்ஷ்மத்வஸர்வக³தத்வஸாமாந்யாச்ச । தஸ்மிந்நாகாஶாக்²யே யத³ந்த: மத்⁴யே தத³ந்வேஷ்டவ்யம் । தத்³வாவ ததே³வ ச விஶேஷேண ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் கு³ர்வாஶ்ரயஶ்ரவணாத்³யுபாயைரந்விஷ்ய ச ஸாக்ஷாத்கரணீயமித்யர்த²: ॥
தம் சேத்³ப்³ரூயுர்யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ: கிம் தத³த்ர வித்³யதே யத³ந்வேஷ்டவ்யம் யத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி ஸ ப்³ரூயாத் ॥ 2 ॥
தம் சேத் ஏவமுக்தவந்தமாசார்யம் யதி³ ப்³ரூயு: அந்தேவாஸிநஶ்சோத³யேயு: ; கத²ம் ? யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே பரிச்சி²ந்நே அந்த: த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம, ததோ(அ)ப்யந்த: அல்பதர ஏவ ஆகாஶ: । புண்ட³ரீக ஏவ வேஶ்மநி தாவத்கிம் ஸ்யாத் । கிம் ததோ(அ)ல்பதரே கே² யத்³ப⁴வேதி³த்யாஹு: । த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ: கிம் தத³த்ர வித்³யதே, ந கிஞ்சந வித்³யத இத்யபி⁴ப்ராய: । யதி³ நாம ப³த³ரமாத்ரம் கிமபி வித்³யதே, கிம் தஸ்யாந்வேஷணேந விஜிஜ்ஞாஸநேந வா ப²லம் விஜிஜ்ஞாஸிது: ஸ்யாத் ? அத: யத்தத்ராந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் வா ந தேந ப்ரயோஜநமித்யுக்தவத: ஸ ஆசார்யோ ப்³ரூயாதி³தி ஶ்ருதேர்வசநம் ॥
யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ அந்தரேவ ஸமாஹிதே உபா⁴வக்³நிஶ்ச வாயுஶ்ச ஸூர்யாசந்த்³ரமஸாவுபௌ⁴ வித்³யுந்நக்ஷத்ராணி யச்சாஸ்யேஹாஸ்தி யச்ச நாஸ்தி ஸர்வம் தத³ஸ்மிந்ஸமாஹிதமிதி ॥ 3 ॥
ஶ்ருணுத — தத்ர யத்³ப்³ரூத² புண்ட³ரீகாந்த:ஸ்த²ஸ்ய க²ஸ்யால்பத்வாத் தத்ஸ்த²மல்பதரம் ஸ்யாதி³தி, தத³ஸத் । ந ஹி க²ம் புண்ட³ரீகவேஶ்மக³தம் புண்ட³ரீகாத³ல்பதரம் மத்வா அவோசம் த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ இதி । கிம் தர்ஹி, புண்ட³ரீகமல்பம் தத³நுவிதா⁴யி தத்ஸ்த²மந்த:கரணம் புண்ட³ரீகாகாஶபரிச்சி²ந்நம் தஸ்மிந்விஶுத்³தே⁴ ஸம்ஹ்ருதகரணாநாம் யோகி³நாம் ஸ்வச்ச² இவோத³கே ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபமாத³ர்ஶ இவ ச ஶுத்³தே⁴ ஸ்வச்ச²ம் விஜ்ஞாநஜ்யோதி:ஸ்வரூபாவபா⁴ஸம் தாவந்மாத்ரம் ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இதி த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ இத்யவோசாம அந்த:கரணோபாதி⁴நிமித்தம் । ஸ்வதஸ்து யாவாந்வை ப்ரஸித்³த⁴: பரிமாணதோ(அ)யமாகாஶ: பௌ⁴திக:, தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே ஆகாஶ: யஸ்மிந்நந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ச அவோசாம । நாப்யாகாஶதுல்யபரிமாணத்வமபி⁴ப்ரேத்ய தாவாநித்யுச்யதே । கிம் தர்ஹி, ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுரூபஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தாந்தரஸ்யாபா⁴வாத் । கத²ம் புநர்ந ஆகாஶஸமமேவ ப்³ரஹ்மேத்யவக³ம்யதே, ‘யேநாவ்ருதம் க²ம் ச தி³வம் மஹீம் ச’ (தை. நா. 1), ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1), ‘ஏதஸ்மிந்நு க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । கிம் ச உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ ப்³ரஹ்மாகாஶே பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴விஶிஷ்டே அந்தரேவ ஸமாஹிதே ஸம்யகா³ஹிதே ஸ்தி²தே । ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இத்யுக்தம் ஹி ; ததா² உபா⁴வக்³நிஶ்ச வாயுஶ்சேத்யாதி³ ஸமாநம் । யச்ச அஸ்ய ஆத்மந ஆத்மீயத்வேந தே³ஹவதோ(அ)ஸ்தி வித்³யதே இஹ லோகே । ததா² யச்ச ஆத்மீயத்வேந ந வித்³யதே । நஷ்டம் ப⁴விஷ்யச்ச நாஸ்தீத்யுச்யதே । ந து அத்யந்தமேவாஸத் , தஸ்ய ஹ்ருத்³யாகாஶே ஸமாதா⁴நாநுபபத்தே: ॥
தம் சேத்³ப்³ரூயுரஸ்மிꣳஶ்சேதி³த³ம் ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வꣳ ஸமாஹிதꣳ ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா யதை³தஜ்ஜரா வாப்நோதி ப்ரத்⁴வம்ஸதே வா கிம் ததோ(அ)திஶிஷ்யத இதி ॥ 4 ॥
தம் சேத் ஏவமுக்தவந்தம் ப்³ரூயு: புநரந்தேவாஸிந: — அஸ்மிம்ஶ்சேத் யதோ²க்தே சேத் யதி³ ப்³ரஹ்மபுரே ப்³ரஹ்மபுரோபலக்ஷிதாந்தராகாஶே இத்யர்த²: । இத³ம் ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா: । கத²மாசார்யேணாநுக்தா: காமா அந்தேவாஸிபி⁴ருச்யந்தே ? நைஷ தோ³ஷ: । யச்ச அஸ்ய இஹாஸ்தி யச்ச நாஸ்தீத்யுக்தா ஏவ ஹி ஆசார்யேண காமா: । அபி ச ஸர்வஶப்³தே³ந ச உக்தா ஏவ காமா: । யதா³ யஸ்மிந்காலே ஏதச்ச²ரீரம் ப்³ரஹ்மபுராக்²யம் ஜரா வலீபலிதாதி³லக்ஷணா வயோஹாநிர்வா ஆப்நோதி, ஶஸ்த்ராதி³நா வா வ்ருக்ணம் ப்ரத்⁴வம்ஸதே விஸ்ரம்ஸதே விநஶ்யதி, கிம் ததோ(அ)ந்யத³திஶிஷ்யதே ? க⁴டாஶ்ரிதக்ஷீரத³தி⁴ஸ்நேஹாதி³வத் க⁴டநாஶே தே³ஹநாஶே(அ)பி தே³ஹாஶ்ரயமுத்தரோத்தரம் பூர்வபூர்வநாஶாந்நஶ்யதீத்யபி⁴ப்ராய: । ஏவம் ப்ராப்தே நாஶே கிம் ததோ(அ)ந்யத் யதோ²க்தாத³திஶிஷ்யதே அவதிஷ்ட²தே, ந கிஞ்சநாவதிஷ்ட²த இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஸ ப்³ரூயாந்நாஸ்ய ஜரயைதஜ்ஜீர்யதி ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யத ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரமஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்போ யதா² ஹ்யேவேஹ ப்ரஜா அந்வாவிஶந்தி யதா²நுஶாஸநம் யம் யமந்தமபி⁴காமா ப⁴வந்தி யம் ஜநபத³ம் யம் க்ஷேத்ரபா⁴க³ம் தம் தமேவோபஜீவந்தி ॥ 5 ॥
ஏவமந்தேவாஸிபி⁴ஶ்சோதி³த: ஸ ஆசார்யோ ப்³ரூயாத் தந்மதிமபநயந் । கத²ம் ? அஸ்ய தே³ஹஸ்ய ஜரயா ஏதத் யதோ²க்தமந்தராகாஶாக்²யம் ப்³ரஹ்ம யஸ்மிந்ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ந ஜீர்யதி தே³ஹவந்ந விக்ரியத இத்யர்த²: । ந ச அஸ்ய வதே⁴ந ஶஸ்த்ராதி³கா⁴தேந ஏதத்³த⁴ந்யதே, யதா² ஆகாஶம் ; கிமு ததோ(அ)பி ஸூக்ஷ்மதரமஶப்³த³மஸ்பர்ஶம் ப்³ரஹ்ம தே³ஹேந்த்³ரியாதி³தோ³ஷைர்ந ஸ்ப்ருஶ்யத இத்யர்த²: । கத²ம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³தோ³ஷைர்ந ஸ்ப்ருஶ்யத இதி ஏதஸ்மிந்நவஸரே வக்தவ்யம் ப்ராப்தம் , தத்ப்ரக்ருதவ்யாஸங்கோ³ மா பூ⁴தி³தி நோச்யதே । இந்த்³ரவிரோசநாக்²யாயிகாயாமுபரிஷ்டாத்³வக்ஷ்யாமோ யுக்தித: । ஏதத்ஸத்யமவிதத²ம் ப்³ரஹ்மபுரம் ப்³ரஹ்மைவ புரம் ப்³ரஹ்மபுரம் ; ஶரீராக்²யம் து ப்³ரஹ்மபுரம் ப்³ரஹ்மோபலக்ஷணார்த²த்வாத் । தத்து அந்ருதமேவ, ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4), (சா². உ. 6 । 1 । 5), (சா². உ. 6 । 1 । 6) இதி ஶ்ருதே: । தத்³விகாரோ அந்ருதே(அ)பி தே³ஹஶுங்கே³ ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இதி ப்³ரஹ்மபுரமித்யுக்தம் வ்யாவஹாரிகம் । ஸத்யம் து ப்³ரஹ்மபுரமேததே³வ ப்³ரஹ்ம, ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வாத் । அத: அஸ்மிந்புண்ட³ரீகோபலக்ஷிதே ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வே காமா:, யே ப³ஹிர்ப⁴வத்³பி⁴: ப்ரார்த்²யந்தே, தே அஸ்மிந்நேவ ஸ்வாத்மநி ஸமாஹிதா: । அத: தத்ப்ராப்த்யுபாயமேவாநுதிஷ்ட²த, பா³ஹ்யவிஷயத்ருஷ்ணாம் த்யஜத இத்யபி⁴ப்ராய: । ஏஷ ஆத்மா ப⁴வதாம் ஸ்வரூபம் । ஶ்ருணுத தஸ்ய லக்ஷணம் — அபஹதபாப்மா, அபஹத: பாப்மா த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யோ யஸ்ய ஸோ(அ)யமபஹதபாப்மா । ததா² விஜர: விக³தஜர: விம்ருத்யுஶ்ச । தது³க்தம் பூர்வமேவ ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யத இதி ; கிமர்த²ம் புநருச்யதே ? யத்³யபி தே³ஹஸம்ப³ந்தி⁴ப்⁴யாம் ஜராம்ருத்யுப்⁴யாம் ந ஸம்ப³ந்த்⁴யதே, அந்யதா²பி ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தாப்⁴யாம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²ம் । விஶோக: விக³தஶோக: । ஶோகோ நாம இஷ்டாதி³வியோக³நிமித்தோ மாநஸ: ஸந்தாப: । விஜிக⁴த்ஸ: விக³தாஶநேச்ச²: । அபிபாஸ: அபாநேச்ச²: । நநு அபஹதபாப்மத்வேந ஜராத³ய: ஶோகாந்தா: ப்ரதிஷித்³தா⁴ ஏவ ப⁴வந்தி, காரணப்ரதிஷேதா⁴த் । த⁴ர்மாத⁴ர்மகார்யா ஹி தே இதி । ஜராதி³ப்ரதிஷேதே⁴ந வா த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: கார்யாபா⁴வே வித்³யமாநயோரப்யஸத்ஸமத்வமிதி ப்ருத²க்ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் । ஸத்யமேவம் , ததா²பி த⁴ர்மகார்யாநந்த³வ்யதிரேகேண ஸ்வாபா⁴விகாநந்தோ³ யதே²ஶ்வரே, ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இதி ஶ்ருதே:, ததா² அத⁴ர்மகார்யஜராதி³வ்யதிரேகேணாபி ஜராதி³து³:க²ஸ்வரூபம் ஸ்வாபா⁴விகம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யேத । அத: யுக்தஸ்தந்நிவ்ருத்தயே ஜராதீ³நாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் ப்ருத²க்ப்ரதிஷேத⁴: । ஜராதி³க்³ரஹணம் ஸர்வது³:கோ²பலக்ஷணார்த²ம் । பாபநிமித்தாநாம் து து³:கா²நாமாநந்த்யாத்ப்ரத்யேகம் ச தத்ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய அஶக்யத்வாத் ஸர்வது³:க²ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் யுக்தமேவாபஹதபாப்மத்வவசநம் । ஸத்யா: அவிததா²: காமா: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஸத்யகாம: । விததா² ஹி ஸம்ஸாரிணாம் காமா: ; ஈஶ்வரஸ்ய தத்³விபரீதா: । ததா² காமஹேதவ: ஸங்கல்பா அபி ஸத்யா: யஸ்ய ஸ ஸத்யஸங்கல்ப: । ஸங்கல்பா: காமாஶ்ச ஶுத்³த⁴ஸத்த்வோபாதி⁴நிமித்தா: ஈஶ்வரஸ்ய, சித்ரகு³வத் ; ந ஸ்வத: ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இத்யுக்தத்வாத் । யதோ²க்தலக்ஷண ஏஷ ஆத்மா விஜ்ஞேயோ கு³ருப்⁴ய: ஶாஸ்த்ரதஶ்ச ஆத்மஸம்வேத்³யதயா ச ஸ்வாராஜ்யகாமை: । ந சேத்³விஜ்ஞாயதே கோ தோ³ஷ: ஸ்யாதி³தி, ஶ்ருணுத அத்ர தோ³ஷம் த்³ருஷ்டாந்தேந — யதா² ஹ்யேவ இஹ லோகே ப்ரஜா: அந்வாவிஶந்தி அநுவர்தந்தே யதா²நுஶாஸநம் ; யதே²ஹ ப்ரஜா: அந்யம் ஸ்வாமிநம் மந்யமாநா: தஸ்ய ஸ்வாமிநோ யதா² யதா²நுஶாஸநம் ததா² ததா²ந்வாவிஶந்தி । கிம் ? யம் யமந்தம் ப்ரத்யந்தம் ஜநபத³ம் க்ஷேத்ரபா⁴க³ம் ச அபி⁴காமா: அர்தி²ந்ய: ப⁴வந்தி ஆத்மபு³த்³த்⁴யநுரூபம் , தம் தமேவ ச ப்ரத்யந்தாதி³ம் உபஜீவந்தீதி । ஏஷ த்³ருஷ்டாந்த: அஸ்வாதந்த்ர்யதோ³ஷம் ப்ரதி புண்யப²லோபபோ⁴கே³ ॥
தத்³யதே²ஹ கர்மஜிதோ லோக: க்ஷீயத ஏவமேவாமுத்ர புண்யஜிதோ லோக: க்ஷீயதே தத்³ய இஹாத்மாநமநநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாꣳஶ்ச ஸத்யாந்காமாꣳஸ்தேஷாꣳ ஸர்வேஷு லோகேஷ்வகாமசாரோ ப⁴வத்யத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாꣳஶ்ச ஸத்யாந்காமாம்ஸ்தேஷாꣳ ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி ॥ 6 ॥
அத² அந்யோ த்³ருஷ்டாந்த: தத்க்ஷயம் ப்ரதி தத்³யதே²ஹேத்யாதி³: । தத் தத்ர யதா² இஹ லோகே தாஸாமேவ ஸ்வாம்யநுஶாஸநாநுவர்திநீநாம் ப்ரஜாநாம் ஸேவாதி³ஜிதோ லோக: பராதீ⁴நோபபோ⁴க³: க்ஷீயதே அந்தவாந்ப⁴வதி । அத² இதா³நீம் தா³ர்ஷ்டாந்திகமுபஸம்ஹரதி — ஏவமேவ அமுத்ர அக்³நிஹோத்ராதி³புண்யஜிதோ லோக: பராதீ⁴நோபபோ⁴க³: க்ஷீயத ஏவேதி । உக்த: தோ³ஷ: ஏஷாமிதி விஷயம் த³ர்ஶயதி — தத்³ய இத்யாதி³நா । தத் தத்ர யே இஹ அஸ்மிம்ல்லோகே ஜ்ஞாநகர்மணோரதி⁴க்ருதா: யோக்³யா: ஸந்த: ஆத்மாநம் யதோ²க்தலக்ஷணம் ஶாஸ்த்ராசார்யோபதி³ஷ்டமநநுவித்³ய யதோ²பதே³ஶமநு ஸ்வஸம்வேத்³யதாமக்ருத்வா வ்ரஜந்தி தே³ஹாத³ஸ்மாத்ப்ரயந்தி, ய ஏதாம்ஶ்ச யதோ²க்தாந் ஸத்யாந் ஸத்யஸங்கல்பகார்யாம்ஶ்ச ஸ்வாத்மஸ்தா²ந்காமாந் அநநுவித்³ய வ்ரஜந்தி, தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு அகாமசார: அஸ்வதந்த்ரதா ப⁴வதி — யதா² ராஜாநுஶாஸநாநுவர்திநீநாம் ப்ரஜாநாமித்யர்த²: । அத² யே அந்யே இஹ லோகே ஆத்மாநம் ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶமநுவித்³ய ஸ்வாத்மஸம்வேத்³யதாமாபாத்³ய வ்ரஜந்தி யதோ²க்தாம்ஶ்ச ஸத்யாந்காமாந் , தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி — ராஜ்ஞ இவ ஸார்வபௌ⁴மஸ்ய இஹ லோகே ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி தேந பித்ருலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 1 ॥
கத²ம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதீதி, உச்யதே — ய ஆத்மாநம் யதோ²க்தலக்ஷணம் ஹ்ருதி³ ஸாக்ஷாத்க்ருதவாந் வக்ஷ்யமாணப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நஸம்பந்ந: ஸந் தத்ஸ்தா²ம்ஶ்ச ஸத்யாந்காமாந் ; ஸ த்யக்ததே³ஹ: யதி³ பித்ருலோககாம: பிதரோ ஜநயிதார: த ஏவ ஸுக²ஹேதுத்வேந போ⁴க்³யத்வாத் லோகா உச்யந்தே, தேஷு காமோ யஸ்ய தை: பித்ருபி⁴: ஸம்ப³ந்தே⁴ச்சா² யஸ்ய ப⁴வதி, தஸ்ய ஸங்கல்பமாத்ராதே³வ பிதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி ஆத்மஸம்ப³ந்தி⁴தாமாபத்³யந்தே, விஶுத்³த⁴ஸத்த்வதயா ஸத்யஸங்கல்பத்வாத் ஈஶ்வரஸ்யேவ । தேந பித்ருலோகேந போ⁴கே³ந ஸம்பந்ந: ஸம்பத்தி: இஷ்டப்ராப்தி: தயா ஸம்ருத்³த⁴: மஹீயதே பூஜ்யதே வர்த⁴தே வா மஹிமாநமநுப⁴வதி ॥
அத² யதி³ மாத்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய மாதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி தேந மாத்ருலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 2 ॥
அத² யதி³ ப்⁴ராத்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய ப்⁴ராதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி தேந ப்⁴ராத்ருலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 3 ॥
அத² யதி³ ஸ்வஸ்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய ஸ்வஸார: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி தேந ஸ்வஸ்ருலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 4 ॥
அத² யதி³ ஸகி²லோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய ஸகா²ய: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி தேந ஸகி²லோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 5 ॥
அத² யதி³ க³ந்த⁴மால்யலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய க³ந்த⁴மால்யே ஸமுத்திஷ்ட²தஸ்தேந க³ந்த⁴மால்யலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 6 ॥
அத² யத்³யந்நபாநலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்யாந்நபாநே ஸமுத்திஷ்ட²தஸ்தேநாந்நபாநலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 7 ॥
அத² யதி³ கீ³தவாதி³த்ரலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய கீ³தவாதி³த்ரே ஸமுத்திஷ்ட²தஸ்தேந கீ³தவாதி³த்ரலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 8 ॥
அத² யதி³ ஸ்த்ரீலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய ஸ்த்ரிய: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி தேந ஸ்த்ரீலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 9 ॥
ஸமாநமந்யத் । மாதரோ ஜநயித்ர்ய: அதீதா: ஸுக²ஹேதுபூ⁴தா: ஸாமர்த்²யாத் । ந ஹி து³:க²ஹேதுபூ⁴தாஸு க்³ராமஸூகராதி³ஜந்மநிமித்தாஸு மாத்ருஷு விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய யோகி³ந: இச்சா² தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴ வா யுக்த: ॥
யம் யமந்தமபி⁴காமோ ப⁴வதி யம் காமம் காமயதே ஸோ(அ)ஸ்ய ஸங்கல்பாதே³வ ஸமுத்திஷ்ட²தி தேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே ॥ 10 ॥
யம் யமந்தம் ப்ரதே³ஶமபி⁴காமோ ப⁴வதி, யம் ச காமம் காமயதே யதோ²க்தவ்யதிரேகேணாபி, ஸ: அஸ்யாந்த: ப்ராப்துமிஷ்ட: காமஶ்ச ஸங்கல்பாதே³வ ஸமுத்திஷ்ட²த்யஸ்ய । தேந இச்சா²விகா⁴ததயா அபி⁴ப்ரேதார்த²ப்ராப்த்யா ச ஸம்பந்நோ மஹீயதே இத்யுக்தார்த²ம் ॥
த்ருதீய: க²ண்ட³:
த இமே ஸத்யா: காமா அந்ருதாபிதா⁴நாஸ்தேஷாம் ஸத்யாநாம் ஸதாமந்ருதமபிதா⁴நம் யோ யோ ஹ்யஸ்யேத: ப்ரைதி ந தமிஹ த³ர்ஶநாய லப⁴தே ॥ 1 ॥
யதோ²க்தாத்மத்⁴யாநஸாத⁴நாநுஷ்டா²நம் ப்ரதி ஸாத⁴காநாமுத்ஸாஹஜநநார்த²மநுக்ரோஶந்த்யாஹ — கஷ்டமித³ம் க²லு வர்ததே, யத்ஸ்வாத்மஸ்தா²: ஶக்யப்ராப்யா அபி த இமே ஸத்யா: காமா: அந்ருதாபிதா⁴நா:, தேஷாமாத்மஸ்தா²நாம் ஸ்வாஶ்ரயாணாமேவ ஸதாமந்ருதம் பா³ஹ்யவிஷயேஷு ஸ்த்ர்யந்நபோ⁴ஜநாச்சா²த³நாதி³ஷு த்ருஷ்ணா தந்நிமித்தம் ச ஸ்வேச்சா²ப்ரசாரத்வம் மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தத்வாத³ந்ருதமித்யுச்யதே । தந்நிமித்தம் ஸத்யாநாம் காமாநாமப்ராப்திரிதி அபிதா⁴நமிவாபிதா⁴நம் । கத²மந்ருதாபிதா⁴நநிமித்தம் தேஷாமலாப⁴ இதி, உச்யதே — யோ யோ ஹி யஸ்மாத³ஸ்ய ஜந்தோ: புத்ரோ ப்⁴ராதா வா இஷ்ட: இத: அஸ்மால்லோகாத் ப்ரைதி ப்ரக³ச்ச²தி ம்ரியதே, தமிஷ்டம் புத்ரம் ப்⁴ராதரம் வா ஸ்வஹ்ருத³யாகாஶே வித்³யமாநமபி இஹ புநர்த³ர்ஶநாயேச்ச²ந்நபி ந லப⁴தே ॥
அத² யே சாஸ்யேஹ ஜீவா யே ச ப்ரேதா யச்சாந்யதி³ச்ச²ந்ந லப⁴தே ஸர்வம் தத³த்ர க³த்வா விந்த³தே(அ)த்ர ஹ்யஸ்யைதே ஸத்யா: காமா அந்ருதாபிதா⁴நாஸ்தத்³யதா²பி ஹிரண்யநிதி⁴ம் நிஹிதமக்ஷேத்ரஜ்ஞா உபர்யுபரி ஸஞ்சரந்தோ ந விந்தே³யுரேவமேவேமா: ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்த்யந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா⁴: ॥ 2 ॥
அத² புந: யே ச அஸ்ய விது³ஷ: ஜந்தோர்ஜீவா: ஜீவந்தீஹ புத்ரா: ப்⁴ராத்ராத³யோ வா, யே ச ப்ரேதா: ம்ருதா: இஷ்டா: ஸம்ப³ந்தி⁴ந:, யச்சாந்யதி³ஹ லோகே வஸ்த்ராந்நபாநாதி³ ரத்நாநி வா வஸ்த்விச்ச²ந் ந லப⁴தே, தத்ஸர்வமத்ர ஹ்ருத³யாகாஶாக்²யே ப்³ரஹ்மணி க³த்வா யதோ²க்தேந விதி⁴நா விந்த³தே லப⁴தே । அத்ர அஸ்மிந்ஹார்தா³காஶே ஹி யஸ்மாத் அஸ்ய தே யதோ²க்தா: ஸத்யா: காமா: வர்தந்தே அந்ருதாபிதா⁴நா: । கத²மிவ தத³ந்யாய்யமிதி, உச்யதே — தத் தத்ர யதா² ஹிரண்யநிதி⁴ம் ஹிரண்யமேவ புநர்க்³ரஹணாய நிதா⁴த்ருபி⁴: நிதீ⁴யத இதி நிதி⁴: தம் ஹிரண்யநிதி⁴ம் நிஹிதம் பூ⁴மேரத⁴ஸ்தாந்நிக்ஷிப்தம் அக்ஷேத்ரஜ்ஞா: நிதி⁴ஶாஸ்த்ரைர்நிதி⁴க்ஷேத்ரமஜாநந்த: தே நிதே⁴: உபர்யுபரி ஸஞ்சரந்தோ(அ)பி நிதி⁴ம் ந விந்தே³யு: ஶக்யவேத³நமபி, ஏவமேவ இமா: அவித்³யாவத்ய: ஸர்வா இமா: ப்ரஜா: யதோ²க்தம் ஹ்ருத³யாகாஶாக்²யம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மைவ லோக: ப்³ரஹ்மலோக: தம் அஹரஹ: ப்ரத்யஹம் க³ச்ச²ந்த்யோ(அ)பி ஸுஷுப்தகாலே ந விந்த³ந்தி ந லப⁴ந்தே — ஏஷோ(அ)ஹம் ப்³ரஹ்மலோகபா⁴வமாபந்நோ(அ)ஸ்ம்யத்³யேதி । அந்ருதேந ஹி யதோ²க்தேந ஹி யஸ்மாத் ப்ரத்யூடா⁴: ஹ்ருதா:, ஸ்வரூபாத³வித்³யாதி³தோ³ஷைர்ப³ஹிரபக்ருஷ்டா இத்யர்த²: । அத: கஷ்டமித³ம் வர்ததே ஜந்தூநாம் யத்ஸ்வாயத்தமபி ப்³ரஹ்ம ந லப்⁴யதே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஸ வா ஏஷ ஆத்மா ஹ்ருதி³ தஸ்யைததே³வ நிருக்தம் ஹ்ருத்³யயமிதி தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யமஹரஹர்வா ஏவம்வித்ஸ்வர்க³ம் லோகமேதி ॥ 3 ॥
ஸ வை ய: ‘ஆத்மாபஹதபாப்மா’ இதி ப்ரக்ருத:, வை - ஶப்³தே³ந தம் ஸ்மாரயதி । ஏஷ: விவக்ஷித ஆத்மா ஹ்ருதி³ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே ஆகாஶஶப்³தே³நாபி⁴ஹித: । தஸ்ய ஏதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்ய ஏததே³வ நிருக்தம் நிர்வசநம் , நாந்யத் । ஹ்ருதி³ அயமாத்மா வர்தத இதி யஸ்மாத் , தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யம் , ஹ்ருத³யநாமநிர்வசநப்ரஸித்³த்⁴யாபி ஸ்வஹ்ருத³யே ஆத்மேத்யவக³ந்தவ்யமித்யபி⁴ப்ராய: । அஹரஹர்வை ப்ரத்யஹம் ஏவம்வித் ஹ்ருதி³ அயமாத்மேதி ஜாநந் ஸ்வர்க³ம் லோகம் ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம ஏதி ப்ரதிபத்³யதே । நநு அநேவம்வித³பி ஸுஷுப்தகாலே ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்³யதே ஏவ, ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்ந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இத்யுக்தத்வாத் । பா³ட⁴மேவம் , ததா²ப்யஸ்தி விஶேஷ: — யதா² ஜாநந்நஜாநம்ஶ்ச ஸர்வோ ஜந்து: ஸத்³ப்³ரஹ்மைவ, ததா²பி தத்த்வமஸீதி ப்ரதிபோ³தி⁴த: வித்³வாந் — ஸதே³வ நாந்யோ(அ)ஸ்மி — இதி ஜாநந் ஸதே³வ ப⁴வதி ; ஏவமேவ வித்³வாநவித்³வாம்ஶ்ச ஸுஷுப்தே யத்³யபி ஸத்ஸம்பத்³யதே, ததா²ப்யேவம்விதே³வ ஸ்வர்க³ம் லோகமேதீத்யுச்யதே । தே³ஹபாதே(அ)பி வித்³யாப²லஸ்யாவஶ்யம்பா⁴வித்வாதி³த்யேஷ விஶேஷ: ॥
அத² ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நாம ஸத்யமிதி ॥ 4 ॥
ஸுஷுப்தகாலே ஸ்வேந ஆத்மநா ஸதா ஸம்பந்ந: ஸந் ஸம்யக்ப்ரஸீத³தீதி ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோர்விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³ஜாதம் காலுஷ்யம் ஜஹாதீதி ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³தோ³ யத்³யபி ஸர்வஜந்தூநாம் ஸாதா⁴ரண:, ததா²பி ஏவம்வித் ஸ்வர்க³ம் லோகமேதீதி ப்ரக்ருதத்வாத் ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³ இதி ஸம்நிஹிதவத்³யத்நவிஶேஷாத் ஸ: அதே²த³ம் ஶரீரம் ஹித்வா அஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய ஶரீராத்மபா⁴வநாம் பரித்யஜ்யேத்யர்த²: । ந து ஆஸநாதி³வ ஸமுத்தா²யேதி இஹ யுக்தம் , ஸ்வேந ரூபேணேதி விஶேஷணாத் — ந ஹி அந்யத உத்தா²ய ஸ்வரூபம் ஸம்பத்தவ்யம் । ஸ்வரூபமேவ ஹி தந்ந ப⁴வதி ப்ரதிபத்தவ்யம் சேத்ஸ்யாத் । பரம் பரமாத்மலக்ஷணம் விஜ்ஞப்திஸ்வபா⁴வம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வாஸ்த்²யமுபக³ம்யேத்யேதத் । ஸ்வேந ஆத்மீயேந ரூபேண அபி⁴நிஷ்பத்³யதே, ப்ராகே³தஸ்யா: ஸ்வரூபஸம்பத்தேரவித்³யயா தே³ஹமேவ அபரம் ரூபம் ஆத்மத்வேநோபக³த இதி தத³பேக்ஷயா இத³முச்யதே — ஸ்வேந ரூபேணேதி । அஶரீரதா ஹி ஆத்மந: ஸ்வரூபம் । யத்ஸ்வம் பரம் ஜ்யோதி:ஸ்வரூபமாபத்³யதே ஸம்ப்ரஸாத³:, ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச — ஸ ப்³ரூயாதி³தி ய: ஶ்ருத்யா நியுக்த: அந்தேவாஸிப்⁴ய: । கிம் ச ஏதத³ம்ருதம் அவிநாஶி பூ⁴மா ‘யோ வை பூ⁴மா தத³ம்ருதம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யுக்தம் । அத ஏவாப⁴யம் , பூ⁴ம்நோ த்³விதீயாபா⁴வாத் । அத ஏதத்³ப்³ரஹ்மேதி । தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நாம அபி⁴தா⁴நம் । கிம் தத் ? ஸத்யமிதி । ஸத்யம் ஹி அவிதத²ம் ப்³ரஹ்ம । ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ஹி உக்தம் । அத² கிமர்த²மித³ம் நாம புநருச்யதே ? தது³பாஸநவிதி⁴ஸ்துத்யர்த²ம் ॥
தாநி ஹ வா ஏதாநி த்ரீண்யக்ஷராணி ஸதீயமிதி தத்³யத்ஸத்தத³ம்ருதமத² யத்தி தந்மர்த்யமத² யத்³யம் தேநோபே⁴ யச்ச²தி யத³நேநோபே⁴ யச்ச²தி தஸ்மாத்³யமஹரஹர்வா ஏவம்வித்ஸ்வர்க³ம் லோகமேதி ॥ 5 ॥
தாநி ஹ வா ஏதாநி ப்³ரஹ்மணோ நாமாக்ஷராணி த்ரீண்யேதாநி ஸதீயமிதி, ஸகாரஸ்தகாரோ யமிதி ச । ஈகாரஸ்தகாரே உச்சாரணார்தோ²(அ)நுப³ந்த⁴:, ஹ்ரஸ்வேநைவாக்ஷரேண புந: ப்ரதிநிர்தே³ஶாத் । தேஷாம் தத் தத்ர யத் ஸத் ஸகார: தத³ம்ருதம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம — அம்ருதவாசகத்வாத³ம்ருத ஏவ ஸகாரஸ்தகாராந்தோ நிர்தி³ஷ்ட²: । அத² யத்தி தகார: தந்மர்த்யம் । அத² யத் யம் அக்ஷரம் , தேநாக்ஷரேணாம்ருதமர்த்யாக்²யே பூர்வே உபே⁴ அக்ஷரே யச்ச²தி நியமயதி வஶீகரோத்யாத்மநேத்யர்த²: । யத் யஸ்மாத் அநேந யமித்யேதேந உபே⁴ யச்ச²தி, தஸ்மாத் யம் । ஸம்யதே இவ ஹி ஏதேந யமா லக்ஷ்யேதே । ப்³ரஹ்மநாமாக்ஷரஸ்யாபி இத³மம்ருதத்வாதி³த⁴ர்மவத்த்வம் மஹாபா⁴க்³யம் , கிமுத நாமவத: — இத்யுபாஸ்யத்வாய ஸ்தூயதே ப்³ரஹ்ம நாமநிர்வசநேந । ஏவம் நாமவதோ வேத்தா ஏவம்வித் । அஹரஹர்வா ஏவம்வித்ஸ்வர்க³ம் லோகமேதீத்யுக்தார்த²ம் ॥
சதுர்த²: க²ண்ட³:
அத² ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதிரேஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய நைதꣳ ஸேதுமஹோராத்ரே தரதோ ந ஜரா ந ம்ருத்யுர்ந ஶோகோ ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதꣳ ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே(அ)பஹதபாப்மா ஹ்யேஷ ப்³ரஹ்மலோக: ॥ 1 ॥
அத² ய ஆத்மேதி । உக்தலக்ஷணோ ய: ஸம்ப்ரஸாத³:, தஸ்ய ஸ்வரூபம் வக்ஷ்யமாணைருக்தைரநுக்தைஶ்ச கு³ணை: புந: ஸ்தூயதே, ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²ம் । ய ஏஷ: யதோ²க்தலக்ஷண: ஆத்மா, ஸ ஸேதுரிவ ஸேது: । வித்⁴ருதி: வித⁴ரண: । அநேந ஹி ஸர்வம் ஜக³த்³வர்ணாஶ்ரமாதி³க்ரியாகாரகப²லாதி³பே⁴த³நியமை: கர்துரநுரூபம் வித³த⁴தா வித்⁴ருதம் । அத்⁴ரியமாணம் ஹி ஈஶ்வரேணேத³ம் விஶ்வம் விநஶ்யேத்³யத:, தஸ்மாத்ஸ ஸேது: வித்⁴ருதி: । கிமர்த²ம் ஸ ஸேதுரிதி, ஆஹ — ஏஷாம் பூ⁴ராதீ³நாம் லோகாநாம் கர்த்ருகர்மப²லாஶ்ரயாணாம் அஸம்பே⁴தா³ய அவிதா³ரணாய அவிநாஶாயேத்யேதத் । கிம்விஶிஷ்டஶ்சாஸௌ ஸேதுரிதி, ஆஹ — நைதம் , ஸேதுமாத்மாநமஹோராத்ரே ஸர்வஸ்ய ஜநிமத: பரிச்சே²த³கே ஸதீ நைதம் தரத: । யதா² அந்யே ஸம்ஸாரிண: காலேந அஹோராத்ராதி³லக்ஷணேந பரிச்சே²த்³யா, ந ததா² அயம் காலபரிச்சே²த்³ய இத்யபி⁴ப்ராய:, ‘யஸ்மாத³ர்வாக்ஸம்வத்ஸரோ(அ)ஹோபி⁴: பரிவர்ததே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 16) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அத ஏவ ஏநம் ந ஜரா தரதி ந ப்ராப்நோதி । ததா² ந ம்ருத்யு: ந ஶோக: ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதம் , ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ । ப்ராப்திரத்ர தரணஶப்³தே³ந அபி⁴ப்ரேதா, நாதிக்ரமணம் । காரணம் ஹி ஆத்மா । ந ஶக்யம் ஹி காரணாதிக்ரமணம் கர்தும் கார்யேண । அஹோராத்ராதி³ ச ஸர்வம் ஸத: கார்யம் । அந்யேந ஹி அந்யஸ்ய ப்ராப்தி: அதிக்ரமணம் வா க்ரியேத, ந து தேநைவ தஸ்ய । ந ஹி க⁴டேந ம்ருத்ப்ராப்யதே அதிக்ரம்யதே வா । யத்³யபி பூர்வம் ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதி³நா பாப்மாதி³ப்ரதிஷேத⁴ உக்த ஏவ, ததா²பீஹாயம் விஶேஷ: — ந தரதீதி ப்ராப்திவிஷயத்வம் ப்ரதிஷித்⁴யதே । தத்ர அவிஶேஷேண ஜராத்³யபா⁴வமாத்ரமுக்தம் । அஹோராத்ராத்³யா உக்தா அநுக்தாஶ்ச அந்யே ஸர்வே பாப்மாந: உச்யந்தே ; அத: அஸ்மாதா³த்மந: ஸேதோ: நிவர்தந்தே அப்ராப்யைவேத்யர்த²: । அபஹதபாப்மா ஹி ஏஷ ப்³ரஹ்மைவ லோக: ப்³ரஹ்மலோக: உக்த: ॥
தஸ்மாத்³வா ஏதꣳ ஸேதும் தீர்த்வாந்த⁴: ஸந்நநந்தோ⁴ ப⁴வதி வித்³த⁴: ஸந்நவித்³தோ⁴ ப⁴வத்யுபதாபீ ஸந்நநுபதாபீ ப⁴வதி தஸ்மாத்³வா ஏதꣳ ஸேதும் தீர்த்வாபி நக்தமஹரேவாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸக்ருத்³விபா⁴தோ ஹ்யேவைஷ ப்³ரஹ்மலோக: ॥ 2 ॥
யஸ்மாச்ச பாப்மகார்யமாந்த்⁴யாதி³ ஶரீரவத: ஸ்யாத் ந த்வஶரீரஸ்ய, தஸ்மாத்³வா ஏதமாத்மாநம் ஸேதும் தீர்த்வா ப்ராப்ய அநந்தோ⁴ ப⁴வதி தே³ஹவத்த்வே பூர்வமந்தோ⁴(அ)பி ஸந் । ததா² வித்³த⁴: ஸந் தே³ஹவத்த்வே ஸ தே³ஹவியோகே³ ஸேதும் ப்ராப்ய அவித்³தோ⁴ ப⁴வதி । ததோ²பதாபீ ரோகா³த்³யுபதாபவாந்ஸந் அநுபதாபீ ப⁴வதி । கிஞ்ச யஸ்மாத³ஹோராத்ரே ந ஸ்த: ஸேதௌ, தஸ்மாத்³வா ஏதம் ஸேதும் தீர்த்வா ப்ராப்ய நக்தமபி தமோரூபம் ராத்ரிரபி ஸர்வமஹரேவாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ; விஜ்ஞப்த்யாத்மஜ்யோதி:ஸ்வரூபமஹரிவாஹ: ஸதை³கரூபம் விது³ஷ: ஸம்பத்³யத இத்யர்த²: । ஸக்ருத்³விபா⁴த: ஸதா³ விபா⁴த: ஸதை³கரூப: ஸ்வேந ரூபேண ஏஷ ப்³ரஹ்மலோக: ॥
தத்³ய ஏவைதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவிந்த³ந்தி தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோகஸ்தேஷாꣳ ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி ॥ 3 ॥
தத் தத்ரைவம் ஸதி ஏவம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மசர்யேண ஸ்த்ரீவிஷயத்ருஷ்ணாத்யாகே³ந ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶமநுவிந்த³ந்தி ஸ்வாத்மஸம்வேத்³யதாமாபாத³யந்தி யே, தேஷாமேவ ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவதாம் ப்³ரஹ்மவிதா³ம் ஏஷ ப்³ரஹ்மலோக:, நாந்யேஷாம் ஸ்த்ரீவிஷயஸம்பர்கஜாதத்ருஷ்ணாநாம் ப்³ரஹ்மவிதா³மபீத்யர்த²: । தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதீத்யுக்தார்த²ம் । தஸ்மாத்பரமம் ஏதத்ஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மசர்யம் ப்³ரஹ்மவிதா³மித்யபி⁴ப்ராய: ॥
பஞ்சம: க²ண்ட³:
ய ஆத்மா ஸேதுத்வாதி³கு³ணை: ஸ்துத:, தத்ப்ராப்தயே ஜ்ஞாநஸஹகாரிஸாத⁴நாந்தரம் ப்³ரஹ்மசர்யாக்²யம் விதா⁴தவ்யமித்யாஹ । யஜ்ஞாதி³பி⁴ஶ்ச தத்ஸ்தௌதி கர்தவ்யார்த²ம் —
அத² யத்³யஜ்ஞ இத்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத்³ப்³ரஹ்மசர்யேண ஹ்யேவ யோ ஜ்ஞாதா தம் விந்த³தே(அ)த² யதி³ஷ்டமித்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத்³ப்³ரஹ்மசர்யேண ஹ்யேவேஷ்ட்வாத்மாநமநுவிந்த³தே ॥ 1 ॥
அத² யத்³யஜ்ஞ இத்யாசக்ஷதே லோகே பரமபுருஷார்த²ஸாத⁴நம் கத²யந்தி ஶிஷ்டா:, தத்³ப்³ரஹ்மசர்யமேவ । யஜ்ஞஸ்யாபி யத்ப²லம் தத் ப்³ரஹ்மசர்யவால்லம்ப⁴தே ; அத: யஜ்ஞோ(அ)பி ப்³ரஹ்மசர்யமேவேதி ப்ரதிபத்தவ்யம் । கத²ம் ப்³ரஹ்மசர்யம் யஜ்ஞ இதி, ஆஹ — ப்³ரஹ்மசர்யேணைவ ஹி யஸ்மாத் யோ ஜ்ஞாதா ஸ தம் ப்³ரஹ்மலோகம் யஜ்ஞஸ்யாபி பாரம்பர்யேண ப²லபூ⁴தம் விந்த³தே லப⁴தே, ததோ யஜ்ஞோ(அ)பி ப்³ரஹ்மசர்யமேவேதி । யோ ஜ்ஞாதா — இத்யக்ஷராநுவ்ருத்தே: யஜ்ஞோ ப்³ரஹ்மசர்யமேவ । அத² யதி³ஷ்டமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । கத²ம் ? ப்³ரஹ்மசர்யேணைவ ஸாத⁴நேந தம் ஈஶ்வரம் இஷ்ட்வா பூஜயித்வா அத²வா ஏஷணாம் ஆத்மவிஷயாம் க்ருத்வா தமாத்மாநமநுவிந்த³தே । ஏஷணாதி³ஷ்டமபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ ॥
அத² யத்ஸத்த்ராயணமித்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத்³ப்³ரஹ்மசர்யேண ஹ்யேவ ஸத ஆத்மநஸ்த்ராணம் விந்த³தே(அ)த² யந்மௌநமித்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத்³ப்³ரஹ்மசர்யேண ஹ்யேவாத்மாநமநுவித்³ய மநுதே ॥ 2 ॥
அத² யத்ஸத்த்ராயணமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । ததா² ஸத: பரஸ்மாதா³த்மந: ஆத்மநஸ்த்ராணம் ரக்ஷணம் ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நேந விந்த³தே । அத: ஸத்த்ராயணஶப்³த³மபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । அத² யந்மௌநமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் ; ப்³ரஹ்மசர்யேணைவ ஸாத⁴நேந யுக்த: ஸந் ஆத்மாநம் ஶாஸ்த்ராசார்யாப்⁴யாமநுவித்³ய பஶ்சாத் மநுதே த்⁴யாயதி । அதோ மௌநஶப்³த³மபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ ॥
அத² யத³நாஶகாயநமித்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மசர்யமேவ ததே³ஷ ஹ்யாத்மா ந நஶ்யதி யம் ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவிந்த³தே(அ)த² யத³ரண்யாயநமித்யாசக்ஷதே ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத³ரஶ்ச ஹ வை ண்யஶ்சார்ணவௌ ப்³ரஹ்மலோகே த்ருதீயஸ்யாமிதோ தி³வி ததை³ரம் மதீ³யꣳ ஸரஸ்தத³ஶ்வத்த²: ஸோமஸவநஸ்தத³பராஜிதா பூர்ப்³ரஹ்மண: ப்ரபு⁴விமிதꣳ ஹிரண்மயம் ॥ 3 ॥
அத² யத³நாஶகாயநமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । யமாத்மாநம் ப்³ரஹ்மசர்யேண அநுவிந்த³தே, ஸ ஏஷ ஹி ஆத்மா ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவதோ ந நஶ்யதி ; தஸ்மாத³நாஶகாயநமபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ । அத² யத³ரண்யாயநமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । அரண்யஶப்³த்³யயோரர்ணவயோர்ப்³ரஹ்மசர்யவதோ(அ)யநாத³ரண்யாயநம் ப்³ரஹ்மசர்யம் । யோ ஜ்ஞாநாத்³யஜ்ஞ: ஏஷணாதி³ஷ்டம் ஸதஸ்த்ராணாத்ஸத்த்ராயணம் மநநாந்மௌநம் அநஶநாத³நாஶகாயநம் அரண்யயோர்க³மநாத³ரண்யாயநம் இத்யாதி³பி⁴ர்மஹத்³பி⁴: புருஷார்த²ஸாத⁴நை: ஸ்துதத்வாத் ப்³ரஹ்மசர்யம் பரமம் ஜ்ஞாநஸ்ய ஸஹகாரிகாரணம் ஸாத⁴நம் — இத்யதோ ப்³ரஹ்மவிதா³ யத்நதோ ரக்ஷணீயமித்யர்த²: । தத் தத்ர ஹி ப்³ரஹ்மலோகே அரஶ்ச ஹ வை ப்ரஸித்³தோ⁴ ண்யஶ்ச அர்ணவௌ ஸமுத்³ரௌ ஸமுத்³ரோபமே வா ஸரஸீ, த்ருதீயஸ்யாம் பு⁴வமந்தரிக்ஷம் ச அபேக்ஷ்ய த்ருதீயா த்³யௌ: தஸ்யாம் த்ருதீயஸ்யாம் இத: அஸ்மால்லோகாதா³ரப்⁴ய க³ண்யமாநாயாம் தி³வி । தத் தத்ரைவ ச ஐரம் இரா அந்நம் தந்மய: ஐர: மண்ட³: தேந பூர்ணம் ஐரம் மதீ³யம் தது³பயோகி³நாம் மத³கரம் ஹர்ஷோத்பாத³கம் ஸர: । தத்ரைவ ச அஶ்வத்தோ² வ்ருக்ஷ: ஸோமஸவநோ நாமத: ஸோமோ(அ)ம்ருதம் தந்நிஸ்ரவ: அம்ருதஸ்ரவ இதி வா । தத்ரைவ ச ப்³ரஹ்மலோகே ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நரஹிதைர்ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவத்³ப்⁴ய: அந்யை: ந ஜீயத இதி அபராஜிதா நாம பூ: புரீ ப்³ரஹ்மணோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய । ப்³ரஹ்மணா ச ப்ரபு⁴ணா விஶேஷேண மிதம் நிர்மிதம் தச்ச ஹிரண்மயம் ஸௌவர்ணம் ப்ரபு⁴விமிதம் மண்ட³பமிதி வாக்யஶேஷ: ॥
தத்³ய ஏவைதாவரம் ச ண்யம் சார்ணவௌ ப்³ரஹ்மலோகே ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவிந்த³ந்தி தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோகஸ்தேஷாꣳ ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி ॥ 4 ॥
தத் தத்ர ப்³ரஹ்மலோகே ஏதாவர்ணவௌ யாவரண்யாக்²யாவுக்தௌ ப்³ரஹ்மசர்யேண ஸாத⁴நேந அநுவிந்த³ந்தி யே, தேஷாமேவ ஏஷ: யோ வ்யாக்²யாத: ப்³ரஹ்மலோக: । தேஷாம் ச ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவதாம் ப்³ரஹ்மவிதா³ம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி, நாந்யேஷாமப்³ரஹ்மசர்யபராணாம் பா³ஹ்யவிஷயாஸக்தபு³த்³தீ⁴நாம் கதா³சித³பீத்யர்த²: ॥
நந்வத்ர ‘த்வமிந்த்³ரஸ்த்வம் யமஸ்த்வம் வருண:’ இத்யாதி³பி⁴ர்யதா² கஶ்சித்ஸ்தூயதே மஹார்ஹ:, ஏவமிஷ்டாதி³பி⁴: ஶப்³தை³: ந ஸ்த்ர்யாதி³விஷயத்ருஷ்ணாநிவ்ருத்திமாத்ரம் ஸ்துத்யர்ஹம் ; கிம் தர்ஹி, ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஸாத⁴நத்வாத் ததே³வேஷ்டாதி³பி⁴: ஸ்தூயத இதி கேசித । ந, ஸ்த்ர்யாதி³பா³ஹ்யவிஷயத்ருஷ்ணாபஹ்ருதசித்தாநாம் ப்ரத்யகா³த்மவிவேகவிஜ்ஞாநாநுபபத்தே:, ‘பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத்ஸ்வயம்பூ⁴ஸ்தஸ்மாத்பராங்பஶ்யதி நாந்தராத்மந்’ (கா. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶதேப்⁴ய: । ஜ்ஞாநஸஹகாரிகாரணம் ஸ்த்ர்யாதி³விஷயத்ருஷ்ணாநிவ்ருத்திஸாத⁴நம் விதா⁴தவ்யமேவேதி யுக்தைவ தத்ஸ்துதி: । நநு ச யஜ்ஞாதி³பி⁴: ஸ்துதம் ப்³ரஹ்மசர்யமிதி யஜ்ஞாதீ³நாம் புருஷார்த²ஸாத⁴நத்வம் க³ம்யதே । ஸத்யம் க³ம்யதே, ந த்விஹ ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ரதி யஜ்ஞாதீ³நாம் ஸாத⁴நத்வமபி⁴ப்ரேத்ய யஜ்ஞாதி³பி⁴ர்ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸ்தூயதே ; கிம் தர்ஹி, தேஷாம் ப்ரஸித்³த⁴ம் புருஷார்த²ஸாத⁴நத்வமபேக்ஷ்ய । யதே²ந்த்³ராதி³பி⁴: ராஜா, ந து யத்ரேந்த்³ராதீ³நாம் வ்யாபார: தத்ரைவ ராஜ்ஞ இதி — தத்³வத் ॥
ய இமே(அ)ர்ணவாத³யோ ப்³ராஹ்மலௌகிகா: ஸங்கல்பஜாஶ்ச பித்ராத³யோ போ⁴கா³:, தே கிம் ப்ரார்தி²வா ஆப்யாஶ்ச யதே²ஹ லோகே த்³ருஶ்யந்தே தத்³வத³ர்ணவவ்ருக்ஷபூ:ஸ்வர்ணமண்ட³பாநி, ஆஹோம்வித் மாநஸப்ரத்யயமாத்ராணீதி । கிஞ்சாத: ? யதி³ பார்தி²வா ஆப்யாஶ்ச ஸ்தூ²லா: ஸ்யு:, ஹ்ருத்³யாகாஶே ஸமாதா⁴நாநுபபத்தி: । புராணே ச மநோமயாநி ப்³ரஹ்மலோகே ஶரீராதீ³நீதி வாக்யம் விருத்⁴யேத ; ‘அஶோகமஹிமம்’ (ப்³ரு. உ. 5 । 10 । 1) இத்யாத்³யாஶ்ச ஶ்ருதய: । நநு ஸமுத்³ரா: ஸரித: ஸராம்ஸி வாப்ய: கூபா யஜ்ஞா வேதா³ மந்த்ராத³யஶ்ச மூர்திமந்த: ப்³ரஹ்மாணமுபதிஷ்ட²ந்தே இதி மாநஸத்வே விருத்⁴யேத புராணஸ்ம்ருதி: । ந, மூர்திமத்த்வே ப்ரஸித்³த⁴ரூபாணாமேவ தத்ர க³மநாநுபபத்தே: । தஸ்மாத்ப்ரஸித்³த⁴மூர்திவ்யதிரேகேண ஸாக³ராதீ³நாம் மூர்த்யந்தரம் ஸாக³ராதி³பி⁴ருபாத்தம் ப்³ரஹ்மலோகக³ந்த்ரு கல்பநீயம் । துல்யாயாம் ச கல்பநாயாம் யதா²ப்ரஸித்³தா⁴ ஏவ மாநஸ்ய: ஆகாரவத்ய: பும்ஸ்த்ர்யாத்³யா மூர்தயோ யுக்தா: கல்பயிதும் , மாநஸதே³ஹாநுரூப்யஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: । த்³ருஷ்டா ஹி மாநஸ்ய ஏவ ஆகாரவத்ய: பும்ஸ்த்ர்யாத்³யா மூர்தய: ஸ்வப்நே । நநு தா அந்ருதா ஏவ ; ‘த இமே ஸத்யா: காமா:’ (சா². உ. 8 । 3 । 1) இதி ஶ்ருதி: ததா² ஸதி விருத்⁴யேத । ந, மாநஸப்ரத்யயஸ்ய ஸத்த்வோபபத்தே: । மாநஸா ஹி ப்ரத்யயா: ஸ்த்ரீபுருஷாத்³யாகாரா: ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யந்தே । நநு ஜாக்³ரத்³வாஸநாரூபா: ஸ்வப்நத்³ருஶ்யா:, ந து தத்ர ஸ்த்ர்யாத³ய: ஸ்வப்நே வித்³யந்தே । அத்யல்பமித³முச்யதே । ஜாக்³ரத்³விஷயா அபி மாநஸப்ரத்யயாபி⁴நிர்வ்ருத்தா ஏவ, ஸதீ³க்ஷாபி⁴நிர்வ்ருத்ததேஜோப³ந்நமயத்வாஜ்ஜாக்³ரத்³விஷயாணாம் । ஸங்கல்பமூலா ஹி லோகா இதி ச உக்தம் ‘ஸமக்ல்ருப்தாம் த்³யாவாப்ருதி²வீ’ (சா². உ. 7 । 4 । 2) இத்யத்ர । ஸர்வஶ்ருதிஷு ச ப்ரத்யகா³த்மந உத்பத்தி: ப்ரலயஶ்ச தத்ரைவ ஸ்தி²திஶ்ச ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இத்யாதி³நா உச்யதே । தஸ்மாந்மாநஸாநாம் பா³ஹ்யாநாம் ச விஷயாணாம் இதரேதரகார்யகாரணத்வமிஷ்யத ஏவ பீ³ஜாங்குரவத் । யத்³யபி பா³ஹ்யா ஏவ மாநஸா: மாநஸா ஏவ ச பா³ஹ்யா:, நாந்ருதத்வம் தேஷாம் கதா³சித³பி ஸ்வாத்மநி ப⁴வதி । நநு ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டா: ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்யாந்ருதா ப⁴வந்தி விஷயா: । ஸத்யமேவ । ஜாக்³ராத்³போ³தா⁴பேக்ஷம் து தத³ந்ருதத்வம் ந ஸ்வத: । ததா² ஸ்வப்நபோ³தா⁴பேக்ஷம் ச ஜாக்³ரத்³த்³ருஷ்டவிஷயாந்ருதத்வம் ந ஸ்வத: । விஶேஷாகாரமாத்ரம் து ஸர்வேஷாம் மித்²யாப்ரத்யயநிமித்தமிதி வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமந்ருதம் , த்ரீணி ரூபாணீத்யேவ ஸத்யம் । தாந்யப்யாகாரவிஶேஷதோ(அ)ந்ருதம் ஸ்வத: ஸந்மாத்ரரூபதயா ஸத்யம் । ப்ராக்ஸதா³த்மப்ரதிபோ³தா⁴த்ஸ்வவிஷயே(அ)பி ஸர்வம் ஸத்யமேவ ஸ்வப்நத்³ருஶ்யா இவேதி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । தஸ்மாந்மாநஸா ஏவ ப்³ராஹ்மலௌகிகா அரண்யாத³ய: ஸங்கல்பஜாஶ்ச பித்ராத³ய: காமா: । பா³ஹ்யவிஷயபோ⁴க³வத³ஶுத்³தி⁴ரஹிதத்வாச்சு²த்³த⁴ஸத்த்வஸங்கல்பஜந்யா இதி நிரதிஶயஸுகா²: ஸத்யாஶ்ச ஈஶ்வராணாம் ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ஸத்ஸத்யாத்மப்ரதிபோ³தே⁴(அ)பி ரஜ்ஜ்வாமிவ கல்பிதா: ஸர்பாத³ய: ஸதா³த்மஸ்வரூபதாமேவ ப்ரதிபத்³யந்த இதி ஸதா³த்மநா ஸத்யா ஏவ ப⁴வந்தி ॥
ஷஷ்ட²: க²ண்ட³:
யஸ்து ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகக³தம் யதோ²க்தகு³ணவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நஸம்பந்ந: த்யக்தபா³ஹ்யவிஷயாந்ருதத்ருஷ்ண: ஸந் உபாஸ்தே, தஸ்யேயம் மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா க³திர்வக்தவ்யேதி நாடீ³க²ண்ட³ ஆரப்⁴யதே —
அத² யா ஏதா ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தா: பிங்க³லஸ்யாணிம்நஸ்திஷ்ட²ந்தி ஶுக்லஸ்ய நீலஸ்ய பீதஸ்ய லோஹிதஸ்யேத்யஸௌ வா ஆதி³த்ய: பிங்க³ல ஏஷ ஶுக்ல ஏஷ நீல ஏஷ பீத ஏஷ லோஹித: ॥ 1 ॥
அத² யா ஏதா: வக்ஷ்யமாணா: ஹ்ருத³யஸ்ய புண்ட³ரீகாகாரஸ்ய ப்³ரஹ்மோபாஸநஸ்தா²நஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴ந்ய: நாட்³ய: ஹ்ருத³யமாம்ஸபிண்டா³த்ஸர்வதோ விநி:ஸ்ருதா: ஆதி³த்யமண்ட³லாதி³வ ரஶ்மய:, தாஶ்சைதா: பிங்க³லஸ்ய வர்ணவிஶேஷவிஶிஷ்டஸ்ய அணிம்ந: ஸூக்ஷ்மரஸஸ்ய ரஸேந பூர்ணா: ததா³காரா ஏவ திஷ்டந்தி வர்தந்த இத்யர்த²: । ததா² ஶுக்லஸ்ய நீலஸ்ய பீதஸ்ய லோஹிதஸ்ய ச ரஸஸ்ய பூர்ணா இதி ஸர்வத்ர அத்⁴யாஹார்யம் । ஸௌரேண தேஜஸா பித்தாக்²யேந பாகாபி⁴நிர்வ்ருத்தேந கபே²ந அல்பேந ஸம்பர்காத் பிங்க³லம் ப⁴வதி ஸௌரம் தேஜ: பித்தாக்²யம் । ததே³வ ச வாதபூ⁴யஸ்த்வாத் நீலம் ப⁴வதி । ததே³வ ச கப²பூ⁴யஸ்த்வாத் ஶுக்லம் । கபே²ந ஸமதாயாம் பீதம் । ஶோணிதபா³ஹுல்யேந லோஹிதம் । வைத்³யகாத்³வா வர்ணவிஶேஷா அந்வேஷ்டவ்யா: கத²ம் ப⁴வந்தீதி । ஶ்ருதிஸ்த்வாஹ — ஆதி³த்யஸம்ப³ந்தா⁴தே³வ தத்தேஜஸோ நாடீ³ஷ்வநுக³தஸ்யைதே வர்ணவிஶேஷா இதி । கத²ம் ? அஸௌ வா ஆதி³த்ய: பிங்க³லோ வர்ணத:, ஏஷ ஆதி³த்ய: ஶுக்லோ(அ)ப்யேஷ நீல ஏஷ பீத ஏஷ லோஹித ஆதி³த்ய ஏவ ॥
தத்³யதா² மஹாபத² ஆதத உபௌ⁴ க்³ராமௌ க³ச்ச²தீமம் சாமும் சைவமேவைதா ஆதி³த்யஸ்ய ரஶ்மய உபௌ⁴ லோகௌ க³ச்ச²ந்தீமம் சாமும் சாமுஷ்மாதா³தி³த்யாத்ப்ரதாயந்தே தா ஆஸு நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தா ஆப்⁴யோ நாடீ³ப்⁴ய: ப்ரதாயந்தே தே(அ)முஷ்மிந்நாதி³த்யே ஸ்ருப்தா: ॥ 2 ॥
தஸ்யாத்⁴யாத்மம் நாடீ³பி⁴: கத²ம் ஸம்ப³ந்த⁴ இதி, அத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — தத் தத்ர யதா² லோகே மஹாந் விஸ்தீர்ண: பந்தா² மஹாபத²: ஆதத: வ்யாப்த: உபௌ⁴ க்³ராமௌ க³ச்ச²தி இமம் ச ஸம்நிஹிதம் அமும் ச விப்ரக்ருஷ்டம் தூ³ரஸ்த²ம் , ஏவம் யதா² த்³ருஷ்டாந்த: மஹாபத²: உபௌ⁴ க்³ராமௌ ப்ரவிஷ்ட:, ஏவமேவைதா: ஆதி³த்யஸ்ய ரஶ்மய: உபௌ⁴ லோகௌ அமும் ச ஆதி³த்யமண்ட³லம் இமம் ச புருஷம் க³ச்ச²ந்தி உப⁴யத்ர ப்ரவிஷ்டா: । யதா² மஹாபத²: । கத²ம் ? அமுஷ்மாதா³தி³த்யமண்ட³லாத் ப்ரதாயந்தே ஸந்ததா ப⁴வந்தி । தா அத்⁴யாத்மமாஸு பிங்க³லாதி³வர்ணாஸு யதோ²க்தாஸு நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தா: க³தா: ப்ரவிஷ்டா இத்யர்த²: । ஆப்⁴யோ நாடீ³ப்⁴ய: ப்ரதாயந்தே ப்ரவ்ருத்தா: ஸந்தாநபூ⁴தா: ஸத்ய: தே அமுஷ்மிந் । ரஶ்மீநாமுப⁴யலிங்க³த்வாத் தே இத்யுச்யந்தே ॥
தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாத்யாஸு ததா³ நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி தம் ந கஶ்சந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதி தேஜஸா ஹி ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ॥ 3 ॥
தத் தத்ர ஏவம் ஸதி யத்ர யஸ்மிந்காலே ஏதத் ஸ்வபநம் அயம் ஜீவ: ஸுப்தோ ப⁴வதி । ஸ்வாபஸ்ய த்³விப்ரகாரத்வாத்³விஶேஷணம் ஸமஸ்த இதி । உபஸம்ஹ்ருதஸர்வகரணவ்ருத்திரித்யேதத் । அத: பா³ஹ்யவிஷயஸம்பர்கஜநிதகாலுஷ்யாபா⁴வாத் ஸம்யக் ப்ரஸந்ந: ஸம்ப்ரஸந்நோ ப⁴வதி । அத ஏவ ஸ்வப்நம் விஷயாகாராபா⁴ஸம் மாநஸம் ஸ்வப்நப்ரத்யயம் ந விஜாநாதி நாநுப⁴வதீத்யர்த²: । யதை³வம் ஸுப்தோ ப⁴வதி, ஆஸு ஸௌரதேஜ:பூர்ணாஸு யதோ²க்தாஸு நாடீ³ஷு ததா³ ஸ்ருப்த: ப்ரவிஷ்ட:, நாடீ³பி⁴ர்த்³வாரபூ⁴தாபி⁴: ஹ்ருத³யாகாஶம் க³தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ந ஹி அந்யத்ர ஸத்ஸம்பத்தே: ஸ்வப்நாத³ர்ஶநமஸ்தீதி ஸாமர்த்²யாத் நாடீ³ஷ்விதி ஸப்தமீ த்ருதீயயா பரிணம்யதே । தம் ஸதா ஸம்பந்நம் ந கஶ்சந ந கஶ்சித³பி த⁴ர்மாத⁴ர்மரூப: பாப்மா ஸ்ப்ருஶதீதி, ஸ்வரூபாவஸ்தி²தத்வாத் ததா³ ஆத்மந: । தே³ஹேந்த்³ரியவிஶிஷ்டம் ஹி ஸுக²து³:க²கார்யப்ரதா³நேந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதீதி, ந து ஸத்ஸம்பந்நம் ஸ்வரூபாவஸ்த²ம் கஶ்சித³பி பாப்மா ஸ்ப்ரஷ்டுமுத்ஸஹதே, அவிஷயத்வாத் । அந்யோ ஹி அந்யஸ்ய விஷயோ ப⁴வதி, ந த்வந்யத்வம் கேநசித்குதஶ்சித³பி ஸத்ஸம்பந்நஸ்ய । ஸ்வரூபப்ரச்யவநம் து ஆத்மநோ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நாவஸ்தா²ம் ப்ரதி க³மநம் பா³ஹ்யவிஷயப்ரதிபோ³த⁴: அவித்³யாகாமகர்மபீ³ஜஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யாஹுதாஶாதா³ஹநிமித்தமித்யவோசாம ஷஷ்டே² ஏவ ; ததி³ஹாபி ப்ரத்யேதவ்யம் । யதை³வம் ஸுப்த: ஸௌரேண தேஜஸா ஹி நாட்³யந்தர்க³தேந ஸர்வத: ஸம்பந்ந: வ்யாப்த: ப⁴வதி । அத: விஶேஷேண சக்ஷுராதி³நாடீ³த்³வாரைர்பா³ஹ்யவிஷயபோ⁴கா³ய அப்ரஸ்ருதாநி கரணாநி அஸ்ய ததா³ ப⁴வந்தி । தஸ்மாத³யம் கரணாநாம் நிரோதா⁴த் ஸ்வாத்மந்யேவாவஸ்தி²த: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாதீதி யுக்தம் ॥
அத² யத்ரைதத³ப³லிமாநம் நீதோ ப⁴வதி தமபி⁴த ஆஸீநா ஆஹுர்ஜாநாஸி மாம் ஜாநாஸி மாமிதி ஸ யாவத³ஸ்மாச்ச²ரீராத³நுத்க்ராந்தோ ப⁴வதி தாவஜ்ஜாநாதி ॥ 4 ॥
தத்ர ஏவம் ஸதி, அத² யத்ர யஸ்மிந்காலே அப³லிமாநம் அப³லபா⁴வம் தே³ஹஸ்ய ரோகா³தி³நிமித்தம் ஜராதி³நிமித்தம் வா க்ருஶீபா⁴வம் ஏதத் நயநம் நீத: ப்ராபித: தே³வத³த்தோ ப⁴வதி முமூர்ஷுர்யதா³ ப⁴வதீத்யர்த²: । தமபி⁴த: ஸர்வதோ வேஷ்டயித்வா ஆஸீநா ஜ்ஞாதய: ஆஹு: — ஜாநாஸி மாம் தவ புத்ரம் ஜாநாஸி மாம் பிதரம் ச இத்யாதி³ । ஸ முமூர்ஷு: யாவத³ஸ்மாச்ச²ரீராத³நுத்க்ராந்த: அநிர்க³த: ப⁴வதி தாவத்புத்ராதீ³ஞ்ஜாநாதி ॥
அத² யத்ரைதத³ஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ராமத்யதை²தைரேவ ரஶ்மிபி⁴ரூர்த்⁴வமாக்ரமதே ஸ ஓமிதி வா ஹோத்³வா மீயதே ஸ யாவத்க்ஷிப்யேந்மநஸ்தாவதா³தி³த்யம் க³ச்ச²த்யேதத்³வை க²லு லோகத்³வாரம் விது³ஷாம் ப்ரபத³நம் நிரோதோ⁴(அ)விது³ஷாம் ॥ 5 ॥
அத² யத்ர யதா³, ஏதத்க்ரியாவிஶேஷணமிதி, அஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ராமதி, அத² ததா³ ஏதைரேவ யதோ²க்தாபி⁴: ரஶ்மிபி⁴: ஊர்த்⁴வமாக்ரமதே யதா²கர்மஜிதம் லோகம் ப்ரைதி அவித்³வாந் । இதரஸ்து வித்³வாந் யதோ²க்தஸாத⁴நஸம்பந்ந: ஸ ஓமிதி ஓங்காரேண ஆத்மாநம் த்⁴யாயந் யதா²பூர்வம் வா ஹ ஏவ, உத்³வா ஊர்த்⁴வம் வா வித்³வாம்ஶ்சேத் இதரஸ்திர்யங்வேத்யபி⁴ப்ராய: । மீயதே ப்ரமீயதே க³ச்ச²தீத்யர்த²: । ஸ வித்³வாந் உத்க்ரமிஷ்யந்யாவத்க்ஷிப்யேந்மந: யாவதா காலேந மநஸ: க்ஷேப: ஸ்யாத் , தாவதா காலேந ஆதி³த்யம் க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி க்ஷிப்ரம் க³ச்ச²தீத்யர்த²:, ந து தாவதைவ காலேநேதி விவக்ஷிதம் । கிமர்த²மாதி³த்யம் க³ச்ச²தீதி, உச்யதே — ஏதத்³வை க²லு ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மலோகஸ்ய த்³வாரம் ய ஆதி³த்ய: ; தேந த்³வாரபூ⁴தேந ப்³ரஹ்மலோகம் க³ச்ச²தி வித்³வாந் । அத: விது³ஷாம் ப்ரபத³நம் , ப்ரபத்³யதே ப்³ரஹ்மலோகமநேந த்³வாரேணேதி ப்ரபத³நம் । நிரோத⁴நம் நிரோத⁴: அஸ்மாதா³தி³த்யாத³விது³ஷாம் ப⁴வதீதி நிரோத⁴:, ஸௌரேண தேஜஸா தே³ஹே ஏவ நிருத்³தா⁴: ஸந்த: மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா நோத்க்ரமந்த ஏவேத்யர்த²:, ‘விஷ்வங்ஙந்யா’ (சா². உ. 8 । 6 । 6) இதி ஶ்லோகாத் ॥
ததே³ஷ ஶ்லோக: । ஶதம் சைகா ச ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தாஸாம் மூர்தா⁴நமபி⁴நி:ஸ்ருதைகா தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேவ விஷ்வங்ஙந்யா உத்க்ரமணே ப⁴வந்த்யுத்க்ரமணே ப⁴வந்தி ॥ 6 ॥
தத் தஸ்மிந் யதோ²க்தே(அ)ர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ மந்த்ரோ ப⁴வதி — ஶதம் ச ஏகா ஏகோத்தரஶதம் நாட்³ய: ஹ்ருத³யஸ்ய மாம்ஸபிண்ட³பூ⁴தஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴ந்ய: ப்ரதா⁴நதோ ப⁴வந்தி, ஆநந்த்யாத்³தே³ஹநாடீ³நாம் । தாஸாமேகா மூர்தா⁴நமபி⁴நி:ஸ்ருதா விநிர்க³தா । தயோர்த்⁴வமாயந் க³ச்ச²ந் அம்ருதத்வம் அம்ருதபா⁴வமேதி । விஷ்வக் நாநாக³தய: திர்யக்³விஸர்பிண்ய ஊர்த்⁴வகா³ஶ்ச அந்யா நாட்³ய: ப⁴வந்தி ஸம்ஸாரக³மநத்³வாரபூ⁴தா: ; ந த்வம்ருதத்வாய ; கிம் தர்ஹி, உத்க்ரமணே ஏவ உத்க்ராந்த்யர்த²மேவ ப⁴வந்தீத்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: ப்ரகரணஸமாப்த்யர்த²: ॥
ஸப்தம: க²ண்ட³:
‘அத² ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைதத³ம்ருதப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 3 । 4) இத்யுக்தம் । தத்ர கோ(அ)ஸௌ ஸம்ப்ரஸாத³: ? கத²ம் வா தஸ்யாதி⁴க³ம:, யதா² ஸோ(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ? யேந ஸ்வரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸம் கிம்லக்ஷண ஆத்மா ? ஸம்ப்ரஸாத³ஸ்ய ச தே³ஹஸம்ப³ந்தீ⁴நி பரரூபாணி, ததோ யத³ந்யத்கத²ம் ஸ்வரூபம் ? இதி ஏதே(அ)ர்தா² வக்தவ்யா இத்யுத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே । ஆக்²யாயிகா து வித்³யாக்³ரஹணஸம்ப்ரதா³நவிதி⁴ப்ரத³ர்ஶநார்தா² வித்³யாஸ்துத்யர்தா² ச — ராஜஸேவிதம் பாநீயமிதிவத் ।
ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய:
ய ஆத்மாபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப: ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய: ஸ ஸர்வாꣳஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாꣳஶ்ச காமாந்யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதீதி ஹ ப்ரஜாபதிருவாச ॥ 1 ॥
ய ஆத்மா அபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:, யஸ்யோபாஸநாய உபலப்³த்⁴யர்த²ம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகமபி⁴ஹிதம் , யஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா: ஸத்யா: அந்ருதாபிதா⁴நா:, யது³பாஸநஸஹபா⁴வி ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸாத⁴நமுக்தம் , உபாஸநப²லபூ⁴தகாமப்ரதிபத்தயே ச மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா க³திரபி⁴ஹிதா, ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶைர்ஜ்ஞாதவ்ய: ஸ விஶேஷேண ஜ்ஞாதுமேஷ்டவ்ய: விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய: ஸ்வஸம்வேத்³யதாமாபாத³யிதவ்ய: । கிம் தஸ்யாந்வேஷணாத்³விஜிஜ்ஞாஸநாச்ச ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் ; ய: தமாத்மாநம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶேந அந்விஷ்ய விஜாநாதி ஸ்வஸம்வேத்³யதாமாபாத³யதி, தஸ்ய ஏதத்ஸர்வலோககாமாவாப்தி: ஸர்வாத்மதா ப²லம் ப⁴வதீதி ஹ கில ப்ரஜாபதிருவாச । அந்வேஷ்டவ்ய: விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய இதி ச ஏஷ நியமவிதி⁴ரேவ, ந அபூர்வவிதி⁴: । ஏவமந்வேஷ்டவ்யோ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய இத்யர்த²:, த்³ருஷ்டார்த²த்வாத³ந்வேஷணவிஜிஜ்ஞாஸநயோ: । த்³ருஷ்டார்த²த்வம் ச த³ர்ஶயிஷ்யதி ‘நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி’ (சா². உ. 8 । 9 । 1), (சா². உ. 8 । 10 । 2), (சா². உ. 8 । 11 । 2) இத்யநேந அஸக்ருத் । பரரூபேண ச தே³ஹாதி³த⁴ர்மைரவக³ம்யமாநஸ்ய ஆத்மந: ஸ்வரூபாதி⁴க³மே விபரீதாதி⁴க³மநிவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டம் ப²லமிதி நியமார்த²தைவ அஸ்ய விதே⁴ர்யுக்தா, ந த்வக்³நிஹோத்ராதீ³நாமிவ அபூர்வவிதி⁴த்வமிஹ ஸம்ப⁴வதி ॥
தத்³தோ⁴ப⁴யே தே³வாஸுரா அநுபு³பு³தி⁴ரே தே ஹோசுர்ஹந்த தமாத்மாநமந்விச்சா²மோ யமாத்மாநமந்விஷ்ய ஸர்வாꣳஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாꣳஶ்ச காமாநிதீந்த்³ரோ ஹைவ தே³வாநாமபி⁴ப்ரவவ்ராஜ விரோசநோ(அ)ஸுராணாம் தௌ ஹாஸம்விதா³நாவேவ ஸமித்பாணீ ப்ரஜாபதிஸகாஶமாஜக்³மது: ॥ 2 ॥
தத்³தோ⁴ப⁴யே இத்யாத்³யாக்²யாயிகாப்ரயோஜநமுக்தம் । தத்³த⁴ கில ப்ரஜாபதேர்வசநம் உப⁴யே தே³வாஸுரா: தே³வாஶ்சாஸுராஶ்ச தே³வாஸுரா: அநு பரம்பராக³தம் ஸ்வகர்ணகோ³சராபந்நம் அநுபு³பு³தி⁴ரே அநுபு³த்³த⁴வந்த: । தே ச ஏதத்ப்ரஜாபதிவசோ பு³த்³த்⁴வா கிமகுர்வந்நிதி, உச்யதே தே ஹ ஊசு: உக்தவந்த: அந்யோந்யம் தே³வா: ஸ்வபரிஷதி³ அஸுராஶ்ச — ஹந்த யதி³ அநுமதிர்ப⁴வதாம் , ப்ரஜாபதிநோக்தம் தமாத்மாநமந்விச்சா²ம: அந்வேஷணம் குர்ம:, யமாத்மாநமந்விஷ்ய ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் இத்யுக்த்வா இந்த்³ர: ஹைவ ராஜைவ ஸ்வயம் தே³வாநாம் இதராந்தே³வாம்ஶ்ச போ⁴க³பரிச்ச²த³ம் ச ஸர்வம் ஸ்தா²பயித்வா ஶரீரமாத்ரேணைவ ப்ரஜாபதிம் ப்ரதி அபி⁴ப்ரவவ்ராஜ ப்ரக³தவாந் , ததா² விரோசந: அஸுராணாம் । விநயேந கு³ரவ: அபி⁴க³ந்தவ்யா இத்யேதத்³த³ர்ஶயதி, த்ரைலோக்ய ராஜ்யாச்ச கு³ருதரா வித்³யேதி, யத: தே³வாஸுரராஜௌ மஹார்ஹபோ⁴கா³ர்ஹௌ ஸந்தௌ ததா² கு³ருமப்⁴யுபக³தவந்தௌ । தௌ ஹ கில அஸம்விதா³நாவேவ அந்யோந்யம் ஸம்வித³மகுர்வாணௌ வித்³யாப²லம் ப்ரதி அந்யோந்யமீர்ஷ்யாம் த³ர்ஶயந்தௌ ஸமித்பாணீ ஸமித்³பா⁴ரஹஸ்தௌ ப்ரஜாபதிஸகாஶமாஜக்³மது: ஆக³தவந்தௌ ॥
தௌ ஹ த்³வாத்ரிꣳஶதம் வர்ஷாணி ப்³ரஹ்மசர்யமூஷதுஸ்தௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச கிமிச்ச²ந்தாவவாஸ்தமிதி தௌ ஹோசதுர்ய ஆத்மாபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப: ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய: ஸ ஸர்வாꣳஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாꣳஶ்ச காமாந்யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதீதி ப⁴க³வதோ வசோ வேத³யந்தே தமிச்ச²ந்தாவவாஸ்தமிதி ॥ 3 ॥
தௌ ஹ க³த்வா த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி ஶுஶ்ரூஷாபரௌ பூ⁴த்வா ப்³ரஹ்மசர்யம் ஊஷது: உஷிதவந்தௌ । அபி⁴ப்ராயஜ்ஞ: ப்ரஜாபதி: தாவுவாச — கிமிச்ச²ந்தௌ கிம் ப்ரயோஜநமபி⁴ப்ரேத்ய இச்ச²ந்தௌ அவாஸ்தம் உஷிதவந்தௌ யுவாமிதி । இத்யுக்தௌ தௌ ஹ ஊசது: — ய ஆத்மேத்யாதி³ ப⁴க³வதோ வசோ வேத³யந்தே ஶிஷ்டா:, அத: தமாத்மாநம் ஜ்ஞாதுமிச்ச²ந்தௌ அவாஸ்தமிதி । யத்³யபி ப்ராக்ப்ரஜாபதே: ஸமீபாக³மநாத் அந்யோந்யமீர்ஷ்யாயுக்தாவபூ⁴தாம் , ததா²பி வித்³யாப்ராப்திப்ரயோஜநகௌ³ரவாத் த்யக்தராக³த்³வேஷமோஹேர்ஷ்யாதி³தோ³ஷாவேவ பூ⁴த்வா ஊஷது: ப்³ரஹ்மசர்யம் ப்ரஜாபதௌ । தேநேத³ம் ப்ரக்²யாபிதமாத்மவித்³யாகௌ³ரவம் ॥
தௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேத்யத² யோ(அ)யம் ப⁴க³வோ(அ)ப்ஸு பரிக்²யாயதே யஶ்சாயமாத³ர்ஶே கதம ஏஷ இத்யேஷ உ ஏவைஷு ஸர்வேஷ்வந்தேஷு பரிக்²யாயத இதி ஹோவாச ॥ 4 ॥
தௌ ஏவம் தபஸ்விநௌ ஶுத்³த⁴கல்மஷௌ யோக்³யௌ உபலக்ஷ்ய ப்ரஜாபதிருவாச ஹ — ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷ: நிவ்ருத்தசக்ஷுர்பி⁴ர்ம்ருதி³தகஷாயை: த்³ருஶ்யதே யோகி³பி⁴ர்த்³ரஷ்டா, ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மாதி³கு³ண:, யமவோசம் புரா அஹம் யத்³விஜ்ஞாநாத்ஸர்வலோககாமாவாப்தி: ஏதத³ம்ருதம் பூ⁴மாக்²யம் அத ஏவாப⁴யம் , அத ஏவ ப்³ரஹ்ம வ்ருத்³த⁴தமமிதி । அதை²தத்ப்ரஜாபதிநோக்தம் அக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே இதி வச: ஶ்ருத்வா சா²யாரூபம் புருஷம் ஜக்³ருஹது: । க்³ருஹீத்வா ச த்³ருடீ⁴கரணாய ப்ரஜாபதிம் ப்ருஷ்டவந்தௌ — அத² யோ(அ)யம் ஹே ப⁴க³வ: அப்ஸு பரிக்²யாயதே பரி ஸமந்தாத் ஜ்ஞாயதே, யஶ்சாயமாத³ர்ஶே ஆத்மந: ப்ரதிபி³ம்பா³கார: பரிக்²யாயதே க²ங்கா³தௌ³ ச, கதம ஏஷ ஏஷாம் ப⁴க³வத்³பி⁴ருக்த:, கிம் வா ஏக ஏவ ஸர்வேஷ்விதி । ஏவம் ப்ருஷ்ட: ப்ரஜாபதிருவாச — ஏஷ உ ஏவ யஶ்சக்ஷுஷி த்³ரஷ்டா மயோக்த இதி । ஏதந்மநஸி க்ருத்வா ஏஷு ஸர்வேஷ்வந்தேஷு மத்⁴யேஷு பரிக்²யாயத இதி ஹ உவாச ॥
நநு கத²ம் யுக்தம் ஶிஷ்யயோர்விபரீதக்³ரஹணமநுஜ்ஞாதும் ப்ரஜாபதே: விக³ததோ³ஷஸ்ய ஆசார்யஸ்ய ஸத: ? ஸத்யமேவம் , நாநுஜ்ஞாதம் । கத²ம் ? ஆத்மந்யத்⁴யாரோபிதபாண்டி³த்யமஹத்த்வபோ³த்³த்⁴ருத்வௌ ஹி இந்த்³ரவிரோசநௌ, ததை²வ ச ப்ரதி²தௌ லோகே ; தௌ யதி³ ப்ரஜாபதிநா ‘மூடௌ⁴ யுவாம் விபரீதக்³ராஹிணௌ’ இத்யுக்தௌ ஸ்யாதாம் ; தத: தயோஶ்சித்தே து³:க²ம் ஸ்யாத் ; தஜ்ஜநிதாச்ச சித்தாவஸாதா³த் புந:ப்ரஶ்நஶ்ரவணக்³ரஹணாவதா⁴ரணம் ப்ரதி உத்ஸாஹவிகா⁴த: ஸ்யாத் ; அதோ ரக்ஷணீயௌ ஶிஷ்யாவிதி மந்யதே ப்ரஜாபதி: । க்³ருஹ்ணீதாம் தாவத் , தது³த³ஶராவத்³ருஷ்டாந்தேந அபநேஷ்யாமீதி ச । நநு ந யுக்தம் ஏஷ உ ஏவ இத்யந்ருதம் வக்தும் । ந ச அந்ருதமுக்தம் । கத²ம் ? ஆத்மநோக்த: அக்ஷிபுருஷ: மநஸி ஸம்நிஹிததர: ஶிஷ்யக்³ருஹீதாச்சா²யாத்மந: ; ஸர்வேஷாம் சாப்⁴யந்தர: ‘ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி ஶ்ருதே: ; தமேவாவோசத் ஏஷ உ ஏவ இதி ; அதோ நாந்ருதமுக்தம் ப்ரஜாபதிநா ॥
அஷ்டம: க²ண்ட³:
ததா² ச தயோர்விபரீதக்³ரஹணநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ஹி ஆஹ —
உத³ஶராவ ஆத்மாநமவேக்ஷ்ய யதா³த்மநோ ந விஜாநீத²ஸ்தந்மே ப்ரப்³ரூதமிதி தௌ ஹோத³ஶராவே(அ)வேக்ஷாஞ்சக்ராதே தௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச கிம் பஶ்யத² இதி தௌ ஹோசது: ஸர்வமேவேத³மாவாம் ப⁴க³வ ஆத்மாநம் பஶ்யாவ ஆ லோமப்⁴ய ஆ நகே²ப்⁴ய: ப்ரதிரூபமிதி ॥ 1 ॥
உத³ஶராவே உத³கபூர்ணே ஶராவாதௌ³ ஆத்மாநமவேக்ஷ்ய அநந்தரம் யத் தத்ர ஆத்மாநம் பஶ்யந்தௌ ந விஜாநீத²: தந்மே மம ப்ரப்³ரூதம் ஆசக்ஷீயாதா²ம் — இத்யுக்தௌ தௌ ஹ ததை²வ உத³ஶராவே அவேக்ஷாஞ்சக்ராதே அவேக்ஷணம் சக்ரது: । ததா² க்ருதவந்தௌ தௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச — கிம் பஶ்யத²: இதி । நநு தந்மே ப்ரப்³ரூதம் இத்யுக்தாப்⁴யாம் உத³ஶராவே அவேக்ஷணம் க்ருத்வா ப்ரஜாபதயே ந நிவேதி³தம் — இத³மாவாப்⁴யாம் ந விதி³தமிதி, அநிவேதி³தே ச அஜ்ஞாநஹேதௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச — கிம் பஶ்யத² இதி, தத்ர கோ(அ)பி⁴ப்ராய இதி ; உச்யதே — நைவ தயோ: இத³மாவயோரவிதி³தமித்யாஶங்கா அபூ⁴த் , சா²யாத்மந்யாத்மப்ரத்யயோ நிஶ்சித ஏவ ஆஸீத் । யேந வக்ஷ்யதி ‘தௌ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³யௌ ப்ரவவ்ரஜது:’ (சா². உ. 8 । 8 । 3) இதி । ந ஹி அநிஶ்சிதே அபி⁴ப்ரேதார்தே² ப்ரஶாந்தஹ்ருத³யத்வமுபபத்³யதே । தேந நோசது: இத³மாவாப்⁴யாமவிதி³தமிதி । விபரீதக்³ராஹிணௌ ச ஶிஷ்யௌ அநுபேக்ஷணீயௌ இதி ஸ்வயமேவ பப்ரச்ச² — கிம் பஶ்யத²: இதி ; விபரீதநிஶ்சயாபநயாய ச வக்ஷ்யதி ‘ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ’ (சா². உ. 8 । 8 । 2) இத்யேவமாதி³ । தௌ ஹ ஊசது: — ஸர்வமேவேத³ம் ஆவாம் ப⁴க³வ: ஆத்மாநம் பஶ்யாவ: ஆ லோமப்⁴ய ஆ நகே²ப்⁴ய: ப்ரதிரூபமிதி, யதை²வ ஆவாம் ஹே ப⁴க³வ: லோமநகா²தி³மந்தௌ ஸ்வ:, ஏவமேவேத³ம் லோமநகா²தி³ஸஹிதமாவயோ: ப்ரதிரூபமுத³ஶராவே பஶ்யாவ இதி ॥
தௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ ஸுவஸநௌ பரிஷ்க்ருதௌ பூ⁴த்வோத³ஶராவே(அ)வேக்ஷேதா²மிதி தௌ ஹ ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ ஸுவஸநௌ பரிஷ்க்ருதௌ பூ⁴த்வோத³ஶராவே(அ)வேக்ஷாஞ்சக்ராதே தௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச கிம் பஶ்யத² இதி ॥ 2 ॥
தௌ ஹ புந: ப்ரஜாபதிருவாச ச்சா²யாத்மநிஶ்சயாபநயாய — ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ யதா² ஸ்வக்³ருஹே ஸுவஸநௌ மஹார்ஹவஸ்த்ரபரிதா⁴நௌ பரிஷ்க்ருதௌ ச்சி²ந்நலோமநகௌ² ச பூ⁴த்வா உத³ஶராவே புநரீக்ஷேதா²மிதி । இஹ ச ந ஆதி³தே³ஶ — யத³ஜ்ஞாதம் தந்மே ப்ரப்³ரூதம் இதி । கத²ம் புநரநேந ஸாத்⁴வலங்காராதி³ க்ருத்வா உத³ஶராவே அவேக்ஷணேந தயோஶ்சா²யாத்மக்³ரஹோ(அ)பநீத: ஸ்யாத் ? ஸாத்⁴வலங்காரஸுவஸநாதீ³நாமாக³ந்துகாநாம் சா²யாகரத்வமுத³ஶராவே யதா² ஶரீரஸம்ப³த்³தா⁴நாம் , ஏவம் ஶரீரஸ்யாபி ச்சா²யாகரத்வம் பூர்வம் ப³பூ⁴வேதி க³ம்யதே ; ஶரீரைகதே³ஶாநாம் ச லோமநகா²தீ³நாம் நித்யத்வேந அபி⁴ப்ரேதாநாமக²ண்டி³தாநாம் சா²யாகரத்வம் பூர்வமாஸீத் ; சி²ந்நேஷு ச நைவ லோமநகா²தி³ச்சா²யா த்³ருஶ்யதே ; அத: லோமநகா²தி³வச்ச²ரீரஸ்யாப்யாக³மாபாயித்வம் ஸித்³த⁴மிதி உத³ஶராவாதௌ³ த்³ருஶ்யமாநஸ்ய தந்நிமித்தஸ்ய ச தே³ஹஸ்ய அநாத்மத்வம் ஸித்³த⁴ம் ; உத³ஶராவாதௌ³ சா²யாகரத்வாத் , தே³ஹஸம்ப³த்³தா⁴லங்காராதி³வத் । ந கேவலமேதாவத் , ஏதேந யாவத்கிஞ்சிதா³த்மீயத்வாபி⁴மதம் ஸுக²து³:க²ராக³த்³வேஷமோஹாதி³ ச காதா³சித்கத்வாத் நக²லோமாதி³வத³நாத்மேதி ப்ரத்யேதவ்யம் । ஏவமஶேஷமித்²யாக்³ரஹாபநயநிமித்தே ஸாத்⁴வலங்காராதி³த்³ருஷ்டாந்தே ப்ரஜாபதிநோக்தே, ஶ்ருத்வா ததா² க்ருதவதோரபி ச்சா²யாத்மவிபரீதக்³ரஹோ நாபஜகா³ம யஸ்மாத் , தஸ்மாத் ஸ்வதோ³ஷேணைவ கேநசித்ப்ரதிப³த்³த⁴விவேகவிஜ்ஞாநௌ இந்த்³ரவிரோசநௌ அபூ⁴தாமிதி க³ம்யதே । தௌ பூர்வவதே³வ த்³ருட⁴நிஶ்சயௌ பப்ரச்ச² — கிம் பஶ்யத²: இதி ॥
தௌ ஹோசதுர்யதை²வேத³மாவாம் ப⁴க³வ: ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ ஸுவஸநௌ பரிஷ்க்ருதௌ ஸ்வ ஏவமேவேமௌ ப⁴க³வ: ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ ஸுவஸநௌ பரிஷ்க்ருதாவித்யேஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி தௌ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³யௌ ப்ரவவ்ரஜது: ॥ 3 ॥
தௌ ததை²வ ப்ரதிபந்நௌ, யதை²வேத³மிதி பூர்வவத் , யதா² ஸாத்⁴வலங்காராதி³விஶிஷ்டௌ ஆவாம் ஸ்வ:, ஏவமேவேமௌ சா²யாத்மாநௌ — இதி ஸுதராம் விபரீதநிஶ்சயௌ ப³பூ⁴வது: । யஸ்ய ஆத்மநோ லக்ஷணம் ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யுக்த்வா புநஸ்தத்³விஶேஷமந்விஷ்யமாணயோ: ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 8 । 7 । 4) இதி ஸாக்ஷாதா³த்மநி நிர்தி³ஷ்டே, தத்³விபரீதக்³ரஹாபநயாய உத³ஶராவமஸாத்⁴வலங்காரத்³ருஷ்டாந்தே(அ)ப்யபி⁴ஹிதே, ஆத்மஸ்வரூபபோ³தா⁴த்³விபரீதக்³ரஹோ நாபக³த: । அத: ஸ்வதோ³ஷேண கேநசித்ப்ரதிப³த்³த⁴விவேகவிஜ்ஞாநஸாமர்த்²யாவிதி மத்வா யதா²பி⁴ப்ரேதமேவ ஆத்மாநம் மநஸி நிதா⁴ய ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி ப்ரஜாபதி: பூர்வவத் । ந து தத³பி⁴ப்ரேதமாத்மாநம் । ‘ய ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாத்³யாத்மலக்ஷணஶ்ரவணேந அக்ஷிபுருஷஶ்ருத்யா ச உத³ஶராவாத்³யுபபத்த்யா ச ஸம்ஸ்க்ருதௌ தாவத் । மத்³வசநம் ஸர்வம் புந: புந: ஸ்மரதோ: ப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷயாச்ச ஸ்வயமேவ ஆத்மவிஷயே விவேகோ ப⁴விஷ்யதீதி மந்வாந: புநர்ப்³ரஹ்மசர்யாதே³ஶே ச தயோஶ்சித்தது³:கோ²த்பத்திம் பரிஜிஹீர்ஷந் க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴தயா க³ச்ச²ந்தாவப்யுபேக்ஷிதவாந்ப்ரஜாபதி: । தௌ ஹ இந்த்³ரவிரோசநௌ ஶாந்தஹ்ருத³யௌ துஷ்டஹ்ருத³யௌ க்ருதார்த²பு³த்³தீ⁴ இத்யர்த²: ; ந து ஶம ஏவ ; ஶமஶ்சேத் தயோர்ஜாத: விபரீதக்³ரஹோ விக³தோ(அ)ப⁴விஷ்யத் ; ப்ரவவ்ரஜது: க³தவந்தௌ ॥
தௌ ஹாந்வீக்ஷ்ய ப்ரஜாபதிருவாசாநுபலப்⁴யாத்மாநமநநுவித்³ய வ்ரஜதோ யதர ஏதது³பநிஷதோ³ ப⁴விஷ்யந்தி தே³வா வாஸுரா வா தே பராப⁴விஷ்யந்தீதி ஸ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³ய ஏவ விரோசநோ(அ)ஸுராஞ்ஜகா³ம தேப்⁴யோ ஹைதாமுபநிஷத³ம் ப்ரோவாசாத்மைவேஹ மஹய்ய ஆத்மா பரிசர்ய ஆத்மாநமேவேஹ மஹயந்நாத்மாநம் பரிசரந்நுபௌ⁴ லோகாவவாப்நோதீமம் சாமும் சேதி ॥ 4 ॥
ஏவம் தயோ: க³தயோ: இந்த்³ரவிரோசநயோ: ராஜ்ஞோ: போ⁴கா³ஸக்தயோ: யதோ²க்தவிஸ்மரணம் ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய அப்ரத்யக்ஷம் ப்ரத்யக்ஷவசநேந ச சித்தது³:க²ம் பரிஜிஹீர்ஷு: தௌ தூ³ரம் க³ச்ச²ந்தௌ அந்வீக்ஷ்ய ய ஆத்மாபஹதபாப்மா இத்யாதி³வசநவத் ஏதத³ப்யநயோ: ஶ்ரவணகோ³சரத்வமேஷ்யதீதி மத்வா உவாச ப்ரஜாபதி: — அநுபலப்⁴ய யதோ²க்தலக்ஷணமாத்மாநம் அநநுவித்³ய ஸ்வாத்மப்ரத்யக்ஷம் ச அக்ருத்வா விபரீதநிஶ்சயௌ ச பூ⁴த்வா இந்த்³ரவிரோசநாவேதௌ வ்ரஜத: க³ச்சே²யாதாம் । அத: யதரே தே³வா வா அஸுரா வா கிம் விஶேஷிதேந, ஏதது³பநிஷத³: ஆப்⁴யாம் யா க்³ருஹீதா ஆத்மவித்³யா ஸேயமுபநிஷத் யேஷாம் தே³வாநாமஸுராணாம் வா, த ஏதது³பநிஷத³: ஏவம்விஜ்ஞாநா: ஏதந்நிஶ்சயா: ப⁴விஷ்யந்தீத்யர்த²: । தே கிம் ? பராப⁴விஷ்யந்தி ஶ்ரேயோமார்கா³த்பராபூ⁴தா ப³ஹிர்பூ⁴தா விநஷ்டா ப⁴விஷ்யந்தீத்யர்த²: । ஸ்வக்³ருஹம் க³ச்ச²தோ: ஸுராஸுரராஜயோ: யோ(அ)ஸுரராஜ:, ஸ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³ய ஏவ ஸந் விரோசந: அஸுராஞ்ஜகா³ம । க³த்வா ச தேப்⁴யோ(அ)ஸுரேப்⁴ய: ஶரீராத்மபு³த்³தி⁴: யோபநிஷத் தாமேதாமுபநிஷத³ம் ப்ரோவாச உக்தவாந் — தே³ஹமாத்ரமேவ ஆத்மா பித்ரோக்த இதி । தஸ்மாதா³த்மைவ தே³ஹ: இஹ லோகே மஹய்ய: பூஜநீய:, ததா² பரிசர்ய: பரிசர்யணீய:, ததா² ஆத்மாநமேவ இஹ லோகே தே³ஹம் மஹயந் பரிசரம்ஶ்ச உபௌ⁴ லோகௌ அவாப்நோதி இமம் ச அமும் ச । இஹலோகபரலோகயோரேவ ஸர்வே லோகா: காமாஶ்ச அந்தர்ப⁴வந்தீதி ராஜ்ஞோ(அ)பி⁴ப்ராய: ॥
தஸ்மாத³ப்யத்³யேஹாத³தா³நமஶ்ரத்³த³தா⁴நமயஜமாநமாஹுராஸுரோ ப³தேத்யஸுராணாꣳ ஹ்யேஷோபநிஷத்ப்ரேதஸ்ய ஶரீரம் பி⁴க்ஷயா வஸநேநாலங்காரேணேதி ஸꣳஸ்குர்வந்த்யேதேந ஹ்யமும் லோகம் ஜேஷ்யந்தோ மந்யந்தே ॥ 5 ॥
தஸ்மாத் தத்ஸம்ப்ரதா³ய: அத்³யாப்யநுவர்தத இதி இஹ லோகே அத³தா³நம் தா³நமகுர்வாணம் அவிபா⁴க³ஶீலம் அஶ்ரத்³த³தா⁴நம் ஸத்கார்யேஷு ஶ்ரத்³தா⁴ரஹிதம் யதா²ஶக்த்யயஜமாநம் அயஜநஸ்வபா⁴வம் ஆஹு: ஆஸுர: க²ல்வயம் யத ஏவம்ஸ்வபா⁴வ: ப³த இதி கி²த்³யமாநா ஆஹு: ஶிஷ்டா: । அஸுராணாம் ஹி யஸ்மாத் அஶ்ரத்³த³தா⁴நதாதி³லக்ஷணைஷோபநிஷத் । தயோபநிஷதா³ ஸம்ஸ்க்ருதா: ஸந்த: ப்ரேதஸ்ய ஶரீரம் குணபம் பி⁴க்ஷயா க³ந்த⁴மால்யாந்நாதி³லக்ஷணயா வஸநேந வஸ்த்ராதி³நாச்சா²த³நாதி³ப்ரகாரேணாலங்காரேண த்⁴வஜபதாகாதி³கரணேநேத்யேவம் ஸம்ஸ்குர்வந்தி । ஏதேந குணபஸம்ஸ்காரேண அமும் ப்ரேத்ய ப்ரதிபத்தவ்யம் லோகம் ஜேஷ்யந்தோ மந்யந்தே ॥
நவம: க²ண்ட³:
அத² ஹேந்த்³ரோ(அ)ப்ராப்யைவ தே³வாநேதத்³ப⁴யம் த³த³ர்ஶ யதை²வ க²ல்வயமஸ்மிஞ்ச²ரீரே ஸாத்⁴வலங்க்ருதே ஸாத்⁴வலங்க்ருதோ ப⁴வதி ஸுவஸநே ஸுவஸந: பரிஷ்க்ருதே பரிஷ்க்ருத ஏவமேவாயமஸ்மிந்நந்தே⁴(அ)ந்தோ⁴ ப⁴வதி ஸ்ராமே ஸ்ராம: பரிவ்ருக்ணே பரிவ்ருக்ணோ(அ)ஸ்யைவ ஶரீரஸ்ய நாஶமந்வேஷ நஶ்யதி நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமீதி ॥ 1 ॥
அத² ஹ கில இந்த்³ர: அப்ராப்யைவ தே³வாந் தை³வ்யா அக்ரௌர்யாதி³ஸம்பதா³ யுக்தத்வாத் கு³ரோர்வசநம் புந: புந: ஸ்மரந்நேவ க³ச்ச²ந் ஏதத்³வக்ஷ்யமாணம் ப⁴யம் ஸ்வாத்மக்³ரஹணநிமித்தம் த³த³ர்ஶ த்³ருஷ்டவாந் । உத³ஶராவத்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரஜாபதிநா யத³ர்தோ² ந்யாய உக்த:, ததே³கதே³ஶோ மக⁴வத: ப்ரத்யபா⁴த் பு³த்³தௌ⁴, யேந ச்சா²யத்மக்³ரஹணே தோ³ஷம் த³த³ர்ஶ । கத²ம் ? யதை²வ க²லு அயமஸ்மிஞ்ச²ரீரே ஸாத்⁴வலங்க்ருதே சா²யாத்மாபி ஸாத்⁴வலங்க்ருதோ ப⁴வதி, ஸுவஸநே ச ஸுவஸந: பரிஷ்க்ருதே பரிஷ்க்ருத: யதா² நக²லோமாதி³தே³ஹாவயவாபக³மே சா²யாத்மாபி பரிஷ்க்ருதோ ப⁴வதி நக²லோமாதி³ரஹிதோ ப⁴வதி, ஏவமேவாயம் சா²யாத்மாபி அஸ்மிஞ்ச²ரீரே நக²லோமாதி³பி⁴ர்தே³ஹாவயவத்வஸ்ய துல்யத்வாத் அந்தே⁴ சக்ஷுஷோ(அ)பக³மே அந்தோ⁴ ப⁴வதி, ஸ்ராமே ஸ்ராம: । ஸ்ராம: கில ஏகநேத்ர: தஸ்யாந்த⁴த்வேந க³தத்வாத் । சக்ஷுர்நாஸிகா வா யஸ்ய ஸதா³ ஸ்ரவதி ஸ ஸ்ராம: । பரிவ்ருக்ண: சி²ந்நஹஸ்த: சி²ந்நபாதோ³ வா । ஸ்ராமே பரிவ்ருக்ணே வா தே³ஹே சா²யாத்மாபி ததா² ப⁴வதி । ததா² அஸ்ய தே³ஹஸ்ய நாஶமநு ஏஷ நஶ்யதி । அத: நாஹமத்ர அஸ்மிம்ஶ்சா²யாத்மத³ர்ஶநே தே³ஹாத்மத³ர்ஶநே வா போ⁴க்³யம் ப²லம் பஶ்யாமீதி ॥
ஸ ஸமித்பாணி: புநரேயாய தꣳ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச மக⁴வந்யச்சா²ந்தஹ்ருத³ய: ப்ராவ்ராஜீ: ஸார்த⁴ம் விரோசநேந கிமிச்ச²ந்புநராக³ம இதி ஸ ஹோவாச யதை²வ க²ல்வயம் ப⁴க³வோ(அ)ஸ்மிஞ்ச²ரீரே ஸாத்⁴வலங்க்ருதே ஸாத்⁴வலங்க்ருதோ ப⁴வதி ஸுவஸநே ஸுவஸந: பரிஷ்க்ருதே பரிஷ்க்ருத ஏவமேவாயமஸ்மிந்நந்தே⁴(அ)ந்தோ⁴ ப⁴வதி ஸ்ராமே ஸ்ராம: பரிவ்ருக்ணே பரிவ்ருக்ணோ(அ)ஸ்யைவ ஶரீரஸ்ய நாஶமந்வேஷ நஶ்யதி நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமீதி ॥ 2 ॥
ஏவம் தோ³ஷம் தே³ஹச்சா²யாத்மத³ர்ஶநே அத்⁴யவஸ்ய ஸ ஸமித்பாணி: ப்³ரஹ்மசர்யம் வஸ்தும் புநரேயாய । தம் ஹ ப்ரஜாபதிருவாச — மக⁴வந் யத் ஶாந்தஹ்ருத³ய: ப்ராவ்ராஜீ: ப்ரக³தவாநஸி விரோசநேந ஸார்த⁴ம் கிமிச்ச²ந்புநராக³ம இதி । விஜாநந்நபி புந: பப்ரச்ச² இந்த்³ராபி⁴ப்ராயாபி⁴வ்யக்தயே — ‘யத்³வேத்த² தேந மோபஸீத³’ (சா². உ. 7 । 1 । 1) இதி யத்³வத் । ததா² ச ஸ்வாபி⁴ப்ராயம் ப்ரகடமகரோத் — யதை²வ க²ல்வயமித்யாதி³ ; ஏவமேவேதி ச அந்வமோத³த ப்ரஜாபதி: ॥
நநு துல்யே(அ)க்ஷிபுருஷஶ்ரவணே, தே³ஹச்சா²யாம் இந்த்³ரோ(அ)க்³ரஹீதா³த்மேதி தே³ஹமேவ து விரோசந:, தத்கிம்நிமித்தம் ? தத்ர மந்யதே । யதா² இந்த்³ரஸ்ய உத³ஶராவாதி³ப்ரஜாபதிவசநம் ஸ்மரதோ தே³வாநப்ராப்தஸ்யைவ ஆசார்யோக்தபு³த்³த்⁴யா சா²யாத்மக்³ரஹணம் தத்ர தோ³ஷத³ர்ஶநம் ச அபூ⁴த் , ந ததா² விரோசநஸ்ய ; கிம் தர்ஹி, தே³ஹே ஏவ ஆத்மத³ர்ஶநம் ; நாபி தத்ர தோ³ஷத³ர்ஶநம் ப³பூ⁴வ । தத்³வதே³வ வித்³யாக்³ரஹணஸாமர்த்²யப்ரதிப³ந்த⁴தோ³ஷால்பத்வப³ஹுத்வாபேக்ஷம் இந்த்³ரவிரோசநயோஶ்சா²யாத்மதே³ஹயோர்க்³ரஹணம் । இந்த்³ரோ(அ)ல்பதோ³ஷத்வாத் ‘த்³ருஶ்யதே’ இதி ஶ்ருத்யர்த²மேவ ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா ஜக்³ராஹ ; இதர: சா²யாநிமித்தம் தே³ஹம் ஹித்வா ஶ்ருத்யர்த²ம் லக்ஷணயா ஜக்³ராஹ — ப்ரஜாபதிநோக்தோ(அ)யமிதி, தோ³ஷபூ⁴யஸ்த்வாத் । யதா² கில நீலாநீலயோராத³ர்ஶே த்³ருஶ்யமாநயோர்வாஸஸோர்யந்நீலம் தந்மஹார்ஹமிதி ச்சா²யாநிமித்தம் வாஸ ஏவோச்யதே ந ச்ச²யா — தத்³வதி³தி விரோசநாபி⁴ப்ராய: । ஸ்வசித்தகு³ணதோ³ஷவஶாதே³வ ஹி ஶப்³தா³ர்தா²வதா⁴ரணம் துல்யே(அ)பி ஶ்ரவணே க்²யாபிதம் ‘தா³ம்யத த³த்த த³யத்⁴வம்’ இதி த³காரமாத்ரஶ்ரவணாச்ச்²ருத்யந்தரே । நிமித்தாந்யபி தத³நுகு³ணாந்யேவ ஸஹகாரீணி ப⁴வந்தி ॥
ஏவமேவைஷ மக⁴வந்நிதி ஹோவாசைதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி வஸாபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணீதி ஸ ஹாபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாண்யுவாஸ தஸ்மை ஹோவாச ॥ 3 ॥
ஏவமேவைஷ மக⁴வந் , ஸம்யக்த்வயா அவக³தம் , ந ச்சா²யா ஆத்மா — இத்யுவாச ப்ரஜாபதி: । யோ மயோக்த ஆத்மா ப்ரக்ருத:, ஏதமேவாத்மாநம் து தே பூ⁴ய: பூர்வம் வ்யாக்²யாதமபி அநுவ்யாக்²யாஸ்யாமி । யஸ்மாத்ஸக்ருத்³வ்யாக்²யாதம் தோ³ஷரஹிதாநாமவதா⁴ரணவிஷயம் ப்ராப்தமபி நாக்³ரஹீ:, அத: கேநசித்³தோ³ஷேண ப்ரதிப³த்³த⁴க்³ரஹணஸாமர்த்²யஸ்த்வம் । அதஸ்தத்க்ஷபணாய வஸ அபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி — இத்யுக்த்வா ததோ²ஷிதவதே க்ஷபிததோ³ஷாய தஸ்மை ஹ உவாச ॥
த³ஶம: க²ண்ட³:
ய ஏஷ ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரத்யேஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி ஸ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³ய: ப்ரவவ்ராஜ ஸ ஹாப்ராப்யைவ தே³வாநேதத்³ப⁴யம் த³த³ர்ஶ தத்³யத்³யபீத³ꣳ ஶரீரமந்த⁴ம் ப⁴வத்யநந்த⁴: ஸ ப⁴வதி யதி³ ஸ்ராமமஸ்ராமோ நைவைஷோ(அ)ஸ்ய தோ³ஷேண து³ஷ்யதி ॥ 1 ॥
ய ஆத்மாபஹதபாப்மாதி³லக்ஷண: ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி’ (சா². உ. 8 । 7 । 4) இத்யாதி³நா வ்யாக்²யாத ஏஷ ஸ: । கோ(அ)ஸௌ ? ய: ஸ்வப்நே மஹீயமாந: ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: பூஜ்யமாநஶ்சரதி அநேகவிதா⁴ந்ஸ்வப்நபோ⁴கா³நநுப⁴வதீத்யர்த²: । ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச இத்யாதி³ ஸமாநம் । ஸ ஹ ஏவமுக்த: இந்த்³ர: ஶாந்தஹ்ருத³ய: ப்ரவவ்ராஜ । ஸ ஹ அப்ராப்யைவ தே³வாந் பூர்வவத³ஸ்மிந்நப்யாத்மநி ப⁴யம் த³த³ர்ஶ । கத²ம் ? ததி³த³ம் ஶரீரம் யத்³யப்யந்த⁴ம் ப⁴வதி, ஸ்வப்நாத்மா ய: அநந்த⁴: ஸ ப⁴வதி । யதி³ ஸ்ராமமித³ம் ஶரீரம் , அஸ்ராமஶ்ச ஸ ப⁴வதி । நைவைஷ ஸ்வப்நாத்மா அஸ்ய தே³ஹஸ்ய தோ³ஷேண து³ஷ்யதி ॥
ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யதே நாஸ்ய ஸ்ராம்யேண ஸ்ராமோ க்⁴நந்தி த்வேவைநம் விச்சா²த³யந்தீவாப்ரியவேத்தேவ ப⁴வத்யபி ரோதி³தீவ நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமீதி ॥ 2 ॥
ஸ ஸமித்பாணி: புநரேயாய தꣳ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச மக⁴வந்யச்சா²ந்தஹ்ருத³ய: ப்ராவ்ராஜீ: கிமிச்ச²ந்புநராக³ம இதி ஸ ஹோவாச தத்³யத்³யபீத³ம் ப⁴க³வ: ஶரீரமந்த⁴ம் ப⁴வத்யநந்த⁴: ஸ ப⁴வதி யதி³ ஸ்ராமமஸ்ராமோ நைவைஷோ(அ)ஸ்ய தோ³ஷேண து³ஷ்யதி ॥ 3 ॥
ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யதே நாஸ்ய ஸ்ராம்யேண ஸ்ராமோ க்⁴நந்தி த்வேவைநம் விச்சா²த³யந்தீவாப்ரியவேத்தேவ ப⁴வத்யபி ரோதி³தீவ நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமீத்யேவமேவைஷ மக⁴வந்நிதி ஹோவாசைதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி வஸாபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணீதி ஸ ஹாபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாண்யுவாஸ தஸ்மை ஹோவாச ॥ 4 ॥
நாபி அஸ்ய வதே⁴ந ஸ ஹந்யதே சா²யாத்மவத் । ந ச அஸ்ய ஸ்ராம்யேண ஸ்ராம: ஸ்வப்நாத்மா ப⁴வதி । யத³த்⁴யாயாதௌ³ ஆக³மமாத்ரேணோபந்யஸ்தம் — ‘நாஸ்ய ஜரயைதஜ்ஜீர்யதி’ (சா². உ. 8 । 1 । 5) இத்யாதி³, ததி³ஹ ந்யாயேநோபபாத³யிதுமுபந்யஸ்தம் । ந தாவத³யம் சா²யாத்மவத்³தே³ஹதோ³ஷயுக்த:, கிம் து க்⁴நந்தி த்வேவ ஏநம் । ஏவ - ஶப்³த³: இவார்தே² । க்⁴நந்தீவைநம் கேசநேதி த்³ரஷ்டவ்யம் , ந து க்⁴நந்த்யேவேதி, உத்தரேஷு ஸர்வேஷ்விவஶப்³த³த³ர்ஶநாத் । நாஸ்ய வதே⁴ந ஹந்யத இதி விஶேஷணாத் க்⁴நந்தி த்வேவேதி சேத் , நைவம் । ப்ரஜாபதிம் ப்ரமாணீகுர்வத: அந்ருதவாதி³த்வாபாத³நாநுபபத்தே: । ‘ஏதத³ம்ருதம்’ இத்யேதத்ப்ரஜாபதிவசநம் கத²ம் ம்ருஷா குர்யாதி³ந்த்³ர: தம் ப்ரமாணீகுர்வந் । நநு ச்சா²யாபுருஷே ப்ரஜாபதிநோக்தே ‘அஸ்ய ஶரீரஸ்ய நாஶமந்வேஷ நஶ்யதி’ (சா². உ. 8 । 9 । 2) இதி தோ³ஷமப்⁴யத³தா⁴த் , ததே²ஹாபி ஸ்யாத் । நைவம் । கஸ்மாத் ? ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 8 । 7 । 4) இதி ந ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநோக்த இதி மந்யதே மக⁴வாந் । கத²ம் ? அபஹதபாப்மாதி³லக்ஷணே ப்ருஷ்டே யதி³ ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநோக்த இதி மந்யதே, ததா³ கத²ம் ப்ரஜாபதிம் ப்ரமாணீக்ருத்ய புந: ஶ்ரவணாய ஸமித்பாணிர்க³ச்சே²த் ? ஜகா³ம ச । தஸ்மாத் ந ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநோக்த இதி மந்யதே । ததா² ச வ்யாக்²யாதம் — த்³ரஷ்டா அக்ஷிணி த்³ருஶ்யத இதி । ததா² விச்சா²த³யந்தீவ வித்³ராவயந்தீவ, ததா² ச புத்ராதி³மரணநிமித்தமப்ரியவேத்தேவ ப⁴வதி । அபி ச ஸ்வயமபி ரோதி³தீவ । நநு அப்ரியம் வேத்த்யேவ, கத²ம் வேத்தேவேதி, உச்யதே — ந, அம்ருதாப⁴யத்வவசநாநுபபத்தே:, ‘த்⁴யாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । நநு ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ இதி சேத் , ந, ஶரீராத்மத்வப்ரத்யக்ஷவத்³ப்⁴ராந்திஸம்ப⁴வாத் । திஷ்ட²து தாவத³ப்ரியவேத்தேவ ந வேதி । நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி । ஸ்வப்நாத்மஜ்ஞாநே(அ)பி இஷ்டம் ப²லம் நோபலபே⁴ இத்யபி⁴ப்ராய: । ஏவமேவைஷ: தவாபி⁴ப்ராயேணேதி வாக்யஶேஷ:, ஆத்மநோ(அ)ம்ருதாப⁴யகு³ணவத்த்வஸ்யாபி⁴ப்ரேதத்வாத் । த்³விருக்தமபி ந்யாயதோ மயா யதா²வந்நாவதா⁴ரயதி ; தஸ்மாத்பூர்வவத் அஸ்ய அத்³யாபி ப்ரதிப³ந்த⁴காரணமஸ்தீதி மந்வாந: தத்க்ஷபணாய வஸ அபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி ப்³ரஹ்மசர்யம் இத்யாதி³தே³ஶ ப்ரஜாபதி: । ததா² உஷிதவதே க்ஷபிதகல்மஷாய ஆஹ ॥
ஏகாத³ஶ: க²ண்ட³:
தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாத்யேஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி ஸ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³ய: ப்ரவவ்ராஜ ஸ ஹாப்ராப்யைவ தே³வாநேதத்³ப⁴யம் த³த³ர்ஶ நாஹ க²ல்வயமேவꣳ ஸம்ப்ரத்யாத்மாநம் ஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமீதி ॥ 1 ॥
ஸ ஸமித்பாணி: புநரேயாய தꣳ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச மக⁴வந்யச்சா²ந்தஹ்ருத³ய: ப்ராவ்ராஜீ: கிமிச்ச²ந்புநராக³ம இதி ஸ ஹோவாச நாஹ க²ல்வயம் ப⁴க³வ ஏவꣳ ஸம்ப்ரத்யாத்மாநம் ஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமீதி ॥ 2 ॥
பூர்வவதே³தம் த்வேவ த இத்யாத்³யுக்த்வா தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த இத்யாதி³ வ்யாக்²யாதம் வாக்யம் । அக்ஷிணி யோ த்³ரஷ்டா ஸ்வப்நே ச மஹீயமாநஶ்சரதி ஸ ஏஷ: ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாதி, ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி ஸ்வாபி⁴ப்ரேதமேவ । மக⁴வாந் தத்ராபி தோ³ஷம் த³த³ர்ஶ । கத²ம் ? நாஹ நைவ ஸுஷுப்தஸ்தோ²(அ)ப்யாத்மா க²ல்வயம் ஸம்ப்ரதி ஸம்யகி³தா³நீம் ச ஆத்மாநம் ஜாநாதி நைவம் ஜாநாதி । கத²ம் ? அயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி சேதி । யதா²
ஜாக்³ரதி ஸ்வப்நே வா । அதோ விநாஶமேவ விநாஶமிவேதி பூர்வவத்³த்³ரஷ்டவ்யம் । அபீத: அபிக³தோ ப⁴வதி, விநஷ்ட இவ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: । ஜ்ஞாநே ஹி ஸதி ஜ்ஞாது: ஸத்³பா⁴வோ(அ)வக³ம்யதே, ந அஸதி ஜ்ஞாநே । ந ச ஸுஷுப்தஸ்ய ஜ்ஞாநம் த்³ருஶ்யதே ; அதோ விநஷ்ட இவேத்யபி⁴ப்ராய: । ந து விநாஶமேவ ஆத்மநோ மந்யதே அம்ருதாப⁴யவசநஸ்ய ப்ராமாண்யமிச்ச²ந் ॥
ஏவமேவைஷ மக⁴வந்நிதி ஹோவாசைதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி நோ ஏவாந்யத்ரைதஸ்மாத்³வஸாபராணி பஞ்ச வர்ஷாணீதி ஸ ஹாபராணி பஞ்ச வர்ஷாண்யுவாஸ தாந்யேகஶதꣳ ஸம்பேது³ரேதத்தத்³யதா³ஹுரேகஶதம் ஹ வை வர்ஷாணி மக⁴வாந்ப்ரஜாபதௌ ப்³ரஹ்மசர்யமுவாஸ தஸ்மை ஹோவாச ॥ 3 ॥
பூர்வவதே³வமேவேத்யுக்த்வா ஆஹ — யோ மயா உக்த: த்ரிபி⁴: பர்யாயை: தமேவைதம் நோ ஏவாந்யத்ரைதஸ்மாதா³த்மந: அந்யம் கஞ்சந, கிம் தர்ஹி, ஏதமேவ வ்யாக்²யாஸ்யாமி । ஸ்வல்பஸ்து தோ³ஷஸ்தவாவஶிஷ்ட:, தத்க்ஷபணாய வஸ அபராணி அந்யாநி பஞ்ச வர்ஷாணி — இத்யுக்த: ஸ: ததா² சகார । தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாதி³தோ³ஷாய ஸ்தா²நத்ரயதோ³ஷஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதமாத்மந: ஸ்வரூபம் அபஹதபாப்மத்வாதி³லக்ஷணம் மக⁴வதே தஸ்மை ஹ உவாச । தாந்யேகஶதம் வர்ஷாணி ஸம்பேது³: ஸம்பந்நாநி ப³பூ⁴வு: । யதா³ஹுர்லோகே ஶிஷ்டா: — ஏகஶதம் ஹ வை வர்ஷாணி மக⁴வாந்ப்ரஜாபதௌ ப்³ரஹ்மசர்யமுவாஸ இதி । ததே³தத்³த்³வாத்ரிம்ஶதமித்யாதி³நா த³ர்ஶிதமித்யாக்²யாயிகாத: அபஸ்ருத்ய ஶ்ருத்யா உச்யதே । ஏவம் கில ததி³ந்த்³ரத்வாத³பி கு³ருதரம் இந்த்³ரேணாபி மஹதா யத்நேந ஏகோத்தரவர்ஷஶதக்ருதாயாஸேந ப்ராப்தமாத்மஜ்ஞாநம் । அதோ நாத: பரம் புருஷார்தா²ந்தரமஸ்தீத்யாத்மஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி ॥
த்³வாத³ஶ: க²ண்ட³:
மக⁴வந்மர்த்யம் வா இத³ꣳ ஶரீரமாத்தம் ம்ருத்யுநா தத³ஸ்யாம்ருதஸ்யாஶரீரஸ்யாத்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நமாத்தோ வை ஸஶரீர: ப்ரியாப்ரியாப்⁴யாம் ந வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்த்யஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத: ॥ 1 ॥
மக⁴வந் மர்த்யம் வை மரணத⁴ர்மீத³ம் ஶரீரம் । யந்மந்யஸே(அ)க்ஷ்யாதா⁴ராதி³லக்ஷண: ஸம்ப்ரஸாத³லக்ஷண ஆத்மா மயோக்தோ விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதீதி, ஶ்ருணு தத்ர காரணம் — யதி³த³ம் ஶரீரம் வை யத்பஶ்யஸி ததே³தத் மர்த்யம் விநாஶி । தச்ச ஆத்தம் ம்ருத்யுநா க்³ரஸ்தம் ஸததமேவ । கதா³சிதே³வ ம்ரியத இதி மர்த்யமித்யுக்தே ந ததா² ஸந்த்ராஸோ ப⁴வதி, யதா² க்³ரஸ்தமேவ ஸதா³ வ்யாப்தமேவ ம்ருத்யுநேத்யுக்தே — இதி வைராக்³யார்த²ம் விஶேஷ இத்யுச்யதே — ஆத்தம் ம்ருத்யுநேதி । கத²ம் நாம தே³ஹாபி⁴மாநதோ விரக்த: ஸந் நிவர்தத இதி । ஶரீரமித்யத்ர ஸஹேந்த்³ரியமநோபி⁴ருச்யதே । தச்ச²ரீரமஸ்ய ஸம்ப்ரஸாத³ஸ்ய த்ரிஸ்தா²நதயா க³ம்யமாநஸ்ய அம்ருதஸ்ய மரணாதி³தே³ஹேந்த்³ரியமநோத⁴ர்மவர்ஜிதஸ்யேத்யேதத் ; அம்ருதஸ்யேத்யநேநைவ அஶரீரத்வே ஸித்³தே⁴ புநரஶரீரஸ்யேதி வசநம் வாய்வாதி³வத் ஸாவயவத்வமூர்திமத்த்வே மா பூ⁴தாமிதி ; ஆத்மநோ போ⁴கா³தி⁴ஷ்டா²நம் ; ஆத்மநோ வா ஸத ஈக்ஷிது: தேஜோப³ந்நாதி³க்ரமேண உத்பந்நமதி⁴ஷ்டா²நம் ; ஜீவ ரூபேண ப்ரவிஶ்ய ஸதே³வாதி⁴திஷ்ட²த்யஸ்மிந்நிதி வா அதி⁴ஷ்டா²நம் । யஸ்யேத³மீத்³ருஶம் நித்யமேவ ம்ருத்யுக்³ரஸ்தம் த⁴ர்மாத⁴ர்மஜநிதத்வாத்ப்ரியவத³தி⁴ஷ்டா²நம் , தத³தி⁴ஷ்டி²த: தத்³வாந் ஸஶரீரோ ப⁴வதி । அஶரீரஸ்வபா⁴வஸ்ய ஆத்மந: ததே³வாஹம் ஶரீரம் ஶரீரமேவ ச அஹம் — இத்யவிவேகாதா³த்மபா⁴வ: ஸஶரீரத்வம் ; அத ஏவ ஸஶரீர: ஸந் ஆத்த: க்³ரஸ்த: ப்ரியாப்ரியாப்⁴யாம் । ப்ரஸித்³த⁴மேதத் । தஸ்ய ச ந வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோ: பா³ஹ்யவிஷயஸம்யோக³வியோக³நிமித்தயோ: பா³ஹ்யவிஷயஸம்யோக³வியோகௌ³ மமேதி மந்யமாநஸ்ய அபஹதி: விநாஶ: உச்சே²த³: ஸந்ததிரூபயோர்நாஸ்தீதி । தம் புநர்தே³ஹாபி⁴மாநாத³ஶரீரஸ்வரூபவிஜ்ஞாநேந நிவர்திதாவிவேகஜ்ஞாநமஶரீரம் ஸந்தம் ப்ரியாப்ரியே ந ஸ்ப்ருஶத: । ஸ்ப்ருஶி: ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³த்⁴யத இதி ப்ரியம் ந ஸ்ப்ருஶதி அப்ரியம் ந ஸ்ப்ருஶதீதி வாக்யத்³வயம் ப⁴வதி । ‘ந ம்லேச்சா²ஶுச்யதா⁴ர்மிகை: ஸஹ ஸம்பா⁴ஷேத’ (கௌ³. த⁴. 1 । 9 । 17) இதி யத்³வத் । த⁴ர்மாத⁴ர்மகார்யே ஹி தே ; அஶரீரதா து ஸ்வரூபமிதி தத்ர த⁴ர்மாத⁴ர்மயோரஸம்ப⁴வாத் தத்கார்யபா⁴வோ தூ³ரத ஏவேத்யதோ ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத: ॥
நநு யதி³ ப்ரியமப்யஶரீரம் ந ஸ்ப்ருஶதீதி, யந்மக⁴வதோக்தம் ஸுஷுப்தஸ்தோ² விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதீதி, ததே³வேஹாப்யாபந்நம் । நைஷ தோ³ஷ:, த⁴ர்மாத⁴ர்மகார்யயோ: ஶரீரஸம்ப³ந்தி⁴நோ: ப்ரியாப்ரியயோ: ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் — அஶரீரம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத இதி । ஆக³மாபாயிநோர்ஹி ஸ்பர்ஶஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட: — யதா² ஶீதஸ்பர்ஶ உஷ்ணஸ்பர்ஶ இதி, ந த்வக்³நேருஷ்ணப்ரகாஶயோ: ஸ்வபா⁴வபூ⁴தயோரக்³நிநா ஸ்பர்ஶ இதி ப⁴வதி ; ததா² அக்³நே: ஸவிதுர்வா உஷ்ணப்ரகாஶவத் ஸ்வரூபபூ⁴தஸ்ய ஆநந்த³ஸ்ய ப்ரியஸ்யாபி நேஹ ப்ரதிஷேத⁴:, ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । இஹாபி பூ⁴மைவ ஸுக²மித்யுக்தத்வாத் । நநு பூ⁴ம்ந: ப்ரியஸ்ய ஏகத்வே அஸம்வேத்³யத்வாத் ஸ்வரூபேணைவ வா நித்யஸம்வேத்³யத்வாத் நிர்விஶேஷதேதி ந இந்த்³ரஸ்ய ததி³ஷ்டம் , ‘நாஹ க²ல்வயம் ஸம்ப்ரத்யாத்மாநம் ஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி’ (சா². உ. 7 । 11 । 2) இத்யுக்தத்வாத் । தத்³தி⁴ இந்த்³ரஸ்யேஷ்டம் — யத்³பூ⁴தாநி ச ஆத்மாநம் ச ஜாநாதி, ந ச அப்ரியம் கிஞ்சித்³வேத்தி, ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் யேந ஜ்ஞாநேந । ஸத்யமேததி³ஷ்டமிந்த்³ரஸ்ய — இமாநி பூ⁴தாநி மத்தோ(அ)ந்யாநி, லோகா: காமாஶ்ச ஸர்வே மத்தோ அந்யே, அஹமேஷாம் ஸ்வாமீதி । ந த்வேததி³ந்த்³ரஸ்ய ஹிதம் । ஹிதம் ச இந்த்³ரஸ்ய ப்ரஜாபதிநா வக்தவ்யம் । வ்யோமவத³ஶரீராத்மதயா ஸர்வபூ⁴தலோககாமாத்மத்வோபக³மேந யா ப்ராப்தி:, தத்³தி⁴தமிந்த்³ராய வக்தவ்யமிதி ப்ரஜாபதிநா அபி⁴ப்ரேதம் । ந து ராஜ்ஞோ ராஜ்யாப்திவத³ந்யத்வேந । தத்ரைவம் ஸதி கம் கேந விஜாநீயாதா³த்மைகத்வே இமாநி பூ⁴தாந்யயமஹமஸ்மீதி । நந்வஸ்மிந்பக்ஷே ‘ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாம:’ (சா². உ. 8 । 2 । 1) ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இத்யாத்³யைஶ்வர்யஶ்ருதயோ(அ)நுபபந்நா: ; ந, ஸர்வாத்மந: ஸர்வப²லஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தேரவிரோதா⁴த் — ம்ருத³ இவ ஸர்வக⁴டகரககுண்டா³த்³யாப்தி: । நநு ஸர்வாத்மத்வே து³:க²ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ஸ்யாதி³தி சேத் , ந, து³:க²ஸ்யாப்யாத்மத்வோபக³மாத³விரோத⁴: । ஆத்மந்யவித்³யாகல்பநாநிமித்தாநி து³:கா²நி — ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பாதி³கல்பநாநிமித்தாநி । ஸா ச அவித்³யா அஶரீராத்மைகத்வஸ்வரூபத³ர்ஶநேந து³:க²நிமித்தா உச்சி²ந்நேதி து³:க²ஸம்ப³ந்தா⁴ஶங்கா ந ஸம்ப⁴வதி । ஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸங்கல்பநிமித்தாநாம் து காமாநாம் ஈஶ்வரதே³ஹஸம்ப³ந்த⁴: ஸர்வபூ⁴தேஷு மாநஸாநாம் । பர ஏவ ஸர்வஸத்த்வோபாதி⁴த்³வாரேண போ⁴க்தேதி ஸர்வாவித்³யாக்ருதஸம்வ்யவஹாராணாம் பர ஏவ ஆத்மா ஆஸ்பத³ம் நாந்யோ(அ)ஸ்தீதி வேதா³ந்தஸித்³தா⁴ந்த: ॥
‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ இதி ச்சா²யாபுருஷ ஏவ ப்ரஜாபதிநா உக்த:, ஸ்வப்நஸுஷுப்தயோஶ்ச அந்ய ஏவ, ந பரோ(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³லக்ஷண:, விரோதா⁴த் இதி கேசிந்மந்யந்தே । சா²யாத்³யாத்மநாம் ச உபதே³ஶே ப்ரயோஜநமாசக்ஷதே । ஆதா³வேவ உச்யமாநே கில து³ர்விஜ்ஞேயத்வாத்பரஸ்ய ஆத்மந: அத்யந்தபா³ஹ்யவிஷயாஸக்தசேதஸ: அத்யந்தஸூக்ஷ்மவஸ்துஶ்ரவணே வ்யாமோஹோ மா பூ⁴தி³தி । யதா² கில த்³விதீயாயாம் ஸூக்ஷ்மம் சந்த்³ரம் தி³த³ர்ஶயிஷு: வ்ருக்ஷம் கஞ்சித்ப்ரத்யக்ஷமாதௌ³ த³ர்ஶயதி — பஶ்ய அமுமேஷ சந்த்³ர இதி, ததோ(அ)ந்யம் ததோ(அ)ப்யந்யம் கி³ரிமூர்தா⁴நம் ச சந்த்³ரஸமீபஸ்த²ம் — ஏஷ சந்த்³ர இதி, ததோ(அ)ஸௌ சந்த்³ரம் பஶ்யதி, ஏவமேதத் ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி’ இத்யாத்³யுக்தம் ப்ரஜாபதிநா த்ரிபி⁴: பர்யாயை:, ந பர இதி । சதுர்தே² து பர்யாயே தே³ஹாந்மர்த்யாத்ஸமுத்தா²ய அஶரீரதாமாபந்நோ ஜ்யோதி:ஸ்வரூபம் । யஸ்மிந்நுத்தமபுருஷே ஸ்த்ரயாதி³பி⁴ர்ஜக்ஷத்க்ரீட³ந் ரமமாணோ ப⁴வதி, ஸ உத்தம: புருஷ: பர உக்த இதி ச ஆஹு: । ஸத்யம் , ரமணீயா தாவதி³யம் வ்யாக்²யா ஶ்ரோதும் । ந து அர்தோ²(அ)ஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ஏவம் ஸம்ப⁴வதி । கத²ம் ? ‘அக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ இத்யுபந்யஸ்ய ஶிஷ்யாப்⁴யாம் சா²யாத்மநி க்³ருஹீதே தயோஸ்தத்³விபரீதக்³ரஹணம் மத்வா தத³பநயாய உத³ஶராவோபந்யாஸ: ‘கிம் பஶ்யத²:’ (சா². உ. 8 । 8 । 1) இதி ச ப்ரஶ்ந: ஸாத்⁴வலங்காரோபதே³ஶஶ்ச அநர்த²க: ஸ்யாத் , யதி³ சா²யாத்மைவ ப்ரஜாபதிநா ‘அக்ஷிணி த்³ருஶ்யதே’ இத்யுபதி³ஷ்ட: । கிஞ்ச யதி³ ஸ்வயமுபதி³ஷ்ட இதி க்³ரஹணஸ்யாப்யபநயநகாரணம் வக்தவ்யம் ஸ்யாத் । ஸ்வப்நஸுஷுப்தாத்மக்³ரஹணயோரபி தத³பநயகாரணம் ச ஸ்வயம் ப்³ரூயாத் । ந ச உக்தம் । தேந மந்யாமஹே ந அக்ஷிணி ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநா உபதி³ஷ்ட: । கிம் சாந்யத் , அக்ஷிணி த்³ரஷ்டா சேத் ‘த்³ருஶ்யதே’ இத்யுபதி³ஷ்ட: ஸ்யாத் , தத இத³ம் யுக்தம் । ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இத்யுக்த்வா ஸ்வப்நே(அ)பி த்³ரஷ்டுரேவோபதே³ஶ: । ஸ்வப்நே ந த்³ரஷ்டோபதி³ஷ்ட இதி சேத் , ந, ‘அபி ரோதி³தீவ’ ‘அப்ரியவேத்தேவ’ இத்யுபதே³ஶாத் । ந ச த்³ரஷ்டுரந்ய: கஶ்சித்ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரதி । ‘அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இதி ந்யாயத: ஶ்ருத்யந்தரே ஸித்³த⁴த்வாத் । யத்³யபி ஸ்வப்நே ஸதீ⁴ர்ப⁴வதி, ததா²பி ந தீ⁴: ஸ்வப்நபோ⁴கோ³பலப்³தி⁴ம் ப்ரதி கரணத்வம் ப⁴ஜதே । கிம் தர்ஹி, படசித்ரவஜ்ஜாக்³ரத்³வாஸநாஶ்ரயா த்³ருஶ்யைவ தீ⁴ர்ப⁴வதீதி ந த்³ரஷ்டு: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வபா³த⁴: ஸ்யாத் । கிஞ்சாந்யத் , ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோர்பூ⁴தாநி ச ஆத்மாநம் ச ஜாநாதி — இமாநி பூ⁴தாந்யயமஹமஸ்மீதி । ப்ராப்தௌ ஸத்யாம் ப்ரதிஷேதோ⁴ யுக்த: ஸ்யாத் — நாஹ க²ல்வயமித்யாதி³ । ததா² சேதநஸ்யைவ அவித்³யாநிமித்தயோ: ஸஶரீரத்வே ஸதி ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிர்நாஸ்தீத்யுக்த்வா தஸ்யைவாஶரீரஸ்ய ஸதோ வித்³யாயாம் ஸத்யாம் ஸஶரீரத்வே ப்ராப்தயோ: ப்ரதிஷேதோ⁴ யுக்த: ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி । ஏகஶ்சாத்மா ஸ்வப்நபு³த்³வாந்தயோர்மஹாமத்ஸ்யவத³ஸங்க³: ஸஞ்சரதீதி ஶ்ருத்யந்தரே ஸித்³த⁴ம் । யச்சோக்தம் ஸம்ப்ரஸாத³: ஶரீராத்ஸமுத்தா²ய யஸ்மிந்ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: ரமமாணோ ப⁴வதி ஸோ(அ)ந்ய: ஸம்ப்ரஸாதா³த³தி⁴கரணநிர்தி³ஷ்ட உத்தம: புருஷ இதி, தத³ப்யஸத் । சதுர்தே²(அ)பி பர்யாயே ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இதி வசநாத் । யதி³ ததோ(அ)ந்யோ(அ)பி⁴ப்ரேத: ஸ்யாத் , பூர்வவத் ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இதி ந ப்³ரூயாந்ம்ருஷா ப்ரஜாபதி: । கிஞ்சாந்யத் , தேஜோப³ந்நாதீ³நாம் ஸ்ரஷ்டு: ஸத: ஸ்வவிகாரதே³ஹஶுங்கே³ ப்ரவேஶம் த³ர்ஶயித்வா ப்ரவிஷ்டாய புந: தத்த்வமஸீத்யுபதே³ஶ: ம்ருஷா ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மிம்ஸ்த்வம் ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: ரந்தா ப⁴விஷ்யஸீதி யுக்த உபதே³ஶோ(அ)ப⁴விஷ்யத் யதி³ ஸம்ப்ரஸாதா³த³ந்ய உத்தம: புருஷோ ப⁴வேத் । ததா² பூ⁴ம்நி ‘அஹமேவ’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³ஶ்ய ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இதி நோபஸமஹரிஷ்யத் , யதி³ பூ⁴மா ஜீவாத³ந்யோ(அ)ப⁴விஷ்யத் , ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராச்ச । ஸர்வஶ்ருதிஷு ச பரஸ்மிந்நாத்மஶப்³த³ப்ரயோகோ³ நாப⁴விஷ்யத் ப்ரத்யகா³த்மா சேத்ஸர்வஜந்தூநாம் பர ஆத்மா ந ப⁴வேத் । தஸ்மாதே³க ஏவ ஆத்மா ப்ரகரணீ ஸித்³த⁴: ॥
ந ச ஆத்மந: ஸம்ஸாரித்வம் , அவித்³யாத்⁴யஸ்தத்வாதா³த்மநி ஸம்ஸாரஸ்ய । ந ஹி ரஜ்ஜுஶுக்திகாக³க³நாதி³ஷு ஸர்பரஜதமலாதீ³நி மித்²யாஜ்ஞாநாத்⁴யஸ்தாநி தேஷாம் ப⁴வந்தீதி । ஏதேந ஸஶரீரஸ்ய ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிர்நாஸ்தீதி வ்யாக்²யாதம் । யச்ச ஸ்தி²தமப்ரியவேத்தேவேதி நாப்ரியவேத்தைவேதி ஸித்³த⁴ம் । ஏவம் ச ஸதி ஸர்வபர்யாயேஷு ‘ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரஜாபதேர்வசநம் , யதி³ வா ப்ரஜாபதிச்ச²த்³மரூபாயா: ஶ்ருதேர்வசநம் , ஸத்யமேவ ப⁴வேத் । ந ச தத்குதர்கபு³த்³த்⁴யா ம்ருஷா கர்தும் யுக்தம் , ததோ கு³ருதரஸ்ய ப்ரமாணாந்தரஸ்யாநுபபத்தே: । நநு ப்ரத்யக்ஷம் து³:கா²த்³யப்ரியவேத்த்ருத்வமவ்யபி⁴சார்யநுபூ⁴யத இதி சேத் , ந, ஜராதி³ரஹிதோ ஜீர்ணோ(அ)ஹம் ஜாதோ(அ)ஹமாயுஷ்மாந்கௌ³ர: க்ருஷ்ணோ ம்ருத: — இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷாநுப⁴வவத்தது³பபத்தே: । ஸர்வமப்யேதத்ஸத்யமிதி சேத் , அஸ்த்யேவைததே³வம் து³ரவக³மம் , யேந தே³வராஜோ(அ)ப்யுத³ஶராவாதி³த³ர்ஶிதாவிநாஶயுக்திரபி முமோஹைவாத்ர ‘விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி’ இதி । ததா² விரோசநோ மஹாப்ராஜ்ஞ: ப்ராஜாபத்யோ(அ)பி தே³ஹமாத்ராத்மத³ர்ஶநோ ப³பூ⁴வ । ததா² இந்த்³ரஸ்ய ஆத்மவிநாஶப⁴யஸாக³ரே ஏவ வைநாஶிகா ந்யமஜ்ஜந் । ததா² ஸாங்க்²யா த்³ரஷ்டாரம் தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தமவக³ம்யாபி த்யக்தாக³மப்ரமாணத்வாத் ம்ருத்யுவிஷயே ஏவ அந்யத்வத³ர்ஶநே தஸ்து²: । ததா² அந்யே காணாதா³தி³த³ர்ஶநா: கஷாயரக்தமிவ க்ஷாராதி³பி⁴ர்வஸ்த்ரம் நவபி⁴ராத்மகு³ணைர்யுக்தமாத்மத்³ரவ்யம் விஶோத⁴யிதும் ப்ரவ்ருத்தா: । ததா² அந்யே கர்மிணோ பா³ஹ்யவிஷயாபஹ்ருதசேதஸ: வேத³ப்ரமாணா அபி பரமார்த²ஸத்யமாத்மைகத்வம் ஸவிநாஶமிவ இந்த்³ரவந்மந்யமாநா க⁴டீயந்த்ரவத் ஆரோஹாவரோஹப்ரகாரைரநிஶம் ப³ம்ப்⁴ரமந்தி ; கிமந்யே க்ஷுத்³ரஜந்தவோ விவேகஹீநா: ஸ்வபா⁴வத ஏவ ப³ஹிர்விஷயாபஹ்ருதசேதஸ: । தஸ்மாதி³த³ம் த்யக்தஸர்வபா³ஹ்யைஷணை: அநந்யஶரணை: பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகை: அத்யாஶ்ரமிபி⁴ர்வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநபரைரேவ வேத³நீயம் பூஜ்யதமை: ப்ராஜாபத்யம் ச இமம் ஸம்ப்ரதா³யமநுஸரத்³பி⁴: உபநிப³த்³த⁴ம் ப்ரகரணசதுஷ்டயேந । ததா² அநுஶாஸதி அத்³யாபி ‘த ஏவ நாந்யே’ இதி ॥
அஶரீரோ வாயுரப்⁴ரம் வித்³யுத்ஸ்தநயித்நுரஶரீராண்யேதாநி தத்³யதை²தாந்யமுஷ்மாதா³காஶாத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யந்தே ॥ 2 ॥
தத்ர அஶரீரஸ்ய ஸம்ப்ரஸாத³ஸ்ய அவித்³யயா ஶரீரேணாவிஶேஷதாம் ஸஶரீரதாமேவ ஸம்ப்ராப்தஸ்ய ஶரீராத்ஸமுத்தா²ய ஸ்வேந ரூபேண யதா² அபி⁴நிஷ்பத்தி:, ததா² வக்தவ்யேதி த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே — அஶரீரோ வாயு: அவித்³யமாநம் ஶிர:பாண்யாதி³மச்ச²ரீரமஸ்யேத்யஶரீர: । கிம் ச அப்⁴ரம் வித்³யுத்ஸ்தநயித்நுரித்யேதாநி ச அஶரீராணி । தத் தத்ரைவம் ஸதி வர்ஷாதி³ப்ரயோஜநாவஸாநே யதா², அமுஷ்மாதி³தி பூ⁴மிஷ்டா² ஶ்ருதி: த்³யுலோகஸம்ப³ந்தி⁴நமாகாஶதே³ஶம் வ்யபதி³ஶதி, ஏதாநி யதோ²க்தாந்யாகாஶஸமாநரூபதாமாபந்நாநி ஸ்வேந வாய்வாதி³ரூபேணாக்³ருஹ்யமாணாநி ஆகாஶாக்²யதாம் க³தாநி — யதா² ஸம்ப்ரஸாத³: அவித்³யாவஸ்தா²யாம் ஶரீராத்மபா⁴வமேவ ஆபந்ந:, தாநி ச ததா²பூ⁴தாந்யமுஷ்மாத் த்³யுலோகஸம்ப³ந்தி⁴ந ஆகாஶதே³ஶாத்ஸமுத்திஷ்டந்தி வர்ஷணாதி³ப்ரயோஜநாபி⁴நிர்வ்ருத்தயே । கத²ம் ? ஶிஶிராபாயே ஸாவித்ரம் பரம் ஜ்யோதி: ப்ரக்ருஷ்டம் க்³ரைஷ்மகமுபஸம்பத்³ய ஸாவித்ரமபி⁴தாபம் ப்ராப்யேத்யத²: । ஆதி³த்யாபி⁴தாபேந ப்ருத²க்³பா⁴வமாபாதி³தா: ஸந்த: ஸ்வேந ஸ்வேந ரூபேண புரோவாதாதி³வாயுரூபேண ஸ்திமிதபா⁴வம் ஹித்வா அப்⁴ரமபி பூ⁴மிபர்வதஹஸ்த்யாதி³ரூபேண வித்³யுத³பி ஸ்வேந ஜ்யோதிர்லதாதி³சபலரூபேண ஸ்தநயித்நுரபி ஸ்வேந க³ர்ஜிதாஶநிரூபேணேத்யேவம் ப்ராவ்ருடா³க³மே ஸ்வேந ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யந்தே ॥
ஏவமேவைஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தமபுருஷ: ஸ தத்ர பர்யேதி ஜக்ஷத்க்ரீட³ந் ரமமாண: ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா ஜ்ஞாதிபி⁴ர்வா நோபஜநꣳ ஸ்மரந்நித³ꣳ ஶரீரꣳ ஸ யதா² ப்ரயோக்³ய ஆசரணே யுக்த ஏவமேவாயமஸ்மிஞ்ச²ரீரே ப்ராணோ யுக்த: ॥ 3 ॥
யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்தோ வாய்வாதீ³நாமாகாஶாதி³ஸாம்யக³மநவத³வித்³யயா ஸம்ஸாராவஸ்தா²யாம் ஶரீரஸாம்யமாபந்ந: அஹமமுஷ்ய புத்ரோ ஜாதோ ஜீர்ணோ மரிஷ்யே — இத்யேவம்ப்ரகாரம் ப்ரஜாபதிநேவ மக⁴வாந் யதோ²க்தேந க்ரமேண நாஸி த்வம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³த⁴ர்மா தத்த்வமஸீதி ப்ரதிபோ³தி⁴த: ஸந் ஸ ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³ ஜீவோ(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராதா³காஶாதி³வ வாய்வாத³ய: ஸமுத்தா²ய தே³ஹாதி³விலக்ஷணமாத்மநோ ரூபமவக³ம்ய தே³ஹாத்மபா⁴வநாம் ஹித்வேத்யேதத் , ஸ்வேந ரூபேண ஸதா³த்மநைவாபி⁴நிஷ்பத்³யத இதி வ்யாக்²யாதம் புரஸ்தாத் । ஸ யேந ஸ்வேந ரூபேண ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)பி⁴நிஷ்பத்³யதே — ப்ராக்ப்ரதிபோ³தா⁴த் தத்³ப்⁴ராந்திநிமித்தாத்ஸர்போ ப⁴வதி யதா² ரஜ்ஜு:, பஶ்சாத்க்ருதப்ரகாஶா ரஜ்ஜ்வாத்மநா ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே, ஏவம் ச ஸ உத்தமபுருஷ: உத்தமஶ்சாஸௌ புருஷஶ்சேத்யுத்தமபுருஷ: ஸ ஏவ உத்தமபுருஷ: । அக்ஷிஸ்வப்நபுருஷௌ வ்யக்தௌ அவ்யக்தஶ்ச ஸுஷுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: அஶரீரஶ்ச ஸ்வேந ரூபேணேதி । ஏஷாமேவ ஸ்வேந ரூபேணாவஸ்தி²த: க்ஷராக்ஷரௌ வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதாவபேக்ஷ்ய உத்தமபுருஷ: ; க்ருதநிர்வசநோ ஹி அயம் கீ³தாஸு । ஸ: ஸம்ப்ரஸாத³: ஸ்வேந ரூபேண தத்ர ஸ்வாத்மநி ஸ்வஸ்த²தயா ஸர்வாத்மபூ⁴த: பர்யேதி க்வசிதி³ந்த்³ராத்³யாத்மநா ஜக்ஷத் ஹஸந் ப⁴க்ஷயந் வா ப⁴க்ஷ்யாந் உச்சாவசாந் ஈப்ஸிதாந் க்வசிந்மநோமாத்ரை: ஸங்கல்பாதே³வ ஸமுத்தி²தைர்ப்³ராஹ்மலௌகிகைர்வா க்ரீட³ந் ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: ரமமாணஶ்ச மநஸைவ, நோபஜநம் , ஸ்த்ரீபும்ஸயோரந்யோந்யோபக³மேந ஜாயத இத்யுபஜநம் ஆத்மபா⁴வேந வா ஆத்மஸாமீப்யேந ஜாயத இத்யுபஜநமித³ம் ஶரீரம் , தந்ந ஸ்மரந் । தத்ஸ்மரணே ஹி து³:க²மேவ ஸ்யாத் , து³:கா²த்மகத்வாத் தஸ்ய । நந்வநுபூ⁴தம் சேத் ந ஸ்மரேத் அஸர்வஜ்ஞத்வம் முக்தஸ்ய ; நைஷ தோ³ஷ: । யேந மித்²யாஜ்ஞாநாதி³நா ஜநிதம் தச்ச மித்²யாஜ்ஞாநாதி³ வித்³யயா உச்சே²தி³தம் , அதஸ்தந்நாநுபூ⁴தமேவேதி ந தத³ஸ்மரணே ஸர்வஜ்ஞத்வஹாநி: । ந ஹி உந்மத்தேந க்³ரஹக்³ருஹீதேந வா யத³நுபூ⁴தம் தது³ந்மாதா³த்³யபக³மே(அ)பி ஸ்மர்தவ்யம் ஸ்யாத் ; ததே²ஹாபி ஸம்ஸாரிபி⁴ரவித்³யாதோ³ஷவத்³பி⁴: யத³நுபூ⁴யதே தத்ஸர்வாத்மாநமஶரீரம் ந ஸ்ப்ருஶதி, அவித்³யாநிமித்தாபா⁴வாத் । யே து உச்சி²ந்நதோ³ஷைர்ம்ருதி³தகஷாயை: மாநஸா: ஸத்யா: காமா அந்ருதாபிதா⁴நா அநுபூ⁴யந்தே வித்³யாபி⁴வ்யங்க்³யத்வாத் , த ஏவ முக்தேந ஸர்வாத்மபூ⁴தேந ஸம்ப³த்⁴யந்த இதி ஆத்மஜ்ஞாநஸ்துதயே நிர்தி³ஶ்யந்தே ; அத: ஸாத்⁴வேதத்³விஶிநஷ்டி — ‘ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோகே’ (சா². உ. 8 । 12 । 5) இதி । யத்ர க்வசந ப⁴வந்தோ(அ)பி ப்³ரஹ்மண்யேவ ஹி தே லோகே ப⁴வந்தீதி ஸர்வாத்மத்வாத்³ப்³ரஹ்மண உச்யந்தே ॥
நநு கத²மேக: ஸந் நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா காமாம்ஶ்ச ப்³ராஹ்மலௌகிகாந்பஶ்யந்ரமதே இதி ச விருத்³த⁴ம் , யதா² ஏகோ யஸ்மிந்நேவ க்ஷணே பஶ்யதி ஸ தஸ்மிந்நேவ க்ஷணே ந பஶ்யதி ச இதி । நைஷ தோ³ஷ:, ஶ்ருத்யந்தரே பரிஹ்ருதத்வாத் । த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேரவிபரிலோபாத்பஶ்யந்நேவ ப⁴வதி ; த்³ரஷ்டுரந்யத்வேந காமாநாமபா⁴வாந்ந பஶ்யதி ச இதி । யத்³யபி ஸுஷுப்தே தது³க்தம் , முக்தஸ்யாபி ஸர்வைகத்வாத்ஸமாநோ த்³விதீயாபா⁴வ: । ‘கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இதி ச உக்தமேவ । அஶரீரஸ்வரூபோ(அ)பஹதபாப்மாதி³லக்ஷண: ஸந் கத²மேஷ புருஷோ(அ)க்ஷிணி த்³ருஶ்யத இத்யுக்த: ப்ரஜாபதிநா ? தத்ர யதா² அஸாவக்ஷிணி ஸாக்ஷாத்³த்³ருஶ்யதே தத்³வக்தவ்யமிதீத³மாரப்⁴யதே । தத்ர கோ ஹேதுரக்ஷிணி த³ர்ஶநே இதி, ஆஹ — ஸ த்³ருஷ்டாந்த: யதா² ப்ரயோக்³ய:, ப்ரயோக்³யபரோ வா ஸ-ஶப்³த³:, ப்ரயுஜ்யத இதி ப்ரயோக³:, அஶ்வோ ப³லீவர்தோ³ வா யதா² லோகே ஆசரத்யநேநேத்யாசரண: ரத²: அநோ வா தஸ்மிந்நாசரணே யுக்த: ததா³கர்ஷணாய, ஏவமஸ்மிஞ்ச²ரீரே ரத²ஸ்தா²நீயே ப்ராண: பஞ்சவ்ருத்திரிந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஸம்யுக்த: ப்ரஜ்ஞாத்மா விஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தித்³வயஸம்மூர்சி²தாத்மா யுக்த: ஸ்வகர்மப²லோபபோ⁴க³நிமித்தம் நியுக்த:, ‘கஸ்மிந்ந்வஹமுத்க்ராந்தே உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமீதி’ (ப்ர. உ. 6 । 3) ஈஶ்வரேண ராஜ்ஞேவ ஸர்வாதி⁴காரீ த³ர்ஶநஶ்ரவணசேஷ்டாவ்யாபாரே(அ)தி⁴க்ருத: । தஸ்யைவ து மாத்ரா ஏகதே³ஶஶ்சக்ஷுரிந்த்³ரியம் ரூபோபலப்³தி⁴த்³வாரபூ⁴தம் ॥
அத² யத்ரைததா³காஶமநுவிஷண்ணம் சக்ஷு: ஸ சாக்ஷுஷ: புருஷோ த³ர்ஶநாய சக்ஷுரத² யோ வேதே³த³ம் ஜிக்⁴ராணீதி ஸ ஆத்மா க³ந்தா⁴ய க்⁴ராணமத² யோ வேதே³த³மபி⁴வ்யாஹராணீதி ஸ ஆத்மாபி⁴வ்யாஹாராய வாக³த² யோ வேதே³த³ம் ஶ்ருணவாநீதி ஸ ஆத்மா ஶ்ரவணாய ஶ்ரோத்ரம் ॥ 4 ॥
அத² யத்ர க்ருஷ்ணதாரோபலக்ஷிதம் ஆகாஶம் தே³ஹச்சி²த்³ரம் அநுவிஷண்ணம் அநுஷக்தம் அநுக³தம் , தத்ர ஸ ப்ரக்ருத: அஶரீர ஆத்மா சாக்ஷுஷ: சக்ஷுஷி ப⁴வ இதி சாக்ஷுஷ: தஸ்ய த³ர்ஶநாய ரூபோபலப்³த⁴யே சக்ஷு: கரணம் ; யஸ்ய தத் தே³ஹாதி³பி⁴: ஸம்ஹதத்வாத் பரஸ்ய த்³ரஷ்டுரர்தே², ஸோ(அ)த்ர சக்ஷுஷி த³ர்ஶநேந லிங்கே³ந த்³ருஶ்யதே பர: அஶரீரோ(அ)ஸம்ஹத: । ‘அக்ஷிணி த்³ருஶ்யதே’ இதி ப்ரஜாபதிநோக்தம் ஸர்வேந்த்³ரியத்³வாரோபலக்ஷணார்த²ம் ; ஸர்வவிஷயோபலப்³தா⁴ ஹி ஸ ஏவேதி । ஸ்பு²டோபலப்³தி⁴ஹேதுத்வாத்து ‘அக்ஷிணி’ இதி விஶேஷவசநம் ஸர்வஶ்ருதிஷு । ‘அஹமத³ர்ஶமிதி தத்ஸத்யம் ப⁴வதி’ இதி ச ஶ்ருதே: । அதா²பி யோ(அ)ஸ்மிந்தே³ஹே வேத³ ; கத²ம் ? இத³ம் ஸுக³ந்தி⁴ து³ர்க³ந்தி⁴ வா ஜிக்⁴ராணீதி அஸ்ய க³ந்த⁴ம் விஜாநீயாமிதி, ஸ ஆத்மா, தஸ்ய க³ந்தா⁴ய க³ந்த⁴விஜ்ஞாநாய க்⁴ராணம் । அத² யோ வேத³ இத³ம் வசநம் அபி⁴வ்யாஹராணீதி வதி³ஷ்யாமீதி, ஸ ஆத்மா, அபி⁴வ்யாஹரணக்ரியாஸித்³த⁴யே கரணம் வாகி³ந்த்³ரியம் । அத² யோ வேத³ — இத³ம் ஶ்ருணவாநீதி, ஸ ஆத்மா, ஶ்ரவணாய ஶ்ரோத்ரம் ॥
அத² யோ வேதே³த³ம் மந்வாநீதி ஸ ஆத்மா மநோ(அ)ஸ்ய தை³வம் சக்ஷு: ஸ வா ஏஷ ஏதேந தை³வேந சக்ஷுஷா மநஸைதாந்காமாந்பஶ்யந்ரமதே ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோகே ॥ 5 ॥
அத² யோ வேத³ — இத³ம் மந்வாநீதி மநநவ்யாபாரமிந்த்³ரியாஸம்ஸ்ப்ருஷ்டம் கேவலம் மந்வாநீதி வேத³, ஸ ஆத்மா, மநநாய மந: । யோ வேத³ ஸ ஆத்மேத்யேவம் ஸர்வத்ர ப்ரயோகா³த் வேத³நமஸ்ய ஸ்வரூபமித்யவக³ம்யதே — யதா² ய: புரஸ்தாத்ப்ரகாஶயதி ஸ ஆதி³த்ய:, யோ த³க்ஷிணத: ய: பஶ்சாத் உத்தரதோ ய ஊர்த்⁴வம் ப்ரகாஶயதி ஸ ஆதி³த்ய: — இத்யுக்தே ப்ரகாஶஸ்வரூப: ஸ இதி க³ம்யதே । த³ர்ஶநாதி³க்ரியாநிர்வ்ருத்த்யர்தா²நி து சக்ஷுராதி³கரணாநி । இத³ம் ச அஸ்ய ஆத்மந: ஸாமர்த்²யாத³வக³ம்யதே — ஆத்மந: ஸத்தாமாத்ர ஏவ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் , ந து வ்யாப்ருததயா — யதா² ஸவிது: ஸத்தாமாத்ர ஏவ ப்ரகாஶநகர்த்ருத்வம் , ந து வ்யாப்ருததயேதி — தத்³வத் । மநோ(அ)ஸ்ய ஆத்மநோ தை³வமப்ராக்ருதம் இதரேந்த்³ரியைரஸாதா⁴ரணம் சக்ஷு: சஷ்டே பஶ்யத்யநேநேதி சக்ஷு: । வர்தமாநகாலவிஷயாணி ச இந்த்³ரியாணி அதோ அதை³வாநி தாநி । மநஸ்து த்ரிகாலவிஷயோபலப்³தி⁴கரணம் ம்ருதி³ததோ³ஷம் ச ஸூக்ஷ்மவ்யவஹிதாதி³ஸர்வோபலப்³தி⁴கரணம் ச இதி தை³வம் சக்ஷுருச்யதே । ஸ வை முக்த: ஸ்வரூபாபந்ந: அவித்³யாக்ருததே³ஹேந்த்³ரியமநோவியுக்த: ஸர்வாத்மபா⁴வமாபந்ந: ஸந் ஏஷ வ்யோமவத்³விஶுத்³த⁴: ஸர்வேஶ்வரோ மநஉபாதி⁴: ஸந் ஏதேநைவேஶ்வரேண மநஸா ஏதாந்காமாந் ஸவித்ருப்ரகாஶவத் நித்யப்ரததேந த³ர்ஶநேந பஶ்யந் ரமதே । காந்காமாநிதி விஶிநஷ்டி — ய ஏதே ப்³ரஹ்மணி லோகே ஹிரண்யநிதி⁴வத் பா³ஹ்யவிஷயாஸங்கா³ந்ருதேநாபிஹிதா: ஸங்கல்பமாத்ரலப்⁴யா: தாநித்யர்த²: ॥
தம் வா ஏதம் தே³வா ஆத்மாநமுபாஸதே தஸ்மாத்தேஷாꣳ ஸர்வேச லோகா ஆத்தா: ஸர்வே ச காமா: ஸ ஸர்வாꣳஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாꣳஶ்ச காமாந்யஸ்தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதீதி ஹ ப்ரஜாபதிருவாச ப்ரஜாபதிருவாச ॥ 6 ॥
யஸ்மாதே³ஷ இந்த்³ராய ப்ரஜாபதிநோக்த ஆத்மா, தஸ்மாத் தத: ஶ்ருத்வா தமாத்மாநமத்³யத்வே(அ)பி தே³வா உபாஸதே । தது³பாஸநாச்ச தேஷாம் ஸர்வே ச லோகா ஆத்தா: ப்ராப்தா: ஸர்வே ச காமா: । யத³ர்த²ம் ஹி இந்த்³ர: ஏகஶதம் வர்ஷாணி ப்ரஜாபதௌ ப்³ரஹ்மசர்யமுவாஸ, தத்ப²லம் ப்ராப்தம் தே³வைரித்யபி⁴ப்ராய: । தத்³யுக்தம் தே³வாநாம் மஹாபா⁴க்³யத்வாத் , ந த்விதா³நீம் மநுஷ்யாணாமல்பஜீவிதத்வாந்மந்த³தரப்ரஜ்ஞத்வாச்ச ஸம்ப⁴வதீதி ப்ராப்தே, இத³முச்யதே — ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் இதா³நீந்தநோ(அ)பி । கோ(அ)ஸௌ ? இந்த்³ராதி³வத் ய: தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதீதி ஹ ஸாமாந்யேந கில ப்ரஜாபதிருவாச । அத: ஸர்வேஷாமாத்மஜ்ஞாநம் தத்ப²லப்ராப்திஶ்ச துல்யைவ ப⁴வதீத்யர்த²: । த்³விர்வசநம் ப்ரகரணஸமாப்த்யர்த²ம் ॥
த்ரயோத³ஶ: க²ண்ட³:
ஶ்யாமாச்ச²ப³லம் ப்ரபத்³யே ஶப³லாச்ச்²யாமம் ப்ரபத்³யே(அ)ஶ்வ இவ ரோமாணி விதூ⁴ய பாபம் சந்த்³ரம் இவ ராஹோர்முகா²த்ப்ரமுச்ய தூ⁴த்வா ஶரீரமக்ருதம் க்ருதாத்மா ப்³ரஹ்மலோகமபி⁴ஸம்ப⁴வாமீத்யபி⁴ஸம்ப⁴வாமீதி ॥ 1 ॥
ஶ்யாமாத் ஶப³லம் ப்ரபத்³யே இத்யாதி³மந்த்ராம்நாய: பாவந: ஜபார்த²ஶ்ச த்⁴யாநார்தோ² வா । ஶ்யாம: க³ம்பீ⁴ரோ வர்ண: ஶ்யாம இவ ஶ்யாம: ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம அத்யந்தது³ரவகா³ஹ்யத்வாத் தத் ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாத்வா த்⁴யாநேந தஸ்மாச்ச்²யாமாத் ஶப³லம் ஶப³ல இவ ஶப³ல: அரண்யாத்³யநேககாமமிஶ்ரத்வாத்³ப்³ரஹ்மலோகஸ்ய ஶாப³ல்யம் தம் ப்³ரஹ்மலோகம் ஶப³லம் ப்ரபத்³யே மநஸா ஶரீரபாதாத்³வா ஊர்த்⁴வம் க³ச்சே²யம் । யஸ்மாத³ஹம் ஶப³லாத்³ப்³ரஹ்மலோகாத் நாமரூபவ்யாகரணாய ஶ்யாமம் ப்ரபத்³யே ஹார்த³பா⁴வம் ப்ரபந்நோ(அ)ஸ்மீத்யபி⁴ப்ராய: । அத: தமேவ ப்ரக்ருதிஸ்வரூபமாத்மாநம் ஶப³லம் ப்ரபத்³ய இத்யர்த²: । கத²ம் ஶப³லம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ரபத்³யே இதி, உச்யதே — அஶ்வ இவ ஸ்வாநி லோமாநி விதூ⁴ய கம்பநேந ஶ்ரமம் பாம்ஸ்வாதி³ ச ரோமத: அபநீய யதா² நிர்மலோ ப⁴வதி, ஏவம் ஹார்த³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந விதூ⁴ய பாபம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யம் சந்த்³ர இவ ச ராஹுக்³ரஸ்த: தஸ்மாத்³ராஹோர்முகா²த்ப்ரமுச்ய பா⁴ஸ்வரோ ப⁴வதி யதா² — ஏவம் தூ⁴த்வா ப்ரஹாய ஶரீரம் ஸர்வாநர்தா²ஶ்ரயம் இஹைவ த்⁴யாநேந க்ருதாத்மா க்ருதக்ருத்ய: ஸந் அக்ருதம் நித்யம் ப்³ரஹ்மலோகம் அபி⁴ஸம்ப⁴வாமீதி । த்³விர்வசநம் மந்த்ரஸமாப்த்யர்த²ம் ॥
சதுர்த³ஶ: க²ண்ட³:
ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம தத³ம்ருதꣳ ஸ ஆத்மா ப்ரஜாபதே: ஸபா⁴ம் வேஶ்ம ப்ரபத்³யே யஶோ(அ)ஹம் ப⁴வாமி ப்³ராஹ்மணாநாம் யஶோ ராஜ்ஞாம் யஶோ விஶாம் யஶோ(அ)ஹமநுப்ராபத்ஸி ஸ ஹாஹம் யஶஸாம் யஶ: ஶ்யேதமத³த்கமத³த்கꣳ ஶ்யேதம் லிந்து³ மாபி⁴கா³ம் லிந்து³ மாபி⁴கா³ம் ॥ 1 ॥
ஆகாஶோ வா இத்யாதி³ ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணநிர்தே³ஶார்த²ம் ஆத்⁴யாநாய । ஆகாஶோ வை நாம ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴ ஆத்மா । ஆகாஶ இவ அஶரீரத்வாத்ஸூக்ஷ்மத்வாச்ச । ஸ ச ஆகாஶ: நாமரூபயோ: ஸ்வாத்மஸ்த²யோர்ஜக³த்³பீ³ஜபூ⁴தயோ: ஸலிலஸ்யேவ பே²நஸ்தா²நீயயோ: நிர்வஹிதா நிர்வோடா⁴ வ்யாகர்தா । தே நாமரூபே யத³ந்தரா யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ அந்தரா மத்⁴யே வர்தேதே, தயோர்வா நாமரூபயோரந்தரா மத்⁴யே யந்நாமரூபாப்⁴யாமஸ்ப்ருஷ்டம் யதி³த்யேதத் , தத்³ப்³ரஹ்ம நாமரூபவிலக்ஷணம் நாமரூபாப்⁴யாமஸ்ப்ருஷ்டம் ததா²பி தயோர்நிர்வோட்⁴ரு ஏவம்லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: । இத³மேவ மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணேநோக்தம் ; சிந்மாத்ராநுக³மாத்ஸர்வத்ர சித்ஸ்வரூபதைவேதி க³ம்யதே ஏகவாக்யதா । கத²ம் தத³வக³ம்யத இதி, ஆஹ — ஸ ஆத்மா । ஆத்மா ஹி நாம ஸர்வஜந்தூநாம் ப்ரத்யக்சேதந: ஸ்வஸம்வேத்³ய: ப்ரஸித்³த⁴: தேநைவ ஸ்வரூபேணோந்நீய அஶரீரோ வ்யோமவத்ஸர்வக³த ஆத்மா ப்³ரஹ்மேத்யவக³ந்தவ்யம் । தச்ச ஆத்மா ப்³ரஹ்ம அம்ருதம் அமரணத⁴ர்மா । அத ஊர்த்⁴வம் மந்த்ர: । ப்ரஜாபதி: சதுர்முக²: தஸ்ய ஸபா⁴ம் வேஶ்ம ப்ரபு⁴விமிதம் வேஶ்ம ப்ரபத்³யே க³ச்சே²யம் । கிஞ்ச யஶோ(அ)ஹம் யஶோ நாம ஆத்மா அஹம் ப⁴வாமி ப்³ராஹ்மணாநாம் । ப்³ராஹ்மணா ஏவ ஹி விஶேஷதஸ்தமுபாஸதே ததஸ்தேஷாம் யஶோ ப⁴வாமி । ததா² ராஜ்ஞாம் விஶாம் ச । தே(அ)ப்யதி⁴க்ருதா ஏவேதி தேஷாமப்யாத்மா ப⁴வாமி । தத்³யஶோ(அ)ஹமநுப்ராபத்ஸி அநுப்ராப்துமிச்சா²மி । ஸ ஹ அஹம் யஶஸாமாத்மநாம் தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴லக்ஷணாநாமாத்மா । கிமர்த²மஹமேவம் ப்ரபத்³ய இதி, உச்யதே — ஶ்யேதம் வர்ணத: பக்வப³த³ரஸமம் ரோஹிதம் । ததா² அத³த்கம் த³ந்தரஹிதமப்யத³த்கம் ப⁴க்ஷயித்ரு ஸ்த்ரீவ்யஞ்ஜநம் தத்ஸேவிநாம் தேஜோப³லவீர்யவிஜ்ஞாநத⁴ர்மாணாம் அபஹந்த்ரு விநாஶயித்ரித்யேதத் । யதே³வம்லக்ஷணம் ஶ்யேதம் லிந்து³ பிச்ச²லம் தந்மா அபி⁴கா³ம் மா அபி⁴க³ச்சே²யம் । த்³விர்வசநமத்யந்தாநர்த²ஹேதுத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ॥
பஞ்சத³ஶ: க²ண்ட³:
தத்³தை⁴தத்³ப்³ரஹ்மா ப்ரஜாபதய உவாச ப்ரஜாபதிர்மநவே மநு: ப்ரஜாப்⁴ய ஆசார்யகுலாத்³வேத³மதீ⁴த்ய யதா²விதா⁴நம் கு³ரோ: கர்மாதிஶேஷேணாபி⁴ஸமாவ்ருத்ய குடும்பே³ ஶுசௌ தே³ஶே ஸ்வாத்⁴யாயமதீ⁴யாநோ தா⁴ர்மிகாந்வித³த⁴தா³த்மநி ஸர்வேந்த்³ரியாணி ஸம்ப்ரதிஷ்டா²ப்யாஹிம்ஸந்ஸர்வபூ⁴தாந்யந்யத்ர தீர்தே²ப்⁴ய: ஸ க²ல்வேவம் வர்தயந்யாவதா³யுஷம் ப்³ரஹ்மலோகமபி⁴ஸம்பத்³யதே ந ச புநராவர்ததே ந ச புநராவர்ததே ॥ 1 ॥
தத்³தை⁴தத் ஆத்மஜ்ஞாநம் ஸோபகரணம் ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரம்’ இத்யாத்³யை: ஸஹோபாஸநை: தத்³வாசகேந க்³ரந்தே²ந அஷ்டாத்⁴யாயீலக்ஷணேந ஸஹ ப்³ரஹ்மா ஹிரண்யக³ர்ப⁴: பரமேஶ்வரோ வா தத்³த்³வாரேண ப்ரஜாபதயே கஶ்யபாய உவாச ; அஸாவபி மநவே ஸ்வபுத்ராய ; மநு: ப்ரஜாப்⁴ய: இத்யேவம் ஶ்ருத்யர்த²ஸம்ப்ரதா³யபரம்பரயாக³தம் உபநிஷத்³விஜ்ஞாநம் அத்³யாபி வித்³வத்ஸு அவக³ம்யதே । யதே²ஹ ஷஷ்டா²த்³யத்⁴யாயத்ரயே ப்ரகாஶிதா ஆத்மவித்³யா ஸப²லா அவக³ம்யதே, ததா² கர்மணாம் ந கஶ்சநார்த² இதி ப்ராப்தே, ததா³நர்த²க்யப்ராப்திபரிஜிஹீர்ஷயா இத³ம் கர்மணோ வித்³வத்³பி⁴ரநுஷ்டீ²யமாநஸ்ய விஶிஷ்டப²லவத்த்வேந அர்த²வத்த்வமுச்யதே — ஆசார்யகுலாத்³வேத³மதீ⁴த்ய ஸஹார்த²த: அத்⁴யயநம் க்ருத்வா யதா²விதா⁴நம் யதா²ஸ்ம்ருத்யுக்தைர்நியமைர்யுக்த: ஸந் இத்யர்த²: । ஸர்வஸ்யாபி விதே⁴: ஸ்ம்ருத்யுக்தஸ்ய உபகுர்வாணகம் ப்ரதி கர்தவ்யத்வே கு³ருஶுஶ்ரூஷாயா: ப்ராதா⁴ந்யப்ரத³ர்ஶநார்த²மாஹ — கு³ரோ: கர்ம யத்கர்தவ்யம் தத்க்ருத்வா கர்மஶூந்யோ யோ(அ)திஶிஷ்ட: கால: தேந காலேந வேத³மதீ⁴த்யேத்யர்த²: । ஏவம் ஹி நியமவதா அதீ⁴தோ வேத³: கர்மஜ்ஞாநப²லப்ராப்தயே ப⁴வதி, நாந்யதே²த்யபி⁴ப்ராய: । அபி⁴ஸமாவ்ருத்ய த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாம் ஸமாபயித்வா கு³ருகுலாந்நிவ்ருத்ய ந்யாயதோ தா³ராநாஹ்ருத்ய குடும்பே³ ஸ்தி²த்வா கா³ர்ஹஸ்த்²யே விஹிதே கர்மணி திஷ்ட²ந் இத்யர்த²: । தத்ராபி கா³ர்ஹஸ்த்²யவிஹிதாநாம் கர்மணாம் ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யப்ரத³ர்ஶநார்த²முச்யதே — ஶுசௌ விவிக்தே அமேத்⁴யாதி³ரஹிதே தே³ஶே யதா²வதா³ஸீந: ஸ்வாத்⁴யாயமதீ⁴யாந: நைத்யகமதி⁴கம் ச யதா²ஶக்தி ருகா³த்³யப்⁴யாஸம் ச குர்வந் தா⁴ர்மிகாந்புத்ராஞ்ஶிஷ்யாம்ஶ்ச த⁴ர்மயுக்தாந்வித³த⁴த் தா⁴ர்மிகத்வேந தாந்நியமயந் ஆத்மநி ஸ்வஹ்ருத³யே ஹார்தே³ ப்³ரஹ்மணி ஸர்வேந்த்³ரியாணி ஸம்ப்ரதிஷ்டா²ப்ய உபஸம்ஹ்ருத்ய இந்த்³ரியக்³ரஹணாத்கர்மாணி ச ஸம்ந்யஸ்ய அஹிம்ஸந் ஹிம்ஸாம் பரபீடா³மகுர்வந் ஸர்வபூ⁴தாநி ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாந்யபீட³யந் இத்யர்த²: । பி⁴க்ஷாநிமித்தமடநாதி³நாபி பரபீடா³ ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ — அந்யத்ர தீர்தே²ப்⁴ய: । தீர்த²ம் நாம ஶாஸ்த்ராநுஜ்ஞாவிஷய:, ததோ(அ)ந்யத்ரேத்யர்த²: । ஸர்வாஶ்ரமிணாம் ச ஏதத்ஸமாநம் । தீர்தே²ப்⁴யோ(அ)ந்யத்ர அஹிம்ஸைவேத்யந்யே வர்ணயந்தி । குடும்பே³ ஏவைதத்ஸர்வம் குர்வந் , ஸ க²ல்வதி⁴க்ருத:, யாவதா³யுஷம் யாவஜ்ஜீவம் ஏவம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேணைவ வர்தயந் ப்³ரஹ்மலோகமபி⁴ஸம்பத்³யதே தே³ஹாந்தே । ந ச புநராவர்ததே ஶரீரக்³ரஹணாய, புநராவ்ருத்தே: ப்ராப்தாயா: ப்ரதிஷேதா⁴த் । அர்சிராதி³நா மார்கே³ண கார்யப்³ரஹ்மலோகமபி⁴ஸம்பத்³ய யாவத்³ப்³ரஹ்மலோகஸ்தி²தி: தாவத்தத்ரைவ திஷ்ட²தி ப்ராக்ததோ நாவர்தத இத்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: உபநிஷத்³வித்³யாபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥