छान्दोग्योपनिषद्भाष्यम्பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய:
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
ஸகு³ணப்³ரஹ்மவித்³யாயா உத்தரா க³திருக்தா । அதே²தா³நீம் பஞ்சமே(அ)த்⁴யாயே பஞ்சாக்³நிவிதோ³ க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய ஊர்த்⁴வரேதஸாம் ச ஶ்ரத்³தா⁴லூநாம் வித்³யாந்தரஶீலிநாம் தாமேவ க³திமநூத்³ய அந்யா த³க்ஷிணாதி³க்ஸம்ப³ந்தி⁴நீ கேவலகர்மிணாம் தூ⁴மாதி³லக்ஷணா, புநராவ்ருத்திரூபா த்ருதீயா ச தத: கஷ்டதரா ஸம்ஸாரக³தி:, வைராக்³யஹேதோ: வக்தவ்யேத்யாரப்⁴யதே । ப்ராண: ஶ்ரேஷ்டோ² வாகா³தி³ப்⁴ய: ப்ராணோ வாவ ஸம்வர்க³ இத்யாதி³ ச ப³ஹுஶோ(அ)தீதே க்³ரந்தே² ப்ராணக்³ரஹணம் க்ருதம் , ஸ கத²ம் ஶ்ரேஷ்டோ² வாகா³தி³ஷு ஸர்வை: ஸம்ஹத்யகாரித்வாவிஶேஷே, கத²ம் ச தஸ்யோபாஸநமிதி தஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வாதி³கு³ணவிதி⁴த்ஸயா இத³மநந்தரமாரப்⁴யதே —
யோ ஹ வை ஜ்யேஷ்ட²ம் ச ஶ்ரேஷ்ட²ம் ச வேத³ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஹ வை ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப⁴வதி ப்ராணோ வாவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ॥ 1 ॥
யோ ஹ வை கஶ்சித் ஜ்யேஷ்ட²ம் ச ப்ரத²மம் வயஸா ஶ்ரேஷ்ட²ம் ச கு³ணைரப்⁴யதி⁴கம் வேத³, ஸ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஹ வை ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப⁴வதி । ப²லேந புருஷம் ப்ரலோப்⁴யாபி⁴முகீ²க்ருத்ய ஆஹ — ப்ராணோ வாவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச வயஸா வாகா³தி³ப்⁴ய: ; க³ர்ப⁴ஸ்தே² ஹி புருஷே ப்ராணஸ்ய வ்ருத்திர்வாகா³தி³ப்⁴ய:பூர்வம் லப்³தா⁴த்மிகா ப⁴வதி, யயா க³ர்போ⁴ விவர்த⁴தே । சக்ஷுராதி³ஸ்தா²நாவயவநிஷ்பத்தௌ ஸத்யாம் பஶ்சாத்³வாகா³தீ³நாம் வ்ருத்திலாப⁴ இதி ப்ராணோ ஜ்யேஷ்டோ² வயஸா ப⁴வதி । ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் து ப்ரதிபாத³யிஷ்யதி — ‘ஸுஹய’ இத்யாதி³நித³ர்ஶநேந । அத: ப்ராண ஏவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச அஸ்மிந்கார்யகரணஸங்கா⁴தே ॥
யோ ஹ வை வஸிஷ்ட²ம் வேத³ வஸிஷ்டோ² ஹ ஸ்வாநாம் ப⁴வதி வாக்³வாவ வஸிஷ்ட²: ॥ 2 ॥
யோ ஹ வை வஸிஷ்ட²ம் வஸித்ருதமமாச்சா²த³யித்ருதமம் வஸுமத்தமம் வா யோ வேத³, ஸ ததை²வ வஸிஷ்டோ² ஹ ப⁴வதி ஸ்வாநாம் ஜ்ஞாதீநாம் । கஸ்தர்ஹி வஸிஷ்ட² இதி, ஆஹ — வாக்³வாவ வஸிஷ்ட²:, வாக்³மிநோ ஹி புருஷா வஸந்தி அபி⁴ப⁴வந்த்யந்யாந் வஸுமத்தமாஶ்ச, அதோ வாக்³வஸிஷ்ட²: ॥
யோ ஹ வை ப்ரதிஷ்டா²ம் வேத³ ப்ரதி ஹ திஷ்ட²த்யஸ்மிꣳஶ்ச லோகே(அ)முஷ்மிꣳஶ்ச சக்ஷுர்வாவ ப்ரதிஷ்டா² ॥ 3 ॥
யோ ஹ வை ப்ரதிஷ்டா²ம் வேத³, ஸ அஸ்மிம்ல்லோகே அமுஷ்மிம்ஶ்ச பரே ப்ரதிதிஷ்ட²தி ஹ । கா தர்ஹி ப்ரதிஷ்டே²தி, ஆஹ — சக்ஷுர்வாவ ப்ரதிஷ்டா² । சக்ஷுஷா ஹி பஶ்யந் ஸமே ச து³ர்கே³ ச ப்ரதிதிஷ்ட²தி யஸ்மாத் , அத: ப்ரதிஷ்டா² சக்ஷு: ॥
யோ ஹ வை ஸம்பத³ம் வேத³ ஸꣳஹாஸ்மை காமா: பத்³யந்தே தை³வாஶ்ச மாநுஷாஶ்ச ஶ்ரோத்ரம் வாவ ஸம்பத் ॥ 4 ॥
யோ ஹ வை ஸம்பத³ம் வேத³, தஸ்மா அஸ்மை தை³வாஶ்ச மாநுஷாஶ்ச காமா: ஸம்பத்³யந்தே ஹ । கா தர்ஹி ஸம்பதி³தி, ஆஹ — ஶ்ரோத்ரம் வாவ ஸம்பத் । யஸ்மாச்ச்²ரோத்ரேண வேதா³ க்³ருஹ்யந்தே தத³ர்த²விஜ்ஞாநம் ச, தத: கர்மாணி க்ரியந்தே தத: காமஸம்பதி³த்யேவம் , காமஸம்பத்³தே⁴துத்வாச்ச்²ரோத்ரம் வாவ ஸம்பத் ॥
யோ ஹ வா ஆயதநம் வேதா³யதநꣳ ஹ ஸ்வாநாம் ப⁴வதி மநோ ஹ வா ஆயதநம் ॥ 5 ॥
யோ ஹ வா ஆயதநம் வேத³, ஆயதநம் ஹ ம்வாநாம் ப⁴வதீத்யர்த²: । கிம் ததா³யதநமிதி, ஆஹ — மநோ ஹ வா ஆயதநம் । இந்த்³ரியோபஹ்ருதாநாம் விஷயாணாம் போ⁴க்த்ரர்தா²நாம் ப்ரத்யயரூபாணாம் மந ஆயதநமாஶ்ரய: । அதோ மநோ ஹ வா ஆயதநமித்யுக்தம் ॥
அத² ஹ ப்ராணா அஹꣳ ஶ்ரேயஸி வ்யூதி³ரே(அ)ஹꣳ ஶ்ரேயாநஸ்ம்யஹꣳ ஶ்ரேயாநஸ்மீதி ॥ 6 ॥
அத² ஹ ப்ராணா: ஏவம் யதோ²க்தகு³ணா: ஸந்த: அஹம்ஶ்ரேயஸி அஹம் ஶ்ரேயாநஸ்மி அஹம் ஶ்ரேயாநஸ்மி இத்யேதஸ்மிந்ப்ரயோஜநே வ்யூதி³ரேநாநா விருத்³த⁴ம் சோதி³ரே உக்தவந்த: ॥
தே ஹ ப்ராணா: ப்ரஜாபதிம் பிதரமேத்யோசுர்ப⁴க³வந்கோ ந: ஶ்ரேஷ்ட² இதி தாந்ஹோவாச யஸ்மிந்வ உத்க்ராந்தே ஶரீரம் பாபிஷ்ட²தரமிவ த்³ருஶ்யேத ஸ வ: ஶ்ரேஷ்ட² இதி ॥ 7 ॥
தே ஹ தே ஹைவம் விவத³மாநா ஆத்மந: ஶ்ரேஷ்ட²த்வவிஜ்ஞாநாய ப்ரஜாபதிம் பிதரம் ஜநயிதாரம் கஞ்சிதே³த்ய ஊசு: உக்தவந்த: — ஹே ப⁴க³வந் க: ந: அஸ்மாகம் மத்⁴யே ஶ்ரேஷ்ட²: அப்⁴யதி⁴க: கு³ணை: ? இத்யேவம் ப்ருஷ்டவந்த: । தாந் பிதோவாச ஹ — யஸ்மிந் வ: யுஷ்மாகம் மத்⁴யே உத்க்ராந்தே ஶரீரமித³ம் பாபிஷ்ட²மிவாதிஶயேந ஜீவதோ(அ)பி ஸமுத்க்ராந்தப்ராணம் ததோ(அ)பி பாபிஷ்ட²தரமிவாதிஶயேந த்³ருஶ்யேத குணபமஸ்ப்ருஶ்யமஶுசிம் த்³ருஶ்யேத, ஸ: வ: யுஷ்மாகம் ஶ்ரேஷ்ட² இத்யவோசத் காக்வா தத்³து³:க²ம் பரிஜிஹீர்ஷு: ॥
ஸா ஹ வாகு³ச்சக்ராம ஸா ஸம்வத்ஸரம் ப்ரோஷ்ய பர்யேத்யோவாச கத²மஶகதர்தே மஜ்ஜீவிதுமிதி யதா² கலா அவத³ந்த: ப்ராணந்த: ப்ராணேந பஶ்யந்தஶ்சக்ஷுஷா ஶ்ருண்வந்த: ஶ்ரோத்ரேண த்⁴யாயந்தோ மநஸைவமிதி ப்ரவிவேஶ ஹ வாக் ॥ 8 ॥
சக்ஷுர்ஹோச்சக்ராம தத்ஸம்வத்ஸரம் ப்ரோஷ்ய பர்யேத்யோவாச கத²மஶகதர்தே மஜ்ஜீவிதுமிதி யதா²ந்தா⁴ அபஶ்யந்த: ப்ராணந்த: ப்ராணேந வத³ந்தோ வாசா ஶ்ருண்வந்த: ஶ்ரோத்ரேண த்⁴யாயந்தோ மநஸைவமிதி ப்ரவிவேஶ ஹ சக்ஷு: ॥ 9 ॥
ஶ்ரோத்ரம் ஹோச்சக்ராம தத்ஸம்வத்ஸரம் ப்ரோஷ்ய பர்யேத்யோவாச கத²மஶகதர்தே மஜ்ஜீவிதுமிதி யதா² ப³தி⁴ரா அஶ்ருண்வந்த: ப்ராணந்த: ப்ராணேந வத³ந்தோ வாசா பஶ்யந்தஶ்சக்ஷுஷா த்⁴யாயந்தோ மநஸைவமிதி ப்ரவிவேஶ ஹ ஶ்ரோத்ரம் ॥ 10 ॥
மநோ ஹோச்சக்ராம தத்ஸம்வத்ஸரம் ப்ரோஷ்ய பர்யேத்யோவாச கத²மஶகதர்தே மஜ்ஜீவிதுமிதி யதா² பா³லா அமநஸ: ப்ராணந்த: ப்ராணேந வத³ந்தோ வாசா பஶ்யந்தஶ்சக்ஷுஷா ஶ்ருண்வந்த: ஶ்ரோத்ரேணைவமிதி ப்ரவிவேஶ ஹ மந: ॥ 11 ॥
ததோ²க்தேஷு பித்ரா ப்ராணேஷு ஸா ஹ வாக் உச்சக்ராம உத்க்ராந்தவதீ ; ஸா ச உத்க்ரம்ய ஸம்வத்ஸரமாத்ரம் ப்ரோஷ்ய ஸ்வவ்யாபாராந்நிவ்ருத்தா ஸதீ புந: பர்யேத்ய இதராந்ப்ராணாநுவாச — கத²ம் கேந ப்ரகாரேணாஶகத ஶக்தவந்தோ யூயம் மத்³ருதே மாம் விநா ஜீவிதும் தா⁴ரயிதுமாத்மாநமிதி ; தே ஹ ஊசு: — யதா² கலா இத்யாதி³, கலா: மூகா: யதா² லோகே(அ)வத³ந்தோ வாசா ஜீவந்தி । கத²ம் । ப்ராணந்த: ப்ராணேந பஶ்யந்தஶ்சக்ஷுஷா ஶ்ருண்வந்த: ஶ்ரோத்ரேண த்⁴யாயந்தோ மநஸா, ஏவம் ஸர்வகரணசேஷ்டாம் குர்வந்த இத்யர்த²: । ஏவம் வயமஜீவிஷ்மேத்யர்த²: । ஆத்மநோ(அ)ஶ்ரேஷ்ட²தாம் ப்ராணேஷு பு³த்³த்⁴வா ப்ரவிவேஶ ஹ வாக் புந: ஸ்வவ்யாபாரே ப்ரவ்ருத்தா ப³பூ⁴வேத்யர்த²: । ஸமாநமந்யத் சக்ஷுர்ஹோச்சக்ராம ஶ்ரோத்ரம் ஹோச்சக்ராம மநோ ஹோச்சக்ராமேத்யாதி³ । யதா² பா³லா அமநஸ: அப்ரரூட⁴மநஸ இத்யர்த²: ॥
அத² ஹ ப்ராண உச்சிக்ரமிஷந்ஸ யதா² ஸுஹய: பட்³வீஶஶங்கூந்ஸங்கி²தே³தே³வமிதராந்ப்ராணாந்ஸமகி²த³த்தம் ஹாபி⁴ஸமேத்யோசுர்ப⁴க³வந்நேதி⁴ த்வம் ந: ஶ்ரேஷ்டோ²(அ)ஸி மோத்க்ரமீரிதி ॥ 12 ॥
ஏவம் பரீக்ஷிதேஷு வாகா³தி³ஷு, அத² அநந்தரம் ஹ ஸ முக்²ய: ப்ராண: உச்சிக்ரமிஷந் உத்க்ரமிதுமிச்ச²ந் கிமகரோதி³தி, உச்யதே — யதா² லோகே ஸுஹய: ஶோப⁴நோ(அ)ஶ்வ: பட்³வீஶஶங்கூந் பாத³ப³ந்த⁴நகீலாந் பரீக்ஷணாய ஆரூடே⁴ந கஶயா ஹத: ஸந் ஸங்கி²தே³த் ஸமுத்க²நேத் ஸமுத்பாடயேத் , ஏவமிதராந்வாகா³தீ³ந்ப்ராணாந் ஸமகி²த³த் ஸமுத்³த்⁴ருதவாந் । தே ப்ராணா: ஸஞ்சாலிதா: ஸந்த: ஸ்வஸ்தா²நே ஸ்தா²துமநுத்ஸஹமாநா: அபி⁴ஸமேத்ய முக்²யம் ப்ராணம் தமூசு: — ஹே ப⁴க³வந் ஏதி⁴ ப⁴வ ந: ஸ்வாமீ, யஸ்மாத் த்வம் ந: ஶ்ரேஷ்டோ²(அ)ஸி ; மா ச அஸ்மாத்³தே³ஹாது³த்க்ரமீரிதி ॥
அத² ஹைநம் வாகு³வாச யத³ஹம் வஸிஷ்டோ²(அ)ஸ்மி த்வம் தத்³வஸிஷ்டோ²(அ)ஸீத்யத² ஹைநம் சக்ஷுருவாச யத³ஹம் ப்ரதிஷ்டா²ஸ்மி த்வம் தத்ப்ரதிஷ்டா²ஸீதி ॥ 13 ॥
அத² ஹைநம் ஶ்ரோத்ரமுவாச யத³ஹம் ஸம்பத³ஸ்மி த்வம் தத்ஸம்பத³ஸீத்யத² ஹைநம் மந உவாச யத³ஹமாயதநமஸ்மி த்வம் ததா³யதநமஸீதி ॥ 14 ॥
அத² ஹைநம் வாகா³த³ய: ப்ராணஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் கார்யேண ஆபாத³யந்த: ஆஹு: — ப³லிமிவ ஹரந்தோ ராஜ்ஞே விஶ: । கத²ம் ? வாக் தாவது³வாச — யத³ஹம் வஸிஷ்டோ²(அ)ஸ்மி, யதி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , யத்³வஸிஷ்ட²த்வகு³ணாஸ்மீத்யர்த²: ; த்வம் தத்³வஸிஷ்ட²: தேந வஸிஷ்ட²த்வகு³ணேந த்வம் தத்³வஸிஷ்டோ²(அ)ஸி தத்³கு³ணஸ்த்வமித்யர்த²: । அத²வா தச்ச²ப்³தோ³(அ)பி க்ரியாவிஶேஷணமேவ । த்வத்க்ருதஸ்த்வதீ³யோ(அ)ஸௌ வஸிஷ்ட²த்வகு³ணோ(அ)ஜ்ஞாநாந்மமேதி மயா அபி⁴மத இத்யேதத் । ததோ²த்தரேஷு யோஜ்யம் சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமந:ஸு ॥
ந வை வாசோ ந சக்ஷூம்ஷி ந ஶ்ரோத்ராணி ந மநாம்ஸீத்யாசக்ஷதே ப்ராணா இத்யேவாசக்ஷதே ப்ராணோ ஹ்யேவைதாநி ஸர்வாணி ப⁴வதி ॥ 15 ॥
ஶ்ருதேரித³ம் வச: — யுக்தமித³ம் வாகா³தி³பி⁴ர்முக்²யம் ப்ராணம் ப்ரத்யபி⁴ஹிதம் ; யஸ்மாந்ந வை லோகே வாசோ ந சக்ஷூம்ஷி ந ஶ்ரோத்ராணி ந மநாம்ஸீதி வாகா³தீ³நி கரணாந்யாசக்ஷதே லௌகிகா ஆக³மஜ்ஞா வா ; கிம் தர்ஹி, ப்ராணா இத்யேவ ஆசக்ஷதே கத²யந்தி ; யஸ்மாத்ப்ராணோ ஹ்யேவைதாநி ஸர்வாணி வாகா³தீ³நி கரணஜாதாநி ப⁴வதி ; அதோ முக்²யம் ப்ராணம் ப்ரத்யநுரூபமேவ வாகா³தி³பி⁴ருக்தமிதி ப்ரகரணார்த²முபஸஞ்ஜிஹீர்ஷதி ॥
நநு கத²மித³ம் யுக்தம் சேதநாவந்த இவ புருஷா அஹம்ஶ்ரேஷ்ட²தாயை விவத³ந்த: அந்யோந்யம் ஸ்பர்தே⁴ரந்நிதி ; ந ஹி சக்ஷுராதீ³நாம் வாசம் ப்ரத்யாக்²யாய ப்ரத்யேகம் வத³நம் ஸம்ப⁴வதி ; ததா² அபக³மோ தே³ஹாத் புந: ப்ரவேஶோ ப்³ரஹ்மக³மநம் ப்ராணஸ்துதிர்வோபபத்³யதே । தத்ர அக்³ந்யாதி³சேதநாவத்³தே³வதாதி⁴ஷ்டி²தத்வாத் வாகா³தீ³நாம் சேதநாவத்த்வம் தாவத் ஸித்³த⁴மாக³மத: । தார்கிகஸமயவிரோத⁴ இதி சேத் தே³ஹே ஏகஸ்மிந்நநேகசேதநாவத்த்வே, ந, ஈஶ்வரஸ்ய நிமித்தகாரணத்வாப்⁴யுபக³மாத் । யே தாவதீ³ஶ்வரமப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி தார்கிகா:, தே மநஆதி³கார்யகரணாநாமாத்⁴யாத்மிகாநாம் பா³ஹ்யாநாம் ச ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமீஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தாநாமேவ நியமேந ப்ரவ்ருத்திமிச்ச²ந்தி — ரதா²தி³வத் । ந ச அஸ்மாபி⁴: அக்³ந்யாத்³யாஶ்சேதநாவத்யோ(அ)பி தே³வதா அத்⁴யாத்மம் போ⁴க்த்ர்ய: அப்⁴யுபக³ம்யந்தே ; கிம் தர்ஹி, கார்யகரணவதீநாம் ஹி தாஸாம் ப்ராணைகதே³வதாபே⁴தா³நாமத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வபே⁴த³கோடிவிகல்பாநாமத்⁴யக்ஷதாமாத்ரேண நியந்தா ஈஶ்வரோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । ஸ ஹ்யகரண:, ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ; ‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் பஶ்யத ஜாயமாநம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 12) ‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் ஜநயாமாஸ பூர்வம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 4) இத்யாதி³ ச ஶ்வேதாஶ்வதரீயா: பட²ந்தி । போ⁴க்தா கர்மப²லஸம்ப³ந்தீ⁴ தே³ஹே தத்³விலக்ஷணோ ஜீவ இதி வக்ஷ்யாம: । வாகா³தீ³நாம் ச இஹ ஸம்வாத³: கல்பித: விது³ஷோ(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ப்ராணஶ்ரேஷ்ட²தாநிர்தா⁴ரணார்த²ம்— யதா² லோகே புருஷா அந்யோந்யமாத்மந: ஶ்ரேஷ்ட²தாயை விவத³மாநா: கஞ்சித்³கு³ணவிஶேஷாபி⁴ஜ்ஞம் ப்ருச்ச²ந்தி கோ ந: ஶ்ரேஷ்டோ² கு³ணைரிதி ; தேநோக்தா ஐகைகஶ்யேந அத³: கார்யம் ஸாத⁴யிதுமுத்³யச்ச²த, யேநாத³: கார்யம் ஸாத்⁴யதே, ஸ வ: ஶ்ரேஷ்ட²: — இத்யுக்தா: ததை²வோத்³யச்ச²ந்த: ஆத்மநோ(அ)ந்யஸ்ய வா ஶ்ரேஷ்ட²தாம் நிர்தா⁴ரயந்தி — ததே²மம் ஸம்வ்யவஹாரம் வாகா³தி³ஷு கல்பிதவதீ ஶ்ருதி: — கத²ம் நாம வித்³வாந் வாகா³தீ³நாமேகைகஸ்யாபா⁴வே(அ)பி ஜீவநம் த்³ருஷ்டம் ந து ப்ராணஸ்யேதி ப்ராணஶ்ரேஷ்ட²தாம் ப்ரதிபத்³யேதேதி । ததா² ச ஶ்ருதி: கௌஷீதகிநாம் — ‘ஜீவதி வாக³பேதோ மூகாந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி சக்ஷுரபேதோ(அ)ந்தா⁴ந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி ஶ்ரோத்ராபேதோ ப³தி⁴ராந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி மநோபேதோ பா³லாந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி பா³ஹுச்சி²ந்நோ ஜீவத்யூருச்சி²ந்ந:’ (ஶாம். ஆ. 5 । 3) இத்யாத்³யா ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
ஸ ஹோவாச கிம் மே(அ)ந்நம் ப⁴விஷ்யதீதி யத்கிஞ்சிதி³த³மா ஶ்வப்⁴ய ஆ ஶகுநிப்⁴ய இதி ஹோசுஸ்தத்³வா ஏதத³நஸ்யாந்நமநோ ஹ வை நாம ப்ரத்யக்ஷம் ந ஹ வா ஏவம்விதி³ கிஞ்சநாநந்நம் ப⁴வதீதி ॥ 1 ॥
ஸ ஹோவாச முக்²ய: ப்ராண: — கிம் மே(அ)ந்நம் ப⁴விஷ்யதீதி । முக்²யம் ப்ராணம் ப்ரஷ்டாரமிவ கல்பயித்வா வாகா³தீ³ந்ப்ரதிவக்த்ரூநிவ கல்பயந்தீ ஶ்ருதிராஹ — யதி³த³ம் லோகே(அ)ந்நஜாதம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஆ ஶ்வப்⁴ய: ஶ்வபி⁴: ஸஹ ஆ ஶகுநிப்⁴ய: ஸஹ ஶகுநிபி⁴: ஸர்வப்ராணிநாம் யத³ந்நம் , தத் தவாந்நமிதி ஹோசுர்வாகா³த³ய இதி । ப்ராணஸ்யஸர்வமந்நம் ப்ராணோ(அ)த்தா ஸர்வஸ்யாந்நஸ்யேத்யேவம் ப்ரதிபத்தயே கல்பிதாக்²யாயிகாரூபாத்³வ்யாவ்ருத்ய ஸ்வேந ஶ்ருதிரூபேண ஆஹ — தத்³வை ஏதத் யத்கிஞ்சில்லோகே ப்ராணிபி⁴ரந்நமத்³யதே, அநஸ்ய ப்ராணஸ்ய தத³ந்நம் ப்ராணேநைவ தத³த்³யத இத்யர்த²: । ஸர்வப்ரகாரசேஷ்டாவ்யாப்திகு³ணப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் அந இதி ப்ராணஸ்ய ப்ரத்யக்ஷம் நாம । ப்ராத்³யுபஸர்க³பூர்வத்வே ஹி விஶேஷக³திரேவ ஸ்யாத் । ததா² ச ஸர்வாந்நாநாமத்துர்நாமக்³ரஹணமிதீத³ம் ப்ரத்யக்ஷம் நாம அந இதி ஸர்வாந்நாநாமத்து: ஸாக்ஷாத³பி⁴தா⁴நம் । ந ஹ வா ஏவம்விதி³ யதோ²க்தப்ராணவிதி³ ப்ராணோ(அ)ஹமஸ்மி ஸர்வபூ⁴தஸ்த²: ஸர்வாந்நாநாமத்தேதி, தஸ்மிந்நேவம்விதி³ ஹ வை கிஞ்சந கிஞ்சித³பி ப்ராணிபி⁴ரத்³யம் ஸர்வை: அநந்நம் அநத்³யம் ந ப⁴வதி, ஸர்வமேவம்வித்³யந்நம் ப⁴வதீத்யர்த²:, ப்ராணபூ⁴தத்வாத்³விது³ஷ:, ‘ப்ராணாத்³வா ஏஷ உதே³தி ப்ராணே(அ)ஸ்தமேதி’ இத்யுபக்ரம்ய ‘ஏவம்விதோ³ ஹ வா உதே³தி ஸூர்ய ஏவம்வித்³யஸ்தமேதி’ ( ? ) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ॥
ஸ ஹோவாச கிம் மே வாஸோ ப⁴விஷ்யதீத்யாப இதி ஹோசுஸ்தஸ்மாத்³வா ஏதத³ஶிஷ்யந்த: புரஸ்தாச்சோபரிஷ்டாச்சாத்³பி⁴: பரித³த⁴தி லம்பு⁴கோ ஹ வாஸோ ப⁴வத்யநக்³நோ ஹ ப⁴வதி ॥ 2 ॥
ஸ ஹ உவாச புந: ப்ராண: — பூர்வவதே³வ கல்பநா । கிம் மே வாஸோ ப⁴விஷ்யதீதி । ஆப இதி ஹோசுர்வாகா³த³ய: । யஸ்மாத்ப்ராணஸ்ய வாஸ: ஆப:, தஸ்மாத்³வா ஏதத³ஶிஷ்யந்த: போ⁴க்ஷ்யமாணா பு⁴க்தவந்தஶ்ச ப்³ராஹ்மணா வித்³வாம்ஸ: ஏதத்குர்வந்தி । கிம் ? அத்³பி⁴: வாஸஸ்தா²நீயாபி⁴: புரஸ்தாத் போ⁴ஜநாத்பூர்வம் உபரிஷ்டாச்ச போ⁴ஜநாதூ³ர்த்⁴வம் ச பரித³த⁴தி பரிதா⁴நம் குர்வந்தி முக்²யஸ்ய ப்ராணஸ்ய । லம்பு⁴கோ லம்ப⁴நஶீலோ வாஸோ ஹ ப⁴வதி ; வாஸஸோ லப்³தை⁴வ ப⁴வதீத்யர்த²: । அநக்³நோ ஹ ப⁴வதி । வாஸஸோ லம்பு⁴கத்வேநார்த²ஸித்³தை⁴வாநக்³நதேதி அநக்³நோ ஹ ப⁴வதீத்யுத்தரீயவாந்ப⁴வதீத்யேதத் ॥
போ⁴க்ஷ்யமாணஸ்ய பு⁴க்தவதஶ்ச யதா³சமநம் ஶுத்³த்⁴யர்த²ம் விஜ்ஞாதம் , தஸ்மிந் ப்ராணஸ்ய வாஸ இதி த³ர்ஶநமாத்ரமிஹ விதீ⁴யதே — அத்³பி⁴: பரித³த⁴தீதி ; ந ஆசமநாந்தரம் — யதா² லௌகிகை: ப்ராணிபி⁴ரத்³யமாநமந்நம் ப்ராணஸ்யேதி த³ர்ஶநமாத்ரம் , தத்³வத் ; கிம் மே(அ)ந்நம் கிம் மே வாஸ இத்யாதி³ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோஸ்துல்யத்வாத் । யத்³யாசமநமபூர்வம் தாத³ர்த்²யேந க்ரியேத, ததா³ க்ரும்யாத்³யந்நமபி ப்ராணஸ்ய ப⁴க்ஷ்யத்வேந விஹிதம் ஸ்யாத் । துல்யயோர்விஜ்ஞாநார்த²யோ: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோ: ப்ரகரணஸ்ய விஜ்ஞாநார்த²த்வாத³ர்த⁴ஜரதீயோ ந்யாயோ ந யுக்த: கல்பயிதும் । யத்து ப்ரஸித்³த⁴மாசமநம் ப்ராயத்யார்த²ம் ப்ராணஸ்யாநக்³நதார்த²ம் ச ந ப⁴வதீத்யுச்யதே, ந ததா² வயமாசமநமுப⁴யார்த²ம் ப்³ரூம: । கிம் தர்ஹி, ப்ராயத்யார்தா²சமநஸாத⁴நபூ⁴தா ஆப: ப்ராணஸ்ய வாஸ இதி த³ர்ஶநம் சோத்³யத இதி ப்³ரூம: । தத்ர ஆசமநஸ்யோப⁴யார்த²த்வப்ரஸங்க³தோ³ஷசோத³நா அநுபபந்நா । வாஸோ(அ)ர்த² ஏவ ஆசமநே தத்³த³ர்ஶநம் ஸ்யாதி³தி சேத் , ந, வாஸோஜ்ஞாநார்த²வாக்யே வாஸோர்தா²பூர்வாசமநவிதா⁴நே தத்ராநக்³நதார்த²த்வத்³ருஷ்டிவிதா⁴நே ச வாக்யபே⁴த³: । ஆசமநஸ்ய தத³ர்த²த்வமந்யார்த²த்வம் சேதி ப்ரமாணாபா⁴வாத் ॥
தத்³தை⁴தத்ஸத்யகாமோ ஜாபா³லோ கோ³ஶ்ருதயே வையாக்⁴ரபத்³யாயோக்த்வோவாச யத்³யப்யேநச்சு²ஷ்காய ஸ்தா²ணவே ப்³ரூயாஜ்ஜாயேரந்நேவாஸ்மிஞ்சா²கா²: ப்ரரோஹேயு: பலாஶாநீதி ॥ 3 ॥
ததே³தத்ப்ராணத³ர்ஶநம் ஸ்தூயதே । கத²ம் ? தத்³தை⁴தத்ப்ராணத³ர்ஶநம் ஸத்யகாமோ ஜாபா³லோ கோ³ஶ்ருதயே நாம்நா வையாக்⁴ரபத்³யாய வ்யாக்⁴ரபதோ³(அ)பத்யம் வையாக்⁴ரபத்³ய: தஸ்மை கோ³ஶ்ருத்யாக்²யாய உக்த்வா உவாச அந்யத³பி வக்ஷ்யமாணம் வச: । கிம் தது³வாசேதி, ஆஹ — யத்³யபி ஶுஷ்காய ஸ்தா²ணவே ஏதத்³த³ர்ஶநம் ப்³ரூயாத்ப்ராணவித் , ஜாயேரந் உத்பத்³யேரந்நேவ அஸ்மிந்ஸ்தா²ணௌ ஶாகா²: ப்ரரோஹேயுஶ்ச பலாஶாநி பத்ராணி, கிமு ஜீவதே புருஷாய ப்³ரூயாதி³தி ॥
யதோ²க்தப்ராணத³ர்ஶநவித³: இத³ம் மந்தா²க்²யம் கர்ம ஆரப்⁴யதே —
அத² யதி³ மஹஜ்ஜிக³மிஷேத³மாவாஸ்யாயாம் தீ³க்ஷித்வா பௌர்ணமாஸ்யாம் ராத்ரௌ ஸர்வௌஷத⁴ஸ்ய மந்த²ம் த³தி⁴மது⁴நோருபமத்²ய ஜ்யேஷ்டா²ய ஶ்ரேஷ்டா²ய ஸ்வாஹேத்யக்³நாவாஜ்யஸ்ய ஹுத்வா மந்தே² ஸம்பாதமவநயேத் ॥ 4 ॥
அத² அநந்தரம் யதி³ மஹத் மஹத்த்வம் ஜிக³மிஷேத் க³ந்துமிச்சே²த் , மஹத்த்வம் ப்ராப்தும் யதி³ காமயேதேத்யர்த²:, தஸ்யேத³ம் கர்ம விதீ⁴யதே । மஹத்த்வே ஹி ஸதி ஶ்ரீருபநமதே । ஶ்ரீமதோ ஹி அர்த²ப்ராப்தம் த⁴நம் , தத: கர்மாநுஷ்டா²நம் , ததஶ்ச தே³வயாநம் பித்ருயாணம் வா பந்தா²நம் ப்ரதிபத்ஸ்யத இத்யேதத்ப்ரயோஜநமுரரீக்ருத்ய மஹத்த்வப்ரேப்ஸோரித³ம் கர்ம, ந விஷயோபபோ⁴க³காமஸ்ய । தஸ்யாயம் காலாதி³விதி⁴ருச்யதே — அமாவாஸ்யாயாம் தீ³க்ஷித்வா தீ³க்ஷித இவ பூ⁴மிஶயநாதி³நியமம் க்ருத்வா தபோரூபம் ஸத்யவசநம் ப்³ரஹ்மசர்யமித்யாதி³த⁴ர்மவாந்பூ⁴த்வேத்யர்த²: । ந புநர்தை³க்ஷமேவ கர்மஜாதம் ஸர்வமுபாத³த்தே, அதத்³விகாரத்வாந்மந்தா²க்²யஸ்ய கர்மண: । ‘உபஸத்³வ்ரதீ’ (ப்³ரு. உ. 6 । 3 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் பயோமாத்ரப⁴க்ஷணம் ச ஶுத்³தி⁴காரணம் தப உபாத³த்தே । பௌர்ணமாஸ்யாம் ராத்ரௌ கர்ம ஆரப⁴தே — ஸர்வௌஷத⁴ஸ்ய க்³ராம்யாரண்யாநாமோஷதீ⁴நாம் யாவச்ச²க்த்யல்பமல்பமுபாதா³ய தத்³விதுஷீக்ருத்ய ஆமமேவ பிஷ்டம் த³தி⁴மது⁴நோரௌது³ம்ப³ரே கம்ஸாகாரே சமஸாகாரே வா பாத்ரே ஶ்ருத்யந்தராத்ப்ரக்ஷிப்ய உபமத்²ய அக்³ரத: ஸ்தா²பயித்வா ஜ்யேஷ்டா²ய ஶ்ரேஷ்டா²ய ஸ்வாஹேத்யக்³நாவாவஸத்²யே ஆஜ்யஸ்ய ஆவாபஸ்தா²நே ஹுத்வா ஸ்ருவஸம்லக்³நம் மந்தே² ஸம்பாதமவநயேத் ஸம்ஸ்ரவமத⁴: பாதயேத் ॥
வஸிஷ்டா²ய ஸ்வாஹேத்யக்³நாவாஜ்யஸ்ய ஹுத்வா மந்தே² ஸம்பாதமவநயேத்ப்ரதிஷ்டா²யை ஸ்வாஹேத்யக்³நாவாஜ்யஸ்ய ஹுத்வா மந்தே² ஸம்பாதமவநயேத்ஸம்பதே³ ஸ்வாஹேத்யக்³நாவாஜ்யஸ்ய ஹுத்வா மந்தே² ஸம்பாதமவநயேதா³யதநாய ஸ்வாஹேத்யக்³நாவாஜ்யஸ்ய ஹுத்வா மந்தே² ஸம்பாதமவநயேத் ॥ 5 ॥
ஸமாநமந்யத் , வஸிஷ்டா²ய ப்ரதிஷ்டா²யை ஸம்பதே³ ஆயதநாய ஸ்வாஹேதி, ப்ரத்யேகம் ததை²வ ஸம்பாதமவநயேத் ஹுத்வா ॥
அத² ப்ரதிஸ்ருப்யாஞ்ஜலௌ மந்த²மாதா⁴ய ஜபத்யமோ நாமாஸ்யமா ஹி தே ஸர்வமித³ம் ஸ ஹி ஜ்யேஷ்ட²: ஶ்ரேஷ்டோ² ராஜாதி⁴பதி: ஸ மா ஜ்யைஷ்ட்²யꣳ ஶ்ரைஷ்ட்²யꣳ ராஜ்யமாதி⁴பத்யம் க³மயத்வஹமேவேத³ம் ஸர்வமஸாநீதி ॥ 6 ॥
அத² ப்ரதிஸ்ருப்ய அக்³நேரீஷத³பஸ்ருத்ய அஞ்ஜலௌ மந்த²மாதா⁴ய ஜபதி இமம் மந்த்ரம் — அமோ நாமாஸ்யமா ஹி தே ; அம இதி ப்ராணஸ்ய நாம । அந்நேந ஹி ப்ராண: ப்ராணிதி தே³ஹே இத்யதோ மந்த²த்³ரவ்யம் ப்ராணஸ்ய அந்நத்வாத் ப்ராணத்வேந ஸ்தூயதே அமோ நாமாஸீதி ; குத: ? யத: அமா ஸஹ ஹி யஸ்மாத்தே தவ ப்ராணபூ⁴தஸ்ய ஸர்வம் ஸமஸ்தம் ஜக³தி³த³ம் , அத: । ஸ ஹி ப்ராணபூ⁴தோ மந்தோ² ஜ்யேஷ்ட²: ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ; அத ஏவ ச ராஜா தீ³ப்திமாந் அதி⁴பதிஶ்ச அதி⁴ஷ்டா²ய பாலயிதா ஸர்வஸ்ய । ஸ: மா மாமபி மந்த²: ப்ராணோ ஜ்யைஷ்ட்²யாதி³கு³ணபூக³மாத்மந: க³மயது, அஹமேவேத³ம் ஸர்வம் ஜக³த³ஸாநி ப⁴வாநி ப்ராணவத் । இதி - ஶப்³தோ³ மந்த்ரபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥
அத² க²ல்வேதயர்சா பச்ச² ஆசாமதி தத்ஸவிதுர்வ்ருணீமஹ இத்யாசாமதி வயம் தே³வஸ்ய போ⁴ஜநமித்யாசாமதி ஶ்ரேஷ்ட²ம் ஸர்வதா⁴தமமித்யாசாமதி துரம் ப⁴க³ஸ்ய தீ⁴மஹீதி ஸர்வம் பிப³தி நிர்ணிஜ்ய கம்ஸம் சமஸம் வா பஶ்சாத³க்³நே: ஸம்விஶதி சர்மணி வா ஸ்த²ண்டி³லே வா வாசம்யமோ(அ)ப்ரஸாஹ: ஸ யதி³ ஸ்த்ரியம் பஶ்யேத்ஸம்ருத்³த⁴ம் கர்மேதி வித்³யாத் ॥ 7 ॥
அத² அநந்தரம் க²லு ஏதயா வக்ஷ்யமாணயா ருசா பச்ச²: பாத³ஶ: ஆசாமதி ப⁴க்ஷயதி, மந்த்ரஸ்யைகைகேந பாதே³நைகைகம் க்³ராஸம் ப⁴க்ஷயதி । தத் போ⁴ஜநம் ஸவிது: ஸர்வஸ்ய ப்ரஸவிது:, ப்ராணமாதி³த்யம் ச ஏகீக்ருத்யோச்யதே, ஆதி³த்யஸ்ய வ்ருணீமஹே ப்ரார்த²யேமஹி மந்த²ரூபம் ; யேநாந்நேந ஸாவித்ரேண போ⁴ஜநேநோபபு⁴க்தேந வயம் ஸவித்ருஸ்வரூபாபந்நா ப⁴வேமேத்யபி⁴ப்ராய: । தே³வஸ்ய ஸவிதுரிதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । ஶ்ரேஷ்ட²ம் ப்ரஶஸ்யதமம் ஸர்வாந்நேப்⁴ய: ஸர்வதா⁴தமம் ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ தா⁴ரயித்ருதமம் அதிஶயேந விதா⁴த்ருதமமிதி வா ; ஸர்வதா² போ⁴ஜநவிஶேஷணம் । துரம் த்வரம் தூர்ணம் ஶீக்⁴ரமித்யேதத் , ப⁴க³ஸ்ய தே³வஸ்ய ஸவிது: ஸ்வரூபமிதி ஶேஷ: ; தீ⁴மஹி சிந்தயேமஹி விஶிஷ்டபோ⁴ஜநேந ஸம்ஸ்க்ருதா: ஶுத்³தா⁴த்மாந: ஸந்த இத்யபி⁴ப்ராய: । அத²வா ப⁴க³ஸ்ய ஶ்ரிய: காரணம் மஹத்த்வம் ப்ராப்தும் கர்ம க்ருதவந்தோ வயம் தத்³தீ⁴மஹி சிந்தயேமஹீதி ஸர்வம் ச மந்த²லேபம் பிப³தி । நிர்ணிஜ்ய ப்ரக்ஷால்ய கம்ஸம் கம்ஸாகாரம் சமஸம் சமஸாகாரம் வா ஔது³ம்ப³ரம் பாத்ரம் ; பீத்வா ஆசம்ய பஶ்சாத³க்³நே: ப்ராக்ஶிரா: ஸம்விஶதி சர்மணி வா அஜிநே ஸ்த²ண்டி³லே கேவலாயாம் வா பூ⁴மௌ, வாசம்யமோ வாக்³யத: ஸந்நித்யர்த²:, அப்ரஸாஹோ ந ப்ரஸஹ்யதே நாபி⁴பூ⁴யதே ஸ்த்ர்யாத்³யநிஷ்டஸ்வப்நத³ர்ஶநேந யதா², ததா² ஸம்யதசித்த: ஸந்நித்யர்த²: । ஸ ஏவம்பூ⁴தோ யதி³ ஸ்த்ரியம் பஶ்யேத்ஸ்வப்நேஷு ததா³ வித்³யாத்ஸம்ருத்³த⁴ம் மமேத³ம் கர்மேதி ॥
ததே³ஷ ஶ்லோகோ யதா³ கர்மஸு காம்யேஷு ஸ்த்ரியꣳ ஸ்வப்நேஷு பஶ்யதி ஸம்ருத்³தி⁴ம் தத்ர ஜாநீயாத்தஸ்மிந்ஸ்வப்நநித³ர்ஶநே தஸ்மிந்ஸ்வப்நநித³ர்ஶநே ॥ 8 ॥
ததே³தஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ மந்த்ரோ(அ)பி ப⁴வதி — யதா³ கர்மஸு காம்யேஷு காமார்தே²ஷு ஸ்த்ரியம் ஸ்வப்நேஷு ஸ்வப்நத³ர்ஶநேஷு ஸ்வப்நகாலேஷு வா பஶ்யதி, ஸம்ருத்³தி⁴ம் தத்ர ஜாநீயாத் , கர்மணாம் ப²லநிஷ்பத்திர்ப⁴விஷ்யதீதி ஜாநீயாதி³த்யர்த²: ; தஸ்மிம்ஸ்த்ர்யாதி³ப்ரஶஸ்தஸ்வப்நத³ர்ஶநே ஸதீத்யபி⁴ப்ராய: । த்³விருக்தி: கர்மஸமாப்த்யர்தா² ॥
த்ருதீய: க²ண்ட³:
ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தா: ஸம்ஸாரக³தயோ வக்தவ்யா: வைராக்³யஹேதோர்முமுக்ஷூணாம் இத்யத ஆக்²யாயிகா ஆரப்⁴யதே —
ஶ்வேதகேதுர்ஹாருணேய: பஞ்சாலாநாꣳ ஸமிதிமேயாய தꣳ ஹ ப்ரவாஹணோ ஜைவலிருவாச குமாராநு த்வாஶிஷத்பிதேத்யநு ஹி ப⁴க³வ இதி ॥ 1 ॥
ஶ்வேதகேதுர்நாமத:, ஹ இதி ஐதிஹ்யார்த²:, அருணஸ்யாபத்யமாருணி: தஸ்யாபத்யமாருணேய: பஞ்சாலாநாம் ஜநபதா³நாம் ஸமிதிம் ஸபா⁴ம் ஏயாய ஆஜகா³ம । தமாக³தவந்தம் ஹ ப்ரவாஹணோ நாமத: ஜீவலஸ்யாபத்யம் ஜைவலி: உவாச உக்தவாந் — ஹே குமார அநு த்வா த்வாம் அஶிஷத் அந்வஶிஷத் பிதா ? கிமநுஶிஷ்டஸ்த்வம் பித்ரேத்யர்த²: । இத்யுக்த: ஸ ஆஹ — அநு ஹி அநுஶிஷ்டோ(அ)ஸ்மி ப⁴க³வ இதி ஸூசயந்நாஹ ॥
வேத்த² யதி³தோ(அ)தி⁴ ப்ரஜா: ப்ரயந்தீதி ந ப⁴க³வ இதி வேத்த² யதா² புநராவர்தந்த3 இதி ந ப⁴க³வ இதி வேத்த² பதோ²ர்தே³வயாநஸ்ய பித்ருயாணஸ்ய ச வ்யாவர்தநா3 இதி ந ப⁴க³வ இதி ॥ 2 ॥
தம் ஹ உவாச — யத்³யநுஶிஷ்டோ(அ)ஸி, வேத்த² யதி³த: அஸ்மால்லோகாத் அதி⁴ ஊர்த்⁴வம் யத்ப்ரஜா: ப்ரயந்தி யத்³க³ச்ச²ந்தி, தத்கிம் ஜாநீஷே இத்யர்த²: । ந ப⁴க³வ இத்யாஹ இதர:, ந ஜாநே(அ)ஹம் தத் யத்ப்ருச்ச²ஸி । ஏவம் தர்ஹி, வேத்த² ஜாநீஷே யதா² யேந ப்ரகாரேண புநராவர்தந்த இதி । ந ப⁴க³வ இதி ப்ரத்யாஹ । வேத்த² பதோ²ர்மார்க³யோ: ஸஹப்ரயாணயோர்தே³வயாநஸ்ய பித்ருயாணஸ்ய ச வ்யாவர்தநா வ்யாவர்தநமிதரேதரவியோக³ஸ்தா²நம் ஸஹ க³ச்ச²தாமித்யர்த²: ॥
வேத்த² யதா²ஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யத3 இதி ந ப⁴க³வ இதி வேத்த² யதா² பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தீதி நைவ ப⁴க³வ இதி ॥ 3 ॥
வேத்த² யதா² அஸௌ லோக: பித்ருஸம்ப³ந்தீ⁴ — யம் ப்ராப்ய புநராவர்தந்தே, ப³ஹுபி⁴: ப்ரயத்³பி⁴ரபி யேந காரணேந ந ஸம்பூர்யதே இதி । ந ப⁴க³வ இதி ப்ரத்யாஹ । வேத்த² யதா² யேந க்ரமேண பஞ்சம்யாம் பஞ்சஸங்க்²யாகாயாமாஹுதௌ ஹுதாயாம் ஆஹுதிநிர்வ்ருத்தா ஆஹுதிஸாத⁴நாஶ்ச ஆப: புருஷவசஸ: புருஷ இத்யேவம் வசோ(அ)பி⁴தா⁴நம் யாஸாம் ஹூயமாநாநாம் க்ரமேண ஷஷ்டா²ஹுதிபூ⁴தாநாம் தா: புருஷவசஸ: புருஷஶப்³த³வாச்யா ப⁴வந்தி புருஷாக்²யாம் லப⁴ந்த இத்யர்த²: । இத்யுக்தோ நைவ ப⁴க³வ இத்யாஹ ; நைவாஹமத்ர கிஞ்சந ஜாநாமீத்யர்த²: ॥
அதா²நு கிமநுஶிஷ்டோ(அ)வோசதா² யோ ஹீமாநி ந வித்³யாத்கத²ꣳ ஸோ(அ)நுஶிஷ்டோ ப்³ருவீதேதி ஸ ஹாயஸ்த: பிதுரர்த⁴மேயாய தꣳ ஹோவாசாநநுஶிஷ்ய வாவ கில மா ப⁴க³வாந்ப்³ரவீத³நு த்வாஶிஷமிதி ॥ 4 ॥
அத² ஏவமஜ்ஞ: ஸந் கிமநு கஸ்மாத்த்வம் அநுஶிஷ்டோ(அ)ஸ்மீதி — அவோசதா² உக்தவாநஸி ; யோ ஹி இமாநி மயா ப்ருஷ்டாந்யர்த²ஜாதாநி ந வித்³யாத் ந விஜாநீயாத் , கத²ம் ஸ வித்³வத்ஸு அநுஶிஷ்டோ(அ)ஸ்மீதி ப்³ருவீத । இத்யேவம் ஸ ஶ்வேதகேது: ராஜ்ஞா ஆயஸ்த: ஆயாஸித: ஸந் பிதுரர்த⁴ம் ஸ்தா²நம் ஏயாய ஆக³தவாந் , தம் ச பிதரமுவாச — அநநுஶிஷ்ய அநுஶாஸநமக்ருத்வைவ மா மாம் கில ப⁴க³வாந் ஸமாவர்தநகாலே(அ)ப்³ரவீத் உக்தவாந் அநு த்வாஶிஷம் அந்வஶிஷம் த்வாமிதி ॥
பஞ்ச மா ராஜந்யப³ந்து⁴: ப்ரஶ்நாநப்ராக்ஷீத்தேஷாம் நைகஞ்சநாஶகம் விவக்துமிதி ஸ ஹோவாச யதா² மா த்வம் ததை³தாநவதோ³ யதா²ஹமேஷாம் நைகஞ்சந வேத³ யத்³யஹமிமாநவேதி³ஷ்யம் கத²ம் தே நாவக்ஷ்யமிதி ॥ 5 ॥
ஸ ஹ கௌ³தமோ ராஜ்ஞோ(அ)ர்த⁴மேயாய தஸ்மை ஹ ப்ராப்தாயார்ஹாம் சகார ஸ ஹ ப்ராத: ஸபா⁴க³ உதே³யாய தம் ஹோவாச மாநுஷஸ்ய ப⁴க³வந்கௌ³தம வித்தஸ்ய வரம் வ்ருணீதா² இதி ஸ ஹோவாச தவைவ ராஜந்மாநுஷம் வித்தம் யாமேவ குமாரஸ்யாந்தே வாசமபா⁴ஷதா²ஸ்தாமேவ மே ப்³ரூஹீதி ஸ ஹ க்ருச்ச்²ரீ ப³பூ⁴வ ॥ 6 ॥
யத: பஞ்ச பஞ்சஸங்க்²யாகாந்ப்ரஶ்நாந் ராஜந்யப³ந்து⁴: ராஜந்யா ப³ந்த⁴வோ(அ)ஸ்யேதி ராஜந்யப³ந்து⁴: ஸ்வயம் து³ர்வ்ருத்த இத்யர்த²:, அப்ராக்ஷீத் ப்ருஷ்டவாந் । தேஷாம் ப்ரஶ்நாநாம் நைகஞ்சந ஏகமபி நாஶகம் ந ஶக்தவாநஹம் விவக்தும் விஶேஷேணார்த²தோ நிர்ணேதுமித்யர்த²: । ஸ ஹ உவாச பிதா — யதா² மா மாம் வத்ஸ த்வம் ததா³ ஆக³தமாத்ர ஏவ ஏதாந்ப்ரஶ்நாந் அவத³ உக்தவாநஸி — தேஷாம் நைகஞ்சந அஶகம் விவக்துமிதி, ததா² மாம் ஜாநீஹி, த்வதீ³யாஜ்ஞாநேந லிங்கே³ந மம தத்³விஷயமஜ்ஞாநம் ஜாநீஹீத்யர்த²: । கத²ம் । யதா² அஹமேஷாம் ப்ரஶ்நாநாம் ஏகம் சந ஏகமபி ந வேத³ ந ஜாநே இதி — யதா² த்வமேவாங்க³ ஏதாந்ப்ரஶ்நாந் ந ஜாநீஷே, ததா² அஹமபி ஏதாந்ந ஜாநே இத்யர்த²: । அதோ மய்யந்யதா²பா⁴வோ ந கர்தவ்ய: । குத ஏததே³வம் । யதோ ந ஜாநே ; யத்³யஹமிமாந்ப்ரஶ்நாந் அவேதி³ஷ்யம் விதி³தவாநாஸ்மி, கத²ம் தே துப்⁴யம் ப்ரியாய புத்ராய ஸமாவர்தநகாலே புரா நாவக்ஷ்யம் நோக்தவாநஸ்மி — இத்யுக்த்வா ஸ ஹ கௌ³தம: கோ³த்ரத: ராஜ்ஞ: ஜைவலே: அர்த⁴ம் ஸ்தா²நம் ஏயாய க³தவாந் । தஸ்மை ஹ கௌ³தமாய ப்ராப்தாய அர்ஹாம் அர்ஹணாம் சகார க்ருதவாந் । ஸ ச கௌ³தம: க்ருதாதித்²ய: உஷித்வா பரேத்³யு: ப்ராத:காலே ஸபா⁴கே³ ஸபா⁴ம் க³தே ராஜ்ஞி உதே³யாய । ப⁴ஜநம் பா⁴க³: பூஜா ஸேவா ஸஹ பா⁴கே³ந வர்தமாநோ வா ஸபா⁴க³: பூஜ்யமாநோ(அ)ந்யை: ஸ்வயம் கோ³தம: உதே³யாய ராஜாநமுத்³க³தவாந் । தம் ஹோவாச கௌ³தமம் ராஜா — மாநுஷஸ்ய ப⁴க³வந்கௌ³தம மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴நோ வித்தஸ்ய க்³ராமாதே³: வரம் வரணீயம் காமம் வ்ருணீதா²: ப்ரார்த²யேதா²: । ஸ ஹ உவாச கௌ³தம: — தவைவ திஷ்ட²து ராஜந் மாநுஷம் வித்தம் ; யாமேவ குமாரஸ்ய மம புத்ரஸ்ய அந்தே ஸமீபே வாசம் பஞ்சப்ரஶ்நலக்ஷணாம் அபா⁴ஷதா²: உக்தவாநஸி, தாமேவ வாசம் மே மஹ்யம் ப்³ரூஹி கத²ய — இத்யுக்தோ கௌ³தமேந ராஜா ஸ ஹ க்ருச்ச்²ரீ து³:கீ² ப³பூ⁴வ — கத²ம் த்வித³மிதி ॥
தம் ஹ சிரம் வஸேத்யாஜ்ஞாபயாஞ்சகார தம் ஹோவாச யதா² மா த்வம் கௌ³தமாவதோ³ யதே²யம் ந ப்ராக்த்வத்த: புரா வித்³யா ப்³ராஹ்மணாந்க³ச்ச²தி தஸ்மாது³ ஸர்வேஷு லோகேஷு க்ஷத்ரஸ்யைவ ப்ரஶாஸநமபூ⁴தி³தி தஸ்மை ஹோவாச ॥ 7 ॥
ஸ ஹ க்ருச்ச்²ரீபூ⁴த: அப்ரத்யாக்²யேயம் ப்³ராஹ்மணம் மந்வாந: ந்யாயேந வித்³யா வக்தவ்யேதி மத்வா தம் ஹ கௌ³தமம் சிரம் தீ³ர்க⁴காலம் வஸ — இத்யேவமாஜ்ஞாபயாஞ்சகார ஆஜ்ஞப்தவாந் । யத்பூர்வம் ப்ரக்²யாதவாந் ராஜா வித்³யாம் , யச்ச பஶ்சாச்சிரம் வஸேத்யாஜ்ஞப்தவாந் , தந்நிமித்தம் ப்³ராஹ்மணம் க்ஷமாபயதி ஹேதுவசநோக்த்யா । தம் ஹ உவாச ராஜா — ஸர்வவித்³யோ ப்³ராஹ்மணோ(அ)பி ஸந் யதா² யேந ப்ரகாரேண மா மாம் ஹே கௌ³தம அவத³: த்வம் — தாமேவ வித்³யாலக்ஷணாம் வாசம் மே ப்³ரூஹி — இத்யஜ்ஞாநாத் , தேந த்வம் ஜாநீஹி । தத்ராஸ்தி வக்தவ்யம் — யதா² யேந ப்ரகாரேண இயம் வித்³யா ப்ராக் த்வத்தோ ப்³ராஹ்மணாந் ந க³ச்ச²தி ந க³தவதீ, ந ச ப்³ராஹ்மணா அநயா வித்³யயா அநுஶாஸிதவந்த:, ததா² ஏதத்ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே யத:, தஸ்மாது³ புரா பூர்வம் ஸர்வேஷு லோகேஷு க்ஷத்த்ரஸ்யைவ க்ஷத்த்ரஜாதேரேவ அநயா வித்³யயா ப்ரஶாஸநம் ப்ரஶாஸ்த்ருத்வம் ஶிஷ்யாணாமபூ⁴த் ப³பூ⁴வ ; க்ஷத்த்ரியபரம்பரயைவேயம் வித்³யா ஏதாவந்தம் காலமாக³தா ; ததா²ப்யஹேதாம் துப்⁴யம் வக்ஷ்யாமி ; த்வத்ஸம்ப்ரதா³நாதூ³ர்த்⁴வம் ப்³ராஹ்மணாந்க³மிஷ்யதி ; அதோ மயா யது³க்தம் , தத்க்ஷந்துமர்ஹஸீத்யுக்த்வா தஸ்மை ஹ உவாச வித்³யாம் ராஜா ॥
சதுர்த²: க²ண்ட³:
‘பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப:’ இத்யயம் ப்ரஶ்ந: ப்ராத²ம்யேநாபாக்ரியதே, தத³பாகரணமநு இதரேஷாமபாகரணமநுகூலம் ப⁴வேதி³தி । அக்³நிஹோத்ராஹுத்யோ: கார்யாரம்போ⁴ ய:, ஸ உக்தோ வாஜஸநேயகே — தம் ப்ரதி ப்ரஶ்நா: । உத்க்ராந்திராஹுத்யோர்க³தி: ப்ரதிஷ்டா² த்ருப்தி: புநராவ்ருத்திர்லோகம் ப்ரத்யுத்தா²யீ இதி । தேஷாம் ச அபாகரணமுக்தம் தத்ரைவ — ‘தே வா ஏதே ஆஹுதீ ஹுதே உத்க்ராமதஸ்தே அந்தரிக்ஷமாவிஶதஸ்தே அந்தரிக்ஷமேவாஹவநீயம் குர்வாதே வாயும் ஸமித⁴ம் மரீசீரேவ ஶுக்லாமாஹுதிம் தே அந்தரிக்ஷம் தர்பயதஸ்தே தத உத்க்ராமத’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 6) இத்யாதி³ ; ஏவமேவ பூர்வவத்³தி³வம் தர்பயதஸ்தே தத ஆவர்தேதே । இமாமாவிஶ்ய தர்பயித்வா புருஷமாவிஶத: । தத: ஸ்த்ரியமாவிஶ்ய லோகம் ப்ரத்யுத்தா²யீ ப⁴வதி இதி । தத்ர அக்³நிஹோத்ராஹுத்யோ: கார்யாரம்ப⁴மாத்ரமேவம்ப்ரகாரம் ப⁴வதீத்யுக்தம் , இஹ து தம் கார்யாரம்ப⁴மக்³நிஹோத்ராபூர்வவிபரிணாமலக்ஷணம் பஞ்சதா⁴ ப்ரவிப⁴ஜ்ய அக்³நித்வேநோபாஸநமுத்தரமார்க³ப்ரதிபத்திஸாத⁴நம் விதி⁴த்ஸந் ஆஹ —
அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நிஸ்தஸ்யாதி³த்ய ஏவ ஸமித்³ரஶ்மயோ தூ⁴மோ(அ)ஹரர்சிஶ்சந்த்³ரமா அங்கா³ரா நக்ஷத்ராணி விஸ்பு²லிங்கா³: ॥ 1 ॥
அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நிரித்யாதி³ । இஹ ஸாயம்ப்ராதரக்³நிஹோத்ராஹுதீ ஹுதே பயஆதி³ஸாத⁴நே ஶ்ரத்³தா⁴புர:ஸரே ஆஹவநீயாக்³நிஸமித்³தூ⁴மார்சிரங்கா³ரவிஸ்பு²லிங்க³பா⁴விதே கர்த்ராதி³காரகபா⁴விதே ச அந்தரிக்ஷக்ரமேணோத்க்ரம்ய த்³யுலோகம் ப்ரவிஶந்த்யௌ ஸூக்ஷ்மபூ⁴தே அப்ஸமவாயித்வாத³ப்ஶப்³த³வாச்யே ஶ்ரத்³தா⁴ஹேதுத்வாச்ச ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யே । தயோரதி⁴கரண: அக்³நி: அந்யச்ச தத்ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸமிதா³தீ³த்யுச்யதே । யா ச அஸாவக்³ந்யாதி³பா⁴வநா ஆஹுத்யோ:, ஸாபி ததை²வ நிர்தி³ஶ்யதே । அஸௌ வாவ லோகோ(அ)க்³நி: ஹே கௌ³தம — யதா²க்³நிஹோத்ராதி⁴கரணமாஹவநீய இஹ । தஸ்யாக்³நேர்த்³யுலோகாக்²யஸ்ய ஆதி³த்ய ஏவ ஸமித் , தேந ஹி இத்³த⁴: அஸௌ லோகோ தீ³ப்யதே, அத: ஸமிந்த⁴நாத் ஸமிதா³தி³த்ய: ரஶ்மயோ தூ⁴ம:, தது³த்தா²நாத் ; ஸமிதோ⁴ ஹி தூ⁴ம உத்திஷ்ட²தி । அஹரர்சி: ப்ரகாஶஸாமாந்யாத் , ஆதி³த்யகார்யத்வாச்ச । சந்த்³ரமா அங்கா³ரா:, அஹ்ந: ப்ரஶமே(அ)பி⁴வ்யக்தே: ; அர்சிஷோ ஹி ப்ரஶமே(அ)ங்கா³ரா அபி⁴வ்யஜ்யந்தே । நக்ஷத்ராணி விஸ்பு²லிங்கா³:, சந்த்³ரமஸோ(அ)வயவா இவ விப்ரகீர்ணத்வஸாமாந்யாத் ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா: ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதி தஸ்யா ஆஹுதே: ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதி ॥ 2 ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந் யதோ²க்தலக்ஷணே(அ)க்³நௌ தே³வா யஜமாநப்ராணா அக்³ந்யாதி³ரூபா அதி⁴தை³வதம் । ஶ்ரத்³தா⁴ம் அக்³நிஹோத்ராஹுதிபரிணாமாவஸ்தா²ரூபா: ஸூக்ஷ்மா ஆப: ஶ்ரத்³தா⁴பா⁴விதா: ஶ்ரத்³தா⁴ உச்யந்தே, ‘பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 5 । 3 । 3) இத்யபாம் ஹோம்யதயா ப்ரஶ்நே ஶ்ருதத்வாத் ; ‘ஶ்ரத்³தா⁴ வா ஆப: ஶ்ரத்³தா⁴மேவாரப்⁴ய ப்ரணீய ப்ரசரந்தி’ (தை. ப்³ரா. 3 । 2 । 4 । 28) இதி ச விஜ்ஞாயதே । தாம் ஶ்ரத்³தா⁴ம் அப்³ரூபாம் ஜுஹ்வதி ; தஸ்யா ஆஹுதே: ஸோமோ ராஜா அபாம் ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யாநாம் த்³யுலோகாக்³ரௌ ஹுதாநாம் பரிணாம: ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதி — யதா² ருக்³வேதா³தி³புஷ்பரஸா ருகா³தி³மது⁴கரோபநீதாஸ்தே ஆதி³த்யே யஶஆதி³கார்யம் ரோஹிதாதி³ரூபலக்ஷணமாரப⁴ந்தே இத்யுக்தம் — ததே²மா அக்³நிஹோத்ராஹுதிஸமவாயிந்ய: ஸூக்ஷ்மா: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யா ஆப: த்³யுலோகமநுப்ரவிஶ்ய சாந்த்³ரம் கார்யமாரப⁴ந்தே ப²லரூபமக்³நிஹோத்ராஹுத்யோ: । யஜமாநாஶ்ச தத்கர்தார ஆஹுதிமயா ஆஹுதிபா⁴வநா பா⁴விதா ஆஹுதிரூபேண கர்மணா ஆக்ருஷ்டா: ஶ்ரத்³தா⁴ப்ஸமவாயிநோ த்³யுலோகமநுப்ரவிஶய ஸோமபூ⁴தா ப⁴வந்தி । தத³ர்த²ம் ஹி தைரக்³நிஹோத்ரம் ஹுதம் । அத்ர து ஆஹுதிபரிணாம ஏவ பஞ்சாக்³நிஸம்ப³ந்த⁴க்ரமேண ப்ராதா⁴ந்யேந விவக்ஷித உபாஸநார்த²ம் ந யஜமாநாநாம் க³தி: । தாம் த்வவிது³ஷாம் தூ⁴மாதி³க்ரமேணோத்தரத்ர வக்ஷ்யதி, விது³ஷாம் ச உத்தரா வித்³யாக்ருதாம் ॥
பஞ்சம: க²ண்ட³:
பர்ஜந்யோ வாவ கௌ³தமாக்³நிஸ்தஸ்ய வாயுரேவ ஸமித³ப்⁴ரம் தூ⁴மோ வித்³யுத³ர்சிரஶநிரங்கா³ரா ஹ்ராத³நயோ விஸ்பு²லிங்கா³: ॥ 1 ॥
த்³விதீயஹோமபர்யாயார்த²மாஹ — பர்ஜந்யோ வாவ பர்ஜந்ய ஏவ கௌ³தமாக்³நி: பர்ஜந்யோ நாம வ்ருஷ்ட்யுபகரணாபி⁴மாநீ தே³வதாவிஶேஷ: । தஸ்ய வாயுரேவ ஸமித் , வாயுநா ஹி பர்ஜந்யோ(அ)க்³நி: ஸமித்⁴யதே ; புரோவாதாதி³ப்ராப³ல்யே வ்ருஷ்டித³ர்ஶநாத் । அப்⁴ரம் தூ⁴ம:, தூ⁴மகார்யத்வாத்³தூ⁴மவச்ச லக்ஷ்யமாணத்வாத் । வித்³யுத³ர்சி:, ப்ரகாஶஸாமாந்யாத் । அஶநி: அங்கா³ரா:, காடி²ந்யாத்³வித்³யுத்ஸம்ப³ந்தா⁴த்³வா । ஹ்ராத³நயோ விஸ்பு²லிங்கா³: ஹ்ராத³நய: க³ர்ஜிதஶப்³தா³: மேகா⁴நாம் , விப்ரகீர்ணத்வஸாமாந்யாத் ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா: ஸோமம் ராஜாநம் ஜுஹ்வதி தஸ்யா ஆஹுதேர்வர்ஷம் ஸம்ப⁴வதி ॥ 2 ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா: பூர்வவத்ஸோமம் ராஜாநம் ஜுஹ்வதி । தஸ்யா ஆஹுதேர்வர்ஷம் ஸம்ப⁴வதி ; ஶ்ரத்³தா⁴க்²யா ஆப: ஸோமாகாரபரிணதா த்³விதீயே பர்யாயே பர்ஜந்யாக்³நிம் ப்ராப்ய வ்ருஷ்டித்வேந பரிணமந்தே ॥
ஷஷ்ட²: க²ண்ட³:
ப்ருதி²வீ வாவ கௌ³தமாக்³நிஸ்தஸ்யா: ஸம்வத்ஸர ஏவ ஸமிதா³காஶோ தூ⁴மோ ராத்ரிரர்சிர்தி³ஶோ(அ)ங்கா³ரா அவாந்தரதி³ஶோ விஸ்பு²லிங்கா³: ॥ 1 ॥
ப்ருதி²வீ வாவ கௌ³தமாக்³நிரித்யாதி³ பூர்வவத் । தஸ்யா: ப்ருதி²வ்யாக்²யஸ்யாக்³நே: ஸம்வத்ஸர ஏவ ஸமித் , ஸம்வத்ஸரேண ஹி காலேந ஸமித்³தா⁴ ப்ருதி²வீ வ்ரீஹ்யாதி³நிஷ்பத்தயே ப⁴வதி । ஆகாஶோ தூ⁴ம:, ப்ருதி²வ்யா இவோத்தி²த ஆகாஶோ த்³ருஶ்யதே — யதா² அக்³நேர்தூ⁴ம: । ராத்ரிரர்சி:, ப்ருதி²வ்யா ஹி அப்ரகாஶாத்மிகாயா அநுரூபா ராத்ரி:, தமோரூபத்வாத் — அக்³நேரிவாநுரூபமர்சி: । தி³ஶ: அங்கா³ரா:, உபஶாந்தத்வஸாமாந்யாத் । அவாந்தரதி³ஶ: விஸ்பு²லிங்கா³:, க்ஷுத்³ரத்வஸாமாந்யாத் ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா வர்ஷம் ஜுஹ்வதி தஸ்யா ஆஹுதேரந்நம் ஸம்ப⁴வதி ॥ 2 ॥
தஸ்மிந்நித்யாதி³ ஸமாநம் । தஸ்யா ஆஹுதேரந்நம் வ்ரீஹியவாதி³ ஸம்ப⁴வதி ॥
ஸப்தம: க²ண்ட³:
புருஷோ வாவ கௌ³தமாக்³நிஸ்தஸ்ய வாகே³வ ஸமித்ப்ராணோ தூ⁴மோ ஜிஹ்வார்சிஶ்சக்ஷுரங்கா³ரா: ஶ்ரோத்ரம் விஸ்பு²லிங்கா³: ॥ 1 ॥
புருஷோ வாவ கௌ³தமாக்³நி: । தஸ்ய வாகே³வ ஸமித் , வாசா ஹி முகே²ந ஸமித்⁴யதே புருஷோ ந மூக: । ப்ராணோ தூ⁴ம:, தூ⁴ம இவ முகா²ந்நிர்க³மநாத் । ஜிஹ்வா அர்சி:, லோஹிதத்வாத் । சக்ஷு: அங்கா³ரா:, பா⁴ஸ ஆஶ்ரயத்வாத் । ஶ்ரோத்ரம் விஸ்பு²லிங்கா³:, விப்ரகீர்ணத்வஸாம்யாத் ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா அந்நம் ஜுஹ்வதி தஸ்யா ஆஹுதே ரேத: ஸம்ப⁴வதி ॥ 2 ॥
ஸமாநமந்யத் । அந்நம் ஜுஹ்வதி வ்ரீஹ்யாதி³ஸம்ஸ்க்ருதம் । தஸ்யா ஆஹுதே ரேத: ஸம்ப⁴வதி ॥
அஷ்டம: க²ண்ட³:
யோஷா வாவ கௌ³தமாக்³நிஸ்தஸ்யா உபஸ்த² ஏவ ஸமித்³யது³பமந்த்ரயதே ஸ தூ⁴மோ யோநிரர்சிர்யத³ந்த: கரோதி தே(அ)ங்கா³ரா அபி⁴நந்தா³ விஸ்பு²லிங்கா³: ॥ 1 ॥
யோஷா வாவ கௌ³தமாக்³நி: । தஸ்யா உபஸ்த² ஏவ ஸமித் , தேந ஹி ஸா புத்ராத்³யுத்பாத³நாய ஸமித்⁴யதே । யது³பமந்த்ரயதே ஸ தூ⁴ம:, ஸ்த்ரீஸம்ப⁴வாது³பமந்த்ரணஸ்ய । யோநிரர்சி: லோஹிதத்வாத் । யத³ந்த: கரோதி தே(அ)ங்கா³ரா:, அக்³நிஸம்ப³ந்தா⁴த் । அபி⁴நந்தா³: ஸுக²லவா: விஸ்பு²லிங்கா³:, க்ஷுத்³ரத்வாத் ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா ரேதோ ஜுஹ்வதி தஸ்யா ஆஹுதேர்க³ர்ப⁴: ஸம்ப⁴வதி ॥ 2 ॥
தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா ரேதோ ஜுஹ்வதி । தஸ்யா ஆஹுதேர்க³ர்ப⁴: ஸம்ப⁴வதீதி । ஏவம் ஶ்ரத்³தா⁴ஸோமவர்ஷாந்நரேதோஹவநபர்யாயக்ரமேண ஆப ஏவ க³ர்பீ⁴பூ⁴தாஸ்தா: । தத்ர அபாமாஹுதிஸமவாயித்வாத் ப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷா — ஆப: பஞ்சம்யாமாஹுதௌ புருஷவசஸோ ப⁴வந்தீதி । ந த்வாப ஏவ கேவலா: ஸோமாதி³கார்யமாரப⁴ந்தே । ந ச ஆபோ(அ)த்ரிவ்ருத்க்ருதா: ஸந்தீதி । த்ரிவ்ருத்க்ருதத்வே(அ)பி விஶேஷ ஸம்ஜ்ஞாலாபோ⁴ த்³ருஷ்ட: — ப்ருதி²வீயமிமா ஆபோ(அ)யமக்³நிரித்யந்யதமபா³ஹுல்யநிமித்த: । தஸ்மாத்ஸமுதி³தாந்யேவ பூ⁴தாந்யப்³பா³ஹுல்யாத்கர்மஸமவாயீநி ஸோமாதி³கார்யாரம்ப⁴காரண்யாப இத்யுச்யந்தே । த்³ருஶ்யதே ச த்³ரவபா³ஹுல்யம் ஸோமவ்ருஷ்ட்யந்நரேதோதே³ஹேஷு । ப³ஹுத்³ரவம் ச ஶரீரம் யத்³யபி பார்தி²வம் । தத்ர பஞ்சம்யாமாஹுதௌ ஹுதாயாம் ரேதோரூபா ஆபோ க³ர்பீ⁴பூ⁴தா: ॥
நவம: க²ண்ட³:
இதி து பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தீதி ஸ உல்பா³வ்ருதோ க³ர்போ⁴ த³ஶ வா நவ வா மாஸாநந்த: ஶயித்வா யாவத்³வாத² ஜாயதே ॥ 1 ॥
இதி து ஏவம் து பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தீதி வ்யாக்²யாத: ஏக: ப்ரஶ்ந: । யத்து த்³யுலோகாதி³மாம் ப்ரத்யாவ்ருத்தயோராஹுத்யோ: ப்ருதி²வீம் புருஷம் ஸ்த்ரியம் க்ரமேண ஆவிஶ்ய லோகம் ப்ரத்யுத்தா²யீ ப⁴வதீதி வாஜஸநேயகே உக்தம் , தத்ப்ராஸங்கி³கமிஹோச்யதே । இஹ ச ப்ரத²மே ப்ரஶ்நே உக்தம் — வேத்த² யதி³தோ(அ)தி⁴ ப்ரஜா: ப்ரயந்தீதி । தஸ்ய ச அயமுபக்ரம: — ஸ க³ர்போ⁴(அ)பாம் பஞ்சம: பரிணாமவிஶேஷ ஆஹுதிகர்மஸமவாயிநீநாம் ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யாநாம் உல்பா³வ்ருத: உல்பே³ந ஜராயுணா ஆவ்ருத: வேஷ்டித: த³ஶ வா நவ வா மாஸாந் அந்த: மாது: குக்ஷௌ ஶயித்வா யாவத்³வா யாவதா காலேந ந்யூநேநாதிரிக்தேந வா அத² அநந்தரம் ஜாயதே ॥
உல்பா³வ்ருத இத்யாதி³ வைராக்³யஹேதோரித³முச்யதே । கஷ்டம் ஹி மாது: குக்ஷௌ மூத்ரபூரீஷவாதபித்தஶ்லேஷ்மாதி³பூர்ணே தத³நுலிப்தஸ்ய க³ர்ப⁴ஸ்யோல்பா³ஶுசிபடாவ்ருதஸ்ய லோஹிதஸரேதோஶுசிபீ³ஜஸ்ய மாதுரஶிதபீதரஸாநுப்ரவேஶேந விவர்த⁴மாநஸ்ய நிருத்³த⁴ஶக்திப³லவீர்யதேஜ:ப்ரஜ்ஞாசேஷ்டஸ்ய ஶயநம் । ததோ யோநித்³வாரேண பீட்³யமாநஸ்ய கஷ்டதரா நி:ஸ்ருதிர்ஜந்மேதி வைராக்³யம் க்³ராஹயதி, முஹூர்தமப்யஸஹ்யம் த³ஶ வா நவ வா மாஸாநதிதீ³ர்க⁴காலமந்த: ஶயித்வேதி ச ॥
ஸ ஜாதோ யாவதா³யுஷம் ஜீவதி தம் ப்ரேதம் தி³ஷ்டமிதோ(அ)க்³நய ஏவ ஹரந்தி யத ஏவேதோ யத: ஸம்பூ⁴தோ ப⁴வதி ॥ 2 ॥
ஸ ஏவம் ஜாத: யாவதா³யுஷம் புந: புநர்க⁴டீயந்த்ரவத்³க³மநாக³மநாய கர்ம குர்வந் குலாலசக்ரவத்³வா திர்யக்³ப்⁴ரமணாய யாவத்கர்மணோபாத்தமாயு: தாவஜ்ஜீவதி । தமேநம் க்ஷீணாயுஷம் ப்ரேதம் ம்ருதம் தி³ஷ்டம் கர்மணா நிர்தி³ஷ்டம் பரலோகம் ப்ரதி — யதி³ சேஜ்ஜீவந் வைதி³கே கர்மணி ஜ்ஞாநே வா அதி⁴க்ருத: — தமேநம் ம்ருதம் இத: அஸ்மாத்³க்³ராமாத் அக்³நயே அக்³ந்யர்த²ம் ருத்விஜோ ஹரந்தி புத்ரா வா அந்த்யகர்மணே । யத ஏவ இத ஆக³த: அக்³நே: ஸகாஶாத் ஶ்ரத்³தா⁴த்³யாஹுதிக்ரமேண, யதஶ்ச பஞ்சப்⁴யோ(அ)க்³நிப்⁴ய: ஸம்பூ⁴த: உத்பந்ந: ப⁴வதி, தஸ்மை ஏவ அக்³நயே ஹரந்தி ஸ்வாமேவ யோநிம் அக்³நிம் ஆபாத³யந்தீத்யர்த²: ॥
த³ஶம: க²ண்ட³:
தத்³ய இத்த²ம் விது³: । யே சேமே(அ)ரண்யே ஶ்ரத்³தா⁴ தப இத்யுபாஸதே தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்த்யர்சிஷோ(அ)ஹரஹ்ந ஆபூர்யமாணபக்ஷமாபூர்யமாணபக்ஷாத்³யாந்ஷடு³த³ங்ஙேதி மாஸாꣳஸ்தாந் ॥ 1 ॥
மாஸேப்⁴ய: ஸம்வத்ஸரꣳ ஸம்வத்ஸராதா³தி³த்யமாதி³த்யாச்சந்த்³ரமஸம் சந்த்³ரமஸோ வித்³யுதம் தத்புருஷோ(அ)மாநவ: ஸ ஏநாந்ப்³ரஹ்ம க³மயத்யேஷ தே³வயாந: பந்தா² இதி ॥ 2 ॥
‘வேத்த² யதி³தோ(அ)தி⁴ ப்ரஜா: ப்ரயந்தி’ (சா². உ. 5 । 3 । 2) இத்யயம் ப்ரஶ்ந: ப்ரத்யுபஸ்தி²தோ(அ)பாகர்தவ்யதயா । தத் தத்ர லோகம் ப்ரதி உத்தி²தாநாம் அதி⁴க்ருதாநாம் க்³ருஹமேதி⁴நாம் யே இத்த²ம் ஏவம் யதோ²க்தம் பஞ்சாக்³நித³ர்ஶநம் — த்³யுலோகாத்³யக்³நிப்⁴யோ வயம் க்ரமேண ஜாதா அக்³நிஸ்வரூபா: பஞ்சாக்³ந்யாத்மாந: — இத்யேவம் விது³: ஜாநீயு: । கத²மவக³ம்யதே இத்த²ம் விது³ரிதி க்³ருஹஸ்தா² ஏவ உச்யந்தே நாந்ய இதி । க்³ருஹஸ்தா²நாம் யே த்வநித்த²ம்வித³: கேவலேஷ்டாபூர்தத³த்தபரா: தே தூ⁴மாதி³நா சந்த்³ரம் க³ச்ச²ந்தீதி வக்ஷ்யதி । யே ச அரண்யோபலக்ஷிதா வைகா²நஸா: பரிவ்ராஜகாஶ்ச ஶ்ரத்³தா⁴ தப இத்யுபாஸதே, தேஷாம் ச இத்த²ம்வித்³பி⁴: ஸஹ அர்சிராதி³நா க³மநம் வக்ஷ்யதி, பாரிஶேஷ்யாத³க்³நிஹோத்ராஹுதிஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச க்³ருஹஸ்தா² ஏவ க்³ருஹ்யந்தே — இத்த²ம் விது³ரிதி । நநு ப்³ரஹ்மசாரிணோ(அ)ப்யக்³ருஹீதா க்³ராமஶ்ருத்யா அரண்யஶ்ருத்யா ச அநுபலக்ஷிதா வித்³யந்தே, கத²ம் பாரிஶேஷ்யஸித்³தி⁴: ? நைஷ தோ³ஷ: । புராணஸ்ம்ருதிப்ராமாண்யாத் ஊர்த்⁴வரேதஸாம் நைஷ்டி²கப்³ரஹ்மசாரிணாம் உத்தரேணார்யம்ண: பந்தா²: ப்ரஸித்³த⁴:, அத: தே(அ)ப்யரண்யவாஸிபி⁴: ஸஹ க³மிஷ்யந்தி । உபகுர்வாணகாஸ்து ஸ்வாத்⁴யாயக்³ரஹணார்தா² இதி ந விஶேஷநிர்தே³ஶார்ஹா: । நநு ஊர்த்⁴வரேதஸ்த்வம் சேத் உத்தரமார்க³ப்ரதிபத்திகாரணம் புராணஸ்ம்ருதிப்ராமாண்யாதி³ஷ்யதே, இத்த²ம்வித்த்வமநர்த²கம் ப்ராப்தம் । ந, க்³ருஹஸ்தா²ந்ப்ரத்யர்த²வத்த்வாத் । யே க்³ருஹஸ்தா² அநித்த²ம்வித³:, தேஷாம் ஸ்வபா⁴வதோ த³க்ஷிணோ தூ⁴மாதி³: பந்தா²: ப்ரஸித்³த⁴:, தேஷாம் ய இத்த²ம் விது³: ஸகு³ணம் வா அந்யத்³ப்³ரஹ்ம விது³:, ‘அத² யது³ சைவாஸ்மிஞ்ஶவ்யம் குர்வந்தி யதி³ ச நார்சிஷமேவ’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இதி லிங்கா³த் உத்தரேண தே க³ச்ச²ந்தி । நநு ஊர்த்⁴வரேதஸாம் க்³ருஹஸ்தா²நாம் ச ஸமாநே ஆஶ்ரமித்வே ஊர்த்⁴வரேதஸாமேவ உத்தரேண பதா² க³மநம் ந க்³ருஹஸ்தா²நாமிதி ந யுக்தம் அக்³நிஹோத்ராதி³வைதி³ககர்மபா³ஹுல்யே ச ஸதி ; நைஷ தோ³ஷ:, அபூதா ஹி தே — ஶத்ருமித்ரஸம்யோக³நிமித்தௌ ஹி தேஷாம் ராக³த்³வேஷௌ, ததா² த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ஹிம்ஸாநுக்³ரஹநிமித்தௌ, ஹிம்ஸாந்ருதமாயாப்³ரஹ்மசர்யாதி³ ச ப³ஹ்வஶுத்³தி⁴காரணமபரிஹார்யம் தேஷாம் , அதோ(அ)பூதா: । அபூதத்வாத் ந உத்தரேண பதா² க³மநம் । ஹிம்ஸாந்ருதமாயாப்³ரஹ்மசர்யாதி³பரிஹாராச்ச ஶுத்³தா⁴த்மாநோ ஹி இதரே, ஶத்ருமித்ரராக³த்³வேஷாதி³பரிஹாராச்ச விரஜஸ: ; தேஷாம் யுக்த உத்தர: பந்தா²: । ததா² ச பௌராணிகா: — ‘யே ப்ரஜாமீஷிரே(அ)தீ⁴ராஸ்தே ஶ்மஶாநாநி பே⁴ஜிரே । யே ப்ரஜாம் நேஷிரே தீ⁴ராஸ்தே(அ)ம்ருதத்வம் ஹி பே⁴ஜிரே’ ( ? ) இத்யாஹு: । இத்த²ம்விதா³ம் க்³ருஹஸ்தா²நாமரண்யவாஸிநாம் ச ஸமாநமார்க³த்வே(அ)ம்ருதத்வப²லே ச ஸதி, அரண்யவாஸிநாம் வித்³யாநர்த²க்யம் ப்ராப்தம் ; ததா² ச ஶ்ருதிவிரோத⁴: — ‘ந தத்ர த³க்ஷிணா யந்தி நாவித்³வாம்ஸஸ்தபஸ்விந:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 5 । 4 । 16) இதி, ‘ஸ ஏநமவிதி³தோ ந பு⁴நக்தி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 15) இதி ச விருத்³த⁴ம் । ந, ஆபூ⁴தஸம்ப்லவஸ்தா²நஸ்யாம்ருதத்வேந விவக்ஷிதத்வாத் । தத்ரைவோக்தம் பௌராணிகை: — ‘ஆபூ⁴தஸம்ப்லவம் ஸ்தா²நமம்ருதத்வம் ஹி பா⁴ஷ்யதே’ (வி. பு. 2 । 8 । 97) இதி । யச்ச ஆத்யந்திகமம்ருதத்வம் , தத³பேக்ஷயா ‘ந தத்ர த³க்ஷிணா யந்தி’ ‘ஸ ஏநமவிதி³தோ ந பு⁴நக்தி’ இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: — இத்யதோ ந விரோத⁴: । ‘ந ச புநராவர்தந்தே’ (சா². உ. 8 । 15 । 1) இதி ‘இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இத்யாதி³ ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி சேத் , ந ; ‘இமம் மாநவம்’ இதி விஶேஷணாத் ‘தேஷாமிஹ ந புநராவ்ருத்திரஸ்தி’ (ப்³ரு. மா. 6 । 1 । 18) இதி ச । யதி³ ஹி ஏகாந்தேநைவ நாவர்தேரந் , இமம் மாநவம் இஹ இதி ச விஶேஷணமநர்த²கம் ஸ்யாத் । இமமிஹ இத்யாக்ருதிமாத்ரமுச்யத இதி சேத் , ந ; அநாவ்ருத்திஶப்³தே³நைவ நித்யாநாவ்ருத்த்யர்த²ஸ்ய ப்ரதீதத்வாத் ஆக்ருதிகல்பநா அநர்தி²கா । அத: இமமிஹ இதி ச விஶேஷணார்த²வத்த்வாய அந்யத்ர ஆவ்ருத்தி: கல்பநீயா । ந ச ஸதே³கமேவாத்³விதீயமித்யேவம் ப்ரத்யயவதாம் மூர்த⁴ந்யநாட்³யா அர்சிராதி³மார்கே³ண க³மநம் , ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) ‘தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 9) ‘ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி । ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6)‘அத்ரைவ ஸமவலீயந்தே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிஶதேப்⁴ய: । நநு தஸ்மாஜ்ஜீவாது³ச்சிக்ரமிஷோ: ப்ராணா நோத்க்ராமந்தி ஸஹைவ க³ச்ச²ந்தீத்யயமர்த²: கல்ப்யத இதி சேத் ; ந, ‘அத்ரைவ ஸமவலீயந்தே’ இதி விஶேஷணாநர்த²க்யாத் , ‘ஸர்வே ப்ராணா அநூத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி ச ப்ராணைர்க³மநஸ்ய ப்ராப்தத்வாத் । தஸ்மாது³த்க்ராமந்தீத்யநாஶங்கைவைஷா । யதா³பி மோக்ஷஸ்ய ஸம்ஸாரக³திவைலக்ஷண்யாத்ப்ராணாநாம் ஜீவேந ஸஹ ஆக³மநமாஶங்க்ய தஸ்மாந்நோத்க்ராமந்தீத்யுச்யதே, ததா³பி ‘அத்ரைவ ஸமவலீயந்தே’ இதி விஶேஷணமநர்த²கம் ஸ்யாத் । ந ச ப்ராணைர்வியுக்தஸ்ய க³திருபபத்³யதே ஜீவத்வம் வா, ஸர்வக³தத்வாத்ஸதா³த்மநோ நிரவயவத்வாத் ப்ராணஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரமேவ ஹி அக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வஜ்ஜீவத்வபே⁴த³காரணமித்யத: தத்³வியோகே³ ஜீவத்வம் க³திர்வா ந ஶக்யா பரிகல்பயிதும் , ஶ்ருதயஶ்சேத்ப்ரமாணம் । ந ச ஸதோ(அ)ணுரவயவ: ஸ்பு²டிதோ ஜீவாக்²ய: ஸத்³ரூபம் சி²த்³ரீகுர்வந் க³ச்ச²தீதி ஶக்யம் கல்பயிதும் । தஸ்மாத் ‘தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 6) இதி ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸகஸ்ய ப்ராணை: ஸஹ நாட்³யா க³மநம் , ஸாபேக்ஷமேவ ச அம்ருதத்வம் , ந ஸாக்ஷாந்மோக்ஷ இதி க³ம்யதே, ‘தத³பராஜிதா பூஸ்ததை³ரம் மதீ³யம் ஸர:’ (சா². உ. 8 । 5 । 3) இத்யாத்³யுக்த்வா ‘தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோக:’ (சா². உ. 8 । 5 । 4) இதி விஶேஷணாத் ॥
அத: பஞ்சாக்³நிவிதோ³ க்³ருஹஸ்தா²:, யே ச இமே அரண்யே வாநப்ரஸ்தா²: பரிவ்ராஜகாஶ்ச ஸஹ நைஷ்டி²கப்³ரஹ்மசாரிபி⁴: ஶ்ரத்³தா⁴ தப இத்யேவமாத்³யுபாஸதே ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நாஸ்தபஸ்விநஶ்சேத்யர்த²: ; உபாஸநஶப்³த³ஸ்தாத்பர்யார்த²: ; இஷ்டாபூர்தே த³த்தமித்யுபாஸத இதி யத்³வத் । ஶ்ருத்யந்தராத் யே ச ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யமுபாஸதே, தே ஸர்வே அர்சிஷம் அர்சிரபி⁴மாநிநீம் தே³வதாம் அபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி ப்ரதிபத்³யந்தே । ஸமாநமந்யத் சதுர்த²க³திவ்யாக்²யாநேந । ஏஷ தே³வயாந: பந்தா² வ்யாக்²யாத: ஸத்யலோகாவஸாந:, ந அண்டா³த்³ப³ஹி:, ‘யத³ந்தராபிதரம் மாதரம் ச’ (ரு. 10 । 88 । 15) இதி மந்த்ரவர்ணாத் ॥
அத² ய இமே க்³ராம இஷ்டாபூர்தே த³த்தமித்யுபாஸதே தே தூ⁴மமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி தூ⁴மாத்³ராத்ரிம் ராத்ரேரபரபக்ஷமபரபக்ஷாத்³யாந்ஷட்³த³க்ஷிணைதி மாஸாம்ஸ்தாந்நைதே ஸம்வத்ஸரமபி⁴ப்ராப்நுவந்தி ॥ 3 ॥
அதே²த்யர்தா²ந்தரப்ரஸ்தாவநார்த²:, ய இமே க்³ருஹஸ்தா²: க்³ராமே, க்³ராம இதி க்³ருஹஸ்தா²நாமஸாதா⁴ரணம் விஶேஷணம் அரண்யவாஸிப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் — யதா² வாநப்ரஸ்த²பரிவ்ராஜகாநாமரண்யம் விஶேஷணம் க்³ருஹஸ்தே²ப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் , தத்³வத் ; இஷ்டாபூர்தே இஷ்டமக்³நிஹோத்ராதி³ வைதி³கம் கர்ம, பூர்தம் வாபீகூபதடா³கா³ராமாதி³கரணம் ; த³த்தம் ப³ஹிர்வேதி³ யதா²ஶக்த்யர்ஹேப்⁴யோ த்³ரவ்யஸம்விபா⁴கோ³ த³த்தம் ; இதி ஏவம்வித⁴ம் பரிசரணபரித்ராணாதி³ உபாஸதே, இதி—ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரகாரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் । தே த³ர்ஶநவர்ஜிதத்வாத்³தூ⁴மம் தூ⁴மாபி⁴மாநிநீம் தே³வதாம் அபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி ப்ரதிபத்³யந்தே । தயா அதிவாஹிதா தூ⁴மாத்³ராத்ரிம் ராத்ரிதே³வதாம் ராத்ரேரபரபக்ஷதே³வதாம் ஏவமேவ க்ருஷ்ணபக்ஷாபி⁴மாநிநீம் அபரபக்ஷாத் யாந்ஷண்மாஸாந் த³க்ஷிணா த³க்ஷிணாம் தி³ஶமேதி ஸவிதா, தாந்மாஸாந் த³க்ஷிணாயநஷண்மாஸாபி⁴மாநிநீர்தே³வதா: ப்ரதிபத்³யந்த இத்யர்த²: । ஸங்க⁴சாரிண்யோ ஹி ஷண்மாஸதே³வதா இதி மாஸாநிதி ப³ஹுவசநப்ரயோக³: தாஸு । நைதே கர்மிண: ப்ரக்ருதா: ஸம்வத்ஸரம் ஸம்வத்ஸராபி⁴மாநிநீம் தே³வதாமபி⁴ப்ராப்நுவந்தி । குத: புந: ஸம்வத்ஸரப்ராப்திப்ரஸங்க³:, யத: ப்ரதிஷித்⁴யதே ? அஸ்தி ஹி ப்ரஸங்க³: — ஸம்வத்ஸரஸ்ய ஹி ஏகஸ்யாவயவபூ⁴தே த³க்ஷிணோத்தராயணே, தத்ர அர்சிராதி³மார்க³ப்ரவ்ருத்தாநாமுத³க³யநமாஸேப்⁴யோ(அ)வயவிந: ஸம்வத்ஸரஸ்ய ப்ராப்திருக்தா ; அத: இஹாபி தத³வயவபூ⁴தாநாம் த³க்ஷிணாயநமாஸாநாம் ப்ராப்திம் ஶ்ருத்வா தத³வயவிந: ஸம்வத்ஸரஸ்யாபி பூர்வவத்ப்ராப்திராபந்நேதி । அத: தத்ப்ராப்தி: ப்ரதிவித்⁴யதே — நைதே ஸம்வத்ஸரமபி⁴ப்ராப்நுவந்தீதி ॥
மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் பித்ருலோகாதா³காஶமாகாஶாச்சந்த்³ரமஸமேஷ ஸோமோ ராஜா தத்³தே³வாநாமந்நம் தம் தே³வா ப⁴க்ஷயந்தி ॥ 4 ॥
மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் பித்ருலோகாதா³காஶம் ஆகாஶாச்சந்த்³ரமஸம் । கோ(அ)ஸௌ, யஸ்தை: ப்ராப்யதே சந்த்³ரமா: ? ய ஏஷ த்³ருஶ்யதே(அ)ந்தரிக்ஷே ஸோமோ ராஜா ப்³ராஹ்மணாநாம் , தத³ந்நம் தே³வாநாம் , தம் சந்த்³ரமஸமந்நம் தே³வா இந்த்³ராத³யோ ப⁴க்ஷயந்தி । அதஸ்தே தூ⁴மாதி³நா க³த்வா சந்த்³ரபூ⁴தா: கர்மிணோ தே³வைர்ப⁴க்ஷ்யந்தே । நநு அநர்தா²ய இஷ்டாதி³கரணம் , யத்³யந்நபூ⁴தா தே³வைர்ப⁴க்ஷ்யேரந் । நைஷ தோ³ஷ:, அந்நமித்யுபகரணமாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் — ந ஹி தே கப³லோத்க்ஷேபேண தே³வைர்ப⁴க்ஷ்யந்தே கம் தர்ஹி, உபகரணமாத்ரம் தே³வாநாம் ப⁴வந்தி தே, ஸ்த்ரீபஶுப்⁴ருத்யாதி³வத் , த்³ருஷ்டஶ்சாந்நஶப்³த³ உபகரணேஷு — ஸ்த்ரியோ(அ)ந்நம் பஶவோ(அ)ந்நம் விஶோ(அ)ந்நம் ராஜ்ஞாமித்யாதி³ । ந ச தேஷாம் ஸ்த்ர்யாதீ³நாம் புருஷோபபோ⁴க்³யத்வே(அ)ப்யுபபோ⁴கோ³ நாஸ்தி । தஸ்மாத்கர்மிணோ தே³வாநாமுபபோ⁴க்³யா அபி ஸந்த: ஸுகி²நோ தே³வை: க்ரீட³ந்தி । ஶரீரம் ச தேஷாம் ஸுகோ²பபோ⁴க³யோக்³யம் சந்த்³ரமண்ட³லே ஆப்யமாரப்⁴யதே । தது³க்தம் புரஸ்தாத் — ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³தா³ ஆபோ த்³யுலோகாக்³நௌ ஹுதா: ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதீதி । தா ஆப: கர்மஸமவாயிந்ய: இதரைஶ்ச பூ⁴தைரநுக³தா த்³யுலோகம் ப்ராப்ய சந்த்³ரத்வமாபந்நா: ஶரீராத்³யாரம்பி⁴கா இஷ்டாத்³யுபாஸகாநாம் ப⁴வந்தி । அந்த்யாயாம் ச ஶரீராஹுதாவக்³நௌ ஹுதாயாமக்³நிநா த³ஹ்யமாநே ஶரீரே தது³த்தா² ஆபோ தூ⁴மேந ஸஹ ஊர்த்⁴வம் யஜமாநமாவேஷ்ட்ய சந்த்³ரமண்ட³லம் ப்ராப்ய குஶம்ருத்திகாஸ்தா²நீயா பா³ஹ்யஶரீராரம்பி⁴கா ப⁴வந்தி । ததா³ரப்³தே⁴ந ச ஶரீரேண இஷ்டாதி³ப²லமுபபு⁴ஞ்ஜாநா ஆஸதே ॥
தஸ்மிந்யாவத்ஸம்பாதமுஷித்வாதை²தமேவாத்⁴வாநம் புநர்நிவர்தந்தே யதே²தமாகாஶமாகாஶாத்³வாயும் வாயுர்பூ⁴த்வா தூ⁴மோ ப⁴வதி தூ⁴மோ பூ⁴த்வாப்⁴ரம் ப⁴வதி ॥ 5 ॥
யாவத் தது³பபோ⁴க³நிமித்தஸ்ய கர்மண: க்ஷய:, ஸம்பதந்தி யேநேதி ஸம்பாத: கர்மண: க்ஷய: யாவத்ஸம்பாதம் யாவத்கர்மண: க்ஷய இத்யர்த²:, தாவத் தஸ்மிம்ஶ்சந்த்³ரமண்ட³லே உஷித்வா அத² அநந்தரம் ஏதமேவ வக்ஷ்யமாணமத்⁴வாநம் மார்க³ம் புநர்நிவர்தந்தே । புநர்நிவர்தந்த இதி ப்ரயோகா³த்பூர்வமப்யஸக்ருச்சந்த்³ரமண்ட³லம் க³தா நிவ்ருத்தாஶ்ச ஆஸந்நிதி க³ம்யதே । தஸ்மாதி³ஹ லோகே இஷ்டாதி³கர்மோபசித்ய சந்த்³ரம் க³ச்ச²ந்தி ; தத்க்ஷயே ச ஆவர்தந்தே ; க்ஷணமாத்ரமபி தத்ர ஸ்தா²தும் ந லப்⁴யதே, ஸ்தி²திநிமித்தகர்மக்ஷயாத் — ஸ்நேஹக்ஷயாதி³வ ப்ரதீ³பஸ்ய ॥
தத்ர கிம் யேந கர்மணா சந்த்³ரமண்ட³லமாரூடா⁴ஸ்தஸ்ய ஸர்வஸ்யக்ஷயே தஸ்மாத³வரோஹணம் , கிம் வா ஸாவஶேஷ இதி । கிம் தத: ? யதி³ ஸர்வஸ்யைவ க்ஷய: கர்மண:, சந்த்³ரமண்ட³லஸ்த²ஸ்யைவ மோக்ஷ: ப்ராப்நோதி ; திஷ்ட²து தாவத்தத்ரைவ, மோக்ஷ: ஸ்யாத் , ந வேதி ; தத ஆக³தஸ்ய இஹ ஶரீரோபபோ⁴கா³தி³ ந ஸம்ப⁴வதி । ‘தத: ஶேஷேண’ (கௌ³. த⁴. 2 । 2 । 29) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴ஶ்ச ஸ்யாத் । நந்விஷ்டாபூர்தத³த்தவ்யதிரேகேணாபி மநுஷ்யலோகே ஶரீரோபபோ⁴க³நிமித்தாநி கர்மாண்யநேகாநி ஸம்ப⁴வந்தி, ந ச தேஷாம் சந்த்³ரமண்ட³லே உபபோ⁴க³:, அதோ(அ)க்ஷீணாநி தாநி ; யந்நிமித்தம் சந்த்³ரமண்ட³லமாரூட⁴:, தாந்யேவ க்ஷீணாநீத்யவிரோத⁴: ; ஶேஷஶப்³த³ஶ்ச ஸர்வேஷாம் கர்மத்வஸாமாந்யாத³விருத்³த⁴: ; அத ஏவ ச தத்ரைவ மோக்ஷ: ஸ்யாதி³தி தோ³ஷாபா⁴வ: ; விருத்³தா⁴நேகயோந்யுபபோ⁴க³ப²லாநாம் ச கர்மணாம் ஏகைகஸ்ய ஜந்தோராரம்ப⁴கத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச ஏகஸ்மிஞ்ஜந்மநி ஸர்வகர்மணாம் க்ஷய உபபத்³யதே, ப்³ரஹ்மஹத்யாதே³ஶ்ச ஏகைகஸ்ய கர்மண அநேகஜந்மாரம்ப⁴கத்வஸ்மரணாத் , ஸ்தா²வராதி³ப்ராப்தாநாம் ச அத்யந்தமூடா⁴நாமுத்கர்ஷஹேதோ: கர்மண ஆரம்ப⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத் । க³ர்ப⁴பூ⁴தாநாம் ச ஸ்ரம்ஸமாநாநாம் கர்மாஸம்ப⁴வே ஸம்ஸாராநுபபத்தி: । தஸ்மாத் ந ஏகஸ்மிஞ்ஜந்மநி ஸர்வேஷாம் கர்மணாமுபபோ⁴க³: ॥
யத்து கைஶ்சிது³ச்யதே — ஸர்வகர்மாஶ்ரயோபமர்தே³ந ப்ராயேண கர்மணாம் ஜந்மாரம்ப⁴கத்வம் । தத்ர காநிசித்கர்மாண்யநாரம்ப⁴கத்வேநைவ திஷ்ட²ந்தி காநிசிஜ்ஜந்ம ஆரப⁴ந்த இதி நோபபத்³யதே, மரணஸ்ய ஸர்வகர்மாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வாத் , ஸ்வகோ³சராபி⁴வ்யஞ்ஜகப்ரதீ³பவதி³தி । தத³ஸத் , ஸர்வஸ்ய ஸர்வாத்மகத்வாப்⁴யுபக³மாத் — ந ஹி ஸர்வஸ்ய ஸர்வாத்மகத்வே தே³ஶகாலநிமித்தாவருத்³த⁴த்வாத்ஸர்வாத்மநோபமர்த³: கஸ்யசித்க்வசித³பி⁴வ்யக்திர்வா ஸர்வாத்மநோபபத்³யதே, ததா² கர்மணாமபி ஸாஶ்ரயாணாம் ப⁴வேத் — யதா² ச பூர்வாநுபூ⁴தமநுஷ்யமயூரமர்கடாதி³ஜந்மாபி⁴ஸம்ஸ்க்ருதா: விருத்³தா⁴நேகவாஸநா: மர்கடத்வப்ராபகேந கர்மணா மர்கடஜந்ம ஆரப⁴மாணேந நோபம்ருத்³யந்தே — ததா² கர்மண்யப்யந்யஜந்மப்ராப்திநிமித்தாநி நோபம்ருத்³யந்த இதி யுக்தம் । யதி³ ஹி ஸர்வா: பூர்வஜந்மாநுப⁴வவாஸநா: உபம்ருத்³யேரந் , மர்கடஜந்மநிமித்தேந கர்மணா மர்கடஜந்மந்யாரப்³தே⁴ மர்கடஸ்ய ஜாதமாத்ரஸ்ய மாது: ஶாகா²யா: ஶாகா²ந்தரக³மநே மாதுருத³ரஸம்லக்³நத்வாதி³கௌஶலம் ந ப்ராப்நோதி, இஹ ஜந்மந்யநப்⁴யஸ்தத்வாத் । ந ச அதீதாநந்தரஜந்மநி மர்கடத்வமேவ ஆஸீத்தஸ்யேதி ஶக்யம் வக்தும் , ‘தம் வித்³யாகர்மணீ ஸமந்வாரபே⁴தே பூர்வப்ரஜ்ஞா ச’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத்³வாஸநாவந்நாஶேஷகர்மோபமர்த³ இதி ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வ: । யத ஏவம் , தஸ்மாச்சே²ஷேணோபபு⁴க்தாத்கர்மண: ஸம்ஸார உபபத்³யத இதி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: ॥
கோ(அ)ஸாவத்⁴வா யம் ப்ரதி நிவர்தந்த இதி, உச்யதே — யதே²தம் யதா²க³தம் நிவர்தந்தே । நநு மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் பித்ருலோகாதா³காஶமாகாஶாச்சந்த்³ரமஸமிதி க³மநக்ரம உக்த:, ந ததா² நிவ்ருத்தி: ; கிம் தர்ஹி, ஆகாஶாத்³வாயுமித்யாதி³ ; கத²ம் யதே²தமித்யுச்யதே । நைஷ தோ³ஷ:, ஆகாஶப்ராப்தேஸ்துல்யத்வாத்ப்ருதி²வீப்ராப்தேஶ்ச । ந ச அத்ர யதே²தமேவேதி நியம:, அநேவம்வித⁴மபி நிவர்தந்தே ; புநர்நிவர்தந்த இதி து நியம: । அத உபலக்ஷணார்த²மேதத் — யத்³யதே² தமிதி । அதோ பௌ⁴திகமாகாஶம் தாவத்ப்ரதிபத்³யந்தே — யாஸ்தேஷாம் சந்த்³ரமண்ட³லே ஶரீராரம்பி⁴கா ஆப ஆஸந் , தாஸ்தேஷாம் தத்ரோபபோ⁴க³நிமித்தாநாம் கர்மணாம் க்ஷயே விலீயந்தே — க்⁴ருதஸம்ஸ்தா²நமிவாக்³நிஸம்யோகே³, தா விலீநா அந்தரிக்ஷஸ்தா² ஆகாஶபூ⁴தா இதி ஸூக்ஷ்மா: ப⁴வந்தி । தா அந்தரிக்ஷாத்³வாயுர்ப⁴வந்தி, வாயுப்ரதிஷ்டா வாயுபூ⁴தா இதஶ்சாமுதஶ்ச ஊஹ்யமாநா: தாபி⁴: ஸஹ க்ஷீணகர்மா வாயுபூ⁴தோ ப⁴வதி । வாயுர்பூ⁴த்வா தாபி⁴: ஸஹைவ தூ⁴மோ ப⁴வதி । தூ⁴மோ பூ⁴த்வா அப்⁴ரம் அப்³ப⁴ரணமாத்ரரூபோ ப⁴வதி ॥
+“து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம்”(சா².+உ.+5 ।+10 ।+6)
அப்⁴ரம் பூ⁴த்வா மேகோ⁴ ப⁴வதி மேகோ⁴ பூ⁴த்வா ப்ரவர்ஷதி த இஹ வ்ரீஹியவா ஓஷதி⁴வநஸ்பதயஸ்திலமாஷா இதி ஜாயந்தே(அ)தோ வை க²லு து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம் யோ யோ ஹ்யந்நமத்தி யோ ரேத: ஸிஞ்சதி தத்³பூ⁴ய ஏவ ப⁴வதி ॥ 6 ॥
அப்⁴ரம் பூ⁴த்வா தத: ஸேசநஸமர்தோ² மேகோ⁴ ப⁴வதி ; மேகோ⁴ பூ⁴த்வா உந்நதேஷு ப்ரதே³ஶேஷ்வத² ப்ரவர்ஷதி ; வர்ஷதா⁴ராரூபேண ஶேஷகர்மா பததீத்யர்த²: । த இஹ வ்ரீஹியவா ஓஷதி⁴வநஸ்பதயஸ்திலமாஷா இத்யேவம்ப்ரகாரா ஜாயந்தே ; க்ஷீணகர்மணாமநேகத்வாத் ப³ஹுவசநநிர்தே³ஶ: । மேகா⁴தி³ஷு பூர்வேஷ்வேகரூபத்வாத் ஏகவசநநிர்தே³ஶ: । யஸ்மாத்³கி³ரிதடது³ர்க³நதீ³ஸமுத்³ராரண்யமருதே³ஶாதி³ஸம்நிவேஶஸஹஸ்ராணி வர்ஷதா⁴ராபி⁴: பதிதாநாம் , அத: தஸ்மாத்³தே⁴தோ: வை க²லு து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம் து³ர்நிஷ்க்ரமணம் து³ர்நி:ஸரணம் — யதோ கி³ரிதடாது³த³கஸ்ரோதஸோஹ்யமாநா நதீ³: ப்ராப்நுவந்தி, தத: ஸமுத்³ரம் , ததோ மகராதி³பி⁴ர்ப⁴க்ஷ்யந்தே ; தே(அ)ப்யந்யேந ; தத்ரைவ ச ஸஹ மகரேண ஸமுத்³ரே விலீநா: ஸமுத்³ராம்போ⁴பி⁴ர்ஜலத⁴ரைராக்ருஷ்டா: புநர்வர்ஷதா⁴ராம்பி⁴ர்மருதே³ஶே ஶிலாதடே வா அக³ம்யே பதிதாஸ்திஷ்ட²ந்தி, கதா³சித்³வ்யாலம்ருகா³தி³பீதா ப⁴க்ஷிதாஶ்சாந்யை: தே(அ)ப்யந்யைரித்யேவம்ப்ரகாரா: பரிவர்தேரந் ; கதா³சித³ப⁴க்ஷ்யேஷு ஸ்தா²வரேஷு ஜாதாஸ்தத்ரைவ ஶுஷ்யேரந் ; ப⁴க்ஷ்யேஷ்வபி ஸ்தா²வரேஷு ஜாதாநாம் ரேத:ஸிக்³தே³ஹஸம்ப³ந்தோ⁴ து³ர்லப⁴ ஏவ, ப³ஹுத்வாத்ஸ்தா²வராணாம் — இத்யதோ து³ர்நிஷ்க்ரமணத்வம் । அத²வா அத: அஸ்மாத்³வ்ரீஹியவாதி³பா⁴வாத் து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம் து³ர்நிர்க³மதரம் । து³ர்நிஷ்ப்ரபரமிதி தகார ஏகோ லுப்தோ த்³ரஷ்டவ்ய: ; வ்ரீஹியவாதி³பா⁴வோ து³ர்நிஷ்ப்ரபத:, தஸ்மாத³பி து³ர்நிஷ்ப்ரபதாத்³ரேத:ஸிக்³தே³ஹஸம்ப³ந்தோ⁴ து³ர்நிஷ்ப்ரபததர இத்யர்த²: ; யஸ்மாதூ³ர்த்⁴வரேதோபி⁴ர்பா³லை: பும்ஸ்த்வரஹிதை: ஸ்த²விரைர்வா ப⁴க்ஷிதா அந்தராலே ஶீர்யந்தே, அநேகத்வாத³ந்நாதா³நாம் । கதா³சித்காகதாலீயவ்ருத்த்யா ரேத:ஸிக்³பி⁴ர்ப⁴க்ஷ்யந்தே யதா³, ததா³ ரேத:ஸிக்³பா⁴வம் க³தாநாம் கர்மணோ வ்ருத்திலாப⁴: । கத²ம் ? யோ யோ ஹி அந்நமத்தி அநுஶயிபி⁴: ஸம்ஶ்லிஷ்டம் ரேத:ஸிக் , யஶ்ச ரேத: ஸிஞ்சதி ருதுகாலே யோஷிதி, தத்³பூ⁴ய ஏவ ததா³க்ருதிரேவ ப⁴வதி ; தத³வயவாக்ருதிபூ⁴யஸ்த்வம் பூ⁴ய இத்யுச்யதே ரேதோரூபேண யோஷிதோ க³ர்பா⁴ஶயே(அ)ந்த: ப்ரவிஷ்டோ(அ)நுஶயீ, ரேதஸோ ரேத:ஸிகா³க்ருதிபா⁴விதத்வாத் , ‘ஸர்வேப்⁴யோ(அ)ங்கே³ப்⁴யஸ்தேஜ: ஸம்பூ⁴தம்’ (ஐ. உ. 2 । 1 । 1) இதி ஹி ஶ்ருத்யந்தராத் । அதோ ரேத:ஸிகா³க்ருதிரேவ ப⁴வதீத்யர்த²: । ததா² ஹி புருஷாத்புருஷோ ஜாயதே கோ³ர்க³வாக்ருதிரேவ ந ஜாத்யந்தராக்ருதி:, தஸ்மாத்³யுக்தம் தத்³பூ⁴ய ஏவ ப⁴வதீதி ॥
யே த்வந்யே அநுஶயிப்⁴யஶ்சந்த்³ரமண்ட³லமநாருஹ்ய இஹைவ பாபகர்மபி⁴ர்கோ⁴ரைர்வ்ரீஹியவாதி³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யந்தே, புநர்மநுஷ்யாதி³பா⁴வம் , தேஷாம் நாநுஶயிநாமிவ து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம் । கஸ்மாத் ? கர்மணா ஹி தைர்வ்ரீஹியவாதி³தே³ஹ உபாத்த இதி தது³பபோ⁴க³நிமித்தக்ஷயே வ்ரீஹ்யாதி³ஸ்தம்ப³தே³ஹவிநாஶே யதா²கர்மார்ஜிதம் தே³ஹாந்தரம் நவம் நவம் ஜலூகாவத்ஸங்க்ரமந்தே ஸவிஜ்ஞாநா ஏவ ‘ஸவிஜ்ஞாநோ ப⁴வதி ஸவிஜ்ஞாநமேவாந்வவக்ராமதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । யத்³யப்யுபஸம்ஹ்ருதகரணா: ஸந்தோ தே³ஹாந்தரம் க³ச்ச²ந்தி, ததா²பி ஸ்வப்நவத் தே³ஹாந்தரப்ராப்திநிமித்தகர்மோத்³பா⁴விதவாஸநாஜ்ஞாநேந ஸவிஜ்ஞாநா ஏவ தே³ஹாந்தரம் க³ச்ச²ந்தி, ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத் । ததா² அர்சிராதி³நா தூ⁴மாதி³நா ச க³மநம் ஸ்வப்நம் இவோத்³பூ⁴தவிஜ்ஞாநேந, லப்³த⁴வ்ருத்திகர்மநிமித்தத்வாத்³க³மநஸ்ய । ந ததா² அநுஶயிநாம் வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வேந ஜாதாநாம் ஸவிஜ்ஞாநமேவ ரேத:ஸிக்³யோஷித்³தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴ உபபத்³யதே, ந ஹி வ்ரீஹ்யாதி³லவநகண்ட³நபேஷணாதௌ³ ச ஸவிஜ்ஞாநாநாம் ஸ்தி²திரஸ்தி । நநு சந்த்³ரமண்ட³லாத³ப்யவரோஹதாம் தே³ஹாந்தரக³மநஸ்ய துல்யத்வாத் ஜலூகாவத்ஸவிஜ்ஞாநதைவ யுக்தா, ததா² ஸதி கோ⁴ரோ நரகாநுப⁴வ இஷ்டாபூர்தாதி³காரிணாம் சந்த்³ரமண்ட³லாதா³ரப்⁴ய ப்ராப்தோ யாவத்³ப்³ராஹ்மணாதி³ஜந்ம ; ததா² ச ஸதி, அநர்தா²யைவ இஷ்டாபூர்தாத்³யுபாஸநம் விஹிதம் ஸ்யாத் ; ஶ்ருதேஶ்ச அப்ராமாண்யம் ப்ராப்தம் , வைதி³காநாம் கர்மணாம் அநர்தா²நுப³ந்தி⁴த்வாத் । ந, வ்ருக்ஷாரோஹணபதநவத்³விஶேஷஸம்ப⁴வாத் — தே³ஹாத்³தே³ஹாந்தரம் ப்ரதிபித்ஸோ: கர்மணோ லப்³த⁴வ்ருத்தித்வாத் கர்மணோத்³பா⁴விதேந விஜ்ஞாநேந ஸவிஜ்ஞாநத்வம் யுக்தம் — வ்ருக்ஷாக்³ரமாரோஹத இவ ப²லம் ஜிக்⁴ருக்ஷோ: । ததா² அர்சிராதி³நா க³ச்ச²தாம் ஸவிஜ்ஞாநத்வம் ப⁴வேத் ; தூ⁴மாதி³நா ச சந்த்³ரமண்ட³லமாருருக்ஷதாம் । ந ததா² சந்த்³ரமண்ட³லாத³வருருக்ஷதாம் வ்ருக்ஷாக்³ராதி³வ பததாம் ஸசேதநத்வம் — யதா² ச முத்³க³ராத்³யபி⁴ஹதாநாம் தத³பி⁴கா⁴தவேத³நாநிமித்தஸம்மூர்சி²தப்ரதிப³த்³த⁴கரணாநாம் ஸ்வதே³ஹேநைவ தே³ஶாத்³தே³ஶாந்தரம் நீயமாநாநாம் விஜ்ஞாநஶூந்யதா த்³ருஷ்டா, ததா² சந்த்³ரமண்ட³லாத் மாநுஷாதி³தே³ஹாந்தரம் ப்ரதி அவருருக்ஷதாம் ஸ்வர்க³போ⁴க³நிமித்தகர்மக்ஷயாத் ம்ருதி³தாப்³தே³ஹாநாம் ப்ரதிப³த்³த⁴கரணாநாம் । அத: தே அபரித்யக்ததே³ஹபீ³ஜபூ⁴தாபி⁴ரத்³பி⁴: மூர்சி²தா இவ ஆகாஶாதி³க்ரமேண இமாமவருஹ்ய கர்மநிமித்தஜாதிஸ்தா²வரதே³ஹை: ஸம்ஶ்லிஷ்யந்தே ப்ரதிப³த்³த⁴கரணதயா அநுத்³பூ⁴தவிஜ்ஞாநா ஏவ । ததா² லவநகண்ட³நபேஷணஸம்ஸ்காரப⁴க்ஷணரஸாதி³பரிணாமரேத:ஸேககாலேஷு மூர்சி²தவதே³வ, தே³ஹாந்தராரம்ப⁴கஸ்ய கர்மணோ(அ)லப்³த⁴வ்ருத்தித்வாத் । தே³ஹபீ³ஜபூ⁴தாப்ஸம்ப³ந்தா⁴பரித்யாகே³நைவ ஸர்வாஸ்வவஸ்தா²ஸு வர்தந்த இதி ஜலூகாவத் சேதநாவத்த்வம் ந விருத்⁴யதே । அந்தராலே த்வவிஜ்ஞாநம் மூர்சி²தவதே³வேத்யதோ³ஷ: । ந ச வைதி³காநாம் கர்மணாம் ஹிம்ஸாயுக்தத்வேநோப⁴யஹேதுத்வம் ஶக்யமநுமாதும் , ஹிம்ஸாயா: ஶாஸ்த்ரசோதி³தத்வாத் । ‘அஹிம்ஸந்ஸர்வபூ⁴தாந்யந்யத்ர தீர்தே²ப்⁴ய:’ (சா². உ. 8 । 15 । 1) இதி ஶ்ருதே: ஶாஸ்த்ரசோதி³தாயா ஹிம்ஸாயா ந அத⁴ர்மஹேதுத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே । அப்⁴யுபக³தே(அ)ப்யத⁴ர்மஹேதுத்வே மந்த்ரைர்விஷாதி³வத் தத³பநயோபபத்தே: ந து³:க²கார்யாரம்ப⁴ணோபபத்தி: வைதி³காநாம் கர்மணாம் — மந்த்ரேணேவ விஷப⁴க்ஷணஸ்யேதி ॥
தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே ரமணீயாம் யோநிமாபத்³யேரந்ப்³ராஹ்மணயோநிம் வா க்ஷத்ரியயோநிம் வா வைஶ்யயோநிம் வாத² ய இஹ கபூயசரணா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே கபூயாம் யோநிமாபத்³யேரஞ்ஶ்வயோநிம் வா ஸூகரயோநிம் வா சண்டா³லயோநிம் வா ॥ 7 ॥
தத் தத்ர தேஷ்வநுஶயிநாம் யே இஹ லோகே ரமணீயம் ஶோப⁴நம் சரணம் ஶீலம் யேஷாம் தே ரமணீயசரணேநோபலக்ஷித: ஶோப⁴நோ(அ)நுஶய: புண்யம் கர்ம யேஷாம் தே — ரமணீயசரணா: உச்யந்தே ; க்ரௌர்யாந்ருதமாயாவர்ஜிதாநாம் ஹி ஶக்ய உபலக்ஷயிதும் ஶுபா⁴நுஶயஸத்³பா⁴வ: ; தேநாநுஶயேந புண்யேந கர்மணா சந்த்³ரமண்ட³லே பு⁴க்தஶேஷேண அப்⁴யாஶோ ஹ க்ஷிப்ரமேவ, யதி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , தே ரமணீயாம் க்ரௌர்யாதி³வர்ஜிதாம் யோநிமாபத்³யேரந் ப்ராப்நுயு: ப்³ராஹ்மணயோநிம் வா க்ஷத்ரியயோநிம் வா வைஶ்யயோநிம் வா ஸ்வகர்மாநுரூபேண । அத² புநர்யேதத்³விபரீதா: கபூயசரணோபலக்ஷிதகர்மாண: அஶுபா⁴நுஶயா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே கபூயாம் யதா²கர்ம யோநிமாபத்³யேரந் கபூயாமேவ த⁴ர்மஸம்ப³ந்த⁴வர்ஜிதாம் ஜுகு³ப்ஸிதாம் யோநிமாபத்³யேரந் ஶ்வயோநிம் வா ஸூகரயோநிம் வா சண்டா³லயோநிம் வா ஸ்வகர்மாநுரூபேணைவ ॥
அதை²தயோ: பதோ²ர்ந கதரேணசந தாநீமாநி க்ஷுத்³ராண்யஸக்ருதாவர்தீநி பூ⁴தாநி ப⁴வந்தி ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வேத்யேதத்த்ருதீயꣳ ஸ்தா²நம் தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே தஸ்மாஜ்ஜுகு³ப்ஸேத ததே³ஷ ஶ்லோக: ॥ 8 ॥
யே து ரமணீயசரணா த்³விஜாதய:, தே ஸ்வகர்மஸ்தா²ஶ்சேதி³ஷ்டாதி³காரிண:, தே தூ⁴மாதி³க³த்யா க³ச்ச²ந்த்யாக³ச்ச²ந்தி ச புந: புந:, க⁴டீயந்த்ரவத் । வித்³யாம் சேத்ப்ராப்நுயு:, ததா³ அர்சிராதி³நா க³ச்ச²ந்தி ; யதா³ து ந வித்³யாஸேவிநோ நாபி இஷ்டாதி³கர்ம ஸேவம்தே, ததா³ அதை²தயோ: பதோ²: யதோ²க்தயோரர்சிர்தூ⁴மாதி³லக்ஷணயோ: ந கதரேண அந்யதரேண சநாபி யந்தி । தாநீமாநி பூ⁴தாநி க்ஷுத்³ராணி த³ம்ஶமஶககீடாதீ³ந்யஸக்ருதா³வர்தீநி ப⁴வந்தி । அத: உப⁴யமார்க³பரிப்⁴ரஷ்டா ஹி அஸக்ருஜ்ஜாயந்தே ம்ரியந்தே ச இத்யர்த²: । தேஷாம் ஜநநமரணஸந்ததேரநுகரணமித³முச்யதே । ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வ இதி ஈஶ்வரநிமித்தசேஷ்டா உச்யதே । ஜநநமரணலக்ஷணேநைவ காலயாபநா ப⁴வதி, ந து க்ரியாஸு ஶோப⁴நேஷு போ⁴கே³ஷு வா காலோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: । ஏதத் க்ஷுத்³ரஜந்துலக்ஷணம் த்ருதீயம் பூர்வோக்தௌ பந்தா²நாவபேக்ஷ்ய ஸ்தா²நம் ஸம்ஸரதாம் , யேநைவம் த³க்ஷிணமார்க³கா³ அபி புநராக³ச்ச²ந்தி, அநதி⁴க்ருதாநாம் ஜ்ஞாநகர்மணோரக³மநமேவ த³க்ஷிணேந பதே²தி, தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே । பஞ்சமஸ்து ப்ரஶ்ந: பஞ்சாக்³நிவித்³யயா வ்யாக்²யாத: । ப்ரத²மோ த³க்ஷிணோத்தரமார்கா³ப்⁴யாமபாக்ருத: । த³க்ஷிணோத்தரயோ: பதோ²ர்வ்யாவர்தநாபி — ம்ருதாநாமக்³நௌ ப்ரக்ஷேப: ஸமாந:, ததோ வ்யாவர்த்ய அந்யே(அ)ர்சிராதி³நா யந்தி, அந்யே தூ⁴மாதி³நா, புநருத்தரத³க்ஷிணாயநே ஷண்மாஸாந்ப்ராப்நுவந்த: ஸம்யுஜ்ய புநர்வ்யாவர்தந்தே, அந்யே ஸம்வத்ஸரமந்யே மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் —
இதி வ்யாக்²யாதா । புநராவ்ருத்திரபி க்ஷீணாநுஶயாநாம் சந்த்³ரமண்ட³லாதா³காஶாதி³க்ரமேண உக்தா । அமுஷ்ய லோகஸ்யாபூரணம் ஸ்வஶப்³தே³நைவோக்தம் — தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யத இதி । யஸ்மாதே³வம் கஷ்டா ஸம்ஸாரக³தி:, தஸ்மாஜ்ஜுகு³ப்ஸேத । யஸ்மாச்ச ஜந்மமரணஜநிதவேத³நாநுப⁴வக்ருதக்ஷணா: க்ஷுத்³ரஜந்தவோ த்⁴வாந்தே ச கோ⁴ரே து³ஸ்தரே ப்ரவேஶிதா: — ஸாக³ர இவ அகா³தே⁴(அ)ப்லவே நிராஶாஶ்சோத்தரணம் ப்ரதி, தஸ்மாச்சைவம்விதா⁴ம் ஸம்ஸாரக³தி ஜுகு³ப்ஸேத பீ³ப⁴த்ஸேத க்⁴ருணீ ப⁴வேத் — மா பூ⁴தே³வம்விதே⁴ ஸம்ஸாரமஹோத³தௌ⁴ கோ⁴ரே பாத இதி । ததே³தஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ: ஶ்லோக: பஞ்சாக்³நிவித்³யாஸ்துதயே ॥
ஸ்தேநோ ஹிரண்யஸ்ய ஸுராம் பிப³ꣳஶ்ச கு³ரோஸ்தல்பமாவஸந்ப்³ரஹ்மஹா சைதே பதந்தி சத்வார: பஞ்சமஶ்சாசரꣳஸ்தைரிதி ॥ 9 ॥
ஸ்தேநோ ஹிரண்யஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸுவர்ணஸ்ய ஹர்தா, ஸுராம் பிப³ந் , ப்³ராஹ்மண: ஸந் , கு³ரோஶ்ச தல்பம் தா³ராநாவஸந் , ப்³ரஹ்மஹா ப்³ராஹ்மணஸ்ய ஹந்தா சேத்யேதே பதந்தி சத்வார: । பஞ்சமஶ்ச தை: ஸஹ ஆசரந்நிதி ॥
அத² ஹ ய ஏதாநேவம் பஞ்சாக்³நீந்வேத³ ந ஸஹ தைரப்யாசரந்பாப்மநா லிப்யதே ஶுத்³த⁴: பூத: புண்யலோகோ ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ய ஏவம் வேத³ ॥ 10 ॥
அத² ஹ புந: யோ யதோ²க்தாந்பஞ்சாக்³நீந்வேத³, ஸ தைரப்யாசரந் மஹாபாதகிபி⁴: ஸஹ ந பாப்மநா லிப்யதே, ஶுத்³த⁴ ஏவ । தேந பஞ்சாக்³நித³ர்ஶநேந பாவித: யஸ்மாத்பூத:, புண்யோ லோக: ப்ராஜாபத்யாதி³ர்யஸ்ய ஸோ(அ)யம் புண்யலோக: ப⁴வதி ; ய ஏவம் வேத³ யதோ²க்தம் ஸமஸ்தம் பஞ்சபி⁴: ப்ரஶ்நை: ப்ருஷ்டமர்த²ஜாதம் வேத³ । த்³விருக்தி: ஸமஸ்தப்ரஶ்நநிர்ணயப்ரத³ர்ஶநார்தா² ॥
ஏகாத³ஶ: க²ண்ட³:
த³க்ஷிணேந பதா² க³ச்ச²தாமந்நபா⁴வ உக்த: — ‘தத்³தே³வாநாமந்நம் தம் தே³வா ப⁴க்ஷயந்தி’ (சா². உ. 5 । 10 । 4) இதி ; க்ஷுத்³ரஜந்துலக்ஷணா ச கஷ்டா ஸம்ஸாரக³திருக்தா । தது³ப⁴யதோ³ஷபரிஜிஹீர்ஷயா வைஶ்வாநராத்த்ருபா⁴வப்ரதிபத்த்யர்த²முத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே, ‘அத்ஸ்யந்நம் பஶ்யஸி ப்ரியம்’ (சா². உ. 5 । 12 । 2) இத்யாதி³லிங்கா³த் । ஆக்²யாயிகா து ஸுகா²வபோ³தா⁴ர்தா² வித்³யாஸம்ப்ரதா³நந்யாயப்ரத³ர்ஶநார்தா² ச —
ப்ராசீநஶால ஔபமந்யவ: ஸத்யயஜ்ஞ: பௌலுஷிரிந்த்³ரத்³யும்நோ பா⁴ல்லவேயோ ஜந: ஶார்கராக்ஷ்யோ பு³டி³ல ஆஶ்வதராஶ்விஸ்தே ஹைதே மஹாஶாலா மஹாஶ்ரோத்ரியா: ஸமேத்ய மீமாꣳஸாம் சக்ரு: கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்மேதி ॥ 1 ॥
ப்ராசீநஶால இதி நாமத:, உபமந்யோரபத்யமௌபமந்யவ: । ஸத்யயஜ்ஞோ நாமத:, புலுஷஸ்யாபத்யம் பௌலுஷி: । ததே²ந்த்³ரத்³யும்நோ நாமத:, ப⁴ல்லவேரபத்யம் பா⁴ல்லவி: தஸ்யாபத்யம் பா⁴ல்லவேய: । ஜந இதி நாமத:, ஶர்கராக்ஷஸ்யாபத்யம் ஶார்கராக்ஷ்ய: । பு³டி³லோ நாமத:, அஶ்வதராஶ்வஸ்யாபத்யமாஶ்வதராஶ்வி: । பஞ்சாபி தே ஹைதே மஹாஶாலா: மஹாக்³ருஹஸ்தா² விஸ்தீர்ணாபி⁴: ஶாலாபி⁴ர்யுக்தா: ஸம்பந்நா இத்யர்த²:, மஹாஶ்ரோத்ரியா: ஶ்ருதாத்⁴யயநவ்ருத்தஸம்பந்நா இத்யர்த²:, தே ஏவம்பூ⁴தா: ஸந்த: ஸமேத்ய ஸம்பூ⁴ய க்வசித் மீமாம்ஸாம் விசாரணாம் சக்ரு: க்ருதவந்த இத்யர்த²: । கத²ம் ? கோ ந: அஸ்மாகமாத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம — இதி ; ஆத்மப்³ரஹ்மஶப்³த³யோரிதரேதரவிஶேஷணவிஶேஷ்யத்வம் । ப்³ரஹ்மேதி அத்⁴யாத்மபரிச்சி²ந்நமாத்மாநம் நிவர்தயதி, ஆத்மேதி ச ஆத்மவ்யதிரிக்தஸ்ய ஆதி³த்யாதி³ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வம் நிவர்தயதி । அபே⁴தே³ந ஆத்மைவ ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மைவ ஆத்மேத்யேவம் ஸர்வாத்மா வைஶ்வாநரோ ப்³ரஹ்ம ஸ ஆத்மேத்யேதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி, ‘மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்’ ‘அந்தோ⁴(அ)ப⁴விஷ்ய:’ இத்யாதி³லிங்கா³த் ॥
தே ஹ ஸம்பாத³யாஞ்சக்ருருத்³தா³லகோ வை ப⁴க³வந்தோ(அ)யமாருணி: ஸம்ப்ரதீமமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமத்⁴யேதி தꣳ ஹந்தாப்⁴யாக³ச்சா²மேதி தம் ஹாப்⁴யாஜக்³மு: ॥ 2 ॥
தே ஹ மீமாம்ஸந்தோ(அ)பி நிஶ்சயமலப⁴மாநா: ஸம்பாத³யாஞ்சக்ரு: ஸம்பாதி³தவந்த: ஆத்மந உபதே³ஷ்டாரம் । உத்³தா³லகோ வை ப்ரஸித்³தோ⁴ நாமத:, ப⁴க³வந்த: பூஜாவந்த:, அயமாருணி: அருணஸ்யாபத்யம் ஸம்ப்ரதி ஸம்யகி³மமாத்மாநம் வைஶ்வாநரம் அஸ்மத³பி⁴ப்ரேதமத்⁴யேதி ஸ்மரதி । தம் ஹந்த இதா³நீமப்⁴யாக³ச்சா²ம இத்யேவம் நிஶ்சித்ய தம் ஹ அப்⁴யாஜக்³மு: க³தவந்த: தம் ஆருணிம் ॥
ஸ ஹ ஸம்பாத³யாஞ்சகார ப்ரக்ஷ்யந்தி மாமிமே மஹாஶாலா மஹாஶ்ரோத்ரியாஸ்தேப்⁴யோ ந ஸர்வமிவ ப்ரதிபத்ஸ்யே ஹந்தாஹமந்யமப்⁴யநுஶாஸாநீதி ॥ 3 ॥
ஸ ஹ தாந் த்³ருஷ்ட்வைவ தேஷாமாக³மநப்ரயோஜநம் பு³த்³த்⁴வா ஸம்பாத³யாஞ்சகார । கத²ம் ? ப்ரக்ஷ்யந்தி மாம் வைஶ்வாநரம் இமே மஹாஶாலா: மஹாஶ்ரோத்ரியா:, தேப்⁴யோ(அ)ஹம் ந ஸர்வமிவ ப்ருஷ்டம் ப்ரதிபத்ஸ்யே வக்தும் நோத்ஸஹே ; அத: ஹந்தாஹமிதா³நீமந்யம் ஏஷாமப்⁴யநுஶாஸாநி வக்ஷ்யாம்யுபதே³ஷ்டாரமிதி ॥
தாந்ஹோவாசாஶ்வபதிர்வை ப⁴க³வந்தோ(அ)யம் கைகேய: ஸம்ப்ரதீமமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமத்⁴யேதி தம் ஹந்தாப்⁴யாக³ச்சா²மேதி தꣳ ஹாப்⁴யாஜக்³மு: ॥ 4 ॥
ஏவம் ஸம்பாத்³ய தாந் ஹ உவாச — அஶ்வபதிர்வை நாமத: ப⁴க³வந்த: அயம் கேகயஸ்யாபத்யம் கைகேய: ஸம்ப்ரதி ஸம்யகி³மமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமத்⁴யேதீத்யாதி³ ஸமாநம் ॥
தேப்⁴யோ ஹ ப்ராப்தேப்⁴ய: ப்ருத²க³ர்ஹாணி காரயாஞ்சகார ஸ ஹ ப்ராத: ஸஞ்ஜிஹாந உவாச ந மே ஸ்தேநோ ஜநபதே³ ந கத³ர்யோ ந மத்³யபோ நாநாஹிதாக்³நிர்நாவித்³வாந்ந ஸ்வைரீ ஸ்வைரிணீ குதோயக்ஷ்யமாணோ வை ப⁴க³வந்தோ(அ)ஹமஸ்மி யாவதே³கைகஸ்மா ருத்விஜே த⁴நம் தா³ஸ்யாமி தாவத்³ப⁴க³வத்³ப்⁴யோ தா³ஸ்யாமி வஸந்து ப⁴க³வந்த இதி ॥ 5 ॥
தேப்⁴யோ ஹ ராஜா ப்ராப்தேப்⁴ய: ப்ருத²க்ப்ருத²க³ர்ஹாணி அர்ஹணாநி புரோஹிதைர்ப்⁴ருத்யைஶ்ச காரயாஞ்சகார காரிதவாந் । ஸ ஹ அந்யேத்³யு: ராஜா ப்ராத: ஸஞ்ஜிஹாந உவாச விநயேந உபக³ம்ய — ஏதத்³த⁴நம் மத்த உபாத³த்⁴வமிதி । தை: ப்ரத்யாக்²யாதோ மயி தோ³ஷம் பஶ்யந்தி நூநம் , யதோ ந ப்ரதிக்³ருஹ்ணந்தி மத்தோ த⁴நம் இதி மந்வாந: ஆத்மந: ஸத்³வ்ருத்ததாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷந்நாஹ — ந மே மம ஜநபதே³ ஸ்தேந: பரஸ்வஹர்தா வித்³யதே ; ந கத³ர்ய: அதா³தா ஸதி விப⁴வே ; ந மத்³யப: த்³விஜோத்தம: ஸந் ; ந அநாஹிதாக்³நி: ஶதகு³: ; ந அவித்³வாந் அதி⁴காராநுரூபம் ; ந ஸ்வைரீ பரதா³ரேஷு க³ந்தா: ; அத ஏவ ஸ்வைரிணீ குத: து³ஷ்டசாரிணீ ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । தைஶ்ச ந வயம் த⁴நேநார்தி²ந இத்யுக்த: ஆஹ — அல்பம் மத்வா ஏதே த⁴நம் ந க்³ருஹ்ணந்தீதி, யக்ஷ்யமாணோ வை கதிபி⁴ரஹோபி⁴ரஹம் ஹே ப⁴க³வந்தோ(அ)ஸ்மி । தத³ர்த²ம் க்ல்ருப்தம் த⁴நம் மயா யாவதே³கைகஸ்மை யதோ²க்தம் ருத்விஜே த⁴நம் தா³ஸ்யாமி, தாவத் ப்ரத்யேகம் ப⁴க³வத்³ப⁴யோ(அ)பி தா³ஸ்யாமி । வஸந்து ப⁴க³வந்த:, பஶ்யந்து ச மம யாக³ம் ॥
தே ஹோசுர்யேந ஹைவார்தே²ந புருஷஶ்சரேத்தம் ஹைவ வதே³தா³த்மாநமேவேமம் வைஶ்வாநரம் ஸம்ப்ரத்யத்⁴யேஷிதமேவ நோ ப்³ரூஹீதி ॥ 6 ॥
இத்யுக்தா: தே ஹ ஊசு: — யேந ஹ ஏவ அர்தே²ந ப்ரயோஜநேந யம் ப்ரதி சரேத் க³ச்சே²த் புருஷ:, தம் ஹ ஏவார்த²ம் வதே³த் । இத³மேவ ப்ரயோஜநமாக³மநஸ்யேத்யயம் ந்யாய: ஸதாம் । வயம் ச வைஶ்வாநரஜ்ஞாநார்தி²ந: । ஆத்மாநமேவேமம் வைஶ்வாநரம் ஸம்ப்ரத்யத்⁴யேஷி ஸம்யக்³ஜாநாஸி । அதஸ்தமேவ ந: அஸ்மப்⁴யம் ப்³ரூஹி ॥
தாந்ஹோவாச ப்ராதர்வ: ப்ரதிவக்தாஸ்மீதி தே ஹ ஸமித்பாணய: பூர்வாஹ்ணே ப்ரதிசக்ரமிரே தாந்ஹாநுபநீயைவைதது³வாச ॥ 7 ॥
இத்யுக்த: தாந் ஹ உவாச । ப்ராத: வ: யுஷ்மப்⁴யம் ப்ரதிவக்தாஸ்மி ப்ரதிவாக்யம் தா³தாஸ்மீத்யுக்தா: தே ஹ ராஜ்ஞோ(அ)பி⁴ப்ராயஜ்ஞா: ஸமித்பாணய: ஸமித்³பா⁴ரஹஸ்தா: அபரேத்³யு: பூர்வாஹ்ணே ராஜாநம் ப்ரதிசக்ரமிரே க³தவந்த: । யத ஏவம் மஹாஶாலா: மஹாஶ்ரோத்ரியா: ப்³ராஹ்மணா: ஸந்த: மஹாஶாலத்வாத்³யபி⁴மாநம் ஹித்வா ஸமித்³பா⁴ரஹஸ்தா: ஜாதிதோ ஹீநம் ராஜாநம் வித்³யார்தி²ந: விநயேநோபஜக்³மு: । ததா² அந்யைர்வித்³யோபாதி³த்ஸுபி⁴ர்ப⁴விதவ்யம் । தேப்⁴யஶ்ச அதா³த்³வித்³யாம் அநுபநீயைவ உபநயநமக்ருத்வைவ தாந் । யதா² யோக்³யேப்⁴யோ வித்³யாமதா³த் , ததா² அந்யேநாபி வித்³யா தா³தவ்யேதி ஆக்²யாயிகார்த²: । ஏதத்³வைஶ்வாநரவிஜ்ஞாநமுவாசேதி வக்ஷ்யமாணேந ஸம்ப³ந்த⁴: ॥
த்³வாத³ஶ: க²ண்ட³:
ஔபமந்யவ கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸ இதி தி³வமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாசைஷ வை ஸுதேஜா ஆத்மா வைஶ்வாநரோ யம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே தஸ்மாத்தவ ஸுதம் ப்ரஸுதமாஸுதம் குலே த்³ருஶ்யதே ॥ 1 ॥
ஸ கத²முவாசேதி, ஆஹ — ஔபமந்யவ ஹே கம் ஆத்மாநம் வைஶ்வாநரம் த்வமுபாஸ்ஸே இதி பப்ரச்ச² । நந்வயமந்யாய: — ஆசார்ய: ஸந் ஶிஷ்யம் ப்ருச்ச²தீதி । நைஷ தோ³ஷ:, ‘யத்³வேத்த² தேந மோபஸீத³ ததஸ்த ஊர்த்⁴வம் வக்ஷ்யாமி’ (சா². உ. 7 । 1 । 1) இதி ந்யாயத³ர்ஶநாத் । அந்யத்ராப்யாசார்யஸ்ய அப்ரதிபா⁴வநவதி ஶிஷ்யே ப்ரதிபோ⁴த்பாத³நார்த²: ப்ரஶ்நோ த்³ருஷ்டோ(அ)ஜாதஶத்ரோ:, ‘க்வைஷ ததா³பூ⁴த்குத ஏததா³கா³த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 16) இதி । தி³வமேவ த்³யுலோகமேவ வைஶ்வாநரமுபாஸே ப⁴க³வோ ராஜந் இதி ஹ உவாச । ஏஷ வை ஸுதேஜா: ஶோப⁴நம் தேஜோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஸுதேஜா இதி ப்ரஸித்³தோ⁴ வைஶ்வாநர ஆத்மா, ஆத்மந: அவயவபூ⁴தத்வாத் । யம் த்வம் ஆத்மாநம் ஆத்மைகதே³ஶம் உபாஸ்ஸே, தஸ்மாத் ஸுதேஜஸோ வைஶ்வாநரஸ்ய உபாஸநாத் தவ ஸுதமபி⁴ஷுதம் ஸோமரூபம் கர்மணி ப்ரஸுதம் ப்ரகர்ஷேண ச ஸுதம் ஆஸுதம் ச அஹர்க³ணாதி³ஷு தவ குலே த்³ருஶ்யதே ; அதீவ கர்மிணஸ்த்வத்குலீநா இத்யர்த²: ॥
அத்ஸ்யந்நம் பஶ்யஸி ப்ரியமத்த்யந்நம் பஶ்யதி ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே ய ஏதமேவமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே மூர்தா⁴ த்வேஷ ஆத்மந இதி ஹோவாச மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்³யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥ 2 ॥
அத்ஸ்யந்நம் தீ³ப்தாக்³நி: ஸந் பஶ்யஸி ச புத்ரபௌத்ராதி³ ப்ரியமிஷ்டம் । அந்யோ(அ)ப்யத்த்யந்நம் பஶ்யதி ச ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ஸுதம் ப்ரஸுதமாஸுதமித்யாதி³ கர்மித்வம் ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே, ய: கஶ்சித் ஏதம் யதோ²க்தம் ஏவம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே । மூர்தா⁴ த்வாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய ஏஷ ந ஸமஸ்தோ வைஶ்வாநர: । அத: ஸமஸ்தபு³த்³த்⁴யா வைஶ்வாநரஸ்யோபாஸநாத் மூர்தா⁴ ஶிரஸ்தே விபரீதக்³ராஹிணோ வ்யபதிஷ்யத் விபதிதமப⁴விஷ்யத் யத் யதி³ மாம் நாக³தோ(அ)ப⁴விஷ்ய: । ஸாத்⁴வகார்ஷீ: யந்மாமாக³தோ(அ)ஸீத்யபி⁴ப்ராய: ॥
த்ரயோத³ஶ: க²ண்ட³:
அத² ஹோவாச ஸத்யயஜ்ஞம் பௌலுஷிம் ப்ராசீநயோக்³ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸ இத்யாதி³த்யமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாசைஷ வை விஶ்வரூப ஆத்மா வைஶ்வாநரோ யம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே தஸ்மாத்தவ ப³ஹு விஶ்வரூபம் குலே த்³ருஶ்யதே ॥ 1 ॥
அத² ஹோவாச ஸத்யயஜ்ஞம் பௌலுஷிம் — ஹே ப்ராசீநயோக்³ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே இதி ; ஆதி³த்யமேவ ப⁴க³வோ ராஜந் இதி ஹ உவாச । ஶுக்லநீலாதி³ரூபத்வாத்³விஶ்வரூபத்வமாதி³த்யஸ்ய, ஸர்வரூபத்வாத்³வா, ஸர்வாணி ரூபாணி ஹி த்வாஷ்ட்ராணீ யத:, அதோ வா விஶ்வரூப ஆதி³த்ய: ; தது³பாஸநாத் தவ ப³ஹு விஶ்வரூபமிஹாமுத்ரார்த²முபகரணம் த்³ருஶ்யதே குலே ॥
ப்ரவ்ருத்தோ(அ)ஶ்வதரீரதோ² தா³ஸீநிஷ்கோ(அ)த்ஸ்யந்நம் பஶ்யஸி ப்ரியமத்த்யந்நம் பஶ்யதி ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே ய ஏதமேவமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே சக்ஷுஷ்ட்வேததா³த்மந இதி ஹோவாசாந்தோ⁴(அ)ப⁴விஷ்யோ யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥ 2 ॥
கிஞ்ச த்வாமநு ப்ரவ்ருத்த: அஶ்வதரீப்⁴யாம் யுக்தோ ரதோ²(அ)ஶ்வதரீரத²: தா³ஸீநிஷ்கோ தா³ஸீபி⁴ர்யுக்தோ நிஷ்கோ ஹாரோ தா³ஶீநிஷ்க: । அத்ஸ்யந்நமித்யாதி³ ஸமாநம் । சக்ஷுர்வைஶ்வாநரஸ்ய து ஸவிதா । தஸ்ய ஸமஸ்தபு³த்³த்⁴யோபாஸநாத் அந்தோ⁴(அ)ப⁴விஷ்ய: சக்ஷுர்ஹீநோ(அ)ப⁴விஷ்ய: யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி பூர்வவத் ॥
சதுர்த³ஶ: க²ண்ட³:
அத² ஹோவாசேந்த்³ரத்³யும்நம் பா⁴ல்லவேயம் வையாக்⁴ரம்பத்³ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸ இதி வாயுமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாசைஷ வை ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா வைஶ்வாநரோ யம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே தஸ்மாத்த்வாம் ப்ருத²க்³ப³லய ஆயந்தி ப்ருத²க்³ரத²ஶ்ரேணயோ(அ)நுயந்தி ॥ 1 ॥
அத² ஹ உவாச இந்த்³ரத்³யும்நம் பா⁴ல்லவேயம் — வையாக்⁴ரபத்³ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே இத்யாதி³ ஸமாநம் । ப்ருத²க்³வர்த்மா நாநா வர்த்மாநியஸ்ய வாயோராவஹோத்³வஹாதி³பி⁴ர்பே⁴தை³: வர்தமாநஸ்ய ஸோ(அ)யம் ப்ருத²க்³வர்த்மா வாயு: । தஸ்மாத் ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்யோபாஸநாத் ப்ருத²க் நாநாதி³க்கா: த்வாம் ப³லய: வஸ்த்ராந்நாதி³லக்ஷணா ப³லய: ஆயந்தி ஆக³ச்ச²ந்தி । ப்ருத²க்³ரத²ஶ்ரேணய: ரத²பங்க்தயோ(அ)பி த்வாமநுயந்தி ॥
அத்ஸ்யந்நம் பஶ்யஸி ப்ரியமத்த்யந்நம் பஶ்யதி ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே ய ஏதமேவமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே ப்ராணஸ்த்வேஷ ஆத்மந இதி ஹோவாச ப்ராணஸ்ய உத³க்ரமிஷ்யத்³யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥ 2 ॥
அத்ஸ்யந்நமித்யாதி³ ஸமாநம் । ப்ராணஸ்த்வேஷ ஆத்மந இதி ஹ உவாச । ப்ராணஸ்தே தவ உத³க்ரமிஷ்யத் உத்க்ராந்தோ(அ)ப⁴விஷ்யத் , யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥
பஞ்சத³ஶ: க²ண்ட³:
அத² ஹோவாச ஜநம் ஶார்கராக்ஷ்ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸ இத்யாகாஶமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாசைஷ வை ப³ஹுல ஆத்மா வைஶ்வாநரோ யம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே தஸ்மாத்த்வம் ப³ஹுலோ(அ)ஸி ப்ரஜயா ச த⁴நேந ச ॥ 1 ॥
அத² ஹ உவாச ஜநமித்யாதி³ ஸமாநம் । ஏஷ வை ப³ஹுல ஆத்மா வைஶ்வாநர: । ப³ஹுலத்வமாகாஶஸ்ய ஸர்வக³தத்வாத் ப³ஹுலகு³ணோபாஸநாச்ச । த்வம் ப³ஹுலோ(அ)ஸி ப்ரஜயா ச புத்ரபௌத்ராதி³லக்ஷணயா த⁴நேந ச ஹிரண்யாதி³நா ॥
அத்ஸ்யந்நம் பஶ்யஸி ப்ரியமத்த்யந்நம் பஶ்யதி ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே ய ஏதமேவமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே ஸந்தே³ஹஸ்த்வேஷ ஆத்மந இதி ஹோவாச ஸந்தே³ஹஸ்தே வ்யஶீர்யத்³யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥ 2 ॥
ஸந்தே³ஹஸ்த்வேஷ ஸந்தே³ஹ: மத்⁴யமம் ஶரீரம் வைஶ்வாநரஸ்ய । தி³ஹேருபசயார்த²த்வாத் மாம்ஸருதி⁴ராஸ்த்²யாதி³பி⁴ஶ்ச ப³ஹுலம் ஶரீரம் தத்ஸந்தே³ஹ: தே தவ ஶரீரம் வ்யஶீர்யத் ஶீர்ணமப⁴விஷ்யத் யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥
ஷோட³ஶ: க²ண்ட³:
அத² ஹோவாச பு³டி³லமாஶ்வதராஶ்விம் வையாக்⁴ரபத்³ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸ இத்யப ஏவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாசைஷ வை ரயிராத்மா வைஶ்வாநரோ யம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே தஸ்மாத்த்வம் ரயிமாந்புஷ்டிமாநஸி ॥ 1 ॥
அத² ஹ உவாச பு³டி³லமாஶ்வதராஶ்விமித்யாதி³ ஸமாநம் । ஏஷ வை ரயிராத்மா வைஶ்வாநரோ த⁴நரூப: । அத்³ப்⁴யோ(அ)ந்நம் ததோ த⁴நமிதி । தஸ்மாத்³ரயிமாந் த⁴நவாந் த்வம் புஷ்டிமாம்ஶ்ச ஶரீரேண புஷ்டேஶ்சாந்நநிமித்தத்வாத் ॥
அத்ஸ்யந்நம் பஶ்யஸி ப்ரியமத்த்யந்நம் பஶ்யதி ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே ய ஏதமேவமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே ப³ஸ்திஸ்த்வேஷ ஆத்மந இத ஹோவாச ப³ஸ்திஸ்தே வ்யபே⁴த்ஸ்யத்³யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥ 2 ॥
ப³ஸ்திஸ்த்வேஷ ஆத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய, ப³ஸ்தி: மூத்ரஸங்க்³ரஹஸ்தா²நம் , ப³ஸ்திஸ்தே வ்யபே⁴த்ஸ்யத் பி⁴ந்நோ(அ)ப⁴விஷ்யத் யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥
ஸப்தத³ஶ: க²ண்ட³:
அத² ஹோவாசோத்³தா³லகமாருணிம் கௌ³தம கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸ இதி ப்ருதி²வீமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாசைஷ வை ப்ரதிஷ்டா²த்மா வைஶ்வாநரோ யம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே தஸ்மாத்த்வம் ப்ரதிஷ்டி²தோ(அ)ஸி ப்ரஜயா ச பஶுபி⁴ஶ்ச ॥ 1 ॥
அத்ஸ்யந்நம் பஶ்யஸி ப்ரியமத்த்யந்நம் பஶ்யதி ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே ய ஏதமேவமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே பாதௌ³ த்வேதாவாத்மந இதி ஹோவாச பாதௌ³ தே வ்யம்லாஸ்யேதாம் யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥ 2 ॥
அத² ஹ உவாச உத்³தா³லகமித்யாதி³ ஸமாநம் । ப்ருதி²வீமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹ உவாச । ஏஷ வை ப்ரதிஷ்டா² பாதௌ³ வைஶ்வாநரஸ்ய । பாதௌ³ தே வ்யம்லாஸ்யேதாம் விம்லாநாவப⁴விஷ்யதாம் ஶ்லதீ²பூ⁴தௌ யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥
அஷ்டாத³ஶ: க²ண்ட³:
தாந்ஹோவாசைதே வை க²லு யூயம் ப்ருத²கி³வேமமாத்மாநம் வைஶ்வாநரம் வித்³வாம்ஸோ(அ)ந்நமத்த² யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதே³ஶமாத்ரமபி⁴விமாநமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே ஸ ஸர்வேஷு லோகேஷு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸ்வந்நமத்தி ॥ 1 ॥
தாந் யதோ²க்தவைஶ்வாநரத³ர்ஶநவதோ ஹ உவாச — ஏதே யூயம் , வை க²ல்வித்யநர்த²கௌ, யூயம் ப்ருத²கி³வ அப்ருத²க்ஸந்தமிமமேகம் வைஶ்வாநரமாத்மாநம் வித்³வாம்ஸ: அந்நமத்த², பரிச்சி²ந்நாத்மபு³த்³த்⁴யேத்யேதத் —ஹஸ்தித³ர்ஶந இவ ஜாத்யந்தா⁴: । யஸ்த்வேதமேவம் யதோ²க்தாவயவை: த்³யுமூர்தா⁴தி³பி⁴: ப்ருதி²வீபாத³ந்தைர்விஶிஷ்டமேகம் ப்ராதே³ஶமாத்ரம் ப்ராதே³ஶை: த்³யுமூர்தா⁴தி³பி⁴: ப்ருதி²வீபாதா³ந்தை: அத்⁴யாத்மம் மீயதே ஜ்ஞாயத இதி ப்ராதே³ஶமாத்ரம் । முகா²தி³ஷு வா கரணேஷ்வத்த்ருத்வேந மீயத இதி ப்ராதே³ஶமாத்ர: । த்³யுலோகாதி³ப்ருதி²வ்யந்தப்ரதே³ஶபரிமாணோ வா ப்ராதே³ஶமாத்ர: । ப்ரகர்ஷேண ஶாஸ்த்ரேண ஆதி³ஶ்யந்த இதி ப்ராதே³ஶா த்³யுலோகாத³ய ஏவ தாவத்பரிமாண: ப்ராதே³ஶமாத்ர: । ஶாகா²ந்தரே து மூர்தா⁴தி³ஶ்சிபு³கப்ரதிஷ்ட² இதி ப்ராதே³ஶமாத்ரம் கல்பயந்தி । இஹ து ந ததா² அபி⁴ப்ரேத:, ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மந:’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யாத்³யுபஸம்ஹாராத் । ப்ரத்யகா³த்மதயா அபி⁴விமீயதே(அ)ஹமிதி ஜ்ஞாயத இத்யபி⁴விமாந: தமேதமாத்மாநம் வைஶ்வாநரம் — விஶ்வாந்நராந்நயதி புண்யபாபாநுரூபாம் க³திம் ஸர்வாத்ஸைஷ ஈஶ்வரோ வைஶ்வாநர:, விஶ்வோ நர ஏவ வா ஸர்வாத்மத்வாத் , விஶ்வைர்வா நரை: ப்ரத்யகா³த்மதயா ப்ரவிப⁴ஜ்ய நீயத இதி வைஶ்வாநர: தமேவமுபாஸ்தே ய:, ஸோ(அ)த³ந் அந்நாதீ³ ஸர்வேஷு லோகேஷு த்³யுலோகாதி³ஷு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு சராசரேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸு ஶரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஷு, தேஷு ஹி ஆத்மகல்பநாவ்யபதே³ஶ:, ப்ராணிநாமந்நமத்தி, வைஶ்வாநரவித்ஸர்வாத்மா ஸந் அந்நமத்தி । ந யதா² அஜ்ஞா: பிண்ட³மாத்ராபி⁴மாந: ஸந் இத்யர்த²: ॥
தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜாஶ்சக்ஷுர்விஶ்வரூப: ப்ராண: ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா ஸந்தே³ஹோ ப³ஹுலோ ப³ஸ்திரேவ ரயி: ப்ருதி²வ்யேவ பாதா³வுர ஏவ வேதி³ர்லோமாநி ப³ர்ஹிர்ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்யோ மநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந ஆஸ்யமாஹவநீய: ॥ 2 ॥
கஸ்மாதே³வம் ? யஸ்மாத்தஸ்ய ஹ வை ப்ரக்ருதஸ்யைவ ஏதஸ்ய ஆத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா: சக்ஷுர்விஶ்வரூப: ப்ராண: ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா ஸந்தே³ஹ: ப³ஹுலோ ப³ஸ்திரேவ ரயி: ப்ருதி²வ்யேவ பாதௌ³ । அத²வா வித்⁴யர்த²மேதத்³வசநம் — ஏவமுபாஸ்ய இதி । அதே²தா³நீம் வைஶ்வாநரவிதோ³ போ⁴ஜநே(அ)க்³நிஹோத்ரம் ஸம்பிபாத³யிஷந் ஆஹ — ஏதஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய போ⁴க்து: உர ஏவ வேதி³:, ஆகாரஸாமாந்யாத் । லோமாநி ப³ர்ஹி:, வேத்³யாமிவோரஸி லோமாந்யாஸ்தீர்ணாநி த்³ருஶ்யந்தே । ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்ய:, ஹ்ருத³யாத்³தி⁴ மந: ப்ரணீதமிவாநந்தரீ ப⁴வதி ; அதோ(அ)ந்வாஹார்யபசநோ(அ)க்³நி: மந: । ஆஸ்யம் முக²மாஹவநீய இவ ஆஹவநீயோ ஹூயதே(அ)ஸ்மிந்நந்நமிதி ॥
ஏகோநவிம்ஶ: க²ண்ட³:
தத்³யத்³ப⁴க்தம் ப்ரத²மமாக³ச்சே²த்தத்³தோ⁴மீயம் ஸ யாம் ப்ரத²மாமாஹுதிம் ஜுஹுயாத்தாம் ஜுஹுயாத்ப்ராணாய ஸ்வாஹேதி ப்ராணஸ்த்ருப்யதி ॥ 1 ॥
தத் தத்ரைவம் ஸதி யத்³ப⁴க்தம் ப்ரத²மம் போ⁴ஜநகாலே ஆக³ச்சே²த்³போ⁴ஜநார்த²ம் , தத்³தோ⁴மீயம் தத்³தோ⁴தவ்யம் , அக்³நிஹோத்ரஸம்பந்மாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாந்நாக்³நிஹோத்ராங்கே³திகர்தவ்யதாப்ராப்திரிஹ ; ஸ போ⁴க்தா யாம் ப்ரத²மாமாஹுதிம் ஜுஹுயாத் , தாம் கத²ம் ஜுஹுயாதி³தி, ஆஹ — ப்ராணாய ஸ்வாஹேத்யநேந மந்த்ரேண ; ஆஹுதிஶப்³தா³த் அவதா³நப்ரமாணமந்நம் ப்ரக்ஷிபேதி³த்யர்த²: । தேந ப்ராணஸ்த்ருப்யதி ॥
ப்ராணே த்ருப்யதி சக்ஷுஸ்த்ருப்யதி சக்ஷுஷி த்ருப்யத்யாதி³த்யஸ்த்ருப்யத்யாதி³த்யே த்ருப்யதி த்³யௌஸ்த்ருப்யதி தி³வி த்ருப்யந்த்யாம் யத்கிஞ்ச த்³யௌஶ்சாதி³த்யஶ்சாதி⁴திஷ்ட²தஸ்தத்த்ருப்யதி தஸ்யாநுத்ருப்திம் த்ருப்யதி ப்ரஜயா பஶுபி⁴ரந்நாத்³யேந தேஜஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேநேதி ॥ 2 ॥
ப்ராணே த்ருப்யதி சக்ஷுஸ்த்ருப்யதி, சக்ஷுஷி த்ருப்யதி ஆதி³த்யோ த்³யௌஶ்சேத்யாதி³ த்ருப்யதி, யச்சாந்யத் த்³யௌஶ்ச ஆதி³த்யஶ்ச ஸ்வாமித்வேநாதி⁴திஷ்ட²த: தச்ச த்ருப்யதி, தஸ்ய த்ருப்திமநு ஸ்வயம் பு⁴ஞ்ஜாந: த்ருப்யதி ஏவம் ப்ரத்யக்ஷம் । கிம் ச ப்ரஜாதி³பி⁴ஶ்ச । தேஜ: ஶரீரஸ்தா² தீ³ப்தி: உஜ்ஜ்வலத்வம் ப்ராக³ல்ப்⁴யம் வா, ப்³ரஹ்மவர்சஸம் வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயநிமித்தம் தேஜ: ॥
விம்ஶ: க²ண்ட³:
அத² யாம் த்³விதீயாம் ஜுஹுயாத்தாம் ஜுஹுயாத்³வ்யாநாய ஸ்வாஹேதி வ்யாநஸ்த்ருப்யதி ॥ 1 ॥
வ்யாநே த்ருப்யதி ஶ்ரோத்ரம் த்ருப்யதி ஶ்ரோத்ரே த்ருப்யதி சந்த்³ரமாஸ்த்ருப்யதி சந்த்³ரமஸி த்ருப்யதி தி³ஶஸ்த்ருப்யந்தி தி³க்ஷு த்ருப்யந்தீஷு யத்கிஞ்ச தி³ஶஶ்ச சந்த்³ரமாஶ்சாதி⁴திஷ்ட²ந்தி தத்த்ருப்யதி தஸ்யாநு த்ருப்திம் த்ருப்யதி ப்ரஜயா பஶுபி⁴ரந்நாத்³யேந தேஜஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேநேதி ॥ 2 ॥
ஏகவிம்ஶ: க²ண்ட³:
அத² யாம் த்ருதீயாம் ஜுஹுயாத்தாம் ஜுஹுயாத³பாநாய ஸ்வாஹேத்யபாநஸ்த்ருப்யதி ॥ 1 ॥
அபாநே த்ருப்யதி வாக்த்ருப்யதி வாசி த்ருப்யந்த்யாமக்³நிஸ்த்ருப்யத்யக்³நௌ த்ருப்யதி ப்ருதி²வீ த்ருப்யதி ப்ருதி²வ்யாம் த்ருப்யந்த்யாம் யத்கிஞ்ச ப்ருதி²வீ சாக்³நிஶ்சாதி⁴திஷ்ட²தஸ்தத்த்ருப்யதி தஸ்யாநு த்ருப்திம் த்ருப்யதி ப்ரஜயா பஶுபி⁴ரந்நாத்³யேந தேஜஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேநேதி ॥ 2 ॥
த்³வாவிம்ஶ: க²ண்ட³:
அத² யாம் சதுர்தீ²ம் ஜுஹுயாத்தாம் ஜுஹுயாத்ஸமாநாய ஸ்வாஹேதி ஸமாநஸ்த்ருப்யதி ॥ 1 ॥
ஸமாநே த்ருப்யதி மநஸ்த்ருப்யதி மநஸி த்ருப்யதி பர்ஜந்யஸ்த்ருப்யதி பர்ஜந்யே த்ருப்யதி வித்³யுத்த்ருப்யதி வித்³யுதி த்ருப்யந்த்யாம் யத்கிஞ்ச வித்³யுச்ச பர்ஜந்யஶ்சாதி⁴திஷ்ட²தஸ்தத்த்ருப்யதி தஸ்யாநு த்ருப்திம் த்ருப்யதி ப்ரஜயா பஸுபி⁴ரந்நாத்³யேந தேஜஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேநேதி ॥ 2 ॥
த்ரயோவிம்ஶ: க²ண்ட³:
அத² யாம் பஞ்சமீம் ஜுஹுயாத்தாம் ஜுஹுயாது³தா³நாய ஸ்வாஹேத்யுதா³நஸ்த்ருப்யதி ॥ 1 ॥
உதா³நே த்ருப்யதி த்வக்த்ருப்யதி த்வசி த்ருப்யந்த்யாம் வாயுஸ்த்ருப்யதி வாயௌ த்ருப்யத்யாகாஶஸ்த்ருப்யத்யாகாஶே த்ருப்யதி யத்கிஞ்ச வாயுஶ்சாகாஶஶ்சாதி⁴திஷ்ட²தஸ்தத்த்ருப்யதி தஸ்யாநு த்ருப்திம் ப்ரஜயா பஶுபி⁴ரந்நாத்³யேந தேஜஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ॥ 2 ॥
அத² யாம் த்³விதீயாம் த்ருதீயாம் சதுர்தீ²ம் பஞ்சமீமிதி ஸமாநம் ॥
சதுர்விம்ஶ: க²ண்ட³:
ஸ ய இத³மவித்³வாநக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி யதா²ங்கா³ராநபோஹ்ய ப⁴ஸ்மநி ஜுஹுயாத்தாத்³ருக்தத்ஸ்யாத் ॥ 1 ॥
ஸ ய: கஶ்சித் இத³ம் வைஶ்வாநரத³ர்ஶநம் யதோ²க்தம் அவித்³வாந்ஸந் அக்³நிஹோத்ரம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஜுஹோதி, யதா² அங்கா³ராநாஹுதியோக்³யாநபோஹ்யாநாஹுதிஸ்தா²நே ப⁴ஸ்மநி ஜுஹுயாத் , தாத்³ருக் தத்துல்யம் தஸ்ய தத³க்³நிஹோத்ரஹவநம் ஸ்யாத் , வைஶ்வாநரவித³: அக்³நிஹோத்ரமபேக்ஷ்ய — இதி ப்ரஸித்³தா⁴க்³நிஹோத்ரநிந்த³யா வைஶ்வாநரவிதோ³(அ)க்³நிஹோத்ரம் ஸ்தூயதே ॥
அத² ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி தஸ்ய ஸர்வேஷு லோகேஷு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸு ஹுதம் ப⁴வதி ॥ 2 ॥
அதஶ்ச ஏதத்³விஶிஷ்டமக்³நிஹோத்ரம் । கத²ம் ? அத² ய ஏததே³வம் வித்³வாந் அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி, தஸ்ய யதோ²க்தவைஶ்வாநரவிஜ்ஞாநவத: ஸர்வேஷு லோகேஷ்வித்யாத்³யுக்தார்த²ம் , ஹுதம் அந்நமத்தி இத்யநயோரேகார்த²த்வாத் ॥
தத்³யதே²ஷீகாதூலமக்³நௌ ப்ரோதம் ப்ரதூ³யேதைவம் ஹாஸ்ய ஸர்வே பாப்மாந: ப்ரதூ³யந்தே ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி ॥ 3 ॥
கிஞ்ச தத்³யதா² இஷீகாயாஸ்தூலம் அக்³நௌ ப்ரோதம் ப்ரக்ஷிப்தம் ப்ரதூ³யேத ப்ரத³ஹ்யேத க்ஷிப்ரம் , ஏவம் ஹ அஸ்ய விது³ஷ: ஸர்வாத்மபூ⁴தஸ்ய ஸர்வாந்நாநாமத்து: ஸர்வே நிரவஶிஷ்டா: பாப்மாந: த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யா: அநேகஜந்மஸஞ்சிதா: இஹ ச ப்ராக்³ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ஜ்ஞாநஸஹபா⁴விநஶ்ச ப்ரதூ³யந்தே ப்ரத³ஹ்யேரந் வர்தமாநஶரீராரம்ப⁴கபாப்மவர்ஜம் ; லக்ஷ்யம் ப்ரதி முக்தேஷுவத் ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் தஸ்ய ந தா³ஹ: । ய ஏததே³வம் வித்³வாந் அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி பு⁴ங்க்தே ॥
தஸ்மாது³ ஹைவம்வித்³யத்³யபி சண்டா³லாயோச்சி²ஷ்டம் ப்ரயச்சே²தா³த்மநி ஹைவாஸ்ய தத்³வைஶ்வாநரே ஹுதம் ஸ்யாதி³தி ததே³ஷ ஶ்லோக: ॥ 4 ॥
ஸ யத்³யபி சண்டா³லாய உச்சி²ஷ்டாநர்ஹாய உச்சி²ஷ்டம் த³த்³யாத் ப்ரதிஷித்³த⁴முச்சி²ஷ்டதா³நம் யத்³யபி குர்யாத் , ஆத்மநி ஹைவ அஸ்ய சண்டா³லதே³ஹஸ்தே² வைஶ்வாநரே தத்³து⁴தம் ஸ்யாத் ந அத⁴ர்மநிமித்தம் —இதி வித்³யாமேவ ஸ்தௌதி । ததே³தஸ்மிந்ஸ்துத்யர்தே² ஶ்லோக: மந்த்ரோ(அ)ப்யேஷ ப⁴வதி ॥
யதே²ஹ க்ஷுதி⁴தா பா³லா மாதரம் பர்யுபாஸத ஏவம் ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யக்³நிஹோத்ரமுபாஸத இத்யக்³நிஹோத்ரமுபாஸத இதி ॥ 5 ॥
யதா² இஹ லோகே க்ஷுதி⁴தா பு³பு⁴க்ஷிதா பா³லா மாதரம் பர்யுபாஸதே — கதா³ நோ மாதா அந்நம் ப்ரயச்ச²தீதி, ஏவம் ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யந்நாதா³நி ஏவம்வித³: அக்³நிஹோத்ரம் போ⁴ஜநமுபாஸதே — கதா³ த்வஸௌ போ⁴க்ஷ்யத இதி, ஜக³த்ஸர்வம் வித்³வத்³போ⁴ஜநேந த்ருப்தம் ப⁴வதீத்யர்த²: । த்³விருக்திரத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்தா² ॥