ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:

ப்ரத²ம: க²ண்ட³:

‘ஓமித்யேதத³க்ஷரம்’ இத்யாத்³யஷ்டாத்⁴யாயீ சா²ந்தோ³க்³யோபநிஷத் । தஸ்யா: ஸங்க்ஷேபத: அர்த²ஜிஜ்ஞாஸுப்⁴ய: ருஜுவிவரணமல்பக்³ரந்த²மித³மாரப்⁴யதே । தத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: — ஸமஸ்தம் கர்மாதி⁴க³தம் ப்ராணாதி³தே³வதாவிஜ்ஞாநஸஹிதம் அர்சிராதி³மார்கே³ண ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திகாரணம் ; கேவலம் ச கர்ம தூ⁴மாதி³மார்கே³ண சந்த்³ரலோகப்ரதிபத்திகாரணம் ; ஸ்வபா⁴வவ்ருத்தாநாம் ச மார்க³த்³வயபரிப்⁴ரஷ்டாநாம் கஷ்டா அதோ⁴க³திருக்தா ; ந ச உப⁴யோர்மார்க³யோரந்யதரஸ்மிந்நபி மார்கே³ ஆத்யந்திகீ புருஷார்த²ஸித்³தி⁴: — இத்யத: கர்மநிரபேக்ஷம் அத்³வைதாத்மவிஜ்ஞாநம் ஸம்ஸாரக³தித்ரயஹேதூபமர்தே³ந வக்தவ்யமிதி உபநிஷதா³ரப்⁴யதே । ந ச அத்³வைதாத்மவிஜ்ஞாநாத³ந்யத்ர ஆத்யந்திகீ நி:ஶ்ரேயஸப்ராப்தி: । வக்ஷ்யதி ஹி — ‘அத² யே(அ)ந்யதா²தோ விது³ரந்யராஜாநஸ்தே க்ஷய்யலோகா ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ; விபர்யயே ச — ‘ஸ ஸ்வராட்³ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) — இதி । ததா² — த்³வைதவிஷயாந்ருதாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய ப³ந்த⁴நம் , தஸ்கரஸ்யேவ தப்தபரஶுக்³ரஹணே ப³ந்த⁴தா³ஹபா⁴வ:, ஸம்ஸாரது³:க²ப்ராப்திஶ்ச இத்யுக்த்வா — அத்³வைதாத்மஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய, அதஸ்கரஸ்யேவ தப்தபரஶுக்³ரஹணே ப³ந்த⁴தா³ஹாபா⁴வ:, ஸம்ஸாரது³:க²நிவ்ருத்திர்மோக்ஷஶ்ச — இதி ॥

அத ஏவ ந கர்மஸஹபா⁴வி அத்³வைதாத்மத³ர்ஶநம் ; க்ரியாகாரகப²லபே⁴தோ³பமர்தே³ந ‘ஸத் . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1), (சா². உ. 6 । 2 । 2) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யேவமாதி³வாக்யஜநிதஸ்ய பா³த⁴கப்ரத்யயாநுபபத்தே: । கர்மவிதி⁴ப்ரத்யய இதி சேத் , ந ; கர்த்ருபோ⁴க்த்ருஸ்வபா⁴வவிஜ்ஞாநவத: தஜ்ஜநிதகர்மப²லராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷவதஶ்ச கர்மவிதா⁴நாத் । அதி⁴க³தஸகலவேதா³ர்த²ஸ்ய கர்மவிதா⁴நாத் அத்³வைதஜ்ஞாநவதோ(அ)பி கர்மேதி சேத் , ந ; கர்மாதி⁴க்ருதவிஷயஸ்ய கர்த்ருபோ⁴க்த்ராதி³ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகஸ்ய ‘ஸத . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இத்யநேநோபமர்தி³தத்வாத் । தஸ்மாத் அவித்³யாதி³தோ³ஷவத ஏவ கர்மாணி விதீ⁴யந்தே ; ந அத்³வைதஜ்ஞாநவத: । அத ஏவ ஹி வக்ஷ்யதி — ‘ஸர்வ ஏதே புண்யலோகா ப⁴வந்தி, ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தோ²(அ)ம்ருதத்வமேதி’ (சா². உ. 2 । 23 । 1) இதி ॥

தத்ரைதஸ்மிந்நத்³வைதவித்³யாப்ரகரணே அப்⁴யுத³யஸாத⁴நாநி உபாஸநாந்யுச்யந்தே, கைவல்யஸந்நிக்ருஷ்டப²லாநி ச அத்³வைதாதீ³ஷத்³விக்ருதப்³ரஹ்மவிஷயாணி ‘மநோமய: ப்ராணஶரீர:’ (சா². உ. 3 । 14 । 12) இத்யாதீ³நி, கர்மஸம்ருத்³தி⁴ப²லாநி ச கர்மாங்க³ஸம்ப³ந்தீ⁴நி ; ரஹஸ்யஸாமாந்யாத் மநோவ்ருத்திஸாமாந்யாச்ச — யதா² அத்³வைதஜ்ஞாநம் மநோவ்ருத்திமாத்ரம் , ததா² அந்யாந்யப்யுபாஸநாநி மநோவ்ருத்திரூபாணி — இத்யஸ்தி ஹி ஸாமாந்யம் । கஸ்தர்ஹி அத்³வைதஜ்ஞாநஸ்யோபாஸநாநாம் ச விஶேஷ: ? உச்யதே — ஸ்வாபா⁴விகஸ்ய ஆத்மந்யக்ரியே(அ)த்⁴யாரோபிதஸ்ய கர்த்ராதி³காரகக்ரியாப²லபே⁴த³விஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்தகமத்³வைதவிஜ்ஞாநம் , ரஜ்ஜ்வாதா³விவ ஸர்பாத்³யத்⁴யாரோபலக்ஷணஜ்ஞாநஸ்ய ரஜ்ஜ்வாதி³ஸ்வரூபநிஶ்சய: ப்ரகாஶநிமித்த: ; உபாஸநம் து யதா²ஶாஸ்த்ரஸமர்தி²தம் கிஞ்சிதா³லம்ப³நமுபாதா³ய தஸ்மிந்ஸமாநசித்தவ்ருத்திஸந்தாநகரணம் தத்³விலக்ஷணப்ரத்யயாநந்தரிதம் — இதி விஶேஷ: । தாந்யேதாந்யுபாஸநாநி ஸத்த்வஶுத்³தி⁴கரத்வேந வஸ்துதத்த்வாவபா⁴ஸகத்வாத் அத்³வைதஜ்ஞாநோபகாரகாணி, ஆலம்ப³நவிஷயத்வாத் ஸுக²ஸாத்⁴யாநி ச — இதி பூர்வமுபந்யஸ்யந்தே । தத்ர கர்மாப்⁴யாஸஸ்ய த்³ருடீ⁴க்ருதத்வாத் கர்மபரித்யாகே³நோபாஸந ஏவ து³:க²ம் சேத:ஸமர்பணம் கர்துமிதி கர்மாங்க³விஷயமேவ தாவத் ஆதௌ³ உபாஸநம் உபந்யஸ்யதே ॥

ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத । ஓமிதி ஹ்யுத்³கா³யதி தஸ்யோபவ்யாக்²யாநம் ॥ 1 ॥

ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத — ஓமித்யேதத³க்ஷரம் பரமாத்மநோ(அ)பி⁴தா⁴நம் நேதி³ஷ்ட²ம் ; தஸ்மிந்ஹி ப்ரயுஜ்யமாநே ஸ ப்ரஸீத³தி, ப்ரியநாமக்³ரஹண இவ லோக: ; ததி³ஹ இதிபரம் ப்ரயுக்தம் அபி⁴தா⁴யகத்வாத்³வ்யாவர்திதம் ஶப்³த³ஸ்வரூபமாத்ரம் ப்ரதீயதே ; ததா² ச அர்சாதி³வத் பரஸ்யாத்மந: ப்ரதீகம் ஸம்பத்³யதே ; ஏவம் நாமத்வேந ப்ரதீகத்வேந ச பரமாத்மோபாஸநஸாத⁴நம் ஶ்ரேஷ்ட²மிதி ஸர்வவேதா³ந்தேஷ்வவக³தம் ; ஜபகர்மஸ்வாத்⁴யாயாத்³யந்தேஷு ச ப³ஹுஶ: ப்ரயோகா³த் ப்ரஸித்³த⁴மஸ்ய ஶ்ரைஷ்ட்²யம் ; அத: ததே³தத் , அக்ஷரம் வர்ணாத்மகம் , உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யவயவத்வாது³த்³கீ³த²ஶப்³த³வாச்யம் , உபாஸீத — கர்மாங்கா³வயவபூ⁴தே ஓங்காரேபரமாத்மப்ரதீகே த்³ருடா⁴மைகாக்³ர்யலக்ஷணாம் மதிம் ஸந்தநுயாத் । ஸ்வயமேவ ஶ்ருதி: ஓங்காரஸ்ய உத்³கீ³த²ஶப்³த³வாச்யத்வே ஹேதுமாஹ — ஓமிதி ஹ்யுத்³கா³யதி ; ஓமித்யாரப்⁴ய, ஹி யஸ்மாத் , உத்³கா³யதி, அத உத்³கீ³த² ஓங்கார இத்யர்த²: । தஸ்ய உபவ்யாக்²யாநம் — தஸ்ய அக்ஷரஸ்ய, உபவ்யாக்²யாநம் ஏவமுபாஸநமேவம்விபூ⁴த்யேவம்ப²லமித்யாதி³கத²நம் உபவ்யாக்²யாநம் , ப்ரவர்தத இதி வாக்யஶேஷ: ॥

ஏஷாம் பூ⁴தாநாம் ப்ருதி²வீ ரஸ: ப்ருதி²வ்யா ஆபோ ரஸ: । அபாமோஷத⁴யோ ரஸ ஓஷதீ⁴நாம் புருஷோ ரஸ: புருஷஸ்ய வாக்³ரஸோ வாச ருக்³ரஸ ருச: ஸாம ரஸ: ஸாம்ந உத்³கீ³தோ² ரஸ: ॥ 2 ॥

ஏஷாம் சராசராணாம் பூ⁴தாநாம் ப்ருதி²வீ ரஸ: க³தி: பராயணமவஷ்டம்ப⁴: ; ப்ருதி²வ்யா ஆப: ரஸ: — அப்ஸு ஹி ஓதா ச ப்ரோதா ச ப்ருதி²வீ ; அத: தா: ரஸ: ப்ருதி²வ்யா: । அபாம் ஓஷத⁴ய: ரஸ:, அப்பரிணாமத்வாதோ³ஷதீ⁴நாம் ; தாஸாம் புருஷோ ரஸ:, அந்நபரிணாமத்வாத்புருஷஸ்ய ; தஸ்யாபி புருஷஸ்ய வாக் ரஸ: — புருஷாவயவாநாம் ஹி வாக் ஸாரிஷ்டா², அதோ வாக் புருஷஸ்ய ரஸ உச்யதே ; தஸ்யா அபி வாச:, ருக் ஸர: ஸாரதரா ; ருச: ஸாம ரஸ: ஸாரதரம் ; தஸ்யாபி ஸாம்ந: உத்³கீ³த²: ப்ரக்ருதத்வாதோ³ங்கார: ஸாரதர: ॥

ஸ ஏஷ ரஸாநாꣳ ரஸதம: பரம: பரார்த்⁴யோ(அ)ஷ்டமோ யது³த்³கீ³த²: ॥ 3 ॥

ஏவம் — ஸ ஏஷ: உத்³கீ³தா²க்²ய ஓங்கார:, பூ⁴தாதீ³நாமுத்தரோத்தரரஸாநாம் , அதிஶயேந ரஸ: ரஸதம: ; பரம:, பரமாத்மப்ரதீகத்வாத் ; பரார்த்⁴ய: — அர்த⁴ம் ஸ்தா²நம் , பரம் ச தத³ர்த⁴ம் ச பரார்த⁴ம் , தத³ர்ஹதீதி பரார்த்⁴ய:, — பரமாத்மஸ்தா²நார்ஹ:, பரமாத்மவது³பாஸ்யத்வாதி³த்யபி⁴ப்ராய: ; அஷ்டம: — ப்ருதி²வ்யாதி³ரஸஸங்க்²யாயாம் ; யது³த்³கீ³த²: ய உத்³கீ³த²: ॥

கதமா கதமர்க்கதமத்கதமத்ஸாம கதம: கதம உத்³கீ³த² இதி விம்ருஷ்டம் ப⁴வதி ॥ 4 ॥

வாச ருக்³ரஸ: . . . இத்யுக்தம் ; கதமா ஸா ருக் ? கதமத்தத்ஸாம: ? கதமோ வா ஸ உத்³கீ³த²: ? கதமா கதமேதி வீப்ஸா ஆத³ரார்தா² । நநு ‘வா ப³ஹூநாம் ஜாதிபரிப்ரஶ்நே ட³தமச்’ (பா. ஸூ. 5 । 3 । 93) இதி ட³தமச்ப்ரத்யய: இஷ்ட: ; ந ஹி அத்ர ருக்³ஜாதிப³ஹுத்வம் ; கத²ம் ட³தமச்ப்ரயோக³: ? நைஷ தோ³ஷ: ; ஜாதௌ பரிப்ரஶ்நோ ஜாதிபரிப்ரஶ்ந: — இத்யேதஸ்மிந்விக்³ரஹே ஜாதாவ்ருக்³வ்யக்தீநாம் ப³ஹுத்வோபபத்தே:, ந து ஜாதே: பரிப்ரஶ்ந இதி விக்³ருஹ்யதே । நநு ஜாதே: பரிப்ரஶ்ந: — இத்யஸ்மிந்விக்³ரஹே ‘கதம: கட²:’ இத்யாத்³யுதா³ஹரணமுபபந்நம் , ஜாதௌ பரிப்ரஶ்ந இத்யத்ர து ந யுஜ்யதே — தத்ராபி கடா²தி³ஜாதாவேவ வ்யக்திப³ஹுத்வாபி⁴ப்ராயேண பரிப்ரஶ்ந இத்யதோ³ஷ: । யதி³ ஜாதே: பரிப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் , ‘கதமா கதமர்க்’ இத்யாதா³வுபஸங்க்²யாநம் கர்தவ்யம் ஸ்யாத் । விம்ருஷ்டம் ப⁴வதி விமர்ஶ: க்ருதோ ப⁴வதி ॥

வாகே³வர்க்ப்ராண: ஸாமோமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²: । தத்³வா ஏதந்மிது²நம் யத்³வாக்ச ப்ராணஶ்சர்க்ச ஸாம ச ॥ 5 ॥

விமர்ஶே ஹி க்ருதே ஸதி, ப்ரதிவசநோக்திருபபந்நா — வாகே³வ ருக் ப்ராண: ஸாம ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²: இதி । வாக்³ருசோரேகத்வே(அ)பி ந அஷ்டமத்வவ்யாகா⁴த:, பூர்வஸ்மாத் வாக்யாந்தரத்வாத் ; ஆப்திகு³ணஸித்³த⁴யே ஹி ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²: இதி । வாக்ப்ராணௌ ருக்ஸாமயோநீ இதி வாகே³வ ருக் ப்ராண: ஸாம இத்யுச்யதே ; யதா² க்ரமம் ருக்ஸாமயோந்யோர்வாக்ப்ராணயோர்க்³ரஹணே ஹி ஸர்வாஸாம்ருசாம் ஸர்வேஷாம் ச ஸாம்நாமவரோத⁴: க்ருத: ஸ்யாத் ; ஸர்வர்க்ஸாமாவரோதே⁴ ச ருக்ஸாமஸாத்⁴யாநாம் ச ஸர்வகர்மணாமவரோத⁴: க்ருத: ஸ்யாத் ; தத³வரோதே⁴ ச ஸர்வே காமா அவருத்³தா⁴: ஸ்யு: । ஓமித்யேதத³க்ஷரம் உத்³கீ³த²: இதி ப⁴க்த்யாஶங்கா நிவர்த்யதே । தத்³வா ஏதத் இதி மிது²நம் நிர்தி³ஶ்யதே । கிம் தந்மிது²நமிதி, ஆஹ — யத்³வாக்ச ப்ராணஶ்ச ஸர்வர்க்ஸாமகாரணபூ⁴தௌ மிது²நம் ; ருக்ச ஸாம சேதி ருக்ஸாமகாரணௌ ருக்ஸாமஶப்³தோ³க்தாவித்யர்த²: ; ந து ஸ்வாதந்த்ர்யேண ருக்ச ஸாம ச மிது²நம் । அந்யதா² ஹி வாக்ப்ராணஶ்ச இத்யேகம் மிது²நம் , ருக்ஸாம ச அபரம் , இதி த்³வே மிது²நே ஸ்யாதாம் ; ததா² ச தத்³வா ஏதந்மிது²நம் இத்யேகவசநநிர்தே³ஶோ(அ)நுபபந்ந: ஸ்யாத் ; தஸ்மாத் ருக்ஸாமயோந்யோர்வாக்ப்ராணயோரேவ மிது²நத்வம் ॥

ததே³தந்மிது²நமோமித்யேதஸ்மிந்நக்ஷரே ஸம் ஸ்ருஜ்யதே யதா³ வை மிது²நௌ ஸமாக³ச்ச²த ஆபயதோ வை தாவந்யோந்யஸ்ய காமம் ॥ 6 ॥

ததே³தத் ஏவம்லக்ஷணம் மிது²நம் ஓமித்யேதஸ்மிந்நக்ஷரே ஸம்ஸ்ருஜ்யதே ; ஏவம் ஸர்வகாமாப்திகு³ணவிஶிஷ்டம் மிது²நம் ஓங்காரே ஸம்ஸ்ருஷ்டம் வித்³யத இதி ஓங்காரஸ்ய ஸர்வகாமாப்திகு³ணவத்த்வம் ஸித்³த⁴ம் ; வாங்மயத்வம் ஓங்காரஸ்ய ப்ராணநிஷ்பாத்³யத்வம் ச மிது²நேந ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வம் । மிது²நஸ்ய காமாபயித்ருத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே — யதா² லோகே மிது²நௌ மிது²நாவயவௌ ஸ்த்ரீபும்ஸௌ யதா³ ஸமாக³ச்ச²த: க்³ராம்யத⁴ர்மதயா ஸம்யுஜ்யேயாதாம் ததா³ ஆபயத: ப்ராபயத: அந்யோந்யஸ்ய இதரேதரஸ்ய தௌ காமம் , ததா² ஸ்வாத்மாநுப்ரவிஷ்டேந மிது²நேந ஸர்வகாமாப்திகு³ணவத்த்வம் ஓங்காரஸ்ய ஸித்³த⁴மித்யபி⁴ப்ராய: ॥

தது³பாஸகோ(அ)ப்யுத்³கா³தா தத்³த⁴ர்மா ப⁴வதீத்யாஹ —

ஆபயிதா ஹ வை காமாநாம் ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே ॥ 7 ॥

ஆபயிதா ஹ வை காமாநாம் யஜமாநஸ்ய ப⁴வதி, ய ஏதத் அக்ஷரம் ஏவம் ஆப்திகு³ணவத் உத்³கீ³த²ம் உபாஸ்தே, தஸ்ய ஏதத்³யதோ²க்தம் ப²லமித்யர்த²:, ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 5 । 2 । 20) இதி ஶ்ருதே: ॥

தத்³வா ஏதத³நுஜ்ஞாக்ஷரம் யத்³தி⁴ கிஞ்சாநுஜாநாத்யோமித்யேவ ததா³ஹைஷோ ஏவ ஸம்ருத்³தி⁴ர்யத³நுஜ்ஞா ஸமர்த⁴யிதா ஹ வை காமாநாம் ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே ॥ 8 ॥

ஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவாம்ஶ்ச ஓங்கார: ; கத²ம் ? தத் வை ஏதத் ப்ரக்ருதம் , அநுஜ்ஞாக்ஷரம் அநுஜ்ஞா ச ஸா அக்ஷரம் ச தத் ; அநுஜ்ஞா ச அநுமதி:, ஓங்கார இத்யர்த²: । கத²மநுஜ்ஞேதி, ஆஹ ஶ்ருதிரேவ — யத்³தி⁴ கிஞ்ச யத்கிஞ்ச லோகே ஜ்ஞாநம் த⁴நம் வா அநுஜாநாதி வித்³வாந் த⁴நீ வா, தத்ராநுமதிம் குர்வந் ஓமித்யேவ ததா³ஹ ; ததா² ச வேதே³ ‘த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதி³த்யோமிதி ஹோவாச’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 1) இத்யாதி³ ; ததா² ச லோகே(அ)பி தவேத³ம் த⁴நம் க்³ருஹ்ணாமி இத்யுக்தே ஓமித்யேவ ஆஹ । அத ஏஷா உ ஏவ ஏஷைவ ஹி ஸம்ருத்³தி⁴: யத³நுஜ்ஞா யா அநுஜ்ஞா ஸா ஸம்ருத்³தி⁴:, தந்மூலத்வாத³நுஜ்ஞாயா: ; ஸம்ருத்³தோ⁴ ஹி ஓமித்யநுஜ்ஞாம் த³தா³தி ; தஸ்யாத் ஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவாநோங்கார இத்யர்த²: । ஸம்ருத்³தி⁴கு³ணோபாஸகத்வாத் தத்³த⁴ர்மா ஸந் ஸமர்த⁴யிதா ஹ வை காமாநாம் யஜமாநஸ்ய ப⁴வதி ; ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

தேநேயம் த்ரயீவித்³யா வர்ததே ஓமித்யாஶ்ராவயத்யோமிதி ஶம் ஸத்யோமித்யுத்³கா³யத்யேதஸ்யைவாக்ஷரஸ்யாபசித்யை மஹிம்நா ரஸேந ॥ 9 ॥

அத² இதா³நீமக்ஷரம் ஸ்தௌதி, உபாஸ்யத்வாத் , ப்ரரோசநார்த²ம் ; கத²ம் ? தேந அக்ஷரேண ப்ரக்ருதேந இயம் ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணா த்ரயீவித்³யா, த்ரயீவித்³யாவிஹிதம் கர்மேத்யர்த²: — ந ஹி த்ரயீவித்³யைவ — ஆஶ்ராவணாதி³பி⁴ர்வர்ததே । கர்ம து ததா² ப்ரவர்தத இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ; கத²ம் ? ஓமித்யாஶ்ராவயதி ஓமிதி ஶம்ஸதி ஓமித்யுத்³கா³யதி ; லிங்கா³ச்ச ஸோமயாக³ இதி க³ம்யதே । தச்ச கர்ம ஏதஸ்யைவ அக்ஷரஸ்ய அபசித்யை பூஜார்த²ம் ; பரமாத்மப்ரதீகம் ஹி தத் ; தத³பசிதி: பரமாத்மந ஏவஸ்யாத் , ‘ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 46) இதி ஸ்ம்ருதே: । கிஞ்ச, ஏதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய மஹிம்நா மஹத்த்வேந ருத்விக்³யஜமாநாதி³ப்ராணைரித்யர்த²: ; ததா² ஏதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய ரஸேந வ்ரீஹியவாதி³ரஸநிர்வ்ருத்தேந ஹவிஷேத்யர்த²: ; யாக³ஹோமாதி³ அக்ஷரேண க்ரியதே ; தச்ச ஆதி³த்யமுபதிஷ்ட²தே ; ததோ வ்ருஷ்ட்யாதி³க்ரமேண ப்ராணோ(அ)ந்நம் ச ஜாயதே ; ப்ராணைரந்நேந ச யஜ்ஞஸ்தாயதே ; அத உச்யதே - அக்ஷரஸ்ய மஹிம்நா ரஸேந இதி ॥

தத்ர அக்ஷரவிஜ்ஞாநவத: கர்ம கர்தவ்யமிதி ஸ்தி²தமாக்ஷிபதி —

தேநோபௌ⁴ குருதோ யஶ்சைததே³வம் வேத³ யஶ்ச ந வேத³ । நாநா து வித்³யா சாவித்³யா ச யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதீதி க²ல்வேதஸ்யைவாக்ஷரஸ்யோபவ்யாக்²யாநம் ப⁴வதி ॥ 10 ॥

தேந அக்ஷரேண உபௌ⁴ குருத:, யஶ்ச ஏதத் அக்ஷரம் ஏவம் யதா²வ்யாக்²யாதம் வேத³, யஶ்ச கர்மமாத்ரவித் அக்ஷரயாதா²த்ம்யம் ந வேத³, தாவுபௌ⁴ குருத: கர்ம ; தேயோஶ்ச கர்மஸாமர்த்²யாதே³வ ப²லம் ஸ்யாத் , கிம் தத்ராக்ஷரயாதா²த்ம்யவிஜ்ஞாநேந இதி ; த்³ருஷ்டம் ஹி லோகே ஹரீதகீம் ப⁴க்ஷயதோ: தத்³ரஸாபி⁴ஜ்ஞேதரயோ: விரேசநம் — நைவம் ; யஸ்மாத் நாநா து வித்³யா ச அவித்³யா ச, பி⁴ந்நே ஹி வித்³யாவித்³யே, து — ஶப்³த³: பக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: ; ந ஓங்காரஸ்ய கர்மாங்க³த்வமாத்ரவிஜ்ஞாநமேவ ரஸதமாப்திஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவத்³விஜ்ஞாநம் ; கிம் தர்ஹி ? ததோ(அ)ப்⁴யதி⁴கம் ; தஸ்மாத் தத³ங்கா³தி⁴க்யாத் தத்ப²லாதி⁴க்யம் யுக்தமித்யபி⁴ப்ராய: ; த்³ருஷ்டம் ஹி லோகே வணிக்ஶப³ரயோ: பத்³மராகா³தி³மணிவிக்ரயே வணிஜோ விஜ்ஞாநாதி⁴க்யாத் ப²லாதி⁴க்யம் ; தஸ்மாத் யதே³வ வித்³யயா விஜ்ஞாநேந யுக்த: ஸந் கரோதி கர்ம ஶ்ரத்³த⁴யா ஶ்ரத்³த³தா⁴நஶ்ச ஸந் , உபநிஷதா³ யோகே³ந யுக்தஶ்சேத்யர்த²:, ததே³வ கர்ம வீர்யவத்தரம் அவித்³வத்கர்மணோ(அ)தி⁴கப²லம் ப⁴வதீதி ; வித்³வத்கர்மணோ வீர்யவத்தரத்வவசநாத³விது³ஷோ(அ)பி கர்ம வீர்யவதே³வ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: । ந ச அவிது³ஷ: கர்மண்யநதி⁴கார:, ஔஷஸ்த்யே காண்டே³ அவிது³ஷாமப்யார்த்விஜ்யத³ர்ஶநாத் । ரஸதமாப்திஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவத³க்ஷரமித்யேகமுபாஸநம் , மத்⁴யே ப்ரயத்நாந்தராத³ர்ஶநாத் ; அநேகைர்ஹி விஶேஷணை: அநேகதா⁴ உபாஸ்யத்வாத் க²லு ஏதஸ்யைவ ப்ரக்ருதஸ்ய உத்³கீ³தா²க்²யஸ்ய அக்ஷரஸ்ய உபவ்யாக்²யாநம் ப⁴வதி ॥

இதி ப்ரத²மக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்³விதீய: க²ண்ட³:

தே³வாஸுரா ஹ வை யத்ர ஸம்யேதிரே உப⁴யே ப்ராஜாபத்யாஸ்தத்³த⁴ தே³வா உத்³கீ³த²மாஜஹ்ருரநேநைநாநபி⁴ப⁴விஷ்யாம இதி ॥ 1 ॥

தே³வாஸுரா: தே³வாஶ்ச அஸுராஶ்ச ; தே³வா: தீ³வ்யதேர்த்³யோதநார்த²ஸ்ய ஶாஸ்த்ரோத்³பா⁴ஸிதா இந்த்³ரியவ்ருத்தய: ; அஸுரா: தத்³விபரீதா: ஸ்வேஷ்வேவாஸுஷு விஷ்வக்³விஷயாஸு ப்ராணநக்ரியாஸு ரமணாத் ஸ்வாபா⁴விக்ய: தமஆத்மிகா இந்த்³ரியவ்ருத்தய ஏவ ; ஹ வை இதி பூர்வவ்ருத்தோத்³பா⁴ஸகௌ நிபாதௌ ; யத்ர யஸ்மிந்நிமித்தே இதரேதரவிஷயாபஹாரலக்ஷணே ஸம்யேதிரே, ஸம்பூர்வஸ்ய யததே: ஸங்க்³ராமார்த²த்வமிதி, ஸங்க்³ராமம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரீயப்ரகாஶவ்ருத்த்யபி⁴ப⁴வநாய ப்ரவ்ருத்தா: ஸ்வாபா⁴விக்யஸ்தமோரூபா இந்த்³ரியவ்ருத்தய: அஸுரா:, ததா² தத்³விபரீதா: ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயவிவேகஜ்யோதிராத்மாந: தே³வா: ஸ்வாபா⁴விகதமோரூபாஸுராபி⁴ப⁴வநாய ப்ரவ்ருத்தா: இதி அந்யோந்யாபி⁴ப⁴வோத்³ப⁴வரூப: ஸங்க்³ராம இவ, ஸர்வப்ராணிஷு ப்ரதிதே³ஹம் தே³வாஸுரஸங்க்³ராமோ அநாதி³காலப்ரவ்ருத்த இத்யபி⁴ப்ராய: । ஸ இஹ ஶ்ருத்யா ஆக்²யாயிகாரூபேண த⁴ர்மாத⁴ர்மோத்பத்திவிவேகவிஜ்ஞாநாய கத்²யதே ப்ராணவிஶுத்³தி⁴விஜ்ஞாநவிதி⁴பரதயா । அத: உப⁴யே(அ)பி தே³வாஸுரா:, ப்ரஜாபதேரபத்யாநீதி ப்ராஜாபத்யா: — ப்ரஜாபதி: கர்மஜ்ஞாநாதி⁴க்ருத: புருஷ:, ‘புருஷ ஏவோக்த²மயமேவ மஹாந்ப்ரஜாபதி:’ (ஐ. ஆ. 2 । 1 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ; தஸ்ய ஹி ஶாஸ்த்ரீயா: ஸ்வாபா⁴விக்யஶ்ச கரணவ்ருத்தயோ விருத்³தா⁴: அபத்யாநீவ, தது³த்³ப⁴வத்வாத் । தத் தத்ர உத்கர்ஷாபகர்ஷலக்ஷணநிமித்தே ஹ தே³வா: உத்³கீ³த²ம் உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யுபலக்ஷிதமௌத்³கா³த்ரம் கர்ம ஆஜஹ்ரு: ஆஹ்ருதவந்த: ; தஸ்யாபி கேவலஸ்ய ஆஹரணாஸம்ப⁴வாத் ஜ்யோதிஷ்டோமாத்³யாஹ்ருதவந்த இத்யபி⁴ப்ராய: । தத்கிமர்த²மாஜஹ்ருரிதி, உச்யதே — அநேந கர்மணா ஏநாந் அஸுராந் அபி⁴ப⁴விஷ்யாம இதி ஏவமபி⁴ப்ராயா: ஸந்த: ॥

யதா³ ச தது³த்³கீ³த²ம் கர்ம ஆஜிஹீர்ஷவ:, ததா³ —

தே ஹ நாஸிக்யம் ப்ராணமுத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ரிரே தꣳ ஹாஸுரா: பாப்மநா விவிது⁴ஸ்தஸ்மாத்தேநோப⁴யம் ஜிக்⁴ரதி ஸுரபி⁴ ச து³ர்க³ந்தி⁴ ச பாப்மநா ஹ்யேஷ வித்³த⁴: ॥ 2 ॥

தே ஹ தே³வா: நாஸிக்யம் நாஸிகாயாம் ப⁴வம் ப்ராணம் சேதநாவந்தம் க்⁴ராணம் உத்³கீ³த²கர்தாரம் உத்³கா³தாரம் உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யா உபாஸாஞ்சக்ரிரே உபாஸநம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: ; நாஸிக்யப்ராணத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³தா²க்²யமக்ஷரமோங்காரம் உபாஸாஞ்சக்ரிரே இத்யர்த²: । ஏவம் ஹி ப்ரக்ருதார்த²பரித்யாக³: அப்ரக்ருதார்தோ²பாதா³நம் ச ந க்ருதம் ஸ்யாத் — ‘க²ல்வேதஸ்யாக்ஷரஸ்ய ’ இத்யோங்காரோ ஹி உபாஸ்யதயா ப்ரக்ருத: । நநு உத்³கீ³தோ²பலக்ஷிதம் கர்ம ஆஹ்ருதவந்த இத்யவோச: ; இதா³நீமேவ கத²ம் நாஸிக்யப்ராணத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³தா²க்²யமக்ஷரமோங்காரம் உபாஸாஞ்சக்ரிர இத்யாத்த² ? நைஷ தோ³ஷ: ; உத்³கீ³த²கர்மண்யேவ ஹி தத்கர்த்ருப்ராணதே³வதாத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யவயவஶ்ச ஓங்கார: உபாஸ்யத்வேந விவக்ஷித:, ந ஸ்வதந்த்ர: ; அத: தாத³ர்த்²யேந கர்ம ஆஹ்ருதவந்த இதி யுக்தமேவோக்தம் । தம் ஏவம் தே³வைர்வ்ருதமுத்³கா³தாரம் ஹ அஸுரா: ஸ்வாபா⁴விகதமஆத்மாந: ஜ்யோதீரூபம் நாஸிக்யம் ப்ராணம் தே³வம் ஸ்வகீயேந பாப்மநா அத⁴ர்மாஸங்க³ரூபேண விவிது⁴: வித்³த⁴வந்த:, ஸம்ஸர்க³ம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: । ஸ ஹி நாஸிக்ய: ப்ராண: கல்யாணக³ந்த⁴க்³ரஹணாபி⁴மாநாஸங்கா³பி⁴பூ⁴தவிவேகவிஜ்ஞாநோ ப³பூ⁴வ ; ஸ தேந தோ³ஷேண பாப்மஸம்ஸர்கீ³ ப³பூ⁴வ ; ததி³த³முக்தமஸுரா: பாப்மநா விவிது⁴ரிதி । யஸ்மாதா³ஸுரேண பாப்மநா வித்³த⁴:, தஸ்மாத் தேந பாப்மநா ப்ரேரித: ப்ராண: து³ர்க³ந்த⁴க்³ராஹக: ப்ராணிநாம் । அத: தேந உப⁴யம் ஜிக்⁴ரதி லோக: ஸுரபி⁴ ச து³ர்க³ந்தி⁴ ச, பாப்மநா ஹி ஏஷ: யஸ்மாத் வித்³த⁴: । உப⁴யக்³ரஹணம் அவிவக்ஷிதம் — ‘யஸ்யோப⁴யம் ஹவிரார்திமார்ச்ச²தி’ (தை. ப்³ரா. 3 । 7 । 1) இதி யத்³வத் ; ‘யதே³வேத³மப்ரதிரூபம் ஜிக்⁴ரதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 3) இதி ஸமாநப்ரகரணஶ்ருதே: ॥

அத² ஹ வாசமுத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ரிரே தாம் ஹாஸுரா: பாப்மநா விவிது⁴ஸ்தஸ்மாத்தயோப⁴யம் வத³தி ஸத்யம் சாந்ருதம் ச பாப்மநா ஹ்யேஷா வித்³தா⁴ ॥ 3 ॥

அத² ஹ சக்ஷுருத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ரிரே தத்³தா⁴ஸுரா: பாப்மநா விவிது⁴ஸ்தஸ்மாத்தேநோப⁴யம் பஶ்யதி த³ர்ஶநீயம் சாத³ர்ஶநீயம் ச பாப்மநா ஹ்யேதத்³வித்³த⁴ம் ॥ 4 ॥

அத² ஹ ஶ்ரோத்ரமுத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ரிரே தத்³தா⁴ஸுரா: பாப்மநா விவிது⁴ஸ்தஸ்மாத்தேநோப⁴யம் ஶ்ருணோதி ஶ்ரவணீயம் சாஶ்ரவணீயம் ச பாப்மநா ஹ்யேதத்³வித்³த⁴ம் ॥ 5 ॥

அத² ஹ மந உத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ரிரே தத்³தா⁴ஸுரா: பாப்மநா விவிது⁴ஸ்தஸ்மாத்தேநோப⁴யம் ஸங்கல்பதே ஸங்கல்பநீயம் சாஸங்கல்பநீயம் ச பாப்மநா ஹ்யேதத்³வித்³த⁴ம் ॥ 6 ॥

முக்²யப்ராணஸ்ய உபாஸ்யத்வாய தத்³விஶுத்³த⁴த்வாநுப⁴வார்த²: அயம் விசார: ஶ்ருத்யா ப்ரவர்தித: । அத: சக்ஷுராதி³தே³வதா: க்ரமேண விசார்ய ஆஸுரேண பாப்மநா வித்³தா⁴ இத்யபோஹ்யந்தே । ஸமாநமந்யத் — அத² ஹ வாசம் சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் மந இத்யாதி³ । அநுக்தா அப்யந்யா: த்வக்³ரஸநாதி³தே³வதா: த்³ரஷ்டவ்யா:, ‘ஏவமு க²ல்வேதா தே³வதா: பாப்மபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 6) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ॥

அத² ஹ ய ஏவாயம் முக்²ய: ப்ராணஸ்தமுத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ரிரே தꣳ ஹாஸுரா ருத்வா வித³த்⁴வம்ஸுர்யதா²ஶ்மாநமாக²ணம்ருத்வா வித்⁴வம் ஸேதைவம் ॥ 7 ॥

ஆஸுரேண பாப்மநா வித்³த⁴த்வாத் ப்ராணாதி³தே³வதா: அபோஹ்ய, அத² அநந்தரம் , ஹ, ய ஏவாயம் ப்ரஸித்³த⁴:, முகே² ப⁴வ: முக்²ய: ப்ராண:, தம் உத்³கீ³த²ம் உபாஸாஞ்சக்ரிரே, தம் ஹ அஸுரா: பூர்வவத் ருத்வா ப்ராப்ய வித³த்⁴வம்ஸு: விநஷ்டா:, அபி⁴ப்ராயமாத்ரேண, அக்ருத்வா கிஞ்சித³பி ப்ராணஸ்ய ; கத²ம் விநஷ்டா இதி, அத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — யதா² லோகே அஶ்மாநம் ஆக²ணம் — ந ஶக்யதே க²நிதும் குத்³தா³லாதி³பி⁴ரபி, டங்கைஶ்ச சே²த்தும் ந ஶக்ய: அக²ந:, அக²ந ஏவ ஆக²ண:, தம் — ருத்வா ஸாமர்த்²யாத் லோஷ்ட: பாம்ஸுபிண்ட³:, ஶ்ருத்யந்தராச்ச — அஶ்மநி க்ஷிப்த: அஶ்மபே⁴த³நாபி⁴ப்ராயேண, தஸ்ய அஶ்மந: கிஞ்சித³ப்யக்ருத்வா ஸ்வயம் வித்⁴வம்ஸேத விதீ³ர்யேத — ஏவம் வித³த்⁴வம்ஸுரித்யர்த²: । ஏவம் விஶுத்³த⁴: அஸுரைரத⁴ர்ஷிதத்வாத் ப்ராண: இதி ॥

யதா²ஶ்மாநமாக²ணம்ருத்வா வித்⁴வꣳ ஸத ஏவꣳ ஹைவ ஸ வித்⁴வꣳ ஸதே ய ஏவம்விதி³ பாபம் காமயதே யஶ்சைநமபி⁴தா³ஸதி ஸ ஏஷோ(அ)ஶ்மாக²ண: ॥ 8 ॥

ஏவம்வித³: ப்ராணாத்மபூ⁴தஸ்ய இத³ம் ப²லமாஹ — யதா²ஶ்மாநமிதி । ஏஷ ஏவ த்³ருஷ்டாந்த: ; ஏவம் ஹைவ ஸ வித்⁴வம்ஸதே விநஶ்யதி ; கோ(அ)ஸாவிதி, ஆஹ — ய ஏவம்விதி³ யதோ²க்தப்ராணவிதி³ பாபம் தத³நர்ஹம் கர்தும் காமயதே இச்ச²தி யஶ்சாபி ஏநம் அபி⁴தா³ஸதி ஹிநஸ்தி ப்ராணவித³ம் ப்ரதி ஆக்ரோஶதாட³நாதி³ ப்ரயுங்க்தே, ஸோ(அ)ப்யேவமேவ வித்⁴வம்ஸத இத்யர்த²: ; யஸ்மாத் ஸ ஏஷ ப்ராணவித் ப்ராணபூ⁴தத்வாத் அஶ்மாக²ண இவ அஶ்மாக²ண: அத⁴ர்ஷணீய இத்யர்த²: । நநு நாஸிக்யோ(அ)பி ப்ராண: வாய்வாத்மா, யதா² முக்²ய: ; தத்ர நாஸிக்ய: ப்ராண: பாப்மநா வித்³த⁴: — ப்ராண ஏவ ஸந் , ந முக்²ய: — கத²ம் ? நைஷ தோ³ஷ: ; நாஸிக்யஸ்து ஸ்தா²நகரணவைகு³ண்யாத் அஸுரை: பாப்மநா வித்³த⁴:, வாய்வாத்மாபி ஸந் ; முக்²யஸ்து தத³ஸம்ப⁴வாத் ஸ்தா²நதே³வதாப³லீயஸ்த்வாத் ந வித்³த⁴ இதி ஶ்லிஷ்டம் — யதா² வாஸ்யாத³ய: ஶிக்ஷாவத்புருஷாஶ்ரயா: கார்யவிஶேஷம் குர்வந்தி, ந அந்யஹஸ்தக³தா:, தத்³வத் தோ³ஷவத்³த்⁴ராணஸசிவத்வாத்³வித்³தா⁴ க்⁴ராணதே³வதா, ந முக்²ய: ॥

நைவைதேந ஸுரபி⁴ ந து³ர்க³ந்தி⁴ விஜாநாத்யபஹதபாப்மா ஹ்யேஷ தேந யத³ஶ்நாதி யத்பிப³தி தேநேதராந்ப்ராணாநவதி ஏதமு ஏவாந்ததோ(அ)வித்த்வோத்க்ராமதி வ்யாத³தா³த்யேவாந்தத இதி ॥ 9 ॥

யஸ்மாந்ந வித்³த⁴: அஸுரை: முக்²ய:, தஸ்மாத் நைவ ஏதேந ஸுரபி⁴ ந து³ர்க³ந்தி⁴ ச விஜாநாதி லோக: ; க்⁴ராணேநைவ தது³ப⁴யம் விஜாநாதி ; அதஶ்ச பாப்மகார்யாத³ர்ஶநாத் அபஹதபாப்மா அபஹத: விநாஶித: அபநீத: பாப்மா யஸ்மாத் ஸோ(அ)யமபஹதபாப்மா ஹி ஏஷ:, விஶுத்³த⁴ இத்யர்த²: । யஸ்மாச்ச ஆத்மம்ப⁴ரய: கல்யாணாத்³யாஸங்க³வத்த்வாத் க்⁴ராணாத³ய: — ந ததா² ஆத்மம்ப⁴ரிர்முக்²ய: ; கிம் தர்ஹி ? ஸர்வார்த²: ; கத²மிதி, உச்யதே — தேந முக்²யேந யத³ஶ்நாதி யத்பிப³தி லோக: தேந அஶிதேந பீதேந ச இதராந் ப்ராணாந் க்⁴ராணாதீ³ந் அவதி பாலயதி ; தேந ஹி தேஷாம் ஸ்தி²திர்ப⁴வதீத்யர்த²: ; அத: ஸர்வம்ப⁴ரி: ப்ராண: ; அதோ விஶுத்³த⁴: । கத²ம் புநர்முக்²யாஶிதபீதாப்⁴யாம் ஸ்தி²தி: இதரேஷாம் க³ம்யத இதி, உச்யதே — ஏதமு ஏவ முக்²யம் ப்ராணம் முக்²யப்ராணஸ்ய வ்ருத்திம் , அந்நபாநே இத்யர்த²:, அந்தத: அந்தே மரணகாலே அவித்த்வா அலப்³த்⁴வா உத்க்ராமதி, க்⁴ராணாதி³ப்ராணஸமுதா³ய இத்யர்த²: ; அப்ராணோ ஹி ந ஶக்நோத்யஶிதும் பாதும் வா ; ததா³ உத்க்ராந்தி: ப்ரஸித்³தா⁴ க்⁴ராணாதி³கலாபஸ்ய ; த்³ருஶ்யதே ஹி உத்க்ராந்தௌ ப்ராணஸ்யாஶிஶிஷா, யத: வ்யாத³தா³த்யேவ, ஆஸ்யவிதா³ரணம் கரோதீத்யர்த²: ; தத்³தி⁴ அந்நாலாபே⁴ உத்க்ராந்தஸ்ய லிங்க³ம் ॥

தꣳ ஹாங்கி³ரா உத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ர ஏதமு ஏவாங்கி³ரஸம் மந்யந்தே(அ)ங்கா³நாம் யத்³ரஸ: ॥ 10 ॥

தம் ஹ அங்கி³ரா: — தம் முக்²யம் ப்ராணம் ஹ அங்கி³ரா இத்யேவம்கு³ணம் உத்³கீ³த²ம் உபாஸாஞ்சக்ரே உபாஸநம் க்ருதவாந் , ப³கோ தா³ல்ப்⁴ய இதி வக்ஷ்யமாணேந ஸம்ப³த்⁴யதே ; ததா² ப்³ருஹஸ்பதிரிதி, ஆயாஸ்ய இதி ச உபாஸாஞ்சக்ரே ப³க: இத்யேவம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் க்ருதவந்த: கேசித் , ஏதமு ஏவாங்கி³ரஸம் ப்³ருஹஸ்பதிமாயாஸ்யம் ப்ராணம் மந்யந்தே — இதி வசநாத் । ப⁴வத்யேவம் யதா²ஶ்ருதாஸம்ப⁴வே ; ஸம்ப⁴வதி து யதா²ஶ்ருதம் ருஷிசோத³நாயாமபி — ஶ்ருத்யந்தரவத் — ’ தஸ்மாச்ச²தர்சிந இத்யாசக்ஷதே ஏதமேவ ஸந்தம்’ ருஷிமபி ; ததா² மாத்⁴யமா க்³ருத்ஸமதோ³ விஶ்வாமித்ரோ வாமதே³வோ(அ)த்ரி: இத்யாதீ³ந் ருஷீநேவ ப்ராணமாபாத³யதி ஶ்ருதி: ; ததா² தாநபி ருஷீந் ப்ராணோபாஸகாந் அங்கி³ரோப்³ருஹஸ்பத்யாயாஸ்யாந் ப்ராணம் கரோத்யபே⁴த³விஜ்ஞாநாய — ‘ப்ராணோ ஹ பிதா ப்ராணோ மாதா’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இத்யாதி³வச்ச । தஸ்மாத் ருஷி: அங்கி³ரா நாம, ப்ராண ஏவ ஸந் , ஆத்மாநமங்கி³ரஸம் ப்ராணமுத்³கீ³த²ம் உபாஸாஞ்சக்ரே இத்யேதத் ; யத் யஸ்மாத் ஸ: அங்கா³நாம் ப்ராண: ஸந் ரஸ:, தேநாஸௌ அங்கி³ரஸ: ॥

தேந தꣳ ஹ ப்³ருஹஸ்பதிருத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ர ஏதமு ஏவ ப்³ருஹஸ்பதிம் மந்யந்தே வாக்³கி⁴ ப்³ருஹதீ தஸ்யா ஏஷ பதி: ॥ 11 ॥

ததா² வாசோ ப்³ருஹத்யா: பதி: தேநாஸௌ ப்³ருஹஸ்பதி: ॥

தேந தꣳ ஹாயாஸ்ய உத்³கீ³த²முபாஸாஞ்சக்ர ஏதமு ஏவாயாஸ்யம் மந்யந்த ஆஸ்யாத்³யத³யதே ॥ 12 ॥

ததா² யத் யஸ்மாத் ஆஸ்யாத் அயதே நிர்க³ச்ச²தி தேந ஆயாஸ்ய: ருஷி: ப்ராண ஏவ ஸந் இத்யர்த²: । ததா² அந்யோ(அ)ப்யுபாஸக: ஆத்மாநமேவ ஆங்கி³ரஸாதி³கு³ணம் ப்ராணமுத்³கீ³த²முபாஸீதேத்யர்த²: ॥

தேந தꣳ ஹ ப³கோ தா³ல்ப்⁴யோ விதா³ஞ்சகார । ஸ ஹ நைமிஶீயாநாமுத்³கா³தா ப³பூ⁴வ ஸ ஹ ஸ்மைப்⁴ய: காமாநாகா³யதி ॥ 13 ॥

ந கேவலமங்கி³ர:ப்ரப்⁴ருதய உபாஸாஞ்சக்ரிரே ; தம் ஹ ப³கோ நாம த³ல்ப⁴ஸ்யாபத்யம் தா³ல்ப்⁴ய: விதா³ஞ்சகார யதா²த³ர்ஶிதம் ப்ராணம் விஜ்ஞாதவாந் ; விதா³த்வா ச ஸ ஹ நைமிஶீயாநாம் ஸத்ரிணாம் உத்³கா³தா ப³பூ⁴வ ; ஸ ச ப்ராணவிஜ்ஞாநஸாமர்த்²யாத் ஏப்⁴ய: நைமிஶீயேப்⁴ய: காமாந் ஆகா³யதி ஸ்ம ஹ ஆகீ³தவாந்கிலேத்யர்த²: ॥

ஆகா³தா ஹ வை காமாநாம் ப⁴வதி ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸ்த இத்யத்⁴யாத்மம் ॥ 14 ॥

ததா² அந்யோ(அ)ப்யுத்³கா³தா ஆகா³தா ஹ வை காமாநாம் ப⁴வதி ; ய ஏதத் ஏவம் வித்³வாந் யதோ²க்தகு³ணம் ப்ராணம் அக்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே, தஸ்ய ஏதத்³த்³ருஷ்டம் ப²லம் உக்தம் , ப்ராணாத்மபா⁴வஸத்வத்³ருஷ்டம் — ‘தே³வோ பூ⁴த்வா தே³வாநப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 2)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 3)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 4)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 5)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 6)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 7) இதி ஶ்ருத்யந்தராத்ஸித்³த⁴மேவேத்யபி⁴ப்ராய: । இத்யத்⁴யாத்மம் — ஏதத் ஆத்மவிஷயம் உத்³கீ³தோ²பாஸநம் இதி உக்தோபஸம்ஹார:, அதி⁴தை³வதோத்³கீ³தோ²பாஸநே வக்ஷ்யமாணே, பு³த்³தி⁴ஸமாதா⁴நார்த²: ॥

இதி த்³விதீயக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்ருதீய: க²ண்ட³:

அதா²தி⁴தை³வதம் ய ஏவாஸௌ தபதி தமுத்³கீ³த²முபாஸீதோத்³யந்வா ஏஷ ப்ரஜாப்⁴ய உத்³கா³யதி । உத்³யம் ஸ்தமோ ப⁴யமபஹந்த்யபஹந்தா ஹ வை ப⁴யஸ்ய தமஸோ ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 1 ॥

அத² அநந்தரம் அதி⁴தை³வதம் தே³வதாவிஷயமுத்³கீ³தோ²பாஸநம் ப்ரஸ்துதமித்யர்த²:, அநேகதா⁴ உபாஸ்யத்வாது³த்³கீ³த²ஸ்ய ; ய ஏவாஸௌ ஆதி³த்ய: தபதி, தம் உத்³கீ³த²முபாஸீத ஆதி³த்யத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³த²முபாஸீதேத்யர்த²: ; தமுத்³கீ³த²ம் இதி உத்³கீ³த²ஶப்³த³: அக்ஷரவாசீ ஸந் கத²மாதி³த்யே வர்தத இதி, உச்யதே — உத்³யந் உத்³க³ச்ச²ந் வை ஏஷ: ப்ரஜாப்⁴ய: ப்ரஜார்த²ம் உத்³கா³யதி ப்ரஜாநாமந்நோத்பத்த்யர்த²ம் ; ந ஹி அநுத்³யதி தஸ்மிந் , வ்ரீஹ்யாதே³: நிஷ்பத்தி: ஸ்யாத் ; அத: உத்³கா³யதீவோத்³கா³யதி — யதை²வோத்³கா³தா அந்நார்த²ம் ; அத: உத்³கீ³த²: ஸவிதேத்யர்த²: । கிஞ்ச உத்³யந் நைஶம் தம: தஜ்ஜம் ச ப⁴யம் ப்ராணிநாம் அபஹந்தி ; தமேவம்கு³ணம் ஸவிதாரம் ய: வேத³, ஸ: அபஹந்தா நாஶயிதா ஹ வை ப⁴யஸ்ய ஜந்மமரணாதி³லக்ஷணஸ்ய ஆத்மந: தமஸஶ்ச தத்காரணஸ்யாஜ்ஞாநலக்ஷணஸ்ய ப⁴வதி ॥

யத்³யபி ஸ்தா²நபே⁴தா³த்ப்ராணாதி³த்யௌ பி⁴ந்நாவிவ லக்ஷ்யேதே, ததா²பி ந ஸ தத்த்வபே⁴த³ஸ்தயோ: । கத²ம் —

ஸமாந உ ஏவாயம் சாஸௌ சோஷ்ணோ(அ)யமுஷ்ணோ(அ)ஸௌ ஸ்வர இதீமமாசக்ஷதே ஸ்வர இதி ப்ரத்யாஸ்வர இத்யமும் தஸ்மாத்³வா ஏதமிமமமும் சோத்³கீ³த²முபாஸீத ॥ 2 ॥

ஸமாந உ ஏவ துல்ய ஏவ ப்ராண: ஸவித்ரா கு³ணத:, ஸவிதா ச ப்ராணேந ; யஸ்மாத் உஷ்ணோ(அ)யம் ப்ராண: உஷ்ணஶ்சாஸௌ ஸவிதா । கிஞ்ச ஸ்வர இதி இமம் ப்ராணமாசக்ஷதே கத²யந்தி, ததா² ஸ்வர இதி ப்ரத்யாஸ்வர இதி ச அமும் ஸவிதாரம் ; யஸ்மாத் ப்ராண: ஸ்வரத்யேவ ந புநர்ம்ருத: ப்ரத்யாக³ச்ச²தி, ஸவிதா து அஸ்தமித்வா புநரப்யஹந்யஹநி ப்ரத்யாக³ச்ச²தி, அத: ப்ரத்யாஸ்வர: ; அஸ்மாத் கு³ணதோ நாமதஶ்ச ஸமாநாவிதரேதரம் ப்ராணாதி³த்யௌ । அத: தத்த்வாபே⁴தா³த் ஏதம் ப்ராணம் இமம் அமும் ச ஆதி³த்யம் உத்³கீ³த²முபாஸீத ॥

அத² க²லு வ்யாநமேவோத்³கீ³த²முபாஸீத யத்³வை ப்ராணிதி ஸ ப்ராணோ யத³பாநிதி ஸோ(அ)பாந: । அத² ய: ப்ராணாபாநயோ: ஸந்தி⁴: ஸ வ்யாநோ யோ வ்யாந: ஸா வாக் । தஸ்மாத³ப்ராணந்நநபாநந்வாசமபி⁴வ்யாஹரதி ॥ 3 ॥

அத² க²லு இதி ப்ரகாராந்தரேணோபாஸநமுத்³கீ³த²ஸ்யோச்யதே ; வ்யாநமேவ வக்ஷ்யமாணலக்ஷணம் ப்ராணஸ்யைவ வ்ருத்திவிஶேஷம் உத்³கீ³த²ம் உபாஸீத । அது⁴நா தஸ்ய தத்த்வம் நிரூப்யதே — யத்³வை புருஷ: ப்ராணிதி முக²நாஸிகாப்⁴யாம் வாயும் ப³ஹிர்நி:ஸாரயதி, ஸ ப்ராணாக்²யோ வாயோர்வ்ருத்திவிஶேஷ: ; யத³பாநிதி அபஶ்வஸிதி தாப்⁴யாமேவாந்தராகர்ஷதி வாயும் , ஸ: அபாந: அபாநாக்²யா வ்ருத்தி: । தத: கிமிதி, உச்யதே — அத² ய: உக்தலக்ஷணயோ: ப்ராணாபாநயோ: ஸந்தி⁴: தயோரந்தரா வ்ருத்திவிஶேஷ:, ஸ: வ்யாந: ; ய: ஸாங்க்²யாதி³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴:, ஶ்ருத்யா விஶேஷநிரூபணாத் — நாஸௌ வ்யாந இத்யபி⁴ப்ராய: । கஸ்மாத்புந: ப்ராணாபாநௌ ஹித்வா மஹதா ஆயாஸேந வ்யாநஸ்யைவோபாஸநமுச்யதே ? வீர்யவத்கர்மஹேதுத்வாத் । கத²ம் வீர்யவத்கர்மஹேதுத்வமிதி, ஆஹ — ய: வ்யாந: ஸா வாக் , வ்யாநகார்யத்வாத்³வாச: । யஸ்மாத்³வ்யாநநிர்வர்த்யா வாக் , தஸ்மாத் அப்ராணந்நநபாநந் ப்ராணாபாநவ்யாபாராவகுர்வந் வாசமபி⁴வ்யாஹரதி உச்சாரயதி லோக: ॥

யா வாக்ஸர்க்தஸ்மாத³ப்ராணந்நநபாநந்ந்ருசமபி⁴வ்யாஹரதி யர்க்தத்ஸாம தஸ்மாத³ப்ராணந்நநபாநந்ஸாம கா³யதி யத்ஸாம ஸ உத்³கீ³த²ஸ்தஸ்மாத³ப்ராணந்நநபாநந்நுத்³கா³யதி ॥ 4 ॥

ததா² வாக்³விஶேஷாம்ருசம் , ருக்ஸம்ஸ்த²ம் ச ஸாம, ஸாமாவயவம் சோத்³கீ³த²ம் , அப்ராணந்நநபாநந் வ்யாநேநைவ நிர்வர்தயதீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

அதோ யாந்யந்யாநி வீர்யவந்தி கர்மாணி யதா²க்³நேர்மந்த²நமாஜே: ஸரணம் த்³ருட⁴ஸ்ய த⁴நுஷ ஆயமநமப்ராணந்நநபாநம் ஸ்தாநி கரோத்யேதஸ்ய ஹேதோர்வ்யாநமேவோத்³கீ³த²முபாஸீத ॥ 5 ॥

ந கேவலம் வாகா³த்³யபி⁴வ்யாஹரணமேவ ; அத: அஸ்மாத் அந்யாந்யபி யாநி வீர்யவந்தி கர்மாணி ப்ரயத்நாதி⁴க்யநிர்வர்த்யாநி — யதா² அக்³நேர்மந்த²நம் , ஆஜே: மர்யாதா³யா: ஸரணம் தா⁴வநம் , த்³ருட⁴ஸ்ய த⁴நுஷ: ஆயமநம் ஆகர்ஷணம் — அப்ராணந்நநபாநம்ஸ்தாநி கரோதி ; அதோ விஶிஷ்ட: வ்யாந: ப்ராணாதி³வ்ருத்திப்⁴ய: । விஶிஷ்டஸ்யோபாஸநம் ஜ்யாய:, ப²லவத்த்வாத்³ராஜோபாஸநவத் । ஏதஸ்ய ஹேதோ: ஏதஸ்மாத்காரணாத் வ்யாநமேவோத்³கீ³த²முபாஸீத, நாந்யத்³வ்ருத்த்யந்தரம் । கர்மவீர்யவத்தரத்வம் ப²லம் ॥

அத² க²லூத்³கீ³தா²க்ஷராண்யுபாஸீதோத்³கீ³த² இதி ப்ராண ஏவோத்ப்ராணேந ஹ்யுத்திஷ்ட²தி வாக்³கீ³ர்வாசோ ஹ கி³ர இத்யாசக்ஷதே(அ)ந்நம் த²மந்நே ஹீத³ம் ஸர்வம் ஸ்தி²தம் ॥ 6 ॥

அத² அது⁴நா க²லு உத்³கீ³தா²க்ஷராண்யுபாஸீத ப⁴க்த்யக்ஷராணி மா பூ⁴வந்நித்யதோ விஶிநஷ்டி — உத்³கீ³த² இதி ; உத்³கீ³த²நாமாக்ஷராணீத்யர்த²: — நாமாக்ஷரோபாஸநே(அ)பி நாமவத ஏவோபாஸநம் க்ருதம் ப⁴வேத் அமுகமிஶ்ரா இதி யத்³வத் । ப்ராண ஏவ உத் , உதி³த்யஸ்மிந்நக்ஷரே ப்ராணத்³ருஷ்டி: । கத²ம் ப்ராணஸ்ய உத்த்வமிதி, ஆஹ — ப்ராணேந ஹி உத்திஷ்ட²தி ஸர்வ:, அப்ராணஸ்யாவஸாத³த³ர்ஶநாத் ; அதோ(அ)ஸ்த்யுத³: ப்ராணஸ்ய ச ஸாமாந்யம் । வாக் கீ³:, வாசோ ஹ கி³ர இத்யாசக்ஷதே ஶிஷ்டா: । ததா² அந்நம் த²ம் , அந்நே ஹி இத³ம் ஸர்வம் ஸ்தி²தம் ; அத: அஸ்த்யந்நஸ்ய தா²க்ஷரஸ்ய ச ஸாமாந்யம் ॥

த்ரயாணாம் ஶ்ருத்யுக்தாநி ஸாமாந்யாநி ; தாநி தேநாநுரூபேண ஶேஷேஷ்வபி த்³ரஷ்டவ்யாநி —

த்³யௌரேவோத³ந்தரிக்ஷம் கீ³: ப்ருதி²வீ த²மாதி³த்ய ஏவோத்³வாயுர்கீ³ரக்³நிஸ்த²ம் ஸாமவேத³ ஏவோத்³யஜுர்வேதோ³ கீ³ர்‌ருக்³வேத³ஸ்த²ம் து³க்³தே⁴(அ)ஸ்மை வாக்³தோ³ஹம் யோ வாசோ தோ³ஹோ(அ)ந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதி ய ஏதாந்யேவம் வித்³வாநுத்³கீ³தா²க்ஷராண்யுபாஸ்த உத்³கீ³த² இதி ॥ 7 ॥

த்³யௌரேவ உத் உச்சை:ஸ்தா²நாத் , அந்தரிக்ஷம் கீ³: கி³ரணால்லோகாநாம் , ப்ருதி²வீ த²ம் ப்ராணிஸ்தா²நாத் ; ஆதி³த்ய ஏவ உத் ஊர்த்⁴வத்வாத் , வாயு: கீ³: அக்³ந்யாதீ³நாம் கி³ரணாத் , அக்³நி: த²ம் யாஜ்ஞீயகர்மாவஸ்தா²நாத் ; ஸாமவேத³ ஏவ உத் ஸ்வர்க³ஸம்ஸ்துதத்வாத் , யஜுர்வேதோ³ கீ³: யஜுஷாம் ப்ரத்தஸ்ய ஹவிஷோ தே³வதாநாம் கி³ரணாத் , ருக்³வேத³: த²ம் ருச்யத்⁴யூட⁴த்வாத்ஸாம்ந: । உத்³கீ³தா²க்ஷரோபாஸநப²லமது⁴நோச்யதே — து³க்³தே⁴ தோ³க்³தி⁴ அஸ்மை ஸாத⁴காய ; கா ஸா ? வாக் ; கம் ? தோ³ஹம் ; கோ(அ)ஸௌ தோ³ஹ இதி, ஆஹ — யோ வாசோ தோ³ஹ:, ருக்³வேதா³தி³ஶப்³த³ஸாத்⁴யம் ப²லமித்யபி⁴ப்ராய:, தத் வாசோ தோ³ஹ: தம் ஸ்வயமேவ வாக் தோ³க்³தி⁴ ஆத்மாநமேவ தோ³க்³தி⁴ । கிஞ்ச அந்நவாந் ப்ரபூ⁴தாந்ந: அத³ஶ்ச தீ³ப்தாக்³நிர்ப⁴வதி, ய ஏதாநி யதோ²க்தாநி ஏவம் யதோ²க்தகு³ணாநி உத்³கீ³தா²க்ஷராணி வித்³வாந்ஸந் உபாஸ்தே உத்³கீ³த² இதி ॥

அத² க²ல்வாஶீ:ஸம்ருத்³தி⁴ருபஸரணாநீத்யுபாஸீத யேந ஸாம்நா ஸ்தோஷ்யந்ஸ்யாத்தத்ஸாமோபதா⁴வேத் ॥ 8 ॥

அத² க²லு இதா³நீம் , ஆஶீ:ஸம்ருத்³தி⁴: ஆஶிஷ: காமஸ்ய ஸம்ருத்³தி⁴: யதா² ப⁴வேத் தது³ச்யத இதி வாக்யஶேஷ:, உபஸரணாநி உபஸர்தவ்யாந்யுபக³ந்தவ்யாநி த்⁴யேயாநீத்யர்த²: ; கத²ம் ? இத்யுபாஸீத ஏவமுபாஸீத ; தத்³யதா² — யேந ஸாம்நா யேந ஸாமவிஶேஷேண ஸ்தோஷ்யந் ஸ்துதிம் கரிஷ்யந் ஸ்யாத் ப⁴வேது³த்³கா³தா தத்ஸாம உபதா⁴வேத் உபஸரேத் சிந்தயேது³த்பத்த்யாதி³பி⁴: ॥

யஸ்யாம்ருசி தாம்ருசம் யதா³ர்ஷேயம் தம்ருஷிம் யாம் தே³வதாமபி⁴ஷ்டோஷ்யந்ஸ்யாத்தாம் தே³வதாமுபதா⁴வேத் ॥ 9 ॥

யஸ்யாம்ருசி தத்ஸாம தாம் ச ருசம் உபதா⁴வேத் தே³வதாதி³பி⁴: ; யதா³ர்ஷேயம் ஸாம தம் ச ருஷிம் ; யாம் தே³வதாமபி⁴ஷ்டோஷ்யந்ஸ்யாத் தாம் தே³வதாமுபதா⁴வேத் ॥

யேந ச்ச²ந்த³ஸா ஸ்தோஷ்யந்ஸ்யாத்தச்ச²ந்த³ உபதா⁴வேத்³யேந ஸ்தோமேந ஸ்தோஷ்யமாண: ஸ்யாத்தம் ஸ்தோமமுபதா⁴வேத் ॥ 10 ॥

யேந ச்ச²ந்த³ஸா கா³யத்ர்யாதி³நா ஸ்தோஷ்யந்ஸ்யாத் தச்ச²ந்த³ உபதா⁴வேத் ; யேந ஸ்தோமேந ஸ்தோஷ்யமாண: ஸ்யாத் , ஸ்தோமாங்க³ப²லஸ்ய கர்த்ருகா³மித்வாதா³த்மநேபத³ம் ஸ்தோஷ்யமாண இதி, தம் ஸ்தோமமுபதா⁴வேத் ॥

யாம் தி³ஶமபி⁴ஷ்டோஷ்யந்ஸ்யாத்தாம் தி³ஶமுபதா⁴வேத் ॥ 11 ॥

யாம் தி³ஶமபி⁴ஷ்டோஷ்யந்ஸ்யாத் தாம் தி³ஶமுபதா⁴வேத் அதி⁴ஷ்டா²த்ராதி³பி⁴: ॥

ஆத்மாநமந்தத உபஸ்ருத்ய ஸ்துவீத காமம் த்⁴யாயந்நப்ரமத்தோ(அ)ப்⁴யாஶோ ஹ யத³ஸ்மை ஸ காம: ஸம்ருத்⁴யேத யத்காம: ஸ்துவீதேதி யத்காம: ஸ்துவீதேதி ॥ 12 ॥

ஆத்மாநம் உத்³கா³தா ஸ்வம் ரூபம் கோ³த்ரநாமாதி³பி⁴: — ஸாமாதீ³ந் க்ரமேண ஸ்வம் ச ஆத்மாநம் — அந்தத: அந்தே உபஸ்ருத்ய ஸ்துவீத, காமம் த்⁴யாயந் அப்ரமத்த: ஸ்வரோஷ்மவ்யஞ்ஜநாதி³ப்⁴ய: ப்ரமாத³மகுர்வந் । தத: அப்⁴யாஶ: க்ஷிப்ரமேவ ஹ யத் யத்ர அஸ்மை ஏவம்விதே³ ஸ காம: ஸம்ருத்⁴யேத ஸம்ருத்³தி⁴ம் க³ச்சே²த் । கோ(அ)ஸௌ ? யத்காம: ய: காம: அஸ்ய ஸோ(அ)யம் யத்காம: ஸந் ஸ்துவீதேதி । த்³விருக்திராத³ரார்தா² ॥

இதி த்ருதீயக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

சதுர்த²: க²ண்ட³:

ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீதோமிதி ஹ்யுத்³கா³யதி தஸ்யோபவ்யாக்²யாநம் ॥ 1 ॥

ஓமித்யேதத் இத்யாதி³ப்ரக்ருதஸ்யாக்ஷரஸ்ய புநருபாதா³நம் உத்³கீ³தா²க்ஷராத்³யுபாஸநாந்தரிதத்வாத³ந்யத்ர ப்ரஸங்கோ³ மா பூ⁴தி³த்யேவமர்த²ம் ; ப்ரக்ருதஸ்யைவாக்ஷரஸ்யாம்ருதாப⁴யகு³ணவிஶிஷ்டஸ்யோபாஸநம் விதா⁴தவ்யமித்யாரம்ப⁴: । ஓமித்யாதி³ வ்யாக்²யாதம் ॥

தே³வா வை ம்ருத்யோர்பி³ப்⁴யதஸ்த்ரயீம் வித்³யாம் ப்ராவிஶꣳ ஸ்தே ச²ந்தோ³பி⁴ரச்சா²த³யந்யதே³பி⁴ரச்சா²த³யꣳ ஸ்தச்ச²ந்த³ஸாம் ச²ந்த³ஸ்த்வம் ॥ 2 ॥

தே³வா வை ம்ருத்யோ: மாரகாத் பி³ப்⁴யத: கிம் க்ருதவந்த இதி, உச்யதே — த்ரயீம் வித்³யாம் த்ரயீவிஹிதம் கர்ம ப்ராவிஶந் ப்ரவிஷ்டவந்த:, வைதி³கம் கர்ம ப்ராரப்³த⁴வந்த இத்யர்த²:, தத் ம்ருத்யோஸ்த்ராணம் மந்யமாநா: । கிஞ்ச, தே கர்மண்யவிநியுக்தை: ச²ந்தோ³பி⁴: மந்த்ரை: ஜபஹோமாதி³ குர்வந்த: ஆத்மாநம் கர்மாந்தரேஷ்வச்சா²த³யந் சா²தி³தவந்த: । யத் யஸ்மாத் ஏபி⁴: மந்த்ரை: அச்சா²த³யந் , தத் தஸ்மாத் ச²ந்த³ஸாம் மந்த்ராணாம் சா²த³நாத் ச²ந்த³ஸ்த்வம் ப்ரஸித்³த⁴மேவ ॥

தாநு தத்ர ம்ருத்யுர்யதா² மத்ஸ்யமுத³கே பரிபஶ்யேதே³வம் பர்யபஶ்யத்³ருசி ஸாம்நி யஜுஷி । தே நு விதி³த்வோர்த்⁴வா ருச: ஸாம்நோ யஜுஷ: ஸ்வரமேவ ப்ராவிஶந் ॥ 3 ॥

தாந் தத்ர தே³வாந்கர்மபராந் ம்ருத்யு: யதா² லோகே மத்ஸ்யகா⁴தகோ மத்ஸ்யமுத³கே நாதிக³ம்பீ⁴ரே பரிபஶ்யேத் ப³டி³ஶோத³கஸ்ராவோபாயஸாத்⁴யம் மந்யமாந:, ஏவம் பர்யபஶ்யத் த்³ருஷ்டவாந் ; ம்ருத்யு: கர்மக்ஷயோபாயேந ஸாத்⁴யாந்தே³வாந்மேநே இத்யர்த²: । க்வாஸௌ தே³வாந்த³த³ர்ஶேதி, உச்யதே — ருசி ஸாம்நி யஜுஷி, ருக்³யஜு:ஸாமஸம்ப³ந்தி⁴கர்மணீத்யர்த²: । தே நு தே³வா: வைதி³கேந கர்மணா ஸம்ஸ்க்ருதா: ஶுத்³தா⁴த்மாந: ஸந்த: ம்ருத்யோஶ்சிகீர்ஷிதம் விதி³தவந்த: ; விதி³த்வா ச தே ஊர்த்⁴வா: வ்யாவ்ருத்தா: கர்மப்⁴ய: ருச: ஸாம்ந: யஜுஷ: ருக்³யஜு:ஸாமஸம்ப³த்³தா⁴த்கர்மண: அப்⁴யுத்தா²யேத்யர்த²: । தேந கர்மணா ம்ருத்யுப⁴யாபக³மம் ப்ரதி நிராஶா: தத³பாஸ்ய அம்ருதாப⁴யகு³ணமக்ஷரம் ஸ்வரம் ஸ்வரஶப்³தி³தம் ப்ராவிஶந்நேவ ப்ரவிஷ்டவந்த:, ஓங்காரோபாஸநபரா: ஸம்வ்ருத்தா: ; ஏவ - ஶப்³த³: அவதா⁴ரணார்த²: ஸந் ஸமுச்சயப்ரதிஷேதா⁴ர்த²: ; தது³பாஸநபரா: ஸம்வ்ருத்தா இத்யர்த²: ॥

கத²ம் புந: ஸ்வரஶப்³த³வாச்யத்வமக்ஷரஸ்யேதி, உச்யதே —

யதா³ வா ருசமாப்நோத்யோமித்யேவாதிஸ்வரத்யேவꣳ ஸாமைவம் யஜுரேஷ உ ஸ்வரோ யதே³தத³க்ஷரமேதத³ம்ருதமப⁴யம் தத்ப்ரவிஶ்ய தே³வா அம்ருதா அப⁴யா அப⁴வந் ॥ 4 ॥

யதா³ வை ருசம் ஆப்நோதி ஓமித்யேவாதிஸ்வரதி ஏவம் ஸாம ஏவம் யஜு: ; ஏஷ உ ஸ்வர: ; கோ(அ)ஸௌ ? யதே³தத³க்ஷரம் ஏதத³ம்ருதம் அப⁴யம் , தத்ப்ரவிஶ்ய யதா²கு³ணமேவ அம்ருதா அப⁴யாஶ்ச அப⁴வந் தே³வா: ॥

ஸ ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்ஷரம் ப்ரணௌத்யேததே³வாக்ஷரꣳ ஸ்வரமம்ருதமப⁴யம் ப்ரவிஶதி தத்ப்ரவிஶ்ய யத³ம்ருதா தே³வாஸ்தத³ம்ருதோ ப⁴வதி ॥ 5 ॥

ஸ ய: அந்யோ(அ)பி தே³வவதே³வ ஏதத³க்ஷரம் ஏவம் அம்ருதாப⁴யகு³ணம் வித்³வாந் ப்ரணௌதி ஸ்தௌதி ; உபாஸநமேவாத்ர ஸ்துதிரபி⁴ப்ரேதா, ஸ ததை²வ ஏததே³வாக்ஷரம் ஸ்வரமம்ருதமப⁴யம் ப்ரவிஶதி ; தத்ப்ரவிஶ்ய ச — ராஜகுலம் ப்ரவிஷ்டாநாமிவ ராஜ்ஞோ(அ)ந்தரங்க³ப³ஹிரங்க³தாவத் ந பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்தரங்க³ப³ஹிரங்க³தாவிஶேஷ: — கிம் தர்ஹி ? யத³ம்ருதா தே³வா: யேநாம்ருதத்வேந யத³ம்ருதா அபூ⁴வந் , தேநைவாம்ருதத்வேந விஶிஷ்ட: தத³ம்ருதோ ப⁴வதி ; ந ந்யூநதா நாப்யதி⁴கதா அம்ருதத்வே இத்யர்த²: ॥

இதி சதுர்த²க²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

பஞ்சம: க²ண்ட³:

ப்ராணாதி³த்யத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டஸ்யோத்³கீ³த²ஸ்யோபாஸநமுக்தமேவாநூத்³ய ப்ரணவோத்³கீ³த²யோரேகத்வம் க்ருத்வா தஸ்மிந்ப்ராணரஶ்மிபே⁴த³கு³ணவிஶிஷ்டத்³ருஷ்ட்யா அக்ஷரஸ்யோபாஸநமநேகபுத்ரப²லமிதா³நீம் வக்தவ்யமித்யாரப்⁴யதே —

அத² க²லு ய உத்³கீ³த²: ஸ ப்ரணவோ ய: ப்ரணவ: ஸ உத்³கீ³த² இத்யஸௌ வா ஆதி³த்ய உத்³கீ³த² ஏஷ ப்ரணவ ஓமிதி ஹ்யேஷ ஸ்வரந்நேதி ॥ 1 ॥

அத² க²லு ய உத்³கீ³த²: ஸ ப்ரணவ: ப³ஹ்வ்ருசாநாம் , யஶ்ச ப்ரணவ: தேஷாம் ஸ ஏவ ச்சா²ந்தோ³க்³யே உத்³கீ³த²ஶப்³த³வாச்ய: । அஸௌ வா ஆதி³த்ய உத்³கீ³த²: ஏஷ ப்ரணவ: ; ப்ரணவஶப்³த³வாச்யோ(அ)பி ஸ ஏவ ப³ஹ்வ்ருசாநாம் , நாந்ய: । உத்³கீ³த² ஆதி³த்ய: கத²ம் ? உத்³கீ³தா²க்²யமக்ஷரம் ஓமிதி ஏதத் ஏஷ: ஹி யஸ்மாத் ஸ்வரந் உச்சாரயந் , அநேகார்த²த்வாத்³தா⁴தூநாம் ; அத²வா ஸ்வரந் க³ச்ச²ந் ஏதி । அத: அஸாவுத்³கீ³த²: ஸவிதா ॥

ஏதமு ஏவாஹமப்⁴யகா³ஸிஷம் தஸ்மாந்மம த்வமேகோ(அ)ஸீதி ஹ கௌஷீதகி: புத்ரமுவாச ரஶ்மீꣳ ஸ்த்வம் பர்யாவர்தயாத்³ப³ஹவோ வை தே ப⁴விஷ்யந்தீத்யதி⁴தை³வதம் ॥ 2 ॥

தம் ஏதம் உ ஏவ அஹம் அப்⁴யகா³ஸிஷம் ஆபி⁴முக்²யேந கீ³தவாநஸ்மி, ஆதி³த்யரஶ்ம்யபே⁴த³ம் க்ருத்வா த்⁴யாநம் க்ருதவாநஸ்மீத்யர்த²: । தேந தஸ்மாத்காரணாத் மம த்வமேகோ(அ)ஸி புத்ர இதி ஹ கௌஷீதகி: குஷீதகஸ்யாபத்யம் கௌஷீதகி: புத்ரமுவாச உக்தவாந் । அத: ரஶ்மீநாதி³த்யம் ச பே⁴தே³ந த்வம் பர்யாவர்தயாத் பர்யாவர்தயேத்யர்த²:, த்வம்யோகா³த் । ஏவம் ப³ஹவோ வை தே தவ புத்ரா ப⁴விஷ்யந்தீத்யதி⁴தை³வதம் ॥

அதா²த்⁴யாத்மம் ய ஏவாயம் முக்²ய: ப்ராணஸ்தமுத்³கீ³த²முபாஸீதோமிதி ஹ்யேஷ ஸ்வரந்நேதி ॥ 3 ॥

அத² அநந்தரம் அத்⁴யாத்மம் உச்யதே । ய ஏவாயம் முக்²ய: ப்ராணஸ்தமுத்³கீ³த²முபாஸீதேத்யாதி³ பூர்வவத் । ததா² ஓமிதி ஹ்யேஷ ப்ராணோ(அ)பி ஸ்வரந்நேபி ஓமிதி ஹ்யநுஜ்ஞாம் குர்வந்நிவ வாகா³தி³ப்ரவ்ருத்த்யர்த²மேதீத்யர்த²: । ந ஹி மரணகாலே முமூர்ஷோ: ஸமீபஸ்தா²: ப்ராணஸ்யோங்கரணம் ஶ்ருண்வந்தீதி । ஏதத்ஸாமாந்யாதா³தி³த்யே(அ)ப்யோங்கரணமநுஜ்ஞாமாத்ரம் த்³ரஷ்டவ்யம் ॥

ஏதமு ஏவாஹமப்⁴யகா³ஸிஷம் தஸ்மாந்மம த்வமேகோ(அ)ஸீதி ஹ கௌஷீதகி: புத்ரமுவாச ப்ராணாꣳ ஸ்த்வம் பூ⁴மாநமபி⁴கா³யதாத்³ப³ஹவோ வை மே ப⁴விஷ்யந்தீதி ॥ 4 ॥

ஏதமு ஏவாஹமப்⁴யகா³ஸிஷமித்யாதி³ பூர்வவதே³வ । அதோ வாகா³தீ³ந்முக்²யம் ச ப்ராணம் பே⁴த³கு³ணவிஶிஷ்டமுத்³கீ³த²ம் பஶ்யந் பூ⁴மாநம் மநஸா அபி⁴கா³யதாத் , பூர்வவதா³வர்தயேத்யர்த²: ; ப³ஹவோ வை மே மம புத்ரா ப⁴விஷ்யந்தீத்யேவமபி⁴ப்ராய: ஸந்நித்யர்த²: । ப்ராணாதி³த்யைகத்வோத்³கீ³த² த்³ருஷ்டே: ஏகபுத்ரத்வப²லதோ³ஷேணாபோதி³தத்வாத் ரஶ்மிப்ராணபே⁴த³த்³ருஷ்டே: கர்தவ்யதா சோத்³யதே அஸ்மிந்க²ண்டே³ ப³ஹுபுத்ரப²லத்வார்த²ம் ॥

அத² க²லு ய உத்³கீ³த²: ஸ ப்ரணவோ ய: ப்ரணவ: ஸ உத்³கீ³த² இதி ஹோத்ருஷத³நாத்³தை⁴வாபி து³ருத்³கீ³தமநுஸமாஹரதீத்யநுஸமாஹரதீதி ॥ 5 ॥

அத² க²லு ய உத்³கீ³த² இத்யாதி³ ப்ரணவோத்³கீ³தை²கத்வத³ர்ஶநமுக்தம் , தஸ்யைதத்ப²லமுச்யதே — ஹோத்ருஷத³நாத் ஹோதா யத்ரஸ்த²: ஶம்ஸதி தத்ஸ்தா²நம் ஹோத்ருஷத³நம் , ஹௌத்ராத்கர்மண: ஸம்யக்ப்ரயுக்தாதி³த்யர்த²: । ந ஹி தே³ஶமாத்ராத்ப²லமாஹர்தும் ஶக்யம் । கிம் தத் ? ஹ ஏவாபி து³ருத்³கீ³தம் து³ஷ்டமுத்³கீ³தம் உத்³கா³நம் க்ருதம் உத்³கா³த்ரா ஸ்வகர்மணி க்ஷதம் க்ருதமித்யர்த²: ; தத³நுஸமாஹரதி அநுஸந்த⁴த்த இத்யர்த²: — சிகித்ஸயேவ தா⁴துவைஷம்யஸமீகரணமிதி ॥

இதி பஞ்சமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஷஷ்ட²: க²ண்ட³:

அதே²தா³நீம் ஸர்வப²லஸம்பத்த்யர்த²ம் உத்³கீ³த²ஸ்ய உபாஸநாந்தரம் விதி⁴த்ஸ்யதே —

இயமேவர்க³க்³நி: ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யத இயமேவ ஸாக்³நிரமஸ்தத்ஸாம ॥ 1 ॥

இயமேவ ப்ருதி²வீ ருக் ; ருசி ப்ருதி²வித்³ருஷ்டி: கார்யா । ததா² அக்³நி: ஸாம ; ஸாம்நி அக்³நித்³ருஷ்டி: । கத²ம் ப்ருதி²வ்யக்³ந்யோ: ருக்ஸாமத்வமிதி, உச்யதே — ததே³தத் அக்³ந்யாக்²யம் ஸாம ஏதஸ்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் ருசி அத்⁴யூட⁴ம் அதி⁴க³தம் உபரிபா⁴வேந ஸ்தி²தமித்யர்த²: ; ருசீவ ஸாம ; தஸ்மாத் அத ஏவ காரணாத் ருச்யத்⁴யூட⁴மேவ ஸாம கீ³யதே இதா³நீமபி ஸாமகை³: । யதா² ச ருக்ஸாமநீ நாத்யந்தம் பி⁴ந்நே அந்யோந்யம் , ததை²தௌ ப்ருதி²வ்யக்³நீ ; கத²ம் ? இயமேவ ப்ருதி²வீ ஸா ஸாமநாமார்த⁴ஶப்³த³வாச்யா ; இதரார்த⁴ஶப்³த³வாச்ய: அக்³நி: அம: ; தத் ஏதத்ப்ருதி²வ்யக்³நித்³வயம் ஸாமைகஶப்³தா³பி⁴தே⁴யத்வமாபந்நம் ஸாம ; தஸ்மாந்நாந்யோந்யம் பி⁴ந்நம் ப்ருதி²வ்யக்³நித்³வயம் நித்யஸம்ஶ்லிஷ்டம்ருக்ஸாமநீ இவ । தஸ்மாச்ச ப்ருதி²வ்யக்³ந்யோர்‌ருக்ஸாமத்வமித்யர்த²: । ஸாமாக்ஷரயோ: ப்ருதி²வ்யக்³நித்³ருஷ்டிவிதா⁴நார்த²மியமேவ ஸா அக்³நிரம இதி கேசித் ॥

அந்தரிக்ஷமேவர்க்³வாயு: ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே(அ)ந்தரிக்ஷமேவ ஸா வாயுரமஸ்தத்ஸாம ॥ 2 ॥

அந்தரிக்ஷமேவ ருக் வாயு: ஸாம இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

த்³யௌரேவர்கா³தி³த்ய: ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே த்³யௌரேவ ஸாதி³த்யோ(அ)மஸ்தத்ஸாம ॥ 3 ॥

நக்ஷத்ராண்யேவர்க்சந்த்³ரமா: ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே நக்ஷத்ராண்யேவ ஸா சந்த்³ரமா அமஸ்தத்ஸாம ॥ 4 ॥

நக்ஷத்ராணாமதி⁴பதிஶ்சந்த்³ரமா அத: ஸ ஸாம ॥

அத² யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய ஶுக்லம் பா⁴: ஸைவர்க³த² யந்நீலம் பர: க்ருஷ்ணம் தத்ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே ॥ 5 ॥

அத² யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய ஶுக்லம் பா⁴: ஶுக்லா தீ³ப்தி: ஸைவ ருக் । அத² யதா³தி³த்யே நீலம் பர: க்ருஷ்ணம் பரோ(அ)திஶயேந கார்ஷ்ண்யம் தத்ஸாம । தத்³த்⁴யேகாந்தஸமாஹிதத்³ருஷ்டேர்த்³ருஶ்யதே ॥

அத² யதே³வைததா³தி³த்யஸ்ய ஶுக்லம் பா⁴: ஸைவ ஸாத² யந்நீலம் பர: க்ருஷ்ணம் தத³மஸ்தத்ஸாமாத² ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஹிரண்யஶ்மஶ்ருர்ஹிரண்யகேஶ ஆப்ரணகா²த்ஸர்வ ஏவ ஸுவர்ண: ॥ 6 ॥

தே ஏவைதே பா⁴ஸௌ ஶுக்லக்ருஷ்ணத்வே ஸா ச அமஶ்ச ஸாம । அத² ய ஏஷ: அந்தராதி³த்யே ஆதி³த்யஸ்யாந்த: மத்⁴யே ஹிரண்மய: ஹிரண்மய இவ ஹிரண்மய: । ந ஹி ஸுவர்ணவிகாரத்வம் தே³வஸ்ய ஸம்ப⁴வதி, ருக்ஸாமகே³ஷ்ணத்வாபஹதபாப்மத்வாஸம்ப⁴வாத் ; ந ஹி ஸௌவர்ணே(அ)சேதநே பாப்மாதி³ப்ராப்திரஸ்தி, யேந ப்ரதிஷித்⁴யேத, சாக்ஷுஷே ச அக்³ரஹணாத் ; அத: லுப்தோபம ஏவ ஹிரண்மயஶப்³த³:, ஜ்யோதிர்மய இத்யர்த²: । உத்தரேஷ்வபி ஸமாநா யோஜநா । புருஷ: புரி ஶயநாத் பூரயதி வா ஸ்வேந ஆத்மநா ஜக³தி³தி ; த்³ருஶ்யதே நிவ்ருத்தசக்ஷுர்பி⁴: ஸமாஹிதசேதோபி⁴ர்ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நாபேக்ஷை: । தேஜஸ்விநோ(அ)பி ஶ்மஶ்ருகேஶாத³ய: க்ருஷ்ணா: ஸ்யுரித்யதோ விஶிநஷ்டி — ஹிரண்யஶ்மஶ்ருர்ஹிரண்யகேஶ இதி ; ஜ்யோதிர்மயாந்யேவஸ்ய ஶ்மஶ்ரூணி கேஶாஶ்சேத்யர்த²: । ஆப்ரணகா²த் ப்ரணக²: நகா²க்³ரம் நகா²க்³ரேண ஸஹ ஸர்வ: ஸுவர்ண இவ பா⁴ரூப இத்யர்த²: ॥

தஸ்ய யதா² கப்யாஸம் புண்ட³ரீகமேவமக்ஷிணீ தஸ்யோதி³தி நாம ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த உதே³தி ஹ வை ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴யோ ய ஏவம் வேத³ ॥ 7 ॥

தஸ்ய ஏவம் ஸர்வத: ஸுவர்ணவர்ணஸ்யாப்யக்ஷ்ணோர்விஶேஷ: । கத²ம் ? தஸ்ய யதா² கபே: மர்கடஸ்ய ஆஸ: கப்யாஸ: ; ஆஸேருபவேஶநார்த²ஸ்ய கரணே க⁴ஞ் ; கபிப்ருஷ்டா²ந்த: யேநோபவிஶதி ; கப்யாஸ இவ புண்ட³ரீகம் அத்யந்ததேஜஸ்வி ஏவம் தே³வஸ்ய அக்ஷிணீ ; உபமிதோபமாநத்வாத் ந ஹீநோபமா । தஸ்ய ஏவம்கு³ணவிஶிஷ்டஸ்ய கௌ³ணமித³ம் நாம உதி³தி ; கத²ம் கௌ³ணத்வம் ? ஸ ஏஷ: தே³வ: ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய: பாப்மநா ஸஹ தத்கார்யேப்⁴ய இத்யர்த²:, ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதி³ வக்ஷ்யதி, உதி³த: உத் இத:, உத்³க³த இத்யர்த²: । அத: அஸௌ உந்நாமா । தம் ஏவம்கு³ணஸம்பந்நமுந்நாமாநம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண யோ வேத³ ஸோ(அ)ப்யேவமேவ உதே³தி உத்³க³ச்ச²தி ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய: — ஹ வை இத்யவதா⁴ரணார்தௌ² நிபாதௌ — உதே³த்யேவேத்யர்த²: ॥

தஸ்யர்க்ச ஸாம ச கே³ஷ்ணௌ தஸ்மாது³த்³கீ³த²ஸ்தஸ்மாத்த்வேவோத்³கா³தைதஸ்ய ஹி கா³தா ஸ ஏஷ யே சாமுஷ்மாத்பராஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே தே³வகாமாநாம் சேத்யதி⁴தை³வதம் ॥ 8 ॥

தஸ்யோத்³கீ³த²த்வம் தே³வஸ்ய ஆதி³த்யாதீ³நாமிவ விவக்ஷித்வா ஆஹ — தஸ்ய ருக்ச ஸாம ச கே³ஷ்ணௌ ப்ருதி²வ்யாத்³யுக்தலக்ஷணே பர்வணீ । ஸர்வாத்மா ஹி தே³வ: । பராபரலோககாமேஶித்ருத்வாது³பபத்³யதே ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாத்³ய்ருக்ஸாமகே³ஷ்ணத்வம் , ஸர்வயோநித்வாச்ச । யத ஏவமுந்நாமா ச அஸௌ ருக்ஸாமகே³ஷ்ணஶ்ச தஸ்மாத்³ருக்ஸாமகே³ஷ்ணத்வே ப்ராப்தே உத்³கீ³த²த்வமுச்யதே பரோக்ஷேண, பரோக்ஷப்ரியத்வாத்³தே³வஸ்ய, தஸ்மாது³த்³கீ³த² இதி । தஸ்மாத்த்வேவ ஹேதோ: உத³ம் கா³யதீத்யுக்³தா³தா । யஸ்மாத்³தி⁴ ஏதஸ்ய யதோ²க்தஸ்யோந்நாம்ந: கா³தா அஸௌ அதோ யுக்தா உத்³கீ³தேதி நாமப்ரஸித்³தி⁴: உத்³கா³து: । ஸ ஏஷ: தே³வ: உந்நாமா யே ச அமுஷ்மாத் ஆதி³த்யாத் பராஞ்ச: பராக³ஞ்சநாத் ஊர்த்⁴வா லோகா: தேஷாம் லோகாநாம் ச ஈஷ்டே ந கேவலமீஶித்ருத்வமேவ, ச - ஶப்³தா³த்³தா⁴ரயதி ச, ‘ஸ தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமாம்’ (ரு. ஸம். மம். 10 । 121 । 1) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் । கிஞ்ச, தே³வகாமாநாமீஷ்டே இதி ஏதத் அதி⁴தை³வதம் தே³வதாவிஷயம் தே³வஸ்யோத்³கீ³த²ஸ்ய ஸ்வரூபமுக்தம் ॥

இதி ஷஷ்ட²க²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஸப்தம: க²ண்ட³:

அதா²த்⁴யாத்மம் வாகே³வர்க்ப்ராண: ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே । வாகே³வ ஸா ப்ராணோ(அ)மஸ்தத்ஸாம ॥ 1 ॥

அத² அது⁴நா அத்⁴யாத்மமுச்யதே — வாகே³வ ருக் ப்ராண: ஸாம, அத⁴ரோபரிஸ்தா²நத்வஸாமாந்யாத் । ப்ராணோ க்⁴ராணமுச்யதே ஸஹ வாயுநா । வாகே³வ ஸா ப்ராணோ(அ)ம இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

சக்ஷுரேவர்கா³த்மா ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே । சக்ஷுரேவ ஸாத்மாமஸ்தத்ஸாம ॥ 2 ॥

சக்ஷுரேவ ருக் ஆத்மா ஸாம । ஆத்மேதி ச்சா²யாத்மா, தத்ஸ்த²த்வாத்ஸாம ॥

ஶ்ரோத்ரமேவர்ங்மந: ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே । ஶ்ரோத்ரமேவ ஸா மநோ(அ)மஸ்தத்ஸாம ॥ 3 ॥

ஶ்ரோத்ரமேவ ருக் மந: ஸாம, ஶ்ரோத்ரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வாந்மநஸ: ஸாமத்வம் ॥

அத² யதே³தத³க்ஷ்ண: ஶுக்லம் பா⁴: ஸைவர்க³த² யம்நீலம் பர: க்ருஷ்ணம் தத்ஸாம ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம தஸ்மாத்³ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம கீ³யதே । அத² யதே³வைதத³க்ஷ்ண: ஶுக்லம் பா⁴: ஸைவ ஸாத² யந்நீலம் பர: க்ருஷ்ணம் தத³மஸ்தத்ஸாம ॥ 4 ॥

அத² யதே³தத³க்ஷ்ண: ஶுக்லம் பா⁴: ஸைவ ருக் । அத² யந்நீலம் பர: க்ருஷ்ணமாதி³த்ய இவ த்³ருக்ஶக்த்யதி⁴ஷ்டா²நம் தத்ஸாம ॥

+“ய+ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணீ”(சா².+உ.+1 ।+7 ।+5)

அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸைவர்க்தத்ஸாம தது³க்த²ம் தத்³யஜுஸ்தத்³ப்³ரஹ்ம தஸ்யைதஸ்ய ததே³வ ரூபம் யத³முஷ்ய ரூபம் யாவமுஷ்ய கே³ஷ்ணௌ தௌ கே³ஷ்ணௌ யந்நாம தந்நாம ॥ 5 ॥

அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே, பூர்வவத் । ஸைவ ருக் அத்⁴யாத்மம் வாகா³த்³யா, ப்ருதி²வ்யாத்³யா ச அதி⁴தை³வதம் ; ப்ரஸித்³தா⁴ ச ருக் பாத³ப³த்³தா⁴க்ஷராத்மிகா ; ததா² ஸாம ; உக்த²ஸாஹசர்யாத்³வா ஸ்தோத்ரம் ஸாம ருக ஶஸ்த்ரம் உக்தா²த³ந்யத் ததா² யஜு: ஸ்வாஹாஸ்வதா⁴வஷடா³தி³ ஸர்வமேவ வாக்³யஜு: தத்ஸ ஏவ । ஸர்வாத்மகத்வாத்ஸர்வயோநித்வாச்சேதி ஹ்யவோசாம । ருகா³தி³ப்ரகரணாத் தத்³ப்³ரஹ்மேதி த்ரயோ வேதா³: । தஸ்யைதஸ்ய சாக்ஷுஷஸ்ய புருஷஸ்ய ததே³வ ரூபமதிதி³ஶ்யதே । கிம் தத் ? யத³முஷ்ய ஆதி³த்யபுருஷஸ்ய — ஹிரண்மய இத்யாதி³ யத³தி⁴தை³வதமுக்தம் , யாவமுஷ்ய கே³ஷ்ணௌ பர்வணீ, தாவேவாஸ்யாபி சாக்ஷுஷஸ்ய கே³ஷ்ணௌ ; யச்சாமுஷ்ய நாம உதி³த்யுத்³கீ³த² இதி ச ததே³வாஸ்ய நாம । ஸ்தா²நபே⁴தா³த் ரூபகு³ணநாமாதிதே³ஶாத் ஈஶித்ருத்வவிஷயபே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச ஆதி³த்யசாக்ஷுஷயோர்பே⁴த³ இதி சேத் , ந ; ’ அமுநா’ ‘அநேநைவ’ (சா². உ. 1 । 7 । 8) இத்யேகஸ்யோப⁴யாத்மத்வப்ராப்த்யநுபபத்தே: । த்³விதா⁴பா⁴வேநோபபத்³யத இதி சேத் — வக்ஷ்யதி ஹி ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இத்யாதி³, ந ; சேதநஸ்யைகஸ்ய நிரவயவத்வாத்³த்³விதா⁴பா⁴வாநுபபத்தே: । தஸ்மாத³த்⁴யாத்மாதி⁴தை³வதயோரேகத்வமேவ । யத்து ரூபாத்³யதிதே³ஶோ பே⁴த³காரணமவோச:, ந தத்³பே⁴தா³வக³மாய ; கிம் தர்ஹி, ஸ்தா²நபே⁴தா³த்³பே⁴தா³ஶங்கா மா பூ⁴தி³த்யேவமர்த²ம் ॥

ஸ ஏஷ யே சைதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே மநுஷ்யகாமாநாம் சேதி தத்³ய இமே வீணாயாம் கா³யந்த்யேதம் தே கா³யந்தி தஸ்மாத்தே த⁴நஸநய: ॥ 6 ॥

ஸ ஏஷ: சாக்ஷுஷ: புருஷ: யே ச ஏதஸ்மாத் ஆத்⁴யாத்மிகாதா³த்மந: அர்வாஞ்ச: அர்வாக்³க³தா: லோகா: தேஷாம் சேஷ்டே மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴நாம் ச காமாநாம் । தத் தஸ்மாத் ய இமே வீணாயாம் கா³யந்தி கா³யகா: த ஏதமேவ கா³யந்தி । யஸ்மாதீ³ஶ்வரம் கா³யந்தி தஸ்மாத்தே த⁴நஸநய: த⁴நலாப⁴யுக்தா:, த⁴நவந்த இத்யர்த²: ॥

அத² ய ஏததே³வம் வித்³வாந்ஸாம கா³யத்யுபௌ⁴ ஸ கா³யதி ஸோ(அ)முநைவ ஸ ஏஷ யே சாமுஷ்மாத்பராஞ்சோ லோகாஸ்தாꣳஶ்சாப்நோதி தே³வகாமாꣳஶ்ச ॥ 7 ॥

அத² ய ஏததே³வம் வித்³வாந் யதோ²க்தம் தே³வமுத்³கீ³த²ம் வித்³வாந் ஸாம கா³யதி உபௌ⁴ ஸ கா³யதி சாக்ஷுஷமாதி³த்யம் ச । தஸ்யைவம்வித³: ப²லமுச்யதே — ஸோ(அ)முநைவ ஆதி³த்யேந ஸ ஏஷ யே ச அமுஷ்மாத்பராஞ்ச: லோகா: தாம்ஶ்ச ஆப்நோதி, ஆதி³த்யாந்தர்க³ததே³வோ பூ⁴த்வேத்யர்த²:, தே³வகாமாம்ஶ்ச ॥

அதா²நேநைவ யே சைதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகாஸ்தாꣳஶ்சாப்நோதி மநுஷ்யகாமாꣳஶ்ச தஸ்மாது³ ஹைவம்விது³த்³கா³தா ப்³ரூயாத் ॥ 8 ॥

கம் தே காமமாகா³யாநீத்யேஷ ஹ்யேவ காமாகா³நஸ்யேஷ்டே ய ஏவம் வித்³வாந்ஸாம கா³யதி ஸாம கா³யதி ॥ 9 ॥

அத² அநேநைவ சாக்ஷுஷேணைவ யே ச ஏதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகா: தாம்ஶ்ச ஆப்நோதி, மநுஷ்யகாமாம்ஶ்ச — சாக்ஷுஷோ பூ⁴த்வேத்யர்த²: । தஸ்மாது³ ஹ ஏவம்வித் உத்³கா³தா ப்³ரூயாத் யஜமாநம் — கம் இஷ்டம் தே தவ காமமாகா³யாநீதி । ஏஷ ஹி யஸ்மாது³த்³கா³தா காமாகா³நஸ்ய உத்³கா³நேந காமம் ஸம்பாத³யிதுமீஷ்டே ஸமர்த²: இத்யர்த²: । கோ(அ)ஸௌ ? ய ஏவம் வித்³வாந் ஸாம கா³யதி । த்³விருக்திருபாஸநஸமாப்த்யர்தா² ॥

இதி ஸப்தமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

அஷ்டம: க²ண்ட³:

த்ரயோ ஹோத்³கீ³தே² குஶலா ப³பூ⁴வு: ஶிலக: ஶாலாவத்யஶ்சைகிதாயநோ தா³ல்ப்⁴ய: ப்ரவாஹணோ ஜைவலிரிதி தே ஹோசுருத்³கீ³தே² வை குஶலா: ஸ்மோ ஹந்தோத்³கீ³தே² கதா²ம் வதா³ம இதி ॥ 1 ॥

அநேகதோ⁴பாஸ்யத்வாத் அக்ஷரஸ்ய ப்ரகாராந்தரேண பரோவரீயஸ்த்வகு³ணப²லமுபாஸநாந்தரமாநிநாய । இதிஹாஸஸ்து ஸுகா²வபோ³த⁴நார்த²: । த்ரய: த்ரிஸங்க்²யாகா:, ஹ இத்யைதிஹ்யார்த²:, உத்³கீ³தே² உத்³கீ³த²ஜ்ஞாநம் ப்ரதி, குஶலா: நிபுணா ப³பூ⁴வு: ; கஸ்மிம்ஶ்சித்³தே³ஶேகாலே ச நிமித்தே வா ஸமேதாநாமித்யபி⁴ப்ராய: । ந ஹி ஸர்வஸ்மிஞ்ஜக³தி த்ரயாணாமேவ கௌஶலமுத்³கீ³தா²தி³விஜ்ஞாநே । ஶ்ரூயந்தே ஹி உஷஸ்திஜாநஶ்ருதிகைகேயப்ரப்⁴ருதய: ஸர்வஜ்ஞகல்பா: । கே தே த்ரய இதி, ஆஹ — ஶிலக: நாமத:, ஶலாவதோ(அ)பத்யம் ஶாலாவத்ய: ; சிகிதாயநஸ்யாபத்யம் சைகிதாயந:, த³ல்ப⁴கோ³த்ரோ தா³ல்ப்⁴ய:, த்³வ்யாமுஷ்யாயணோ வா ; ப்ரவாஹணோ நாமத:, ஜீவலஸ்யாபத்யம் ஜைவலி: இத்யேதே த்ரய: — தே ஹோசு: அந்யோந்யம் — உத்³கீ³தே² வை குஶலா: நிபுணா இதி ப்ரஸித்³தா⁴: ஸ்ம: । அதோ ஹந்த யத்³யநுமதிர்ப⁴வதாம் உத்³கீ³தே² உத்³கீ³த²ஜ்ஞாநநிமித்தாம் கதா²ம் விசாரணாம் பக்ஷப்ரதிபக்ஷோபந்யாஸேந வதா³ம: வாத³ம் குர்ம இத்யர்த²: । ததா² ச தத்³வித்³யஸம்வாதே³ விபரீதக்³ரஹணநாஶோ(அ)பூர்வவிஜ்ஞாநோபஜந: ஸம்ஶயநிவ்ருத்திஶ்சேதி । அத: தத்³வித்³யஸம்யோக³: கர்தவ்ய இதி ச இதிஹாஸப்ரயோஜநம் । த்³ருஶ்யதே ஹி ஶிலகாதீ³நாம் ॥

ததே²தி ஹ ஸமுபவிவிஶு: ஸ ஹ ப்ரவாஹணோ ஜைவலிருவாச ப⁴க³வந்தாவக்³ரே வத³தாம் ப்³ராஹ்மணயோர்வத³தோர்வாசꣳ ஶ்ரோஷ்யாமீதி ॥ 2 ॥

ததே²த்யுக்த்வா தே ஸமுபவிவிஶு: ஹ உபவிஷ்டவந்த: கில । தத்ர ராஜ்ஞ: ப்ராக³ல்ப்⁴யோபபத்தே: ஸ ஹ ப்ரவாஹணோ ஜைவலிருவாச இதரௌ — ப⁴க³வந்தௌ பூஜாவந்தௌ அக்³ரே பூர்வம் வத³தாம் ; ப்³ராஹ்மணயோரிதி லிங்கா³த்³ராஜா அஸௌ ; யுவயோர்ப்³ராஹ்மணயோ: வத³தோ: வாசம் ஶ்ரோஷ்யாமி ; அர்த²ரஹிதாமித்யபரே, வாசமிதி விஶேஷணாத் ॥

ஸ ஹ ஶிலக: ஶாலாவத்யஶ்சைகிதாயநம் தா³ல்ப்⁴யமுவாச ஹந்த த்வா ப்ருச்சா²நீதி ப்ருச்சே²தி ஹோவாச ॥ 3 ॥

உக்தயோ: ஸ ஹ ஶிலக: ஶாலாவத்ய: சைகிதாயநம் தா³ல்ப்⁴யமுவாச — ஹந்த யத்³யநுமம்ஸ்யஸே த்வா த்வாம் ப்ருச்சா²நி இத்யுக்த: இதர: ப்ருச்சே²தி ஹோவாச ॥

கா ஸாம்நோ க³திரிதி ஸ்வர இதி ஹோவாச ஸ்வரஸ்ய கா க³திரிதி ப்ராண இதி ஹோவாச ப்ராணஸ்ய கா க³திரித்யந்நமிதி ஹோவாசாந்நஸ்ய கா க³திரித்யாப இதி ஹோவாச ॥ 4 ॥

லப்³தா⁴நுமதிராஹ — கா ஸாம்ந: — ப்ரக்ருதத்வாது³த்³கீ³த²ஸ்ய ; உத்³கீ³தோ² ஹி அத்ர உபாஸ்யத்வேந ப்ரக்ருத: ; ‘பரோவரீயாம்ஸமுத³ கீ³த²ம்’ இதி ச வக்ஷ்யதி — க³தி: ஆஶ்ரய:, பராயணமித்யேதத் । ஏவம் ப்ருஷ்டோ தா³ல்ப்⁴ய உவாச — ஸ்வர இதி, ஸ்வராத்மகத்வாத்ஸாம்ந: । யோ யதா³த்மக: ஸ தத்³க³திஸ்ததா³ஶ்ரயஶ்ச ப⁴வதீதி யுக்தம் , ம்ருதா³ஶ்ரய இவ க⁴டாதி³: । ஸ்வரஸ்ய கா க³திரிதி, ப்ராண இதி ஹோவாச ; ப்ராணநிஷ்பாத்³யோ ஹி ஸ்வர:, தஸ்மாத்ஸ்வரஸ்ய ப்ராணோ க³தி: । ப்ராணஸ்ய கா க³திரிதி, அந்நமிதி ஹோவாச ; அந்நாவஷ்டம்போ⁴ ஹி ப்ராண:, ‘ஶுஷ்யதி வை ப்ராண ருதே(அ)ந்நாத்’ (ப்³ரு. உ. 5 । 12 । 1) இதி ஶ்ருதே:, ‘அந்நம் தா³ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 2 । 1) இதி ச । அந்நஸ்ய கா க³திரிதி, ஆப இதி ஹோவாச, அப்ஸம்ப⁴வத்வாத³ந்நஸ்ய ॥

அபாம் கா க³திரித்யஸௌ லோக இதி ஹோவாசாமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ந ஸ்வர்க³ம் லோகமதி நயேதி³தி ஹோவாச ஸ்வர்க³ம் வயம் லோகம் ஸாமாபி⁴ஸம்ஸ்தா²பயாம: ஸ்வர்க³ஸꣳ ஸ்தாவꣳ ஹி ஸாமேதி ॥ 5 ॥

அபாம் கா க³திரிதி, அஸௌ லோக இதி ஹோவாச ; அமுஷ்மாத்³தி⁴ லோகாத்³வ்ருஷ்டி: ஸம்ப⁴வதி । அமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ப்ருஷ்ட: தா³ல்ப்⁴ய உவாச — ஸ்வர்க³மமும் லோகமதீத்ய ஆஶ்ரயாந்தரம் ஸாம ந நயேத்கஶ்சித் இதி ஹோவாச ஆஹ । அதோ வயமபி ஸ்வர்க³ம் லோகம் ஸாம அபி⁴ஸம்ஸ்தா²பயாம: ; ஸ்வர்க³லோகப்ரதிஷ்ட²ம் ஸாம ஜாநீம இத்யர்த²: । ஸ்வர்க³ஸம்ஸ்தாவம் ஸ்வர்க³த்வேந ஸம்ஸ்தவநம் ஸம்ஸ்தாவோ யஸ்ய தத்ஸாம ஸ்வர்க³ஸம்ஸ்தாவம் , ஹி யஸ்மாத் ஸ்வர்கோ³ வை லோக: ஸாம வேத³ இதி ஶ்ருதி: ॥

தꣳ ஹ ஶிலக: ஶாலாவத்யஶ்சைகிதாயநம் தா³ல்ப்⁴யமுவாசாப்ரதிஷ்டி²தம் வை கில தே தா³ல்ப்⁴ய ஸாம யஸ்த்வேதர்ஹி ப்³ரூயாந்மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி மூர்தா⁴ தே விபதேதி³தி ॥ 6 ॥

தம் இதர: ஶிகல: ஶாலாவத்ய: சைகிதாயநம் தா³ல்ப்⁴யமுவாச — அப்ரதிஷ்டி²தம் அஸம்ஸ்தி²தம் , பரோவரீயஸ்த்வேநாஸமாப்தக³தி ஸாமேத்யர்த²: ; வை இத்யாக³மம் ஸ்மாரயதி கிலேதி ச, தா³ல்ப்⁴ய தே தவ ஸாம । யஸ்து அஸஹிஷ்ணு: ஸாமவித் ஏதர்ஹி ஏதஸ்மிந்காலே ப்³ரூயாத் கஶ்சித்³விபரீதவிஜ்ஞாநம் — அப்ரதிஷ்டி²தம் ஸாம ப்ரதிஷ்டி²தமிதி — ஏவம்வாதா³பராதி⁴நோ மூர்தா⁴ ஶிர: தே விபதிஷ்யதி விஸ்பஷ்டம் பதிஷ்யதீதி । ஏவமுக்தஸ்யாபராதி⁴ந: ததை²வ தத்³விபதேத் ந ஸம்ஶய: ; ந த்வஹம் ப்³ரவீமீத்யபி⁴ப்ராய: । நநு மூர்த⁴பாதார்ஹம் சேத³பராத⁴ம் க்ருதவாந் , அத: பரேணாநுக்தஸ்யாபி பதேந்மூர்தா⁴, ந சேத³பராதீ⁴ உக்தஸ்யாபி நைவ பததி ; அந்யதா² அக்ருதாப்⁴யாக³ம: க்ருதநாஶஶ்ச ஸ்யாதாம் । நைஷ தோ³ஷ:, க்ருதஸ்ய கர்மண: ஶுபா⁴ஶுப⁴ஸ்ய ப²லப்ராப்தேர்தே³ஶகாலநிமித்தாபேக்ஷத்வாத் । தத்ரைவம் ஸதி மூர்த⁴பாதநிமித்தஸ்யாப்யஜ்ஞாநஸ்ய பராபி⁴வ்யாஹாரநிமித்தாபேக்ஷத்வமிதி ॥

ஹந்தாஹமேதத்³ப⁴க³வத்தோ வேதா³நீதி வித்³தீ⁴தி ஹோவாசாமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரித்யயம் லோக இதி ஹோவாசாஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ந ப்ரதிஷ்டா²ம் லோகமதி நயேதி³தி ஹோவாச ப்ரதிஷ்டா²ம் வயம் லோகꣳ ஸாமாபி⁴ஸꣳ ஸ்தா²பயாம: ப்ரதிஷ்டா²ஸꣳ ஸ்தாவꣳ ஹி ஸாமேதி ॥ 7 ॥

ஏவமுக்தோ தா³ல்ப்⁴ய ஆஹ — ஹந்தாஹமேதத்³ப⁴க³வத்த: ப⁴க³வத: வேதா³நி யத்ப்ரதிஷ்ட²ம் ஸாம இத்யுக்த: ப்ரத்யுவாச ஶாலாவத்ய: — வித்³தீ⁴தி ஹோவாச । அமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ப்ருஷ்ட: தா³ல்ப்⁴யேந ஶாலாவத்ய: அயம் லோக இதி ஹோவாச ; அயம் ஹி லோகோ யாக³தா³நஹோமாதி³பி⁴ரமும் லோகம் புஷ்யதீதி ; ‘அத: ப்ரதா³நம் தே³வா உபஜீவந்தி’ ( ? ) இதி ஹி ஶ்ருதய: ; ப்ரத்யக்ஷம் ஹி ஸர்வபூ⁴தாநாம் த⁴ரணீ ப்ரதிஷ்டே²தி ; அத: ஸாம்நோ(அ)ப்யயம் லோக: ப்ரதிஷ்டை²வேதி யுக்தம் । அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரித்யுக்த: ஆஹ ஶாலாவத்ய: — ந ப்ரதிஷ்டா²ம் இமம் லோகமதீத்ய நயேத் ஸாம கஶ்சித் । அதோ வயம் ப்ரதிஷ்டா²ம் லோகம் ஸாம அபி⁴ஸம்ஸ்தா²பயாம: ; யஸ்மாத்ப்ரதிஷ்டா²ஸம்ஸ்தாவம் ஹி, ப்ரதிஷ்டா²த்வேந ஸம்ஸ்துதம் ஸாமேத்யர்த²: ; ‘இயம் வை ரத²ந்தரம்’ (தாம். ப்³ரா. 18 । 6 । 11) இதி ச ஶ்ருதி: ॥

தꣳ ஹ ப்ரவாஹணோ ஜைவலிருவாசாந்தவத்³வை கில தே ஶாலாவத்ய ஸாம யஸ்த்வேதர்ஹி ப்³ரூயாந்மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி மூர்தா⁴ தே விபதேதி³தி ஹந்தாஹமேதத்³ப⁴க³வத்தோ வேதா³நீதி வித்³தீ⁴தி ஹோவாச ॥ 8 ॥

தமேவமுக்தவந்தம் ஹ ப்ரவாஹணோ ஜைவலிருவாச அந்தவத்³வை கில தே ஶாலாவத்ய ஸாமேத்யாதி³ பூர்வவத் । தத: ஶாலாவத்ய ஆஹ — ஹந்தாஹமேதத்³ப⁴க³வத்தோ வேதா³நீதி ; வித்³தீ⁴தி ஹோவாச இதர: ॥

இதி அஷ்டமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

நவம: க²ண்ட³:

அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரித்யாகாஶ இதி ஹோவாச ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்த ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்த்யாகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாநாகாஶ: பராயணம் ॥ 1 ॥

அநுஜ்ஞாத: ஆஹ — அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி, ஆகாஶ இதி ஹோவாச ப்ரவாஹண: ; ஆகாஶ இதி ச பர ஆத்மா, ‘ஆகாஶோ வை நாம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஶ்ருதே: ; தஸ்ய ஹி கர்ம ஸர்வபூ⁴தோத்பாத³கத்வம் ; தஸ்மிந்நேவ ஹி பூ⁴தப்ரலய: — ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) ‘தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 6) இதி ஹி வக்ஷ்யதி ; ஸர்வாணி ஹ வை இமாநி பூ⁴தாநி ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி ஆகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே தேஜோப³ந்நாதி³க்ரமேண, ஸாமர்த்²யாத் , ஆகாஶம் ப்ரதி அஸ்தம் யந்தி ப்ரலயகாலே தேநைவ விபரீதக்ரமேண ; ஹி யஸ்மாதா³காஶ ஏவைப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴ய: ஜ்யாயாந் மஹத்தர:, அத: ஸ ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் பரமயநம் பராயணம் ப்ரதிஷ்டா² த்ரிஷ்வபி காலேஷ்வித்யர்த²: ॥

ஸ ஏஷ பரோவரீயாநுத்³கீ³த²: ஸ ஏஷோ(அ)நந்த: பரோவரீயோ ஹாஸ்ய ப⁴வதி பரோவரீயஸோ ஹ லோகாஞ்ஜயதி ய ஏததே³வம் வித்³வாந்பரோவரீயாꣳஸமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே ॥ 2 ॥

யஸ்மாத் பரம் பரம் வரீய: வரீயஸோ(அ)ப்யேஷ வர: பரஶ்ச வரீயாம்ஶ்ச பரோவரீயாந் உத்³கீ³த²: பரமாத்மா ஸம்பந்ந இத்யர்த²:, அத ஏவ ஸ ஏஷ: அநந்த: அவித்³யமாநாந்த: । தமேதம் பரோவரீயாம்ஸம் பரமாத்மபூ⁴தமநந்தம் ஏவம் வித்³வாந் பரோவரீயாம்ஸமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே । தஸ்யைதத்ப²லமாஹ — பரோவரீய: பரம் பரம் வரீயோ விஶிஷ்டதரம் ஜீவநம் ஹ அஸ்ய விது³ஷோ ப⁴வதி த்³ருஷ்டம் ப²லம் , அத்³ருஷ்டம் ச பரோவரீயஸ: உத்தரோத்தரவிஶிஷ்டதராநேவ ப்³ரஹ்மாகாஶாந்தாந் லோகாந் ஜயதி — ய ஏததே³வம் வித்³வாநுத்³கீ³த²முபாஸ்தே ॥

தꣳ ஹைதமதித⁴ந்வா ஶௌநக உத³ரஶாண்டி³ல்யாயோக்த்வோவாச யாவத்த ஏநம் ப்ரஜாயாமுத்³கீ³த²ம் வேதி³ஷ்யந்தே பரோவரீயோ ஹைப்⁴யஸ்தாவத³ஸ்மிம்ல்லோகே ஜீவநம் ப⁴விஷ்யதி ॥ 3 ॥

கிம் ச தமேதமுத்³கீ³த²ம் வித்³வாந் அதித⁴ந்வா நாமத:, ஶுநகஸ்யாபத்யம் ஶௌநக:, உத³ரஶாண்டி³ல்யாய ஶிஷ்யாய ஏதம் உத்³கீ³த²த³ர்ஶநம் உக்த்வா உவாச — யாவத் தே தவ ப்ரஜாயாம் , ப்ரஜாஸந்ததாவித்யர்த²:, ஏநம் உத்³கீ³த²ம் த்வத்ஸந்ததிஜா வேதி³ஷ்யந்தே ஜ்ஞாஸ்யந்தி, தாவந்தம் காலம் பரோவரீயோ ஹைப்⁴ய: ப்ரஸித்³தே⁴ப்⁴யோ லௌகிகஜீவநேப்⁴ய: உத்தரோத்தரவிஶிஷ்டதரம் ஜீவநம் தேப்⁴யோ ப⁴விஷ்யதி ॥

ததா²முஷ்மிம்ல்லோகே லோக இதி ஸ ய ஏதமேவம் வித்³வாநுபாஸ்தே பரோவரீய ஏவ ஹாஸ்யாஸ்மிம்ல்லோகே ஜீவநம் ப⁴வதி ததா²முஷ்மிம்ல்லோகே லோக இதி லோகே லோக இதி ॥ 4 ॥

ததா² அத்³ருஷ்டே(அ)பி பரலோகே அமுஷ்மிந் பரோவரீயாம்ல்லோகோ ப⁴விஷ்யதீத்யுக்தவாந் ஶாண்டி³ல்யாய அதித⁴ந்வா ஶௌநக: । ஸ்யாதே³தத்ப²லம் பூர்வேஷாம் மஹாபா⁴க்³யாநாம் , நைத³ம்யுகீ³நாநாம் — இத்யாஶங்காநிவ்ருத்தயே ஆஹ — ஸ ய: கஶ்சித் ஏதமேவம் வித்³வாந் உத்³கீ³த²ம் ஏதர்ஹி உபாஸ்தே, தஸ்யாப்யேவமேவ பரோவரீய ஏவ ஹ அஸ்ய அஸ்மிம்ல்லோகே ஜீவநம் ப⁴வதி ததா² அமுஷ்மிம்ல்லோகே லோக இதி ॥

இதி நவமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த³ஶம: க²ண்ட³:

மடசீஹதேஷு குருஷ்வாசிக்யா ஸஹ ஜாயயோஷஸ்திர்ஹ சாக்ராயண இப்⁴யக்³ராமே ப்ரத்³ராணக உவாஸ ॥ 1 ॥

உத்³கீ³தோ²பாஸநப்ரஸங்கே³ந ப்ரஸ்தாவப்ரதிஹாரவிஷயமப்யுபாஸநம் வக்தவ்யமிதீத³மாரப்⁴யதே ; ஆக்²யாயிகா து ஸுகா²வபோ³தா⁴ர்தா² । மடசீஹதேஷு மடச்ய: அஶநய: தாபி⁴ர்ஹதேஷு நாஶிதேஷு குருஷு குருஸஸ்யேஷ்வித்யர்த²: । ததோ து³ர்பி⁴க்ஷே ஜாதே ஆடிக்யா அநுபஜாதபயோத⁴ராதி³ஸ்த்ரீவ்யஞ்ஜநயா ஸஹ ஜாயயா உஷஸ்திர்ஹ நாமத:, சக்ரஸ்யாபத்யம் சாக்ராயண: ; இபோ⁴ ஹஸ்தீ தமர்ஹதீதி இப்⁴ய: ஈஶ்வர:, ஹஸ்த்யாரோஹோ வா, தஸ்ய க்³ராம: இப்⁴யக்³ராம: தஸ்மிந் ; ப்ரத்³ராணக: அந்நாலாபா⁴த் , ‘த்³ரா குத்ஸாயாம் க³தௌ’, குத்ஸிதாம் க³திம் க³த:, அந்த்யாவஸ்தா²ம் ப்ராப்த இத்யர்த²: ; உவாஸ உஷிதவாந் கஸ்யசித்³க்³ருஹமாஶ்ரித்ய ॥

ஸ ஹேப்⁴யம் குல்மாஷாந்கா²த³ந்தம் பி³பி⁴க்ஷே தꣳ ஹோவாச । நேதோ(அ)ந்யே வித்³யந்தே யச்ச யே ம இம உபநிஹிதா இதி ॥ 2 ॥

ஸ: அந்நார்த²மடந் இப்⁴யம் குல்மாஷாந் குத்ஸிதாந்மாஷாந் கா²த³ந்தம் ப⁴க்ஷயந்தம் யத்³ருச்ச²யோபலப்⁴ய பி³பி⁴க்ஷே யாசிதவாந் । தம் உஷஸ்திம் ஹ உவாச இப்⁴ய: — ந இத:, அஸ்மாந்மயா ப⁴க்ஷ்யமாணாது³ச்சி²ஷ்டராஶே: குல்மாஷா அந்யே ந வித்³யந்தே ; யச்ச யே ராஶௌ மே மம உபநிஹிதா: ப்ரக்ஷிப்தா: இமே பா⁴ஜநே, கிம் கரோமி ; இத்யுக்த: ப்ரத்யுவாச உஷஸ்தி: —

ஏதேஷாம் மே தே³ஹீதி ஹோவாச தாநஸ்மை ப்ரத³தௌ³ ஹந்தாநுபாநமித்யுச்சி²ஷ்டம் வை மே பீதꣳ ஸ்யாதி³தி ஹோவாச ॥ 3 ॥

ஏதேஷாம் ஏதாநித்யர்த²:, மே மஹ்யம் தே³ஹீதி ஹ உவாச ; தாந் ஸ இப்⁴ய: அஸ்மை உஷஸ்தயே ப்ரத³தௌ³ ப்ரத³த்தவாந் । பாநாய ஸமீபஸ்த²முத³கம் ச க்³ருஹீத்வா உவாச — ஹந்த க்³ருஹாணாநுபாநம் ; இத்யுக்த: ப்ரத்யுவாச — உச்சி²ஷ்டம் வை மே மம இத³முத³கம் பீதம் ஸ்யாத் , யதி³ பாஸ்யாமி ; இத்யுக்தவந்தம் ப்ரத்யுவாச இதர: —

ந ஸ்விதே³தே(அ)ப்யுச்சி²ஷ்டா இதி ந வா அஜீவிஷ்யமிமாநகா²த³ந்நிதி ஹோவாச காமோ ம உத³பாநமிதி ॥ 4 ॥

கிம் ந ஸ்விதே³தே குல்மாஷா அப்யுச்சி²ஷ்டா:, இத்யுக்த: ஆஹ உஷஸ்தி: — ந வை அஜீவிஷ்யம் நைவ ஜீவிஷ்யாமி இமாந் குல்மாஷாந் அகா²த³ந் அப⁴க்ஷயந் இதி ஹோவாச । காம: இச்சா²த: மே மம உத³கபாநம் லப்⁴யத இத்யர்த²: । அதஶ்சைதாமவஸ்தா²ம் ப்ராப்தஸ்ய வித்³யாத⁴ர்மயஶோவத: ஸ்வாத்மபரோபகாரஸமர்த²ஸ்யைதத³பி கர்ம குர்வதோ ந அக⁴ஸ்பர்ஶ இத்யபி⁴ப்ராய: । தஸ்யாபி ஜீவிதம் ப்ரதி உபாயாந்தரே(அ)ஜுகு³ப்ஸிதே ஸதி ஜுகு³ப்ஸிதமேதத்கர்ம தோ³ஷாய ; ஜ்ஞாநாவலேபேந குர்வதோ நரகபாத: ஸ்யாதே³வேத்யபி⁴ப்ராய:, ப்ரத்³ராணகஶப்³த³ஶ்ரவணாத் ॥

ஸ ஹ கா²தி³த்வாதிஶேஷாஞ்ஜாயாயா ஆஜஹார ஸாக்³ர ஏவ ஸுபி⁴க்ஷா ப³பூ⁴வ தாந்ப்ரதிக்³ருஹ்ய நித³தௌ⁴ ॥ 5 ॥

தாம்ஶ்ச ஸ கா²தி³த்வா அதிஶேஷாந் அதிஶிஷ்டாந் ஜாயாயை காருண்யாதா³ஜஹார ; ஸா ஆடிகீ அக்³ரே ஏவ குல்மாஷப்ராப்தே: ஸுபி⁴க்ஷா ஶோப⁴நபி⁴க்ஷா, லப்³தா⁴ந்நேத்யேதத் , ப³பூ⁴வ ஸம்வ்ருத்தா ; ததா²பி ஸ்த்ரீஸ்வாபா⁴வ்யாத³நவஜ்ஞாய தாந்குல்மாஷாந் பத்யுர்ஹஸ்தாத்ப்ரதிக்³ருஹ்ய நித³தௌ⁴ நிக்ஷிப்தவதீ ॥

ஸ ஹ ப்ராத: ஸஞ்ஜிஹாந உவாச யத்³ப³தாந்நஸ்ய லபே⁴மஹி லபே⁴மஹி த⁴நமாத்ராꣳ ராஜாஸௌ யக்ஷ்யதே ஸ மா ஸர்வைரார்த்விஜ்யைர்வ்ருணீதேதி ॥ 6 ॥

ஸ தஸ்யா: கர்ம ஜாநந் ப்ராத: உஷ:காலே ஸஞ்ஜிஹாந: ஶயநம் நித்³ராம் வா பரித்யஜந் உவாச பத்ந்யா: ஶ்ருண்வந்த்யா: — யத் யதி³ ப³தேதி கி²த்³யமாந: அந்நஸ்ய ஸ்தோகம் லபே⁴மஹி, தத்³பு⁴க்த்வாந்நம் ஸமர்தோ² க³த்வா லபே⁴மஹி த⁴நமாத்ராம் த⁴நஸ்யால்பம் ; தத: அஸ்மாகம் ஜீவநம் ப⁴விஷ்யதீதி । த⁴நலாபே⁴ ச காரணமாஹ — ராஜாஸௌ நாதிதூ³ரே ஸ்தா²நே யக்ஷ்யதே ; யஜமாநத்வாத்தஸ்ய ஆத்மநேபத³ம் ; ஸ ச ராஜா மா மாம் பாத்ரமுபலப்⁴ய ஸர்வைரார்த்விஜ்யை: ருத்விக்கர்மபி⁴: ருத்விக்கர்மப்ரயோஜநாயேத்யர்த²: வ்ருணீதேதி ॥

தம் ஜாயோவாச ஹந்த பத இம ஏவ குல்மாஷா இதி தாந்கா²தி³த்வாமும் யஜ்ஞம் விததமேயாய ॥ 7 ॥

ஏவமுக்தவந்தம் ஜாயோவாச — ஹந்த க்³ருஹாண ஹே பதே இமே ஏவ யே மத்³த⁴ஸ்தே விநிக்ஷிப்தாஸ்த்வயா குல்மாஷா இதி । தாந்கா²தி³த்வா அமும் யஜ்ஞம் ராஜ்ஞோ விததம் விஸ்தாரிதம்ருத்விக்³பி⁴: ஏயாய ॥

தத்ரோத்³கா³த்ரூநாஸ்தாவே ஸ்தோஷ்யமாணாநுபோபவிவேஶ ஸ ஹ ப்ரஸ்தோதாரமுவாச ॥ 8 ॥

தத்ர ச க³த்வா, உத்³கா³த்ரூந் உத்³கா³த்ருபுருஷாநாக³த்ய, ஆ ஸ்துவந்த்யஸ்மிந்நிதி ஆஸ்தாவ: தஸ்மிந்நாஸ்தாவே ஸ்தோஷ்யமாணாந் உபோபவிவேஶ ஸமீபே உபவிஷ்டஸ்தேஷாமித்யர்த²: । உபவிஶ்ய ச ஸ ஹ ப்ரஸ்தோதாரமுவாச ॥

ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாந்ப்ரஸ்தோஷ்யஸி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி ॥ 9 ॥

ஹே ப்ரஸ்தோத: இத்யாமந்த்ர்ய அபி⁴முகீ²கரணாய, யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவம் ப்ரஸ்தாவப⁴க்திம் அநுக³தா அந்வாயத்தா, தாம் சேத் தே³வதாம் ப்ரஸ்தாவப⁴க்தே: அவித்³வாந்ஸந் ப்ரஸ்தோஷ்யஸி, விது³ஷோ மம ஸமீபே — தத்பரோக்ஷே(அ)பி சேத் விபதேத்தஸ்ய மூர்தா⁴, கர்மமாத்ரவிதா³மநதி⁴கார ஏவ கர்மணி ஸ்யாத் ; தச்சாநிஷ்டம் , அவிது³ஷாமபி கர்மத³ர்ஶநாத் , த³க்ஷிணமார்க³ஶ்ருதேஶ்ச ; அநதி⁴காரே ச அவிது³ஷாமுத்தர ஏவைகோ மார்க³: ஶ்ரூயேத ; ந ச ஸ்மார்தகர்மநிமித்த ஏவ த³க்ஷிண: பந்தா²:, ‘யஜ்ஞேந தா³நேந’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 16) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ; ‘ததோ²க்தஸ்ய மயா’ (சா². உ. 1 । 11 । 5), (சா². உ. 1 । 11 । 7), (சா². உ. 1 । 11 । 9) இதி ச விஶேஷணாத்³வித்³வத்ஸமக்ஷமேவ கர்மண்யநதி⁴கார:, ந ஸர்வத்ராக்³நிஹோத்ரஸ்மார்தகர்மாத்⁴யயநாதி³ஷு ச ; அநுஜ்ஞாயாஸ்தத்ர தத்ர த³ர்ஶநாத் , கர்மமாத்ரவிதா³மப்யதி⁴கார: ஸித்³த⁴: கர்மணீதி — மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி ॥

ஏவமேவோத்³கா³தாரமுவாசோத்³கா³தர்யா தே³வதோத்³கீ³த²மந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாநுத்³கா³ஸ்யஸி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி ॥ 10 ॥

ஏவமேவ ப்ரதிஹர்தாரமுவாச ப்ரதிஹர்தர்யா தே³வதா ப்ரதிஹாரமந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாந்ப்ரதிஹரிஷ்யஸி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி தே ஹ ஸமாரதாஸ்தூஷ்ணீமாஸாஞ்சக்ரிரே ॥ 11 ॥

ஏவமேவோத்³கா³தாரம் ப்ரதிஹர்தாரமுவாசேத்யாதி³ ஸமாநமந்யத் । தே ப்ரஸ்தோத்ராத³ய: கர்மப்⁴ய: ஸமாரதா: உபரதா: ஸந்த: மூர்த⁴பாதப⁴யாத் தூஷ்ணீமாஸாஞ்சக்ரிரே அந்யச்சாகுர்வந்த:, அர்தி²த்வாத் ॥

இதி த³ஶமக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

ஏகாத³ஶ: க²ண்ட³:

அத² ஹைநம் யஜமாந உவாச ப⁴க³வந்தம் வா அஹம் விவிதி³ஷாணீத்யுஷஸ்திரஸ்மி சாக்ராயண இதி ஹோவாச ॥ 1 ॥

அத² அநந்தரம் ஹ ஏநம் உஷஸ்திம் யஜமாந: ராஜா உவாச ப⁴க³வந்தம் பூஜாவந்தம் வை அஹம் விவிதி³ஷாணி வேதி³துமிச்சா²மி ; இத்யுக்த: உஷஸ்தி: அஸ்மி சாக்ராயண: தவாபி ஶ்ரோத்ரபத²மாக³தோ யதி³ — இதி ஹ உவாச உக்தவாந் ॥

ஸ ஹோவாச ப⁴க³வந்தம் வா அஹமேபி⁴: ஸர்வைரார்த்விஜ்யை: பர்யைஷிஷம் ப⁴க³வதோ வா அஹமவித்த்யாந்யாநவ்ருஷி ॥ 2 ॥

ஸ ஹ யஜமாந: உவாச — ஸத்யமேவமஹம் ப⁴க³வந்தம் ப³ஹுகு³ணமஶ்ரௌஷம் , ஸர்வைஶ்ச ருத்விக்கர்மபி⁴: ஆர்த்விஜ்யை: பர்யைஷிஷம் பர்யேஷணம் க்ருதவாநஸ்மி ; அந்விஷ்ய ப⁴க³வதோ வா அஹம் அவித்த்யா அலாபே⁴ந அந்யாநிமாந் அவ்ருஷி வ்ருதவாநஸ்மி ॥

ப⁴க³வாꣳஸ்த்வேவ மே ஸர்வைரார்த்விஜ்யைரிதி ததே²த்யத² தர்ஹ்யேத ஏவ ஸமதிஸ்ருஷ்டா: ஸ்துவதாம் யாவத்த்வேப்⁴யோ த⁴நம் த³த்³யாஸ்தாவந்மம த³த்³யா இதி ததே²தி ஹ யஜமாந உவாச ॥ 3 ॥

அத்³யாபி ப⁴க³வாம்ஸ்த்வேவ மே மம ஸர்வைரார்த்விஜ்யை: ருத்விக்கர்மார்த²ம் அஸ்து, இத்யுக்த: ததே²த்யாஹ உஷஸ்தி: ; கிம் து அதை²வம் தர்ஹி ஏதே ஏவ த்வயா பூர்வம் வ்ருதா: மயா ஸமதிஸ்ருஷ்டா: மயா ஸம்யக்ப்ரஸந்நேநாநுஜ்ஞாதா: ஸந்த: ஸ்துவதாம் ; த்வயா த்வேதத்கார்யம் — யாவத்த்வேப்⁴ய: ப்ரஸ்தோத்ராதி³ப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴யோ த⁴நம் த³த்³யா: ப்ரயச்ச²ஸி, தாவந்மம த³த்³யா: ; இத்யுக்த: ததே²தி ஹ யஜமாந: உவாச ॥

அத² ஹைநம் ப்ரஸ்தோதோபஸஸாத³ ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாந்ப்ரஸ்தோஷ்யஸி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி மா ப⁴க³வாநவோசத்கதமா ஸா தே³வதேதி ॥ 4 ॥

அத² ஹ ஏநம் ஔஷஸ்த்யம் வச: ஶ்ருத்வா ப்ரஸ்தோதா உபஸஸாத³ உஷஸ்திம் விநயேநோபஜகா³ம । ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதேத்யாதி³ மா மாம் ப⁴க³வாநவோசத்பூர்வம் — கதமா ஸா தே³வதா யா ப்ரஸ்தாவப⁴க்திமந்வாயத்தேதி ॥

ப்ராண இதி ஹோவாச ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவாபி⁴ஸம்விஶந்திப்ராணமப்⁴யுஜ்ஜிஹதே ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாந்ப்ராஸ்தோஷ்யோ மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்ததோ²க்தஸ்ய மயேதி ॥ 5 ॥

ப்ருஷ்ட: ப்ராண இதி ஹ உவாச ; யுக்தம் ப்ரஸ்தாவஸ்ய ப்ராணோ தே³வதேதி । கத²ம் ? ஸர்வாணி ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவ அபி⁴ஸம்விஶந்தி ப்ரலயகாலே, ப்ராணமபி⁴லக்ஷயித்வா ப்ராணாத்மநைவோஜ்ஜிஹதே ப்ராணாதே³வோத்³க³ச்ச²ந்தீத்யர்த²: உத்பத்திகாலே ; அத: ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா ; தாம் சேதவித்³வாந் த்வம் ப்ராஸ்தோஷ்ய: ப்ரஸ்தவநம் ப்ரஸ்தாவப⁴க்திம் க்ருதவாநஸி யதி³, மூர்தா⁴ ஶிர: தே வ்யபதிஷ்யத் விபதிதமப⁴விஷ்யத் யதோ²க்தஸ்ய மயா தத்காலே மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி । அதஸ்த்வா ஸாது⁴ க்ருதம் ; மயா நிஷித்³த⁴: கர்மணோ யது³பரமாமகார்ஷிரித்யபி⁴ப்ராய: ॥

அத² ஹைநமுத்³கா³தோபஸஸாதோ³த்³கா³தர்யா தே³வதோத்³கீ³த²மந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாநுத்³கா³ஸ்யஸி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி மா ப⁴க³வாநவோசத்கதமா ஸா தே³வதேதி ॥ 6 ॥

ததோ²த்³கா³தா பப்ரச்ச² கதமா ஸா உத்³கீ³த²ப⁴க்திமநுக³தா அந்வாயத்தா தே³வதேதி ॥

ஆதி³த்ய இதி ஹோவாச ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாதி³த்யமுச்சை: ஸந்தம் கா³யந்தி ஸைஷா தே³வதோத்³கீ³த²மந்வாயத்தா தாம் சேதவித்³வாநுத³கா³ஸ்யோ மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்ததோ²க்தஸ்ய மயேதி ॥ 7 ॥

ப்ருஷ்ட: ஆதி³த்ய இதி ஹோவாச । ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஆதி³த்யம் உச்சை: ஊர்த்⁴வம் ஸந்தம் கா³யந்தி ஶப்³த³யந்தி, ஸ்துவந்தீத்யபி⁴ப்ராய:, உச்ச²ப்³த³ஸாமாந்யாத் , ப்ரஶப்³த³ஸாமாந்யாதி³வ ப்ராண: । அத: ஸைஷா தே³வதேத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

அத² ஹைநம் ப்ரதிஹர்தோபஸஸாத³ ப்ரதிஹர்தர்யா தே³வதா ப்ரதிஹாரமந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாந்ப்ரதிஹரிஷ்யஸி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி மா ப⁴க³வாநவோசத்கதமா ஸா தே³வதேதி ॥ 8 ॥

ஏவமேவாத² ஹ ஏநம் ப்ரதிஹர்தா உபஸஸாத³ கதமா ஸா தே³வதா ப்ரதிஹாரமந்வாயத்தேதி ॥

அந்நமிதி ஹோவாச ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யந்நமேவ ப்ரதிஹரமாணாநி ஜீவந்தி ஸைஷா தே³வதா ப்ரதிஹாரமந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாந்ப்ரத்யஹரிஷ்யோ மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்ததோ²க்தஸ்ய மயேதி ததோ²க்தஸ்ய மயேதி ॥ 9 ॥

ப்ருஷ்ட: அந்நமிதி ஹோவாச । ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யந்நமேவ ஆத்மாநம் ப்ரதி ஸர்வத: ப்ரதிஹரமாணாநி ஜீவந்தி । ஸைஷா தே³வதா ப்ரதிஶப்³த³ஸாமாந்யாத்ப்ரதிஹாரப⁴க்திமநுக³தா । ஸமாநமந்யத்ததோ²க்தஸ்ய மயேதி । ப்ரஸ்தாவோத்³கீ³த²ப்ரதிஹாரப⁴க்தீ: ப்ராணாதி³த்யாந்நத்³ருஷ்ட்யோபாஸீதேதி ஸமுதா³யார்த²: । ப்ராணாத்³யாபத்தி: கர்மஸம்ருத்³தி⁴ர்வா ப²லமிதி ॥

இதி ஏகாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்³வாத³ஶ: க²ண்ட³:

அதா²த: ஶௌவ உத்³கீ³த²ஸ்தத்³த⁴ ப³கோ தா³ல்ப்⁴யோ க்³லாவோ வா மைத்ரேய: ஸ்வாத்⁴யாயமுத்³வவ்ராஜ ॥ 1 ॥

அதீதே க²ண்டே³(அ)ந்நாப்ராப்திநிமித்தா கஷ்டாவஸ்தோ²க்தா உச்சி²ஷ்டோச்சி²ஷ்டபர்யுஷிதப⁴க்ஷணலக்ஷணா ; ஸா மா பூ⁴தி³த்யந்நலாபா⁴ய அத² அநந்தரம் ஶௌவ: ஶ்வபி⁴ர்த்³ருஷ்ட: உத்³கீ³த²: உத்³கா³நம் ஸாம அத: ப்ரஸ்தூயதே । தத் தத்ர ஹ கில ப³கோ நாமத:, த³ல்ப⁴ஸ்யாபத்யம் தா³ல்ப்⁴ய: ; க்³லாவோ வா நாமத:, மித்ராயாஶ்சாபத்யம் மைத்ரேய: ; வாஶப்³த³ஶ்சார்தே² ; த்³வ்யாமுஷ்யாயணோ ஹ்யஸௌ ; வஸ்துவிஷயே க்ரியாஸ்விவ விகல்பாநுபபத்தே: ; த்³விநாமா த்³விகோ³த்ர இத்யாதி³ ஹி ஸ்ம்ருதி: ; த்³ருஶ்யதே ச உப⁴யத: பிண்ட³பா⁴க்த்வம் ; உத்³கீ³தே² ப³த்³த⁴சித்தத்வாத் ருஷாவநாத³ராத்³வா । வா - ஶப்³த³: ஸ்வாத்⁴யாயார்த²: । ஸ்வாத்⁴யாயம் கர்தும் க்³ராமாத்³ப³ஹி: உத்³வவ்ராஜ உத்³க³தவாந்விவிக்ததே³ஶஸ்தோ²த³காப்⁴யாஶம் । ‘உத³ வவ்ராஜ’ ‘ப்ரதிபாலயாஞ்சகார’ (சா². உ. 1 । 12 । 3) இதி ச ஏகவசநால்லிங்கா³த் ஏகோ(அ)ஸௌ ருஷி: । ஶ்வோத்³கீ³த²காலப்ரதிபாலநாத் ருஷே: ஸ்வாத்⁴யாயகரணமந்நகாமநயேதி லக்ஷ்யத இத்யபி⁴ப்ராயத: ॥

தஸ்மை ஶ்வா ஶ்வேத: ப்ராது³ர்ப³பூ⁴வ தமந்யே ஶ்வாந உபஸமேத்யோசுரந்நம் நோ ப⁴க³வாநாகா³யத்வஶநாயாமவா இதி ॥ 2 ॥

ஸ்வாத்⁴யாயேந தோஷிதா தே³வதா ருஷிர்வா ஶ்வரூபம் க்³ருஹீத்வா ஶ்வா ஶ்வேத: ஸந் தஸ்மை ருஷயே தத³நுக்³ரஹார்த²ம் ப்ராது³ர்ப³பூ⁴வ ப்ராது³ஶ்சகார । தமந்யே ஶுக்லம் ஶ்வாநம் க்ஷுல்லகா: ஶ்வாந: உபஸமேத்ய ஊசு: உக்தவந்த: — அந்நம் ந: அஸ்மப்⁴யம் ப⁴க³வாந் ஆகா³யது ஆகா³நேந நிஷ்பாத³யத்வித்யர்த²: । முக்²யப்ராணவாகா³த³யோ வா ப்ராணமந்வந்நபு⁴ஜ: ஸ்வாத்⁴யாயபரிதோஷிதா: ஸந்த: அநுக்³ருஹ்ணீயுரேநம் ஶ்வரூபமாதா³யேதி யுக்தமேவம் ப்ரதிபத்தும் । அஶநாயாம வை பு³பு⁴க்ஷிதா: ஸ்மோ வை இதி ॥

தாந்ஹோவாசேஹைவ மா ப்ராதருபஸமீயாதேதி தத்³த⁴ ப³கோ தா³ல்ப்⁴யோ க்³லாவோ வா மைத்ரேய: ப்ரதிபாலயாஞ்சகார ॥ 3 ॥

ஏவமுக்தே ஶ்வா ஶ்வேத உவாச தாந் க்ஷுல்லகாந் ஶுந:, இஹைவ அஸ்மிந்நேவ தே³ஶே மா மாம் ப்ராத: ப்ராத:காலே உபஸமீயாதேதி । தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் , ஸமீயாதேதி ப்ரமாத³பாடோ² வா । ப்ராத:காலகரணம் தத்கால ஏவ கர்தவ்யார்த²ம் , அந்நத³ஸ்ய வா ஸவிதுரபராஹ்ணே(அ)நாபி⁴முக்²யாத் । தத் தத்ரைவ ஹ ப³கோ தா³ல்ப்⁴யோ க்³லாவோ வா மைத்ரேய ருஷி: ப்ரதிபாலயாஞ்சகார ப்ரதீக்ஷணம் க்ருதவாநித்யர்த²: ॥

தே ஹ யதை²வேத³ம் ப³ஹிஷ்பவமாநேந ஸ்தோஷ்யமாணா: ஸꣳரப்³தா⁴: ஸர்பந்தீத்யேவமாஸஸ்ருபுஸ்தே ஹ ஸமுபவிஶ்ய ஹிம் சக்ரு: ॥ 4 ॥

தே ஶ்வாந: தத்ரைவ ஆக³த்ய ருஷே: ஸமக்ஷம் யதை²வேஹ கர்மணி ப³ஹிஷ்பவமாநேந ஸ்தோத்ரேண ஸ்தோஷ்யமாணா: உத்³கா³த்ருபுருஷா: ஸம்ரப்³தா⁴: ஸம்லக்³நா: அந்யோந்யமேவ ஸர்பந்தி, ஏவம் முகே²நாந்யோந்யஸ்ய புச்ச²ம் க்³ருஹீத்வா ஆஸஸ்ருபு: ஆஸ்ருப்தவந்த:, பரிப்⁴ரமணம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: ; த ஏவம் ஸம்ஸ்ருப்ய ஸமுபவிஶ்ய உபவிஷ்டா: ஸந்த: ஹிம் சக்ரு: ஹிங்காரம் க்ருதவந்த: ॥

ஓ3மதா³3மோம்3 பிபா³3மோம்3 தே³வோ வருண: ப்ரஜாபதி: ஸவிதா2ந்நமஹா2ஹரத³ந்நபதே3 । ந்நமிஹா2ஹரா2ஹரோ3மிதி ॥ 5 ॥

ஓமதா³மோம் பிபா³மோம் தே³வ:, த்³யோதநாத் ; வருண: வர்ஷணாஜ்ஜக³த: ; ப்ரஜாபதி:, பாலநாத்ப்ரஜாநாம் ; ஸவிதா ப்ரஸவித்ருத்வாத்ஸர்வஸ்ய ஆதி³த்ய உச்யதே । ஏதை: பர்யாயை: ஸ ஏவம்பூ⁴த: ஆதி³த்ய: அந்நம் அஸ்மப்⁴யம் இஹ ஆஹரத் ஆஹரத்விதி । தே ஏவம் ஹிம் க்ருத்வா புநரப்யூசு: — ஸ த்வம் ஹே அந்நபதே ; ஸ ஹி ஸர்வஸ்யாந்நஸ்ய ப்ரஸவித்ருத்வாத்பதி: ; ந ஹி தத்பாகேந விநா ப்ரஸூதமந்நமணுமாத்ரமபி ஜாயதே ப்ராணிநாம் ; அதோ(அ)ந்நபதி: । ஹே அந்நபதே, அந்நமஸ்மப்⁴யமிஹாஹராஹரேதி ; அப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: । ஓமிதி ॥

இதி த்³வாத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

த்ரயோத³ஶ: க²ண்ட³:

ப⁴க்திவிஷயோபாஸநம் ஸாமாவயவஸம்ப³த்³த⁴மித்யத: ஸாமாவயவாந்தரஸ்தோபா⁴க்ஷரவிஷயாண்யுபாஸநாந்தராணி ஸம்ஹதாந்யுபதி³ஶ்யந்தே(அ)நந்தரம் , தேஷாம் ஸாமாவயவஸம்ப³த்³த⁴த்வாவிஶேஷாத் —

அயம் வாவ லோகோ ஹாஉகாரோ வாயுர்ஹாஇகாரஶ்சந்த்³ரமா அத²கார: । ஆத்மேஹகாரோ(அ)க்³நிரீகார: ॥ 1 ॥

அயம் வாவ அயமேவ லோக: ஹாஉகார: ஸ்தோபோ⁴ ரத²ந்தரே ஸாம்நி ப்ரஸித்³த⁴: — ‘இயம் வை ரத²ந்தரம்’ (தாம். ப்³ரா. 18 । 6 । 11) இத்யஸ்மாத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யாத் ஹாஉகாரஸ்தோபோ⁴(அ)யம் லோக: இத்யேவமுபாஸீத । வாயுர்ஹாஇகார: ; வாமதே³வ்யே ஸாமநி ஹாஇகார: ப்ரஸித்³த⁴: ; வாய்வப்ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச வாமதே³வ்யஸ்ய ஸாம்நோ யோநி: இத்யஸ்மாத்ஸாமாந்யாத் ஹாஇகாரம் வாயுத்³ருஷ்ட்யோபாஸீத । சந்த்³ரமா அத²கார: ; சந்த்³ரத்³ருஷ்ட்யா அத²காரமுபாஸீத ; அந்நே ஹீத³ம் ஸ்தி²தம் ; அந்நாத்மா சந்த்³ர: ; த²காராகாரஸாமாந்யாச்ச । ஆத்மா இஹகார: ; இஹேதி ஸ்தோப⁴: ; ப்ரத்யக்ஷோ ஹ்யாத்மா இஹேதி வ்யபதி³ஶ்யதே ; இஹேதி ச ஸ்தோப⁴:, தத்ஸாமாந்யாத் அக்³நிரீகார: ; ஈநித⁴நாநி ச ஆக்³நேயாநி ஸர்வாணி ஸாமாநீத்யதஸ்தத்ஸாமாந்யாத் ॥

ஆதி³த்ய ஊகாரோ நிஹவ ஏகாரோ விஶ்வேதே³வா ஔஹோயிகார: ப்ரஜாபதிர்ஹிங்கார: ப்ராண: ஸ்வரோ(அ)ந்நம் யா வாக்³விராட் ॥ 2 ॥

ஆதி³த்ய: ஊகார: ; உச்சைரூர்த்⁴வம் ஸந்தமாதி³த்யம் கா³யந்தீதி ஊகாரஶ்சாயம் ஸ்தோப⁴: ; ஆதி³த்யதை³வத்யே ஸாம்நி ஸ்தோப⁴ இதி ஆதி³த்ய ஊகார: । நிஹவ இத்யாஹ்வாநம் ; ஏகார: ஸ்தோப⁴: ; ஏஹீதி ச ஆஹ்வயந்தீதி தத்ஸாமாந்யாத் । விஶ்வேதே³வா ஔஹோயிகார:, வைஶ்வதே³வ்யே ஸாம்நி ஸ்தோப⁴ஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ப்ரஜாபதிர்ஹிங்கார:, ஆநிருக்த்யாத் , ஹிங்காரஸ்ய ச அவ்யக்தத்வாத் । ப்ராண: ஸ்வர: ; ஸ்வர இதி ஸ்தோப⁴: ; ப்ராணஸ்ய ச ஸ்வரஹேதுத்வஸாமாந்யாத் । அந்நம் யா யா இதி ஸ்தோப⁴: அந்நம் , அந்நேந ஹீத³ம் யாதீத்யதஸ்தத்ஸாமாந்யாத் । வாகி³தி ஸ்தோபோ⁴ விராட் அந்நம் தே³வதாவிஶேஷோ வா, வைராஜே ஸாம்நி ஸ்தோப⁴த³ர்ஶநாத் ॥

அநிருக்தஸ்த்ரயோத³ஶ: ஸ்தோப⁴: ஸஞ்சரோ ஹுங்கார: ॥ 3 ॥

அநிருக்த: அவ்யக்தத்வாதி³த³ம் சேத³ம் சேதி நிர்வக்தும் ந ஶக்யத இத்யத: ஸஞ்சர: விகல்ப்யமாநஸ்வரூப இத்யர்த²: । கோ(அ)ஸாவிதி, ஆஹ — த்ரயோத³ஶ: ஸ்தோப⁴: ஹுங்கார: । அவ்யக்தோ ஹ்யயம் ; அதோ(அ)நிருக்தவிஶேஷ ஏவோபாஸ்ய இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஸ்தோபா⁴க்ஷரோபாஸநாப²லமாஹ —

து³க்³தே⁴(அ)ஸ்மை வாக்³தோ³ஹம் யோ வாசோ தோ³ஹோ(அ)ந்நவாநந்நாதோ³ ப⁴வதி ய ஏதாமேவꣳஸாம்நா முபநிஷத³ம் வேதோ³பநிஷத³ம் வேதே³தி ॥ 4 ॥

து³க்³தே⁴(அ)ஸ்மை வாக்³தோ³ஹமித்யாத்³யுக்தார்த²ம் । ய ஏதாமேவம் யதோ²க்தலக்ஷணாம் ஸாம்நாம் ஸாமாவயவஸ்தோபா⁴க்ஷரவிஷயாம் உபநிஷத³ம் த³ர்ஶநம் வேத³, தஸ்ய ஏதத்³யதோ²க்தம் ப²லமித்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: அத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²: । ஸாமாவயவவிஷயோபாஸநாவிஶேஷபரிஸமாப்த்யர்த²: இதி ஶப்³த³ இதி ॥

இதி த்ரயோத³ஶக²ண்ட³பா⁴ஷ்யம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ சா²ந்தோ³க்³யோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யே ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய: ஸமாப்த: ॥

छान्दोग्योपनिषद्भाष्यम्