छान्दोग्योपनिषद्भाष्यम्த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:
ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
‘அஸௌ வா ஆதி³த்ய:’ இத்யாதி³ அத்⁴யாயாரம்பே⁴ ஸம்ப³ந்த⁴: । அதீதாநந்தராத்⁴யாயாந்தே உக்தம் ‘யஜ்ஞஸ்ய மாத்ராம் வேத³’ இதி । யஜ்ஞவிஷயாணி ச ஸாமஹோமமந்த்ரோத்தா²நாநி விஶிஷ்டப²லப்ராப்தயே யஜ்ஞாங்க³பூ⁴தாந்யுபதி³ஷ்டாநி । ஸர்வயஜ்ஞாநாம் ச கார்யநிர்வ்ருத்திரூப: ஸவிதா மஹத்யா ஶ்ரியா தீ³ப்யதே । ஸ ஏஷ ஸர்வப்ராணிகர்மப²லபூ⁴த: ப்ரத்யக்ஷம் ஸர்வைருபஜீவ்யதே । அதோ யஜ்ஞவ்யபதே³ஶாநந்தரம் தத்கார்யபூ⁴தஸவித்ருவிஷயமுபாஸநம் ஸர்வபுருஷார்தே²ப்⁴ய: ஶ்ரேஷ்ட²தமப²லம் விதா⁴ஸ்யாமீத்யேவமாரப⁴தே ஶ்ருதி: —
அஸௌ வா ஆதி³த்யோ தே³வமது⁴ தஸ்ய த்³யௌரேவ திரஶ்சீநவꣳஶோ(அ)ந்தரிக்ஷமபூபோ மரீசய: புத்ரா: ॥ 1 ॥
அஸௌ வா ஆதி³த்யோ தே³வமத்⁴வித்யாதி³ । தே³வாநாம் மோத³நாத் மத்⁴விவ மது⁴ அஸௌ ஆதி³த்ய: । வஸ்வாதீ³நாம் ச மோத³நஹேதுத்வம் வக்ஷ்யதி ஸர்வயஜ்ஞப²லரூபத்வாதா³தி³த்யஸ்ய । கத²ம் மது⁴த்வமிதி, ஆஹ — தஸ்ய மது⁴ந: த்³யௌரேவ ப்⁴ராமரஸ்யேவ மது⁴ந: திரஶ்சீநவம்ஶ: திரஶ்சீநஶ்சாஸௌ வம்ஶஶ்சேதி திரஶ்சீநவம்ஶ: । திர்யக்³க³தேவ ஹி த்³யௌர்லக்ஷ்யதே । அந்தரிக்ஷம் ச மத்⁴வபூப: த்³யுவம்ஶே லக்³ந: ஸந் லம்ப³த இவ, அதோ மத்⁴வபூபஸாமாந்யாத் அந்தரிக்ஷம் மத்⁴வபூப:, மது⁴ந: ஸவிதுராஶ்ரயத்வாச்ச । மரீசய: ரஶ்மய: ரஶ்மிஸ்தா² ஆபோ பௌ⁴மா: ஸவித்ராக்ருஷ்டா: । ‘ஏதா வா ஆப: ஸ்வராஜோ யந்மரீசய:’ ( ? ) இதி ஹி விஜ்ஞாயந்தே । தா அந்தரிக்ஷமத்⁴வபூபஸ்த²ரஶ்ம்யந்தர்க³தத்வாத் ப்⁴ரமரபீ³ஜபூ⁴தா: புத்ரா இவ ஹிதா லக்ஷ்யந்த இதி புத்ரா இவ புத்ரா:, மத்⁴வபூபநாட்³யந்தர்க³தா ஹி ப்⁴ரமரபுத்ரா: ॥
தஸ்ய யே ப்ராஞ்சோ ரஶ்மயஸ்தா ஏவாஸ்ய ப்ராச்யோ மது⁴நாட்³ய: । ருச ஏவ மது⁴க்ருத ருக்³வேத³ ஏவ புஷ்பம் தா அம்ருதா ஆபஸ்தா வா ஏதா ருச: ॥ 2 ॥
தஸ்ய ஸவிது: மத்⁴வாஶ்ரயஸ்ய மது⁴நோ யே ப்ராஞ்ச: ப்ராச்யாம் தி³ஶி க³தா: ரஶ்மய:, தா ஏவ அஸ்ய ப்ராச்ய: ப்ராக³ஞ்சநாத் மது⁴நோ நாட்³ய: மது⁴நாட்³ய இவ மத்⁴வாதா⁴ரச்சி²த்³ராணீத்யர்த²: । தத்ர ருச ஏவ மது⁴க்ருத: லோஹிதரூபம் ஸவித்ராஶ்ரயம் மது⁴ குர்வந்தீதி மது⁴க்ருத: ப்⁴ரமரா இவ ; யதோ ரஸாநாதா³ய மது⁴ குர்வந்தி, தத்புஷ்பமிவ புஷ்பம் ருக்³வேத³ ஏவ । தத்ர ருக்³ப்³ராஹ்மணஸமுதா³யஸ்ய ருக்³வேதா³க்²யத்வாத் ஶப்³த³மாத்ராச்ச போ⁴க்³யரூபரஸநிஸ்ராவாஸம்ப⁴வாத் ருக்³வேத³ஶப்³தே³ந அத்ர ருக்³வேத³விஹிதம் கர்ம, ததோ ஹி கர்மப²லபூ⁴தமது⁴ரஸநிஸ்ராவஸம்ப⁴வாத் । மது⁴கரைரிவ புஷ்பஸ்தா²நீயாத்³ருக்³வேத³விஹிதாத்கர்மண: அப ஆதா³ய ருக்³பி⁴ர்மது⁴ நிர்வர்த்யதே । காஸ்தா ஆப இதி, ஆஹ — தா: கர்மணி ப்ரயுக்தா: ஸோமாஜ்யபயோரூபா: அக்³நௌ ப்ரக்ஷிப்தா: தத்பாகாபி⁴நிர்வ்ருத்தா அம்ருதா: அம்ருதார்த²த்வாத³த்யந்தரஸவத்ய: ஆபோ ப⁴வந்தி । தத்³ரஸாநாதா³ய தா வா ஏதா ருச: புஷ்பேப்⁴யோ ரஸமாத³தா³நா இவ ப்⁴ரமரா ருச: ॥
ஏதம்ருக்³வேத³மப்⁴யதபꣳஸ்தஸ்யாபி⁴தப்தஸ்ய யஶஸ்தேஜ இந்த்³ரியம் வீர்யமந்நாத்³யம் ரஸோ(அ)ஜாயத ॥ 3 ॥
ஏதம் ருக்³வேத³ம் ருக்³வேத³விஹிதம் கர்ம புஷ்பஸ்தா²நீயம் அப்⁴யதபந் அபி⁴தாபம் க்ருதவத்ய இவ ஏதா ருச: கர்மணி ப்ரயுக்தா: । ருக்³பி⁴ர்ஹி மந்த்ரை: ஶஸ்த்ராத்³யங்க³பா⁴வமுபக³தை: க்ரியமாணம் கர்ம மது⁴நிர்வர்தகம் ரஸம் முஞ்சதீத்யுபபத்³யதே, புஷ்பாணீவ ப்⁴ரமரைராசூஷ்யமாணாநி । ததே³ததா³ஹ — தஸ்ய ருக்³வேத³ஸ்ய அபி⁴தப்தஸ்ய । கோ(அ)ஸௌ ரஸ:, ய: ருங்மது⁴கராபி⁴தாபநி:ஸ்ருத இத்யுச்யதே ? யஶ: விஶ்ருதத்வம் தேஜ: தே³ஹக³தா தீ³ப்தி: இந்த்³ரியம் ஸாமர்த்²யோபேதைரிந்த்³ரியைரவைகல்யம் வீர்யம் ஸாமர்த்²யம் ப³லமித்யர்த²:, அந்நாத்³யம் அந்நம் ச ததா³த்³யம் ச யேநோபயுஜ்யமாநேநாஹந்யஹநி தே³வாநாம் ஸ்தி²தி: ஸ்யாத் தத³ந்நாத்³யம் ஏஷ ரஸ: அஜாயத யாகா³தி³லக்ஷணாத்கர்மண: ॥
தத்³வ்யக்ஷரத்ததா³தி³த்யமபி⁴தோ(அ)ஶ்ரயத்தத்³வா ஏதத்³யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய ரோஹிதꣳ ரூபம் ॥ 4 ॥
யஶ ஆத்³யந்நாத்³யபர்யந்தம் தத் வ்யக்ஷரத் விஶேஷேணாக்ஷரத் அக³மத் । க³த்வா ச ததா³தி³த்யம் அபி⁴த: பார்ஶ்வத: பூர்வபா⁴க³ம் ஸவிது: அஶ்ரயத் ஆஶ்ரிதவதி³த்யர்த²: । அமுஷ்மிந்நாதி³த்யே ஸஞ்சிதம் கர்மப²லாக்²யம் மது⁴ போ⁴க்ஷ்யாமஹ இத்யேவம் ஹி யஶஆதி³லக்ஷணப²லப்ராப்தயே கர்மாணி க்ரியந்தே மநுஷ்யை: — கேதா³ரநிஷ்பாத³நமிவ கர்ஷகை: । தத்ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரத³ர்ஶ்யதே ஶ்ரத்³தா⁴ஹேதோ: । தத்³வா ஏதத் ; கிம் தத் ? யதே³தத் ஆதி³த்யஸ்ய உத்³யதோ த்³ருஶ்யதே ரோஹிதம் ரூபம் ॥
த்³விதீய: க²ண்ட³:
அத² யே(அ)ஸ்ய த³க்ஷிணா ரஶ்மயஸ்தா ஏவாஸ்ய த³க்ஷிணா மது⁴நாட்³யோ யஜூꣳஷ்யேவ மது⁴க்ருதோ யஜுர்வேத³ ஏவ புஷ்பம் தா அம்ருதா ஆப: ॥ 1 ॥
அத² யே அஸ்ய த³க்ஷிணா ரஶ்மய இத்யாதி³ ஸமாநம் । யஜூம்ஷ்யேவ மது⁴க்ருத: யஜுர்வேத³விஹிதே கர்மணி ப்ரயுக்தாநி, பூர்வவந்மது⁴க்ருத இவ । யஜுர்வேத³விஹிதம் கர்ம புஷ்பஸ்தா²நீயம் புஷ்பமித்யுச்யதே । தா ஏவ ஸோமாத்³யா அம்ருதா ஆப: ॥
தாநி வா ஏதாநி யஜூꣳஷ்யேதம் யஜுர்வேத³மப்⁴யதபꣳஸ்தஸ்யாபி⁴தப்தஸ்ய யஶஸ்தேஜ இந்த்³ரியம் வீர்யமந்நாத்³யꣳ ரஸோ(அ)ஜாயத ॥ 2 ॥
தத்³வ்யக்ஷரத்ததா³தி³த்யமபி⁴தோ(அ)ஶ்ரயத்தத்³வா ஏதத்³யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய ஶுக்லꣳ ரூபம் ॥ 3 ॥
தாநி வா ஏதாநி யஜூம்ஷ்யேதம் யஜுர்வேத³மப்⁴யதபந் இத்யேவமாதி³ ஸர்வம் ஸமாநம் । மது⁴ ஏததா³தி³த்யஸ்ய த்³ருஶ்யதே ஶுக்லம் ரூபம் ॥
த்ருதீய: க²ண்ட³:
அத² யே(அ)ஸ்ய ப்ரத்யஞ்சோ ரஶ்மயஸ்தா ஏவாஸ்ய ப்ரதீச்யோ மது⁴நாட்³ய: ஸாமாந்யேவ மது⁴க்ருத: ஸாமவேத³ ஏவ புஷ்பம் தா அம்ருதா ஆப: ॥ 1 ॥
தாநி வா ஏதாநி ஸாமாந்யேதம் ஸாமவேத³மப்⁴யதபம்ஸ்தஸ்யாபி⁴தப்தஸ்ய யஶஸ்தேஜ இந்த்³ரியம் வீர்யமந்நாத்³யꣳ ரஸோ(அ)ஜாயத ॥ 2 ॥
தத்³வ்யக்ஷரத்ததா³தி³த்யமபி⁴தோ(அ)ஶ்ரயத்தத்³வா ஏதத்³யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய க்ருஷ்ணꣳ ரூபம் ॥ 3 ॥
அத² யே(அ)ஸ்ய ப்ரத்யஞ்சோ ரஶ்மய இத்யாதி³ ஸமாநம் । ததா² ஸாம்நாம் மது⁴, ஏததா³தி³த்யஸ்ய க்ருஷ்ணம் ரூபம் ॥
சதுர்த²: க²ண்ட³:
அத² யே(அ)ஸ்யோத³ஞ்சோ ரஶ்மயஸ்தா ஏவாஸ்யோதீ³ச்யோ மது⁴நாட்³யோ(அ)த²ர்வாங்கி³ரஸ ஏவ மது⁴க்ருத இதிஹாஸபுராணம் புஷ்பம் தா அம்ருதா ஆப: ॥ 1 ॥
தே வா ஏதே(அ)த²ர்வாங்கி³ரஸ ஏததி³திஹாஸபுராணமப்⁴யதபꣳ ஸ்தஸ்யாபி⁴தப்தஸ்ய யஶஸ்தேஜ இந்த்³ரியம் வீர்யமந்நாத்³யꣳ ரஸோ(அ)ஜாயத ॥ 2 ॥
தத்³வ்யக்ஷரத்ததா³தி³த்யமபி⁴தோ(அ)ஶ்ரயத்தத்³வா ஏதத்³யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய பரம் க்ருஷ்ணꣳ ரூபம் ॥ 3 ॥
அத² யே(அ)ஸ்யோத³ஞ்சோ ரஶ்மய இத்யாதி³ ஸமாநம் । அத²ர்வாங்கி³ரஸ: அத²ர்வணா அங்கி³ரஸா ச த்³ருஷ்டா மந்த்ரா அத²ர்வாங்கி³ரஸ:, கர்மணி ப்ரயுக்தா மது⁴க்ருத: । இதிஹாஸபுராணம் புஷ்பம் । தயோஶ்சேதிஹாஸபுராணயோரஶ்வமேதே⁴ பாரிப்லவாஸு ராத்ரிஷு கர்மாங்க³த்வேந விநியோக³: ஸித்³த⁴: । மது⁴ ஏததா³தி³த்யஸ்ய பரம் க்ருஷ்ணம் ரூபம் அதிஶயேந க்ருஷ்ணமித்யர்த²: ॥
பஞ்சம: க²ண்ட³:
அத² யே(அ)ஸ்யோர்த்⁴வா ரஶ்மயஸ்தா ஏவாஸ்யோர்த்⁴வா மது⁴நாட்³யோ கு³ஹ்யா ஏவாதே³ஶா மது⁴க்ருதோ ப்³ரஹ்மைவ புஷ்பம் தா அம்ருதா ஆப: ॥ 1 ॥
தே வா ஏதே கு³ஹ்யா ஆதே³ஶா ஏதத்³ப்³ரஹ்மாப்⁴யதபꣳ ஸ்தஸ்யாபி⁴தப்தஸ்ய யஶஸ்தேஜ இந்த்³ரியம் வீர்யமந்நாத்³யꣳ ரஸோ(அ)ஜாயத ॥ 2 ॥
தத்³வ்யக்ஷரத்ததா³தி³த்யமபி⁴தோ(அ)ஶ்ரயத்தத்³வா ஏதத்³யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய மத்⁴யே க்ஷோப⁴த இவ ॥ 3 ॥
அத² யே(அ)ஸ்யோர்த்⁴வா ரஶ்மய இத்யாதி³ பூர்வவத் । கு³ஹ்யா கோ³ப்யா ரஹஸ்யா ஏவ ஆதே³ஶா லோகத்³வாரீயாதி³வித⁴ய உபாஸநாநி ச கர்மாங்க³விஷயாணி மது⁴க்ருத:, ப்³ரஹ்மைவ ஶப்³தா³தி⁴காராத்ப்ரணவாக்²யம் புஷ்பம் । ஸமாநமந்யத் । மது⁴ ஏதத் ஆதி³த்யஸ்ய மத்⁴யே க்ஷோப⁴த இவ ஸமாஹிதத்³ருஷ்டேர்த்³ருஶ்யதே ஸஞ்சலதீவ ॥
தே வா ஏதே ரஸாநாꣳ ரஸா வேதா³ ஹி ரஸாஸ்தேஷாமேதே ரஸாஸ்தாநி வா ஏதாந்யம்ருதாநாமம்ருதாநி வேதா³ ஹ்யம்ருதாஸ்தேஷாமேதாந்யம்ருதாநி ॥ 4 ॥
தே வா ஏதே யதோ²க்தா ரோஹிதாதி³ரூபவிஶேஷா ரஸாநாம் ரஸா: । கேஷாம் ரஸாநாமிதி, ஆஹ — வேதா³ ஹி யஸ்மால்லோகநிஷ்யந்த³த்வாத்ஸாரா இதி ரஸா:, தேஷாம் ரஸாநாம் கர்மபா⁴வமாபந்நாநாமப்யேதே ரோஹிதாதி³விஶேஷா ரஸா அத்யந்தஸாரபூ⁴தா இத்யர்த²: । ததா² அம்ருதாநாமம்ருதாநி வேதா³ ஹ்யம்ருதா:, நித்யத்வாத் , தேஷாமேதாநி ரோஹிதாதீ³நி ரூபாண்யம்ருதாநி । ரஸாநாம் ரஸா இத்யாதி³ கர்மஸ்துதிரேஷா — யஸ்யைவம்விஶிஷ்டாந்யம்ருதாநி ப²லமிதி ॥
ஷஷ்ட²: க²ண்ட³:
தத்³யத்ப்ரத²மமம்ருதம் தத்³வஸவ உபஜீவந்த்யக்³நிநா முகே²ந ந வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்த்யேததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி ॥ 1 ॥
தத் தத்ர யத்ப்ரத²மமம்ருதம் ரோஹிதரூபலக்ஷணம் தத்³வஸவ: ப்ராத:ஸவநேஶாநா உபஜீவந்தி அக்³நிநா முகே²ந அக்³நிநா ப்ரதா⁴நபூ⁴தேந, அக்³நிப்ரதா⁴நா: ஸந்த உபஜீவந்தீத்யர்த²: । ‘அந்நாத்³யம் ரஸோ(அ)ஜாயத’ (சா². உ. 3 । 1 । 3) (சா². உ. 3 । 2 । 2) (சா². உ. 3 । 3 । 2) (சா². உ. 3 । 4 । 2) (சா². உ. 3 । 5 । 2) இதி வசநாத் கப³லக்³ராஹமஶ்நந்தீதி ப்ராப்தம் , தத்ப்ரதிஷித்⁴யதே — ந வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்தீதி । கத²ம் தர்ஹி உபஜீவந்தீதி, உச்யதே — ஏததே³வ ஹி யதோ²க்தமம்ருதம் ரோஹிதம் ரூபம் த்³ருஷ்ட்வா உபலப்⁴ய ஸர்வகரணைரநுபூ⁴ய த்ருப்யந்தி, த்³ருஶே: ஸர்வகரணத்³வாரோபலப்³த்⁴யர்த²த்வாத் । நநு ரோஹிதம் ரூபம் த்³ருஷ்ட்வேத்யுக்தம் ; கத²மந்யேந்த்³ரியவிஷயத்வம் ரூபஸ்யேதி ; ந, யஶஆதீ³நாம் ஶ்ரோத்ராதி³க³ம்யத்வாத் । ஶ்ரோத்ரக்³ராஹ்யம் யஶ: । தேஜோரூபம் சாக்ஷுஷம் । இந்த்³ரியம் விஷயக்³ரஹணகார்யாநுமேயம் கரணஸாமர்த்²யம் । வீர்யம் ப³லம் தே³ஹக³த உத்ஸாஹ: ப்ராணவத்தா । அந்நாத்³யம் ப்ரத்யஹமுபஜீவ்யமாநம் ஶரீரஸ்தி²திகரம் யத்³ப⁴வதி । ரஸோ ஹ்யேவமாத்மக: ஸர்வ: । யம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி ஸர்வே । தே³வா த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தீதி ஏதத்ஸர்வம் ஸ்வகரணைரநுபூ⁴ய த்ருப்யந்தீத்யர்த²: । ஆதி³த்யஸம்ஶ்ரயா: ஸந்தோ வைக³ந்த்⁴யாதி³தே³ஹகரணதோ³ஷரஹிதாஶ்ச ॥
த ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶந்த்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³த்³யந்தி ॥ 2 ॥
கிம் தே நிருத்³யமா அம்ருதமுபஜீவந்தி ? ந ; கத²ம் தர்ஹி, ஏததே³வ ரூபம் அபி⁴லக்ஷ்ய அது⁴நா போ⁴கா³வஸரோ நாஸ்மாகமிதி பு³த்³த்⁴வா அபி⁴ஸம்விஶந்தி உதா³ஸதே । யதா³ வை தஸ்யாம்ருதஸ்ய போ⁴கா³வஸரோ ப⁴வேத் , ததை³தஸ்மாத³ம்ருதாத³ம்ருதபோ⁴க³நிமித்தமித்யர்த²: ; ஏதஸ்மாத்³ரூபாத் உத்³யந்தி உத்ஸாஹவந்தோ ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ந ஹி அநுத்ஸாஹவதாமநநுதிஷ்ட²தாமலஸாநாம் போ⁴க³ப்ராப்திர்லோகே த்³ருஷ்டா ॥
ஸ ய ஏததே³வமம்ருதம் வேத³ வஸூநாமேவைகோ பூ⁴த்வாக்³நிநைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி ஸ ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶத்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³தே³தி ॥ 3 ॥
ஸ ய: கஶ்சித் ஏததே³வம் யதோ²தி³தம் ருங்மது⁴கரதாபரஸஸங்க்ஷரணம் ருக்³வேத³விஹிதகர்மபுஷ்பாத் தஸ்ய ச ஆதி³த்யஸம்ஶ்ரயணம் ரோஹிதரூபத்வம் ச அம்ருதஸ்ய ப்ராசீதி³க்³க³தரஶ்மிநாடீ³ஸம்ஸ்த²தாம் வஸுதே³வபோ⁴க்³யதாம் தத்³வித³ஶ்ச வஸுபி⁴: ஸஹைகதாம் க³த்வா அக்³நிநா முகே²நோபஜீவநம் த³ர்ஶநமாத்ரேண த்ருப்திம் ச ஸ்வபோ⁴கா³வஸரே உத்³யமநம் தத்காலாபாயே ச ஸம்வேஶநம் வேத³, ஸோ(அ)பி வஸுவத் ஸர்வம் ததை²வாநுப⁴வதி ॥
ஸ யாவதா³தி³த்ய: புரஸ்தாது³தே³தா பஶ்சாத³ஸ்தமேதா வஸூநாமேவ தாவதா³தி⁴பத்யꣳ ஸ்வாராஜ்யம் பர்யேதா ॥ 4 ॥
கியந்தம் காலம் வித்³வாம்ஸ்தத³ம்ருதமுபஜீவதீதி, உச்யதே — ஸ வித்³வாந் யாவதா³தி³த்ய: புரஸ்தாத் ப்ராச்யாம் தி³ஶி உதே³தா பஶ்சாத் ப்ரதீச்யாம் அஸ்தமேதா, தாவத்³வஸூநாம் போ⁴க³கால: தாவந்தமேவ காலம் வஸூநாமாதி⁴பத்யம் ஸ்வாராஜ்யம் பர்யேதா பரிதோ க³ந்தா ப⁴வதீத்யர்த²: । ந யதா² சந்த்³ரமண்ட³லஸ்த²: கேவலகர்மீ பரதந்த்ரோ தே³வாநாமந்நபூ⁴த: ; கிம் தர்ஹி, அயம் ஆதி⁴பத்யம் ஸ்வாராஜ்யம் ஸ்வராட்³பா⁴வம் ச அதி⁴க³ச்ச²தி ॥
ஸப்தம: க²ண்ட³:
அத² யத்³த்³விதீயமம்ருதம் தத்³ருத்³ரா உபஜீவந்தீந்த்³ரேண முகே²ந ந வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்த்யேததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி ॥ 1 ॥
த ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶந்த்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³த்³யந்தி ॥ 2 ॥
ஸ ய ஏததே³வமம்ருதம் வேத³ ருத்³ராணாமேவைகோ பூ⁴த்வேந்த்³ரேணைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி ஸ ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶத்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³தே³தி ॥ 3 ॥
அத² யத்³த்³விதீயமம்ருதம் தத்³ருத்³ரா உபஜீவந்தீத்யாதி³ ஸமாநம் ॥
ஸ யாவதா³தி³த்ய: புரஸ்தாது³தே³தா பஶ்சாத³ஸ்தமேதா த்³விஸ்தாவத்³த³க்ஷிணத உதே³தோத்தரதோ(அ)ஸ்தமேதா ருத்³ராணாமேவ தாவதா³தி⁴பத்யꣳ ஸ்வாராஜ்யம் பர்யேதா ॥ 4 ॥
ஸ யாவதா³தி³த்ய: புரஸ்தாது³தே³தா பஶ்சாத³ஸ்தமேதா த்³விஸ்தாவத் ததோ த்³விகு³ணம் காலம் த³க்ஷிணத உதே³தா உத்தரதோ(அ)ஸ்தமேதா ருத்³ராணாம் தாவத்³போ⁴க³கால: ॥
அஷ்டம: க²ண்ட³:
அத² யத்த்ருதீயமம்ருதம் ததா³தி³த்யா உபஜீவந்தி வருணேந முகே²ந ந வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்த்யேததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி ॥ 1 ॥
த ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶந்த்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³த்³யந்தி ॥ 2 ॥
ஸ ய ஏததே³வமம்ருதம் வேதா³தி³த்யாநாமேவைகோ பூ⁴த்வா வருணேநைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி ஸ ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶத்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³தே³தி ॥ 3 ॥
ஸ யாவாதா³தி³த்யோ த³க்ஷிணத உதே³தோத்தரதோ(அ)ஸ்தமேதா த்³விஸ்தாவத்பஶ்சாது³தே³தா புரஸ்தாத³ஸ்தமேதாதி³த்யாநாமேவ தாவதா³தி⁴பத்யம் ஸ்வாராஜ்யꣳ பர்யேதா ॥ 4 ॥
ததா² பஶ்சாத் உத்தரத: ஊர்த்⁴வமுதே³தா விபர்யயேண அஸ்தமேதா । பூர்வஸ்மாத்பூர்வஸ்மாத்³த்³விகு³ணோத்தரோத்தரேண காலேநேத்யபௌராணம் த³ர்ஶநம் । ஸவிது: சதுர்தி³ஶமிந்த்³ரயமவருணஸோமபுரீஷு உத³யாஸ்தமயகாலஸ்ய துல்யத்வம் ஹி பௌராணிகைருக்தம் , மாநஸோத்தரஸ்ய மூர்த⁴நி மேரோ: ப்ரத³க்ஷிணாவ்ருத்தேஸ்துல்யத்வாதி³தி । அத்ரோக்த: பரிஹார: ஆசார்யை: । அமராவத்யாதீ³நாம் புரீணாம் த்³விகு³ணோத்தரோத்தரேண காலேநோத்³வாஸ: ஸ்யாத் । உத³யஶ்ச நாம ஸவிது: தந்நிவாஸிநாம் ப்ராணிநாம் சக்ஷுர்கோ³சராபத்தி:, தத³த்யயஶ்ச அஸ்தமநம் ; ந பரமார்த²த உத³யாஸ்தமநே ஸ்த: । தந்நிவாஸிநாம் ச ப்ராணிநாமபா⁴வே தாந்ப்ரதி தேநைவ மார்கே³ண க³ச்ச²ந்நபி நைவோதே³தா நாஸ்தமேதேதி, சக்ஷுர்கோ³சராபத்தேஸ்தத³த்யயஸ்ய ச அபா⁴வாத் । ததா² அமராவத்யா: ஸகாஶாத்³த்³விகு³ணம் காலம் ஸம்யமநீ புரீ வஸதி, அதஸ்தந்நிவாஸிந: ப்ராணிந: ப்ரதி த³க்ஷிணத இவ உதே³தி உத்தரதோ(அ)ஸ்தமேதி இத்யுச்யதே(அ)ஸ்மத்³பு³த்³தி⁴ம் ச அபேக்ஷ்ய । ததோ²த்தராஸ்வபி புரீஷு யோஜநா ஸர்வேஷாம் ச மேருருத்தரதோ ப⁴வதி । யதா³ அமராவத்யாம் மத்⁴யாஹ்நக³த: ஸவிதா, ததா³ ஸம்யமந்யாமுத்³யந்த்³ருஶ்யதே ; தத்ர மத்⁴யாஹ்நக³தோ வாருண்யாமுத்³யந்த்³ருஶ்யதே ; ததோ²த்தரஸ்யாம் , ப்ரத³க்ஷிணாவ்ருத்தேஸ்துல்யத்வாத் । இலாவ்ருதவாஸிநாம் ஸர்வத: பர்வதப்ராகாரநிவாரிதாதி³த்யரஶ்மீநாம் ஸவிதா ஊர்த்⁴வ இவ உதே³தா அர்வாக³ஸ்தமேதா த்³ருஶ்யதே, பர்வதோர்த்⁴வச்சி²த்³ரப்ரவேஶாத்ஸவித்ருப்ரகாஶஸ்ய । ததா² ருகா³த்³யம்ருதோபஜீவிநாமம்ருதாநாம் ச த்³விகு³ணோத்தரோத்தரவீர்யவத்த்வமநுமீயதே போ⁴க³காலத்³வைகு³ண்யலிங்கே³ந । உத்³யமநஸம்வேஶநாதி³ தே³வாநாம் ருத்³ராதீ³நாம் விது³ஷஶ்ச ஸமாநம் ॥
நவம: க²ண்ட³:
அத² யச்சதுர்த²மம்ருதம் தந்மருத உபஜீவந்தி ஸோமேந முகே²ந ந வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்த்யேததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி ॥ 1 ॥
த ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶந்த்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³த்³யந்தி ॥ 2 ॥
ஸ ய ஏததே³வமம்ருதம் தே³வ மருதாமேவைகோ பூ⁴த்வா ஸோமேநைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி ஸ ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶத்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³தே³தி ॥ 3 ॥
ஸ யாவதா³தி³த்ய: பஶ்சாது³தே³தா புரஸ்தாத³ஸ்தமேதா த்³விஸ்தாவது³த்தரத உதே³தா த³க்ஷிணதோ(அ)ஸ்தமேதா மருதாமேவ தாவதா³தி⁴பத்யம் ஸ்வாராஜ்யꣳ பர்யேதா ॥ 4 ॥
த³ஶம: க²ண்ட³:
அத² யத்பஞ்சமமம்ருதம் தத்ஸாத்⁴யா உபஜீவந்தி ப்³ரஹ்மணா முகே²ந ந வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்த்யேததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி ॥ 1 ॥
த ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶந்த்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³த்³யந்தி ॥ 2 ॥
ஸ ய ஏததே³வமம்ருதம் வேத³ ஸாத்⁴யாநாமேவைகோ பூ⁴த்வா ப்³ரஹ்மணைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி ஸ ஏததே³வ ரூபமபி⁴ஸம்விஶத்யேதஸ்மாத்³ரூபாது³தே³தி ॥ 3 ॥
ஸ யாவதா³தி³த்ய உத்தரத உதே³தா த³க்ஷிணதோ(அ)ஸ்தமேதா த்³விஸ்தாவதூ³ர்த்⁴வ உதே³தார்வாக³ஸ்தமேதா ஸாத்⁴யாநாமேவ தாவதா³தி⁴பத்யம் ஸ்வாராஜ்யꣳ பர்யேதா ॥ 4 ॥
ஏகாத³ஶ: க²ண்ட³:
அத² தத ஊர்த்⁴வ உதே³த்ய நைவோதே³தா நாஸ்தமேதைகல ஏவ மத்⁴யே ஸ்தா²தா ததே³ஷ ஶ்லோக: ॥ 1 ॥
க்ருத்வைவமுத³யாஸ்தமநேந ப்ராணிநாம் ஸ்வகர்மப²லபோ⁴க³நிமித்தமநுக்³ரஹம் , தத்கர்மப²லபோ⁴க³க்ஷயே தாநி ப்ராணிஜாதாந்யாத்மநி ஸம்ஹ்ருத்ய, அத² தத: தஸ்மாத³நந்தரம் ப்ராண்யநுக்³ரஹகாலாதூ³ர்த்⁴வ: ஸந் ஆத்மந்யுதே³த்ய உத்³க³ம்ய யாந்ப்ரத்யுதே³தி தேஷாம் ப்ராணிநாமபா⁴வாத் ஸ்வாத்மஸ்த²: நைவோதே³தா நாஸ்தமேதா ஏகல: அத்³விதீய: அநவயவ: மத்⁴யே ஸ்வாத்மந்யேவ ஸ்தா²தா । தத்ர கஶ்சித்³வித்³வாந்வஸ்வாதி³ஸமாநசரண: ரோஹிதாத்³யம்ருதபோ⁴க³பா⁴கீ³ யதோ²க்தக்ரமேண ஸ்வாத்மாநம் ஸவிதாரமாத்மத்வேநோபேத்ய ஸமாஹித: ஸந் ஏதம் மந்த்ரம் த்³ருஷ்ட்வா உத்தி²த: அந்யஸ்மை ப்ருஷ்டவதே ஜகா³த³ யதஸ்த்வமாக³தோ ப்³ரஹ்மலோகாத் கிம் தத்ராப்யஹோராத்ராப்⁴யாம் பரிவர்தமாந: ஸவிதா ப்ராணிநாமாயு: க்ஷபயதி யதே²ஹாஸ்மாகம் ; இத்யேவம் ப்ருஷ்ட: ப்ரத்யாஹ — தத் தத்ர யதா² ப்ருஷ்டே யதோ²க்தே ச அர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி தேநோக்தோ யோகி³நேதி ஶ்ருதேர்வசநமித³ம் ॥
ந வை தத்ர ந நிம்லோச நோதி³யாய கதா³சந । தே³வாஸ்தேநாஹꣳ ஸத்யேந மா விராதி⁴ஷி ப்³ரஹ்மணேதி ॥ 2 ॥
ந வை தத்ர யதோ(அ)ஹம் ப்³ரஹ்மலோகாதா³க³த: தஸ்மிந்ந வை தத்ர ஏதத³ஸ்தி யத்ப்ருச்ச²ஸி । ந ஹி தத்ர நிம்லோச அஸ்தமக³மத்ஸவிதா ந ச உதி³யாய உத்³க³த: குதஶ்சித் கதா³சந கஸ்மிம்ஶ்சித³பி காலே இதி । உத³யாஸ்தமயவர்ஜித: ப்³ரஹ்மலோக: இத்யநுபபந்நம் இத்யுக்த: ஶபத²மிவ ப்ரதிபேதே³ ஹே தே³வா: ஸாக்ஷிணோ யூயம் ஶ்ருணுத, யதா² மயோக்தம் ஸத்யம் வச: தேந ஸத்யேந அஹம் ப்³ரஹ்மணா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண மா விராதி⁴ஷி மா விருத்⁴யேயம் , அப்ராப்திர்ப்³ரஹ்மணோ மம மா பூ⁴தி³த்யர்த²: ॥
ஸத்யம் தேநோக்தமித்யாஹ ஶ்ருதி: —
ந ஹ வா அஸ்மா உதே³தி ந நிம்லோசதி ஸக்ருத்³தி³வா ஹைவாஸ்மை ப⁴வதி ய ஏதாமேவம் ப்³ரஹ்மோபநிஷத³ம் வேத³ ॥ 3 ॥
ந ஹ வா அஸ்மை யதோ²க்தப்³ரஹ்மவிதே³ ந உதே³தி ந நிம்லோசதி நாஸ்தமேதி, கிம் து ப்³ரஹ்மவிதே³(அ)ஸ்மை ஸக்ருத்³தி³வா ஹைவ ஸதை³வ அஹர்ப⁴வதி, ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வாத் ; ய ஏதாம் யதோ²க்தாம் ப்³ரஹ்மோபநிஷத³ம் வேத³கு³ஹ்யம் வேத³, ஏவம் தந்த்ரேண வம்ஶாதி³த்ரயம் ப்ரத்யம்ருதஸம்ப³ந்த⁴ம் ச யச்ச அந்யத³வோசாம ஏவம் ஜாநாதீத்யர்த²: । வித்³வாந் உத³யாஸ்தமயகாலாபரிச்சே²த்³யம் நித்யமஜம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
தத்³தை⁴தத்³ப்³ரஹ்மா ப்ரஜாபதய உவாச ப்ரஜாபதிர்மநவே மநு: ப்ரஜாப்⁴யஸ்தத்³தை⁴தது³த்³தா³லகாயாருணயே ஜ்யேஷ்டா²ய புத்ராய பிதா ப்³ரஹ்ம ப்ரோவாச ॥ 4 ॥
தத்³தை⁴தத் மது⁴ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மா ஹிரண்யக³ர்ப⁴: விராஜே ப்ரஜாபதயே உவாச ; ஸோ(அ)பி மநவே ; மநுரிக்ஷ்வாக்வாத்³யாப்⁴ய: ப்ரஜாப்⁴ய: ப்ரோவாசேதி வித்³யாம் ஸ்தௌதி — ப்³ரஹ்மாதி³விஶிஷ்டக்ரமாக³தேதி । கிம் ச, தத்³தை⁴தத் மது⁴ஜ்ஞாநம் உத்³தா³லகாய ஆருணயே பிதா ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ஜ்யேஷ்டா²ய புத்ராய ப்ரோவாச ॥
இத³ம் வாவ தஜ்ஜ்யேஷ்டா²ய புத்ராய பிதா ப்³ரஹ்ம ப்ரப்³ரூயாத்ப்ரணாய்யாய வாந்தேவாஸிநே ॥ 5 ॥
இத³ம் வாவ தத்³யதோ²க்தம் அந்யோ(அ)பி ஜ்யேஷ்டா²ய புத்ராய ஸர்வப்ரியார்ஹாய ப்³ரஹ்ம ப்ரப்³ரூயாத் । ப்ரணாய்யாய வா யோக்³யாய அந்தேவாஸிநே ஶிஷ்யாய ॥
நாந்யஸ்மை கஸ்மைசந யத்³யப்யஸ்மா இமாமத்³பி⁴: பரிக்³ருஹீதாம் த⁴நஸ்ய பூர்ணாம் த³த்³யாதே³ததே³வ ததோ பூ⁴ய இத்யேததே³வ ததோ பூ⁴ய இதி ॥ 6 ॥
நாந்யஸ்மை கஸ்மைசந ப்ரப்³ரூயாத் । தீர்த²த்³வயமநுஜ்ஞாதமநேகேஷாம் ப்ராப்தாநாம் தீர்தா²நாமாசார்யாதீ³நாம் । கஸ்மாத்புநஸ்தீர்த²ஸங்கோசநம் வித்³யாயா: க்ருதமிதி, ஆஹ — யத்³யபி அஸ்மை ஆசார்யாய இமாம் கஶ்சித்ப்ருதி²வீம் அத்³பி⁴: பரிக்³ருஹீதாம் ஸமுத்³ரபரிவேஷ்டிதாம் ஸமஸ்தாமபி த³த்³யாத் , அஸ்யா வித்³யாயா நிஷ்க்ரயார்த²ம் , ஆசார்யாய த⁴நஸ்ய பூர்ணாம் ஸம்பந்நாம் போ⁴கோ³பகரணை: ; நாஸாவஸ்ய நிஷ்க்ரய:, யஸ்மாத் ததோ(அ)பி தா³நாத் ஏததே³வ யந்மது⁴வித்³யாதா³நம் பூ⁴ய: ப³ஹுதரப²லமித்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: ॥
த்³வாத³ஶ: க²ண்ட³:
யத ஏவமதிஶயப²லைஷா ப்³ரஹ்மவித்³யா, அத: ஸா ப்ரகாராந்தரேணாபி வக்தவ்யேதி ‘கா³யத்ரீ வா’ இத்யாத்³யாரப்⁴யதே । கா³யத்ரீத்³வாரேண ச உச்யதே ப்³ரஹ்ம, ஸர்வவிஶேஷரஹிதஸ்ய ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இத்யாதி³விஶேஷப்ரதிஷேத⁴க³ம்யஸ்ய து³ர்போ³த⁴த்வாத் । ஸத்ஸ்வநேகேஷு ச்ச²ந்த³:ஸுகா³யத்ர்யா ஏவ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநத்³வாரதயோபாதா³நம் ப்ராதா⁴ந்யாத் । ஸோமாஹரணாத் இதரச்ச²ந்தோ³க்ஷராஹரணேந இதரச்ச²ந்தோ³வ்யாப்த்யா ச ஸர்வஸவநவ்யாபகத்வாச்ச யஜ்ஞே ப்ராதா⁴ந்யம் கா³யத்ர்யா: । கா³யத்ரீஸாரத்வாச்ச ப்³ராஹ்மணஸ்ய மாதரமிவ, ஹித்வா கு³ருதராம் கா³யத்ரீம் ததோ(அ)ந்யத்³கு³ருதரம் ந ப்ரதிபத்³யதே யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்மாபீதி, தஸ்யாமத்யந்தகௌ³ரவஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । அதோ கா³யத்ரீமுகே²நைவ ப்³ரஹ்மோச்யதே —
கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் கிஞ்ச வாக்³வை கா³யத்ரீ வாக்³வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் கா³யதி ச த்ராயதே ச ॥ 1 ॥
கா³யத்ரீ வா இத்யவதா⁴ரணார்தோ² வை - ஶப்³த³: । இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் ப்ராணிஜாதம் யத்கிஞ்ச ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் வா தத்ஸர்வம் கா³யத்ர்யேவ । தஸ்யாஶ்ச²ந்தோ³மாத்ராயா: ஸர்வபூ⁴தத்வமநுபபந்நமிதி கா³யத்ரீகாரணம் வாசம் ஶப்³த³ரூபாமாபாத³யதி கா³யத்ரீம் வாக்³வை கா³யத்ரீதி । வாக்³வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் । யஸ்மாத் வாக் ஶப்³த³ரூபா ஸதீ ஸர்வம் பூ⁴தம் கா³யதி ஶப்³த³யதி — அஸௌ கௌ³: அஸாவஶ்வ இதி ச, த்ராயதே ச ரக்ஷதி — அமுஷ்மாந்மா பை⁴ஷீ: கிம் தே ப⁴யமுத்தி²தம் இத்யாதி³நா ஸர்வதோ ப⁴யாந்நிவர்த்யமாந: வாசா த்ராத: ஸ்யாத் । யத் வாக் பூ⁴தம் கா³யதி ச த்ராயதே ச, கா³யத்ர்யேவ தத் கா³யதி ச த்ராயதே ச, வாச: அநந்யத்வாத்³கா³யத்ர்யா: । கா³நாத்த்ராணாச்ச கா³யத்ர்யா கா³யத்ரீத்வம் ॥
யா வை ஸா கா³யத்ரீயம் வாவ ஸா யேயம் ப்ருதி²வ்யஸ்யாꣳ ஹீத³ꣳ ஸர்வம் பூ⁴தம் ப்ரதிஷ்டி²தமேதாமேவ நாதிஶீயதே ॥ 2 ॥
யா வை ஸா ஏவம்லக்ஷணா ஸர்வபூ⁴தரூபா கா³யத்ரீ, இயம் வாவ ஸா யேயம் ப்ருதி²வீ । கத²ம் புநரியம் ப்ருதி²வீ கா³யத்ரீதி, உச்யதே — ஸர்வபூ⁴தஸம்ப³ந்தா⁴த் । கத²ம் ஸர்வபூ⁴தஸம்ப³ந்த⁴:, அஸ்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் ஹி யஸ்மாத் ஸர்வம் ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் ச பூ⁴தம் ப்ரதிஷ்டி²தம் , ஏதாமேவ ப்ருதி²வீம் நாதிஶீயதே நாதிவர்தத இத்யேதத் । யதா² கா³நத்ராணாப்⁴யாம் பூ⁴தஸம்ப³ந்தோ⁴ கா³யத்ர்யா:, ஏவம் பூ⁴தப்ரதிஷ்டா²நாத்³பூ⁴தஸம்ப³த்³தா⁴ ப்ருதி²வீ ; அதோ கா³யத்ரீ ப்ருதி²வீ ॥
யா வை ஸா ப்ருதி²வீயம் வாவ ஸா யதி³த³மஸ்மிந்புருஷே ஶரீரமஸ்மிந்ஹீமே ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா ஏததே³வ நாதிஶீயந்தே ॥ 3 ॥
யா வை ஸா ப்ருதி²வீ கா³யத்ரீ இயம் வாவ ஸா இத³மேவ । தத்கிம் ? யதி³த³மஸ்மிந்புருஷே கார்யகரணஸங்கா⁴தே ஜீவதி ஶரீரம் , பார்தி²வத்வாச்ச²ரீரஸ்ய । கத²ம் ஶரீரஸ்ய கா³யத்ரீத்வமிதி, உச்யதே — அஸ்மிந்ஹி இமே ப்ராணா: பூ⁴தஶப்³த³வாச்யா: ப்ரதிஷ்டி²தா:, அத: ப்ருதி²வீவத்³பூ⁴தஶப்³த³வாச்யப்ராணப்ரதிஷ்டா²நாத் ஶரீரம் கா³யத்ரீ, ஏததே³வ யஸ்மாச்ச²ரீரம் நாதிஶீயந்தே ப்ராணா: ॥
யத்³வை தத்புருஷே ஶரீரமித³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஹ்ருத³யமஸ்மிந்ஹீமே ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா ஏததே³வ நாதிஶீயந்தே ॥ 4 ॥
யத்³வை தத்புருஷே ஶரீரம் கா³யத்ரீ இத³ம் வாவ தத் । யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: மத்⁴யே புருஷே ஹ்ருத³யம் புண்ட³ரீகாக்²யம் ஏதத்³கா³யத்ரீ । கத²மிதி, ஆஹ — அஸ்மிந்ஹி இமே ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா:, அத: ஶரீரவத் கா³யத்ரீ ஹ்ருத³யம் । ஏததே³வ ச நாதிஶீயந்தே ப்ராணா: । ‘ப்ராணோ ஹ பிதா । ப்ராணோ மாதா’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) ‘அஹிம்ஸந்ஸர்வபூ⁴தாநி’ (சா². உ. 8 । 15 । 1) இதி ஶ்ருதே: பூ⁴தஶப்³த³வாச்யா: ப்ராணா: ॥
ஸைஷா சதுஷ்பதா³ ஷட்³விதா⁴ கா³யத்ரீ ததே³தத்³ருசாப்⁴யநூக்தம் ॥ 5 ॥
ஸைஷா சதுஷ்பதா³ ஷட³க்ஷரபதா³ ச²ந்தோ³ரூபா ஸதீ ப⁴வதி கா³யத்ரீ ஷட்³விதா⁴ — வாக்³பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யப்ராணரூபா ஸதீ ஷட்³விதா⁴ ப⁴வதி । வாக்ப்ராணயோரந்யார்த²நிர்தி³ஷ்டயோரபி கா³யத்ரீப்ரகாரத்வம் , அந்யதா² ஷட்³வித⁴ஸங்க்²யாபூரணாநுபபத்தே: । தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ஏதத் கா³யத்ர்யாக்²யம் ப்³ரஹ்ம கா³யத்ர்யநுக³தம் கா³யத்ரீமுகே²நோக்தம் ருசா அபி மந்த்ரேணாப்⁴யநூக்தம் ப்ரகாஶிதம் ॥
தாவாநஸ்ய மஹிமா ததோ ஜ்யாயம்ஶ்ச பூருஷ: । பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வீதி ॥ 6 ॥
தாவாந் அஸ்ய கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸமஸ்தஸ்ய மஹிமா விபூ⁴திவிஸ்தார:, யாவாம்ஶ்சதுஷ்பாத்ஷட்³வித⁴ஶ்ச ப்³ரஹ்மணோ விகார: பாதோ³ கா³யத்ரீதி வ்யாக்²யாத: । அத: தஸ்மாத்³விகாரலக்ஷணாத்³கா³யத்ர்யாக்²யாத்³வாசாரம்ப⁴ணமாத்ராத் ததோ ஜ்யாயந் மஹத்தரஶ்ச பரமார்த²ஸத்யரூபோ(அ)விகார: பூருஷ: புருஷ: ஸர்வபூரணாத் புரி ஶயநாச்ச । தஸ்ய அஸ்ய பாத³: ஸர்வா ஸர்வாணி பூ⁴தாநி தேஜோப³ந்நாதீ³நி ஸஸ்தா²வரஜங்க³மாநி, த்ரிபாத் த்ரய: பாதா³ அஸ்ய ஸோ(அ)யம் த்ரிபாத் ; த்ரிபாத³ம்ருதம் புருஷாக்²யம் ஸமஸ்தஸ்ய கா³யத்ர்யாத்மநோ தி³வி த்³யோதநவதி ஸ்வாத்மந்யவஸ்தி²தமித்யர்த² இதி ॥
யத்³வை தத்³ப்³ரஹ்மேதீத³ம் வாவ தத்³யோயம் ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶோ யோ வை ஸ ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶ: ॥ 7 ॥
யத்³வை தத் த்ரிபாத³ம்ருதம் கா³யத்ரீமுகே²நோக்தம் ப்³ரஹ்மேதி, இத³ம் வாவ தத் இத³மேவ தத் ; யோ(அ)யம் ப்ரஸித்³த⁴: ப³ஹிர்தா⁴ ப³ஹி: புருஷாதா³காஶ: பௌ⁴திகோ யோ வை, ஸ ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶ உக்த: ॥
அயம் வாவ ஸ யோ(அ)யமந்த: புருஷ ஆகாஶோ யோ வை ஸோ(அ)ந்த: புருஷ ஆகாஶ: ॥ 8 ॥
அயம் வாவ ஸ:, யோ(அ)யமந்த: புருஷே ஶரீரே ஆகாஶ: । யோ வை ஸோ(அ)ந்த: புருஷ ஆகாஶ: ॥
அயம் வாவ ஸ யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்ததே³தத்பூர்ணமப்ரவர்தி பூர்ணாமப்ரவர்திநீம் ஶ்ரியம் லப⁴தே ய ஏவம் வேத³ ॥ 9 ॥
அயம் வாவ ஸ:, யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே ஆகாஶ: । கத²மேகஸ்ய ஸத ஆகாஶஸ்ய த்ரிதா⁴ பே⁴த³ இதி, உச்யதே — பா³ஹ்யேந்த்³ரியவிஷயே ஜாக³ரிதஸ்தா²நே நப⁴ஸி து³:க²பா³ஹுல்யம் த்³ருஶ்யதே । ததோ(அ)ந்த:ஶரீரே ஸ்வப்நஸ்தா²நபூ⁴தே மந்த³தரம் து³:க²ம் ப⁴வதி । ஸ்வப்நாந்பஶ்யதோ ஹ்ருத³யஸ்தே² புநர்நப⁴ஸி ந கஞ்சந காமம் காமயதே ந கஞ்சந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி । அத: ஸர்வது³:க²நிவ்ருத்திரூபமாகாஶம் ஸுஷுப்தஸ்தா²நம் । அதோ யுக்தமேகஸ்யாபி த்ரிதா⁴ பே⁴தா³ந்வாக்²யாநம் । ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³ரப்⁴ய ஆகாஶஸ்ய ஹ்ருத³யே ஸங்கோசகரணம் சேத:ஸமாதா⁴நஸ்தா²நஸ்துதயே — யதா² ‘த்ரயாணாமபி லோகாநாம் குருக்ஷேத்ரம் விஶிஷ்யதே । அர்த⁴தஸ்து குருக்ஷேத்ரமர்த⁴தஸ்து ப்ருதூ²த³கம்’ ( ? ) இதி, தத்³வத் । ததே³தத்³தா⁴ர்தா³காஶாக்²யம் ப்³ரஹ்ம பூர்ணம் ஸர்வக³தம் , ந ஹ்ருத³யமாத்ரபரிச்சி²ந்நமிதி மந்தவ்யம் , யத்³யபி ஹ்ருத³யாகாஶே சேத: ஸமாதீ⁴யதே । அப்ரவர்தி ந குதஶ்சித்க்வசித்ப்ரவர்திதும் ஶீலமஸ்யேத்யப்ரவர்தி, தத³நுச்சி²த்தித⁴ர்மகம் । யதா² அந்யாநி பூ⁴தாநி பரிச்சி²ந்நாந்யுச்சி²த்தித⁴ர்மகாணி, ந ததா² ஹார்த³ம் நப⁴: । பூர்ணாமப்ரவர்திநீமநுச்சே²தா³த்மிகாம் ஶ்ரியம் விபூ⁴திம் கு³ணப²லம் லப⁴தே த்³ருஷ்டம் । ய ஏவம் யதோ²க்தம் பூர்ணாப்ரவர்திகு³ணம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ஜாநாதி இஹைவ ஜீவந் தத்³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யத இத்யர்த²: ॥
த்ரயோத³ஶ: க²ண்ட³:
தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்ய பஞ்ச தே³வஸுஷய: ஸ யோ(அ)ஸ்ய ப்ராங்ஸுஷி: ஸ ப்ராணஸ்தச்சக்ஷு: ஸ ஆதி³த்யஸ்ததே³தத்தேஜோ(அ)ந்நாத்³யமித்யுபாஸீத தேஜஸ்வ்யந்நாதோ³ ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 1 ॥
தஸ்ய ஹ வா இத்யாதி³நா கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: உபாஸநாங்க³த்வேந த்³வாரபாலாதி³கு³ணவிதா⁴நார்த²மாரப்⁴யதே । யதா² லோகே த்³வாரபாலா: ராஜ்ஞ உபாஸநேந வஶீக்ருதா ராஜப்ராப்த்யர்தா² ப⁴வந்தி, ததே²ஹாபீதி । தஸ்ய இதி ப்ரக்ருதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்யேத்யர்த²: । ஏதஸ்ய அநந்தரநிர்தி³ஷ்டஸ்ய பஞ்ச பஞ்சஸங்க்²யாகா: தே³வாநாம் ஸுஷய: தே³வஸுஷய: ஸ்வர்க³லோகப்ராப்தித்³வாரச்சி²த்³ராணி, தே³வை: ப்ராணாதி³த்யாதி³பி⁴: ரக்ஷ்யமாணாநி இத்யதோ தே³வஸுஷய: ; தஸ்ய ஸ்வர்க³லோகப⁴வநஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்ய அஸ்ய ய: ப்ராங்ஸுஷி: பூர்வாபி⁴முக²ஸ்ய ப்ராக்³க³தம் யச்சி²த்³ரம் த்³வாரம் ஸ ப்ராண: ; தத்ஸ்த²: தேந த்³வாரேண ய: ஸஞ்சரதி வாயுவிஶேஷ: ஸ ப்ராக³நிதீதி ப்ராண: । தேநைவ ஸம்ப³த்³த⁴மவ்யதிரிக்தம் தச்சக்ஷு: ; ததை²வ ஸ ஆதி³த்ய: ‘ஆதி³த்யோ ஹ வை ப்³ராஹ்மப்ராண:’ (ப்ர. உ. 3 । 8) இதி ஶ்ருதே: சக்ஷுரூபப்ரதிஷ்டா²க்ரமேண ஹ்ருதி³ ஸ்தி²த: ; ‘ஸ ஆதி³த்ய: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி சக்ஷுஷி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 20) இத்யாதி³ ஹி வாஜஸநேயகே । ப்ராணவாயுதே³வதைவ ஹி ஏகா சக்ஷுராதி³த்யஶ்ச ஸஹாஶ்ரயேண । வக்ஷ்யதி ச — ப்ராணாய ஸ்வாஹேதி ஹுதம் ஹவி: ஸர்வமேதத்தர்பயதீதி । ததே³தத் ப்ராணாக்²யம் ஸ்வர்க³லோகத்³வாரபாலத்வாத் ப்³ரஹ்ம । ஸ்வர்க³லோகம் ப்ரதிபித்ஸு: தேஜஸ்வீ ஏதத் சக்ஷுராதி³த்யஸ்வரூபேண அந்நாத்³யத்வாச்ச ஸவிது: தேஜ: அந்நாத்³யம் இத்யாப்⁴யாம் கு³ணாப்⁴யாம் உபாஸீத । தத: தேஜஸ்வ்யந்நாத³ஶ்ச ஆமயாவித்வரஹிதோ ப⁴வதி ; ய ஏவம் வேத³ தஸ்யைதத்³கு³ணப²லம் । உபாஸநேந வஶீக்ருதோ த்³வாரப: ஸ்வர்க³லோகப்ராப்திஹேதுர்ப⁴வதீதி முக்²யம் ச ப²லம் ॥
அத² யோ(அ)ஸ்ய த³க்ஷிண: ஸுஷி: ஸ வ்யாநஸ்தச்ச்²ரோத்ரꣳ ஸ சந்த்³ரமாஸ்ததே³தச்ச்²ரீஶ்ச யஶஶ்சேத்யுபாஸீத ஶ்ரீமாந்யஶஸ்வீ ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 2 ॥
அத² யோ(அ)ஸ்ய த³க்ஷிண: ஸுஷி: தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸ வீர்யவத்கர்ம குர்வந் விக்³ருஹ்ய வா ப்ராணாபாநௌ நாநா வா அநிதீதி வ்யாந: । தத்ஸம்ப³த்³த⁴மேவ ச தச்ச்²ரோத்ரமிந்த்³ரியம் । ததா² ஸ சந்த்³ரமா: — ஶ்ரோத்ரேண ஸ்ருஷ்டா தி³ஶஶ்ச சந்த்³ரமாஶ்ச இதி ஶ்ருதே: । ஸஹாஶ்ரயௌ பூர்வவத் ; ததே³தத் ஶ்ரீஶ்ச விபூ⁴தி: ஶ்ரோத்ரசந்த்³ரமஸோர்ஜ்ஞாநாந்நஹேதுத்வம் ; அதஸ்தாப்⁴யாம் ஶ்ரீத்வம் । ஜ்ஞாநாந்நவதஶ்ச யஶ: க்²யாதிர்ப⁴வதீதி யஶோஹேதுத்வாத் யஶஸ்த்வம் । அதஸ்தாப்⁴யாம் கு³ணாப்⁴யாமுபாஸீதேத்யாதி³ ஸமாநம் ॥ 2 ॥
அத² யோ(அ)ஸ்ய ப்ரத்யங்ஸுஷி: ஸோ(அ)பாந: ஸா வாக்யோ(அ)க்³நிஸ்ததே³தத்³ப்³ரஹ்மவர்சஸமந்நாத்³யமித்யுபாஸீத ப்³ரஹ்மவர்சஸ்யந்நாதோ³ ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 3 ॥
அத² யோ(அ)ஸ்ய ப்ரத்யங்ஸுஷி: பஶ்சிம: தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸ மூத்ரபுரீஷாத்³யபநயந் அதோ⁴(அ)நிதீத்யபாந: । ஸா ததா² வாக் , தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த் ; ததா² அக்³நி: ; ததே³தத்³ப்³ரஹ்மவர்சஸம் வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயநிமித்தம் தேஜ: ப்³ரஹ்மவர்சஸம் , அக்³நிஸம்ப³ந்தா⁴த்³வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய । அந்நக்³ரஸநஹேதுத்வாத் அபாநஸ்ய அந்நாத்³யத்வம் । ஸமாநமந்யத் ॥
அத² யோ(அ)ஸ்யோத³ங்ஸுஷி: ஸ ஸமாநஸ்தந்மந: ஸ பர்ஜந்யஸ்ததே³தத்கீர்திஶ்ச வ்யுஷ்டிஶ்சேத்யுபாஸீத கீர்திமாந்வ்யுஷ்டிமாந்ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 4 ॥
அத² யோ(அ)ஸ்யோத³ங் ஸுஷி: உத³க்³க³த: ஸுஷி: தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸோ(அ)ஶிதபீதே ஸமம் நயதீதி ஸமாந: । தத்ஸம்ப³த்³த⁴ம் மநோ(அ)ந்த:கரணம் , ஸ பர்ஜந்யோ வ்ருஷ்ட்யாத்மகோ தே³வ: பர்ஜந்யநிமித்தாஶ்ச ஆப இதி, ‘மநஸா ஸ்ருஷ்டா ஆபஶ்ச வருணஶ்ச’ (ஐ. ஆ. 2 । 1) இதி ஶ்ருதே: । ததே³தத்கீர்திஶ்ச, மநஸோ ஜ்ஞாநஸ்ய கீர்திஹேதுத்வாத் । ஆத்மபரோக்ஷம் விஶ்ருதத்வம் கீர்திர்யஶ: । ஸ்வகரணஸம்வேத்³யம் விஶ்ருதத்வம் வ்யுஷ்டி: காந்திர்தே³ஹக³தம் லாவண்யம் । ததஶ்ச கீர்திஸம்ப⁴வாத்கீர்திஶ்சேதி । ஸமாநமந்யத் ॥
அத² யோ(அ)ஸ்யோர்த்⁴வ: ஸுஷி: ஸ உதா³ந: ஸ வாயு: ஸ ஆகாஶஸ்ததே³ததோ³ஜஶ்ச மஹஶ்சேத்யுபாஸீதௌஜஸ்வீ மஹஸ்வாந்ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 5 ॥
அத² யோ(அ)ஸ்யோர்த்⁴வ: ஸுஷி: ஸ உதா³ந: ஆ பாத³தலாதா³ரப்⁴யோர்த்⁴வமுத்க்ரமணாத் உத்கர்ஷார்த²ம் ச கர்ம குர்வந் அநிதீத்யுதா³ந: । ஸ வாயு: ததா³தா⁴ரஶ்ச ஆகாஶ: । ததே³தத் வாய்வாகாஶயோரோஜோஹேதுத்வாதோ³ஜ: ப³லம் மஹத்வாச்ச மஹ இதி । ஸமாநமந்யத் ॥
தே வா ஏதே பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா: ஸ்வர்க³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபா: ஸ ய ஏதாநேவம் பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷாந்ஸ்வர்க³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபாந்வேதா³ஸ்ய குலே வீரோ ஜாயதே ப்ரதிபத்³யதே ஸ்வர்க³ம் லோகம் ய ஏதாநேவம் பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷாந்ஸ்வர்க³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபாந்வேத³ ॥ 6 ॥
தே வா ஏதே யதோ²க்தா: பஞ்சஸுஷிஸம்ப³ந்தா⁴த் பஞ்ச ப்³ரஹ்மணோ ஹார்த³ஸ்ய புருஷா: ராஜபுருஷா இவ த்³வாரஸ்தா²: ஸ்வர்க³ஸ்ய ஹார்த³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபா: த்³வாரபாலா: । ஏதைர்ஹி சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரவாங்மந:ப்ராணைர்ப³ஹிர்முக²ப்ரவ்ருத்தைர்ப்³ரஹ்மணோ ஹார்த³ஸ்ய ப்ராப்தித்³வாராணி நிருத்³தா⁴நி । ப்ரத்யக்ஷம் ஹி ஏதத³ஜிதகரணதயா பா³ஹ்யவிஷயாஸங்கா³ந்ருதப்ரரூட⁴த்வாத் ந ஹார்தே³ ப்³ரஹ்மணி மநஸ்திஷ்ட²தி । தஸ்மாத்ஸத்யமுக்தமேதே பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா: ஸ்வர்க³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபா இதி । அத: ஸ ய ஏதாநேவம் யதோ²க்தகு³ணவிஶிஷ்டாந் ஸ்வர்க³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபாந் வேத³ உபாஸ்தே உபாஸநயா வஶீகரோதி, ஸ ராஜத்³வாரபாலாநிவோபாஸநேந வஶீக்ருத்ய தைரநிவாரித: ப்ரதிபத்³யதே ஸ்வர்க³ம் லோகம் ராஜாநமிவ ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம । கிம் ச அஸ்ய விது³ஷ: குலே வீர: புத்ரோ ஜாயதே வீரபுருஷஸேவநாத் । தஸ்ய ச ருணாபாகரணேந ப்³ரஹ்மோபாஸநப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வம் । ததஶ்ச ஸ்வர்க³லோகப்ரதிபத்தயே பாரம்பர்யேண ப⁴வதீதி ஸ்வர்க³லோகப்ரதிபத்திரேவைகம் ப²லம் ॥
அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷ்வித³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி: ॥ 7 ॥
அத² யத் அஸௌ வித்³வாந் ஸ்வர்க³ம் லோகம் வீரபுருஷஸேவநாத்ப்ரதிபத்³யதே, யச்சோக்தம் த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வீதி, ததி³த³ம் லிங்கே³ந சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரேந்த்³ரியகோ³சரமாபாத³யிதவ்யம் , யதா² அக்³ந்யாதி³ தூ⁴மாதி³லிங்கே³ந । ததா² ஹி ஏவமேவேத³மிதி யதோ²க்தே அர்தே² த்³ருடா⁴ ப்ரதீதி: ஸ்யாத் — அநந்யத்வேந ச நிஶ்சய இதி । அத ஆஹ — யத³த: அமுஷ்மாத் தி³வ: த்³யுலோகாத் , பர: பரமிதி லிங்க³வ்யத்யயேந, ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே, ஸ்வயம்ப்ரப⁴ம் ஸதா³ப்ரகாஶத்வாத்³தீ³ப்யத இவ தீ³ப்யத இத்யுச்யதே, அக்³ந்யாதி³வஜ்ஜ்வலநலக்ஷணாயா தீ³ப்தேரஸம்ப⁴வாத் । விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வித்யேதஸ்ய வ்யாக்²யாநம் ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்விதி, ஸம்ஸாராது³பரீத்யர்த²: ; ஸம்ஸார ஏவ ஹி ஸர்வ:, அஸம்ஸாரிண: ஏகத்வாந்நிர்பே⁴த³த்வாச்ச । அநுத்தமேஷு, தத்புருஷஸமாஸாஶங்காநிவ்ருத்தயே ஆஹ உத்தமேஷு லோகேஷ்விதி ; ஸத்யலோகாதி³ஷு ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³கார்யரூபஸ்ய பரஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஆஸந்நத்வாது³ச்யதே உத்தமேஷு லோகேஷ்விதி । இத³ம் வாவ இத³மேவ தத் யதி³த³மஸ்மிந்புருஷே அந்த: மத்⁴யே ஜ்யோதி: சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரக்³ராஹ்யேண லிங்கே³நோஷ்ணிம்நா ஶப்³தே³ந ச அவக³ம்யதே । யத் த்வசா ஸ்பர்ஶரூபேண க்³ருஹ்யதே தச்சக்ஷுஷைவ, த்³ருட⁴ப்ரதீதிகரத்வாத்த்வச:, அவிநாபூ⁴தத்வாச்ச ரூபஸ்பர்ஶயோ: ॥
தஸ்யைஷா த்³ருஷ்டிர்யத்ரைதத³ஸ்மிஞ்ச²ரீரே ஸꣳஸ்பர்ஶேநோஷ்ணிமாநம் விஜாநாதி தஸ்யைஷா ஶ்ருதிர்யத்ரைதத்கர்ணாவபிக்³ருஹ்ய நிநத³மிவ நத³து²ரிவாக்³நேரிவ ஜ்வலத உபஶ்ருணோதி ததே³தத்³த்³ருஷ்டம் ச ஶ்ருதம் சேத்யுபாஸீத சக்ஷுஷ்ய: ஶ்ருதோ ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ய ஏவம் வேத³ ॥ 8 ॥
கத²ம் புந: தஸ்ய ஜ்யோதிஷ: லிங்க³ம் த்வக்³த்³ருஷ்டிகோ³சரத்வமாபத்³யத இதி, ஆஹ — யத்ர யஸ்மிந்காலே, ஏததி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , அஸ்மிஞ்ஶரீரே ஹஸ்தேந ஆலப்⁴ய ஸம்ஸ்பர்ஶேந உஷ்ணிமாநம் ரூபஸஹபா⁴விநமுஷ்ணஸ்பர்ஶபா⁴வம் விஜாநாதி, ஸ ஹி உஷ்ணிமா நாமரூபவ்யாகரணாய தே³ஹமநுப்ரவிஷ்டஸ்ய சைதந்யாத்மஜ்யோதிஷ: லிங்க³ம் , அவ்யபி⁴சாராத் । ந ஹி ஜீவந்தமாத்மாநமுஷ்ணிமா வ்யபி⁴சரதி । உஷ்ண ஏவ ஜீவிஷ்யந் ஶீதோ மரிஷ்யந் இதி ஹி விஜ்ஞாயதே । மரணகாலே ச தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாமிதி பரேணாவிபா⁴க³த்வோபக³மாத் । அத: அஸாதா⁴ரணம் லிங்க³மௌஷ்ண்யமக்³நேரிவ தூ⁴ம: । அதஸ்தஸ்ய பரஸ்யைஷா த்³ருஷ்டி: ஸாக்ஷாதி³வ த³ர்ஶநம் த³ர்ஶநோபாய இத்யர்த²: । ததா² தஸ்ய ஜ்யோதிஷ: ஏஷா ஶ்ருதி: ஶ்ரவணம் ஶ்ரவணோபாயோ(அ)ப்யுச்யமாந: । யத்ர யதா³ புருஷ: ஜ்யோதிஷோ லிங்க³ம் ஶுஶ்ரூஷதி ஶ்ரோதுமிச்ச²தி, ததா³ ஏதத் கர்ணாவபிக்³ருஹ்ய, ஏதச்ச²ப்³த³: க்ரியாவிஶேஷணம் , அபிக்³ருஹ்ய அபிதா⁴யேத்யர்த²:, அங்கு³லிப்⁴யாம் ப்ரோர்ணுத்ய நிநத³மிவ ரத²ஸ்யேவ கோ⁴ஷோ நிநத³: தமிவ ஶ்ருணோதி, நத³து²ரிவ ருஷப⁴கூஜிதமிவ ஶப்³த³:, யதா² ச அக்³நேர்ப³ஹிர்ஜ்வலத: ஏவம் ஶப்³த³மந்த:ஶரீரே உபஶ்ருணோதி, ததே³தத் ஜ்யோதி: த்³ருஷ்டஶ்ருதலிங்க³த்வாத் த்³ருஷ்டம் ச ஶ்ருதம் ச இத்யுபாஸீத । ததோ²பாஸநாத் சக்ஷுஷ்ய: த³ர்ஶநீய: ஶ்ருத: விஶ்ருதஶ்ச । யத் ஸ்பர்ஶகு³ணோபாஸநநிமித்தம் ப²லம் தத் ரூபே ஸம்பாத³யதி சக்ஷுஷ்ய இதி, ரூபஸ்பர்ஶயோ: ஸஹபா⁴வித்வாத் , இஷ்டத்வாச்ச த³ர்ஶநீயதாயா: । ஏவம் ச வித்³யாயா: ப²லமுபபந்நம் ஸ்யாத் , ந து ம்ருது³த்வாதி³ஸ்பர்ஶவத்த்வே । ய ஏவம் யதோ²க்தௌ கு³ணௌ வேத³ । ஸ்வர்க³லோகப்ரதிபத்திஸ்து உக்தமத்³ருஷ்டம் ப²லம் । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: ॥
சதுர்த³ஶ: க²ண்ட³:
புநஸ்தஸ்யைவ த்ரிபாத³ம்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)நந்தகு³ணவதோ(அ)நந்தஶக்தேரநேகபே⁴தோ³பாஸ்யஸ்ய விஶிஷ்டகு³ணஶக்திமத்த்வேநோபாஸநம் விதி⁴த்ஸந் ஆஹ —
+“ஸர்வம்+க²ல்வித³ம்+ப்³ரஹ்ம”
ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத । அத² க²லு க்ரதுமய: புருஷோ யதா²க்ரதுரஸ்மிம்ல்லோகே புருஷோ ப⁴வதி ததே²த: ப்ரேத்ய ப⁴வதி ஸ க்ரதும் குர்வீத ॥ 1 ॥
ஸர்வம் ஸமஸ்தம் , க²ல்விதி வாக்யாலங்காரார்தோ² நிபாத: । இத³ம் ஜக³த் நாமரூபவிக்ருதம் ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயம் ப்³ரஹ்ம காரணம் ; வ்ருத்³த⁴தமத்வாத் ப்³ரஹ்ம । கத²ம் ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமித்யத ஆஹ — தஜ்ஜலாநிதி ; தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ ஜாதம் தேஜோப³ந்நாதி³க்ரமேண ஸர்வம் ; அத: தஜ்ஜம் ; ததா² தேநைவ ஜநநக்ரமேண ப்ரதிலோமதயா தஸ்மிந்நேவ ப்³ரஹ்மணி லீயதே ததா³த்மதயா ஶ்லிஷ்யத இதி தல்லம் ; ததா² தஸ்மிந்நேவ ஸ்தி²திகாலே, அநிதி ப்ராணிதி சேஷ்டத இதி । ஏவம் ப்³ரஹ்மாத்மதயா த்ரிஷு காலேஷ்வவிஶிஷ்டம் , தத்³வ்யதிரேகேணாக்³ரஹணாத் । அத: ததே³வேத³ம் ஜக³த் । யதா² ச இத³ம் ததே³வைகமத்³விதீயம் ததா² ஷஷ்டே² விஸ்தரேண வக்ஷ்யாம: । யஸ்மாச்ச ஸர்வமித³ம் ப்³ரஹ்ம, அத: ஶாந்த: ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷரஹித: ஸம்யத: ஸந் , யத் தத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம தத் வக்ஷ்யமாணைர்கு³ணைருபாஸீத । கத²முபாஸீத ? க்ரதும் குர்வீத — க்ரது: நிஶ்சயோ(அ)த்⁴யவஸாய: ஏவமேவ நாந்யதே²த்யவிசல: ப்ரத்யய:, தம் க்ரதும் குர்வீத உபாஸீத இத்யநேந வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । கிம் புந: க்ரதுகரணேந கர்தவ்யம் ப்ரயோஜநம் ? கத²ம் வா க்ரது: கர்தவ்ய: ? க்ரதுகரணம் ச அபி⁴ப்ரேதார்த²ஸித்³தி⁴ஸாத⁴நம் கத²ம் ? இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபாத³நார்த²ம் அதே²த்யாதி³க்³ரந்த²: । அத² க²ல்விதி ஹேத்வர்த²: । யஸ்மாத்க்ரதுமய: க்ரதுப்ராயோ(அ)த்⁴யவஸாயாத்மக: புருஷ: ஜீவ: ; யதா²க்ரது: யாத்³ருஶ: க்ரது: அஸ்ய ஸோ(அ)யம் யதா²க்ரது: யதா²த்⁴யவஸாய: யாத்³ருங்நிஶ்சய: அஸ்மிம்ல்லோகே ஜீவந் இஹ புருஷோ ப⁴வதி, ததா² இத: அஸ்மாத்³தே³ஹாத் ப்ரேத்ய ம்ருத்வா ப⁴வதி ; க்ரத்வநுரூபப²லாத்மகோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஏவம் ஹி ஏதச்சா²ஸ்த்ரதோ த்³ருஷ்டம் — ‘யம் யம் வாபி ஸ்மரந்பா⁴வம் த்யஜத்யந்தே கலேப³ரம்’ (ப⁴. கீ³. 8 । 6) இத்யாதி³ । யத ஏவம் வ்யவஸ்தா² ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டா, அத: ஸ: ஏவம் ஜாநந் க்ரதும் குர்வீத ; யாத்³ருஶம் க்ரதும் வக்ஷ்யாம: தம் । யத ஏவம் ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாது³பபத்³யதே க்ரத்வநுரூபம் ப²லம் , அத: ஸ கர்தவ்ய: க்ரது: ॥
மநோமய: ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூப: ஸத்யஸங்கல்ப ஆகாஶாத்மா ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம: ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வரஸ: ஸர்வமித³மப்⁴யாத்தோ(அ)வாக்யநாத³ர: ॥ 2 ॥
கத²ம் ? மநோமய: மந:ப்ராய: ; மநுதே(அ)நேநேதி மந: தத் ஸ்வவ்ருத்த்யா விஷயேஷு ப்ரவ்ருத்தம் ப⁴வதி, தேந மநஸா தந்மய: ; ததா² ப்ரவ்ருத்த இவ தத்ப்ராயோ நிவ்ருத்த இவ ச । அத ஏவ ப்ராணஶரீர: ப்ராணோ லிங்கா³த்மா விஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தித்³வயஸம்மூர்சி²த:, ‘யோ வை ப்ராண: ஸா ப்ரஜ்ஞா யா வா ப்ரஜ்ஞா ஸ ப்ராண:’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி ஶ்ருதே: । ஸ: ஶரீரம் யஸ்ய, ஸ ப்ராணஶரீர:, ‘மநோமய: ப்ராணஶரீரநேதா’ (மு. உ. 2 । 2 । 8) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । பா⁴ரூப: பா⁴ தீ³ப்தி: சைதந்யலக்ஷணம் ரூபம் யஸ்ய ஸ: பா⁴ரூப: । ஸத்யஸங்கல்ப: ஸத்யா அவிததா²: ஸங்கல்பா: யஸ்ய, ஸோ(அ)யம் ஸத்யஸங்கல்ப: ; ந யதா² ஸம்ஸாரிண இவாநைகாந்திகப²ல: ஸங்கல்ப ஈஶ்வரஸ்யேத்யர்த²: । ஸம்ஸாரிண: அந்ருதேந மித்²யாப²லத்வஹேதுநா ப்ரத்யூட⁴த்வாத் ஸங்கல்பஸ்ய மித்²யாப²லத்வம் வக்ஷ்யதி — ‘அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா⁴:’ (சா². உ. 8 । 3 । 2) இதி । ஆகாஶாத்மா ஆகாஶ இவ ஆத்மா ஸ்வரூபம் யஸ்ய ஸ: ஆகாஶாத்மா । ஸர்வக³தத்வம் ஸூக்ஷ்மத்வம் ரூபாதி³ஹீநத்வம் ச ஆகாஶதுல்யதா ஈஶ்வரஸ்ய । ஸர்வகர்மா ஸர்வம் விஶ்வம் தேநேஶ்வரேண க்ரியத இதி ஜக³த்ஸர்வம் கர்ம யஸ்ய ஸ ஸர்வகர்மா, ‘ஸ ஹி ஸர்வஸ்ய கர்தா’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 13) இதி ஶ்ருதே: । ஸர்வகாம: ஸர்வே காமா தோ³ஷரஹிதா அஸ்யேதி ஸர்வகாம:, ‘த⁴ர்மாவிருத்³தோ⁴ பூ⁴தேஷு காமோ(அ)ஸ்மி’ (ப⁴. கீ³. 7 । 11) இதி ஸ்ம்ருதே: । நநு காமோ(அ)ஸ்மீதி வசநாத் இஹ ப³ஹுவ்ரீஹிர்ந ஸம்ப⁴வதி ஸர்வகாம இதி । ந, காமஸ்ய கர்தவ்யத்வாத் ஶப்³தா³தி³வத்பாரார்த்²யப்ரஸங்கா³ச்ச தே³வஸ்ய । தஸ்மாத் யதே²ஹ ஸர்வகாம இதி ப³ஹுவ்ரீஹி:, ததா² காமோ(அ)ஸ்மீதி ஸ்ம்ருத்யர்தோ² வாச்ய: । ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வே க³ந்தா⁴: ஸுக²கரா அஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஸர்வக³ந்த⁴:, ‘புண்யோ க³ந்த⁴: ப்ருதி²வ்யாம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 9) இதி ஸ்ம்ருதே: । ததா² ரஸா அபி விஜ்ஞேயா: ; அபுண்யக³ந்த⁴ரஸக்³ரஹணஸ்ய பாப்மஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தத்வஶ்ரவணாத் , ‘தஸ்மாத்தேநோப⁴யம் ஜிக்⁴ரதி ஸுரபி⁴ ச து³ர்க³ந்தி⁴ ச । பாப்மநா ஹ்யேஷ வித்³த⁴:’ (சா². உ. 1 । 2 । 2) இதி ஶ்ருதே: । ந ச பாப்மஸம்ஸர்க³ ஈஶ்வரஸ்ய, அவித்³யாதி³தோ³ஷஸ்யாநுபபத்தே: । ஸர்வமித³ம் ஜக³த் அப்⁴யாத்த: அபி⁴வ்யாப்த: । அததேர்வ்யாப்த்யர்த²ஸ்ய கர்தரி நிஷ்டா² । ததா² அவாகீ — உச்யதே அநயேதி வாக் வாகே³வ வாக:, யத்³வா வசேர்க⁴ஞந்தஸ்ய கரணே வாக:, ஸ யஸ்ய வித்³யதே ஸ வாகீ, ந வாகீ அவாகீ । வாக்ப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச அத்ர உபலக்ஷணார்த²: । க³ந்த⁴ரஸாதி³ஶ்ரவணாத் ஈஶ்வரஸ்ய ப்ராப்தாநி க்⁴ராணாதீ³நி கரணாநி க³ந்தா⁴தி³க்³ரஹணாய ; அத: வாக்ப்ரதிஷேதே⁴ந ப்ரதிஷித்⁴யந்தே தாநி ; ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் । அநாத³ர: அஸம்ப்⁴ரம: ; அப்ராப்தப்ராப்தௌ ஹி ஸம்ப்⁴ரம: ஸ்யாத³நாப்தகாமஸ்ய । ந து ஆப்தகாமத்வாத் நித்யத்ருப்தஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸம்ப்⁴ரமோ(அ)ஸ்தி க்வசித் ॥
ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³யே(அ)ணீயாந்வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா ஸர்ஷபாத்³வா ஶ்யாமாகாத்³வா ஶ்யாமாகதண்டு³லாத்³வைஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³யே ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாஜ்ஜ்யாயாந்தி³வோ ஜ்யாயாநேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய: ॥ 3 ॥
ஏஷ: யதோ²க்தகு³ண: மே மம ஆத்மா அந்தர்ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகஸ்யாந்த: மத்⁴யே அணீயாந் அணுதர:, வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா இத்யாதி³ அத்யந்தஸூக்ஷ்மத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । ஶ்யாமாகாத்³வா ஶ்யாமாகதண்டு³லாத்³வா இதி பரிச்சி²ந்நபரிமாணாத் அணீயாநித்யுக்தே(அ)ணுபரிமாணத்வம் ப்ராப்தமாஶங்க்ய, அத: தத்ப்ரதிஷேதா⁴யாரப⁴தே — ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³யே ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா இத்யாதி³நா । ஜ்யாய:பரிமாணாச்ச ஜ்யாயஸ்த்வம் த³ர்ஶயந் அநந்தபரிமாணத்வம் த³ர்ஶயதி — மநோமய இத்யாதி³நா ஜ்யாயாநேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய இத்யந்தேந ॥
ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம: ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வரஸ: ஸர்வமித³மப்⁴யாத்தோ(அ)வாக்யநாத³ர ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³ய ஏதத்³ப்³ரஹ்மைதமித: ப்ரேத்யாபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீதி யஸ்ய ஸ்யாத³த்³தா⁴ ந விசிகித்ஸாஸ்தீதி ஹ ஸ்மாஹ ஶாண்டி³ல்ய: ஶாண்டி³ல்ய: ॥ 4 ॥
யதோ²க்தகு³ணலக்ஷண: ஈஶ்வர: த்⁴யேய:, ந து தத்³கு³ணவிஶிஷ்ட ஏவ — யதா² ராஜபுருஷமாநய சித்ரகு³ம் வா இத்யுக்தே ந விஶேஷணஸ்யாப்யாநயநே வ்யாப்ரியதே, தத்³வதி³ஹாபி ப்ராப்தம் ; அதஸ்தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸர்வகர்மேத்யாதி³ புநர்வசநம் । தஸ்மாத் மநோமயத்வாதி³கு³ணவிஶிஷ்ட ஏவேஶ்வரோ த்⁴யேய: । அத ஏவ ஷஷ்ட²ஸப்தமயோரிவ ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இதி நேஹ ஸ்வாராஜ்யே(அ)பி⁴ஷிஞ்சதி, ஏஷ ம ஆத்மா ஏதத்³ப்³ரஹ்மைதமித: ப்ரேத்யாபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மி இதி லிங்கா³த் ; ந து ஆத்மஶப்³தே³ந ப்ரத்யகா³த்மைவ உச்யதே, மமேதி ஷஷ்ட்²யா: ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²ப்ரத்யாயகத்வாத் , ஏதமபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீதி ச கர்மகர்த்ருத்வநிர்தே³ஶாத் । நநு ஷஷ்டே²(அ)பி ‘அத² ஸம்பத்ஸ்யே’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ஸத்ஸம்பத்தே: காலாந்தரிதத்வம் த³ர்ஶயதி । ந, ஆரப்³த⁴ஸம்ஸ்காரஶேஷஸ்தி²த்யர்த²பரத்வாத் ; ந காலாந்தரிதார்த²தா, அந்யதா² தத்த்வமஸீத்யேதஸ்யார்த²ஸ்ய பா³த⁴ப்ரஸங்கா³த் । யத்³யபி ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரத்யக³ர்த²த்வம் ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மேதி ச ப்ரக்ருதம் ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³ய ஏதத்³ப்³ரஹ்மேத்யுச்யதே, ததா²பி அந்தர்தா⁴நமீஷத³பரித்யஜ்யைவ ஏதமாத்மாநம் இத: அஸ்மாச்ச²ரீராத் ப்ரேத்ய அபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீத்யுக்தம் । யதா²க்ரதுரூபஸ்ய ஆத்மந: ப்ரதிபத்தாஸ்மீதி யஸ்யைவம்வித³: ஸ்யாத் ப⁴வேத் அத்³தா⁴ ஸத்யம் ஏவம் ஸ்யாமஹம் ப்ரேத்ய, ஏவம் ந ஸ்யாமிதி ந ச விசிகித்ஸா அஸ்தி இத்யேதஸ்மிந்நர்தே² க்ரதுப²லஸம்ப³ந்தே⁴, ஸ ததை²வேஶ்வரபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யதே வித்³வாந் , இத்யேததா³ஹ ஸ்ம உக்தவாந்கில ஶாண்டி³ல்யோ நாம ருஷி: । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: ॥
பஞ்சத³ஶ: க²ண்ட³:
‘அஸ்ய குலே வீரோ ஜாயதே’ இத்யுக்தம் । ந வீரஜந்மமாத்ரம் பிதுஸ்த்ராணாய, ‘தஸ்மாத்புத்ரமநுஶிஷ்டம் லோக்யமாஹு:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 17) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அதஸ்தத்³தீ³ர்கா⁴யுஷ்ட்வம் கத²ம் ஸ்யாதி³த்யேவமர்த²ம் கோஶவிஜ்ஞாநாரம்ப⁴: । அப்⁴யர்ஹிதவிஜ்ஞாநவ்யாஸங்கா³த³நந்தரமேவ நோக்தம் ததி³தா³நீமேவ ஆரப்⁴யதே —
அந்தரிக்ஷோத³ர: கோஶோ பூ⁴மிபு³த்⁴நோ ந ஜீர்யதி தீ³ஶோ ஹ்யஸ்ய ஸ்ரக்தயோ த்³யௌரஸ்யோத்தரம் பி³லꣳ ஸ ஏஷ கோஶோ வஸுதா⁴நஸ்தஸ்மிந்விஶ்வமித³ꣳ ஶ்ரிதம் ॥ 1 ॥
அந்தரிக்ஷம் உத³ரம் அந்த:ஸுஷிரம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் அந்தரிக்ஷோத³ர:, கோஶ: கோஶ இவ அநேகத⁴ர்மஸாத்³ருஶ்யாத்கோஶ: ; ஸ ச பூ⁴மிபு³த்⁴ந: பூ⁴மிர்பு³த்⁴நோ மூலம் யஸ்ய ஸ பூ⁴மிபு³த்⁴ந:, ந ஜீர்யதி ந விநஶ்யதி, த்ரைலோக்யாத்மகத்வாத் । ஸஹஸ்ரயுக³காலாவஸ்தா²யீ ஹி ஸ: । தி³ஶோ ஹி அஸ்ய ஸர்வா: ஸ்ரக்தய: கோணா: । த்³யௌரஸ்ய கோஶஸ்ய உத்தரம் ஊர்த்⁴வம் பி³லம் ; ஸ ஏஷ யதோ²க்தகு³ண: கோஶ: வஸுதா⁴ந: வஸு தீ⁴யதே(அ)ஸ்மிந்ப்ராணிநாம் கர்மப²லாக்²யம் , அதோ வஸுதா⁴ந: । தஸ்மிந்நந்த: விஶ்வம் ஸமஸ்தம் ப்ராணிகர்மப²லம் ஸஹ தத்ஸாத⁴நை: இத³ம் யத்³க்³ருஹ்யதே ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணை: ஶ்ரிதம் ஆஶ்ரிதம் ஸ்தி²தமித்யர்த²: ॥
தஸ்ய ப்ராசீ தி³க்³ஜுஹூர்நாம ஸஹமாநா நாம த³க்ஷிணா ராஜ்ஞீ நாம ப்ரதீசீ ஸுபூ⁴தா நாமோதீ³சீ தாஸாம் வாயுர்வத்ஸ: ஸ ய ஏதமேவம் வாயும் தி³ஶாம் வத்ஸம் வேத³ ந புத்ரரோத³ம் ரோதி³தி ஸோ(அ)ஹமேதமேவம் வாயும் தி³ஶாம் வத்ஸம் வேத³ மா புத்ரரோத³ம் ருத³ம் ॥ 2 ॥
தஸ்யாஸ்ய ப்ராசீ தி³க் ப்ராக்³க³தோ பா⁴க³: ஜுஹூர்நாம ஜுஹ்வத்யஸ்யாம் தி³ஶி கர்மிண: ப்ராங்முகா²: ஸந்த இதி ஜுஹூர்நாம । ஸஹமாநா நாம ஸஹந்தே(அ)ஸ்யாம் பாபகர்மப²லாநி யமபுர்யாம் ப்ராணிந இதி ஸஹமாநா நாம த³க்ஷிணா தி³க் । ததா² ராஜ்ஞீ நாம ப்ரதீசீ பஶ்சிமா தி³க் , ராஜ்ஞீ ராஜ்ஞா வருணேநாதி⁴ஷ்டி²தா, ஸந்த்⁴யாராக³யோகா³த்³வா । ஸுபூ⁴தா நாம பூ⁴திமத்³பி⁴ரீஶ்வரகுபே³ராதி³பி⁴ரதி⁴ஷ்டி²தத்வாத் ஸுபூ⁴தா நாம உதீ³சீ । தாஸாம் தி³ஶாம் வாயு: வத்ஸ:, தி³க்³ஜத்வாத்³வாயோ:, புரோவாத இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । ஸ ய: கஶ்சித் புத்ரதீ³ர்க⁴ஜீவிதார்தீ² ஏவம் யதோ²க்தகு³ணம் வாயும் தி³ஶாம் வத்ஸம் அம்ருதம் வேத³, ஸ ந புத்ரரோத³ம் புத்ரநிமித்தம் ரோத³நம் ந ரோதி³தி, புத்ரோ ந ம்ரியத இத்யர்த²: । யத ஏவம் விஶிஷ்டம் கோஶதி³க்³வத்ஸவிஷயம் விஜ்ஞாநம் , அத: ஸோ(அ)ஹம் புத்ரஜீவிதார்தீ² ஏவமேதம் வாயும் தி³ஶாம் வத்ஸம் வேத³ ஜாநே । அத: புத்ரரோத³ம் மா ருத³ம் புத்ரமரணநிமித்தம் புத்ரரோதோ³ மம மா பூ⁴தி³த்யர்த²: ॥
அரிஷ்டம் கோஶம் ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா ப்ராணம் ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா பூ⁴: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா பு⁴வ: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா ஸ்வ: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா ॥ 3 ॥
அரிஷ்டம் அவிநாஶிநம் கோஶம் யதோ²க்தம் ப்ரபத்³யே ப்ரபந்நோ(அ)ஸ்மி புத்ராயுஷே । அமுநாமுநாமுநேதி த்ரிர்நாம க்³ருஹ்ணாதி புத்ரஸ்ய । ததா² ப்ராணம் ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, பூ⁴: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, பு⁴வ: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, ஸ்வ: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, ஸர்வத்ர ப்ரபத்³யே இதி த்ரிர்நாம க்³ருஹ்ணாதி புந: புந: ॥
ஸ யத³வோசம் ப்ராணம் ப்ரபத்³ய இதி ப்ராணோ வா இத³ꣳ ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் கிஞ்ச தமேவ தத்ப்ராபத்ஸி ॥ 4 ॥
ஸ யத³வோசம் ப்ராணம் ப்ரபத்³ய இதி வ்யாக்²யாநார்த²முபந்யாஸ: । ப்ராணோ வா இத³ꣳ ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் ஜக³த் । ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴’ (சா². உ. 7 । 13 । 1) இதி வக்ஷ்யதி । அதஸ்தமேவ ஸர்வம் தத் தேந ப்ராணப்ரதிபாத³நேந ப்ராபத்ஸி ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் ॥
அத² யத³வோசம் பூ⁴: ப்ரபத்³ய இதி ப்ருதி²வீம் ப்ரபத்³யே(அ)ந்தரிக்ஷம் ப்ரபத்³யே தி³வம் ப்ரபத்³ய இத்யேவ தத³வோசம் ॥ 5 ॥
ததா² பூ⁴: ப்ரபத்³யே இதி த்ரீம்ல்லோகாந்பூ⁴ராதீ³ந்ப்ரபத்³யே இதி தத³வோசம் ॥
அத² யத³வோசம் பு⁴வ: ப்ரபத்³ய இத்யக்³நிம் ப்ரபத்³யே வாயும் ப்ரபத்³ய ஆதி³த்யம் ப்ரபத்³ய இத்யேவ தத³வோசம் ॥ 6 ॥
அத² யத³வோசம் பு⁴வ: ப்ரபத்³யே இதி, அக்³ந்யாதீ³ந்ப்ரபத்³யே இதி தத³வோசம் ॥
அத² யத³வோசம் ஸ்வ: ப்ரபத்³ய இத்ய்ருக்³வேத³ம் ப்ரபத்³யே யஜுர்வேத³ம் ப்ரபத்³யே ஸாமவேத³ம் ப்ரபத்³ய இத்யேவ தத³வோசம் தத³வோசம் ॥ 7 ॥
அத² யத³வோசம் ஸ்வ: ப்ரபத்³யே இதி, ருக்³வேதா³தீ³ந்ப்ரபத்³யே இத்யேவ தத³வோசமிதி । உபரிஷ்டாந்மந்த்ராந் ஜபேத் தத: பூர்வோக்தமஜரம் கோஶம் ஸதி³க்³வத்ஸம் யதா²வத்³த்⁴யாத்வா । த்³விர்வசநமாத³ரார்த²ம் ॥
ஷோட³ஶ: க²ண்ட³:
புத்ராயுஷ உபாஸநமுக்தம் ஜபஶ்ச । அதே²தா³நீமாத்மந: தீ³ர்க⁴ஜீவநாயேத³முபாஸநம் ஜபம் ச வித³த⁴தா³ஹ ; ஜீவந்ஹி ஸ்வயம் புத்ராதி³ப²லேந யுஜ்யதே, நாந்யதா² । இத்யத: ஆத்மாநம் யஜ்ஞம் ஸம்பாத³யதி புருஷ: —
புருஷோ வாவ யஜ்ஞஸ்தஸ்ய யாநி சதுர்விம்ஶதி வர்ஷாணி தத்ப்ராத:ஸவநம் சதுர்விம்ஶத்யக்ஷரா கா³யத்ரீ கா³யத்ரம் ப்ராத:ஸவநம் தத³ஸ்ய வஸவோ(அ)ந்வாயத்தா: ப்ராணா வாவ வஸவ ஏதே ஹீத³ம் ஸர்வம் வாஸயந்தி ॥ 1 ॥
புருஷ: ஜீவநவிஶிஷ்ட: கார்யகரணஸங்கா⁴த: யதா²ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ ; வாவஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ; புருஷ ஏவ யஜ்ஞ இத்யர்த²: । ததா² ஹி ஸாமாந்யை: ஸம்பாத³யதி யஜ்ஞத்வம் । கத²ம் ? தஸ்ய புருஷஸ்ய யாநி சதுர்விம்ஶதிவர்ஷாண்யாயுஷ:, தத்ப்ராத:ஸவநம் புருஷாக்²யஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய । கேந ஸாமாந்யேநேதி, ஆஹ — சதுர்விம்ஶத்யக்ஷரா கா³யத்ரீ ச²ந்த³:, கா³யத்ரம் கா³யத்ரீச²ந்த³ஸ்கம் ஹி விதி⁴யஜ்ஞஸ்ய ப்ராத:ஸவநம் ; அத: ப்ராத:ஸவநஸம்பந்நேந சதுர்விம்ஶதிவர்ஷாயுஷா யுக்த: புருஷ: அதோ விதி⁴யஜ்ஞஸாத்³ருஶ்யாத் யஜ்ஞ: । ததோ²த்தரயோரப்யாயுஷோ: ஸவநத்³வயஸம்பத்தி: த்ரிஷ்டுப்³ஜக³த்யக்ஷரஸங்க்²யாஸாமாந்யதோ வாச்யா । கிஞ்ச, தத³ஸ்ய புருஷயஜ்ஞஸ்ய ப்ராத:ஸவநம் விதி⁴யஜ்ஞஸ்யேவ வஸவ: தே³வா அந்வாயத்தா: அநுக³தா: ; ஸவநதே³வதாத்வேந ஸ்வாமிந இத்யர்த²: । புருஷயஜ்ஞே(அ)பி விதி⁴யஜ்ஞ இவ அக்³ந்யாத³யோ வஸவ: தே³வா: ப்ராப்தா இத்யதோ விஶிநஷ்டி — ப்ராணா வாவ வஸவ: வாகா³த³யோ வாயவஶ்ச । ஏதே ஹி யஸ்மாத் இத³ம் புருஷாதி³ப்ராணிஜாதம் ஏதே வாஸயந்தி । ப்ராணேஷு ஹி தே³ஹே வஸத்ஸு ஸர்வமித³ம் வஸதி, நாந்யதா² । இத்யதோ வஸநாத்³வாஸநாச்ச வஸவ: ॥
தம் சேதே³தஸ்மிந்வயஸி கிஞ்சிது³பதபேத்ஸ ப்³ரூயாத்ப்ரா வஸவ இத³ம் மே ப்ராத:ஸவநம் மாத்⁴யம்ந்தி³நꣳ ஸவநமநுஸந்தநுதேதி மாஹம் ப்ராணாநாம் வஸூநாம் மத்⁴யே யஜ்ஞோ விலோப்ஸீயேத்யுத்³தை⁴வ தத ஏத்யக³தோ³ ஹ ப⁴வதி ॥ 2 ॥
தம் சேத் யஜ்ஞஸம்பாதி³நம் ஏதஸ்மிந் ப்ராத:ஸவநஸம்பந்நே வயஸி கிஞ்சித் வ்யாத்⁴யாதி³ மரணஶங்காகாரணம் உபதபேத் து³:க²முத்பாத³யேத் , ஸ ததா³ யஜ்ஞஸம்பாதீ³ புருஷ: ஆத்மாநம் யஜ்ஞம் மந்யமாந: ப்³ரூயாத் ஜபேதி³த்யர்த²: இமம் மந்த்ரம் — ஹே ப்ராணா: வஸவ: இத³ம் மே ப்ராத:ஸவநம் மம யஜ்ஞஸ்ய வர்ததே, தத் மாத்⁴யந்தி³நம் ஸவநம் அநுஸந்தநுதேதி மாத்⁴யந்தி³நேந ஸவநேந ஆயுஷா ஸஹிதம் ஏகீபூ⁴தம் ஸந்ததம் குருதேத்யர்த²: । மா அஹம் யஜ்ஞ: யுஷ்மாகம் ப்ராணாநாம் வஸூநாம் ப்ராத:ஸவநேஶாநாம் மத்⁴யே விலோப்ஸீய விலுப்யேய விச்சி²த்³யேயேத்யர்த²: । இதிஶப்³தோ³ மந்த்ரபரிஸமாப்த்யர்த²: । ஸ தேந ஜபேந த்⁴யாநேந ச தத: தஸ்மாது³பதாபாத் உத் ஏதி உத்³க³ச்ச²தி । உத்³க³ம்ய விமுக்த: ஸந் அக³தோ³ ஹ அநுபதாபோ ப⁴வத்யேவ ॥
அத² யாநி சதுஶ்சத்வாரிம்ஶத்³வர்ஷாணி தந்மாத்⁴யந்தி³நம் ஸவநம் சதுஶ்சத்வாரிம்ஶத³க்ஷரா த்ரிஷ்டுப்த்ரைஷ்டுப⁴ம் மாத்⁴யம்ந்தி³நꣳ ஸவநம் தத³ஸ்ய ருத்³ரா அந்வாயத்தா: ப்ராணா வாவ ருத்³ரா ஏதே ஹீத³ம் ஸர்வꣳ ரோத³யந்தி ॥ 3 ॥
அத² யாநி சதுஶ்சத்வாரிம்ஶத்³வர்ஷாணீத்யாதி³ ஸமாநம் । ருத³ந்தி ரோத³யந்தீதி ப்ராணா ருத்³ரா: । க்ரூரா ஹி தே மத்⁴யமே வயஸி, அதோ ருத்³ரா: ॥
தம் சேதே³தஸ்மிந்வயஸி கிஞ்சிது³பதபேத்ஸப்³ரூயாத்ப்ராணா ருத்³ரா இத³ம் மே மாத்⁴யம்ந்தி³நꣳ ஸவநம் த்ருதீயஸவநமநுஸந்தநுதேதி மாஹம் ப்ராணாநாம் ருத்³ராணாம் மத்⁴யே யஜ்ஞோ விலோப்ஸீயேத்யுத்³தை⁴வ தத ஏத்யக³தோ³ ஹ ப⁴வதி ॥ 4 ॥
அத² யாந்யஷ்டாசத்வாரிꣳஶத்³வர்ஷாணி தத்த்ருதீயஸவநமஷ்டாசத்வாரிꣳஶத³க்ஷரா ஜக³தீ ஜாக³தம் த்ருதீயஸவநம் தத³ஸ்யாதி³த்யா அந்வாயத்தா: ப்ராணா வாவாதி³த்யா ஏதே ஹீத³ம் ஸர்வமாத³த³தே ॥ 5 ॥
தம் சேத³ஸ்மிந்வயஸி கிஞ்சிது³பதபேத்ஸ ப்³ரூயாத்ப்ராணா ஆதி³த்யா இத³ம் மே த்ருதீயஸவநமாயுரநுஸந்தநுதேதி மாஹம் ப்ராணாநாமாதி³த்யாநாம் மத்⁴யே யஜ்ஞோ விலோப்ஸீயேத்யுத்³தை⁴வ தத ஏத்யக³தோ³ ஹைவ ப⁴வதி ॥ 6 ॥
ததா² ஆதி³த்யா: ப்ராணா: । தே ஹி இத³ம் ஶப்³தா³தி³ஜாதம் ஆத³த³தே, அத ஆதி³த்யா: । த்ருதீயஸவநமாயு: ஷோட³ஶோத்தரவர்ஷஶதம் ஸமாபயத அநுஸந்தநுத யஜ்ஞம் ஸமாபயதேத்யர்த²: । ஸமாநமந்யத் ॥
நிஶ்சிதா ஹி வித்³யா ப²லாயேத்யேதத்³த³ர்ஶயந் உதா³ஹரதி —
ஏதத்³த⁴ ஸ்ம வை தத்³வித்³வாநாஹ மஹிதா³ஸ ஐதரேய: ஸ கிம் ம ஏதது³பதபஸி யோ(அ)ஹமநேந ந ப்ரேஷ்யாமீதி ஸ ஹ ஷோட³ஶம் வர்ஷஶதமஜீவத்ப்ர ஹ ஷோட³ஶம் வர்ஷஶதம் ஜீவதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 7 ॥
ஏதத் யஜ்ஞத³ர்ஶநம் ஹ ஸ்ம வை கில தத்³வித்³வாநாஹ மஹிதா³ஸோ நாமத: ; இதராயா அபத்யம் ஐதரேய: । கிம் கஸ்மாத் மே மம ஏதத் உபதபநம் உபதபஸி ஸ த்வம் ஹே ரோக³ ; யோ(அ)ஹம் யஜ்ஞ: அநேந த்வத்க்ருதேநோபதாபேந ந ப்ரேஷ்யாமி ந மரிஷ்யாமி ; அதோ வ்ருதா² தவ ஶ்ரம இத்யர்த²: । இத்யேவமாஹ ஸ்ம — இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ ஏவம்நிஶ்சய: ஸந் ஷோட³ஶம் வர்ஷஶதமஜீவத் । அந்யோ(அ)ப்யேவம்நிஶ்சய: ஷோட³ஶம் வர்ஷஶதம் ப்ரஜீவதி, ய ஏவம் யதோ²க்தம் யஜ்ஞஸம்பாத³நம் வேத³ ஜாநாதி, ஸ இத்யர்த²: ॥
ஸப்தத³ஶ: க²ண்ட³:
ஸ யத³ஶிஶிஷதி யத்பிபாஸதி யந்ந ரமதே தா அஸ்ய தீ³க்ஷா: ॥ 1 ॥
ஸ யத³ஶிஶிஷதீத்யாதி³யஜ்ஞஸாமாந்யநிர்தே³ஶ: புருஷஸ்ய பூர்வேணைவ ஸம்ப³த்⁴யதே । யத³ஶிஶிஷதி அஶிதுமிச்ச²தி ; ததா² பிபாஸதி பாதுமிச்ச²தி ; யந்ந ரமதே இஷ்டாத்³யப்ராப்திநிமித்தம் ; யதே³வம்ஜாதீயகம் து³:க²மநுப⁴வதி, தா அஸ்ய தீ³க்ஷா: ; து³:க²ஸாமாந்யாத்³விதி⁴யஜ்ஞஸ்யேவ ॥
அத² யத³ஶ்நாதி யத்பிப³தி யத்³ரமதே தது³பஸதை³ரேதி ॥ 2 ॥
அத² யத³ஶ்நாதி யத்பிப³தி யத்³ரமதே ரதிம் ச அநுப⁴வதி இஷ்டாதி³ஸம்யோகா³த் , தத் உபஸதை³: ஸமாநதாமேதி । உபஸதா³ம் ச பயோவ்ரதத்வநிமித்தம் ஸுக²மஸ்தி । அல்பபோ⁴ஜநீயாநி ச அஹாந்யாஸந்நாநி இதி ப்ரஶ்வாஸ: ; அதோ(அ)ஶநாதீ³நாமுபஸதா³ம் ச ஸாமாந்யம் ॥
அத² யத்³த⁴ஸதி யஜ்ஜக்ஷதி யந்மைது²நம் சரதி ஸ்துதஶஸ்த்ரைரேவ ததே³தி ॥ 3 ॥
அத² யத்³த⁴ஸதி யஜ்ஜக்ஷதி ப⁴க்ஷயதி யந்மைது²நம் சரதி, ஸ்துதஶஸ்த்ரைரேவ தத்ஸமாநதாமேதி ; ஶப்³த³வத்த்வஸாமாந்யாத் ॥
அத² யத்தபோ தா³நமார்ஜவமஹிம்ஸா ஸத்யவசநமிதி தா அஸ்ய த³க்ஷிணா: ॥ 4 ॥
அத² யத்தபோ தா³நமார்ஜவமஹிம்ஸா ஸத்யவசநமிதி, தா அஸ்ய த³க்ஷிணா:, த⁴ர்மபுஷ்டிகரத்வஸாமாந்யாத் ॥
தஸ்மாதா³ஹு: ஸோஷ்யத்யஸோஷ்டேதி புநருத்பாத³நமேவாஸ்ய தந்மரணமேவாவப்⁴ருத²: ॥ 5 ॥
யஸ்மாச்ச யஜ்ஞ: புருஷ:, தஸ்மாத் தம் ஜநயிஷ்யதி மாதா யதா³, ததா³ ஆஹுரந்யே ஸோஷ்யதீதி தஸ்ய மாதரம் ; யதா³ ச ப்ரஸூதா ப⁴வதி, ததா³ அஸோஷ்ட பூர்ணிகேதி ; விதி⁴யஜ்ஞே இவ ஸோஷ்யதி ஸோமம் தே³வத³த்த:, அஸோஷ்ட ஸோமம் யஜ்ஞத³த்த இதி ; அத: ஶப்³த³ஸாமாந்யாத்³வா புருஷோ யஜ்ஞ: । புநருத்பாத³நமேவாஸ்ய தத் புருஷாக்²யஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய, யத்ஸோஷ்யத்யஸோஷ்டேதி ஶப்³த³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் விதி⁴யஜ்ஞஸ்யேவ । கிஞ்ச தந்மரணமேவ அஸ்ய புருஷயஜ்ஞஸ்ய அவப்⁴ருத²:, ஸமாப்திஸாமாந்யாத் ॥
தத்³தை⁴தத்³கோ⁴ர ஆங்கி³ரஸ: க்ருஷ்ணாய தே³வகீபுத்ராயோக்த்வோவாசாபிபாஸ ஏவ ஸ ப³பூ⁴வ ஸோ(அ)ந்தவேலாயாமேதத்த்ரயம் ப்ரதிபத்³யேதாக்ஷிதமஸ்யச்யுதமஸி ப்ராணஸம் ஶிதமஸீதி தத்ரைதே த்³வே ருசௌ ப⁴வத: ॥ 6 ॥
தத்³தை⁴தத் யஜ்ஞத³ர்ஶநம் கோ⁴ர: நாமத:, ஆங்கி³ரஸ: கோ³த்ரத:, க்ருஷ்ணாய தே³வகீபுத்ராய ஶிஷ்யாய உக்த்வா, உவாச ததே³தத்த்ரயம் இத்யாதி³வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ ச ஏதத்³த³ர்ஶநம் ஶ்ருத்வா அபிபாஸ ஏவாந்யாப்⁴யோ வித்³யாப்⁴யோ ப³பூ⁴வ । இத்த²ம் ச விஶிஷ்டா இயம் , யத்க்ருஷ்ணஸ்ய தே³வகீபுத்ரஸ்ய அந்யாம் வித்³யாம் ப்ரதி த்ருட்³விச்சே²த³கரீ இதி புருஷயஜ்ஞவித்³யாம் ஸ்தௌதி । கோ⁴ர ஆங்கி³ரஸ: க்ருஷ்ணாயோக்த்வேமாம் வித்³யாம் கிமுவாசேதி, ததா³ஹ — ஸ ஏவம் யதோ²க்தயஜ்ஞவித் அந்தவேலாயாம் மரணகாலே ஏதத் மந்த்ரத்ரயம் ப்ரதிபத்³யேத ஜபேதி³த்யர்த²: । கிம் தத் ? அக்ஷிதம் அக்ஷீணம் அக்ஷதம் வா அஸி இத்யேகம் யஜு: । ஸாமர்த்²யாதா³தி³த்யஸ்த²ம் ப்ராணம் ச ஏகீக்ருத்ய ஆஹ । ததா² தமேவ ஆஹ, அச்யுதம் ஸ்வரூபாத³ப்ரச்யுதமஸி இதி த்³விதீயம் யஜு: । ப்ராணஸம்ஶிதம் ப்ராணஶ்ச ஸ ஸம்ஶிதம் ஸம்யக்தநூக்ருதம் ச ஸூக்ஷ்மம் தத் த்வமஸி இதி த்ருதீயம் யஜு: । தத்ர ஏதஸ்மிந்நர்தே² வித்³யாஸ்துதிபரே த்³வே ருசௌ மந்த்ரௌ ப⁴வத:, ந ஜபார்தே², த்ரயம் ப்ரதிபத்³யேத இதி த்ரித்வஸங்க்²யாபா³த⁴நாத் ; பஞ்சஸங்க்²யா ஹி ததா³ ஸ்யாத் ॥
ஆதி³த்ப்ரத்நஸ்ய ரேதஸ: । உத்³வயம் தமஸஸ்பரி ஜ்யோதி: பஶ்யந்த உத்தரꣳஸ்வ: பஶ்யந்தி உத்தரம் தே³வம் தே³வத்ரா ஸூர்யமக³ந்ம ஜ்யோதிருத்தமமிதி ஜ்யோதிருத்தமமிதி ॥ 7 ॥
ஆதி³த் இத்யத்ர ஆகாரஸ்யாநுப³ந்த⁴ஸ்தகார: அநர்த²க இச்ச²ப்³த³ஶ்ச । ப்ரத்நஸ்ய சிரந்தநஸ்ய புராணஸ்யேத்யர்த²: ; ரேதஸ: காரணஸ்ய பீ³ஜபூ⁴தஸ்ய ஜக³த:, ஸதா³க்²யஸ்ய ஜ்யோதி: ப்ரகாஶம் பஶ்யந்தி । ஆஶப்³த³ உத்ஸ்ருஷ்டாநுப³ந்த⁴: பஶ்யந்தீத்யநேந ஸம்ப³த்⁴யதே ; கிம் தஜ்ஜ்யோதி: பஶ்யந்தி ; வாஸரம் அஹ: அஹரிவ தத் ஸர்வதோ வ்யாப்தம் ப்³ரஹ்மணோ ஜ்யோதி: ; நிவ்ருத்தசக்ஷுஷோ ப்³ரஹ்மவித³: ப்³ரஹ்மசர்யாதி³நிவ்ருத்திஸாத⁴நை: ஶுத்³தா⁴ந்த:கரணா: ஆ ஸமந்தத: ஜ்யோதி: பஶ்யந்தீத்யர்த²: । பர: பரமிதி லிங்க³வ்யத்யயேந, ஜ்யோதிஷ்பரத்வாத் , யத் இத்⁴யதே தீ³ப்யதே தி³வி த்³யோதநவதி பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி வர்தமாநம் யேந ஜ்யோதிஷேத்³த⁴: ஸவிதா தபதி சந்த்³ரமா பா⁴தி வித்³யுத்³வித்³யோததே க்³ரஹதாராக³ணா விபா⁴ஸந்தே । கிம் ச, அந்யோ மந்த்ரத்³ருகா³ஹ யதோ²க்தம் ஜ்யோதி: பஶ்யந் — உத்³வயம் தமஸ: அஜ்ஞாநலக்ஷணாத் பரி பரஸ்தாதி³தி ஶேஷ: ; தமஸோ வா அபநேத்ரு யஜ்ஜ்யோதி: உத்தரம் — ஆதி³த்யஸ்த²ம் பரிபஶ்யந்த: வயம் உத் அக³ந்ம இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: ; தஜ்ஜ்யோதி: ஸ்வ: ஸ்வம் ஆத்மீயமஸ்மத்³த்⁴ருதி³ ஸ்தி²தம் , ஆதி³த்யஸ்த²ம் ச ததே³கம் ஜ்யோதி: ; யத் உத்தரம் உத்க்ருஷ்டதரமூர்த்⁴வதரம் வா அபரம் ஜ்யோதிரபேக்ஷ்ய, பஶ்யந்த: உத³க³ந்ம வயம் । கமுத³க³ந்மேதி, ஆஹ । தே³வம் த்³யோதநவந்தம் தே³வத்ரா தே³வேஷு ஸர்வேஷு, ஸூர்யம் ரஸாநாம் ரஶ்மீநாம் ப்ராணாநாம் ச ஜக³த: ஈரணாத்ஸூர்ய: தமுத³க³ந்ம க³தவந்த:, ஜ்யோதிருத்தமம் ஸர்வஜ்யோதிர்ப்⁴ய உத்க்ருஷ்டதமம் அஹோ ப்ராப்தா வயமித்யர்த²: । இத³ம் தஜ்ஜ்யோதி:, யத் ருக்³ப்⁴யாம் ஸ்துதம் யத்³யஜுஸ்த்ரயேண ப்ரகாஶிதம் । த்³விரப்⁴யாஸோ யஜ்ஞகல்பநாபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥
அஷ்டாத³ஶ: க²ண்ட³:
மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபஸீதேத்யத்⁴யாத்மமதா²தி⁴தை³வதமாகாஶோ ப்³ரஹ்மேத்யுப⁴யமாதி³ஷ்டம் ப⁴வத்யத்⁴யாத்மம் சாதி⁴தை³வதம் ச ॥ 1 ॥
மநோமய ஈஶ்வர உக்த: ஆகாஶாத்மேதி ச ப்³ரஹ்மணோ கு³ணைகதே³ஶத்வேந । அதே²தா³நீம் மநஆகாஶயோ: ஸமஸ்தப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதா⁴நார்த² ஆரம்ப⁴: மநோ ப்³ரஹ்மேத்யாதி³ । மந: மநுதே(அ)நேநேத்யந்த:கரணம் தத்³ப்³ரஹ்ம பரமித்யுபாஸீதேதி ஏததா³த்மவிஷயம் த³ர்ஶநம் அத்⁴யாத்மம் । அத² அதி⁴தை³வதம் தே³வதாவிஷயமித³ம் வக்ஷ்யாம: । ஆகாஶோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத ; ஏவமுப⁴யமத்⁴யாத்மமதி⁴தை³வதம் ச உப⁴யம் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிஷயம் ஆதி³ஷ்டம் உபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி ; ஆகாஶமநஸோ: ஸூக்ஷ்மத்வாத் மநஸோபலப்⁴யத்வாச்ச ப்³ரஹ்மண:, யோக்³யம் மநோ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டே:, ஆகாஶஶ்ச, ஸர்வக³தத்வாத்ஸூக்ஷ்மத்வாது³பாதி⁴ஹீநத்வாச்ச ॥
ததே³தச்சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம வாக்பாத³: ப்ராண: பாத³ஶ்சக்ஷு: பாத³: ஶ்ரோத்ரம் பாத³ இத்யத்⁴யாத்மமதா²தி⁴தை³வதமக்³நி: பாதோ³ வாயு: பாத³ ஆதி³த்ய: பாதோ³ தி³ஶ: பாத³ இத்யுப⁴யமேவாதி³ஷ்டம் ப⁴வத்யத்⁴யாத்மம் சைவாதி⁴தை³வதம் ச ॥ 2 ॥
ததே³தத் மநஆக்²யம் சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம, சத்வார: பாதா³ அஸ்யேதி । கத²ம் சதுஷ்பாத்த்வம் மநஸோ ப்³ரஹ்மண இதி, ஆஹ — வாக்ப்ராணஶ்சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமித்யேதே பாதா³: இத்யத்⁴யாத்மம் । அதா²தி⁴தை³வதம் ஆகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)க்³நிர்வாயுராதி³த்யோ தி³ஶ இத்யேதே । ஏவமுப⁴யமேவ சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம ஆதி³ஷ்டம் ப⁴வதி அத்⁴யாத்மம் சைவாதி⁴தை³வதம் ச । தத்ர வாகே³வ மநஸோ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³ இதரபாத³த்ரயாபேக்ஷயா — வாசா ஹி பாதே³நேவ க³வாதி³ வக்தவ்யவிஷயம் ப்ரதி திஷ்ட²தி ; அதோ மநஸ: பாத³ இவ வாக் । ததா² ப்ராணோ க்⁴ராண: பாத³: ; தேநாபி க³ந்த⁴விஷயம் ப்ரதி ச க்ராமதி । ததா² சக்ஷு: பாத³: ஶ்ரோத்ரம் பாத³ இத்யேவமத்⁴யாத்மம் சதுஷ்பாத்த்வம் மநஸோ ப்³ரஹ்மண: । அதா²தி⁴தை³வதம் அக்³நிவாய்வாதி³த்யதி³ஶ: ஆகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மண உத³ர இவ கோ³: பாதா³ இவ லக்³நா உபலப்⁴யந்தே ; தேந தஸ்ய ஆகாஶஸ்ய அக்³ந்யாத³ய: பாதா³ உச்யந்தே । ஏவமுப⁴யமத்⁴யாத்மம் சைவாதி⁴தை³வதம் ச சதுஷ்பாதா³தி³ஷ்டம் ப⁴வதி ॥
வாகே³வ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: ஸோ(அ)க்³நிநா ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தபதி ச பா⁴தி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ய ஏவம் வேத³ ॥ 3 ॥
தத்ர வாகே³வ மநஸோ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: । ஸோ(அ)க்³நிநா அதி⁴தை³வதேந ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தீ³ப்யதே தபதி ச ஸந்தாபம் ச ஔஷ்ண்யம் கரோதி । அத²வா தைலக்⁴ருதாத்³யாக்³நேயாஶநேந இத்³தா⁴ வாக்³பா⁴தி ச தபதி ச வத³நாயோத்ஸாஹவதீ ஸ்யாதி³த்யர்த²: । வித்³வத்ப²லம் , பா⁴தி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந, ய ஏவம் யதோ²க்தம் வேத³ ॥
ப்ராண ஏவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: ஸ வாயுநா ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தபதி ச பா⁴தி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ய ஏவம் வேத³ ॥ 4 ॥
சக்ஷுரேவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: ஸ ஆதி³த்யேந ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தபதி ச பா⁴தி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ய ஏவம் வேத³ ॥ 5 ॥
ஶ்ரோத்ரமேவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: ஸ தி³க்³பி⁴ர்ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தபதி ச பா⁴தி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ய ஏவம் வேத³ ய ஏவம் வேத³ ॥ 6 ॥
ததா² ப்ராண ஏவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: । ஸ வாயுநா க³ந்தா⁴ய பா⁴தி ச தபதி ச । ததா² சக்ஷு: ஆதி³த்யேந ரூபக்³ரஹணாய, ஶ்ரோத்ரம் தி³க்³பி⁴: ஶப்³த³க்³ரஹணாய । வித்³யாப²லம் ஸமாநம் ஸர்வத்ர ப்³ரஹ்மஸம்பத்திரத்³ருஷ்டம் ப²லம் ய ஏவம் வேத³ । த்³விருக்திர்த³ர்ஶநஸமாப்த்யர்தா² ॥
ஏகோநவிம்ஶ: க²ண்ட³:
ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மண: பாத³ உக்த இதி தஸ்மிந்ஸகலப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யர்த²மித³மாரப்⁴யதே —
ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶஸ்தஸ்யோபவ்யாக்²யாநமஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத் । தத்ஸதா³ஸீத்தத்ஸமப⁴வத்ததா³ண்ட³ம் நிரவர்தத தத்ஸம்வத்ஸரஸ்ய மாத்ராமஶயத தந்நிரபி⁴த்³யத தே ஆண்ட³கபாலே ரஜதம் ச ஸுவர்ணம் சாப⁴வதாம் ॥ 1 ॥
ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ: உபதே³ஶ: ; தஸ்யோபவ்யாக்²யாநம் க்ரியதே ஸ்துத்யர்த²ம் । அஸத் அவ்யாக்ருதநாமரூபம் இத³ம் ஜக³த் அஶேஷமக்³ரே ப்ராக³வஸ்தா²யாமுத்பத்தே: ஆஸீத் , ந த்வஸதே³வ ; ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி அஸத்கார்யத்வஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴த் । நநு இஹாஸதே³வேதி விதா⁴நாத்³விகல்ப: ஸ்யாத் । ந, க்ரியாஸ்விவ வஸ்துநி விகல்பாநுபபத்தே: । கத²ம் தர்ஹி இத³மஸதே³வேதி ? நந்வவோசாம அவ்யாக்ருதநாமரூபத்வாத³ஸதி³வாஸதி³தி । நந்வேவஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ; ஸத்யமேவம் , ந து ஸத்த்வாபா⁴வமவதா⁴ரயதி ; கிம் தர்ஹி, வ்யாக்ருதநாமரூபாபா⁴வமவதா⁴ரயதி ; நாமரூபவ்யாக்ருதவிஷயே ஸச்ச²ப்³த³ப்ரயோகோ³ த்³ருஷ்ட: । தச்ச நாமரூபவ்யாகரணமாதி³த்யாயத்தம் ப்ராயஶோ ஜக³த: । தத³பா⁴வே ஹி அந்த⁴ம் தம இவ இத³ம் ந ப்ரஜ்ஞாயேத கிஞ்சந இத்யத: தத்ஸ்துதிபரே வாக்யே ஸத³பீத³ம் ப்ராகு³த்பத்தேர்ஜக³த³ஸதே³வேத்யாதி³த்யம் ஸ்தௌதி ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யர்ஹத்வாய ; ஆதி³த்யநிமித்தோ ஹி லோகே ஸதி³தி வ்யவஹார: — யதா² அஸதே³வேத³ம் ராஜ்ஞ: குலம் ஸர்வகு³ணஸம்பந்நே பூர்ணவர்மணி ராஜந்யஸதீதி தத்³வத் । ந ச ஸத்த்வமஸத்த்வம் வா இஹ ஜக³த: ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் , ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶபரத்வாத் । உபஸம்ஹரிஷ்யத்யந்தே ஆதி³த்யம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்த இதி । தத்ஸதா³ஸீத் தத் அஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்ராகு³த்பத்தே: ஸ்திமிதம் அநிஸ்பந்த³மஸதி³வ ஸத்கார்யாபி⁴முக²ம் ஈஷது³பஜாதப்ரவ்ருத்தி ஸதா³ஸீத் ; ததோ லப்³த⁴பரிஸ்பந்த³ம் தத்ஸமப⁴வத் அல்பதரநாமரூபவ்யாகரணேந அங்குரீபூ⁴தமிவ பீ³ஜம் । ததோ(அ)பி க்ரமேண ஸ்தூ²லீப⁴வத் அத்³ப்⁴ய: ஆண்ட³ம் ஸமவர்தத ஸம்வ்ருத்தம் । ஆண்ட³மிதி தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் । தத³ண்ட³ம் ஸம்வத்ஸரஸ்ய காலஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய மாத்ராம் பரிமாணம் । அபி⁴ந்நஸ்வரூபமேவ அஶயத ஸ்தி²தம் ப³பூ⁴வ । தத் தத: ஸம்வத்ஸரபரிமாணாத்காலாதூ³ர்த்⁴வம் நிரபி⁴த்³யத நிர்பி⁴ந்நம் — வயஸாமிவாண்ட³ம் । தஸ்ய நிர்பி⁴ந்நஸ்யாண்ட³ஸ்ய கபாலே த்³வே ரஜதம் ச ஸுவர்ணம் ச அப⁴வதாம் ஸம்வ்ருத்தே ॥
தத்³யத்³ரஜதம் ஸேயம் ப்ருதி²வீ யத்ஸுவர்ணம் ஸா த்³யௌர்யஜ்ஜராயு தே பர்வதா யது³ல்ப³ம் ஸமேகோ⁴ நீஹாரோ யா த⁴மநயஸ்தா நத்³யோ யத்³வாஸ்தேயமுத³கம் ஸ ஸமுத்³ர: ॥ 2 ॥
தத் தயோ: கபாலயோ: யத்³ரஜதம் கபாலமாஸீத் , ஸேயம் ப்ருதி²வீ ப்ருதி²வ்யுபலக்ஷிதமதோ⁴(அ)ண்ட³கபாலமித்யர்த²: । யத்ஸுவர்ணம் கபாலம் ஸா த்³யௌ: த்³யுலோகோபலக்ஷிதமூர்த்⁴வம் கபாலமித்யர்த²: । யஜ்ஜராயு க³ர்ப⁴பரிவேஷ்டநம் ஸ்தூ²லம் அண்ட³ஸ்ய த்³விஶகலீபா⁴வகாலே ஆஸீத் , தே பர்வதா ப³பூ⁴வு: । யது³ல்ப³ம் ஸூக்ஷ்மம் க³ர்ப⁴பரிவேஷ்டநம் , தத் ஸஹ மேகை⁴: ஸமேக⁴: நீஹாரோ(அ)வஶ்யாய: ப³பூ⁴வேத்யர்த²: । யா க³ர்ப⁴ஸ்ய ஜாதஸ்ய தே³ஹே த⁴மநய: ஶிரா:, தாநத்³யோ ப³பூ⁴வு: । யத் தஸ்ய வஸ்தௌ ப⁴வம் வாஸ்தேயமுத³கம் , ஸ ஸமுத்³ர: ॥
அத² யத்தத³ஜாயத ஸோ(அ)ஸாவாதி³த்யஸ்தம் ஜாயமாநம் கோ⁴ஷா உலூலவோ(அ)நூத³திஷ்ட²ந்ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமாஸ்தஸ்மாத்தஸ்யோத³யம் ப்ரதி ப்ரத்யாயநம் ப்ரதி கோ⁴ஷா உலூலவோ(அ)நூத்திஷ்ட²ந்தி ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா: ॥ 3 ॥
அத² யத்தத³ஜாயத க³ர்ப⁴ரூபம் தஸ்மிந்நண்டே³, ஸோ(அ)ஸாவாதி³த்ய: ; தமாதி³த்யம் ஜாயமாநம் கோ⁴ஷா: ஶப்³தா³: உலூலவ: உரூரவோ விஸ்தீர்ணரவா: உத³திஷ்ட²ந் உத்தி²வந்த: ஈஶ்வரஸ்யேவேஹ ப்ரத²மபுத்ரஜந்மநி ஸர்வாணி ச ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாநி ஸர்வே ச தேஷாம் பூ⁴தாநாம் காமா: காம்யந்த இதி விஷயா: ஸ்த்ரீவஸ்த்ராந்நாத³ய: । யஸ்மாதா³தி³த்யஜந்மநிமித்தா பூ⁴தகாமோத்பத்தி:, தஸ்மாத³த்³யத்வே(அ)பி தஸ்யாதி³த்யஸ்யோத³யம் ப்ரதி ப்ரத்யாயநம் ப்ரதி அஸ்தக³மநம் ச ப்ரதி, அத²வா புந: புந: ப்ரத்யாக³மநம் ப்ரத்யாயநம் தத்ப்ரதி தந்நிமித்தீக்ருத்யேத்யர்த²: ; ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா கோ⁴ஷா உலூலவஶ்சாநுதிஷ்ட²ந்தி । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி ஏதது³த³யாதௌ³ ஸவிது: ॥
ஸ ய ஏதமேவம் வித்³வாநாதி³த்யம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே(அ)ப்⁴யாஶோ ஹ யதே³நம் ஸாத⁴வோ கோ⁴ஷா ஆ ச க³ச்சே²யுருப ச நிம்ரேடே³ரந்நிம்ரேஜேரந் ॥ 4 ॥
ஸ ய: கஶ்சித் ஏதமேவம் யதோ²க்தமஹிமாநம் வித்³வாந்ஸந் ஆதி³த்யம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே, ஸ தத்³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யத இத்யர்த²: । கிஞ்ச த்³ருஷ்டம் ப²லம் அப்⁴யாஶ: க்ஷிப்ரம் தத்³வித³:, யதி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , ஏநமேவம்வித³ம் ஸாத⁴வ: ஶோப⁴நா கோ⁴ஷா:, ஸாது⁴த்வம் கோ⁴ஷாதீ³நாம் யது³பபோ⁴கே³ பாபாநுப³ந்தா⁴பா⁴வ:, ஆ ச க³ச்சே²யு: ஆக³ச்சே²யுஶ்ச, உப ச நிம்ரேடே³ரந் உபநிம்ரேடே³ரம்ஶ்ச — ந கேவலமாக³மநமாத்ரம் கோ⁴ஷாணாம் உபஸுக²யேயுஶ்ச உபஸுக²ம் ச குர்யுரித்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: அத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²: ஆத³ரார்த²ஶ்ச ॥