छान्दोग्योपनिषद्भाष्यम्

ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத — ஓமித்யேதத³க்ஷரம் பரமாத்மநோ(அ)பி⁴தா⁴நம் நேதி³ஷ்ட²ம் ; தஸ்மிந்ஹி ப்ரயுஜ்யமாநே ஸ ப்ரஸீத³தி, ப்ரியநாமக்³ரஹண இவ லோக: ; ததி³ஹ இதிபரம் ப்ரயுக்தம் அபி⁴தா⁴யகத்வாத்³வ்யாவர்திதம் ஶப்³த³ஸ்வரூபமாத்ரம் ப்ரதீயதே ; ததா² ச அர்சாதி³வத் பரஸ்யாத்மந: ப்ரதீகம் ஸம்பத்³யதே ; ஏவம் நாமத்வேந ப்ரதீகத்வேந ச பரமாத்மோபாஸநஸாத⁴நம் ஶ்ரேஷ்ட²மிதி ஸர்வவேதா³ந்தேஷ்வவக³தம் ; ஜபகர்மஸ்வாத்⁴யாயாத்³யந்தேஷு ச ப³ஹுஶ: ப்ரயோகா³த் ப்ரஸித்³த⁴மஸ்ய ஶ்ரைஷ்ட்²யம் ; அத: ததே³தத் , அக்ஷரம் வர்ணாத்மகம் , உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யவயவத்வாது³த்³கீ³த²ஶப்³த³வாச்யம் , உபாஸீத — கர்மாங்கா³வயவபூ⁴தே ஓங்காரேபரமாத்மப்ரதீகே த்³ருடா⁴மைகாக்³ர்யலக்ஷணாம் மதிம் ஸந்தநுயாத் । ஸ்வயமேவ ஶ்ருதி: ஓங்காரஸ்ய உத்³கீ³த²ஶப்³த³வாச்யத்வே ஹேதுமாஹ — ஓமிதி ஹ்யுத்³கா³யதி ; ஓமித்யாரப்⁴ய, ஹி யஸ்மாத் , உத்³கா³யதி, அத உத்³கீ³த² ஓங்கார இத்யர்த²: । தஸ்ய உபவ்யாக்²யாநம் — தஸ்ய அக்ஷரஸ்ய, உபவ்யாக்²யாநம் ஏவமுபாஸநமேவம்விபூ⁴த்யேவம்ப²லமித்யாதி³கத²நம் உபவ்யாக்²யாநம் , ப்ரவர்தத இதி வாக்யஶேஷ: ॥

ஏஷாம் சராசராணாம் பூ⁴தாநாம் ப்ருதி²வீ ரஸ: க³தி: பராயணமவஷ்டம்ப⁴: ; ப்ருதி²வ்யா ஆப: ரஸ: — அப்ஸு ஹி ஓதா ச ப்ரோதா ச ப்ருதி²வீ ; அத: தா: ரஸ: ப்ருதி²வ்யா: । அபாம் ஓஷத⁴ய: ரஸ:, அப்பரிணாமத்வாதோ³ஷதீ⁴நாம் ; தாஸாம் புருஷோ ரஸ:, அந்நபரிணாமத்வாத்புருஷஸ்ய ; தஸ்யாபி புருஷஸ்ய வாக் ரஸ: — புருஷாவயவாநாம் ஹி வாக் ஸாரிஷ்டா², அதோ வாக் புருஷஸ்ய ரஸ உச்யதே ; தஸ்யா அபி வாச:, ருக் ஸர: ஸாரதரா ; ருச: ஸாம ரஸ: ஸாரதரம் ; தஸ்யாபி ஸாம்ந: உத்³கீ³த²: ப்ரக்ருதத்வாதோ³ங்கார: ஸாரதர: ॥

ஏவம் — ஸ ஏஷ: உத்³கீ³தா²க்²ய ஓங்கார:, பூ⁴தாதீ³நாமுத்தரோத்தரரஸாநாம் , அதிஶயேந ரஸ: ரஸதம: ; பரம:, பரமாத்மப்ரதீகத்வாத் ; பரார்த்⁴ய: — அர்த⁴ம் ஸ்தா²நம் , பரம் ச தத³ர்த⁴ம் ச பரார்த⁴ம் , தத³ர்ஹதீதி பரார்த்⁴ய:, — பரமாத்மஸ்தா²நார்ஹ:, பரமாத்மவது³பாஸ்யத்வாதி³த்யபி⁴ப்ராய: ; அஷ்டம: — ப்ருதி²வ்யாதி³ரஸஸங்க்²யாயாம் ; யது³த்³கீ³த²: ய உத்³கீ³த²: ॥

வாச ருக்³ரஸ: . . . இத்யுக்தம் ; கதமா ஸா ருக் ? கதமத்தத்ஸாம: ? கதமோ வா ஸ உத்³கீ³த²: ? கதமா கதமேதி வீப்ஸா ஆத³ரார்தா² । நநு ‘வா ப³ஹூநாம் ஜாதிபரிப்ரஶ்நே ட³தமச்’ (பா. ஸூ. 5 । 3 । 93) இதி ட³தமச்ப்ரத்யய: இஷ்ட: ; ந ஹி அத்ர ருக்³ஜாதிப³ஹுத்வம் ; கத²ம் ட³தமச்ப்ரயோக³: ? நைஷ தோ³ஷ: ; ஜாதௌ பரிப்ரஶ்நோ ஜாதிபரிப்ரஶ்ந: — இத்யேதஸ்மிந்விக்³ரஹே ஜாதாவ்ருக்³வ்யக்தீநாம் ப³ஹுத்வோபபத்தே:, ந து ஜாதே: பரிப்ரஶ்ந இதி விக்³ருஹ்யதே । நநு ஜாதே: பரிப்ரஶ்ந: — இத்யஸ்மிந்விக்³ரஹே ‘கதம: கட²:’ இத்யாத்³யுதா³ஹரணமுபபந்நம் , ஜாதௌ பரிப்ரஶ்ந இத்யத்ர து ந யுஜ்யதே — தத்ராபி கடா²தி³ஜாதாவேவ வ்யக்திப³ஹுத்வாபி⁴ப்ராயேண பரிப்ரஶ்ந இத்யதோ³ஷ: । யதி³ ஜாதே: பரிப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் , ‘கதமா கதமர்க்’ இத்யாதா³வுபஸங்க்²யாநம் கர்தவ்யம் ஸ்யாத் । விம்ருஷ்டம் ப⁴வதி விமர்ஶ: க்ருதோ ப⁴வதி ॥

விமர்ஶே ஹி க்ருதே ஸதி, ப்ரதிவசநோக்திருபபந்நா — வாகே³வ ருக் ப்ராண: ஸாம ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²: இதி । வாக்³ருசோரேகத்வே(அ)பி ந அஷ்டமத்வவ்யாகா⁴த:, பூர்வஸ்மாத் வாக்யாந்தரத்வாத் ; ஆப்திகு³ணஸித்³த⁴யே ஹி ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²: இதி । வாக்ப்ராணௌ ருக்ஸாமயோநீ இதி வாகே³வ ருக் ப்ராண: ஸாம இத்யுச்யதே ; யதா² க்ரமம் ருக்ஸாமயோந்யோர்வாக்ப்ராணயோர்க்³ரஹணே ஹி ஸர்வாஸாம்ருசாம் ஸர்வேஷாம் ச ஸாம்நாமவரோத⁴: க்ருத: ஸ்யாத் ; ஸர்வர்க்ஸாமாவரோதே⁴ ச ருக்ஸாமஸாத்⁴யாநாம் ச ஸர்வகர்மணாமவரோத⁴: க்ருத: ஸ்யாத் ; தத³வரோதே⁴ ச ஸர்வே காமா அவருத்³தா⁴: ஸ்யு: । ஓமித்யேதத³க்ஷரம் உத்³கீ³த²: இதி ப⁴க்த்யாஶங்கா நிவர்த்யதே । தத்³வா ஏதத் இதி மிது²நம் நிர்தி³ஶ்யதே । கிம் தந்மிது²நமிதி, ஆஹ — யத்³வாக்ச ப்ராணஶ்ச ஸர்வர்க்ஸாமகாரணபூ⁴தௌ மிது²நம் ; ருக்ச ஸாம சேதி ருக்ஸாமகாரணௌ ருக்ஸாமஶப்³தோ³க்தாவித்யர்த²: ; ந து ஸ்வாதந்த்ர்யேண ருக்ச ஸாம ச மிது²நம் । அந்யதா² ஹி வாக்ப்ராணஶ்ச இத்யேகம் மிது²நம் , ருக்ஸாம ச அபரம் , இதி த்³வே மிது²நே ஸ்யாதாம் ; ததா² ச தத்³வா ஏதந்மிது²நம் இத்யேகவசநநிர்தே³ஶோ(அ)நுபபந்ந: ஸ்யாத் ; தஸ்மாத் ருக்ஸாமயோந்யோர்வாக்ப்ராணயோரேவ மிது²நத்வம் ॥

ததே³தத் ஏவம்லக்ஷணம் மிது²நம் ஓமித்யேதஸ்மிந்நக்ஷரே ஸம்ஸ்ருஜ்யதே ; ஏவம் ஸர்வகாமாப்திகு³ணவிஶிஷ்டம் மிது²நம் ஓங்காரே ஸம்ஸ்ருஷ்டம் வித்³யத இதி ஓங்காரஸ்ய ஸர்வகாமாப்திகு³ணவத்த்வம் ஸித்³த⁴ம் ; வாங்மயத்வம் ஓங்காரஸ்ய ப்ராணநிஷ்பாத்³யத்வம் ச மிது²நேந ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வம் । மிது²நஸ்ய காமாபயித்ருத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே — யதா² லோகே மிது²நௌ மிது²நாவயவௌ ஸ்த்ரீபும்ஸௌ யதா³ ஸமாக³ச்ச²த: க்³ராம்யத⁴ர்மதயா ஸம்யுஜ்யேயாதாம் ததா³ ஆபயத: ப்ராபயத: அந்யோந்யஸ்ய இதரேதரஸ்ய தௌ காமம் , ததா² ஸ்வாத்மாநுப்ரவிஷ்டேந மிது²நேந ஸர்வகாமாப்திகு³ணவத்த்வம் ஓங்காரஸ்ய ஸித்³த⁴மித்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஆபயிதா ஹ வை காமாநாம் யஜமாநஸ்ய ப⁴வதி, ய ஏதத் அக்ஷரம் ஏவம் ஆப்திகு³ணவத் உத்³கீ³த²ம் உபாஸ்தே, தஸ்ய ஏதத்³யதோ²க்தம் ப²லமித்யர்த²:, ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 5 । 2 । 20) இதி ஶ்ருதே: ॥

ஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவாம்ஶ்ச ஓங்கார: ; கத²ம் ? தத் வை ஏதத் ப்ரக்ருதம் , அநுஜ்ஞாக்ஷரம் அநுஜ்ஞா ச ஸா அக்ஷரம் ச தத் ; அநுஜ்ஞா ச அநுமதி:, ஓங்கார இத்யர்த²: । கத²மநுஜ்ஞேதி, ஆஹ ஶ்ருதிரேவ — யத்³தி⁴ கிஞ்ச யத்கிஞ்ச லோகே ஜ்ஞாநம் த⁴நம் வா அநுஜாநாதி வித்³வாந் த⁴நீ வா, தத்ராநுமதிம் குர்வந் ஓமித்யேவ ததா³ஹ ; ததா² ச வேதே³ ‘த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதி³த்யோமிதி ஹோவாச’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 1) இத்யாதி³ ; ததா² ச லோகே(அ)பி தவேத³ம் த⁴நம் க்³ருஹ்ணாமி இத்யுக்தே ஓமித்யேவ ஆஹ । அத ஏஷா உ ஏவ ஏஷைவ ஹி ஸம்ருத்³தி⁴: யத³நுஜ்ஞா யா அநுஜ்ஞா ஸா ஸம்ருத்³தி⁴:, தந்மூலத்வாத³நுஜ்ஞாயா: ; ஸம்ருத்³தோ⁴ ஹி ஓமித்யநுஜ்ஞாம் த³தா³தி ; தஸ்யாத் ஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவாநோங்கார இத்யர்த²: । ஸம்ருத்³தி⁴கு³ணோபாஸகத்வாத் தத்³த⁴ர்மா ஸந் ஸமர்த⁴யிதா ஹ வை காமாநாம் யஜமாநஸ்ய ப⁴வதி ; ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

அத² இதா³நீமக்ஷரம் ஸ்தௌதி, உபாஸ்யத்வாத் , ப்ரரோசநார்த²ம் ; கத²ம் ? தேந அக்ஷரேண ப்ரக்ருதேந இயம் ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணா த்ரயீவித்³யா, த்ரயீவித்³யாவிஹிதம் கர்மேத்யர்த²: — ந ஹி த்ரயீவித்³யைவ — ஆஶ்ராவணாதி³பி⁴ர்வர்ததே । கர்ம து ததா² ப்ரவர்தத இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ; கத²ம் ? ஓமித்யாஶ்ராவயதி ஓமிதி ஶம்ஸதி ஓமித்யுத்³கா³யதி ; லிங்கா³ச்ச ஸோமயாக³ இதி க³ம்யதே । தச்ச கர்ம ஏதஸ்யைவ அக்ஷரஸ்ய அபசித்யை பூஜார்த²ம் ; பரமாத்மப்ரதீகம் ஹி தத் ; தத³பசிதி: பரமாத்மந ஏவஸ்யாத் , ‘ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 46) இதி ஸ்ம்ருதே: । கிஞ்ச, ஏதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய மஹிம்நா மஹத்த்வேந ருத்விக்³யஜமாநாதி³ப்ராணைரித்யர்த²: ; ததா² ஏதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய ரஸேந வ்ரீஹியவாதி³ரஸநிர்வ்ருத்தேந ஹவிஷேத்யர்த²: ; யாக³ஹோமாதி³ அக்ஷரேண க்ரியதே ; தச்ச ஆதி³த்யமுபதிஷ்ட²தே ; ததோ வ்ருஷ்ட்யாதி³க்ரமேண ப்ராணோ(அ)ந்நம் ச ஜாயதே ; ப்ராணைரந்நேந ச யஜ்ஞஸ்தாயதே ; அத உச்யதே - அக்ஷரஸ்ய மஹிம்நா ரஸேந இதி ॥

தேந அக்ஷரேண உபௌ⁴ குருத:, யஶ்ச ஏதத் அக்ஷரம் ஏவம் யதா²வ்யாக்²யாதம் வேத³, யஶ்ச கர்மமாத்ரவித் அக்ஷரயாதா²த்ம்யம் ந வேத³, தாவுபௌ⁴ குருத: கர்ம ; தேயோஶ்ச கர்மஸாமர்த்²யாதே³வ ப²லம் ஸ்யாத் , கிம் தத்ராக்ஷரயாதா²த்ம்யவிஜ்ஞாநேந இதி ; த்³ருஷ்டம் ஹி லோகே ஹரீதகீம் ப⁴க்ஷயதோ: தத்³ரஸாபி⁴ஜ்ஞேதரயோ: விரேசநம் — நைவம் ; யஸ்மாத் நாநா து வித்³யா ச அவித்³யா ச, பி⁴ந்நே ஹி வித்³யாவித்³யே, து — ஶப்³த³: பக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: ; ந ஓங்காரஸ்ய கர்மாங்க³த்வமாத்ரவிஜ்ஞாநமேவ ரஸதமாப்திஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவத்³விஜ்ஞாநம் ; கிம் தர்ஹி ? ததோ(அ)ப்⁴யதி⁴கம் ; தஸ்மாத் தத³ங்கா³தி⁴க்யாத் தத்ப²லாதி⁴க்யம் யுக்தமித்யபி⁴ப்ராய: ; த்³ருஷ்டம் ஹி லோகே வணிக்ஶப³ரயோ: பத்³மராகா³தி³மணிவிக்ரயே வணிஜோ விஜ்ஞாநாதி⁴க்யாத் ப²லாதி⁴க்யம் ; தஸ்மாத் யதே³வ வித்³யயா விஜ்ஞாநேந யுக்த: ஸந் கரோதி கர்ம ஶ்ரத்³த⁴யா ஶ்ரத்³த³தா⁴நஶ்ச ஸந் , உபநிஷதா³ யோகே³ந யுக்தஶ்சேத்யர்த²:, ததே³வ கர்ம வீர்யவத்தரம் அவித்³வத்கர்மணோ(அ)தி⁴கப²லம் ப⁴வதீதி ; வித்³வத்கர்மணோ வீர்யவத்தரத்வவசநாத³விது³ஷோ(அ)பி கர்ம வீர்யவதே³வ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: । ந ச அவிது³ஷ: கர்மண்யநதி⁴கார:, ஔஷஸ்த்யே காண்டே³ அவிது³ஷாமப்யார்த்விஜ்யத³ர்ஶநாத் । ரஸதமாப்திஸம்ருத்³தி⁴கு³ணவத³க்ஷரமித்யேகமுபாஸநம் , மத்⁴யே ப்ரயத்நாந்தராத³ர்ஶநாத் ; அநேகைர்ஹி விஶேஷணை: அநேகதா⁴ உபாஸ்யத்வாத் க²லு ஏதஸ்யைவ ப்ரக்ருதஸ்ய உத்³கீ³தா²க்²யஸ்ய அக்ஷரஸ்ய உபவ்யாக்²யாநம் ப⁴வதி ॥

தே³வாஸுரா: தே³வாஶ்ச அஸுராஶ்ச ; தே³வா: தீ³வ்யதேர்த்³யோதநார்த²ஸ்ய ஶாஸ்த்ரோத்³பா⁴ஸிதா இந்த்³ரியவ்ருத்தய: ; அஸுரா: தத்³விபரீதா: ஸ்வேஷ்வேவாஸுஷு விஷ்வக்³விஷயாஸு ப்ராணநக்ரியாஸு ரமணாத் ஸ்வாபா⁴விக்ய: தமஆத்மிகா இந்த்³ரியவ்ருத்தய ஏவ ; ஹ வை இதி பூர்வவ்ருத்தோத்³பா⁴ஸகௌ நிபாதௌ ; யத்ர யஸ்மிந்நிமித்தே இதரேதரவிஷயாபஹாரலக்ஷணே ஸம்யேதிரே, ஸம்பூர்வஸ்ய யததே: ஸங்க்³ராமார்த²த்வமிதி, ஸங்க்³ராமம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரீயப்ரகாஶவ்ருத்த்யபி⁴ப⁴வநாய ப்ரவ்ருத்தா: ஸ்வாபா⁴விக்யஸ்தமோரூபா இந்த்³ரியவ்ருத்தய: அஸுரா:, ததா² தத்³விபரீதா: ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயவிவேகஜ்யோதிராத்மாந: தே³வா: ஸ்வாபா⁴விகதமோரூபாஸுராபி⁴ப⁴வநாய ப்ரவ்ருத்தா: இதி அந்யோந்யாபி⁴ப⁴வோத்³ப⁴வரூப: ஸங்க்³ராம இவ, ஸர்வப்ராணிஷு ப்ரதிதே³ஹம் தே³வாஸுரஸங்க்³ராமோ அநாதி³காலப்ரவ்ருத்த இத்யபி⁴ப்ராய: । ஸ இஹ ஶ்ருத்யா ஆக்²யாயிகாரூபேண த⁴ர்மாத⁴ர்மோத்பத்திவிவேகவிஜ்ஞாநாய கத்²யதே ப்ராணவிஶுத்³தி⁴விஜ்ஞாநவிதி⁴பரதயா । அத: உப⁴யே(அ)பி தே³வாஸுரா:, ப்ரஜாபதேரபத்யாநீதி ப்ராஜாபத்யா: — ப்ரஜாபதி: கர்மஜ்ஞாநாதி⁴க்ருத: புருஷ:, ‘புருஷ ஏவோக்த²மயமேவ மஹாந்ப்ரஜாபதி:’ (ஐ. ஆ. 2 । 1 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ; தஸ்ய ஹி ஶாஸ்த்ரீயா: ஸ்வாபா⁴விக்யஶ்ச கரணவ்ருத்தயோ விருத்³தா⁴: அபத்யாநீவ, தது³த்³ப⁴வத்வாத் । தத் தத்ர உத்கர்ஷாபகர்ஷலக்ஷணநிமித்தே ஹ தே³வா: உத்³கீ³த²ம் உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யுபலக்ஷிதமௌத்³கா³த்ரம் கர்ம ஆஜஹ்ரு: ஆஹ்ருதவந்த: ; தஸ்யாபி கேவலஸ்ய ஆஹரணாஸம்ப⁴வாத் ஜ்யோதிஷ்டோமாத்³யாஹ்ருதவந்த இத்யபி⁴ப்ராய: । தத்கிமர்த²மாஜஹ்ருரிதி, உச்யதே — அநேந கர்மணா ஏநாந் அஸுராந் அபி⁴ப⁴விஷ்யாம இதி ஏவமபி⁴ப்ராயா: ஸந்த: ॥

தே ஹ தே³வா: நாஸிக்யம் நாஸிகாயாம் ப⁴வம் ப்ராணம் சேதநாவந்தம் க்⁴ராணம் உத்³கீ³த²கர்தாரம் உத்³கா³தாரம் உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யா உபாஸாஞ்சக்ரிரே உபாஸநம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: ; நாஸிக்யப்ராணத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³தா²க்²யமக்ஷரமோங்காரம் உபாஸாஞ்சக்ரிரே இத்யர்த²: । ஏவம் ஹி ப்ரக்ருதார்த²பரித்யாக³: அப்ரக்ருதார்தோ²பாதா³நம் ச ந க்ருதம் ஸ்யாத் — ‘க²ல்வேதஸ்யாக்ஷரஸ்ய ’ இத்யோங்காரோ ஹி உபாஸ்யதயா ப்ரக்ருத: । நநு உத்³கீ³தோ²பலக்ஷிதம் கர்ம ஆஹ்ருதவந்த இத்யவோச: ; இதா³நீமேவ கத²ம் நாஸிக்யப்ராணத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³தா²க்²யமக்ஷரமோங்காரம் உபாஸாஞ்சக்ரிர இத்யாத்த² ? நைஷ தோ³ஷ: ; உத்³கீ³த²கர்மண்யேவ ஹி தத்கர்த்ருப்ராணதே³வதாத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³த²ப⁴க்த்யவயவஶ்ச ஓங்கார: உபாஸ்யத்வேந விவக்ஷித:, ந ஸ்வதந்த்ர: ; அத: தாத³ர்த்²யேந கர்ம ஆஹ்ருதவந்த இதி யுக்தமேவோக்தம் । தம் ஏவம் தே³வைர்வ்ருதமுத்³கா³தாரம் ஹ அஸுரா: ஸ்வாபா⁴விகதமஆத்மாந: ஜ்யோதீரூபம் நாஸிக்யம் ப்ராணம் தே³வம் ஸ்வகீயேந பாப்மநா அத⁴ர்மாஸங்க³ரூபேண விவிது⁴: வித்³த⁴வந்த:, ஸம்ஸர்க³ம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: । ஸ ஹி நாஸிக்ய: ப்ராண: கல்யாணக³ந்த⁴க்³ரஹணாபி⁴மாநாஸங்கா³பி⁴பூ⁴தவிவேகவிஜ்ஞாநோ ப³பூ⁴வ ; ஸ தேந தோ³ஷேண பாப்மஸம்ஸர்கீ³ ப³பூ⁴வ ; ததி³த³முக்தமஸுரா: பாப்மநா விவிது⁴ரிதி । யஸ்மாதா³ஸுரேண பாப்மநா வித்³த⁴:, தஸ்மாத் தேந பாப்மநா ப்ரேரித: ப்ராண: து³ர்க³ந்த⁴க்³ராஹக: ப்ராணிநாம் । அத: தேந உப⁴யம் ஜிக்⁴ரதி லோக: ஸுரபி⁴ ச து³ர்க³ந்தி⁴ ச, பாப்மநா ஹி ஏஷ: யஸ்மாத் வித்³த⁴: । உப⁴யக்³ரஹணம் அவிவக்ஷிதம் — ‘யஸ்யோப⁴யம் ஹவிரார்திமார்ச்ச²தி’ (தை. ப்³ரா. 3 । 7 । 1) இதி யத்³வத் ; ‘யதே³வேத³மப்ரதிரூபம் ஜிக்⁴ரதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 3) இதி ஸமாநப்ரகரணஶ்ருதே: ॥

முக்²யப்ராணஸ்ய உபாஸ்யத்வாய தத்³விஶுத்³த⁴த்வாநுப⁴வார்த²: அயம் விசார: ஶ்ருத்யா ப்ரவர்தித: । அத: சக்ஷுராதி³தே³வதா: க்ரமேண விசார்ய ஆஸுரேண பாப்மநா வித்³தா⁴ இத்யபோஹ்யந்தே । ஸமாநமந்யத் — அத² ஹ வாசம் சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் மந இத்யாதி³ । அநுக்தா அப்யந்யா: த்வக்³ரஸநாதி³தே³வதா: த்³ரஷ்டவ்யா:, ‘ஏவமு க²ல்வேதா தே³வதா: பாப்மபி⁴:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 6) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ॥

ஆஸுரேண பாப்மநா வித்³த⁴த்வாத் ப்ராணாதி³தே³வதா: அபோஹ்ய, அத² அநந்தரம் , ஹ, ய ஏவாயம் ப்ரஸித்³த⁴:, முகே² ப⁴வ: முக்²ய: ப்ராண:, தம் உத்³கீ³த²ம் உபாஸாஞ்சக்ரிரே, தம் ஹ அஸுரா: பூர்வவத் ருத்வா ப்ராப்ய வித³த்⁴வம்ஸு: விநஷ்டா:, அபி⁴ப்ராயமாத்ரேண, அக்ருத்வா கிஞ்சித³பி ப்ராணஸ்ய ; கத²ம் விநஷ்டா இதி, அத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — யதா² லோகே அஶ்மாநம் ஆக²ணம் — ந ஶக்யதே க²நிதும் குத்³தா³லாதி³பி⁴ரபி, டங்கைஶ்ச சே²த்தும் ந ஶக்ய: அக²ந:, அக²ந ஏவ ஆக²ண:, தம் — ருத்வா ஸாமர்த்²யாத் லோஷ்ட: பாம்ஸுபிண்ட³:, ஶ்ருத்யந்தராச்ச — அஶ்மநி க்ஷிப்த: அஶ்மபே⁴த³நாபி⁴ப்ராயேண, தஸ்ய அஶ்மந: கிஞ்சித³ப்யக்ருத்வா ஸ்வயம் வித்⁴வம்ஸேத விதீ³ர்யேத — ஏவம் வித³த்⁴வம்ஸுரித்யர்த²: । ஏவம் விஶுத்³த⁴: அஸுரைரத⁴ர்ஷிதத்வாத் ப்ராண: இதி ॥

ஏவம்வித³: ப்ராணாத்மபூ⁴தஸ்ய இத³ம் ப²லமாஹ — யதா²ஶ்மாநமிதி । ஏஷ ஏவ த்³ருஷ்டாந்த: ; ஏவம் ஹைவ ஸ வித்⁴வம்ஸதே விநஶ்யதி ; கோ(அ)ஸாவிதி, ஆஹ — ய ஏவம்விதி³ யதோ²க்தப்ராணவிதி³ பாபம் தத³நர்ஹம் கர்தும் காமயதே இச்ச²தி யஶ்சாபி ஏநம் அபி⁴தா³ஸதி ஹிநஸ்தி ப்ராணவித³ம் ப்ரதி ஆக்ரோஶதாட³நாதி³ ப்ரயுங்க்தே, ஸோ(அ)ப்யேவமேவ வித்⁴வம்ஸத இத்யர்த²: ; யஸ்மாத் ஸ ஏஷ ப்ராணவித் ப்ராணபூ⁴தத்வாத் அஶ்மாக²ண இவ அஶ்மாக²ண: அத⁴ர்ஷணீய இத்யர்த²: । நநு நாஸிக்யோ(அ)பி ப்ராண: வாய்வாத்மா, யதா² முக்²ய: ; தத்ர நாஸிக்ய: ப்ராண: பாப்மநா வித்³த⁴: — ப்ராண ஏவ ஸந் , ந முக்²ய: — கத²ம் ? நைஷ தோ³ஷ: ; நாஸிக்யஸ்து ஸ்தா²நகரணவைகு³ண்யாத் அஸுரை: பாப்மநா வித்³த⁴:, வாய்வாத்மாபி ஸந் ; முக்²யஸ்து தத³ஸம்ப⁴வாத் ஸ்தா²நதே³வதாப³லீயஸ்த்வாத் ந வித்³த⁴ இதி ஶ்லிஷ்டம் — யதா² வாஸ்யாத³ய: ஶிக்ஷாவத்புருஷாஶ்ரயா: கார்யவிஶேஷம் குர்வந்தி, ந அந்யஹஸ்தக³தா:, தத்³வத் தோ³ஷவத்³த்⁴ராணஸசிவத்வாத்³வித்³தா⁴ க்⁴ராணதே³வதா, ந முக்²ய: ॥

யஸ்மாந்ந வித்³த⁴: அஸுரை: முக்²ய:, தஸ்மாத் நைவ ஏதேந ஸுரபி⁴ ந து³ர்க³ந்தி⁴ ச விஜாநாதி லோக: ; க்⁴ராணேநைவ தது³ப⁴யம் விஜாநாதி ; அதஶ்ச பாப்மகார்யாத³ர்ஶநாத் அபஹதபாப்மா அபஹத: விநாஶித: அபநீத: பாப்மா யஸ்மாத் ஸோ(அ)யமபஹதபாப்மா ஹி ஏஷ:, விஶுத்³த⁴ இத்யர்த²: । யஸ்மாச்ச ஆத்மம்ப⁴ரய: கல்யாணாத்³யாஸங்க³வத்த்வாத் க்⁴ராணாத³ய: — ந ததா² ஆத்மம்ப⁴ரிர்முக்²ய: ; கிம் தர்ஹி ? ஸர்வார்த²: ; கத²மிதி, உச்யதே — தேந முக்²யேந யத³ஶ்நாதி யத்பிப³தி லோக: தேந அஶிதேந பீதேந ச இதராந் ப்ராணாந் க்⁴ராணாதீ³ந் அவதி பாலயதி ; தேந ஹி தேஷாம் ஸ்தி²திர்ப⁴வதீத்யர்த²: ; அத: ஸர்வம்ப⁴ரி: ப்ராண: ; அதோ விஶுத்³த⁴: । கத²ம் புநர்முக்²யாஶிதபீதாப்⁴யாம் ஸ்தி²தி: இதரேஷாம் க³ம்யத இதி, உச்யதே — ஏதமு ஏவ முக்²யம் ப்ராணம் முக்²யப்ராணஸ்ய வ்ருத்திம் , அந்நபாநே இத்யர்த²:, அந்தத: அந்தே மரணகாலே அவித்த்வா அலப்³த்⁴வா உத்க்ராமதி, க்⁴ராணாதி³ப்ராணஸமுதா³ய இத்யர்த²: ; அப்ராணோ ஹி ந ஶக்நோத்யஶிதும் பாதும் வா ; ததா³ உத்க்ராந்தி: ப்ரஸித்³தா⁴ க்⁴ராணாதி³கலாபஸ்ய ; த்³ருஶ்யதே ஹி உத்க்ராந்தௌ ப்ராணஸ்யாஶிஶிஷா, யத: வ்யாத³தா³த்யேவ, ஆஸ்யவிதா³ரணம் கரோதீத்யர்த²: ; தத்³தி⁴ அந்நாலாபே⁴ உத்க்ராந்தஸ்ய லிங்க³ம் ॥

தம் ஹ அங்கி³ரா: — தம் முக்²யம் ப்ராணம் ஹ அங்கி³ரா இத்யேவம்கு³ணம் உத்³கீ³த²ம் உபாஸாஞ்சக்ரே உபாஸநம் க்ருதவாந் , ப³கோ தா³ல்ப்⁴ய இதி வக்ஷ்யமாணேந ஸம்ப³த்⁴யதே ; ததா² ப்³ருஹஸ்பதிரிதி, ஆயாஸ்ய இதி ச உபாஸாஞ்சக்ரே ப³க: இத்யேவம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் க்ருதவந்த: கேசித் , ஏதமு ஏவாங்கி³ரஸம் ப்³ருஹஸ்பதிமாயாஸ்யம் ப்ராணம் மந்யந்தே — இதி வசநாத் । ப⁴வத்யேவம் யதா²ஶ்ருதாஸம்ப⁴வே ; ஸம்ப⁴வதி து யதா²ஶ்ருதம் ருஷிசோத³நாயாமபி — ஶ்ருத்யந்தரவத் — ’ தஸ்மாச்ச²தர்சிந இத்யாசக்ஷதே ஏதமேவ ஸந்தம்’ ருஷிமபி ; ததா² மாத்⁴யமா க்³ருத்ஸமதோ³ விஶ்வாமித்ரோ வாமதே³வோ(அ)த்ரி: இத்யாதீ³ந் ருஷீநேவ ப்ராணமாபாத³யதி ஶ்ருதி: ; ததா² தாநபி ருஷீந் ப்ராணோபாஸகாந் அங்கி³ரோப்³ருஹஸ்பத்யாயாஸ்யாந் ப்ராணம் கரோத்யபே⁴த³விஜ்ஞாநாய — ‘ப்ராணோ ஹ பிதா ப்ராணோ மாதா’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இத்யாதி³வச்ச । தஸ்மாத் ருஷி: அங்கி³ரா நாம, ப்ராண ஏவ ஸந் , ஆத்மாநமங்கி³ரஸம் ப்ராணமுத்³கீ³த²ம் உபாஸாஞ்சக்ரே இத்யேதத் ; யத் யஸ்மாத் ஸ: அங்கா³நாம் ப்ராண: ஸந் ரஸ:, தேநாஸௌ அங்கி³ரஸ: ॥

ததா² வாசோ ப்³ருஹத்யா: பதி: தேநாஸௌ ப்³ருஹஸ்பதி: ॥

ததா² யத் யஸ்மாத் ஆஸ்யாத் அயதே நிர்க³ச்ச²தி தேந ஆயாஸ்ய: ருஷி: ப்ராண ஏவ ஸந் இத்யர்த²: । ததா² அந்யோ(அ)ப்யுபாஸக: ஆத்மாநமேவ ஆங்கி³ரஸாதி³கு³ணம் ப்ராணமுத்³கீ³த²முபாஸீதேத்யர்த²: ॥

ந கேவலமங்கி³ர:ப்ரப்⁴ருதய உபாஸாஞ்சக்ரிரே ; தம் ஹ ப³கோ நாம த³ல்ப⁴ஸ்யாபத்யம் தா³ல்ப்⁴ய: விதா³ஞ்சகார யதா²த³ர்ஶிதம் ப்ராணம் விஜ்ஞாதவாந் ; விதா³த்வா ச ஸ ஹ நைமிஶீயாநாம் ஸத்ரிணாம் உத்³கா³தா ப³பூ⁴வ ; ஸ ச ப்ராணவிஜ்ஞாநஸாமர்த்²யாத் ஏப்⁴ய: நைமிஶீயேப்⁴ய: காமாந் ஆகா³யதி ஸ்ம ஹ ஆகீ³தவாந்கிலேத்யர்த²: ॥

ததா² அந்யோ(அ)ப்யுத்³கா³தா ஆகா³தா ஹ வை காமாநாம் ப⁴வதி ; ய ஏதத் ஏவம் வித்³வாந் யதோ²க்தகு³ணம் ப்ராணம் அக்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே, தஸ்ய ஏதத்³த்³ருஷ்டம் ப²லம் உக்தம் , ப்ராணாத்மபா⁴வஸத்வத்³ருஷ்டம் — ‘தே³வோ பூ⁴த்வா தே³வாநப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 2)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 3)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 4)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 5)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 6)(ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 7) இதி ஶ்ருத்யந்தராத்ஸித்³த⁴மேவேத்யபி⁴ப்ராய: । இத்யத்⁴யாத்மம் — ஏதத் ஆத்மவிஷயம் உத்³கீ³தோ²பாஸநம் இதி உக்தோபஸம்ஹார:, அதி⁴தை³வதோத்³கீ³தோ²பாஸநே வக்ஷ்யமாணே, பு³த்³தி⁴ஸமாதா⁴நார்த²: ॥

அத² அநந்தரம் அதி⁴தை³வதம் தே³வதாவிஷயமுத்³கீ³தோ²பாஸநம் ப்ரஸ்துதமித்யர்த²:, அநேகதா⁴ உபாஸ்யத்வாது³த்³கீ³த²ஸ்ய ; ய ஏவாஸௌ ஆதி³த்ய: தபதி, தம் உத்³கீ³த²முபாஸீத ஆதி³த்யத்³ருஷ்ட்யா உத்³கீ³த²முபாஸீதேத்யர்த²: ; தமுத்³கீ³த²ம் இதி உத்³கீ³த²ஶப்³த³: அக்ஷரவாசீ ஸந் கத²மாதி³த்யே வர்தத இதி, உச்யதே — உத்³யந் உத்³க³ச்ச²ந் வை ஏஷ: ப்ரஜாப்⁴ய: ப்ரஜார்த²ம் உத்³கா³யதி ப்ரஜாநாமந்நோத்பத்த்யர்த²ம் ; ந ஹி அநுத்³யதி தஸ்மிந் , வ்ரீஹ்யாதே³: நிஷ்பத்தி: ஸ்யாத் ; அத: உத்³கா³யதீவோத்³கா³யதி — யதை²வோத்³கா³தா அந்நார்த²ம் ; அத: உத்³கீ³த²: ஸவிதேத்யர்த²: । கிஞ்ச உத்³யந் நைஶம் தம: தஜ்ஜம் ச ப⁴யம் ப்ராணிநாம் அபஹந்தி ; தமேவம்கு³ணம் ஸவிதாரம் ய: வேத³, ஸ: அபஹந்தா நாஶயிதா ஹ வை ப⁴யஸ்ய ஜந்மமரணாதி³லக்ஷணஸ்ய ஆத்மந: தமஸஶ்ச தத்காரணஸ்யாஜ்ஞாநலக்ஷணஸ்ய ப⁴வதி ॥

ஸமாந உ ஏவ துல்ய ஏவ ப்ராண: ஸவித்ரா கு³ணத:, ஸவிதா ச ப்ராணேந ; யஸ்மாத் உஷ்ணோ(அ)யம் ப்ராண: உஷ்ணஶ்சாஸௌ ஸவிதா । கிஞ்ச ஸ்வர இதி இமம் ப்ராணமாசக்ஷதே கத²யந்தி, ததா² ஸ்வர இதி ப்ரத்யாஸ்வர இதி ச அமும் ஸவிதாரம் ; யஸ்மாத் ப்ராண: ஸ்வரத்யேவ ந புநர்ம்ருத: ப்ரத்யாக³ச்ச²தி, ஸவிதா து அஸ்தமித்வா புநரப்யஹந்யஹநி ப்ரத்யாக³ச்ச²தி, அத: ப்ரத்யாஸ்வர: ; அஸ்மாத் கு³ணதோ நாமதஶ்ச ஸமாநாவிதரேதரம் ப்ராணாதி³த்யௌ । அத: தத்த்வாபே⁴தா³த் ஏதம் ப்ராணம் இமம் அமும் ச ஆதி³த்யம் உத்³கீ³த²முபாஸீத ॥

அத² க²லு இதி ப்ரகாராந்தரேணோபாஸநமுத்³கீ³த²ஸ்யோச்யதே ; வ்யாநமேவ வக்ஷ்யமாணலக்ஷணம் ப்ராணஸ்யைவ வ்ருத்திவிஶேஷம் உத்³கீ³த²ம் உபாஸீத । அது⁴நா தஸ்ய தத்த்வம் நிரூப்யதே — யத்³வை புருஷ: ப்ராணிதி முக²நாஸிகாப்⁴யாம் வாயும் ப³ஹிர்நி:ஸாரயதி, ஸ ப்ராணாக்²யோ வாயோர்வ்ருத்திவிஶேஷ: ; யத³பாநிதி அபஶ்வஸிதி தாப்⁴யாமேவாந்தராகர்ஷதி வாயும் , ஸ: அபாந: அபாநாக்²யா வ்ருத்தி: । தத: கிமிதி, உச்யதே — அத² ய: உக்தலக்ஷணயோ: ப்ராணாபாநயோ: ஸந்தி⁴: தயோரந்தரா வ்ருத்திவிஶேஷ:, ஸ: வ்யாந: ; ய: ஸாங்க்²யாதி³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴:, ஶ்ருத்யா விஶேஷநிரூபணாத் — நாஸௌ வ்யாந இத்யபி⁴ப்ராய: । கஸ்மாத்புந: ப்ராணாபாநௌ ஹித்வா மஹதா ஆயாஸேந வ்யாநஸ்யைவோபாஸநமுச்யதே ? வீர்யவத்கர்மஹேதுத்வாத் । கத²ம் வீர்யவத்கர்மஹேதுத்வமிதி, ஆஹ — ய: வ்யாந: ஸா வாக் , வ்யாநகார்யத்வாத்³வாச: । யஸ்மாத்³வ்யாநநிர்வர்த்யா வாக் , தஸ்மாத் அப்ராணந்நநபாநந் ப்ராணாபாநவ்யாபாராவகுர்வந் வாசமபி⁴வ்யாஹரதி உச்சாரயதி லோக: ॥

ததா² வாக்³விஶேஷாம்ருசம் , ருக்ஸம்ஸ்த²ம் ச ஸாம, ஸாமாவயவம் சோத்³கீ³த²ம் , அப்ராணந்நநபாநந் வ்யாநேநைவ நிர்வர்தயதீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ந கேவலம் வாகா³த்³யபி⁴வ்யாஹரணமேவ ; அத: அஸ்மாத் அந்யாந்யபி யாநி வீர்யவந்தி கர்மாணி ப்ரயத்நாதி⁴க்யநிர்வர்த்யாநி — யதா² அக்³நேர்மந்த²நம் , ஆஜே: மர்யாதா³யா: ஸரணம் தா⁴வநம் , த்³ருட⁴ஸ்ய த⁴நுஷ: ஆயமநம் ஆகர்ஷணம் — அப்ராணந்நநபாநம்ஸ்தாநி கரோதி ; அதோ விஶிஷ்ட: வ்யாந: ப்ராணாதி³வ்ருத்திப்⁴ய: । விஶிஷ்டஸ்யோபாஸநம் ஜ்யாய:, ப²லவத்த்வாத்³ராஜோபாஸநவத் । ஏதஸ்ய ஹேதோ: ஏதஸ்மாத்காரணாத் வ்யாநமேவோத்³கீ³த²முபாஸீத, நாந்யத்³வ்ருத்த்யந்தரம் । கர்மவீர்யவத்தரத்வம் ப²லம் ॥

அத² அது⁴நா க²லு உத்³கீ³தா²க்ஷராண்யுபாஸீத ப⁴க்த்யக்ஷராணி மா பூ⁴வந்நித்யதோ விஶிநஷ்டி — உத்³கீ³த² இதி ; உத்³கீ³த²நாமாக்ஷராணீத்யர்த²: — நாமாக்ஷரோபாஸநே(அ)பி நாமவத ஏவோபாஸநம் க்ருதம் ப⁴வேத் அமுகமிஶ்ரா இதி யத்³வத் । ப்ராண ஏவ உத் , உதி³த்யஸ்மிந்நக்ஷரே ப்ராணத்³ருஷ்டி: । கத²ம் ப்ராணஸ்ய உத்த்வமிதி, ஆஹ — ப்ராணேந ஹி உத்திஷ்ட²தி ஸர்வ:, அப்ராணஸ்யாவஸாத³த³ர்ஶநாத் ; அதோ(அ)ஸ்த்யுத³: ப்ராணஸ்ய ச ஸாமாந்யம் । வாக் கீ³:, வாசோ ஹ கி³ர இத்யாசக்ஷதே ஶிஷ்டா: । ததா² அந்நம் த²ம் , அந்நே ஹி இத³ம் ஸர்வம் ஸ்தி²தம் ; அத: அஸ்த்யந்நஸ்ய தா²க்ஷரஸ்ய ச ஸாமாந்யம் ॥

த்³யௌரேவ உத் உச்சை:ஸ்தா²நாத் , அந்தரிக்ஷம் கீ³: கி³ரணால்லோகாநாம் , ப்ருதி²வீ த²ம் ப்ராணிஸ்தா²நாத் ; ஆதி³த்ய ஏவ உத் ஊர்த்⁴வத்வாத் , வாயு: கீ³: அக்³ந்யாதீ³நாம் கி³ரணாத் , அக்³நி: த²ம் யாஜ்ஞீயகர்மாவஸ்தா²நாத் ; ஸாமவேத³ ஏவ உத் ஸ்வர்க³ஸம்ஸ்துதத்வாத் , யஜுர்வேதோ³ கீ³: யஜுஷாம் ப்ரத்தஸ்ய ஹவிஷோ தே³வதாநாம் கி³ரணாத் , ருக்³வேத³: த²ம் ருச்யத்⁴யூட⁴த்வாத்ஸாம்ந: । உத்³கீ³தா²க்ஷரோபாஸநப²லமது⁴நோச்யதே — து³க்³தே⁴ தோ³க்³தி⁴ அஸ்மை ஸாத⁴காய ; கா ஸா ? வாக் ; கம் ? தோ³ஹம் ; கோ(அ)ஸௌ தோ³ஹ இதி, ஆஹ — யோ வாசோ தோ³ஹ:, ருக்³வேதா³தி³ஶப்³த³ஸாத்⁴யம் ப²லமித்யபி⁴ப்ராய:, தத் வாசோ தோ³ஹ: தம் ஸ்வயமேவ வாக் தோ³க்³தி⁴ ஆத்மாநமேவ தோ³க்³தி⁴ । கிஞ்ச அந்நவாந் ப்ரபூ⁴தாந்ந: அத³ஶ்ச தீ³ப்தாக்³நிர்ப⁴வதி, ய ஏதாநி யதோ²க்தாநி ஏவம் யதோ²க்தகு³ணாநி உத்³கீ³தா²க்ஷராணி வித்³வாந்ஸந் உபாஸ்தே உத்³கீ³த² இதி ॥

அத² க²லு இதா³நீம் , ஆஶீ:ஸம்ருத்³தி⁴: ஆஶிஷ: காமஸ்ய ஸம்ருத்³தி⁴: யதா² ப⁴வேத் தது³ச்யத இதி வாக்யஶேஷ:, உபஸரணாநி உபஸர்தவ்யாந்யுபக³ந்தவ்யாநி த்⁴யேயாநீத்யர்த²: ; கத²ம் ? இத்யுபாஸீத ஏவமுபாஸீத ; தத்³யதா² — யேந ஸாம்நா யேந ஸாமவிஶேஷேண ஸ்தோஷ்யந் ஸ்துதிம் கரிஷ்யந் ஸ்யாத் ப⁴வேது³த்³கா³தா தத்ஸாம உபதா⁴வேத் உபஸரேத் சிந்தயேது³த்பத்த்யாதி³பி⁴: ॥

யஸ்யாம்ருசி தத்ஸாம தாம் ச ருசம் உபதா⁴வேத் தே³வதாதி³பி⁴: ; யதா³ர்ஷேயம் ஸாம தம் ச ருஷிம் ; யாம் தே³வதாமபி⁴ஷ்டோஷ்யந்ஸ்யாத் தாம் தே³வதாமுபதா⁴வேத் ॥

யேந ச்ச²ந்த³ஸா கா³யத்ர்யாதி³நா ஸ்தோஷ்யந்ஸ்யாத் தச்ச²ந்த³ உபதா⁴வேத் ; யேந ஸ்தோமேந ஸ்தோஷ்யமாண: ஸ்யாத் , ஸ்தோமாங்க³ப²லஸ்ய கர்த்ருகா³மித்வாதா³த்மநேபத³ம் ஸ்தோஷ்யமாண இதி, தம் ஸ்தோமமுபதா⁴வேத் ॥

யாம் தி³ஶமபி⁴ஷ்டோஷ்யந்ஸ்யாத் தாம் தி³ஶமுபதா⁴வேத் அதி⁴ஷ்டா²த்ராதி³பி⁴: ॥

ஆத்மாநம் உத்³கா³தா ஸ்வம் ரூபம் கோ³த்ரநாமாதி³பி⁴: — ஸாமாதீ³ந் க்ரமேண ஸ்வம் ச ஆத்மாநம் — அந்தத: அந்தே உபஸ்ருத்ய ஸ்துவீத, காமம் த்⁴யாயந் அப்ரமத்த: ஸ்வரோஷ்மவ்யஞ்ஜநாதி³ப்⁴ய: ப்ரமாத³மகுர்வந் । தத: அப்⁴யாஶ: க்ஷிப்ரமேவ ஹ யத் யத்ர அஸ்மை ஏவம்விதே³ ஸ காம: ஸம்ருத்⁴யேத ஸம்ருத்³தி⁴ம் க³ச்சே²த் । கோ(அ)ஸௌ ? யத்காம: ய: காம: அஸ்ய ஸோ(அ)யம் யத்காம: ஸந் ஸ்துவீதேதி । த்³விருக்திராத³ரார்தா² ॥

ஓமித்யேதத் இத்யாதி³ப்ரக்ருதஸ்யாக்ஷரஸ்ய புநருபாதா³நம் உத்³கீ³தா²க்ஷராத்³யுபாஸநாந்தரிதத்வாத³ந்யத்ர ப்ரஸங்கோ³ மா பூ⁴தி³த்யேவமர்த²ம் ; ப்ரக்ருதஸ்யைவாக்ஷரஸ்யாம்ருதாப⁴யகு³ணவிஶிஷ்டஸ்யோபாஸநம் விதா⁴தவ்யமித்யாரம்ப⁴: । ஓமித்யாதி³ வ்யாக்²யாதம் ॥

தே³வா வை ம்ருத்யோ: மாரகாத் பி³ப்⁴யத: கிம் க்ருதவந்த இதி, உச்யதே — த்ரயீம் வித்³யாம் த்ரயீவிஹிதம் கர்ம ப்ராவிஶந் ப்ரவிஷ்டவந்த:, வைதி³கம் கர்ம ப்ராரப்³த⁴வந்த இத்யர்த²:, தத் ம்ருத்யோஸ்த்ராணம் மந்யமாநா: । கிஞ்ச, தே கர்மண்யவிநியுக்தை: ச²ந்தோ³பி⁴: மந்த்ரை: ஜபஹோமாதி³ குர்வந்த: ஆத்மாநம் கர்மாந்தரேஷ்வச்சா²த³யந் சா²தி³தவந்த: । யத் யஸ்மாத் ஏபி⁴: மந்த்ரை: அச்சா²த³யந் , தத் தஸ்மாத் ச²ந்த³ஸாம் மந்த்ராணாம் சா²த³நாத் ச²ந்த³ஸ்த்வம் ப்ரஸித்³த⁴மேவ ॥

தாந் தத்ர தே³வாந்கர்மபராந் ம்ருத்யு: யதா² லோகே மத்ஸ்யகா⁴தகோ மத்ஸ்யமுத³கே நாதிக³ம்பீ⁴ரே பரிபஶ்யேத் ப³டி³ஶோத³கஸ்ராவோபாயஸாத்⁴யம் மந்யமாந:, ஏவம் பர்யபஶ்யத் த்³ருஷ்டவாந் ; ம்ருத்யு: கர்மக்ஷயோபாயேந ஸாத்⁴யாந்தே³வாந்மேநே இத்யர்த²: । க்வாஸௌ தே³வாந்த³த³ர்ஶேதி, உச்யதே — ருசி ஸாம்நி யஜுஷி, ருக்³யஜு:ஸாமஸம்ப³ந்தி⁴கர்மணீத்யர்த²: । தே நு தே³வா: வைதி³கேந கர்மணா ஸம்ஸ்க்ருதா: ஶுத்³தா⁴த்மாந: ஸந்த: ம்ருத்யோஶ்சிகீர்ஷிதம் விதி³தவந்த: ; விதி³த்வா ச தே ஊர்த்⁴வா: வ்யாவ்ருத்தா: கர்மப்⁴ய: ருச: ஸாம்ந: யஜுஷ: ருக்³யஜு:ஸாமஸம்ப³த்³தா⁴த்கர்மண: அப்⁴யுத்தா²யேத்யர்த²: । தேந கர்மணா ம்ருத்யுப⁴யாபக³மம் ப்ரதி நிராஶா: தத³பாஸ்ய அம்ருதாப⁴யகு³ணமக்ஷரம் ஸ்வரம் ஸ்வரஶப்³தி³தம் ப்ராவிஶந்நேவ ப்ரவிஷ்டவந்த:, ஓங்காரோபாஸநபரா: ஸம்வ்ருத்தா: ; ஏவ - ஶப்³த³: அவதா⁴ரணார்த²: ஸந் ஸமுச்சயப்ரதிஷேதா⁴ர்த²: ; தது³பாஸநபரா: ஸம்வ்ருத்தா இத்யர்த²: ॥

யதா³ வை ருசம் ஆப்நோதி ஓமித்யேவாதிஸ்வரதி ஏவம் ஸாம ஏவம் யஜு: ; ஏஷ உ ஸ்வர: ; கோ(அ)ஸௌ ? யதே³தத³க்ஷரம் ஏதத³ம்ருதம் அப⁴யம் , தத்ப்ரவிஶ்ய யதா²கு³ணமேவ அம்ருதா அப⁴யாஶ்ச அப⁴வந் தே³வா: ॥

ஸ ய: அந்யோ(அ)பி தே³வவதே³வ ஏதத³க்ஷரம் ஏவம் அம்ருதாப⁴யகு³ணம் வித்³வாந் ப்ரணௌதி ஸ்தௌதி ; உபாஸநமேவாத்ர ஸ்துதிரபி⁴ப்ரேதா, ஸ ததை²வ ஏததே³வாக்ஷரம் ஸ்வரமம்ருதமப⁴யம் ப்ரவிஶதி ; தத்ப்ரவிஶ்ய ச — ராஜகுலம் ப்ரவிஷ்டாநாமிவ ராஜ்ஞோ(அ)ந்தரங்க³ப³ஹிரங்க³தாவத் ந பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்தரங்க³ப³ஹிரங்க³தாவிஶேஷ: — கிம் தர்ஹி ? யத³ம்ருதா தே³வா: யேநாம்ருதத்வேந யத³ம்ருதா அபூ⁴வந் , தேநைவாம்ருதத்வேந விஶிஷ்ட: தத³ம்ருதோ ப⁴வதி ; ந ந்யூநதா நாப்யதி⁴கதா அம்ருதத்வே இத்யர்த²: ॥

அத² க²லு ய உத்³கீ³த²: ஸ ப்ரணவ: ப³ஹ்வ்ருசாநாம் , யஶ்ச ப்ரணவ: தேஷாம் ஸ ஏவ ச்சா²ந்தோ³க்³யே உத்³கீ³த²ஶப்³த³வாச்ய: । அஸௌ வா ஆதி³த்ய உத்³கீ³த²: ஏஷ ப்ரணவ: ; ப்ரணவஶப்³த³வாச்யோ(அ)பி ஸ ஏவ ப³ஹ்வ்ருசாநாம் , நாந்ய: । உத்³கீ³த² ஆதி³த்ய: கத²ம் ? உத்³கீ³தா²க்²யமக்ஷரம் ஓமிதி ஏதத் ஏஷ: ஹி யஸ்மாத் ஸ்வரந் உச்சாரயந் , அநேகார்த²த்வாத்³தா⁴தூநாம் ; அத²வா ஸ்வரந் க³ச்ச²ந் ஏதி । அத: அஸாவுத்³கீ³த²: ஸவிதா ॥

தம் ஏதம் உ ஏவ அஹம் அப்⁴யகா³ஸிஷம் ஆபி⁴முக்²யேந கீ³தவாநஸ்மி, ஆதி³த்யரஶ்ம்யபே⁴த³ம் க்ருத்வா த்⁴யாநம் க்ருதவாநஸ்மீத்யர்த²: । தேந தஸ்மாத்காரணாத் மம த்வமேகோ(அ)ஸி புத்ர இதி ஹ கௌஷீதகி: குஷீதகஸ்யாபத்யம் கௌஷீதகி: புத்ரமுவாச உக்தவாந் । அத: ரஶ்மீநாதி³த்யம் ச பே⁴தே³ந த்வம் பர்யாவர்தயாத் பர்யாவர்தயேத்யர்த²:, த்வம்யோகா³த் । ஏவம் ப³ஹவோ வை தே தவ புத்ரா ப⁴விஷ்யந்தீத்யதி⁴தை³வதம் ॥

அத² அநந்தரம் அத்⁴யாத்மம் உச்யதே । ய ஏவாயம் முக்²ய: ப்ராணஸ்தமுத்³கீ³த²முபாஸீதேத்யாதி³ பூர்வவத் । ததா² ஓமிதி ஹ்யேஷ ப்ராணோ(அ)பி ஸ்வரந்நேபி ஓமிதி ஹ்யநுஜ்ஞாம் குர்வந்நிவ வாகா³தி³ப்ரவ்ருத்த்யர்த²மேதீத்யர்த²: । ந ஹி மரணகாலே முமூர்ஷோ: ஸமீபஸ்தா²: ப்ராணஸ்யோங்கரணம் ஶ்ருண்வந்தீதி । ஏதத்ஸாமாந்யாதா³தி³த்யே(அ)ப்யோங்கரணமநுஜ்ஞாமாத்ரம் த்³ரஷ்டவ்யம் ॥

ஏதமு ஏவாஹமப்⁴யகா³ஸிஷமித்யாதி³ பூர்வவதே³வ । அதோ வாகா³தீ³ந்முக்²யம் ச ப்ராணம் பே⁴த³கு³ணவிஶிஷ்டமுத்³கீ³த²ம் பஶ்யந் பூ⁴மாநம் மநஸா அபி⁴கா³யதாத் , பூர்வவதா³வர்தயேத்யர்த²: ; ப³ஹவோ வை மே மம புத்ரா ப⁴விஷ்யந்தீத்யேவமபி⁴ப்ராய: ஸந்நித்யர்த²: । ப்ராணாதி³த்யைகத்வோத்³கீ³த² த்³ருஷ்டே: ஏகபுத்ரத்வப²லதோ³ஷேணாபோதி³தத்வாத் ரஶ்மிப்ராணபே⁴த³த்³ருஷ்டே: கர்தவ்யதா சோத்³யதே அஸ்மிந்க²ண்டே³ ப³ஹுபுத்ரப²லத்வார்த²ம் ॥

அத² க²லு ய உத்³கீ³த² இத்யாதி³ ப்ரணவோத்³கீ³தை²கத்வத³ர்ஶநமுக்தம் , தஸ்யைதத்ப²லமுச்யதே — ஹோத்ருஷத³நாத் ஹோதா யத்ரஸ்த²: ஶம்ஸதி தத்ஸ்தா²நம் ஹோத்ருஷத³நம் , ஹௌத்ராத்கர்மண: ஸம்யக்ப்ரயுக்தாதி³த்யர்த²: । ந ஹி தே³ஶமாத்ராத்ப²லமாஹர்தும் ஶக்யம் । கிம் தத் ? ஹ ஏவாபி து³ருத்³கீ³தம் து³ஷ்டமுத்³கீ³தம் உத்³கா³நம் க்ருதம் உத்³கா³த்ரா ஸ்வகர்மணி க்ஷதம் க்ருதமித்யர்த²: ; தத³நுஸமாஹரதி அநுஸந்த⁴த்த இத்யர்த²: — சிகித்ஸயேவ தா⁴துவைஷம்யஸமீகரணமிதி ॥

இயமேவ ப்ருதி²வீ ருக் ; ருசி ப்ருதி²வித்³ருஷ்டி: கார்யா । ததா² அக்³நி: ஸாம ; ஸாம்நி அக்³நித்³ருஷ்டி: । கத²ம் ப்ருதி²வ்யக்³ந்யோ: ருக்ஸாமத்வமிதி, உச்யதே — ததே³தத் அக்³ந்யாக்²யம் ஸாம ஏதஸ்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் ருசி அத்⁴யூட⁴ம் அதி⁴க³தம் உபரிபா⁴வேந ஸ்தி²தமித்யர்த²: ; ருசீவ ஸாம ; தஸ்மாத் அத ஏவ காரணாத் ருச்யத்⁴யூட⁴மேவ ஸாம கீ³யதே இதா³நீமபி ஸாமகை³: । யதா² ச ருக்ஸாமநீ நாத்யந்தம் பி⁴ந்நே அந்யோந்யம் , ததை²தௌ ப்ருதி²வ்யக்³நீ ; கத²ம் ? இயமேவ ப்ருதி²வீ ஸா ஸாமநாமார்த⁴ஶப்³த³வாச்யா ; இதரார்த⁴ஶப்³த³வாச்ய: அக்³நி: அம: ; தத் ஏதத்ப்ருதி²வ்யக்³நித்³வயம் ஸாமைகஶப்³தா³பி⁴தே⁴யத்வமாபந்நம் ஸாம ; தஸ்மாந்நாந்யோந்யம் பி⁴ந்நம் ப்ருதி²வ்யக்³நித்³வயம் நித்யஸம்ஶ்லிஷ்டம்ருக்ஸாமநீ இவ । தஸ்மாச்ச ப்ருதி²வ்யக்³ந்யோர்‌ருக்ஸாமத்வமித்யர்த²: । ஸாமாக்ஷரயோ: ப்ருதி²வ்யக்³நித்³ருஷ்டிவிதா⁴நார்த²மியமேவ ஸா அக்³நிரம இதி கேசித் ॥

அந்தரிக்ஷமேவ ருக் வாயு: ஸாம இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

நக்ஷத்ராணாமதி⁴பதிஶ்சந்த்³ரமா அத: ஸ ஸாம ॥

அத² யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய ஶுக்லம் பா⁴: ஶுக்லா தீ³ப்தி: ஸைவ ருக் । அத² யதா³தி³த்யே நீலம் பர: க்ருஷ்ணம் பரோ(அ)திஶயேந கார்ஷ்ண்யம் தத்ஸாம । தத்³த்⁴யேகாந்தஸமாஹிதத்³ருஷ்டேர்த்³ருஶ்யதே ॥

தே ஏவைதே பா⁴ஸௌ ஶுக்லக்ருஷ்ணத்வே ஸா ச அமஶ்ச ஸாம । அத² ய ஏஷ: அந்தராதி³த்யே ஆதி³த்யஸ்யாந்த: மத்⁴யே ஹிரண்மய: ஹிரண்மய இவ ஹிரண்மய: । ந ஹி ஸுவர்ணவிகாரத்வம் தே³வஸ்ய ஸம்ப⁴வதி, ருக்ஸாமகே³ஷ்ணத்வாபஹதபாப்மத்வாஸம்ப⁴வாத் ; ந ஹி ஸௌவர்ணே(அ)சேதநே பாப்மாதி³ப்ராப்திரஸ்தி, யேந ப்ரதிஷித்⁴யேத, சாக்ஷுஷே ச அக்³ரஹணாத் ; அத: லுப்தோபம ஏவ ஹிரண்மயஶப்³த³:, ஜ்யோதிர்மய இத்யர்த²: । உத்தரேஷ்வபி ஸமாநா யோஜநா । புருஷ: புரி ஶயநாத் பூரயதி வா ஸ்வேந ஆத்மநா ஜக³தி³தி ; த்³ருஶ்யதே நிவ்ருத்தசக்ஷுர்பி⁴: ஸமாஹிதசேதோபி⁴ர்ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நாபேக்ஷை: । தேஜஸ்விநோ(அ)பி ஶ்மஶ்ருகேஶாத³ய: க்ருஷ்ணா: ஸ்யுரித்யதோ விஶிநஷ்டி — ஹிரண்யஶ்மஶ்ருர்ஹிரண்யகேஶ இதி ; ஜ்யோதிர்மயாந்யேவஸ்ய ஶ்மஶ்ரூணி கேஶாஶ்சேத்யர்த²: । ஆப்ரணகா²த் ப்ரணக²: நகா²க்³ரம் நகா²க்³ரேண ஸஹ ஸர்வ: ஸுவர்ண இவ பா⁴ரூப இத்யர்த²: ॥

தஸ்ய ஏவம் ஸர்வத: ஸுவர்ணவர்ணஸ்யாப்யக்ஷ்ணோர்விஶேஷ: । கத²ம் ? தஸ்ய யதா² கபே: மர்கடஸ்ய ஆஸ: கப்யாஸ: ; ஆஸேருபவேஶநார்த²ஸ்ய கரணே க⁴ஞ் ; கபிப்ருஷ்டா²ந்த: யேநோபவிஶதி ; கப்யாஸ இவ புண்ட³ரீகம் அத்யந்ததேஜஸ்வி ஏவம் தே³வஸ்ய அக்ஷிணீ ; உபமிதோபமாநத்வாத் ந ஹீநோபமா । தஸ்ய ஏவம்கு³ணவிஶிஷ்டஸ்ய கௌ³ணமித³ம் நாம உதி³தி ; கத²ம் கௌ³ணத்வம் ? ஸ ஏஷ: தே³வ: ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய: பாப்மநா ஸஹ தத்கார்யேப்⁴ய இத்யர்த²:, ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதி³ வக்ஷ்யதி, உதி³த: உத் இத:, உத்³க³த இத்யர்த²: । அத: அஸௌ உந்நாமா । தம் ஏவம்கு³ணஸம்பந்நமுந்நாமாநம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண யோ வேத³ ஸோ(அ)ப்யேவமேவ உதே³தி உத்³க³ச்ச²தி ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய: — ஹ வை இத்யவதா⁴ரணார்தௌ² நிபாதௌ — உதே³த்யேவேத்யர்த²: ॥

தஸ்யோத்³கீ³த²த்வம் தே³வஸ்ய ஆதி³த்யாதீ³நாமிவ விவக்ஷித்வா ஆஹ — தஸ்ய ருக்ச ஸாம ச கே³ஷ்ணௌ ப்ருதி²வ்யாத்³யுக்தலக்ஷணே பர்வணீ । ஸர்வாத்மா ஹி தே³வ: । பராபரலோககாமேஶித்ருத்வாது³பபத்³யதே ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாத்³ய்ருக்ஸாமகே³ஷ்ணத்வம் , ஸர்வயோநித்வாச்ச । யத ஏவமுந்நாமா ச அஸௌ ருக்ஸாமகே³ஷ்ணஶ்ச தஸ்மாத்³ருக்ஸாமகே³ஷ்ணத்வே ப்ராப்தே உத்³கீ³த²த்வமுச்யதே பரோக்ஷேண, பரோக்ஷப்ரியத்வாத்³தே³வஸ்ய, தஸ்மாது³த்³கீ³த² இதி । தஸ்மாத்த்வேவ ஹேதோ: உத³ம் கா³யதீத்யுக்³தா³தா । யஸ்மாத்³தி⁴ ஏதஸ்ய யதோ²க்தஸ்யோந்நாம்ந: கா³தா அஸௌ அதோ யுக்தா உத்³கீ³தேதி நாமப்ரஸித்³தி⁴: உத்³கா³து: । ஸ ஏஷ: தே³வ: உந்நாமா யே ச அமுஷ்மாத் ஆதி³த்யாத் பராஞ்ச: பராக³ஞ்சநாத் ஊர்த்⁴வா லோகா: தேஷாம் லோகாநாம் ச ஈஷ்டே ந கேவலமீஶித்ருத்வமேவ, ச - ஶப்³தா³த்³தா⁴ரயதி ச, ‘ஸ தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமாம்’ (ரு. ஸம். மம். 10 । 121 । 1) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் । கிஞ்ச, தே³வகாமாநாமீஷ்டே இதி ஏதத் அதி⁴தை³வதம் தே³வதாவிஷயம் தே³வஸ்யோத்³கீ³த²ஸ்ய ஸ்வரூபமுக்தம் ॥

அத² அது⁴நா அத்⁴யாத்மமுச்யதே — வாகே³வ ருக் ப்ராண: ஸாம, அத⁴ரோபரிஸ்தா²நத்வஸாமாந்யாத் । ப்ராணோ க்⁴ராணமுச்யதே ஸஹ வாயுநா । வாகே³வ ஸா ப்ராணோ(அ)ம இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

சக்ஷுரேவ ருக் ஆத்மா ஸாம । ஆத்மேதி ச்சா²யாத்மா, தத்ஸ்த²த்வாத்ஸாம ॥

ஶ்ரோத்ரமேவ ருக் மந: ஸாம, ஶ்ரோத்ரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வாந்மநஸ: ஸாமத்வம் ॥

அத² யதே³தத³க்ஷ்ண: ஶுக்லம் பா⁴: ஸைவ ருக் । அத² யந்நீலம் பர: க்ருஷ்ணமாதி³த்ய இவ த்³ருக்ஶக்த்யதி⁴ஷ்டா²நம் தத்ஸாம ॥

அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே, பூர்வவத் । ஸைவ ருக் அத்⁴யாத்மம் வாகா³த்³யா, ப்ருதி²வ்யாத்³யா ச அதி⁴தை³வதம் ; ப்ரஸித்³தா⁴ ச ருக் பாத³ப³த்³தா⁴க்ஷராத்மிகா ; ததா² ஸாம ; உக்த²ஸாஹசர்யாத்³வா ஸ்தோத்ரம் ஸாம ருக ஶஸ்த்ரம் உக்தா²த³ந்யத் ததா² யஜு: ஸ்வாஹாஸ்வதா⁴வஷடா³தி³ ஸர்வமேவ வாக்³யஜு: தத்ஸ ஏவ । ஸர்வாத்மகத்வாத்ஸர்வயோநித்வாச்சேதி ஹ்யவோசாம । ருகா³தி³ப்ரகரணாத் தத்³ப்³ரஹ்மேதி த்ரயோ வேதா³: । தஸ்யைதஸ்ய சாக்ஷுஷஸ்ய புருஷஸ்ய ததே³வ ரூபமதிதி³ஶ்யதே । கிம் தத் ? யத³முஷ்ய ஆதி³த்யபுருஷஸ்ய — ஹிரண்மய இத்யாதி³ யத³தி⁴தை³வதமுக்தம் , யாவமுஷ்ய கே³ஷ்ணௌ பர்வணீ, தாவேவாஸ்யாபி சாக்ஷுஷஸ்ய கே³ஷ்ணௌ ; யச்சாமுஷ்ய நாம உதி³த்யுத்³கீ³த² இதி ச ததே³வாஸ்ய நாம । ஸ்தா²நபே⁴தா³த் ரூபகு³ணநாமாதிதே³ஶாத் ஈஶித்ருத்வவிஷயபே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச ஆதி³த்யசாக்ஷுஷயோர்பே⁴த³ இதி சேத் , ந ; ’ அமுநா’ ‘அநேநைவ’ (சா². உ. 1 । 7 । 8) இத்யேகஸ்யோப⁴யாத்மத்வப்ராப்த்யநுபபத்தே: । த்³விதா⁴பா⁴வேநோபபத்³யத இதி சேத் — வக்ஷ்யதி ஹி ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இத்யாதி³, ந ; சேதநஸ்யைகஸ்ய நிரவயவத்வாத்³த்³விதா⁴பா⁴வாநுபபத்தே: । தஸ்மாத³த்⁴யாத்மாதி⁴தை³வதயோரேகத்வமேவ । யத்து ரூபாத்³யதிதே³ஶோ பே⁴த³காரணமவோச:, ந தத்³பே⁴தா³வக³மாய ; கிம் தர்ஹி, ஸ்தா²நபே⁴தா³த்³பே⁴தா³ஶங்கா மா பூ⁴தி³த்யேவமர்த²ம் ॥

ஸ ஏஷ: சாக்ஷுஷ: புருஷ: யே ச ஏதஸ்மாத் ஆத்⁴யாத்மிகாதா³த்மந: அர்வாஞ்ச: அர்வாக்³க³தா: லோகா: தேஷாம் சேஷ்டே மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴நாம் ச காமாநாம் । தத் தஸ்மாத் ய இமே வீணாயாம் கா³யந்தி கா³யகா: த ஏதமேவ கா³யந்தி । யஸ்மாதீ³ஶ்வரம் கா³யந்தி தஸ்மாத்தே த⁴நஸநய: த⁴நலாப⁴யுக்தா:, த⁴நவந்த இத்யர்த²: ॥

அத² ய ஏததே³வம் வித்³வாந் யதோ²க்தம் தே³வமுத்³கீ³த²ம் வித்³வாந் ஸாம கா³யதி உபௌ⁴ ஸ கா³யதி சாக்ஷுஷமாதி³த்யம் ச । தஸ்யைவம்வித³: ப²லமுச்யதே — ஸோ(அ)முநைவ ஆதி³த்யேந ஸ ஏஷ யே ச அமுஷ்மாத்பராஞ்ச: லோகா: தாம்ஶ்ச ஆப்நோதி, ஆதி³த்யாந்தர்க³ததே³வோ பூ⁴த்வேத்யர்த²:, தே³வகாமாம்ஶ்ச ॥

அத² அநேநைவ சாக்ஷுஷேணைவ யே ச ஏதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகா: தாம்ஶ்ச ஆப்நோதி, மநுஷ்யகாமாம்ஶ்ச — சாக்ஷுஷோ பூ⁴த்வேத்யர்த²: । தஸ்மாது³ ஹ ஏவம்வித் உத்³கா³தா ப்³ரூயாத் யஜமாநம் — கம் இஷ்டம் தே தவ காமமாகா³யாநீதி । ஏஷ ஹி யஸ்மாது³த்³கா³தா காமாகா³நஸ்ய உத்³கா³நேந காமம் ஸம்பாத³யிதுமீஷ்டே ஸமர்த²: இத்யர்த²: । கோ(அ)ஸௌ ? ய ஏவம் வித்³வாந் ஸாம கா³யதி । த்³விருக்திருபாஸநஸமாப்த்யர்தா² ॥

அநேகதோ⁴பாஸ்யத்வாத் அக்ஷரஸ்ய ப்ரகாராந்தரேண பரோவரீயஸ்த்வகு³ணப²லமுபாஸநாந்தரமாநிநாய । இதிஹாஸஸ்து ஸுகா²வபோ³த⁴நார்த²: । த்ரய: த்ரிஸங்க்²யாகா:, ஹ இத்யைதிஹ்யார்த²:, உத்³கீ³தே² உத்³கீ³த²ஜ்ஞாநம் ப்ரதி, குஶலா: நிபுணா ப³பூ⁴வு: ; கஸ்மிம்ஶ்சித்³தே³ஶேகாலே ச நிமித்தே வா ஸமேதாநாமித்யபி⁴ப்ராய: । ந ஹி ஸர்வஸ்மிஞ்ஜக³தி த்ரயாணாமேவ கௌஶலமுத்³கீ³தா²தி³விஜ்ஞாநே । ஶ்ரூயந்தே ஹி உஷஸ்திஜாநஶ்ருதிகைகேயப்ரப்⁴ருதய: ஸர்வஜ்ஞகல்பா: । கே தே த்ரய இதி, ஆஹ — ஶிலக: நாமத:, ஶலாவதோ(அ)பத்யம் ஶாலாவத்ய: ; சிகிதாயநஸ்யாபத்யம் சைகிதாயந:, த³ல்ப⁴கோ³த்ரோ தா³ல்ப்⁴ய:, த்³வ்யாமுஷ்யாயணோ வா ; ப்ரவாஹணோ நாமத:, ஜீவலஸ்யாபத்யம் ஜைவலி: இத்யேதே த்ரய: — தே ஹோசு: அந்யோந்யம் — உத்³கீ³தே² வை குஶலா: நிபுணா இதி ப்ரஸித்³தா⁴: ஸ்ம: । அதோ ஹந்த யத்³யநுமதிர்ப⁴வதாம் உத்³கீ³தே² உத்³கீ³த²ஜ்ஞாநநிமித்தாம் கதா²ம் விசாரணாம் பக்ஷப்ரதிபக்ஷோபந்யாஸேந வதா³ம: வாத³ம் குர்ம இத்யர்த²: । ததா² ச தத்³வித்³யஸம்வாதே³ விபரீதக்³ரஹணநாஶோ(அ)பூர்வவிஜ்ஞாநோபஜந: ஸம்ஶயநிவ்ருத்திஶ்சேதி । அத: தத்³வித்³யஸம்யோக³: கர்தவ்ய இதி ச இதிஹாஸப்ரயோஜநம் । த்³ருஶ்யதே ஹி ஶிலகாதீ³நாம் ॥

ததே²த்யுக்த்வா தே ஸமுபவிவிஶு: ஹ உபவிஷ்டவந்த: கில । தத்ர ராஜ்ஞ: ப்ராக³ல்ப்⁴யோபபத்தே: ஸ ஹ ப்ரவாஹணோ ஜைவலிருவாச இதரௌ — ப⁴க³வந்தௌ பூஜாவந்தௌ அக்³ரே பூர்வம் வத³தாம் ; ப்³ராஹ்மணயோரிதி லிங்கா³த்³ராஜா அஸௌ ; யுவயோர்ப்³ராஹ்மணயோ: வத³தோ: வாசம் ஶ்ரோஷ்யாமி ; அர்த²ரஹிதாமித்யபரே, வாசமிதி விஶேஷணாத் ॥

உக்தயோ: ஸ ஹ ஶிலக: ஶாலாவத்ய: சைகிதாயநம் தா³ல்ப்⁴யமுவாச — ஹந்த யத்³யநுமம்ஸ்யஸே த்வா த்வாம் ப்ருச்சா²நி இத்யுக்த: இதர: ப்ருச்சே²தி ஹோவாச ॥

லப்³தா⁴நுமதிராஹ — கா ஸாம்ந: — ப்ரக்ருதத்வாது³த்³கீ³த²ஸ்ய ; உத்³கீ³தோ² ஹி அத்ர உபாஸ்யத்வேந ப்ரக்ருத: ; ‘பரோவரீயாம்ஸமுத³ கீ³த²ம்’ இதி ச வக்ஷ்யதி — க³தி: ஆஶ்ரய:, பராயணமித்யேதத் । ஏவம் ப்ருஷ்டோ தா³ல்ப்⁴ய உவாச — ஸ்வர இதி, ஸ்வராத்மகத்வாத்ஸாம்ந: । யோ யதா³த்மக: ஸ தத்³க³திஸ்ததா³ஶ்ரயஶ்ச ப⁴வதீதி யுக்தம் , ம்ருதா³ஶ்ரய இவ க⁴டாதி³: । ஸ்வரஸ்ய கா க³திரிதி, ப்ராண இதி ஹோவாச ; ப்ராணநிஷ்பாத்³யோ ஹி ஸ்வர:, தஸ்மாத்ஸ்வரஸ்ய ப்ராணோ க³தி: । ப்ராணஸ்ய கா க³திரிதி, அந்நமிதி ஹோவாச ; அந்நாவஷ்டம்போ⁴ ஹி ப்ராண:, ‘ஶுஷ்யதி வை ப்ராண ருதே(அ)ந்நாத்’ (ப்³ரு. உ. 5 । 12 । 1) இதி ஶ்ருதே:, ‘அந்நம் தா³ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 2 । 1) இதி ச । அந்நஸ்ய கா க³திரிதி, ஆப இதி ஹோவாச, அப்ஸம்ப⁴வத்வாத³ந்நஸ்ய ॥

அபாம் கா க³திரிதி, அஸௌ லோக இதி ஹோவாச ; அமுஷ்மாத்³தி⁴ லோகாத்³வ்ருஷ்டி: ஸம்ப⁴வதி । அமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ப்ருஷ்ட: தா³ல்ப்⁴ய உவாச — ஸ்வர்க³மமும் லோகமதீத்ய ஆஶ்ரயாந்தரம் ஸாம ந நயேத்கஶ்சித் இதி ஹோவாச ஆஹ । அதோ வயமபி ஸ்வர்க³ம் லோகம் ஸாம அபி⁴ஸம்ஸ்தா²பயாம: ; ஸ்வர்க³லோகப்ரதிஷ்ட²ம் ஸாம ஜாநீம இத்யர்த²: । ஸ்வர்க³ஸம்ஸ்தாவம் ஸ்வர்க³த்வேந ஸம்ஸ்தவநம் ஸம்ஸ்தாவோ யஸ்ய தத்ஸாம ஸ்வர்க³ஸம்ஸ்தாவம் , ஹி யஸ்மாத் ஸ்வர்கோ³ வை லோக: ஸாம வேத³ இதி ஶ்ருதி: ॥

தம் இதர: ஶிகல: ஶாலாவத்ய: சைகிதாயநம் தா³ல்ப்⁴யமுவாச — அப்ரதிஷ்டி²தம் அஸம்ஸ்தி²தம் , பரோவரீயஸ்த்வேநாஸமாப்தக³தி ஸாமேத்யர்த²: ; வை இத்யாக³மம் ஸ்மாரயதி கிலேதி ச, தா³ல்ப்⁴ய தே தவ ஸாம । யஸ்து அஸஹிஷ்ணு: ஸாமவித் ஏதர்ஹி ஏதஸ்மிந்காலே ப்³ரூயாத் கஶ்சித்³விபரீதவிஜ்ஞாநம் — அப்ரதிஷ்டி²தம் ஸாம ப்ரதிஷ்டி²தமிதி — ஏவம்வாதா³பராதி⁴நோ மூர்தா⁴ ஶிர: தே விபதிஷ்யதி விஸ்பஷ்டம் பதிஷ்யதீதி । ஏவமுக்தஸ்யாபராதி⁴ந: ததை²வ தத்³விபதேத் ந ஸம்ஶய: ; ந த்வஹம் ப்³ரவீமீத்யபி⁴ப்ராய: । நநு மூர்த⁴பாதார்ஹம் சேத³பராத⁴ம் க்ருதவாந் , அத: பரேணாநுக்தஸ்யாபி பதேந்மூர்தா⁴, ந சேத³பராதீ⁴ உக்தஸ்யாபி நைவ பததி ; அந்யதா² அக்ருதாப்⁴யாக³ம: க்ருதநாஶஶ்ச ஸ்யாதாம் । நைஷ தோ³ஷ:, க்ருதஸ்ய கர்மண: ஶுபா⁴ஶுப⁴ஸ்ய ப²லப்ராப்தேர்தே³ஶகாலநிமித்தாபேக்ஷத்வாத் । தத்ரைவம் ஸதி மூர்த⁴பாதநிமித்தஸ்யாப்யஜ்ஞாநஸ்ய பராபி⁴வ்யாஹாரநிமித்தாபேக்ஷத்வமிதி ॥

ஏவமுக்தோ தா³ல்ப்⁴ய ஆஹ — ஹந்தாஹமேதத்³ப⁴க³வத்த: ப⁴க³வத: வேதா³நி யத்ப்ரதிஷ்ட²ம் ஸாம இத்யுக்த: ப்ரத்யுவாச ஶாலாவத்ய: — வித்³தீ⁴தி ஹோவாச । அமுஷ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ப்ருஷ்ட: தா³ல்ப்⁴யேந ஶாலாவத்ய: அயம் லோக இதி ஹோவாச ; அயம் ஹி லோகோ யாக³தா³நஹோமாதி³பி⁴ரமும் லோகம் புஷ்யதீதி ; ‘அத: ப்ரதா³நம் தே³வா உபஜீவந்தி’ ( ? ) இதி ஹி ஶ்ருதய: ; ப்ரத்யக்ஷம் ஹி ஸர்வபூ⁴தாநாம் த⁴ரணீ ப்ரதிஷ்டே²தி ; அத: ஸாம்நோ(அ)ப்யயம் லோக: ப்ரதிஷ்டை²வேதி யுக்தம் । அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரித்யுக்த: ஆஹ ஶாலாவத்ய: — ந ப்ரதிஷ்டா²ம் இமம் லோகமதீத்ய நயேத் ஸாம கஶ்சித் । அதோ வயம் ப்ரதிஷ்டா²ம் லோகம் ஸாம அபி⁴ஸம்ஸ்தா²பயாம: ; யஸ்மாத்ப்ரதிஷ்டா²ஸம்ஸ்தாவம் ஹி, ப்ரதிஷ்டா²த்வேந ஸம்ஸ்துதம் ஸாமேத்யர்த²: ; ‘இயம் வை ரத²ந்தரம்’ (தாம். ப்³ரா. 18 । 6 । 11) இதி ச ஶ்ருதி: ॥

தமேவமுக்தவந்தம் ஹ ப்ரவாஹணோ ஜைவலிருவாச அந்தவத்³வை கில தே ஶாலாவத்ய ஸாமேத்யாதி³ பூர்வவத் । தத: ஶாலாவத்ய ஆஹ — ஹந்தாஹமேதத்³ப⁴க³வத்தோ வேதா³நீதி ; வித்³தீ⁴தி ஹோவாச இதர: ॥

அநுஜ்ஞாத: ஆஹ — அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி, ஆகாஶ இதி ஹோவாச ப்ரவாஹண: ; ஆகாஶ இதி ச பர ஆத்மா, ‘ஆகாஶோ வை நாம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஶ்ருதே: ; தஸ்ய ஹி கர்ம ஸர்வபூ⁴தோத்பாத³கத்வம் ; தஸ்மிந்நேவ ஹி பூ⁴தப்ரலய: — ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) ‘தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 6) இதி ஹி வக்ஷ்யதி ; ஸர்வாணி ஹ வை இமாநி பூ⁴தாநி ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி ஆகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே தேஜோப³ந்நாதி³க்ரமேண, ஸாமர்த்²யாத் , ஆகாஶம் ப்ரதி அஸ்தம் யந்தி ப்ரலயகாலே தேநைவ விபரீதக்ரமேண ; ஹி யஸ்மாதா³காஶ ஏவைப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴ய: ஜ்யாயாந் மஹத்தர:, அத: ஸ ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் பரமயநம் பராயணம் ப்ரதிஷ்டா² த்ரிஷ்வபி காலேஷ்வித்யர்த²: ॥

யஸ்மாத் பரம் பரம் வரீய: வரீயஸோ(அ)ப்யேஷ வர: பரஶ்ச வரீயாம்ஶ்ச பரோவரீயாந் உத்³கீ³த²: பரமாத்மா ஸம்பந்ந இத்யர்த²:, அத ஏவ ஸ ஏஷ: அநந்த: அவித்³யமாநாந்த: । தமேதம் பரோவரீயாம்ஸம் பரமாத்மபூ⁴தமநந்தம் ஏவம் வித்³வாந் பரோவரீயாம்ஸமுத்³கீ³த²முபாஸ்தே । தஸ்யைதத்ப²லமாஹ — பரோவரீய: பரம் பரம் வரீயோ விஶிஷ்டதரம் ஜீவநம் ஹ அஸ்ய விது³ஷோ ப⁴வதி த்³ருஷ்டம் ப²லம் , அத்³ருஷ்டம் ச பரோவரீயஸ: உத்தரோத்தரவிஶிஷ்டதராநேவ ப்³ரஹ்மாகாஶாந்தாந் லோகாந் ஜயதி — ய ஏததே³வம் வித்³வாநுத்³கீ³த²முபாஸ்தே ॥

கிம் ச தமேதமுத்³கீ³த²ம் வித்³வாந் அதித⁴ந்வா நாமத:, ஶுநகஸ்யாபத்யம் ஶௌநக:, உத³ரஶாண்டி³ல்யாய ஶிஷ்யாய ஏதம் உத்³கீ³த²த³ர்ஶநம் உக்த்வா உவாச — யாவத் தே தவ ப்ரஜாயாம் , ப்ரஜாஸந்ததாவித்யர்த²:, ஏநம் உத்³கீ³த²ம் த்வத்ஸந்ததிஜா வேதி³ஷ்யந்தே ஜ்ஞாஸ்யந்தி, தாவந்தம் காலம் பரோவரீயோ ஹைப்⁴ய: ப்ரஸித்³தே⁴ப்⁴யோ லௌகிகஜீவநேப்⁴ய: உத்தரோத்தரவிஶிஷ்டதரம் ஜீவநம் தேப்⁴யோ ப⁴விஷ்யதி ॥

ததா² அத்³ருஷ்டே(அ)பி பரலோகே அமுஷ்மிந் பரோவரீயாம்ல்லோகோ ப⁴விஷ்யதீத்யுக்தவாந் ஶாண்டி³ல்யாய அதித⁴ந்வா ஶௌநக: । ஸ்யாதே³தத்ப²லம் பூர்வேஷாம் மஹாபா⁴க்³யாநாம் , நைத³ம்யுகீ³நாநாம் — இத்யாஶங்காநிவ்ருத்தயே ஆஹ — ஸ ய: கஶ்சித் ஏதமேவம் வித்³வாந் உத்³கீ³த²ம் ஏதர்ஹி உபாஸ்தே, தஸ்யாப்யேவமேவ பரோவரீய ஏவ ஹ அஸ்ய அஸ்மிம்ல்லோகே ஜீவநம் ப⁴வதி ததா² அமுஷ்மிம்ல்லோகே லோக இதி ॥

உத்³கீ³தோ²பாஸநப்ரஸங்கே³ந ப்ரஸ்தாவப்ரதிஹாரவிஷயமப்யுபாஸநம் வக்தவ்யமிதீத³மாரப்⁴யதே ; ஆக்²யாயிகா து ஸுகா²வபோ³தா⁴ர்தா² । மடசீஹதேஷு மடச்ய: அஶநய: தாபி⁴ர்ஹதேஷு நாஶிதேஷு குருஷு குருஸஸ்யேஷ்வித்யர்த²: । ததோ து³ர்பி⁴க்ஷே ஜாதே ஆடிக்யா அநுபஜாதபயோத⁴ராதி³ஸ்த்ரீவ்யஞ்ஜநயா ஸஹ ஜாயயா உஷஸ்திர்ஹ நாமத:, சக்ரஸ்யாபத்யம் சாக்ராயண: ; இபோ⁴ ஹஸ்தீ தமர்ஹதீதி இப்⁴ய: ஈஶ்வர:, ஹஸ்த்யாரோஹோ வா, தஸ்ய க்³ராம: இப்⁴யக்³ராம: தஸ்மிந் ; ப்ரத்³ராணக: அந்நாலாபா⁴த் , ‘த்³ரா குத்ஸாயாம் க³தௌ’, குத்ஸிதாம் க³திம் க³த:, அந்த்யாவஸ்தா²ம் ப்ராப்த இத்யர்த²: ; உவாஸ உஷிதவாந் கஸ்யசித்³க்³ருஹமாஶ்ரித்ய ॥

ஸ: அந்நார்த²மடந் இப்⁴யம் குல்மாஷாந் குத்ஸிதாந்மாஷாந் கா²த³ந்தம் ப⁴க்ஷயந்தம் யத்³ருச்ச²யோபலப்⁴ய பி³பி⁴க்ஷே யாசிதவாந் । தம் உஷஸ்திம் ஹ உவாச இப்⁴ய: — ந இத:, அஸ்மாந்மயா ப⁴க்ஷ்யமாணாது³ச்சி²ஷ்டராஶே: குல்மாஷா அந்யே ந வித்³யந்தே ; யச்ச யே ராஶௌ மே மம உபநிஹிதா: ப்ரக்ஷிப்தா: இமே பா⁴ஜநே, கிம் கரோமி ; இத்யுக்த: ப்ரத்யுவாச உஷஸ்தி: —

ஏதேஷாம் ஏதாநித்யர்த²:, மே மஹ்யம் தே³ஹீதி ஹ உவாச ; தாந் ஸ இப்⁴ய: அஸ்மை உஷஸ்தயே ப்ரத³தௌ³ ப்ரத³த்தவாந் । பாநாய ஸமீபஸ்த²முத³கம் ச க்³ருஹீத்வா உவாச — ஹந்த க்³ருஹாணாநுபாநம் ; இத்யுக்த: ப்ரத்யுவாச — உச்சி²ஷ்டம் வை மே மம இத³முத³கம் பீதம் ஸ்யாத் , யதி³ பாஸ்யாமி ; இத்யுக்தவந்தம் ப்ரத்யுவாச இதர: —

கிம் ந ஸ்விதே³தே குல்மாஷா அப்யுச்சி²ஷ்டா:, இத்யுக்த: ஆஹ உஷஸ்தி: — ந வை அஜீவிஷ்யம் நைவ ஜீவிஷ்யாமி இமாந் குல்மாஷாந் அகா²த³ந் அப⁴க்ஷயந் இதி ஹோவாச । காம: இச்சா²த: மே மம உத³கபாநம் லப்⁴யத இத்யர்த²: । அதஶ்சைதாமவஸ்தா²ம் ப்ராப்தஸ்ய வித்³யாத⁴ர்மயஶோவத: ஸ்வாத்மபரோபகாரஸமர்த²ஸ்யைதத³பி கர்ம குர்வதோ ந அக⁴ஸ்பர்ஶ இத்யபி⁴ப்ராய: । தஸ்யாபி ஜீவிதம் ப்ரதி உபாயாந்தரே(அ)ஜுகு³ப்ஸிதே ஸதி ஜுகு³ப்ஸிதமேதத்கர்ம தோ³ஷாய ; ஜ்ஞாநாவலேபேந குர்வதோ நரகபாத: ஸ்யாதே³வேத்யபி⁴ப்ராய:, ப்ரத்³ராணகஶப்³த³ஶ்ரவணாத் ॥

தாம்ஶ்ச ஸ கா²தி³த்வா அதிஶேஷாந் அதிஶிஷ்டாந் ஜாயாயை காருண்யாதா³ஜஹார ; ஸா ஆடிகீ அக்³ரே ஏவ குல்மாஷப்ராப்தே: ஸுபி⁴க்ஷா ஶோப⁴நபி⁴க்ஷா, லப்³தா⁴ந்நேத்யேதத் , ப³பூ⁴வ ஸம்வ்ருத்தா ; ததா²பி ஸ்த்ரீஸ்வாபா⁴வ்யாத³நவஜ்ஞாய தாந்குல்மாஷாந் பத்யுர்ஹஸ்தாத்ப்ரதிக்³ருஹ்ய நித³தௌ⁴ நிக்ஷிப்தவதீ ॥

ஸ தஸ்யா: கர்ம ஜாநந் ப்ராத: உஷ:காலே ஸஞ்ஜிஹாந: ஶயநம் நித்³ராம் வா பரித்யஜந் உவாச பத்ந்யா: ஶ்ருண்வந்த்யா: — யத் யதி³ ப³தேதி கி²த்³யமாந: அந்நஸ்ய ஸ்தோகம் லபே⁴மஹி, தத்³பு⁴க்த்வாந்நம் ஸமர்தோ² க³த்வா லபே⁴மஹி த⁴நமாத்ராம் த⁴நஸ்யால்பம் ; தத: அஸ்மாகம் ஜீவநம் ப⁴விஷ்யதீதி । த⁴நலாபே⁴ ச காரணமாஹ — ராஜாஸௌ நாதிதூ³ரே ஸ்தா²நே யக்ஷ்யதே ; யஜமாநத்வாத்தஸ்ய ஆத்மநேபத³ம் ; ஸ ச ராஜா மா மாம் பாத்ரமுபலப்⁴ய ஸர்வைரார்த்விஜ்யை: ருத்விக்கர்மபி⁴: ருத்விக்கர்மப்ரயோஜநாயேத்யர்த²: வ்ருணீதேதி ॥

ஏவமுக்தவந்தம் ஜாயோவாச — ஹந்த க்³ருஹாண ஹே பதே இமே ஏவ யே மத்³த⁴ஸ்தே விநிக்ஷிப்தாஸ்த்வயா குல்மாஷா இதி । தாந்கா²தி³த்வா அமும் யஜ்ஞம் ராஜ்ஞோ விததம் விஸ்தாரிதம்ருத்விக்³பி⁴: ஏயாய ॥

தத்ர ச க³த்வா, உத்³கா³த்ரூந் உத்³கா³த்ருபுருஷாநாக³த்ய, ஆ ஸ்துவந்த்யஸ்மிந்நிதி ஆஸ்தாவ: தஸ்மிந்நாஸ்தாவே ஸ்தோஷ்யமாணாந் உபோபவிவேஶ ஸமீபே உபவிஷ்டஸ்தேஷாமித்யர்த²: । உபவிஶ்ய ச ஸ ஹ ப்ரஸ்தோதாரமுவாச ॥

ஹே ப்ரஸ்தோத: இத்யாமந்த்ர்ய அபி⁴முகீ²கரணாய, யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவம் ப்ரஸ்தாவப⁴க்திம் அநுக³தா அந்வாயத்தா, தாம் சேத் தே³வதாம் ப்ரஸ்தாவப⁴க்தே: அவித்³வாந்ஸந் ப்ரஸ்தோஷ்யஸி, விது³ஷோ மம ஸமீபே — தத்பரோக்ஷே(அ)பி சேத் விபதேத்தஸ்ய மூர்தா⁴, கர்மமாத்ரவிதா³மநதி⁴கார ஏவ கர்மணி ஸ்யாத் ; தச்சாநிஷ்டம் , அவிது³ஷாமபி கர்மத³ர்ஶநாத் , த³க்ஷிணமார்க³ஶ்ருதேஶ்ச ; அநதி⁴காரே ச அவிது³ஷாமுத்தர ஏவைகோ மார்க³: ஶ்ரூயேத ; ந ச ஸ்மார்தகர்மநிமித்த ஏவ த³க்ஷிண: பந்தா²:, ‘யஜ்ஞேந தா³நேந’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 16) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ; ‘ததோ²க்தஸ்ய மயா’ (சா². உ. 1 । 11 । 5), (சா². உ. 1 । 11 । 7), (சா². உ. 1 । 11 । 9) இதி ச விஶேஷணாத்³வித்³வத்ஸமக்ஷமேவ கர்மண்யநதி⁴கார:, ந ஸர்வத்ராக்³நிஹோத்ரஸ்மார்தகர்மாத்⁴யயநாதி³ஷு ச ; அநுஜ்ஞாயாஸ்தத்ர தத்ர த³ர்ஶநாத் , கர்மமாத்ரவிதா³மப்யதி⁴கார: ஸித்³த⁴: கர்மணீதி — மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி ॥

ஏவமேவோத்³கா³தாரம் ப்ரதிஹர்தாரமுவாசேத்யாதி³ ஸமாநமந்யத் । தே ப்ரஸ்தோத்ராத³ய: கர்மப்⁴ய: ஸமாரதா: உபரதா: ஸந்த: மூர்த⁴பாதப⁴யாத் தூஷ்ணீமாஸாஞ்சக்ரிரே அந்யச்சாகுர்வந்த:, அர்தி²த்வாத் ॥

அத² அநந்தரம் ஹ ஏநம் உஷஸ்திம் யஜமாந: ராஜா உவாச ப⁴க³வந்தம் பூஜாவந்தம் வை அஹம் விவிதி³ஷாணி வேதி³துமிச்சா²மி ; இத்யுக்த: உஷஸ்தி: அஸ்மி சாக்ராயண: தவாபி ஶ்ரோத்ரபத²மாக³தோ யதி³ — இதி ஹ உவாச உக்தவாந் ॥

ஸ ஹ யஜமாந: உவாச — ஸத்யமேவமஹம் ப⁴க³வந்தம் ப³ஹுகு³ணமஶ்ரௌஷம் , ஸர்வைஶ்ச ருத்விக்கர்மபி⁴: ஆர்த்விஜ்யை: பர்யைஷிஷம் பர்யேஷணம் க்ருதவாநஸ்மி ; அந்விஷ்ய ப⁴க³வதோ வா அஹம் அவித்த்யா அலாபே⁴ந அந்யாநிமாந் அவ்ருஷி வ்ருதவாநஸ்மி ॥

அத்³யாபி ப⁴க³வாம்ஸ்த்வேவ மே மம ஸர்வைரார்த்விஜ்யை: ருத்விக்கர்மார்த²ம் அஸ்து, இத்யுக்த: ததே²த்யாஹ உஷஸ்தி: ; கிம் து அதை²வம் தர்ஹி ஏதே ஏவ த்வயா பூர்வம் வ்ருதா: மயா ஸமதிஸ்ருஷ்டா: மயா ஸம்யக்ப்ரஸந்நேநாநுஜ்ஞாதா: ஸந்த: ஸ்துவதாம் ; த்வயா த்வேதத்கார்யம் — யாவத்த்வேப்⁴ய: ப்ரஸ்தோத்ராதி³ப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴யோ த⁴நம் த³த்³யா: ப்ரயச்ச²ஸி, தாவந்மம த³த்³யா: ; இத்யுக்த: ததே²தி ஹ யஜமாந: உவாச ॥

அத² ஹ ஏநம் ஔஷஸ்த்யம் வச: ஶ்ருத்வா ப்ரஸ்தோதா உபஸஸாத³ உஷஸ்திம் விநயேநோபஜகா³ம । ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதேத்யாதி³ மா மாம் ப⁴க³வாநவோசத்பூர்வம் — கதமா ஸா தே³வதா யா ப்ரஸ்தாவப⁴க்திமந்வாயத்தேதி ॥

ப்ருஷ்ட: ப்ராண இதி ஹ உவாச ; யுக்தம் ப்ரஸ்தாவஸ்ய ப்ராணோ தே³வதேதி । கத²ம் ? ஸர்வாணி ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவ அபி⁴ஸம்விஶந்தி ப்ரலயகாலே, ப்ராணமபி⁴லக்ஷயித்வா ப்ராணாத்மநைவோஜ்ஜிஹதே ப்ராணாதே³வோத்³க³ச்ச²ந்தீத்யர்த²: உத்பத்திகாலே ; அத: ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா ; தாம் சேதவித்³வாந் த்வம் ப்ராஸ்தோஷ்ய: ப்ரஸ்தவநம் ப்ரஸ்தாவப⁴க்திம் க்ருதவாநஸி யதி³, மூர்தா⁴ ஶிர: தே வ்யபதிஷ்யத் விபதிதமப⁴விஷ்யத் யதோ²க்தஸ்ய மயா தத்காலே மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி । அதஸ்த்வா ஸாது⁴ க்ருதம் ; மயா நிஷித்³த⁴: கர்மணோ யது³பரமாமகார்ஷிரித்யபி⁴ப்ராய: ॥

ததோ²த்³கா³தா பப்ரச்ச² கதமா ஸா உத்³கீ³த²ப⁴க்திமநுக³தா அந்வாயத்தா தே³வதேதி ॥

ப்ருஷ்ட: ஆதி³த்ய இதி ஹோவாச । ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஆதி³த்யம் உச்சை: ஊர்த்⁴வம் ஸந்தம் கா³யந்தி ஶப்³த³யந்தி, ஸ்துவந்தீத்யபி⁴ப்ராய:, உச்ச²ப்³த³ஸாமாந்யாத் , ப்ரஶப்³த³ஸாமாந்யாதி³வ ப்ராண: । அத: ஸைஷா தே³வதேத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ஏவமேவாத² ஹ ஏநம் ப்ரதிஹர்தா உபஸஸாத³ கதமா ஸா தே³வதா ப்ரதிஹாரமந்வாயத்தேதி ॥

ப்ருஷ்ட: அந்நமிதி ஹோவாச । ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யந்நமேவ ஆத்மாநம் ப்ரதி ஸர்வத: ப்ரதிஹரமாணாநி ஜீவந்தி । ஸைஷா தே³வதா ப்ரதிஶப்³த³ஸாமாந்யாத்ப்ரதிஹாரப⁴க்திமநுக³தா । ஸமாநமந்யத்ததோ²க்தஸ்ய மயேதி । ப்ரஸ்தாவோத்³கீ³த²ப்ரதிஹாரப⁴க்தீ: ப்ராணாதி³த்யாந்நத்³ருஷ்ட்யோபாஸீதேதி ஸமுதா³யார்த²: । ப்ராணாத்³யாபத்தி: கர்மஸம்ருத்³தி⁴ர்வா ப²லமிதி ॥

அதீதே க²ண்டே³(அ)ந்நாப்ராப்திநிமித்தா கஷ்டாவஸ்தோ²க்தா உச்சி²ஷ்டோச்சி²ஷ்டபர்யுஷிதப⁴க்ஷணலக்ஷணா ; ஸா மா பூ⁴தி³த்யந்நலாபா⁴ய அத² அநந்தரம் ஶௌவ: ஶ்வபி⁴ர்த்³ருஷ்ட: உத்³கீ³த²: உத்³கா³நம் ஸாம அத: ப்ரஸ்தூயதே । தத் தத்ர ஹ கில ப³கோ நாமத:, த³ல்ப⁴ஸ்யாபத்யம் தா³ல்ப்⁴ய: ; க்³லாவோ வா நாமத:, மித்ராயாஶ்சாபத்யம் மைத்ரேய: ; வாஶப்³த³ஶ்சார்தே² ; த்³வ்யாமுஷ்யாயணோ ஹ்யஸௌ ; வஸ்துவிஷயே க்ரியாஸ்விவ விகல்பாநுபபத்தே: ; த்³விநாமா த்³விகோ³த்ர இத்யாதி³ ஹி ஸ்ம்ருதி: ; த்³ருஶ்யதே ச உப⁴யத: பிண்ட³பா⁴க்த்வம் ; உத்³கீ³தே² ப³த்³த⁴சித்தத்வாத் ருஷாவநாத³ராத்³வா । வா - ஶப்³த³: ஸ்வாத்⁴யாயார்த²: । ஸ்வாத்⁴யாயம் கர்தும் க்³ராமாத்³ப³ஹி: உத்³வவ்ராஜ உத்³க³தவாந்விவிக்ததே³ஶஸ்தோ²த³காப்⁴யாஶம் । ‘உத³ வவ்ராஜ’ ‘ப்ரதிபாலயாஞ்சகார’ (சா². உ. 1 । 12 । 3) இதி ச ஏகவசநால்லிங்கா³த் ஏகோ(அ)ஸௌ ருஷி: । ஶ்வோத்³கீ³த²காலப்ரதிபாலநாத் ருஷே: ஸ்வாத்⁴யாயகரணமந்நகாமநயேதி லக்ஷ்யத இத்யபி⁴ப்ராயத: ॥

ஸ்வாத்⁴யாயேந தோஷிதா தே³வதா ருஷிர்வா ஶ்வரூபம் க்³ருஹீத்வா ஶ்வா ஶ்வேத: ஸந் தஸ்மை ருஷயே தத³நுக்³ரஹார்த²ம் ப்ராது³ர்ப³பூ⁴வ ப்ராது³ஶ்சகார । தமந்யே ஶுக்லம் ஶ்வாநம் க்ஷுல்லகா: ஶ்வாந: உபஸமேத்ய ஊசு: உக்தவந்த: — அந்நம் ந: அஸ்மப்⁴யம் ப⁴க³வாந் ஆகா³யது ஆகா³நேந நிஷ்பாத³யத்வித்யர்த²: । முக்²யப்ராணவாகா³த³யோ வா ப்ராணமந்வந்நபு⁴ஜ: ஸ்வாத்⁴யாயபரிதோஷிதா: ஸந்த: அநுக்³ருஹ்ணீயுரேநம் ஶ்வரூபமாதா³யேதி யுக்தமேவம் ப்ரதிபத்தும் । அஶநாயாம வை பு³பு⁴க்ஷிதா: ஸ்மோ வை இதி ॥

ஏவமுக்தே ஶ்வா ஶ்வேத உவாச தாந் க்ஷுல்லகாந் ஶுந:, இஹைவ அஸ்மிந்நேவ தே³ஶே மா மாம் ப்ராத: ப்ராத:காலே உபஸமீயாதேதி । தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் , ஸமீயாதேதி ப்ரமாத³பாடோ² வா । ப்ராத:காலகரணம் தத்கால ஏவ கர்தவ்யார்த²ம் , அந்நத³ஸ்ய வா ஸவிதுரபராஹ்ணே(அ)நாபி⁴முக்²யாத் । தத் தத்ரைவ ஹ ப³கோ தா³ல்ப்⁴யோ க்³லாவோ வா மைத்ரேய ருஷி: ப்ரதிபாலயாஞ்சகார ப்ரதீக்ஷணம் க்ருதவாநித்யர்த²: ॥

தே ஶ்வாந: தத்ரைவ ஆக³த்ய ருஷே: ஸமக்ஷம் யதை²வேஹ கர்மணி ப³ஹிஷ்பவமாநேந ஸ்தோத்ரேண ஸ்தோஷ்யமாணா: உத்³கா³த்ருபுருஷா: ஸம்ரப்³தா⁴: ஸம்லக்³நா: அந்யோந்யமேவ ஸர்பந்தி, ஏவம் முகே²நாந்யோந்யஸ்ய புச்ச²ம் க்³ருஹீத்வா ஆஸஸ்ருபு: ஆஸ்ருப்தவந்த:, பரிப்⁴ரமணம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: ; த ஏவம் ஸம்ஸ்ருப்ய ஸமுபவிஶ்ய உபவிஷ்டா: ஸந்த: ஹிம் சக்ரு: ஹிங்காரம் க்ருதவந்த: ॥

ஓமதா³மோம் பிபா³மோம் தே³வ:, த்³யோதநாத் ; வருண: வர்ஷணாஜ்ஜக³த: ; ப்ரஜாபதி:, பாலநாத்ப்ரஜாநாம் ; ஸவிதா ப்ரஸவித்ருத்வாத்ஸர்வஸ்ய ஆதி³த்ய உச்யதே । ஏதை: பர்யாயை: ஸ ஏவம்பூ⁴த: ஆதி³த்ய: அந்நம் அஸ்மப்⁴யம் இஹ ஆஹரத் ஆஹரத்விதி । தே ஏவம் ஹிம் க்ருத்வா புநரப்யூசு: — ஸ த்வம் ஹே அந்நபதே ; ஸ ஹி ஸர்வஸ்யாந்நஸ்ய ப்ரஸவித்ருத்வாத்பதி: ; ந ஹி தத்பாகேந விநா ப்ரஸூதமந்நமணுமாத்ரமபி ஜாயதே ப்ராணிநாம் ; அதோ(அ)ந்நபதி: । ஹே அந்நபதே, அந்நமஸ்மப்⁴யமிஹாஹராஹரேதி ; அப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: । ஓமிதி ॥

அயம் வாவ அயமேவ லோக: ஹாஉகார: ஸ்தோபோ⁴ ரத²ந்தரே ஸாம்நி ப்ரஸித்³த⁴: — ‘இயம் வை ரத²ந்தரம்’ (தாம். ப்³ரா. 18 । 6 । 11) இத்யஸ்மாத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யாத் ஹாஉகாரஸ்தோபோ⁴(அ)யம் லோக: இத்யேவமுபாஸீத । வாயுர்ஹாஇகார: ; வாமதே³வ்யே ஸாமநி ஹாஇகார: ப்ரஸித்³த⁴: ; வாய்வப்ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச வாமதே³வ்யஸ்ய ஸாம்நோ யோநி: இத்யஸ்மாத்ஸாமாந்யாத் ஹாஇகாரம் வாயுத்³ருஷ்ட்யோபாஸீத । சந்த்³ரமா அத²கார: ; சந்த்³ரத்³ருஷ்ட்யா அத²காரமுபாஸீத ; அந்நே ஹீத³ம் ஸ்தி²தம் ; அந்நாத்மா சந்த்³ர: ; த²காராகாரஸாமாந்யாச்ச । ஆத்மா இஹகார: ; இஹேதி ஸ்தோப⁴: ; ப்ரத்யக்ஷோ ஹ்யாத்மா இஹேதி வ்யபதி³ஶ்யதே ; இஹேதி ச ஸ்தோப⁴:, தத்ஸாமாந்யாத் அக்³நிரீகார: ; ஈநித⁴நாநி ச ஆக்³நேயாநி ஸர்வாணி ஸாமாநீத்யதஸ்தத்ஸாமாந்யாத் ॥

ஆதி³த்ய: ஊகார: ; உச்சைரூர்த்⁴வம் ஸந்தமாதி³த்யம் கா³யந்தீதி ஊகாரஶ்சாயம் ஸ்தோப⁴: ; ஆதி³த்யதை³வத்யே ஸாம்நி ஸ்தோப⁴ இதி ஆதி³த்ய ஊகார: । நிஹவ இத்யாஹ்வாநம் ; ஏகார: ஸ்தோப⁴: ; ஏஹீதி ச ஆஹ்வயந்தீதி தத்ஸாமாந்யாத் । விஶ்வேதே³வா ஔஹோயிகார:, வைஶ்வதே³வ்யே ஸாம்நி ஸ்தோப⁴ஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ப்ரஜாபதிர்ஹிங்கார:, ஆநிருக்த்யாத் , ஹிங்காரஸ்ய ச அவ்யக்தத்வாத் । ப்ராண: ஸ்வர: ; ஸ்வர இதி ஸ்தோப⁴: ; ப்ராணஸ்ய ச ஸ்வரஹேதுத்வஸாமாந்யாத் । அந்நம் யா யா இதி ஸ்தோப⁴: அந்நம் , அந்நேந ஹீத³ம் யாதீத்யதஸ்தத்ஸாமாந்யாத் । வாகி³தி ஸ்தோபோ⁴ விராட் அந்நம் தே³வதாவிஶேஷோ வா, வைராஜே ஸாம்நி ஸ்தோப⁴த³ர்ஶநாத் ॥

அநிருக்த: அவ்யக்தத்வாதி³த³ம் சேத³ம் சேதி நிர்வக்தும் ந ஶக்யத இத்யத: ஸஞ்சர: விகல்ப்யமாநஸ்வரூப இத்யர்த²: । கோ(அ)ஸாவிதி, ஆஹ — த்ரயோத³ஶ: ஸ்தோப⁴: ஹுங்கார: । அவ்யக்தோ ஹ்யயம் ; அதோ(அ)நிருக்தவிஶேஷ ஏவோபாஸ்ய இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

து³க்³தே⁴(அ)ஸ்மை வாக்³தோ³ஹமித்யாத்³யுக்தார்த²ம் । ய ஏதாமேவம் யதோ²க்தலக்ஷணாம் ஸாம்நாம் ஸாமாவயவஸ்தோபா⁴க்ஷரவிஷயாம் உபநிஷத³ம் த³ர்ஶநம் வேத³, தஸ்ய ஏதத்³யதோ²க்தம் ப²லமித்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: அத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²: । ஸாமாவயவவிஷயோபாஸநாவிஶேஷபரிஸமாப்த்யர்த²: இதி ஶப்³த³ இதி ॥

ஸமஸ்தஸ்ய ஸர்வாவயவவிஶிஷ்டஸ்ய பாஞ்சப⁴க்திகஸ்ய ஸாப்தப⁴க்திகஸ்ய ச இத்யர்த²: । க²ல்விதி வாக்யாலங்காரார்த²: । ஸாம்ந உபாஸநம் ஸாது⁴ । ஸமஸ்தே ஸாம்நி ஸாது⁴த்³ருஷ்டிவிதி⁴பரத்வாந்ந புர்வோபாஸநநிந்தா³ர்த²த்வம் ஸாது⁴ஶப்³த³ஸ்ய । நநு பூர்வத்ராவித்³யமாநம் ஸாது⁴த்வம் ஸமஸ்தே ஸாம்ந்யபி⁴தீ⁴யதே । ந, ‘ஸாது⁴ ஸாமேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 2 । 1 । 4) இத்யுபஸம்ஹாராத் । ஸாது⁴ஶப்³த³: ஶோப⁴நவாசீ । கத²மவக³ம்யத இதி, ஆஹ — யத்க²லு லோகே ஸாது⁴ ஶோப⁴நமநவத்³யம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , தத்ஸாமேத்யாசக்ஷதே குஶலா: । யத³ஸாது⁴ விபரீதம் , தத³ஸாமேதி ॥

தத் தத்ரைவ ஸாத்⁴வஸாது⁴விவேககரணே உதாப்யாஹு: — ஸாம்நா ஏநம் ராஜாநம் ஸாமந்தம் ச உபாகா³த்

உபக³தவாந் ; கோ(அ)ஸௌ ? யத: அஸாது⁴த்வப்ராப்த்யாஶங்கா ஸ இத்யபி⁴ப்ராய: ; ஶோப⁴நாபி⁴ப்ராயேண ஸாது⁴நா ஏநமுபாகா³த் இத்யேவ தத் தத்ர ஆஹு: லௌகிகா: ப³ந்த⁴நாத்³யஸாது⁴கார்யமபஶ்யந்த: । யத்ர புநர்விபர்யயேண ப³ந்த⁴நாத்³யஸாது⁴கார்யம் பஶ்யந்தி, தத்ர அஸாம்நா ஏநமுபாகா³தி³தி அஸாது⁴நைநமுபாகா³தி³த்யேவ ததா³ஹு: ॥

அதோ²தாப்யாஹு: ஸ்வஸம்வேத்³யம் ஸாம ந: அஸ்மாகம் ப³தேதி அநுகம்பயந்த: ஸம்வ்ருத்தமித்யாஹு: ; ஏதத்தைருக்தம் ப⁴வதி, யத்ஸாது⁴ ப⁴வதி ஸாது⁴ ப³தேத்யேவ ததா³ஹு: ; விபர்யயே ஜாதே அஸாம நோ ப³தேதி ; யத³ஸாது⁴ ப⁴வதி அஸாது⁴ ப³தேத்யேவ ததா³ஹு: ; தஸ்மாத்ஸாமஸாது⁴ஶப்³த³யோரேகார்த²த்வம் ஸித்³த⁴ம் ॥

அத: ஸ ய: கஶ்சித்ஸாது⁴ ஸாமேதி ஸாது⁴கு³ணவத்ஸாமேத்யுபாஸ்தே ஸமஸ்தம் ஸாம ஸாது⁴கு³ணவத்³வித்³வாந் , தஸ்யைதத்ப²லம் அப்⁴யாஶோ ஹ க்ஷிப்ரம் ஹ, யத் இதி க்ரியாவிஶேஷணார்த²ம் , ஏநம் உபாஸகம் ஸாத⁴வ: ஶோப⁴நா: த⁴ர்மா: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யவிருத்³தா⁴: ஆ ச க³ச்சே²யு: ஆக³ச்சே²யுஶ்ச ; ந கேவலமாக³ச்சே²யு:, உப ச நமேயு: உபநமேயுஶ்ச, போ⁴க்³யத்வேநோபதிஷ்டே²யுரித்யர்த²: ॥

காநி புநஸ்தாநி ஸாது⁴த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டாநி ஸமஸ்தாநி ஸாமாந்யுபாஸ்யாநீதி, இமாநி தாந்யுச்யந்தே — லோகேஷு பஞ்சவித⁴ம் இத்யாதீ³நி । நநு லோகாதி³த்³ருஷ்ட்யா தாந்யுபாஸ்யாநி ஸாது⁴த்³ருஷ்ட்யா ச இதி விருத்³த⁴ம் ; ந, ஸாத்⁴வர்த²ஸ்ய லோகாதி³கார்யேஷுகாரணஸ்யாநுக³தத்வாத் — ம்ருதா³தி³வத்³த⁴டாதி³விகாரேஷு । ஸாது⁴ஶப்³த³வாச்யோ(அ)ர்தோ² த⁴ர்மோ ப்³ரஹ்ம வா ஸர்வதா²பி லோகாதி³கார்யேஷ்வநுக³தம் । அத: யதா² யத்ர க⁴டாதி³த்³ருஷ்டி: ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்ட்யநுக³தைவ ஸா, ததா² ஸாது⁴த்³ருஷ்ட்யநுக³தைவ லோகாதி³த்³ருஷ்டி: — த⁴ர்மாதி³கார்யத்வால்லோகாதீ³நாம் । யத்³யபி காரணத்வமவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்மத⁴ர்மயோ:, ததா²பி த⁴ர்ம ஏவ ஸாது⁴ஶப்³த³வாச்ய இதி யுக்தம் , ஸாது⁴காரீ ஸாது⁴ர்ப⁴வதி இதி த⁴ர்மவிஷயே ஸாது⁴ஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । நநு லோகாதி³கார்யேஷு காரணஸ்யாநுக³தத்வாத³ர்த²ப்ராப்தைவ தத்³த்³ருஷ்டிரிதி ‘ஸாது⁴ ஸாமேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 2 । 1 । 4) இதி ந வக்தவ்யம் ; ந, ஶாஸ்த்ரக³ம்யத்வாத்தத்³த்³ருஷ்டே: ; ஸர்வத்ர ஹி ஶாஸ்த்ரப்ராபிதா ஏவ த⁴ர்மா உபாஸ்யா:, ந வித்³யமாநா அப்யஶாஸ்த்ரீயா: ॥

லோகேஷு ப்ருதி²வ்யாதி³ஷு பஞ்சவித⁴ம் பஞ்சப⁴க்திபே⁴தே³ந பஞ்சப்ரகாரம் ஸாது⁴ ஸமஸ்தம் ஸாமோபாஸீத । கத²ம் ? ப்ருதி²வீ ஹிங்கார: । லோகேஷ்விதி யா ஸப்தமீ, தாம் ப்ரத²மாத்வேந விபரிணமய்ய ப்ருதி²வீத்³ருஷ்ட்யா ஹிங்காரே ப்ருதி²வீ ஹிங்கார இத்யுபாஸீத । வ்யத்யஸ்ய வா ஸப்தமீஶ்ருதிம் லோகவிஷயாம் ஹிங்காராதி³ஷு ப்ருதி²வ்யாதி³த்³ருஷ்டிம் க்ருத்வோபாஸீத । தத்ர ப்ருதி²வீ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யஸாமாந்யாத் । அக்³நி: ப்ரஸ்தாவ: । அக்³நௌ ஹி கர்மாணி ப்ரஸ்தூயந்தே । ப்ரஸ்தாவஶ்ச ப⁴க்தி: । அந்தரிக்ஷமுத்³கீ³த²: । அந்தரிக்ஷம் ஹி க³க³நம் । க³காரவிஶிஷ்டஶ்சோத்³கீ³த²: । ஆதி³த்ய: ப்ரதிஹார:, ப்ரதிப்ராண்யபி⁴முக²த்வாந்மாம் ப்ரதி மாம் ப்ரதீதி । த்³யௌர்நித⁴நம் । தி³வி நிதீ⁴யந்தே ஹி இதோ க³தா இத்யூர்த்⁴வேஷூர்த்⁴வக³தேஷு லோகத்³ருஷ்ட்யா ஸாமோபாஸநம் ॥

அத² ஆவ்ருத்தேஷு அவாங்முகே²ஷு பஞ்சவித⁴முச்யதே ஸாமோபாஸநம் । க³த்யாக³திவிஶிஷ்டா ஹி லோகா: । யதா² தே, ததா²த்³ருஷ்ட்யைவ ஸாமோபாஸநம் விதீ⁴யதே யத:, அத ஆவ்ருத்தேஷு லோகேஷு । த்³யௌர்ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । ஆதி³த்ய: ப்ரஸ்தாவ:, உதி³தே ஹ்யாதி³த்யே ப்ரஸ்தூயந்தே கர்மாணி ப்ராணிநாம் । அந்தரிக்ஷமுத்³கீ³த²: பூர்வவத் । அக்³நி: ப்ரதிஹார:, ப்ராணிபி⁴: ப்ரதிஹரணாத³க்³நே: । ப்ருதி²வீ நித⁴நம் , தத ஆக³தாநாமிஹ நித⁴நாத் ॥

உபாஸநப²லம் — கல்பந்தே ஸமர்தா² ப⁴வந்தி ஹ அஸ்மை லோகா ஊர்த்⁴வாஶ்ச ஆவ்ருத்தாஶ்ச, க³த்யாக³திவிஶிஷ்டா போ⁴க்³யத்வேந வ்யவதிஷ்ட²ந்த இத்யர்த²: । ய ஏததே³வம் வித்³வாந் லோகேஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸமஸ்தம் ஸாது⁴ ஸாமேத்யுபாஸ்தே இதி ஸர்வத்ர யோஜநா பஞ்சவிதே⁴ ஸப்தவிதே⁴ ச ॥

வ்ருஷ்டௌ பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । லோகஸ்தி²தே: வ்ருஷ்டிநிமித்தத்வாதா³நந்தர்யம் । புரோவாதோ ஹிங்கார: । புரோவாதாத்³யுத்³க்³ரஹணாந்தா ஹி வ்ருஷ்டி:, யதா² ஸாம ஹிங்காராதி³நித⁴நாந்தம் ; அத: புரோவாதோ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । மேகோ⁴ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவ: ; ப்ராவ்ருஷி மேக⁴ஜநநே வ்ருஷ்டே: ப்ரஸ்தாவ இதி ஹி ப்ரஸித்³தி⁴: ; வர்ஷதி ஸ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் ; வித்³யோததே ஸ்தநயதி ஸ ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் ; உத்³க்³ருஹ்ணாதி தத் நித⁴நம் , ஸமாப்திஸாமாந்யாத் ॥

ப²லமுபாஸநஸ்ய — வர்ஷதி ஹ அஸ்மை இச்சா²த: । ததா² வர்ஷயதி ஹ அஸத்யாமபி வ்ருஷ்டௌ । ய ஏததி³த்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ஸர்வாஸ்வப்ஸு பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । வ்ருஷ்டிபூர்வகத்வாத்ஸர்வாஸாமபாமாநந்தர்யம் । மேகோ⁴ யத்ஸம்ப்லவதே ஏகீபா⁴வேநேதரேதரம் க⁴நீப⁴வதி மேக⁴: யதா³ உந்நத:, ததா³ ஸம்ப்லவதே இத்யுச்யதே, ததா³ அபாமாரப்⁴ப⁴: ஸ ஹிங்கார: ; யத்³வர்ஷதி ஸ ப்ரஸ்தாவ: ; ஆப: ஸர்வதோ வ்யாப்தும் ப்ரஸ்துதா: । யா: ப்ராச்ய: ஸ்யந்த³ந்தே ஸ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரௌஷ்ட்²யாத் ; யா: ப்ரதீச்ய: ஸ ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஶப்³த³ஸாமாந்யாத் ; ஸமுத்³ரோ நித⁴நம் , தந்நித⁴நத்வாத³பாம் ॥

ந ஹ அப்ஸு ப்ரைதிம் । நேச்ச²தி சேத் । அப்ஸுமாந் அம்மாந்ப⁴வதி ப²லம் ॥

ருதுஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । ருதுவ்யவஸ்தா²யா யதோ²க்தாம்பு³நிமித்தத்வாதா³நந்தர்யம் । வஸந்தோ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் ; க்³ரீஷ்ம: ப்ரஸ்தாவ: ; யவாதி³ஸங்க்³ரஹ: ப்ரஸ்தூயதே ஹி ப்ராவ்ருட³ர்த²ம் ; வர்ஷா உத்³கீ³த²:, ப்ராதா⁴ந்யாத் ; ஶரத் ப்ரதிஹார:, ரோகி³ணாம் ம்ருதாநாம் ச ப்ரதிஹரணாத் ; ஹேமந்தோ நித⁴நம் , நிவாதே நித⁴நாத்ப்ராணிநாம் ॥

ப²லம் — கல்பந்தே ஹ ருதுவ்யவஸ்தா²நுரூபம் போ⁴க்³யத்வேநாஸ்மை உபாஸகாய ருதவ: । ருதுமாந் ஆர்தவைர்போ⁴கை³ஶ்ச ஸம்பந்நோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

பஶுஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத । ஸம்யக்³வ்ருத்தேஷ்வ்ருதுஷு பஶவ்ய: கால இத்யாநந்தர்யம் । அஜா ஹிங்கார:, ப்ராதா⁴ந்யாத் , ப்ராத²ம்யாத்³வா — ‘அஜ: பஶூநாம் ப்ரத²ம:’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: ; அவய: ப்ரஸ்தாவ:, ஸாஹசர்யத³ர்ஶநாத³ஜாவீநாம் ; கா³வ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் ; அஶ்வா: ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹாரணாத்புருஷாணாம் ; புருஷோ நித⁴நம் , புருஷாஶ்ரயத்வாத்பஶூநாம் ॥

ப²லம் — ப⁴வந்தி ஹ அஸ்ய பஶவ: பஶுமாந்ப⁴வதி, பஶுப²லைஶ்ச போ⁴க³த்யாகா³தி³பி⁴ர்யுஜ்யத இத்யர்த²: ॥

ப்ராணேஷு பஞ்சவித⁴ம் பரோவரீய: ஸாம உபாஸீத, பரம் பரம் வரீயஸ்த்வகு³ணவத்ப்ராணத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டம் ஸாமோபாஸீதேத்யர்த²: । ப்ராணோ ஹிங்கார:, உத்தரோத்தரவரீயஸாம் ப்ராத²ம்யாத் ; வாக் ப்ரஸ்தாவ:, வாசா ஹி ப்ரஸ்தூயதே ஸர்வம் , வாக்³வரீயஸீ ப்ராணாத் — அப்ராப்தமப்யுச்யதே வாசா, ப்ராப்தஸ்யைவ து க³ந்த⁴ஸ்ய க்³ராஹக: ப்ராண: ; சக்ஷுருத்³கீ³த²:, வாசோ ப³ஹுதரவிஷயம் ப்ரகாஶயதி சக்ஷு:, அதோ வரீயோ வாச: உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் ; ஶ்ரோத்ரம் ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் ; வரீயஶ்சக்ஷுஷ:, ஸர்வத: ஶ்ரவணாத் ; மநோ நித⁴நம் , மநஸி ஹி நிதீ⁴யந்தே புருஷஸ்ய போ⁴க்³யத்வேந ஸர்வேந்த்³ரியாஹ்ருதா விஷயா: ; வரீயஸ்த்வம் ச ஶ்ரோத்ராந்மநஸ:, ஸர்வேந்த்³ரியவிஷயவ்யாபகத்வாத் ; அதீந்த்³ரியவிஷயோ(அ)பி மநஸோ கோ³சர ஏவேதி । யதோ²க்தஹேதுப்⁴ய: பரோவரீயாம்ஸி ப்ராணாதீ³நி வை ஏதாநி ॥

ஏதத்³த்³ருஷ்ட்யா விஶிஷ்டம் ய: பரோவரீய: ஸாம உபாஸ்தே, பரோவரீயோ ஹ அஸ்ய ஜீவநம் ப⁴வதீத்யுக்தார்த²ம் । இதி து பஞ்சவித⁴ஸ்ய ஸாம்ந உபாஸநமுக்தமிதி ஸப்தவிதே⁴ வக்ஷ்யமாணவிஷயே பு³த்³தி⁴ஸமாதா⁴நார்த²ம் । நிரபேக்ஷோ ஹி பஞ்சவிதே⁴, வக்ஷ்யமாணே பு³த்³தி⁴ம் ஸமாதி⁴த்ஸதி ॥

அத² அநந்தரம் ஸப்தவித⁴ஸ்ய ஸமஸ்தஸ்ய ஸாம்ந உபாஸநம் ஸாத்⁴வித³மாரப்⁴யதே । வாசி இதி ஸப்தமீ பூர்வவத் , வாக்³த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டம் ஸப்தவித⁴ம் ஸாமோபாஸீதேத்யர்த²: । யத்கிஞ்ச வாச: ஶப்³த³ஸ்ய ஹுமிதி யோ விஶேஷ: ஸ ஹிங்கார:, ஹகாரஸாமாந்யாத் । யத்ப்ரேதி ஶப்³த³ரூபம் ஸ ப்ரஸ்தாவ:, ப்ர - ஸாமாந்யாத் । யத் ஆ இதி ஸ ஆதி³:, ஆகாரஸாமாந்யாத் । ஆதி³ரித்யோங்கார:, ஸர்வாதி³த்வாத் ॥

யது³தி³தி ஸ உத்³கீ³த²:, உத்பூர்வத்வாது³த்³கீ³த²ஸ்ய ; யத்ப்ரதீதி ஸ ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஸாமாந்யாத் ; யது³பேதி ஸ உபத்³ரவ:, உபோபக்ரமத்வாது³பத்³ரவஸ்ய ; யந்நீதி தந்நித⁴நம் , நி - ஶப்³த³ஸாமாந்யாத் ॥

து³க்³தே⁴(அ)ஸ்மை இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் ॥

அவயவமாத்ரே ஸாம்ந்யாதி³த்யத்³ருஷ்டி: பஞ்சவிதே⁴ஷூக்தா ப்ரத²மே சாத்⁴யாயே । அத² இதா³நீம் க²லு அமுமாதி³த்யம் ஸமஸ்தே ஸாம்ந்யவயவவிபா⁴க³ஶோ(அ)த்⁴யஸ்ய ஸப்தவித⁴ம் ஸாமோபாஸீத । கத²ம் புந: ஸாமத்வமாதி³த்யஸ்யேதி, உச்யதே — உத்³கீ³த²த்வே ஹேதுவதா³தி³த்யஸ்ய ஸாமத்வே ஹேது: । கோ(அ)ஸௌ ? ஸர்வதா³ ஸம: வ்ருத்³தி⁴க்ஷயாபா⁴வாத் ; தேந ஹேதுநா ஸாம ஆதி³த்ய: । மாம் ப்ரதி மாம் ப்ரதீதி துல்யாம் பு³த்³தி⁴முத்பாத³யதி ; அத: ஸர்வேண ஸம: ; அத: ஸாம, ஸமத்வாதி³த்யர்த²: । உத்³கீ³த²ப⁴க்திஸாமாந்யவசநாதே³வ லோகாதி³ஷூக்தஸாமாந்யாத் ஹிங்காராதி³த்வம் க³ம்யத இதி ஹிங்காராதி³த்வே காரணம் நோக்தம் । ஸாமத்வே புந: ஸவிதுரநுக்தம் காரணம் ந ஸுபோ³த⁴மிதி ஸமத்வமுக்தம் ॥

தஸ்மிந் ஆதி³த்யே அவயவவிபா⁴க³ஶ: இமாநி வக்ஷ்யமாணாநி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி அந்வாயத்தாநி அநுக³தாந்யாதி³த்யமுபஜீவ்யத்வேந இதி வித்³யாத் । கத²ம் ? தஸ்ய ஆதி³த்யஸ்ய யத்புரோத³யாத் த⁴ர்மரூபம் , ஸ ஹிங்கார: ப⁴க்தி: ; தத்ரேத³ம் ஸாமாந்யம் , யத்தஸ்ய ஹிங்காரப⁴க்திரூபம் । தத³ஸ்யாதி³த்யஸ்ய ஸாம்ந: பஶவ: க³வாத³ய: அந்வாயத்தா: அநுக³தா: தத்³ப⁴க்திரூபமுபஜீவந்தீத்யர்த²: । யஸ்மாதே³வம் , தஸ்மாத்தே ஹிம் குர்வந்தி பஶவ: ப்ராகு³த³யாத் । தஸ்மாத்³தி⁴ங்காரபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஆதி³த்யாக்²யஸ்ய ஸாம்ந:, தத்³ப⁴க்திப⁴ஜநஶீலத்வாத்³தி⁴ த ஏவம் வர்தந்தே ॥

அத² யத்ப்ரத²மோதி³தே ஸவித்ருரூபம் , தத³ஸ்ய ஆதி³த்யாக்²யஸ்ய ஸாம்ந: ஸ ப்ரஸ்தாவ: ; தத³ஸ்ய மநுஷ்யா அந்வாயத்தா: பூர்வவத் । தஸ்மாத்தே ப்ரஸ்துதிம் ப்ரஶம்ஸாம் காமயந்தே, யஸ்மாத்ப்ரஸ்தாவபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யத் ஸங்க³வவேலாயாம் க³வாம் ரஶ்மீநாம் ஸங்க³மநம் ஸங்க³வோ யஸ்யாம் வேலாயாம் , க³வாம் வா வத்ஸை: ஸஹ:, ஸா ஸங்க³வவேலா தஸ்மிந்காலே யத்ஸாவித்ரம் ரூபம் , ஸ ஆதி³: ப⁴க்திவிஶேஷ: ஓங்கார: ।

தத³ஸ்ய வயாம்ஸி பக்ஷிணோ(அ)ந்வாயத்தாநி । யத ஏவம் , தஸ்மாத் தாநி வயாம்ஸி அந்தரிக்ஷே அநாரம்ப³ணாநி அநாலம்ப³நாநி, ஆத்மாநமாதா³ய ஆத்மாநமேவ ஆலம்ப³நத்வேந க்³ருஹீத்வா, பரிபதந்தி க³ச்ச²ந்தி ; அத ஆகாரஸாமாந்யாதா³தி³ப⁴க்திபா⁴ஜீநி ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யத் ஸம்ப்ரதிமத்⁴யந்தி³நே ருஜுமத்⁴யந்தி³நே இத்யர்த²:, ஸ உத்³கீ³த²ப⁴க்தி:, தத³ஸ்ய தே³வா அந்வாயத்தா:, த்³யோதநாதிஶயாத்தத்காலே । தஸ்மாத்தே ஸத்தமா: விஶிஷ்டதமா: ப்ராஜாபத்யாநாம் ப்ரஜாபத்யபத்யாநாம் , உத்³கீ³த²பா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யதூ³ர்த்⁴வம் மத்⁴யந்தி³நாத் ப்ராக³பராஹ்ணாத் யத்³ரூபம் ஸவிது:, ஸ ப்ரதிஹார: ; தத³ஸ்ய க³ர்பா⁴ அந்வாயத்தா: । அத: தே ஸவிது: ப்ரதிஹாரப⁴க்திரூபேணோர்த்⁴வம் ப்ரதிஹ்ருதா: ஸந்த: நாவபத்³யந்தே நாத⁴: பதந்தி, தத்³த்³வாரே ஸத்யபீத்யர்த²: । யத: ப்ரதிஹாரபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்நோ க³ர்பா⁴: ॥

அத² யதூ³ர்த்⁴வமபராஹ்ணாத் ப்ராக³ஸ்தமயாத் ஸ உபத்³ரவ:, தத³ஸ்ய ஆரண்யா: பஶவ: அந்வாயத்தா: । தஸ்மாத்தே புருஷம் த்³ருஷ்ட்வா பீ⁴தா: கக்ஷம் அரண்யம் ஶ்வப்⁴ரம் ப⁴யஶூந்யமிதி உபத்³ரவந்தி உபக³ச்ச²ந்தி ; த்³ருஷ்ட்வோபத்³ரவணாத் உபத்³ரவபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: ॥

அத² யத் ப்ரத²மாஸ்தமிதே(அ)த³ர்ஶநம் ஜிக³மிஷதி ஸவிதரி, தந்நித⁴நம் , தத³ஸ்ய பிதர: அந்வாயத்தா: ; தஸ்மாத்தாந்நித³த⁴தி — பித்ருபிதாமஹப்ரபிதாமஹரூபேண த³ர்பே⁴ஷு நிக்ஷிபந்தி தாந் ; தத³ர்த²ம் பிண்டா³ந்வா ஸ்தா²பயந்தி । நித⁴நஸம்ப³ந்தா⁴ந்நித⁴நபா⁴ஜிநோ ஹி ஏதஸ்ய ஸாம்ந: பிதர: । ஏவமவயவஶ: ஸப்ததா⁴ விப⁴க்தம் க²லு அமுமாதி³த்யம் ஸப்தவித⁴ம் ஸாமோபாஸ்தே ய:, தஸ்ய ததா³பத்தி: ப²லமிதி வாக்யஶேஷ: ॥

அத² க²லு அநந்தரம் , ஆதி³த்யம்ருத்யுவிஷயஸாமோபாஸநஸ்ய ; ஆத்மஸம்மிதம் ஸ்வாவயவதுல்யதயா மிதம் , பரமாத்மதுல்யதயா வா ஸம்மிதம் , அதிம்ருத்யு, ம்ருத்யுஜயஹேதுத்வாத் ; யதா² ப்ரத²மே(அ)த்⁴யாயே உத்³கீ³த²ப⁴க்திநாமாக்ஷராணி உத்³கீ³த² இத்யுபாஸ்யத்வேநோக்தாநி, ததே²ஹ ஸாம்ந: ஸப்தவித⁴ப⁴க்திநாமாக்ஷராணி ஸமாஹ்ருத்ய த்ரிபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴: ஸமதயா ஸாமத்வம் பரிகல்ப்ய உபாஸ்யத்வேந உச்யந்தே । தது³பாஸநம் ம்ருத்யுகோ³சராக்ஷரஸங்க்²யாஸாமாந்யேந ம்ருத்யும் ப்ராப்ய, தத³திரிக்தாக்ஷரேண தஸ்ய ஆதி³த்யஸ்ய ம்ருத்யோரதிக்தமணாயைவ ஸங்க்ரமணம் கல்பயதி । அதிம்ருத்யு ஸப்தவித⁴ம் ஸாம உபாஸீத, ம்ருத்யுமதிக்ராந்தமதிரிக்தாக்ஷரஸங்க்²யயா இத்யதிம்ருத்யு ஸாம । தஸ்ய ப்ரத²மப⁴க்திநாமாக்ஷராணி ஹிங்கார இதி ; ஏதத் த்ர்யக்ஷரம் ப⁴க்திநாம । ப்ரஸ்தாவ இதி ச ப⁴க்தேஸ்த்ர்யக்ஷரமேவ நாம ; தத் பூர்வேண ஸமம் ॥

ஆதி³ரிதி த்³வ்யக்ஷரம் ; ஸப்தவித⁴ஸ்ய ஸாம்ந: ஸங்க்²யாபூரணே ஓங்கார: ஆதி³ரித்யுச்யதே । ப்ரதிஹார இதி சதுரக்ஷரம் । தத இஹைகமக்ஷரமவச்சி²த்³ய ஆத்³யக்ஷரயோ: ப்ரக்ஷிப்யதே ; தேந தத் ஸமமேவ ப⁴வதி ॥

உத்³கீ³த² இதி த்ர்யக்ஷரம் உபத்³ரவ இதி சதுரக்ஷரம் த்ரிபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴: ஸமம் ப⁴வதி । அக்ஷரமதிஶிஷ்யதே அதிரிச்யதே । தேந வைஷம்யே ப்ராப்தே, ஸாம்ந: ஸமத்வகரணாய ஆஹ — ததே³கமபி ஸத³க்ஷரமிதி த்ர்யக்ஷரமேவ ப⁴வதி । அத: தத் ஸமம் ॥

நித⁴நமிதி த்ர்யக்ஷரம் தத்ஸமமேவ ப⁴வதி । ஏவம் த்ர்யக்ஷரஸமதயா ஸாமத்வம் ஸம்பாத்³ய யதா²ப்ராப்தாந்யேவாக்ஷராணி ஸங்க்²யாயந்தே — தாநி ஹ வா ஏதாநி ஸப்தப⁴க்திநாமாக்ஷராணி த்³வாவிம்ஶதி: ॥

தத்ரைகவிம்ஶத்யக்ஷரஸங்க்²யயா ஆதி³த்யமாப்நோதி ம்ருத்யும் । யஸ்மாதே³கவிம்ஶ: இத: அஸ்மால்லோகாத் அஸாவாதி³த்ய: ஸங்க்²யயா । ‘த்³வாத³ஶ மாஸா: பஞ்சர்தவஸ்த்ரய இமே லோகா அஸாவாதி³த்ய ஏகவிம்ஶ:’ (ஐ. ப்³ரா. 4 । 5), (தாம். ப்³ரா. 10 । 1 । 10) இதி ஶ்ருதே: ; அதிஶிஷ்டேந த்³வாவிம்ஶேநாக்ஷரேண பரம் ம்ருத்யோ: ஆதி³த்யாத் ஜயதி ஆப்நோதீத்யர்த²: । யச்ச ததா³தி³த்யாத்பரம் ; கிம் தத் ? நாகம் , கமிதி ஸுக²ம் தஸ்ய ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)கம் தந்ந ப⁴வதீதி நாகம் , கமேவேத்யர்த²:, அம்ருத்யுவிஷயத்வாத் । விஶோகம் ச தத் விக³தஶோகம் மாநஸது³:க²ரஹிதமித்யர்த²: — ததா³ப்நோதீதி ॥

உக்தஸ்யைவ பிண்டி³தார்த²மாஹ — ஏகவிம்ஶதிஸங்க்²யயா ஆதி³த்யஸ்ய ஜயமநு, பரோ ஹ, அஸ்ய ஏவம்வித³: ஆதி³த்யஜயாத் ம்ருத்யுகோ³சராத் பரோ ஜயோ ப⁴வதி, த்³வாவிம்ஶத்யக்ஷரஸங்க்²யயேத்யர்த²: । ய ஏததே³வம் வித்³வாநித்யாத்³யுக்தார்த²ம் , தஸ்யைதத்³யதோ²க்தம் ப²லமிதி । த்³விரப்⁴யாஸ: ஸாப்தவித்⁴யஸமாப்த்யர்த²: ॥

விநா நாமக்³ரஹணம் பஞ்சவித⁴ஸ்ய ஸப்தவித⁴ஸ்ய ச ஸாம்ந உபாஸநமுக்தம் । அதே²தா³நீம் கா³யத்ராதி³நாமக்³ரஹணபூர்வகம் விஶிஷ்டப²லாநி ஸாமோபாஸநாந்தராண்யுச்யந்தே । யதா²க்ரமம் கா³யத்ராதீ³நாம் கர்மணி ப்ரயோக³:, ததை²வ மநோ ஹிங்கார:, மநஸ: ஸர்வகரணவ்ருத்தீநாம் ப்ராத²ம்யாத் । ததா³நந்தர்யாத் வாக் ப்ரஸ்தாவ: ; சக்ஷு: உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । ஶ்ரோத்ரம் ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । ப்ராணோ நித⁴நம் , யதோ²க்தாநாம் ப்ராணே நித⁴நாத்ஸ்வாபகாலே । ஏதத்³கா³யத்ரம் ஸாம ப்ராணேஷு ப்ரோதம் , கா³யத்ர்யா: ப்ராணஸம்ஸ்துதத்வாத் ॥

ஸ:, ய ஏவமேதத்³கா³யத்ரம் ப்ராணேஷு ப்ரோதம் வேத³, ப்ராணீ ப⁴வதி ; அவிகலகரணோ ப⁴வதீத்யேதத் । ஸர்வமாயுரேதி, ஶதம் வர்ஷாணி ஸர்வமாயு: புருஷஸ்ய இதி ஶ்ருதே: । ஜ்யோக் உஜ்ஜ்வல: ஸந் ஜீவதி । மஹாந் ப⁴வதி ப்ரஜாதி³பி⁴: । மஹாம்ஶ்ச கீர்த்யா । கா³யத்ரோபாஸகஸ்ய ஏதத் வ்ரதம் ப⁴வதி, யத் மஹாமநா: அக்ஷுத்³ரசித்த: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ॥

அபி⁴மந்த²தி ஸ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । அக்³நேர்தூ⁴மோ ஜாயதே ஸ ப்ரஸ்தாவ:, ஆநந்தர்யாத் । ஜ்வலதி ஸ உத்³கீ³த²:, ஹவி:ஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச்²ரைஷ்ட்²யம் ஜ்வலநஸ்ய । அங்கா³ரா ப⁴வந்தி ஸ ப்ரதிஹார:, அங்கா³ராணாம் ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । உபஶம:, ஸாவஶேஷத்வாத³க்³நே:, ஸம்ஶம: நி:ஶேஷோபஶம: ; ஸமாப்திஸாமாந்யாந்நித⁴நம் । ஏதத்³ரத²ந்தரம் அக்³நௌ ப்ரோதம் । மந்த²நே ஹி அக்³நிர்கீ³யதே ॥

ஸ ய இத்யாதி³ பூர்வவத் । ப்³ரஹ்மவர்சஸீ வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயநிமித்தம் தேஜோ ப்³ரஹ்மவர்சஸம் । தேஜஸ்து கேவலம் த்விட்³பா⁴வ: । அந்நாதோ³ தீ³ப்தாக்³நி: । ந ப்ரத்யக் , அக்³நேரபி⁴முகோ² ந ஆசாமேத் ந ப⁴க்ஷயேத்கிஞ்சித் ; ந நிஷ்டீ²வேத் ஶ்லேஷ்மநிரஸநம் ச ந குர்யாத் ; தத்³வ்ரதம் ॥

உபமந்த்ரயதே ஸங்கேதம் கரோதி, ப்ராத²ம்யாத் ஸ ஹிங்கார: । ஜ்ஞபயதே தோஷயதி, ஸ ப்ரஸ்தாவ: । ஸஹஶயநம் ஏகபர்யங்கக³மநம் , ஸ உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । ப்ரதி ஸ்த்ரீம் ஶயநம் ஸ்த்ரியா அபி⁴முகீ²பா⁴வ:, ஸ ப்ரதிஹார: । காலம் க³ச்ச²தி மைது²நேந, பாரம் ஸமாப்திம் க³ச்ச²தி தந்நித⁴நம் ; ஏதத்³வாமதே³வ்யம் மிது²நே ப்ரோதம் , வாய்வம்பு³மிது²நஸம்ப³ந்தா⁴த் ॥

ஸ ய இத்யாதி³ பூர்வவத் । மிது²நீப⁴வதி அவிது⁴ரோ ப⁴வதீத்யர்த²: । மிது²நாந்மிது²நாத்ப்ரஜாயதே இதி அமோக⁴ரேதஸ்த்வமுச்யதே । ந காஞ்சந, காஞ்சித³பி ஸ்த்ரியம் ஸ்வாத்மதல்பப்ராப்தாம் ந பரிஹரேத் ஸமாக³மார்தி²நீம் , வாமதே³வ்யஸாமோபாஸநாங்க³த்வேந விதா⁴நாத் । ஏதஸ்மாத³ந்யத்ர ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ம்ருதய: । வசநப்ராமாண்யாச்ச த⁴ர்மாவக³தேர்ந ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரேணாஸ்ய விரோத⁴: ॥

உத்³யந்ஸவிதா ஸ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத்³த³ர்ஶநஸ்ய । உதி³த: ப்ரஸ்தாவ:, ப்ரஸ்தவநஹேதுத்வாத்கர்மணாம் । மத்⁴யந்தி³ந உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । அபராஹ்ண: ப்ரதிஹார:, பஶ்வாதீ³நாம் க்³ருஹாந்ப்ரதி ஹரணாத் । யத³ஸ்தம் யம்ஸ்தந்நித⁴நம் , ராத்ரௌ க்³ருஹே நிதா⁴நாத்ப்ராணிநாம் । ஏதத்³ப்³ருஹத் ஆதி³த்யே ப்ரோதம் , ப்³ருஹத: ஆதி³த்யதை³வத்யத்வாத் ॥

ஸ ய இத்யாதி³ பூர்வவத் । தபந்தம் ந நிந்தே³த் ; தத்³வ்ரதம் ॥

அப்⁴ராணி அப்³ப⁴ரணாத் । மேக⁴: உத³கஸேக்த்ருத்வாத் । உக்தார்த²மந்யத் । ஏதத்³வைரூபம் நாம ஸாம பர்ஜந்யே ப்ரோதம் । அநேகரூபத்வாத் அப்⁴ராதி³பி⁴: பர்ஜந்யஸ்ய, வைரூப்யம் ॥

விரூபாம்ஶ்ச ஸுரூபாம்ஶ்சாஜாவிப்ரப்⁴ருதீந்பஶூநவருந்தே⁴ ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । வர்ஷந்தம் ந நிந்தே³த் தத்³வ்ரதம் ॥

வஸந்தோ ஹிங்கார:, ப்ராத²ம்யாத் । க்³ரீஷ்ம: ப்ரஸ்தாவ: இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ஏதத்³வைராஜம்ருதுஷு ப்ரோதம் வேத³, விராஜதி ருதுவத் — யதா² ருதவ: ஆர்தவைர்த⁴ர்மைர்விராஜந்தே, ஏவம் ப்ரஜாதி³பி⁴ர்வித்³வாநிதி । உக்தமந்யம் । ருதூந்ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் ॥

ப்ருதி²வீ ஹிங்கார இத்யாதி³ பூர்வவத் । ஶக்வர்ய இதி நித்யம் ப³ஹுவசநம் ரேவத்ய இவ । லோகேஷு ப்ரோதா: ॥

லோகீ ப⁴வதி லோகப²லேந யுஜ்யத இத்யர்த²: । லோகாந்ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் ॥

அஜா ஹிங்கார இத்யாதி³ பூர்வவத் । பஶுஷு ப்ரோதா: ॥

பஶூந் ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் ॥

லோம ஹிங்கார:, தே³ஹாவயவாநாம் ப்ராத²ம்யாத் । த்வக் ப்ரஸ்தாவ:, ஆநந்தர்யாத் । மாம்ஸம் உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । அஸ்தி² ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । மஜ்ஜா நித⁴நம் , ஆந்த்யாத் । ஏதத்³யஜ்ஞாயஜ்ஞீயம் நாம ஸாம தே³ஹாவயவேஷு ப்ரோதம் ॥

அங்கீ³ ப⁴வதி ஸமக்³ராங்கோ³ ப⁴வதீத்யர்த²: । நாங்கே³ந ஹஸ்தபாதா³தி³நா விஹூர்ச²தி ந குடிலீப⁴வதி, பங்கு³: குணீ வா இத்யர்த²: । ஸம்வத்ஸரம் ஸம்வத்ஸரமாத்ரம் மஜ்ஜ்ஞோ மாம்ஸாநி நாஶ்நீயாத் ந ப⁴க்ஷயேத் । ப³ஹுவசநம் மத்ஸ்யோபலக்ஷணார்த²ம் । மஜ்ஜ்ஞோ நாஶ்நீயாத் ஸர்வதை³வ நாஶ்நீயாதி³தி வா, தத்³வ்ரதம் ॥

அக்³நி: ஹிங்கார:, ப்ரத²மஸ்தா²நத்வாத் । வாயு: ப்ரஸ்தாவ:, ஆநந்தர்யஸாமாந்யாத் । ஆதி³த்ய: உத்³கீ³த²:, ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । நக்ஷத்ராணி ப்ரதிஹார:, ப்ரதிஹ்ருதத்வாத் । சந்த்³ரமா நித⁴நம் , கர்மிணாம் தந்நித⁴நாத் । ஏதத்³ராஜநம் தே³வதாஸு ப்ரோதம் , தே³வதாநாம் தீ³ப்திமத்த்வாத் ॥

வித்³வத்ப²லம் — ஏதாஸாமேவாக்³ந்யாதீ³நாம் தே³வதாநாம் ஸலோகதாம் ஸமாநலோகதாம் ஸார்ஷ்டிதாம் ஸமாநர்த்³தி⁴த்வம் ஸாயுஜ்யம் ஸயுக்³பா⁴வம் ஏகதே³ஹதே³ஹித்வமித்யேதத் , வா - ஶப்³தோ³(அ)த்ர லுப்தோ த்³ரஷ்டவ்ய: ; ஸலோகதாம் வா இத்யாதி³ ; பா⁴வநாவிஶேஷத: ப²லவிஶேஷோபபத்தே: । க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ; ஸமுச்சயாநுபபத்தேஶ்ச । ப்³ராஹ்மணாந் ந நிந்தே³த் , தத்³வ்ரதம் । ‘ஏதே வை தே³வா: ப்ரத்யக்ஷம் யத்³ப்³ராஹ்மணா:’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: ப்³ராஹ்மணநிந்தா³ தே³வதாநிந்தை³வேதி ॥

த்ரயீ வித்³யா ஹிங்கார: । அக்³ந்யாதி³ஸாம்ந ஆநந்தர்யம் த்ரயீவித்³யாயா அக்³ந்யாதி³கார்யத்வஶ்ருதே: । ஹிங்கார: ப்ராத²ம்யாத்ஸர்வகர்தவ்யாநாம் । த்ரய இமே லோகாஸ்தத்கார்யத்வாத³நந்தரா இதி ப்ரஸ்தாவ: । அக்³ந்யாதீ³நாமுத்³கீ³த²த்வம் ஶ்ரைஷ்ட்²யாத் । நக்ஷத்ராதீ³நாம் ப்ரதிஹ்ருதத்வாத்ப்ரதிஹாரத்வம் । ஸர்பாதீ³நாம் த⁴காரஸாமாந்யாந்நித⁴நத்வம் । ஏதத்ஸாம நாமவிஶேஷாபா⁴வாத்ஸாமஸமுதா³ய: ஸாமஶப்³த³: ஸர்வஸ்மிந் ப்ரோதம் । த்ரயீவித்³யாதி³ ஹி ஸர்வம் । த்ரயீவித்³யாதி³த்³ருஷ்ட்யா ஹிங்காராதி³ஸாமப⁴க்தய உபாஸ்யா: । அதீதேஷ்வபி ஸாமோபாஸநேஷு யேஷு யேஷு ப்ரோதம் யத்³யத்ஸாம, தத்³த்³ருஷ்ட்யா தது³பாஸ்யமிதி । கர்மாங்கா³நாம் த்³ருஷ்டிவிஶேஷேணேவாஜ்யஸ்ய ஸம்ஸ்கார்யத்வாத் ॥

ஸர்வவிஷயஸாமவித³: ப²லம் — ஸர்வம் ஹ ப⁴வதி ஸர்வேஶ்வரோ ப⁴வதீத்யர்த²: । நிருபசரிதஸர்வபா⁴வே ஹி தி³க்ஸ்தே²ப்⁴யோ ப³லிப்ராப்த்யநுபபத்தி: ॥

தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ: ஶ்லோக: மந்த்ரோ(அ)ப்யஸ்தி । யாநி பஞ்சதா⁴ பஞ்சப்ரகாரேண ஹிங்காராதி³விபா⁴கை³: ப்ரோக்தாநி த்ரீணி த்ரீணி த்ரயீவித்³யாதீ³நி, தேப்⁴ய: பஞ்சத்ரிகேப்⁴ய: ஜ்யாய: மஹத்தரம் பரம் ச வ்யதிரிக்தம் அந்யத் வஸ்த்வந்தரம் நாஸ்தி ந வித்³யத இத்யர்த²: । தத்ரைவ ஹி ஸர்வஸ்யாந்தர்பா⁴வ: ॥

ய: தத் யதோ²க்தம் ஸர்வாத்மகம் ஸாம வேத³, ஸ வேத³ ஸர்வம் ஸ ஸர்வஜ்ஞோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸர்வா தி³ஶ: ஸர்வதி³க்ஸ்தா² அஸ்மை ஏவம்விதே³ ப³லிம் போ⁴க³ம் ஹரந்தி ப்ராபயந்தீத்யர்த²: । ஸர்வம் அஸ்மி ப⁴வாமி இதி ஏவம் ஏதத்ஸாம உபாஸீத, தஸ்ய ஏததே³வ வ்ரதம் । த்³விருக்தி: ஸாமோபாஸநஸமாப்த்யர்தா² ॥

ஸாமோபாஸநப்ரஸங்கே³ந கா³நவிஶேஷாதி³ஸம்பத் உத்³கா³துருபதி³ஶ்யதே, ப²லவிஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴த் । விநர்தி³ விஶிஷ்டோ நர்த³: ஸ்வரவிஶேஷ: ருஷப⁴கூஜிதஸமோ(அ)ஸ்யாஸ்தீதி விநர்தி³ கா³நமிதி வாக்யஶேஷ: । தச்ச ஸாம்ந: ஸம்ப³ந்தி⁴ பஶுப்⁴யோ ஹிதம் பஶவ்யம் அக்³நே: அக்³நிதே³வத்யம் ச உத்³கீ³த²: உத்³கா³நம் । தத³ஹமேவம்விஶிஷ்டம் வ்ருணே ப்ரார்த²யே இதி கஶ்சித்³யஜமாந: உத்³கா³தா வா மந்யதே । அநிருக்த: அமுகஸம: இத்யவிஶேஷித: ப்ரஜாபதே: ப்ரஜாபதிதே³வத்ய: ஸ கா³நவிஶேஷ:, ஆநிருக்த்யாத்ப்ரஜாபதே: । நிருக்த: ஸ்பஷ்ட: । ஸோமஸ்ய ஸோமதே³வத்ய: ஸ உத்³கீ³த² இத்யர்த²: । ம்ருது³ ஶ்லக்ஷ்ணம் ச கா³நம் வாயோ: வாயுதே³வத்யம் தத் । ஶ்லக்ஷ்ணம் ப³லவச்ச ப்ரயத்நாதி⁴க்யோபேதம் ச இந்த்³ரஸ்ய ஐந்த்³ரம் தத்³கா³நம் । க்ரௌஞ்சம் க்ரௌஞ்சபக்ஷிநிநாத³ஸமம் ப்³ருஹஸ்பதே: பா³ர்ஹஸ்பத்யம் தத் । அபத்⁴வாந்தம் பி⁴ந்நகாம்ஸ்யஸ்வரஸமம் வருணஸ்ய ஏதத்³கா³நம் । தாந்ஸர்வாநேவோபஸேவேத ப்ரயுஞ்ஜீத வாருணம் த்வேவைகம் வர்ஜயேத் ॥

அம்ருதத்வம் தே³வேப்⁴ய ஆகா³யாநி ஸாத⁴யாநி ; ஸ்வதா⁴ம் பித்ருப்⁴ய ஆகா³யாநி ; ஆஶாம் மநுஷ்யேப்⁴ய:, ஆஶாம் ப்ரார்த²நாம் ப்ரார்தி²தமித்யேதத் ; த்ருணோத³கம் பஶுப்⁴ய: ; ஸ்வர்க³ம் லோகம் யஜமாநாய ; அந்நம் ஆத்மநே மஹ்யம் ஆகா³யாநி ; இத்யேதாநி மநஸா சிந்தயந் த்⁴யாயந் அப்ரமத்த: ஸ்வரோஷ்மவ்யஞ்ஜநாதி³ப்⁴ய: ஸ்துவீத ॥

ஸர்வே ஸ்வரா அகாராத³ய இந்த்³ரஸ்ய ப³லகர்மண: ப்ராணஸ்ய ஆத்மாந: தே³ஹாவயவஸ்தா²நீயா: । ஸர்வே ஊஷ்மாண: ஶஷஸஹாத³ய: ப்ரஜாபதேர்விராஜ: கஶ்யபஸ்ய வா ஆத்மாந: । ஸர்வே ஸ்பர்ஶா: காத³யோ வ்யஞ்ஜநாநி ம்ருத்யோராத்மாந: தமேவம்வித³முத்³கா³தாரம் யதி³ கஶ்சித் ஸ்வரேஷூபாலபே⁴த — ஸ்வரஸ்த்வயா து³ஷ்ட: ப்ரயுக்த இதி, ஏவமுபாலப்³த⁴: இந்த்³ரம் ப்ராணமீஶ்வரம் ஶரணம் ஆஶ்ரயம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் ஸ்வராந்ப்ரயுஞ்ஜாநோ(அ)ஹம் , ஸ இந்த்³ர: யத்தவ வக்தவ்யம் த்வா த்வாம் ப்ரதி வக்ஷ்யதி ஸ ஏவ தே³வ உத்தரம் தா³ஸ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் ॥

அத² யத்³யேநமூஷ்மஸு ததை²வோபாலபே⁴த, ப்ரஜாபதிம் ஶரணம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் , ஸ த்வா ப்ரதி பேக்ஷ்யதி ஸஞ்சூர்ணயிஷ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் । அத² யத்³யேநம் ஸ்பர்ஶேஷூபாலபே⁴த, ம்ருத்யும் ஶரணம் ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் , ஸ த்வா ப்ரதி த⁴க்ஷ்யதி ப⁴ஸ்மீகரிஷ்யதீத்யேநம் ப்³ரூயாத் ॥

யத இந்த்³ராத்³யாத்மாந: ஸ்வராத³ய:, அத: ஸர்வே ஸ்வரா: கோ⁴ஷவந்த: ப³லவந்தோ வக்தவ்யா: । ததா²

அஹமிந்த்³ரே ப³லம் த³தா³நி ப³லமாத³தா⁴நீதி । ததா² ஸர்வே ஊஷ்மாண: அக்³ரஸ்தா: அந்தரப்ரவேஶிதா: அநிரஸ்தா: ப³ஹிரப்ரக்ஷிப்தா: விவ்ருதா: விவ்ருதப்ரயத்நோபேதா: । ப்ரஜாபதேராத்மாநம் பரித³தா³நி ப்ரயச்சா²நீதி । ஸர்வே ஸ்பர்ஶா: லேஶேந ஶநகை: அநபி⁴நிஹிதா: அநபி⁴நிக்ஷிப்தா வக்தவ்யா: । ம்ருத்யோராத்மாநம் பா³லாநிவ ஶநகை: பரிஹரந் ம்ருத்யோராத்மாநம் பரிஹராணீதி ॥

ஓங்காரஸ்யோபாஸநவித்⁴யர்த²ம் த்ரயோ த⁴ர்மஸ்கந்தா⁴ இத்யாத்³யாரப்⁴யதே । நைவம் மந்தவ்யம் ஸாமாவயவபூ⁴தஸ்யைவோத்³கீ³தா²தி³லக்ஷணஸ்யோங்காரஸ்யோபாஸநாத்ப²லம் ப்ராப்யத இதி ; கிம் தர்ஹி, யத்ஸர்வைரபி ஸாமோபாஸநை: கர்மபி⁴ஶ்சாப்ராப்யம் தத்ப²லமம்ருதத்வம் கேவலாதோ³ங்காரோபாஸநாத்ப்ராப்யத இதி । தத்ஸ்துத்யர்த²ம் ஸாமப்ரகரணே தது³பந்யாஸ: । த்ரய: த்ரிஸங்க்²யாகா த⁴ர்மஸ்ய ஸ்கந்தா⁴: த⁴ர்மஸ்கந்தா⁴: த⁴ர்மப்ரவிபா⁴கா³ இத்யர்த²: ; கே தே இதி, ஆஹ — யஜ்ஞ: அக்³நிஹோத்ராதி³:, அத்⁴யயநம் ஸநியமஸ்ய ருகா³தே³ரப்⁴யாஸ:, தா³நம் ப³ஹிர்வேதி³ யதா²ஶக்தி த்³ரவ்யஸம்விபா⁴கோ³ பி⁴க்ஷமாணேப்⁴ய:, இதி ஏஷ: ப்ரத²ம: த⁴ர்மஸ்கந்த⁴: க்³ருஹஸ்த²ஸமவேதத்வாத் தந்நிர்வர்தகேந க்³ருஹஸ்தே²ந நிர்தி³ஶ்யதே ; ப்ரத²ம: ஏக இத்யர்த²:, த்³விதீயத்ருதீயஶ்ரவணாத் ந ஆத்³யார்த²: । தப ஏவ த்³விதீய: ; தப இதி க்ருச்ச்²ரசாந்த்³ராயணாதி³ தத்³வாந் தாபஸ: பரிவ்ராட்³வா, ந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²: ஆஶ்ரமத⁴ர்மமாத்ரஸம்ஸ்த²:, ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஸ்ய து அம்ருதத்வஶ்ரவணாத் ; த்³விதீய: த⁴ர்மஸ்கந்த⁴: । ப்³ரஹ்மசாரீ ஆசார்யகுலே வஸ்தும் ஶீலமஸ்யேத்யாசார்யகுலவாஸீ । அத்யந்தம் யாவஜ்ஜீவம் ஆத்மாநம் நியமை: ஆசார்யகுலே அவஸாத³யந் க்ஷபயந் தே³ஹம் த்ருதீய: த⁴ர்மஸ்கந்த⁴: । அத்யந்தமித்யாதி³விஶேஷணாந்நைஷ்டி²க இதி க³ம்யதே । உபகுர்வாணஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயக்³ரஹணார்த²த்வாத் ந புண்யலோகத்வம் ப்³ரஹ்மசர்யேண । ஸர்வ ஏதே த்ரயோ(அ)ப்யாஶ்ரமிண: யதோ²க்தைர்த⁴ர்மை: புண்யலோகா ப⁴வந்தி ; புண்யோ லோகோ யேஷாம் த இமே புண்யலோகா ஆஶ்ரமிணோ ப⁴வந்தி । அவஶிஷ்டஸ்த்வநுக்த: பரிவ்ராட் துரீய: ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தா²: ப்³ரஹ்மணி ஸம்யக்ஸ்தி²த:, ஸோ(அ)ம்ருதத்வம் புண்யலோகவிலக்ஷணமமரணபா⁴வமாத்யந்திகம் ஏதி, ந ஆபேக்ஷிகம் , தே³வாத்³யம்ருதத்வவத் , புண்யலோகாத்ப்ருத²க் அம்ருதத்வஸ்ய விபா⁴க³கரணாத் ॥

யதி³ ச புண்யலோகாதிஶயமாத்ரமம்ருதத்வமப⁴விஷ்யத் , தத: புண்யலோகத்வாத்³விப⁴க்தம் நாவக்ஷ்யத் । விப⁴க்தோபதே³ஶாச்ச ஆத்யந்திகமம்ருதத்வமிதி க³ம்யதே । அத்ர ச ஆஶ்ரமத⁴ர்மப²லோபந்யாஸ: ப்ரணவஸேவாஸ்துத்யர்த²:, ந தத்ப²லவித்⁴யர்த²:, ஸ்துதயே ச ப்ரணவஸேவாயா:, ஆஶ்ரமத⁴ர்மப²லவித⁴யே ச, இதி ஹி பி⁴த்³யேத வாக்யம் । தஸ்மாத்ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தா⁴ஶ்ரமப²லாநுவாதே³ந ப்ரணவஸேவாப²லமம்ருதத்வம் ப்³ருவந் ப்ரணவஸேவாம் ஸ்தௌதி । யதா² பூர்ணவர்மண: ஸேவா ப⁴க்தபரிதா⁴நமாத்ரப²லா, ராஜவர்மணஸ்து ஸேவா ராஜ்யதுல்யப²லேதி — தத்³வத் । ப்ரணவஶ்ச தத்ஸத்யம் பரம் ப்³ரஹ்ம தத்ப்ரதீகத்வாத் । ‘ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ஏதத்³த்⁴யேவாக்ஷரம் பரம்’ (க. உ. 1 । 2 । 16) இத்யாத்³யாம்நாநாத்காட²கே, யுக்தம் தத்ஸேவாதோ(அ)ம்ருதத்வம் ॥

அத்ர ஆஹு: கேசித் — சதுர்ணாமாஶ்ரமிணாமவிஶேஷேண ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்புண்யலோகதா இஹோக்தா ஜ்ஞாநவர்ஜிதாநாம் ‘ஸர்வ ஏதே புண்யலோகா ப⁴வந்தி’ இதி । நாத்ர பரிவ்ராட³வஶேஷித: ; பரிவ்ராஜகஸ்யாபி ஜ்ஞாநம் யமா நியமாஶ்ச தப ஏவேதி ; தப ஏவ த்³விதீய இத்யத்ர தப: — ஶப்³தே³ந பரிவ்ராட்தாபஸௌ க்³ருஹீதௌ । அதஸ்தேஷாமேவ சதுர்ணாம் யோ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²: ப்ரணவஸேவக: ஸோ(அ)ம்ருதத்வமேதீதி சதுர்ணாமதி⁴க்ருதத்வாவிஶேஷாத் , ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²த்வே(அ)ப்ரதிஷேதா⁴ச்ச, ஸ்வகர்மச்சி²த்³ரே ச ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாயாம் ஸாமர்த்²யோபபத்தே: । ந ச யவவராஹாதி³ஶப்³த³வத் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³த³: பரிவ்ராஜகே ரூட⁴:, ப்³ரஹ்மணி ஸம்ஸ்தி²திநிமித்தமுபாதா³ய ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । ந ஹி ரூடி⁴ஶப்³தா³ நிமித்தமுபாத³த³தே । ஸர்வேஷாம் ச ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²திருபபத்³யதே । யத்ர யத்ர நிமித்தமஸ்தி ப்³ரஹ்மணி ஸம்ஸ்தி²தி:, தஸ்ய தஸ்ய நிமித்தவதோ வாசகம் ஸந்தம் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³த³ம் பரிவ்ராடே³கவிஷயே ஸங்கோசே காரணாபா⁴வாத் நிரோத்³து⁴மயுக்தம் । ந ச பாரிவ்ராஜ்யாஶ்ரமத⁴ர்மமாத்ரேணாம்ருதத்வம் , ஜ்ஞாநாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । பாரிவ்ராஜ்யத⁴ர்மயுக்தமேவ ஜ்ஞாநமம்ருதத்வஸாத⁴நமிதி சேத் , ந, ஆஶ்ரமத⁴ர்மத்வாவிஶேஷாத் । த⁴ர்மோ வா ஜ்ஞாநவிஶிஷ்டோ(அ)ம்ருதத்வஸாத⁴நமித்யேதத³பி ஸர்வாஶ்ரமத⁴ர்மாணாமவிஶிஷ்டம் । ந ச வசநமஸ்தி பரிவ்ராஜகஸ்யைவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஸ்ய மோக்ஷ:, நாந்யேஷாம் இதி । ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷ இதி ச ஸர்வோபநிஷதா³ம் ஸித்³தா⁴ந்த: । தஸ்மாத்³ய ஏவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²: ஸ்வாஶ்ரமவிஹிதத⁴ர்மவதாம் , ஸோ(அ)ம்ருதத்வமேதீதி ॥

ந, கர்மநிமித்தவித்³யாப்ரத்யயயோர்விரோதா⁴த் । கர்த்ராதி³காரகக்ரியாப²லபே⁴த³ப்ரத்யயவத்த்வம் ஹி நிமித்தமுபாதா³ய இத³ம் குரு இத³ம் மா கார்ஷீ: இதி கர்மவித⁴ய: ப்ரவ்ருத்தா: । தச்ச நிமித்தம் ந ஶாஸ்த்ரக்ருதம் , ஸர்வப்ராணிஷு த³ர்ஶநாத் । ‘ஸத் . . . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இதி ஶாஸ்த்ரஜந்ய: ப்ரத்யயோ வித்³யாரூப: ஸ்வாபா⁴விகம் க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ப்ரத்யயம் கர்மவிதி⁴நிமித்தமநுபம்ருத்³ய ந ஜாயதே, பே⁴தா³பே⁴த³ப்ரத்யயயோர்விரோதா⁴த் । ந ஹி தைமிரிகத்³விசந்த்³ராதி³பே⁴த³ப்ரத்யயமநுபம்ருத்³ய திமிராபக³மே சந்த்³ராத்³யேகத்வப்ரத்யய உபஜாயதே, வித்³யாவித்³யாப்ரத்யயயோர்விரோதா⁴த் । தத்ரைவம் ஸதி யம் பே⁴த³ப்ரத்யயமுபாதா³ய கர்மவித⁴ய: ப்ரவ்ருத்தா:, ஸ யஸ்யோபமர்தி³த: ‘ஸத் . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘தத்ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘விகாரபே⁴தோ³(அ)ந்ருதம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யேதத்³வாக்யப்ரமாணஜநிதேநைகத்வப்ரத்யயேந, ஸ ஸர்வகர்மப்⁴யோ நிவ்ருத்த:, நிமித்தநிவ்ருத்தே: ; ஸ ச நிவ்ருத்தகர்மா ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த² உச்யதே ; ஸ ச பரிவ்ராடே³வ, அந்யஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , அந்யோ ஹி அநிவ்ருத்தபே⁴த³ப்ரத்யய: ஸோ(அ)ந்யத்பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்மந்வாநோ விஜாநந்நித³ம் க்ருத்வேத³ம் ப்ராப்நுயாமிதி ஹி மந்யதே । தஸ்யைவம் குர்வதோ ந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தா, வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரவிகாராந்ருதாபி⁴ஸந்தி⁴ப்ரத்யயவத்த்வாத் । ந ச அஸத்யமித்யுபமர்தி³தே பே⁴த³ப்ரத்யயே ஸத்யமித³மநேந கர்தவ்யம் மயேதி ப்ரமாணப்ரமேயபு³த்³தி⁴ருபபத்³யதே — ஆகாஶ இவ தலமலபு³த்³தி⁴ர்விவேகிந: । உபமர்தி³தே(அ)பி பே⁴த³ப்ரத்யயே கர்மப்⁴யோ ந நிவர்ததே சேத் , ப்ராகி³வ பே⁴த³ப்ரத்யயாநுபமர்த³நாதே³கத்வப்ரத்யயவிதா⁴யகம் வாக்யமப்ரமாணீக்ருதம் ஸ்யாத் । அப⁴க்ஷ்யப⁴க்ஷணாதி³ப்ரதிஷேத⁴வாக்யாநாம் ப்ராமாண்யவத் யுக்தமேகத்வவாக்யஸ்யாபி ப்ராமாண்யம் , ஸர்வோபநிஷதா³ம் தத்பரத்வாத் । கர்மவிதீ⁴நாமப்ராமாண்யப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந, அநுபமர்தி³தபே⁴த³ப்ரத்யயவத்புருஷவிஷயே ப்ராமாண்யோபபத்தே: ஸ்வப்நாதி³ப்ரத்யய இவ ப்ராக்ப்ரபோ³தா⁴த் । விவேகிநாமகரணாத் கர்மவிதி⁴ப்ராமாண்யோச்சே²த³ இதி சேத் , ந, காம்யவித்⁴யநுச்சே²த³த³ர்ஶநாத் । ந ஹி, காமாத்மதா ந ப்ரஶஸ்தேத்யேவம் விஜ்ஞாநவத்³பி⁴: காம்யாநி கர்மாணி நாநுஷ்டீ²யந்த இதி, காம்யகர்மவித⁴ய உச்சி²த்³யந்தே, அநுஷ்டீ²யந்த ஏவ காமிபி⁴ரிதி ; ததா² ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தை²ர்ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴ர்நாநுஷ்டீ²யந்தே கர்மாணீதி ந தத்³வித⁴ய உச்சி²த்³யந்தே, அப்³ரஹ்மவித்³பி⁴ரநுஷ்டீ²யந்த ஏவேதி । பரிவ்ராஜகாநாம் பி⁴க்ஷாசரணாதி³வத் உத்பந்நைகத்வப்ரத்யயாநாமபி க்³ருஹஸ்தா²தீ³நாமக்³ரிஹோத்ராதி³கர்மாநிவ்ருத்திரிதி சேத் , ந, ப்ராமாண்யசிந்தாயாம் புருஷப்ரவ்ருத்தேரத்³ருஷ்டாந்தத்வாத் — ந ஹி, நாபி⁴சரேதி³தி ப்ரதிஷித்³த⁴மப்யபி⁴சரணம் கஶ்சித்குர்வந்த்³ருஷ்ட இதி, ஶத்ரௌ த்³வேஷரஹிதேநாபி விவேகிநா அபி⁴சரணம் க்ரியதே । ந ச கர்மவிதி⁴ப்ரவ்ருத்திநிமித்தே பே⁴த³ப்ரத்யயே பா³தி⁴தே அக்³நிஹோத்ராதௌ³ ப்ரவர்தகம் நிமித்தமஸ்தி, பரிவ்ராஜகஸ்யேவ பி⁴க்ஷாசரணாதௌ³ பு³பு⁴க்ஷாதி³ ப்ரவர்தகம் । இஹாப்யகரணே ப்ரத்யவாயப⁴யம் ப்ரவர்தகமிதி சேத் , ந, பே⁴த³ப்ரத்யயவதோ(அ)தி⁴க்ருதத்வாத் । பே⁴த³ப்ரத்யயவாந் அநுபமர்தி³தபே⁴த³பு³த்³தி⁴ர்வித்³யயா ய:, ஸ கர்மண்யதி⁴க்ருத இத்யவோசாம ; யோ ஹி அதி⁴க்ருத: கர்மணி, தஸ்ய தத³கரணே ப்ரத்யவாய: ; ந நிவ்ருத்தாதி⁴காரஸ்ய, க்³ருஹஸ்த²ஸ்யேவ, ப்³ரஹ்மசாரிணோ விஶேஷத⁴ர்மாநநுஷ்டா²நே । ஏவம் தர்ஹி ஸர்வ: ஸ்வாஶ்ரமஸ்த²: உத்பந்நைகத்வப்ரத்யய: பரிவ்ராடி³தி சேத் , ந, ஸ்வஸ்வாமித்வபே⁴த³பு³த்³த்⁴யநிவ்ருத்தே:, கர்மார்த²த்வாச்ச இதராஶ்ரமாணாம் — ‘அத² கர்ம குர்வீய’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் ஸ்வஸ்வாமித்வாபா⁴வாத் பி⁴க்ஷுரேக ஏவ பரிவ்ராட் , ந க்³ருஹஸ்தா²தி³: । ஏகத்வப்ரத்யயவிதி⁴ஜநிதேந ப்ரத்யயேந விதி⁴நிமித்தபே⁴த³ப்ரத்யயஸ்யோபமர்தி³தத்வாத் யமநியமாத்³யநுபபத்தி: பரிவ்ராஜகஸ்யேதி சேத் , ந, பு³பு⁴க்ஷாதி³நா ஏகத்வப்ரத்யயாத்ப்ரச்யாவிதஸ்யோபபத்தே:, நிவ்ருத்த்யர்த²த்வாத் । ந ச ப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவாப்ராப்தி:, ஏகத்வப்ரத்யயோத்பத்தே: ப்ராகே³வ ப்ரதிஷித்³த⁴த்வாத் । ந ஹி ராத்ரௌ கூபே கண்டகே வா பதித: உதி³தே(அ)பி ஸவிதரி பததி தஸ்மிந்நேவ । தஸ்மாத் ஸித்³த⁴ம் நிவ்ருத்தகர்மா பி⁴க்ஷுக ஏவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த² இதி । யத்புநருக்தம் ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநவர்ஜிதாநாம் புண்யலோகதேதி — ஸத்யமேதத் । யச்சோக்தம் தப:ஶப்³தே³ந பரிவ்ராட³ப்யுக்த இதி — ஏதத³ஸத் । கஸ்மாத் ? பரிவ்ராஜகஸ்யைவ நிவ்ருத்தபே⁴த³ப்ரத்யயஸ்ய ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாஸம்ப⁴வாத் । ஸ ஏவ ஹி அவஶேஷித இத்யவோசாம । ஏகத்வவிஜ்ஞாநவதோ(அ)க்³நிஹோத்ராதி³வத்தபோநிவ்ருத்தேஶ்ச । பே⁴த³பு³த்³தி⁴மத ஏவ ஹி தப:கர்தவ்யதா ஸ்யாத் । ஏதேந கர்மச்சி²த்³ரே ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாஸாமர்த்²யம் , அப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச ப்ரத்யுக்த: । ததா² ஜ்ஞாநவாநேவ நிவ்ருத்தகர்மா பரிவ்ராடி³தி ஜ்ஞாநவையர்த்²யம் ப்ரத்யுக்தம் । யத்புநருக்தம் யவவராஹாதி³ஶப்³த³வத்பரிவ்ராஜகே ந ரூடோ⁴ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³த³ இதி, தத்பரிஹ்ருதம் ; தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²தாஸம்ப⁴வாந்நாந்யஸ்யேதி । யத்புநருக்தம் ரூட⁴ஶப்³தா³: நிமித்தம் நோபாத³த³த இதி, தந்ந, க்³ருஹஸ்த²தக்ஷபரிவ்ராஜகாதி³ஶப்³த³த³ர்ஶநாத் । க்³ருஹஸ்தி²திபாரிவ்ராஜ்யதக்ஷணாதி³நிமித்தோபாதா³நா அபி, க்³ருஹஸ்த²பரிவ்ராஜகாவாஶ்ரமிவிஶேஷே, விஶிஷ்டஜாதிமதி ச தக்ஷேதி, ரூடா⁴ த்³ருஶ்யந்தே ஶப்³தா³: । ந யத்ர யத்ர நிமித்தாநி தத்ர தத்ர வர்தந்தே, ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் । ததா² இஹாபி ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²ஶப்³தோ³ நிவ்ருத்தஸர்வகர்மதத்ஸாத⁴நபரிவ்ராடே³கவிஷயே(அ)த்யாஶ்ரமிணி பரமஹம்ஸாக்²யே வ்ருத்த இஹ ப⁴விதுமர்ஹதி, முக்²யாம்ருதத்வப²லஶ்ரவணாத் । அதஶ்சேத³மேவைகம் வேதோ³க்தம் பாரிவ்ராஜ்யம் , ந யஜ்ஞோபவீதத்ரித³ண்ட³கமண்ட³ல்வாதி³பரிக்³ரஹ இதி ; ‘முண்டோ³(அ)பரிக்³ரஹோ(அ)ஸங்க³:’ (ஜா. உ. 5) இதி ச । ஶ்ருதி: ‘அத்யாஶ்ரமிப்⁴ய: பரமம் பவித்ரம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 21) இத்யாதி³ ச ஶ்வேதாஶ்வதரீயே ; ‘நிஸ்துதிர்நிர்நமஸ்கார:’ (மோ. த⁴. 242 । 9) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச ; ‘தஸ்மாத்கர்ம ந குர்வந்தி யதய: பாரத³ர்ஶிந: । ’ (மோ. த⁴. 241 । 7)‘தஸ்மாத³லிங்கோ³ த⁴ர்மஜ்ஞோ(அ)வ்யக்தலிங்க³:’ (அஶ்வ. 46 । 51) (வ. 10 । 12) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச ॥

யத்து ஸாங்க்²யை: கர்மத்யாகோ³(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே, க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³தே⁴: ஸத்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் , தந்ம்ருஷா । யச்ச பௌ³த்³தை⁴: ஶூந்யதாப்⁴யுபக³மாத் அகர்த்ருத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே, தத³ப்யஸத் , தத³ப்⁴யுபக³ந்து: ஸத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । யச்ச அஜ்ஞைரலஸதயா அகர்த்ருத்வாப்⁴யுபக³ம:, ஸோ(அ)ப்யஸத் , காரகபு³த்³தே⁴ரநிவர்திதத்வாத்ப்ரமாணேந । தஸ்மாத் வேதா³ந்தப்ரமாணஜநிதைகத்வப்ரத்யயவத ஏவ கர்மநிவ்ருத்திலக்ஷணம் பாரிவ்ராஜ்யம் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்த²த்வம் சேதி ஸித்³த⁴ம் । ஏதேந க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைகத்வவிஜ்ஞாநே ஸதி பாரிவ்ராஜ்யமர்த²ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு அக்³ந்யுத்ஸாத³நதோ³ஷபா⁴க்ஸ்யாத் பரிவ்ரஜந் — ‘வீரஹா வா ஏஷ தே³வாநாம் யோ(அ)க்³ரிமுத்³வாஸயதே’ (தை. ஸம். 1 । 5 । 2) இதி ஶ்ருதே:, ந, தை³வோத்ஸாதி³தத்வாத் , உத்ஸந்ந ஏவ ஹி ஸ ஏகத்வத³ர்ஶநே ஜாதே — ‘அபாகா³த³க்³நேரக்³நித்வம்’ (சா². உ. 6 । 4 । 1) இதி ஶ்ருதே: । அதோ ந தோ³ஷபா⁴க் க்³ருஹஸ்த²: பரிவ்ரஜந்நிதி ॥

ப்ரஜாபதி: விராட் கஶ்யபோ வா, லோகாந் உத்³தி³ஶ்ய தேஷு ஸாரஜிக்⁴ருக்ஷயா அப்⁴யதபத் அபி⁴தாபம் க்ருதவாந் த்⁴யாநம் தப: க்ருதவாநித்யர்த²:, தேப்⁴ய: அபி⁴தப்தேப்⁴ய: ஸாரபூ⁴தா த்ரயீ வித்³யா ஸம்ப்ராஸ்ரவத் ப்ரஜாபதேர்மநஸி ப்ரத்யபா⁴தி³த்யர்த²: । தாமப்⁴யதபத் — பூர்வவத் । தஸ்யா அபி⁴தப்தாயா: ஏதாந்யக்ஷராணி ஸம்ப்ராஸ்ரவந்த பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸ்வரிதி வ்யாஹ்ருதய: ॥

தாநி அக்ஷராணி அப்⁴யதபத் , தேப்⁴ய: அபி⁴தப்தேப்⁴ய: ஓங்கார: ஸம்ப்ராஸ்ரவத் । தத் ப்³ரஹ்ம கீத்³ருஶமிதி, ஆஹ — தத்³யதா² ஶங்குநா பர்ணநாலேந ஸர்வாணி பர்ணாநி பத்ராவயவஜாதாநி ஸந்த்ருண்ணாநி நிவித்³தா⁴நி வ்யாப்தாநீத்யர்த²: । ஏவம் ஓங்காரேண ப்³ரஹ்மணா பரமாத்மந: ப்ரதீகபூ⁴தேந ஸர்வா வாக் ஶப்³த³ஜாதம் ஸந்த்ருண்ணா — ‘அகாரோ வை ஸர்வா வாக்’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 7) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । பரமாத்மவிகாரஶ்ச நாமதே⁴யமாத்ரம் இத்யத: ஓங்கார ஏவேத³ம் ஸர்வமிதி । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: । லோகாதி³நிஷ்பாத³நகத²நம் ஓங்காரஸ்துத்யர்த²மிதி ॥

ப்³ரஹ்மவாதி³நோ வத³ந்தி, யத்ப்ராத:ஸவநம் ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்³வஸூநாம் । தைஶ்ச ப்ராத:ஸவநஸம்ப³த்³தோ⁴(அ)யம் லோகோ வஶீக்ருத: ப்ராத:ஸவநேஶாநை: । ததா² ருத³ॆர்மாத்⁴யந்தி³நஸவநேஶாநை: அந்தரிக்ஷலோக: । ஆதி³த்யைஶ்ச விஶ்வைர்தே³வைஶ்ச த்ருதீயஸவநேஶாநைஸ்த்ருதீயோ லோகோ வஶீக்ருத: । இதி யஜமாநஸ்ய லோகோ(அ)ந்ய: பரிஶிஷ்டோ ந வித்³யதே ॥

அத: க்வ தர்ஹி யஜமாநஸ்ய லோக:, யத³ர்த²ம் யஜதே ; ந க்வசில்லோகோ(அ)ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: — ‘லோகாய வை யஜதே யோ யஜதே’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: । லோகாபா⁴வே ச ஸ யோ யஜமாந: தம் லோகஸ்வீகரணோபாயம் ஸாமஹோமமந்த்ரோத்தா²நலக்ஷணம் ந வித்³யாத் ந விஜாநீயாத் , ஸோ(அ)ஜ்ஞ: கத²ம் குர்யாத் யஜ்ஞம் , ந கத²ஞ்சந தஸ்ய கர்த்ருத்வமுபபத்³யத இத்யர்த²: । ஸாமாதி³விஜ்ஞாநஸ்துதிபரத்வாத் ந அவிது³ஷ: கர்த்ருத்வம் கர்மமாத்ரவித³: ப்ரதிஷித்⁴யதே — ஸ்துதயே ச ஸாமாதி³விஜ்ஞாநஸ்ய, அவித்³வத்கர்த்ருத்வப்ரதிஷேதா⁴ய ச இதி ஹி பி⁴த்³யேத வாக்யம் । ஆத்³யே ச ஔஷஸ்த்யே காண்டே³ அவிது³ஷோ(அ)பி கர்மாஸ்தீதி ஹேதுமவோசாம । அத² ஏதத்³வக்ஷ்யமாணம் ஸாமாத்³யுபாயம் வித்³வாந்குர்யாத் ॥

கிம் தத்³வேத்³யமிதி, ஆஹ — புரா பூர்வம் ப்ராதரநுவாகஸ்ய ஶஸ்த்ரஸ்ய ப்ராரம்பா⁴த் ஜக⁴நேந கா³ர்ஹபத்யஸ்ய பஶ்சாத் உத³ங்முக²: ஸந் உபவிஶ்ய ஸ: வாஸவம் வஸுதை³வத்யம் ஸாம அபி⁴கா³யதி ॥

லோகத்³வாரம் அஸ்ய ப்ருதி²வீலோகஸ்ய ப்ராப்தயே த்³வாரம் அபாவ்ருணு ஹே அக்³நே தேந த்³வாரேண பஶ்யேம த்வா த்வாம் ராஜ்யாயேதி ॥

அத² அநந்தரம் ஜுஹோதி அநேந மந்த்ரேண — நமோ(அ)க்³நயே ப்ரஹ்வீபூ⁴தா: துப்⁴யம் வயம் ப்ருதி²வீக்ஷிதே ப்ருதி²வீநிவாஸாய லோகக்ஷிதே லோகநிவாஸாய, ப்ருதி²வீலோகநிவாஸாயேத்யர்த²: ; லோகம் மே மஹ்யம் யஜமாநாய விந்த³ லப⁴ஸ்வ ; ஏஷ வை மம யஜமாநஸ்ய லோக: ஏதா க³ந்தா அஸ்மி ॥

அத்ர அஸ்மிம்ல்லோகே யஜமாந: அஹம் ஆயுஷ: பரஸ்தாத் ஊர்த்⁴வம் ம்ருத: ஸந் இத்யர்த²: । ஸ்வாஹேதி ஜுஹோதி । அபஜஹி அபநய பரிக⁴ம் லோகத்³வாரார்க³லம் — இதி ஏதம் மந்த்ரம் உக்த்வா உத்திஷ்ட²தி । ஏவமேதைர்வஸுப்⁴ய: ப்ராத:ஸவநஸம்ப³த்³தோ⁴ லோகோ நிஷ்க்ரீத: ஸ்யாத் । ததஸ்தே ப்ராத:ஸவநம் வஸவோ யஜமாநாய ஸம்ப்ரயச்ச²ந்தி ॥

ததா² ஆக்³நீத்⁴ரீயஸ்ய த³க்ஷிணாக்³நே: ஜக⁴நேந உத³ங்முக² உபவிஶ்ய ஸ: ரௌத்³ரம் ஸாம அபி⁴கா³யதி யஜமாந: ருத்³ரதை³வத்யம் வைராஜ்யாய ॥

அந்தரிக்ஷக்ஷித இத்யாதி³ ஸமாநம் ॥

ததா² ஆஹவநீயஸ்யோத³ங்முக² உபவிஶ்ய ஸ: ஆதி³த்யதை³வத்யம் ஆதி³த்யம் வைஶ்வதே³வம் ச ஸாம அபி⁴கா³யதி க்ரமேண ஸ்வாராஜ்யாய ஸாம்ராஜ்யாய ॥

தி³விக்ஷித்³ப்⁴ய இத்யேவமாதி³ ஸமாநமந்யத் । விந்த³த அபஹத இதி ப³ஹுவசநமாத்ரம் விஶேஷ: । யாஜமாநம் த்வேதத் , ஏதாஸ்ம்யத்ர யஜமாந இத்யாதி³லிங்கா³த் ॥

ஏஷ ஹ வை யஜமாந: ஏவம்வித் யதோ²க்தஸ்ய ஸாமாதே³ர்வித்³வாந் யஜ்ஞஸ்ய மாத்ராம் யஜ்ஞயாதா²த்ம்யம் வேத³ யதோ²க்தம் । ய ஏவம் வேதே³தி த்³விருக்திரத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்தா² ॥

அஸௌ வா ஆதி³த்யோ தே³வமத்⁴வித்யாதி³ । தே³வாநாம் மோத³நாத் மத்⁴விவ மது⁴ அஸௌ ஆதி³த்ய: । வஸ்வாதீ³நாம் ச மோத³நஹேதுத்வம் வக்ஷ்யதி ஸர்வயஜ்ஞப²லரூபத்வாதா³தி³த்யஸ்ய । கத²ம் மது⁴த்வமிதி, ஆஹ — தஸ்ய மது⁴ந: த்³யௌரேவ ப்⁴ராமரஸ்யேவ மது⁴ந: திரஶ்சீநவம்ஶ: திரஶ்சீநஶ்சாஸௌ வம்ஶஶ்சேதி திரஶ்சீநவம்ஶ: । திர்யக்³க³தேவ ஹி த்³யௌர்லக்ஷ்யதே । அந்தரிக்ஷம் ச மத்⁴வபூப: த்³யுவம்ஶே லக்³ந: ஸந் லம்ப³த இவ, அதோ மத்⁴வபூபஸாமாந்யாத் அந்தரிக்ஷம் மத்⁴வபூப:, மது⁴ந: ஸவிதுராஶ்ரயத்வாச்ச । மரீசய: ரஶ்மய: ரஶ்மிஸ்தா² ஆபோ பௌ⁴மா: ஸவித்ராக்ருஷ்டா: । ‘ஏதா வா ஆப: ஸ்வராஜோ யந்மரீசய:’ ( ? ) இதி ஹி விஜ்ஞாயந்தே । தா அந்தரிக்ஷமத்⁴வபூபஸ்த²ரஶ்ம்யந்தர்க³தத்வாத் ப்⁴ரமரபீ³ஜபூ⁴தா: புத்ரா இவ ஹிதா லக்ஷ்யந்த இதி புத்ரா இவ புத்ரா:, மத்⁴வபூபநாட்³யந்தர்க³தா ஹி ப்⁴ரமரபுத்ரா: ॥

தஸ்ய ஸவிது: மத்⁴வாஶ்ரயஸ்ய மது⁴நோ யே ப்ராஞ்ச: ப்ராச்யாம் தி³ஶி க³தா: ரஶ்மய:, தா ஏவ அஸ்ய ப்ராச்ய: ப்ராக³ஞ்சநாத் மது⁴நோ நாட்³ய: மது⁴நாட்³ய இவ மத்⁴வாதா⁴ரச்சி²த்³ராணீத்யர்த²: । தத்ர ருச ஏவ மது⁴க்ருத: லோஹிதரூபம் ஸவித்ராஶ்ரயம் மது⁴ குர்வந்தீதி மது⁴க்ருத: ப்⁴ரமரா இவ ; யதோ ரஸாநாதா³ய மது⁴ குர்வந்தி, தத்புஷ்பமிவ புஷ்பம் ருக்³வேத³ ஏவ । தத்ர ருக்³ப்³ராஹ்மணஸமுதா³யஸ்ய ருக்³வேதா³க்²யத்வாத் ஶப்³த³மாத்ராச்ச போ⁴க்³யரூபரஸநிஸ்ராவாஸம்ப⁴வாத் ருக்³வேத³ஶப்³தே³ந அத்ர ருக்³வேத³விஹிதம் கர்ம, ததோ ஹி கர்மப²லபூ⁴தமது⁴ரஸநிஸ்ராவஸம்ப⁴வாத் । மது⁴கரைரிவ புஷ்பஸ்தா²நீயாத்³ருக்³வேத³விஹிதாத்கர்மண: அப ஆதா³ய ருக்³பி⁴ர்மது⁴ நிர்வர்த்யதே । காஸ்தா ஆப இதி, ஆஹ — தா: கர்மணி ப்ரயுக்தா: ஸோமாஜ்யபயோரூபா: அக்³நௌ ப்ரக்ஷிப்தா: தத்பாகாபி⁴நிர்வ்ருத்தா அம்ருதா: அம்ருதார்த²த்வாத³த்யந்தரஸவத்ய: ஆபோ ப⁴வந்தி । தத்³ரஸாநாதா³ய தா வா ஏதா ருச: புஷ்பேப்⁴யோ ரஸமாத³தா³நா இவ ப்⁴ரமரா ருச: ॥

ஏதம் ருக்³வேத³ம் ருக்³வேத³விஹிதம் கர்ம புஷ்பஸ்தா²நீயம் அப்⁴யதபந் அபி⁴தாபம் க்ருதவத்ய இவ ஏதா ருச: கர்மணி ப்ரயுக்தா: । ருக்³பி⁴ர்ஹி மந்த்ரை: ஶஸ்த்ராத்³யங்க³பா⁴வமுபக³தை: க்ரியமாணம் கர்ம மது⁴நிர்வர்தகம் ரஸம் முஞ்சதீத்யுபபத்³யதே, புஷ்பாணீவ ப்⁴ரமரைராசூஷ்யமாணாநி । ததே³ததா³ஹ — தஸ்ய ருக்³வேத³ஸ்ய அபி⁴தப்தஸ்ய । கோ(அ)ஸௌ ரஸ:, ய: ருங்மது⁴கராபி⁴தாபநி:ஸ்ருத இத்யுச்யதே ? யஶ: விஶ்ருதத்வம் தேஜ: தே³ஹக³தா தீ³ப்தி: இந்த்³ரியம் ஸாமர்த்²யோபேதைரிந்த்³ரியைரவைகல்யம் வீர்யம் ஸாமர்த்²யம் ப³லமித்யர்த²:, அந்நாத்³யம் அந்நம் ச ததா³த்³யம் ச யேநோபயுஜ்யமாநேநாஹந்யஹநி தே³வாநாம் ஸ்தி²தி: ஸ்யாத் தத³ந்நாத்³யம் ஏஷ ரஸ: அஜாயத யாகா³தி³லக்ஷணாத்கர்மண: ॥

யஶ ஆத்³யந்நாத்³யபர்யந்தம் தத் வ்யக்ஷரத் விஶேஷேணாக்ஷரத் அக³மத் । க³த்வா ச ததா³தி³த்யம் அபி⁴த: பார்ஶ்வத: பூர்வபா⁴க³ம் ஸவிது: அஶ்ரயத் ஆஶ்ரிதவதி³த்யர்த²: । அமுஷ்மிந்நாதி³த்யே ஸஞ்சிதம் கர்மப²லாக்²யம் மது⁴ போ⁴க்ஷ்யாமஹ இத்யேவம் ஹி யஶஆதி³லக்ஷணப²லப்ராப்தயே கர்மாணி க்ரியந்தே மநுஷ்யை: — கேதா³ரநிஷ்பாத³நமிவ கர்ஷகை: । தத்ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரத³ர்ஶ்யதே ஶ்ரத்³தா⁴ஹேதோ: । தத்³வா ஏதத் ; கிம் தத் ? யதே³தத் ஆதி³த்யஸ்ய உத்³யதோ த்³ருஶ்யதே ரோஹிதம் ரூபம் ॥

அத² யே அஸ்ய த³க்ஷிணா ரஶ்மய இத்யாதி³ ஸமாநம் । யஜூம்ஷ்யேவ மது⁴க்ருத: யஜுர்வேத³விஹிதே கர்மணி ப்ரயுக்தாநி, பூர்வவந்மது⁴க்ருத இவ । யஜுர்வேத³விஹிதம் கர்ம புஷ்பஸ்தா²நீயம் புஷ்பமித்யுச்யதே । தா ஏவ ஸோமாத்³யா அம்ருதா ஆப: ॥

தாநி வா ஏதாநி யஜூம்ஷ்யேதம் யஜுர்வேத³மப்⁴யதபந் இத்யேவமாதி³ ஸர்வம் ஸமாநம் । மது⁴ ஏததா³தி³த்யஸ்ய த்³ருஶ்யதே ஶுக்லம் ரூபம் ॥

அத² யே(அ)ஸ்ய ப்ரத்யஞ்சோ ரஶ்மய இத்யாதி³ ஸமாநம் । ததா² ஸாம்நாம் மது⁴, ஏததா³தி³த்யஸ்ய க்ருஷ்ணம் ரூபம் ॥

அத² யே(அ)ஸ்யோத³ஞ்சோ ரஶ்மய இத்யாதி³ ஸமாநம் । அத²ர்வாங்கி³ரஸ: அத²ர்வணா அங்கி³ரஸா ச த்³ருஷ்டா மந்த்ரா அத²ர்வாங்கி³ரஸ:, கர்மணி ப்ரயுக்தா மது⁴க்ருத: । இதிஹாஸபுராணம் புஷ்பம் । தயோஶ்சேதிஹாஸபுராணயோரஶ்வமேதே⁴ பாரிப்லவாஸு ராத்ரிஷு கர்மாங்க³த்வேந விநியோக³: ஸித்³த⁴: । மது⁴ ஏததா³தி³த்யஸ்ய பரம் க்ருஷ்ணம் ரூபம் அதிஶயேந க்ருஷ்ணமித்யர்த²: ॥

அத² யே(அ)ஸ்யோர்த்⁴வா ரஶ்மய இத்யாதி³ பூர்வவத் । கு³ஹ்யா கோ³ப்யா ரஹஸ்யா ஏவ ஆதே³ஶா லோகத்³வாரீயாதி³வித⁴ய உபாஸநாநி ச கர்மாங்க³விஷயாணி மது⁴க்ருத:, ப்³ரஹ்மைவ ஶப்³தா³தி⁴காராத்ப்ரணவாக்²யம் புஷ்பம் । ஸமாநமந்யத் । மது⁴ ஏதத் ஆதி³த்யஸ்ய மத்⁴யே க்ஷோப⁴த இவ ஸமாஹிதத்³ருஷ்டேர்த்³ருஶ்யதே ஸஞ்சலதீவ ॥

தே வா ஏதே யதோ²க்தா ரோஹிதாதி³ரூபவிஶேஷா ரஸாநாம் ரஸா: । கேஷாம் ரஸாநாமிதி, ஆஹ — வேதா³ ஹி யஸ்மால்லோகநிஷ்யந்த³த்வாத்ஸாரா இதி ரஸா:, தேஷாம் ரஸாநாம் கர்மபா⁴வமாபந்நாநாமப்யேதே ரோஹிதாதி³விஶேஷா ரஸா அத்யந்தஸாரபூ⁴தா இத்யர்த²: । ததா² அம்ருதாநாமம்ருதாநி வேதா³ ஹ்யம்ருதா:, நித்யத்வாத் , தேஷாமேதாநி ரோஹிதாதீ³நி ரூபாண்யம்ருதாநி । ரஸாநாம் ரஸா இத்யாதி³ கர்மஸ்துதிரேஷா — யஸ்யைவம்விஶிஷ்டாந்யம்ருதாநி ப²லமிதி ॥

தத் தத்ர யத்ப்ரத²மமம்ருதம் ரோஹிதரூபலக்ஷணம் தத்³வஸவ: ப்ராத:ஸவநேஶாநா உபஜீவந்தி அக்³நிநா முகே²ந அக்³நிநா ப்ரதா⁴நபூ⁴தேந, அக்³நிப்ரதா⁴நா: ஸந்த உபஜீவந்தீத்யர்த²: । ‘அந்நாத்³யம் ரஸோ(அ)ஜாயத’ (சா². உ. 3 । 1 । 3) (சா². உ. 3 । 2 । 2) (சா². உ. 3 । 3 । 2) (சா². உ. 3 । 4 । 2) (சா². உ. 3 । 5 । 2) இதி வசநாத் கப³லக்³ராஹமஶ்நந்தீதி ப்ராப்தம் , தத்ப்ரதிஷித்⁴யதே — ந வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்தீதி । கத²ம் தர்ஹி உபஜீவந்தீதி, உச்யதே — ஏததே³வ ஹி யதோ²க்தமம்ருதம் ரோஹிதம் ரூபம் த்³ருஷ்ட்வா உபலப்⁴ய ஸர்வகரணைரநுபூ⁴ய த்ருப்யந்தி, த்³ருஶே: ஸர்வகரணத்³வாரோபலப்³த்⁴யர்த²த்வாத் । நநு ரோஹிதம் ரூபம் த்³ருஷ்ட்வேத்யுக்தம் ; கத²மந்யேந்த்³ரியவிஷயத்வம் ரூபஸ்யேதி ; ந, யஶஆதீ³நாம் ஶ்ரோத்ராதி³க³ம்யத்வாத் । ஶ்ரோத்ரக்³ராஹ்யம் யஶ: । தேஜோரூபம் சாக்ஷுஷம் । இந்த்³ரியம் விஷயக்³ரஹணகார்யாநுமேயம் கரணஸாமர்த்²யம் । வீர்யம் ப³லம் தே³ஹக³த உத்ஸாஹ: ப்ராணவத்தா । அந்நாத்³யம் ப்ரத்யஹமுபஜீவ்யமாநம் ஶரீரஸ்தி²திகரம் யத்³ப⁴வதி । ரஸோ ஹ்யேவமாத்மக: ஸர்வ: । யம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி ஸர்வே । தே³வா த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தீதி ஏதத்ஸர்வம் ஸ்வகரணைரநுபூ⁴ய த்ருப்யந்தீத்யர்த²: । ஆதி³த்யஸம்ஶ்ரயா: ஸந்தோ வைக³ந்த்⁴யாதி³தே³ஹகரணதோ³ஷரஹிதாஶ்ச ॥

கிம் தே நிருத்³யமா அம்ருதமுபஜீவந்தி ? ந ; கத²ம் தர்ஹி, ஏததே³வ ரூபம் அபி⁴லக்ஷ்ய அது⁴நா போ⁴கா³வஸரோ நாஸ்மாகமிதி பு³த்³த்⁴வா அபி⁴ஸம்விஶந்தி உதா³ஸதே । யதா³ வை தஸ்யாம்ருதஸ்ய போ⁴கா³வஸரோ ப⁴வேத் , ததை³தஸ்மாத³ம்ருதாத³ம்ருதபோ⁴க³நிமித்தமித்யர்த²: ; ஏதஸ்மாத்³ரூபாத் உத்³யந்தி உத்ஸாஹவந்தோ ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ந ஹி அநுத்ஸாஹவதாமநநுதிஷ்ட²தாமலஸாநாம் போ⁴க³ப்ராப்திர்லோகே த்³ருஷ்டா ॥

ஸ ய: கஶ்சித் ஏததே³வம் யதோ²தி³தம் ருங்மது⁴கரதாபரஸஸங்க்ஷரணம் ருக்³வேத³விஹிதகர்மபுஷ்பாத் தஸ்ய ச ஆதி³த்யஸம்ஶ்ரயணம் ரோஹிதரூபத்வம் ச அம்ருதஸ்ய ப்ராசீதி³க்³க³தரஶ்மிநாடீ³ஸம்ஸ்த²தாம் வஸுதே³வபோ⁴க்³யதாம் தத்³வித³ஶ்ச வஸுபி⁴: ஸஹைகதாம் க³த்வா அக்³நிநா முகே²நோபஜீவநம் த³ர்ஶநமாத்ரேண த்ருப்திம் ச ஸ்வபோ⁴கா³வஸரே உத்³யமநம் தத்காலாபாயே ச ஸம்வேஶநம் வேத³, ஸோ(அ)பி வஸுவத் ஸர்வம் ததை²வாநுப⁴வதி ॥

கியந்தம் காலம் வித்³வாம்ஸ்தத³ம்ருதமுபஜீவதீதி, உச்யதே — ஸ வித்³வாந் யாவதா³தி³த்ய: புரஸ்தாத் ப்ராச்யாம் தி³ஶி உதே³தா பஶ்சாத் ப்ரதீச்யாம் அஸ்தமேதா, தாவத்³வஸூநாம் போ⁴க³கால: தாவந்தமேவ காலம் வஸூநாமாதி⁴பத்யம் ஸ்வாராஜ்யம் பர்யேதா பரிதோ க³ந்தா ப⁴வதீத்யர்த²: । ந யதா² சந்த்³ரமண்ட³லஸ்த²: கேவலகர்மீ பரதந்த்ரோ தே³வாநாமந்நபூ⁴த: ; கிம் தர்ஹி, அயம் ஆதி⁴பத்யம் ஸ்வாராஜ்யம் ஸ்வராட்³பா⁴வம் ச அதி⁴க³ச்ச²தி ॥

அத² யத்³த்³விதீயமம்ருதம் தத்³ருத்³ரா உபஜீவந்தீத்யாதி³ ஸமாநம் ॥

ஸ யாவதா³தி³த்ய: புரஸ்தாது³தே³தா பஶ்சாத³ஸ்தமேதா த்³விஸ்தாவத் ததோ த்³விகு³ணம் காலம் த³க்ஷிணத உதே³தா உத்தரதோ(அ)ஸ்தமேதா ருத்³ராணாம் தாவத்³போ⁴க³கால: ॥

ததா² பஶ்சாத் உத்தரத: ஊர்த்⁴வமுதே³தா விபர்யயேண அஸ்தமேதா । பூர்வஸ்மாத்பூர்வஸ்மாத்³த்³விகு³ணோத்தரோத்தரேண காலேநேத்யபௌராணம் த³ர்ஶநம் । ஸவிது: சதுர்தி³ஶமிந்த்³ரயமவருணஸோமபுரீஷு உத³யாஸ்தமயகாலஸ்ய துல்யத்வம் ஹி பௌராணிகைருக்தம் , மாநஸோத்தரஸ்ய மூர்த⁴நி மேரோ: ப்ரத³க்ஷிணாவ்ருத்தேஸ்துல்யத்வாதி³தி । அத்ரோக்த: பரிஹார: ஆசார்யை: । அமராவத்யாதீ³நாம் புரீணாம் த்³விகு³ணோத்தரோத்தரேண காலேநோத்³வாஸ: ஸ்யாத் । உத³யஶ்ச நாம ஸவிது: தந்நிவாஸிநாம் ப்ராணிநாம் சக்ஷுர்கோ³சராபத்தி:, தத³த்யயஶ்ச அஸ்தமநம் ; ந பரமார்த²த உத³யாஸ்தமநே ஸ்த: । தந்நிவாஸிநாம் ச ப்ராணிநாமபா⁴வே தாந்ப்ரதி தேநைவ மார்கே³ண க³ச்ச²ந்நபி நைவோதே³தா நாஸ்தமேதேதி, சக்ஷுர்கோ³சராபத்தேஸ்தத³த்யயஸ்ய ச அபா⁴வாத் । ததா² அமராவத்யா: ஸகாஶாத்³த்³விகு³ணம் காலம் ஸம்யமநீ புரீ வஸதி, அதஸ்தந்நிவாஸிந: ப்ராணிந: ப்ரதி த³க்ஷிணத இவ உதே³தி உத்தரதோ(அ)ஸ்தமேதி இத்யுச்யதே(அ)ஸ்மத்³பு³த்³தி⁴ம் ச அபேக்ஷ்ய । ததோ²த்தராஸ்வபி புரீஷு யோஜநா ஸர்வேஷாம் ச மேருருத்தரதோ ப⁴வதி । யதா³ அமராவத்யாம் மத்⁴யாஹ்நக³த: ஸவிதா, ததா³ ஸம்யமந்யாமுத்³யந்த்³ருஶ்யதே ; தத்ர மத்⁴யாஹ்நக³தோ வாருண்யாமுத்³யந்த்³ருஶ்யதே ; ததோ²த்தரஸ்யாம் , ப்ரத³க்ஷிணாவ்ருத்தேஸ்துல்யத்வாத் । இலாவ்ருதவாஸிநாம் ஸர்வத: பர்வதப்ராகாரநிவாரிதாதி³த்யரஶ்மீநாம் ஸவிதா ஊர்த்⁴வ இவ உதே³தா அர்வாக³ஸ்தமேதா த்³ருஶ்யதே, பர்வதோர்த்⁴வச்சி²த்³ரப்ரவேஶாத்ஸவித்ருப்ரகாஶஸ்ய । ததா² ருகா³த்³யம்ருதோபஜீவிநாமம்ருதாநாம் ச த்³விகு³ணோத்தரோத்தரவீர்யவத்த்வமநுமீயதே போ⁴க³காலத்³வைகு³ண்யலிங்கே³ந । உத்³யமநஸம்வேஶநாதி³ தே³வாநாம் ருத்³ராதீ³நாம் விது³ஷஶ்ச ஸமாநம் ॥

க்ருத்வைவமுத³யாஸ்தமநேந ப்ராணிநாம் ஸ்வகர்மப²லபோ⁴க³நிமித்தமநுக்³ரஹம் , தத்கர்மப²லபோ⁴க³க்ஷயே தாநி ப்ராணிஜாதாந்யாத்மநி ஸம்ஹ்ருத்ய, அத² தத: தஸ்மாத³நந்தரம் ப்ராண்யநுக்³ரஹகாலாதூ³ர்த்⁴வ: ஸந் ஆத்மந்யுதே³த்ய உத்³க³ம்ய யாந்ப்ரத்யுதே³தி தேஷாம் ப்ராணிநாமபா⁴வாத் ஸ்வாத்மஸ்த²: நைவோதே³தா நாஸ்தமேதா ஏகல: அத்³விதீய: அநவயவ: மத்⁴யே ஸ்வாத்மந்யேவ ஸ்தா²தா । தத்ர கஶ்சித்³வித்³வாந்வஸ்வாதி³ஸமாநசரண: ரோஹிதாத்³யம்ருதபோ⁴க³பா⁴கீ³ யதோ²க்தக்ரமேண ஸ்வாத்மாநம் ஸவிதாரமாத்மத்வேநோபேத்ய ஸமாஹித: ஸந் ஏதம் மந்த்ரம் த்³ருஷ்ட்வா உத்தி²த: அந்யஸ்மை ப்ருஷ்டவதே ஜகா³த³ யதஸ்த்வமாக³தோ ப்³ரஹ்மலோகாத் கிம் தத்ராப்யஹோராத்ராப்⁴யாம் பரிவர்தமாந: ஸவிதா ப்ராணிநாமாயு: க்ஷபயதி யதே²ஹாஸ்மாகம் ; இத்யேவம் ப்ருஷ்ட: ப்ரத்யாஹ — தத் தத்ர யதா² ப்ருஷ்டே யதோ²க்தே ச அர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி தேநோக்தோ யோகி³நேதி ஶ்ருதேர்வசநமித³ம் ॥

ந வை தத்ர யதோ(அ)ஹம் ப்³ரஹ்மலோகாதா³க³த: தஸ்மிந்ந வை தத்ர ஏதத³ஸ்தி யத்ப்ருச்ச²ஸி । ந ஹி தத்ர நிம்லோச அஸ்தமக³மத்ஸவிதா ந ச உதி³யாய உத்³க³த: குதஶ்சித் கதா³சந கஸ்மிம்ஶ்சித³பி காலே இதி । உத³யாஸ்தமயவர்ஜித: ப்³ரஹ்மலோக: இத்யநுபபந்நம் இத்யுக்த: ஶபத²மிவ ப்ரதிபேதே³ ஹே தே³வா: ஸாக்ஷிணோ யூயம் ஶ்ருணுத, யதா² மயோக்தம் ஸத்யம் வச: தேந ஸத்யேந அஹம் ப்³ரஹ்மணா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண மா விராதி⁴ஷி மா விருத்⁴யேயம் , அப்ராப்திர்ப்³ரஹ்மணோ மம மா பூ⁴தி³த்யர்த²: ॥

ந ஹ வா அஸ்மை யதோ²க்தப்³ரஹ்மவிதே³ ந உதே³தி ந நிம்லோசதி நாஸ்தமேதி, கிம் து ப்³ரஹ்மவிதே³(அ)ஸ்மை ஸக்ருத்³தி³வா ஹைவ ஸதை³வ அஹர்ப⁴வதி, ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வாத் ; ய ஏதாம் யதோ²க்தாம் ப்³ரஹ்மோபநிஷத³ம் வேத³கு³ஹ்யம் வேத³, ஏவம் தந்த்ரேண வம்ஶாதி³த்ரயம் ப்ரத்யம்ருதஸம்ப³ந்த⁴ம் ச யச்ச அந்யத³வோசாம ஏவம் ஜாநாதீத்யர்த²: । வித்³வாந் உத³யாஸ்தமயகாலாபரிச்சே²த்³யம் நித்யமஜம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

தத்³தை⁴தத் மது⁴ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மா ஹிரண்யக³ர்ப⁴: விராஜே ப்ரஜாபதயே உவாச ; ஸோ(அ)பி மநவே ; மநுரிக்ஷ்வாக்வாத்³யாப்⁴ய: ப்ரஜாப்⁴ய: ப்ரோவாசேதி வித்³யாம் ஸ்தௌதி — ப்³ரஹ்மாதி³விஶிஷ்டக்ரமாக³தேதி । கிம் ச, தத்³தை⁴தத் மது⁴ஜ்ஞாநம் உத்³தா³லகாய ஆருணயே பிதா ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ஜ்யேஷ்டா²ய புத்ராய ப்ரோவாச ॥

இத³ம் வாவ தத்³யதோ²க்தம் அந்யோ(அ)பி ஜ்யேஷ்டா²ய புத்ராய ஸர்வப்ரியார்ஹாய ப்³ரஹ்ம ப்ரப்³ரூயாத் । ப்ரணாய்யாய வா யோக்³யாய அந்தேவாஸிநே ஶிஷ்யாய ॥

நாந்யஸ்மை கஸ்மைசந ப்ரப்³ரூயாத் । தீர்த²த்³வயமநுஜ்ஞாதமநேகேஷாம் ப்ராப்தாநாம் தீர்தா²நாமாசார்யாதீ³நாம் । கஸ்மாத்புநஸ்தீர்த²ஸங்கோசநம் வித்³யாயா: க்ருதமிதி, ஆஹ — யத்³யபி அஸ்மை ஆசார்யாய இமாம் கஶ்சித்ப்ருதி²வீம் அத்³பி⁴: பரிக்³ருஹீதாம் ஸமுத்³ரபரிவேஷ்டிதாம் ஸமஸ்தாமபி த³த்³யாத் , அஸ்யா வித்³யாயா நிஷ்க்ரயார்த²ம் , ஆசார்யாய த⁴நஸ்ய பூர்ணாம் ஸம்பந்நாம் போ⁴கோ³பகரணை: ; நாஸாவஸ்ய நிஷ்க்ரய:, யஸ்மாத் ததோ(அ)பி தா³நாத் ஏததே³வ யந்மது⁴வித்³யாதா³நம் பூ⁴ய: ப³ஹுதரப²லமித்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: ॥

கா³யத்ரீ வா இத்யவதா⁴ரணார்தோ² வை - ஶப்³த³: । இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் ப்ராணிஜாதம் யத்கிஞ்ச ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் வா தத்ஸர்வம் கா³யத்ர்யேவ । தஸ்யாஶ்ச²ந்தோ³மாத்ராயா: ஸர்வபூ⁴தத்வமநுபபந்நமிதி கா³யத்ரீகாரணம் வாசம் ஶப்³த³ரூபாமாபாத³யதி கா³யத்ரீம் வாக்³வை கா³யத்ரீதி । வாக்³வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் । யஸ்மாத் வாக் ஶப்³த³ரூபா ஸதீ ஸர்வம் பூ⁴தம் கா³யதி ஶப்³த³யதி — அஸௌ கௌ³: அஸாவஶ்வ இதி ச, த்ராயதே ச ரக்ஷதி — அமுஷ்மாந்மா பை⁴ஷீ: கிம் தே ப⁴யமுத்தி²தம் இத்யாதி³நா ஸர்வதோ ப⁴யாந்நிவர்த்யமாந: வாசா த்ராத: ஸ்யாத் । யத் வாக் பூ⁴தம் கா³யதி ச த்ராயதே ச, கா³யத்ர்யேவ தத் கா³யதி ச த்ராயதே ச, வாச: அநந்யத்வாத்³கா³யத்ர்யா: । கா³நாத்த்ராணாச்ச கா³யத்ர்யா கா³யத்ரீத்வம் ॥

யா வை ஸா ஏவம்லக்ஷணா ஸர்வபூ⁴தரூபா கா³யத்ரீ, இயம் வாவ ஸா யேயம் ப்ருதி²வீ । கத²ம் புநரியம் ப்ருதி²வீ கா³யத்ரீதி, உச்யதே — ஸர்வபூ⁴தஸம்ப³ந்தா⁴த் । கத²ம் ஸர்வபூ⁴தஸம்ப³ந்த⁴:, அஸ்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் ஹி யஸ்மாத் ஸர்வம் ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் ச பூ⁴தம் ப்ரதிஷ்டி²தம் , ஏதாமேவ ப்ருதி²வீம் நாதிஶீயதே நாதிவர்தத இத்யேதத் । யதா² கா³நத்ராணாப்⁴யாம் பூ⁴தஸம்ப³ந்தோ⁴ கா³யத்ர்யா:, ஏவம் பூ⁴தப்ரதிஷ்டா²நாத்³பூ⁴தஸம்ப³த்³தா⁴ ப்ருதி²வீ ; அதோ கா³யத்ரீ ப்ருதி²வீ ॥

யா வை ஸா ப்ருதி²வீ கா³யத்ரீ இயம் வாவ ஸா இத³மேவ । தத்கிம் ? யதி³த³மஸ்மிந்புருஷே கார்யகரணஸங்கா⁴தே ஜீவதி ஶரீரம் , பார்தி²வத்வாச்ச²ரீரஸ்ய । கத²ம் ஶரீரஸ்ய கா³யத்ரீத்வமிதி, உச்யதே — அஸ்மிந்ஹி இமே ப்ராணா: பூ⁴தஶப்³த³வாச்யா: ப்ரதிஷ்டி²தா:, அத: ப்ருதி²வீவத்³பூ⁴தஶப்³த³வாச்யப்ராணப்ரதிஷ்டா²நாத் ஶரீரம் கா³யத்ரீ, ஏததே³வ யஸ்மாச்ச²ரீரம் நாதிஶீயந்தே ப்ராணா: ॥

யத்³வை தத்புருஷே ஶரீரம் கா³யத்ரீ இத³ம் வாவ தத் । யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: மத்⁴யே புருஷே ஹ்ருத³யம் புண்ட³ரீகாக்²யம் ஏதத்³கா³யத்ரீ । கத²மிதி, ஆஹ — அஸ்மிந்ஹி இமே ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா:, அத: ஶரீரவத் கா³யத்ரீ ஹ்ருத³யம் । ஏததே³வ ச நாதிஶீயந்தே ப்ராணா: । ‘ப்ராணோ ஹ பிதா । ப்ராணோ மாதா’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) ‘அஹிம்ஸந்ஸர்வபூ⁴தாநி’ (சா². உ. 8 । 15 । 1) இதி ஶ்ருதே: பூ⁴தஶப்³த³வாச்யா: ப்ராணா: ॥

ஸைஷா சதுஷ்பதா³ ஷட³க்ஷரபதா³ ச²ந்தோ³ரூபா ஸதீ ப⁴வதி கா³யத்ரீ ஷட்³‌விதா⁴ — வாக்³பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யப்ராணரூபா ஸதீ ஷட்³‌விதா⁴ ப⁴வதி । வாக்ப்ராணயோரந்யார்த²நிர்தி³ஷ்டயோரபி கா³யத்ரீப்ரகாரத்வம் , அந்யதா² ஷட்³‌வித⁴ஸங்க்²யாபூரணாநுபபத்தே: । தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ஏதத் கா³யத்ர்யாக்²யம் ப்³ரஹ்ம கா³யத்ர்யநுக³தம் கா³யத்ரீமுகே²நோக்தம் ருசா அபி மந்த்ரேணாப்⁴யநூக்தம் ப்ரகாஶிதம் ॥

தாவாந் அஸ்ய கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸமஸ்தஸ்ய மஹிமா விபூ⁴திவிஸ்தார:, யாவாம்ஶ்சதுஷ்பாத்ஷட்³‌வித⁴ஶ்ச ப்³ரஹ்மணோ விகார: பாதோ³ கா³யத்ரீதி வ்யாக்²யாத: । அத: தஸ்மாத்³விகாரலக்ஷணாத்³கா³யத்ர்யாக்²யாத்³வாசாரம்ப⁴ணமாத்ராத் ததோ ஜ்யாயந் மஹத்தரஶ்ச பரமார்த²ஸத்யரூபோ(அ)விகார: பூருஷ: புருஷ: ஸர்வபூரணாத் புரி ஶயநாச்ச । தஸ்ய அஸ்ய பாத³: ஸர்வா ஸர்வாணி பூ⁴தாநி தேஜோப³ந்நாதீ³நி ஸஸ்தா²வரஜங்க³மாநி, த்ரிபாத் த்ரய: பாதா³ அஸ்ய ஸோ(அ)யம் த்ரிபாத் ; த்ரிபாத³ம்ருதம் புருஷாக்²யம் ஸமஸ்தஸ்ய கா³யத்ர்யாத்மநோ தி³வி த்³யோதநவதி ஸ்வாத்மந்யவஸ்தி²தமித்யர்த² இதி ॥

யத்³வை தத் த்ரிபாத³ம்ருதம் கா³யத்ரீமுகே²நோக்தம் ப்³ரஹ்மேதி, இத³ம் வாவ தத் இத³மேவ தத் ; யோ(அ)யம் ப்ரஸித்³த⁴: ப³ஹிர்தா⁴ ப³ஹி: புருஷாதா³காஶ: பௌ⁴திகோ யோ வை, ஸ ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶ உக்த: ॥

அயம் வாவ ஸ:, யோ(அ)யமந்த: புருஷே ஶரீரே ஆகாஶ: । யோ வை ஸோ(அ)ந்த: புருஷ ஆகாஶ: ॥

அயம் வாவ ஸ:, யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே ஆகாஶ: । கத²மேகஸ்ய ஸத ஆகாஶஸ்ய த்ரிதா⁴ பே⁴த³ இதி, உச்யதே — பா³ஹ்யேந்த்³ரியவிஷயே ஜாக³ரிதஸ்தா²நே நப⁴ஸி து³:க²பா³ஹுல்யம் த்³ருஶ்யதே । ததோ(அ)ந்த:ஶரீரே ஸ்வப்நஸ்தா²நபூ⁴தே மந்த³தரம் து³:க²ம் ப⁴வதி । ஸ்வப்நாந்பஶ்யதோ ஹ்ருத³யஸ்தே² புநர்நப⁴ஸி ந கஞ்சந காமம் காமயதே ந கஞ்சந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி । அத: ஸர்வது³:க²நிவ்ருத்திரூபமாகாஶம் ஸுஷுப்தஸ்தா²நம் । அதோ யுக்தமேகஸ்யாபி த்ரிதா⁴ பே⁴தா³ந்வாக்²யாநம் । ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³ரப்⁴ய ஆகாஶஸ்ய ஹ்ருத³யே ஸங்கோசகரணம் சேத:ஸமாதா⁴நஸ்தா²நஸ்துதயே — யதா² ‘த்ரயாணாமபி லோகாநாம் குருக்ஷேத்ரம் விஶிஷ்யதே । அர்த⁴தஸ்து குருக்ஷேத்ரமர்த⁴தஸ்து ப்ருதூ²த³கம்’ ( ? ) இதி, தத்³வத் । ததே³தத்³தா⁴ர்தா³காஶாக்²யம் ப்³ரஹ்ம பூர்ணம் ஸர்வக³தம் , ந ஹ்ருத³யமாத்ரபரிச்சி²ந்நமிதி மந்தவ்யம் , யத்³யபி ஹ்ருத³யாகாஶே சேத: ஸமாதீ⁴யதே । அப்ரவர்தி ந குதஶ்சித்க்வசித்ப்ரவர்திதும் ஶீலமஸ்யேத்யப்ரவர்தி, தத³நுச்சி²த்தித⁴ர்மகம் । யதா² அந்யாநி பூ⁴தாநி பரிச்சி²ந்நாந்யுச்சி²த்தித⁴ர்மகாணி, ந ததா² ஹார்த³ம் நப⁴: । பூர்ணாமப்ரவர்திநீமநுச்சே²தா³த்மிகாம் ஶ்ரியம் விபூ⁴திம் கு³ணப²லம் லப⁴தே த்³ருஷ்டம் । ய ஏவம் யதோ²க்தம் பூர்ணாப்ரவர்திகு³ணம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ஜாநாதி இஹைவ ஜீவந் தத்³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யத இத்யர்த²: ॥

தஸ்ய ஹ வா இத்யாதி³நா கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: உபாஸநாங்க³த்வேந த்³வாரபாலாதி³கு³ணவிதா⁴நார்த²மாரப்⁴யதே । யதா² லோகே த்³வாரபாலா: ராஜ்ஞ உபாஸநேந வஶீக்ருதா ராஜப்ராப்த்யர்தா² ப⁴வந்தி, ததே²ஹாபீதி । தஸ்ய இதி ப்ரக்ருதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்யேத்யர்த²: । ஏதஸ்ய அநந்தரநிர்தி³ஷ்டஸ்ய பஞ்ச பஞ்சஸங்க்²யாகா: தே³வாநாம் ஸுஷய: தே³வஸுஷய: ஸ்வர்க³லோகப்ராப்தித்³வாரச்சி²த்³ராணி, தே³வை: ப்ராணாதி³த்யாதி³பி⁴: ரக்ஷ்யமாணாநி இத்யதோ தே³வஸுஷய: ; தஸ்ய ஸ்வர்க³லோகப⁴வநஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்ய அஸ்ய ய: ப்ராங்ஸுஷி: பூர்வாபி⁴முக²ஸ்ய ப்ராக்³க³தம் யச்சி²த்³ரம் த்³வாரம் ஸ ப்ராண: ; தத்ஸ்த²: தேந த்³வாரேண ய: ஸஞ்சரதி வாயுவிஶேஷ: ஸ ப்ராக³நிதீதி ப்ராண: । தேநைவ ஸம்ப³த்³த⁴மவ்யதிரிக்தம் தச்சக்ஷு: ; ததை²வ ஸ ஆதி³த்ய: ‘ஆதி³த்யோ ஹ வை ப்³ராஹ்மப்ராண:’ (ப்ர. உ. 3 । 8) இதி ஶ்ருதே: சக்ஷுரூபப்ரதிஷ்டா²க்ரமேண ஹ்ருதி³ ஸ்தி²த: ; ‘ஸ ஆதி³த்ய: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி சக்ஷுஷி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 20) இத்யாதி³ ஹி வாஜஸநேயகே । ப்ராணவாயுதே³வதைவ ஹி ஏகா சக்ஷுராதி³த்யஶ்ச ஸஹாஶ்ரயேண । வக்ஷ்யதி ச — ப்ராணாய ஸ்வாஹேதி ஹுதம் ஹவி: ஸர்வமேதத்தர்பயதீதி । ததே³தத் ப்ராணாக்²யம் ஸ்வர்க³லோகத்³வாரபாலத்வாத் ப்³ரஹ்ம । ஸ்வர்க³லோகம் ப்ரதிபித்ஸு: தேஜஸ்வீ ஏதத் சக்ஷுராதி³த்யஸ்வரூபேண அந்நாத்³யத்வாச்ச ஸவிது: தேஜ: அந்நாத்³யம் இத்யாப்⁴யாம் கு³ணாப்⁴யாம் உபாஸீத । தத: தேஜஸ்வ்யந்நாத³ஶ்ச ஆமயாவித்வரஹிதோ ப⁴வதி ; ய ஏவம் வேத³ தஸ்யைதத்³கு³ணப²லம் । உபாஸநேந வஶீக்ருதோ த்³வாரப: ஸ்வர்க³லோகப்ராப்திஹேதுர்ப⁴வதீதி முக்²யம் ச ப²லம் ॥

அத² யோ(அ)ஸ்ய த³க்ஷிண: ஸுஷி: தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸ வீர்யவத்கர்ம குர்வந் விக்³ருஹ்ய வா ப்ராணாபாநௌ நாநா வா அநிதீதி வ்யாந: । தத்ஸம்ப³த்³த⁴மேவ ச தச்ச்²ரோத்ரமிந்த்³ரியம் । ததா² ஸ சந்த்³ரமா: — ஶ்ரோத்ரேண ஸ்ருஷ்டா தி³ஶஶ்ச சந்த்³ரமாஶ்ச இதி ஶ்ருதே: । ஸஹாஶ்ரயௌ பூர்வவத் ; ததே³தத் ஶ்ரீஶ்ச விபூ⁴தி: ஶ்ரோத்ரசந்த்³ரமஸோர்ஜ்ஞாநாந்நஹேதுத்வம் ; அதஸ்தாப்⁴யாம் ஶ்ரீத்வம் । ஜ்ஞாநாந்நவதஶ்ச யஶ: க்²யாதிர்ப⁴வதீதி யஶோஹேதுத்வாத் யஶஸ்த்வம் । அதஸ்தாப்⁴யாம் கு³ணாப்⁴யாமுபாஸீதேத்யாதி³ ஸமாநம் ॥ 2 ॥

அத² யோ(அ)ஸ்ய ப்ரத்யங்ஸுஷி: பஶ்சிம: தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸ மூத்ரபுரீஷாத்³யபநயந் அதோ⁴(அ)நிதீத்யபாந: । ஸா ததா² வாக் , தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த் ; ததா² அக்³நி: ; ததே³தத்³ப்³ரஹ்மவர்சஸம் வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயநிமித்தம் தேஜ: ப்³ரஹ்மவர்சஸம் , அக்³நிஸம்ப³ந்தா⁴த்³வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய । அந்நக்³ரஸநஹேதுத்வாத் அபாநஸ்ய அந்நாத்³யத்வம் । ஸமாநமந்யத் ॥

அத² யோ(அ)ஸ்யோத³ங் ஸுஷி: உத³க்³க³த: ஸுஷி: தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸோ(அ)ஶிதபீதே ஸமம் நயதீதி ஸமாந: । தத்ஸம்ப³த்³த⁴ம் மநோ(அ)ந்த:கரணம் , ஸ பர்ஜந்யோ வ்ருஷ்ட்யாத்மகோ தே³வ: பர்ஜந்யநிமித்தாஶ்ச ஆப இதி, ‘மநஸா ஸ்ருஷ்டா ஆபஶ்ச வருணஶ்ச’ (ஐ. ஆ. 2 । 1) இதி ஶ்ருதே: । ததே³தத்கீர்திஶ்ச, மநஸோ ஜ்ஞாநஸ்ய கீர்திஹேதுத்வாத் । ஆத்மபரோக்ஷம் விஶ்ருதத்வம் கீர்திர்யஶ: । ஸ்வகரணஸம்வேத்³யம் விஶ்ருதத்வம் வ்யுஷ்டி: காந்திர்தே³ஹக³தம் லாவண்யம் । ததஶ்ச கீர்திஸம்ப⁴வாத்கீர்திஶ்சேதி । ஸமாநமந்யத் ॥

அத² யோ(அ)ஸ்யோர்த்⁴வ: ஸுஷி: ஸ உதா³ந: ஆ பாத³தலாதா³ரப்⁴யோர்த்⁴வமுத்க்ரமணாத் உத்கர்ஷார்த²ம் ச கர்ம குர்வந் அநிதீத்யுதா³ந: । ஸ வாயு: ததா³தா⁴ரஶ்ச ஆகாஶ: । ததே³தத் வாய்வாகாஶயோரோஜோஹேதுத்வாதோ³ஜ: ப³லம் மஹத்வாச்ச மஹ இதி । ஸமாநமந்யத் ॥

தே வா ஏதே யதோ²க்தா: பஞ்சஸுஷிஸம்ப³ந்தா⁴த் பஞ்ச ப்³ரஹ்மணோ ஹார்த³ஸ்ய புருஷா: ராஜபுருஷா இவ த்³வாரஸ்தா²: ஸ்வர்க³ஸ்ய ஹார்த³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபா: த்³வாரபாலா: । ஏதைர்ஹி சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரவாங்மந:ப்ராணைர்ப³ஹிர்முக²ப்ரவ்ருத்தைர்ப்³ரஹ்மணோ ஹார்த³ஸ்ய ப்ராப்தித்³வாராணி நிருத்³தா⁴நி । ப்ரத்யக்ஷம் ஹி ஏதத³ஜிதகரணதயா பா³ஹ்யவிஷயாஸங்கா³ந்ருதப்ரரூட⁴த்வாத் ந ஹார்தே³ ப்³ரஹ்மணி மநஸ்திஷ்ட²தி । தஸ்மாத்ஸத்யமுக்தமேதே பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா: ஸ்வர்க³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபா இதி । அத: ஸ ய ஏதாநேவம் யதோ²க்தகு³ணவிஶிஷ்டாந் ஸ்வர்க³ஸ்ய லோகஸ்ய த்³வாரபாந் வேத³ உபாஸ்தே உபாஸநயா வஶீகரோதி, ஸ ராஜத்³வாரபாலாநிவோபாஸநேந வஶீக்ருத்ய தைரநிவாரித: ப்ரதிபத்³யதே ஸ்வர்க³ம் லோகம் ராஜாநமிவ ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம । கிம் ச அஸ்ய விது³ஷ: குலே வீர: புத்ரோ ஜாயதே வீரபுருஷஸேவநாத் । தஸ்ய ச ருணாபாகரணேந ப்³ரஹ்மோபாஸநப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வம் । ததஶ்ச ஸ்வர்க³லோகப்ரதிபத்தயே பாரம்பர்யேண ப⁴வதீதி ஸ்வர்க³லோகப்ரதிபத்திரேவைகம் ப²லம் ॥

அத² யத் அஸௌ வித்³வாந் ஸ்வர்க³ம் லோகம் வீரபுருஷஸேவநாத்ப்ரதிபத்³யதே, யச்சோக்தம் த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வீதி, ததி³த³ம் லிங்கே³ந சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரேந்த்³ரியகோ³சரமாபாத³யிதவ்யம் , யதா² அக்³ந்யாதி³ தூ⁴மாதி³லிங்கே³ந । ததா² ஹி ஏவமேவேத³மிதி யதோ²க்தே அர்தே² த்³ருடா⁴ ப்ரதீதி: ஸ்யாத் — அநந்யத்வேந ச நிஶ்சய இதி । அத ஆஹ — யத³த: அமுஷ்மாத் தி³வ: த்³யுலோகாத் , பர: பரமிதி லிங்க³வ்யத்யயேந, ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே, ஸ்வயம்ப்ரப⁴ம் ஸதா³ப்ரகாஶத்வாத்³தீ³ப்யத இவ தீ³ப்யத இத்யுச்யதே, அக்³ந்யாதி³வஜ்ஜ்வலநலக்ஷணாயா தீ³ப்தேரஸம்ப⁴வாத் । விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வித்யேதஸ்ய வ்யாக்²யாநம் ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்விதி, ஸம்ஸாராது³பரீத்யர்த²: ; ஸம்ஸார ஏவ ஹி ஸர்வ:, அஸம்ஸாரிண: ஏகத்வாந்நிர்பே⁴த³த்வாச்ச । அநுத்தமேஷு, தத்புருஷஸமாஸாஶங்காநிவ்ருத்தயே ஆஹ உத்தமேஷு லோகேஷ்விதி ; ஸத்யலோகாதி³ஷு ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³கார்யரூபஸ்ய பரஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஆஸந்நத்வாது³ச்யதே உத்தமேஷு லோகேஷ்விதி । இத³ம் வாவ இத³மேவ தத் யதி³த³மஸ்மிந்புருஷே அந்த: மத்⁴யே ஜ்யோதி: சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரக்³ராஹ்யேண லிங்கே³நோஷ்ணிம்நா ஶப்³தே³ந ச அவக³ம்யதே । யத் த்வசா ஸ்பர்ஶரூபேண க்³ருஹ்யதே தச்சக்ஷுஷைவ, த்³ருட⁴ப்ரதீதிகரத்வாத்த்வச:, அவிநாபூ⁴தத்வாச்ச ரூபஸ்பர்ஶயோ: ॥

கத²ம் புந: தஸ்ய ஜ்யோதிஷ: லிங்க³ம் த்வக்³த்³ருஷ்டிகோ³சரத்வமாபத்³யத இதி, ஆஹ — யத்ர யஸ்மிந்காலே, ஏததி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , அஸ்மிஞ்ஶரீரே ஹஸ்தேந ஆலப்⁴ய ஸம்ஸ்பர்ஶேந உஷ்ணிமாநம் ரூபஸஹபா⁴விநமுஷ்ணஸ்பர்ஶபா⁴வம் விஜாநாதி, ஸ ஹி உஷ்ணிமா நாமரூபவ்யாகரணாய தே³ஹமநுப்ரவிஷ்டஸ்ய சைதந்யாத்மஜ்யோதிஷ: லிங்க³ம் , அவ்யபி⁴சாராத் । ந ஹி ஜீவந்தமாத்மாநமுஷ்ணிமா வ்யபி⁴சரதி । உஷ்ண ஏவ ஜீவிஷ்யந் ஶீதோ மரிஷ்யந் இதி ஹி விஜ்ஞாயதே । மரணகாலே ச தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாமிதி பரேணாவிபா⁴க³த்வோபக³மாத் । அத: அஸாதா⁴ரணம் லிங்க³மௌஷ்ண்யமக்³நேரிவ தூ⁴ம: । அதஸ்தஸ்ய பரஸ்யைஷா த்³ருஷ்டி: ஸாக்ஷாதி³வ த³ர்ஶநம் த³ர்ஶநோபாய இத்யர்த²: । ததா² தஸ்ய ஜ்யோதிஷ: ஏஷா ஶ்ருதி: ஶ்ரவணம் ஶ்ரவணோபாயோ(அ)ப்யுச்யமாந: । யத்ர யதா³ புருஷ: ஜ்யோதிஷோ லிங்க³ம் ஶுஶ்ரூஷதி ஶ்ரோதுமிச்ச²தி, ததா³ ஏதத் கர்ணாவபிக்³ருஹ்ய, ஏதச்ச²ப்³த³: க்ரியாவிஶேஷணம் , அபிக்³ருஹ்ய அபிதா⁴யேத்யர்த²:, அங்கு³லிப்⁴யாம் ப்ரோர்ணுத்ய நிநத³மிவ ரத²ஸ்யேவ கோ⁴ஷோ நிநத³: தமிவ ஶ்ருணோதி, நத³து²ரிவ ருஷப⁴கூஜிதமிவ ஶப்³த³:, யதா² ச அக்³நேர்ப³ஹிர்ஜ்வலத: ஏவம் ஶப்³த³மந்த:ஶரீரே உபஶ்ருணோதி, ததே³தத் ஜ்யோதி: த்³ருஷ்டஶ்ருதலிங்க³த்வாத் த்³ருஷ்டம் ச ஶ்ருதம் ச இத்யுபாஸீத । ததோ²பாஸநாத் சக்ஷுஷ்ய: த³ர்ஶநீய: ஶ்ருத: விஶ்ருதஶ்ச । யத் ஸ்பர்ஶகு³ணோபாஸநநிமித்தம் ப²லம் தத் ரூபே ஸம்பாத³யதி சக்ஷுஷ்ய இதி, ரூபஸ்பர்ஶயோ: ஸஹபா⁴வித்வாத் , இஷ்டத்வாச்ச த³ர்ஶநீயதாயா: । ஏவம் ச வித்³யாயா: ப²லமுபபந்நம் ஸ்யாத் , ந து ம்ருது³த்வாதி³ஸ்பர்ஶவத்த்வே । ய ஏவம் யதோ²க்தௌ கு³ணௌ வேத³ । ஸ்வர்க³லோகப்ரதிபத்திஸ்து உக்தமத்³ருஷ்டம் ப²லம் । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: ॥

ஸர்வம் ஸமஸ்தம் , க²ல்விதி வாக்யாலங்காரார்தோ² நிபாத: । இத³ம் ஜக³த் நாமரூபவிக்ருதம் ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயம் ப்³ரஹ்ம காரணம் ; வ்ருத்³த⁴தமத்வாத் ப்³ரஹ்ம । கத²ம் ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமித்யத ஆஹ — தஜ்ஜலாநிதி ; தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ ஜாதம் தேஜோப³ந்நாதி³க்ரமேண ஸர்வம் ; அத: தஜ்ஜம் ; ததா² தேநைவ ஜநநக்ரமேண ப்ரதிலோமதயா தஸ்மிந்நேவ ப்³ரஹ்மணி லீயதே ததா³த்மதயா ஶ்லிஷ்யத இதி தல்லம் ; ததா² தஸ்மிந்நேவ ஸ்தி²திகாலே, அநிதி ப்ராணிதி சேஷ்டத இதி । ஏவம் ப்³ரஹ்மாத்மதயா த்ரிஷு காலேஷ்வவிஶிஷ்டம் , தத்³வ்யதிரேகேணாக்³ரஹணாத் । அத: ததே³வேத³ம் ஜக³த் । யதா² ச இத³ம் ததே³வைகமத்³விதீயம் ததா² ஷஷ்டே² விஸ்தரேண வக்ஷ்யாம: । யஸ்மாச்ச ஸர்வமித³ம் ப்³ரஹ்ம, அத: ஶாந்த: ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷரஹித: ஸம்யத: ஸந் , யத் தத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம தத் வக்ஷ்யமாணைர்கு³ணைருபாஸீத । கத²முபாஸீத ? க்ரதும் குர்வீத — க்ரது: நிஶ்சயோ(அ)த்⁴யவஸாய: ஏவமேவ நாந்யதே²த்யவிசல: ப்ரத்யய:, தம் க்ரதும் குர்வீத உபாஸீத இத்யநேந வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । கிம் புந: க்ரதுகரணேந கர்தவ்யம் ப்ரயோஜநம் ? கத²ம் வா க்ரது: கர்தவ்ய: ? க்ரதுகரணம் ச அபி⁴ப்ரேதார்த²ஸித்³தி⁴ஸாத⁴நம் கத²ம் ? இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபாத³நார்த²ம் அதே²த்யாதி³க்³ரந்த²: । அத² க²ல்விதி ஹேத்வர்த²: । யஸ்மாத்க்ரதுமய: க்ரதுப்ராயோ(அ)த்⁴யவஸாயாத்மக: புருஷ: ஜீவ: ; யதா²க்ரது: யாத்³ருஶ: க்ரது: அஸ்ய ஸோ(அ)யம் யதா²க்ரது: யதா²த்⁴யவஸாய: யாத்³ருங்நிஶ்சய: அஸ்மிம்ல்லோகே ஜீவந் இஹ புருஷோ ப⁴வதி, ததா² இத: அஸ்மாத்³தே³ஹாத் ப்ரேத்ய ம்ருத்வா ப⁴வதி ; க்ரத்வநுரூபப²லாத்மகோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஏவம் ஹி ஏதச்சா²ஸ்த்ரதோ த்³ருஷ்டம் — ‘யம் யம் வாபி ஸ்மரந்பா⁴வம் த்யஜத்யந்தே கலேப³ரம்’ (ப⁴. கீ³. 8 । 6) இத்யாதி³ । யத ஏவம் வ்யவஸ்தா² ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டா, அத: ஸ: ஏவம் ஜாநந் க்ரதும் குர்வீத ; யாத்³ருஶம் க்ரதும் வக்ஷ்யாம: தம் । யத ஏவம் ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாது³பபத்³யதே க்ரத்வநுரூபம் ப²லம் , அத: ஸ கர்தவ்ய: க்ரது: ॥

கத²ம் ? மநோமய: மந:ப்ராய: ; மநுதே(அ)நேநேதி மந: தத் ஸ்வவ்ருத்த்யா விஷயேஷு ப்ரவ்ருத்தம் ப⁴வதி, தேந மநஸா தந்மய: ; ததா² ப்ரவ்ருத்த இவ தத்ப்ராயோ நிவ்ருத்த இவ ச । அத ஏவ ப்ராணஶரீர: ப்ராணோ லிங்கா³த்மா விஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தித்³வயஸம்மூர்சி²த:, ‘யோ வை ப்ராண: ஸா ப்ரஜ்ஞா யா வா ப்ரஜ்ஞா ஸ ப்ராண:’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி ஶ்ருதே: । ஸ: ஶரீரம் யஸ்ய, ஸ ப்ராணஶரீர:, ‘மநோமய: ப்ராணஶரீரநேதா’ (மு. உ. 2 । 2 । 8) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । பா⁴ரூப: பா⁴ தீ³ப்தி: சைதந்யலக்ஷணம் ரூபம் யஸ்ய ஸ: பா⁴ரூப: । ஸத்யஸங்கல்ப: ஸத்யா அவிததா²: ஸங்கல்பா: யஸ்ய, ஸோ(அ)யம் ஸத்யஸங்கல்ப: ; ந யதா² ஸம்ஸாரிண இவாநைகாந்திகப²ல: ஸங்கல்ப ஈஶ்வரஸ்யேத்யர்த²: । ஸம்ஸாரிண: அந்ருதேந மித்²யாப²லத்வஹேதுநா ப்ரத்யூட⁴த்வாத் ஸங்கல்பஸ்ய மித்²யாப²லத்வம் வக்ஷ்யதி — ‘அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா⁴:’ (சா². உ. 8 । 3 । 2) இதி । ஆகாஶாத்மா ஆகாஶ இவ ஆத்மா ஸ்வரூபம் யஸ்ய ஸ: ஆகாஶாத்மா । ஸர்வக³தத்வம் ஸூக்ஷ்மத்வம் ரூபாதி³ஹீநத்வம் ச ஆகாஶதுல்யதா ஈஶ்வரஸ்ய । ஸர்வகர்மா ஸர்வம் விஶ்வம் தேநேஶ்வரேண க்ரியத இதி ஜக³த்ஸர்வம் கர்ம யஸ்ய ஸ ஸர்வகர்மா, ‘ஸ ஹி ஸர்வஸ்ய கர்தா’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 13) இதி ஶ்ருதே: । ஸர்வகாம: ஸர்வே காமா தோ³ஷரஹிதா அஸ்யேதி ஸர்வகாம:, ‘த⁴ர்மாவிருத்³தோ⁴ பூ⁴தேஷு காமோ(அ)ஸ்மி’ (ப⁴. கீ³. 7 । 11) இதி ஸ்ம்ருதே: । நநு காமோ(அ)ஸ்மீதி வசநாத் இஹ ப³ஹுவ்ரீஹிர்ந ஸம்ப⁴வதி ஸர்வகாம இதி । ந, காமஸ்ய கர்தவ்யத்வாத் ஶப்³தா³தி³வத்பாரார்த்²யப்ரஸங்கா³ச்ச தே³வஸ்ய । தஸ்மாத் யதே²ஹ ஸர்வகாம இதி ப³ஹுவ்ரீஹி:, ததா² காமோ(அ)ஸ்மீதி ஸ்ம்ருத்யர்தோ² வாச்ய: । ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வே க³ந்தா⁴: ஸுக²கரா அஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஸர்வக³ந்த⁴:, ‘புண்யோ க³ந்த⁴: ப்ருதி²வ்யாம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 9) இதி ஸ்ம்ருதே: । ததா² ரஸா அபி விஜ்ஞேயா: ; அபுண்யக³ந்த⁴ரஸக்³ரஹணஸ்ய பாப்மஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தத்வஶ்ரவணாத் , ‘தஸ்மாத்தேநோப⁴யம் ஜிக்⁴ரதி ஸுரபி⁴ ச து³ர்க³ந்தி⁴ ச । பாப்மநா ஹ்யேஷ வித்³த⁴:’ (சா². உ. 1 । 2 । 2) இதி ஶ்ருதே: । ந ச பாப்மஸம்ஸர்க³ ஈஶ்வரஸ்ய, அவித்³யாதி³தோ³ஷஸ்யாநுபபத்தே: । ஸர்வமித³ம் ஜக³த் அப்⁴யாத்த: அபி⁴வ்யாப்த: । அததேர்வ்யாப்த்யர்த²ஸ்ய கர்தரி நிஷ்டா² । ததா² அவாகீ — உச்யதே அநயேதி வாக் வாகே³வ வாக:, யத்³வா வசேர்க⁴ஞந்தஸ்ய கரணே வாக:, ஸ யஸ்ய வித்³யதே ஸ வாகீ, ந வாகீ அவாகீ । வாக்ப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச அத்ர உபலக்ஷணார்த²: । க³ந்த⁴ரஸாதி³ஶ்ரவணாத் ஈஶ்வரஸ்ய ப்ராப்தாநி க்⁴ராணாதீ³நி கரணாநி க³ந்தா⁴தி³க்³ரஹணாய ; அத: வாக்ப்ரதிஷேதே⁴ந ப்ரதிஷித்⁴யந்தே தாநி ; ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் । அநாத³ர: அஸம்ப்⁴ரம: ; அப்ராப்தப்ராப்தௌ ஹி ஸம்ப்⁴ரம: ஸ்யாத³நாப்தகாமஸ்ய । ந து ஆப்தகாமத்வாத் நித்யத்ருப்தஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸம்ப்⁴ரமோ(அ)ஸ்தி க்வசித் ॥

ஏஷ: யதோ²க்தகு³ண: மே மம ஆத்மா அந்தர்ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகஸ்யாந்த: மத்⁴யே அணீயாந் அணுதர:, வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா இத்யாதி³ அத்யந்தஸூக்ஷ்மத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । ஶ்யாமாகாத்³வா ஶ்யாமாகதண்டு³லாத்³வா இதி பரிச்சி²ந்நபரிமாணாத் அணீயாநித்யுக்தே(அ)ணுபரிமாணத்வம் ப்ராப்தமாஶங்க்ய, அத: தத்ப்ரதிஷேதா⁴யாரப⁴தே — ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³யே ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா இத்யாதி³நா । ஜ்யாய:பரிமாணாச்ச ஜ்யாயஸ்த்வம் த³ர்ஶயந் அநந்தபரிமாணத்வம் த³ர்ஶயதி — மநோமய இத்யாதி³நா ஜ்யாயாநேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய இத்யந்தேந ॥

யதோ²க்தகு³ணலக்ஷண: ஈஶ்வர: த்⁴யேய:, ந து தத்³கு³ணவிஶிஷ்ட ஏவ — யதா² ராஜபுருஷமாநய சித்ரகு³ம் வா இத்யுக்தே ந விஶேஷணஸ்யாப்யாநயநே வ்யாப்ரியதே, தத்³வதி³ஹாபி ப்ராப்தம் ; அதஸ்தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸர்வகர்மேத்யாதி³ புநர்வசநம் । தஸ்மாத் மநோமயத்வாதி³கு³ணவிஶிஷ்ட ஏவேஶ்வரோ த்⁴யேய: । அத ஏவ ஷஷ்ட²ஸப்தமயோரிவ ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இதி நேஹ ஸ்வாராஜ்யே(அ)பி⁴ஷிஞ்சதி, ஏஷ ம ஆத்மா ஏதத்³ப்³ரஹ்மைதமித: ப்ரேத்யாபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மி இதி லிங்கா³த் ; ந து ஆத்மஶப்³தே³ந ப்ரத்யகா³த்மைவ உச்யதே, மமேதி ஷஷ்ட்²யா: ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²ப்ரத்யாயகத்வாத் , ஏதமபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீதி ச கர்மகர்த்ருத்வநிர்தே³ஶாத் । நநு ஷஷ்டே²(அ)பி ‘அத² ஸம்பத்ஸ்யே’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ஸத்ஸம்பத்தே: காலாந்தரிதத்வம் த³ர்ஶயதி । ந, ஆரப்³த⁴ஸம்ஸ்காரஶேஷஸ்தி²த்யர்த²பரத்வாத் ; ந காலாந்தரிதார்த²தா, அந்யதா² தத்த்வமஸீத்யேதஸ்யார்த²ஸ்ய பா³த⁴ப்ரஸங்கா³த் । யத்³யபி ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரத்யக³ர்த²த்வம் ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மேதி ச ப்ரக்ருதம் ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³ய ஏதத்³ப்³ரஹ்மேத்யுச்யதே, ததா²பி அந்தர்தா⁴நமீஷத³பரித்யஜ்யைவ ஏதமாத்மாநம் இத: அஸ்மாச்ச²ரீராத் ப்ரேத்ய அபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீத்யுக்தம் । யதா²க்ரதுரூபஸ்ய ஆத்மந: ப்ரதிபத்தாஸ்மீதி யஸ்யைவம்வித³: ஸ்யாத் ப⁴வேத் அத்³தா⁴ ஸத்யம் ஏவம் ஸ்யாமஹம் ப்ரேத்ய, ஏவம் ந ஸ்யாமிதி ந ச விசிகித்ஸா அஸ்தி இத்யேதஸ்மிந்நர்தே² க்ரதுப²லஸம்ப³ந்தே⁴, ஸ ததை²வேஶ்வரபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யதே வித்³வாந் , இத்யேததா³ஹ ஸ்ம உக்தவாந்கில ஶாண்டி³ல்யோ நாம ருஷி: । த்³விரப்⁴யாஸ: ஆத³ரார்த²: ॥

அந்தரிக்ஷம் உத³ரம் அந்த:ஸுஷிரம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் அந்தரிக்ஷோத³ர:, கோஶ: கோஶ இவ அநேகத⁴ர்மஸாத்³ருஶ்யாத்கோஶ: ; ஸ ச பூ⁴மிபு³த்⁴ந: பூ⁴மிர்பு³த்⁴நோ மூலம் யஸ்ய ஸ பூ⁴மிபு³த்⁴ந:, ந ஜீர்யதி ந விநஶ்யதி, த்ரைலோக்யாத்மகத்வாத் । ஸஹஸ்ரயுக³காலாவஸ்தா²யீ ஹி ஸ: । தி³ஶோ ஹி அஸ்ய ஸர்வா: ஸ்ரக்தய: கோணா: । த்³யௌரஸ்ய கோஶஸ்ய உத்தரம் ஊர்த்⁴வம் பி³லம் ; ஸ ஏஷ யதோ²க்தகு³ண: கோஶ: வஸுதா⁴ந: வஸு தீ⁴யதே(அ)ஸ்மிந்ப்ராணிநாம் கர்மப²லாக்²யம் , அதோ வஸுதா⁴ந: । தஸ்மிந்நந்த: விஶ்வம் ஸமஸ்தம் ப்ராணிகர்மப²லம் ஸஹ தத்ஸாத⁴நை: இத³ம் யத்³க்³ருஹ்யதே ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணை: ஶ்ரிதம் ஆஶ்ரிதம் ஸ்தி²தமித்யர்த²: ॥

தஸ்யாஸ்ய ப்ராசீ தி³க் ப்ராக்³க³தோ பா⁴க³: ஜுஹூர்நாம ஜுஹ்வத்யஸ்யாம் தி³ஶி கர்மிண: ப்ராங்முகா²: ஸந்த இதி ஜுஹூர்நாம । ஸஹமாநா நாம ஸஹந்தே(அ)ஸ்யாம் பாபகர்மப²லாநி யமபுர்யாம் ப்ராணிந இதி ஸஹமாநா நாம த³க்ஷிணா தி³க் । ததா² ராஜ்ஞீ நாம ப்ரதீசீ பஶ்சிமா தி³க் , ராஜ்ஞீ ராஜ்ஞா வருணேநாதி⁴ஷ்டி²தா, ஸந்த்⁴யாராக³யோகா³த்³வா । ஸுபூ⁴தா நாம பூ⁴திமத்³பி⁴ரீஶ்வரகுபே³ராதி³பி⁴ரதி⁴ஷ்டி²தத்வாத் ஸுபூ⁴தா நாம உதீ³சீ । தாஸாம் தி³ஶாம் வாயு: வத்ஸ:, தி³க்³ஜத்வாத்³வாயோ:, புரோவாத இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । ஸ ய: கஶ்சித் புத்ரதீ³ர்க⁴ஜீவிதார்தீ² ஏவம் யதோ²க்தகு³ணம் வாயும் தி³ஶாம் வத்ஸம் அம்ருதம் வேத³, ஸ ந புத்ரரோத³ம் புத்ரநிமித்தம் ரோத³நம் ந ரோதி³தி, புத்ரோ ந ம்ரியத இத்யர்த²: । யத ஏவம் விஶிஷ்டம் கோஶதி³க்³வத்ஸவிஷயம் விஜ்ஞாநம் , அத: ஸோ(அ)ஹம் புத்ரஜீவிதார்தீ² ஏவமேதம் வாயும் தி³ஶாம் வத்ஸம் வேத³ ஜாநே । அத: புத்ரரோத³ம் மா ருத³ம் புத்ரமரணநிமித்தம் புத்ரரோதோ³ மம மா பூ⁴தி³த்யர்த²: ॥

அரிஷ்டம் அவிநாஶிநம் கோஶம் யதோ²க்தம் ப்ரபத்³யே ப்ரபந்நோ(அ)ஸ்மி புத்ராயுஷே । அமுநாமுநாமுநேதி த்ரிர்நாம க்³ருஹ்ணாதி புத்ரஸ்ய । ததா² ப்ராணம் ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, பூ⁴: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, பு⁴வ: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, ஸ்வ: ப்ரபத்³யே(அ)முநாமுநாமுநா, ஸர்வத்ர ப்ரபத்³யே இதி த்ரிர்நாம க்³ருஹ்ணாதி புந: புந: ॥

ஸ யத³வோசம் ப்ராணம் ப்ரபத்³ய இதி வ்யாக்²யாநார்த²முபந்யாஸ: । ப்ராணோ வா இத³ꣳ ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் ஜக³த் । ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴’ (சா². உ. 7 । 13 । 1) இதி வக்ஷ்யதி । அதஸ்தமேவ ஸர்வம் தத் தேந ப்ராணப்ரதிபாத³நேந ப்ராபத்ஸி ப்ரபந்நோ(அ)பூ⁴வம் ॥

ததா² பூ⁴: ப்ரபத்³யே இதி த்ரீம்ல்லோகாந்பூ⁴ராதீ³ந்ப்ரபத்³யே இதி தத³வோசம் ॥

அத² யத³வோசம் பு⁴வ: ப்ரபத்³யே இதி, அக்³ந்யாதீ³ந்ப்ரபத்³யே இதி தத³வோசம் ॥

அத² யத³வோசம் ஸ்வ: ப்ரபத்³யே இதி, ருக்³வேதா³தீ³ந்ப்ரபத்³யே இத்யேவ தத³வோசமிதி । உபரிஷ்டாந்மந்த்ராந் ஜபேத் தத: பூர்வோக்தமஜரம் கோஶம் ஸதி³க்³வத்ஸம் யதா²வத்³த்⁴யாத்வா । த்³விர்வசநமாத³ரார்த²ம் ॥

புருஷ: ஜீவநவிஶிஷ்ட: கார்யகரணஸங்கா⁴த: யதா²ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ ; வாவஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ; புருஷ ஏவ யஜ்ஞ இத்யர்த²: । ததா² ஹி ஸாமாந்யை: ஸம்பாத³யதி யஜ்ஞத்வம் । கத²ம் ? தஸ்ய புருஷஸ்ய யாநி சதுர்விம்ஶதிவர்ஷாண்யாயுஷ:, தத்ப்ராத:ஸவநம் புருஷாக்²யஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய । கேந ஸாமாந்யேநேதி, ஆஹ — சதுர்விம்ஶத்யக்ஷரா கா³யத்ரீ ச²ந்த³:, கா³யத்ரம் கா³யத்ரீச²ந்த³ஸ்கம் ஹி விதி⁴யஜ்ஞஸ்ய ப்ராத:ஸவநம் ; அத: ப்ராத:ஸவநஸம்பந்நேந சதுர்விம்ஶதிவர்ஷாயுஷா யுக்த: புருஷ: அதோ விதி⁴யஜ்ஞஸாத்³ருஶ்யாத் யஜ்ஞ: । ததோ²த்தரயோரப்யாயுஷோ: ஸவநத்³வயஸம்பத்தி: த்ரிஷ்டுப்³ஜக³த்யக்ஷரஸங்க்²யாஸாமாந்யதோ வாச்யா । கிஞ்ச, தத³ஸ்ய புருஷயஜ்ஞஸ்ய ப்ராத:ஸவநம் விதி⁴யஜ்ஞஸ்யேவ வஸவ: தே³வா அந்வாயத்தா: அநுக³தா: ; ஸவநதே³வதாத்வேந ஸ்வாமிந இத்யர்த²: । புருஷயஜ்ஞே(அ)பி விதி⁴யஜ்ஞ இவ அக்³ந்யாத³யோ வஸவ: தே³வா: ப்ராப்தா இத்யதோ விஶிநஷ்டி — ப்ராணா வாவ வஸவ: வாகா³த³யோ வாயவஶ்ச । ஏதே ஹி யஸ்மாத் இத³ம் புருஷாதி³ப்ராணிஜாதம் ஏதே வாஸயந்தி । ப்ராணேஷு ஹி தே³ஹே வஸத்ஸு ஸர்வமித³ம் வஸதி, நாந்யதா² । இத்யதோ வஸநாத்³வாஸநாச்ச வஸவ: ॥

தம் சேத் யஜ்ஞஸம்பாதி³நம் ஏதஸ்மிந் ப்ராத:ஸவநஸம்பந்நே வயஸி கிஞ்சித் வ்யாத்⁴யாதி³ மரணஶங்காகாரணம் உபதபேத் து³:க²முத்பாத³யேத் , ஸ ததா³ யஜ்ஞஸம்பாதீ³ புருஷ: ஆத்மாநம் யஜ்ஞம் மந்யமாந: ப்³ரூயாத் ஜபேதி³த்யர்த²: இமம் மந்த்ரம் — ஹே ப்ராணா: வஸவ: இத³ம் மே ப்ராத:ஸவநம் மம யஜ்ஞஸ்ய வர்ததே, தத் மாத்⁴யந்தி³நம் ஸவநம் அநுஸந்தநுதேதி மாத்⁴யந்தி³நேந ஸவநேந ஆயுஷா ஸஹிதம் ஏகீபூ⁴தம் ஸந்ததம் குருதேத்யர்த²: । மா அஹம் யஜ்ஞ: யுஷ்மாகம் ப்ராணாநாம் வஸூநாம் ப்ராத:ஸவநேஶாநாம் மத்⁴யே விலோப்ஸீய விலுப்யேய விச்சி²த்³யேயேத்யர்த²: । இதிஶப்³தோ³ மந்த்ரபரிஸமாப்த்யர்த²: । ஸ தேந ஜபேந த்⁴யாநேந ச தத: தஸ்மாது³பதாபாத் உத் ஏதி உத்³க³ச்ச²தி । உத்³க³ம்ய விமுக்த: ஸந் அக³தோ³ ஹ அநுபதாபோ ப⁴வத்யேவ ॥

அத² யாநி சதுஶ்சத்வாரிம்ஶத்³வர்ஷாணீத்யாதி³ ஸமாநம் । ருத³ந்தி ரோத³யந்தீதி ப்ராணா ருத்³ரா: । க்ரூரா ஹி தே மத்⁴யமே வயஸி, அதோ ருத்³ரா: ॥

ததா² ஆதி³த்யா: ப்ராணா: । தே ஹி இத³ம் ஶப்³தா³தி³ஜாதம் ஆத³த³தே, அத ஆதி³த்யா: । த்ருதீயஸவநமாயு: ஷோட³ஶோத்தரவர்ஷஶதம் ஸமாபயத அநுஸந்தநுத யஜ்ஞம் ஸமாபயதேத்யர்த²: । ஸமாநமந்யத் ॥

ஏதத் யஜ்ஞத³ர்ஶநம் ஹ ஸ்ம வை கில தத்³வித்³வாநாஹ மஹிதா³ஸோ நாமத: ; இதராயா அபத்யம் ஐதரேய: । கிம் கஸ்மாத் மே மம ஏதத் உபதபநம் உபதபஸி ஸ த்வம் ஹே ரோக³ ; யோ(அ)ஹம் யஜ்ஞ: அநேந த்வத்க்ருதேநோபதாபேந ந ப்ரேஷ்யாமி ந மரிஷ்யாமி ; அதோ வ்ருதா² தவ ஶ்ரம இத்யர்த²: । இத்யேவமாஹ ஸ்ம — இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ ஏவம்நிஶ்சய: ஸந் ஷோட³ஶம் வர்ஷஶதமஜீவத் । அந்யோ(அ)ப்யேவம்நிஶ்சய: ஷோட³ஶம் வர்ஷஶதம் ப்ரஜீவதி, ய ஏவம் யதோ²க்தம் யஜ்ஞஸம்பாத³நம் வேத³ ஜாநாதி, ஸ இத்யர்த²: ॥

ஸ யத³ஶிஶிஷதீத்யாதி³யஜ்ஞஸாமாந்யநிர்தே³ஶ: புருஷஸ்ய பூர்வேணைவ ஸம்ப³த்⁴யதே । யத³ஶிஶிஷதி அஶிதுமிச்ச²தி ; ததா² பிபாஸதி பாதுமிச்ச²தி ; யந்ந ரமதே இஷ்டாத்³யப்ராப்திநிமித்தம் ; யதே³வம்ஜாதீயகம் து³:க²மநுப⁴வதி, தா அஸ்ய தீ³க்ஷா: ; து³:க²ஸாமாந்யாத்³விதி⁴யஜ்ஞஸ்யேவ ॥

அத² யத³ஶ்நாதி யத்பிப³தி யத்³ரமதே ரதிம் ச அநுப⁴வதி இஷ்டாதி³ஸம்யோகா³த் , தத் உபஸதை³: ஸமாநதாமேதி । உபஸதா³ம் ச பயோவ்ரதத்வநிமித்தம் ஸுக²மஸ்தி । அல்பபோ⁴ஜநீயாநி ச அஹாந்யாஸந்நாநி இதி ப்ரஶ்வாஸ: ; அதோ(அ)ஶநாதீ³நாமுபஸதா³ம் ச ஸாமாந்யம் ॥

அத² யத்³த⁴ஸதி யஜ்ஜக்ஷதி ப⁴க்ஷயதி யந்மைது²நம் சரதி, ஸ்துதஶஸ்த்ரைரேவ தத்ஸமாநதாமேதி ; ஶப்³த³வத்த்வஸாமாந்யாத் ॥

அத² யத்தபோ தா³நமார்ஜவமஹிம்ஸா ஸத்யவசநமிதி, தா அஸ்ய த³க்ஷிணா:, த⁴ர்மபுஷ்டிகரத்வஸாமாந்யாத் ॥

யஸ்மாச்ச யஜ்ஞ: புருஷ:, தஸ்மாத் தம் ஜநயிஷ்யதி மாதா யதா³, ததா³ ஆஹுரந்யே ஸோஷ்யதீதி தஸ்ய மாதரம் ; யதா³ ச ப்ரஸூதா ப⁴வதி, ததா³ அஸோஷ்ட பூர்ணிகேதி ; விதி⁴யஜ்ஞே இவ ஸோஷ்யதி ஸோமம் தே³வத³த்த:, அஸோஷ்ட ஸோமம் யஜ்ஞத³த்த இதி ; அத: ஶப்³த³ஸாமாந்யாத்³வா புருஷோ யஜ்ஞ: । புநருத்பாத³நமேவாஸ்ய தத் புருஷாக்²யஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய, யத்ஸோஷ்யத்யஸோஷ்டேதி ஶப்³த³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் விதி⁴யஜ்ஞஸ்யேவ । கிஞ்ச தந்மரணமேவ அஸ்ய புருஷயஜ்ஞஸ்ய அவப்⁴ருத²:, ஸமாப்திஸாமாந்யாத் ॥

தத்³தை⁴தத் யஜ்ஞத³ர்ஶநம் கோ⁴ர: நாமத:, ஆங்கி³ரஸ: கோ³த்ரத:, க்ருஷ்ணாய தே³வகீபுத்ராய ஶிஷ்யாய உக்த்வா, உவாச ததே³தத்த்ரயம் இத்யாதி³வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ ச ஏதத்³த³ர்ஶநம் ஶ்ருத்வா அபிபாஸ ஏவாந்யாப்⁴யோ வித்³யாப்⁴யோ ப³பூ⁴வ । இத்த²ம் ச விஶிஷ்டா இயம் , யத்க்ருஷ்ணஸ்ய தே³வகீபுத்ரஸ்ய அந்யாம் வித்³யாம் ப்ரதி த்ருட்³‌விச்சே²த³கரீ இதி புருஷயஜ்ஞவித்³யாம் ஸ்தௌதி । கோ⁴ர ஆங்கி³ரஸ: க்ருஷ்ணாயோக்த்வேமாம் வித்³யாம் கிமுவாசேதி, ததா³ஹ — ஸ ஏவம் யதோ²க்தயஜ்ஞவித் அந்தவேலாயாம் மரணகாலே ஏதத் மந்த்ரத்ரயம் ப்ரதிபத்³யேத ஜபேதி³த்யர்த²: । கிம் தத் ? அக்ஷிதம் அக்ஷீணம் அக்ஷதம் வா அஸி இத்யேகம் யஜு: । ஸாமர்த்²யாதா³தி³த்யஸ்த²ம் ப்ராணம் ச ஏகீக்ருத்ய ஆஹ । ததா² தமேவ ஆஹ, அச்யுதம் ஸ்வரூபாத³ப்ரச்யுதமஸி இதி த்³விதீயம் யஜு: । ப்ராணஸம்ஶிதம் ப்ராணஶ்ச ஸ ஸம்ஶிதம் ஸம்யக்தநூக்ருதம் ச ஸூக்ஷ்மம் தத் த்வமஸி இதி த்ருதீயம் யஜு: । தத்ர ஏதஸ்மிந்நர்தே² வித்³யாஸ்துதிபரே த்³வே ருசௌ மந்த்ரௌ ப⁴வத:, ந ஜபார்தே², த்ரயம் ப்ரதிபத்³யேத இதி த்ரித்வஸங்க்²யாபா³த⁴நாத் ; பஞ்சஸங்க்²யா ஹி ததா³ ஸ்யாத் ॥

ஆதி³த் இத்யத்ர ஆகாரஸ்யாநுப³ந்த⁴ஸ்தகார: அநர்த²க இச்ச²ப்³த³ஶ்ச । ப்ரத்நஸ்ய சிரந்தநஸ்ய புராணஸ்யேத்யர்த²: ; ரேதஸ: காரணஸ்ய பீ³ஜபூ⁴தஸ்ய ஜக³த:, ஸதா³க்²யஸ்ய ஜ்யோதி: ப்ரகாஶம் பஶ்யந்தி । ஆஶப்³த³ உத்ஸ்ருஷ்டாநுப³ந்த⁴: பஶ்யந்தீத்யநேந ஸம்ப³த்⁴யதே ; கிம் தஜ்ஜ்யோதி: பஶ்யந்தி ; வாஸரம் அஹ: அஹரிவ தத் ஸர்வதோ வ்யாப்தம் ப்³ரஹ்மணோ ஜ்யோதி: ; நிவ்ருத்தசக்ஷுஷோ ப்³ரஹ்மவித³: ப்³ரஹ்மசர்யாதி³நிவ்ருத்திஸாத⁴நை: ஶுத்³தா⁴ந்த:கரணா: ஆ ஸமந்தத: ஜ்யோதி: பஶ்யந்தீத்யர்த²: । பர: பரமிதி லிங்க³வ்யத்யயேந, ஜ்யோதிஷ்பரத்வாத் , யத் இத்⁴யதே தீ³ப்யதே தி³வி த்³யோதநவதி பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி வர்தமாநம் யேந ஜ்யோதிஷேத்³த⁴: ஸவிதா தபதி சந்த்³ரமா பா⁴தி வித்³யுத்³வித்³யோததே க்³ரஹதாராக³ணா விபா⁴ஸந்தே । கிம் ச, அந்யோ மந்த்ரத்³ருகா³ஹ யதோ²க்தம் ஜ்யோதி: பஶ்யந் — உத்³வயம் தமஸ: அஜ்ஞாநலக்ஷணாத் பரி பரஸ்தாதி³தி ஶேஷ: ; தமஸோ வா அபநேத்ரு யஜ்ஜ்யோதி: உத்தரம் — ஆதி³த்யஸ்த²ம் பரிபஶ்யந்த: வயம் உத் அக³ந்ம இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: ; தஜ்ஜ்யோதி: ஸ்வ: ஸ்வம் ஆத்மீயமஸ்மத்³த்⁴ருதி³ ஸ்தி²தம் , ஆதி³த்யஸ்த²ம் ச ததே³கம் ஜ்யோதி: ; யத் உத்தரம் உத்க்ருஷ்டதரமூர்த்⁴வதரம் வா அபரம் ஜ்யோதிரபேக்ஷ்ய, பஶ்யந்த: உத³க³ந்ம வயம் । கமுத³க³ந்மேதி, ஆஹ । தே³வம் த்³யோதநவந்தம் தே³வத்ரா தே³வேஷு ஸர்வேஷு, ஸூர்யம் ரஸாநாம் ரஶ்மீநாம் ப்ராணாநாம் ச ஜக³த: ஈரணாத்ஸூர்ய: தமுத³க³ந்ம க³தவந்த:, ஜ்யோதிருத்தமம் ஸர்வஜ்யோதிர்ப்⁴ய உத்க்ருஷ்டதமம் அஹோ ப்ராப்தா வயமித்யர்த²: । இத³ம் தஜ்ஜ்யோதி:, யத் ருக்³ப்⁴யாம் ஸ்துதம் யத்³யஜுஸ்த்ரயேண ப்ரகாஶிதம் । த்³விரப்⁴யாஸோ யஜ்ஞகல்பநாபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥

மநோமய ஈஶ்வர உக்த: ஆகாஶாத்மேதி ச ப்³ரஹ்மணோ கு³ணைகதே³ஶத்வேந । அதே²தா³நீம் மநஆகாஶயோ: ஸமஸ்தப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதா⁴நார்த² ஆரம்ப⁴: மநோ ப்³ரஹ்மேத்யாதி³ । மந: மநுதே(அ)நேநேத்யந்த:கரணம் தத்³ப்³ரஹ்ம பரமித்யுபாஸீதேதி ஏததா³த்மவிஷயம் த³ர்ஶநம் அத்⁴யாத்மம் । அத² அதி⁴தை³வதம் தே³வதாவிஷயமித³ம் வக்ஷ்யாம: । ஆகாஶோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத ; ஏவமுப⁴யமத்⁴யாத்மமதி⁴தை³வதம் ச உப⁴யம் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிஷயம் ஆதி³ஷ்டம் உபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி ; ஆகாஶமநஸோ: ஸூக்ஷ்மத்வாத் மநஸோபலப்⁴யத்வாச்ச ப்³ரஹ்மண:, யோக்³யம் மநோ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டே:, ஆகாஶஶ்ச, ஸர்வக³தத்வாத்ஸூக்ஷ்மத்வாது³பாதி⁴ஹீநத்வாச்ச ॥

ததே³தத் மநஆக்²யம் சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம, சத்வார: பாதா³ அஸ்யேதி । கத²ம் சதுஷ்பாத்த்வம் மநஸோ ப்³ரஹ்மண இதி, ஆஹ — வாக்ப்ராணஶ்சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமித்யேதே பாதா³: இத்யத்⁴யாத்மம் । அதா²தி⁴தை³வதம் ஆகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)க்³நிர்வாயுராதி³த்யோ தி³ஶ இத்யேதே । ஏவமுப⁴யமேவ சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம ஆதி³ஷ்டம் ப⁴வதி அத்⁴யாத்மம் சைவாதி⁴தை³வதம் ச । தத்ர வாகே³வ மநஸோ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³ இதரபாத³த்ரயாபேக்ஷயா — வாசா ஹி பாதே³நேவ க³வாதி³ வக்தவ்யவிஷயம் ப்ரதி திஷ்ட²தி ; அதோ மநஸ: பாத³ இவ வாக் । ததா² ப்ராணோ க்⁴ராண: பாத³: ; தேநாபி க³ந்த⁴விஷயம் ப்ரதி ச க்ராமதி । ததா² சக்ஷு: பாத³: ஶ்ரோத்ரம் பாத³ இத்யேவமத்⁴யாத்மம் சதுஷ்பாத்த்வம் மநஸோ ப்³ரஹ்மண: । அதா²தி⁴தை³வதம் அக்³நிவாய்வாதி³த்யதி³ஶ: ஆகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மண உத³ர இவ கோ³: பாதா³ இவ லக்³நா உபலப்⁴யந்தே ; தேந தஸ்ய ஆகாஶஸ்ய அக்³ந்யாத³ய: பாதா³ உச்யந்தே । ஏவமுப⁴யமத்⁴யாத்மம் சைவாதி⁴தை³வதம் ச சதுஷ்பாதா³தி³ஷ்டம் ப⁴வதி ॥

தத்ர வாகே³வ மநஸோ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: । ஸோ(அ)க்³நிநா அதி⁴தை³வதேந ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தீ³ப்யதே தபதி ச ஸந்தாபம் ச ஔஷ்ண்யம் கரோதி । அத²வா தைலக்⁴ருதாத்³யாக்³நேயாஶநேந இத்³தா⁴ வாக்³பா⁴தி ச தபதி ச வத³நாயோத்ஸாஹவதீ ஸ்யாதி³த்யர்த²: । வித்³வத்ப²லம் , பா⁴தி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந, ய ஏவம் யதோ²க்தம் வேத³ ॥

ததா² ப்ராண ஏவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: । ஸ வாயுநா க³ந்தா⁴ய பா⁴தி ச தபதி ச । ததா² சக்ஷு: ஆதி³த்யேந ரூபக்³ரஹணாய, ஶ்ரோத்ரம் தி³க்³பி⁴: ஶப்³த³க்³ரஹணாய । வித்³யாப²லம் ஸமாநம் ஸர்வத்ர ப்³ரஹ்மஸம்பத்திரத்³ருஷ்டம் ப²லம் ய ஏவம் வேத³ । த்³விருக்திர்த³ர்ஶநஸமாப்த்யர்தா² ॥

ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ: உபதே³ஶ: ; தஸ்யோபவ்யாக்²யாநம் க்ரியதே ஸ்துத்யர்த²ம் । அஸத் அவ்யாக்ருதநாமரூபம் இத³ம் ஜக³த் அஶேஷமக்³ரே ப்ராக³வஸ்தா²யாமுத்பத்தே: ஆஸீத் , ந த்வஸதே³வ ; ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி அஸத்கார்யத்வஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴த் । நநு இஹாஸதே³வேதி விதா⁴நாத்³விகல்ப: ஸ்யாத் । ந, க்ரியாஸ்விவ வஸ்துநி விகல்பாநுபபத்தே: । கத²ம் தர்ஹி இத³மஸதே³வேதி ? நந்வவோசாம அவ்யாக்ருதநாமரூபத்வாத³ஸதி³வாஸதி³தி । நந்வேவஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ; ஸத்யமேவம் , ந து ஸத்த்வாபா⁴வமவதா⁴ரயதி ; கிம் தர்ஹி, வ்யாக்ருதநாமரூபாபா⁴வமவதா⁴ரயதி ; நாமரூபவ்யாக்ருதவிஷயே ஸச்ச²ப்³த³ப்ரயோகோ³ த்³ருஷ்ட: । தச்ச நாமரூபவ்யாகரணமாதி³த்யாயத்தம் ப்ராயஶோ ஜக³த: । தத³பா⁴வே ஹி அந்த⁴ம் தம இவ இத³ம் ந ப்ரஜ்ஞாயேத கிஞ்சந இத்யத: தத்ஸ்துதிபரே வாக்யே ஸத³பீத³ம் ப்ராகு³த்பத்தேர்ஜக³த³ஸதே³வேத்யாதி³த்யம் ஸ்தௌதி ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யர்ஹத்வாய ; ஆதி³த்யநிமித்தோ ஹி லோகே ஸதி³தி வ்யவஹார: — யதா² அஸதே³வேத³ம் ராஜ்ஞ: குலம் ஸர்வகு³ணஸம்பந்நே பூர்ணவர்மணி ராஜந்யஸதீதி தத்³வத் । ந ச ஸத்த்வமஸத்த்வம் வா இஹ ஜக³த: ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் , ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶபரத்வாத் । உபஸம்ஹரிஷ்யத்யந்தே ஆதி³த்யம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்த இதி । தத்ஸதா³ஸீத் தத் அஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்ராகு³த்பத்தே: ஸ்திமிதம் அநிஸ்பந்த³மஸதி³வ ஸத்கார்யாபி⁴முக²ம் ஈஷது³பஜாதப்ரவ்ருத்தி ஸதா³ஸீத் ; ததோ லப்³த⁴பரிஸ்பந்த³ம் தத்ஸமப⁴வத் அல்பதரநாமரூபவ்யாகரணேந அங்குரீபூ⁴தமிவ பீ³ஜம் । ததோ(அ)பி க்ரமேண ஸ்தூ²லீப⁴வத் அத்³ப்⁴ய: ஆண்ட³ம் ஸமவர்தத ஸம்வ்ருத்தம் । ஆண்ட³மிதி தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் । தத³ண்ட³ம் ஸம்வத்ஸரஸ்ய காலஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய மாத்ராம் பரிமாணம் । அபி⁴ந்நஸ்வரூபமேவ அஶயத ஸ்தி²தம் ப³பூ⁴வ । தத் தத: ஸம்வத்ஸரபரிமாணாத்காலாதூ³ர்த்⁴வம் நிரபி⁴த்³யத நிர்பி⁴ந்நம் — வயஸாமிவாண்ட³ம் । தஸ்ய நிர்பி⁴ந்நஸ்யாண்ட³ஸ்ய கபாலே த்³வே ரஜதம் ச ஸுவர்ணம் ச அப⁴வதாம் ஸம்வ்ருத்தே ॥

தத் தயோ: கபாலயோ: யத்³ரஜதம் கபாலமாஸீத் , ஸேயம் ப்ருதி²வீ ப்ருதி²வ்யுபலக்ஷிதமதோ⁴(அ)ண்ட³கபாலமித்யர்த²: । யத்ஸுவர்ணம் கபாலம் ஸா த்³யௌ: த்³யுலோகோபலக்ஷிதமூர்த்⁴வம் கபாலமித்யர்த²: । யஜ்ஜராயு க³ர்ப⁴பரிவேஷ்டநம் ஸ்தூ²லம் அண்ட³ஸ்ய த்³விஶகலீபா⁴வகாலே ஆஸீத் , தே பர்வதா ப³பூ⁴வு: । யது³ல்ப³ம் ஸூக்ஷ்மம் க³ர்ப⁴பரிவேஷ்டநம் , தத் ஸஹ மேகை⁴: ஸமேக⁴: நீஹாரோ(அ)வஶ்யாய: ப³பூ⁴வேத்யர்த²: । யா க³ர்ப⁴ஸ்ய ஜாதஸ்ய தே³ஹே த⁴மநய: ஶிரா:, தாநத்³யோ ப³பூ⁴வு: । யத் தஸ்ய வஸ்தௌ ப⁴வம் வாஸ்தேயமுத³கம் , ஸ ஸமுத்³ர: ॥

அத² யத்தத³ஜாயத க³ர்ப⁴ரூபம் தஸ்மிந்நண்டே³, ஸோ(அ)ஸாவாதி³த்ய: ; தமாதி³த்யம் ஜாயமாநம் கோ⁴ஷா: ஶப்³தா³: உலூலவ: உரூரவோ விஸ்தீர்ணரவா: உத³திஷ்ட²ந் உத்தி²வந்த: ஈஶ்வரஸ்யேவேஹ ப்ரத²மபுத்ரஜந்மநி ஸர்வாணி ச ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாநி ஸர்வே ச தேஷாம் பூ⁴தாநாம் காமா: காம்யந்த இதி விஷயா: ஸ்த்ரீவஸ்த்ராந்நாத³ய: । யஸ்மாதா³தி³த்யஜந்மநிமித்தா பூ⁴தகாமோத்பத்தி:, தஸ்மாத³த்³யத்வே(அ)பி தஸ்யாதி³த்யஸ்யோத³யம் ப்ரதி ப்ரத்யாயநம் ப்ரதி அஸ்தக³மநம் ச ப்ரதி, அத²வா புந: புந: ப்ரத்யாக³மநம் ப்ரத்யாயநம் தத்ப்ரதி தந்நிமித்தீக்ருத்யேத்யர்த²: ; ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா கோ⁴ஷா உலூலவஶ்சாநுதிஷ்ட²ந்தி । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி ஏதது³த³யாதௌ³ ஸவிது: ॥

ஸ ய: கஶ்சித் ஏதமேவம் யதோ²க்தமஹிமாநம் வித்³வாந்ஸந் ஆதி³த்யம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே, ஸ தத்³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யத இத்யர்த²: । கிஞ்ச த்³ருஷ்டம் ப²லம் அப்⁴யாஶ: க்ஷிப்ரம் தத்³வித³:, யதி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , ஏநமேவம்வித³ம் ஸாத⁴வ: ஶோப⁴நா கோ⁴ஷா:, ஸாது⁴த்வம் கோ⁴ஷாதீ³நாம் யது³பபோ⁴கே³ பாபாநுப³ந்தா⁴பா⁴வ:, ஆ ச க³ச்சே²யு: ஆக³ச்சே²யுஶ்ச, உப ச நிம்ரேடே³ரந் உபநிம்ரேடே³ரம்ஶ்ச — ந கேவலமாக³மநமாத்ரம் கோ⁴ஷாணாம் உபஸுக²யேயுஶ்ச உபஸுக²ம் ச குர்யுரித்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: அத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²: ஆத³ரார்த²ஶ்ச ॥

ஜாநஶ்ருதி: ஜநஶ்ருதஸ்யாபத்யம் । ஹ ஐதிஹ்யார்த²: । புத்ரஸ்ய பௌத்ர: பௌத்ராயண: ஸ ஏவ ஶ்ரத்³தா⁴தே³ய: ஶ்ரத்³தா⁴புர:ஸரமேவ ப்³ராஹ்மணாதி³ப்⁴யோ யமஸ்யேதி ஶ்ரத்³தா⁴தே³ய: । ப³ஹுதா³யீ ப்ரபூ⁴தம் தா³தும் ஶீலமஸ்யேதி ப³ஹுதா³யீ । ப³ஹுபாக்ய: ப³ஹு பக்தவ்யமஹந்யஹநி க்³ருஹே யஸ்யாஸௌ ப³ஹுபாக்ய: ; போ⁴ஜநார்தி²ப்⁴யோ ப³ஹ்வஸ்ய க்³ருஹே(அ)ந்நம் பச்யத இத்யர்த²: । ஏவம்கு³ணஸம்பந்நோ(அ)ஸௌ ஜாநஶ்ருதி: பௌத்ராயணோ விஶிஷ்டே தே³ஶே காலே ச கஸ்மிம்ஶ்சித் ஆஸ ப³பூ⁴வ । ஸ ஹ ஸர்வத: ஸர்வாஸு தி³க்ஷு க்³ராமேஷு நக³ரேஷு ஆவஸதா²ந் ஏத்ய வஸந்தி யேஷ்விதி ஆவஸதா²: தாந் மாபயாஞ்சக்ரே காரிதவாநித்யர்த²: । ஸர்வத ஏவ மே மம அந்நம் தேஷ்வாவஸதே²ஷு வஸந்த: அத்ஸ்யந்தி போ⁴க்ஷ்யந்த இத்யேவமபி⁴ப்ராய: ॥

தத்ரைவம் ஸதி ராஜநி தஸ்மிந்க⁴ர்மகாலே ஹர்ம்யதலஸ்தே² அத² ஹ ஹம்ஸா நிஶாயாம் ராத்ரௌ அதிபேது: । ருஷயோ தே³வதா வா ராஜ்ஞோ(அ)ந்நதா³நகு³ணைஸ்தோஷிதா: ஸந்த: ஹம்ஸரூபா பூ⁴த்வா ராஜ்ஞோ த³ர்ஶநகோ³சரே அதிபேது: பதிதவந்த: । தத் தஸ்மிந்காலே தேஷாம் பததாம் ஹம்ஸாநாம் ஏக: ப்ருஷ்ட²த: பதந் அக்³ரத: பதந்தம் ஹம்ஸமப்⁴யுவாத³ அப்⁴யுக்தவாந் — ஹோ ஹோயீதி போ⁴ போ⁴ இதி ஸம்போ³த்⁴ய ப⁴ல்லாக்ஷ ப⁴ல்லாக்ஷேத்யாத³ரம் த³ர்ஶயந் யதா² பஶ்ய பஶ்யாஶ்சர்யமிதி தத்³வத் ; ப⁴ல்லாக்ஷேதி மந்த³த்³ருஷ்டித்வம் ஸூசயந்நாஹ ; அத²வா ஸம்யக்³ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநாபி⁴மாநவத்த்வாத்தஸ்ய அஸக்ருது³பாலப்³த⁴ஸ்தேந பீட்³யமாநோ(அ)மர்ஷிதயா தத்ஸூசயதி ப⁴ல்லாக்ஷேதி ; ஜாநஶ்ருதே: பௌத்ராயணஸ்ய ஸமம் துல்யம் தி³வா த்³யுலோகேந ஜ்யோதி: ப்ரபா⁴ஸ்வரம் அந்நதா³நாதி³ஜநிதப்ரபா⁴வஜம் ஆததம் வ்யாப்தம் த்³யுலோகஸ்ப்ருகி³த்யர்த²: ; தி³வா அஹ்நா வா ஸமம் ஜ்யோதிரித்யேதத் ; தந்மா ப்ரஸாங்க்ஷீ: ஸஞ்ஜநம் ஸக்திம் தேந ஜ்யோதிஷா ஸம்ப³ந்த⁴ம் மா கார்ஷிரித்யர்த²: । தத்ப்ரஸஞ்ஜநேந தத் ஜ்யோதி: த்வா த்வாம் மா ப்ரதா⁴க்ஷீ: மா த³ஹத்வித்யர்த²: ; புருஷவ்யத்யயேந மா ப்ரதா⁴க்ஷீதி³தி ॥

தம் ஏவமுக்தவந்தம் பர: இதரோ(அ)க்³ரகா³மீ ப்ரத்யுவாச — அரே நிக்ருஷ்டோ(அ)யம் ராஜா வராக:, தம் கமு ஏநம் ஸந்தம் கேந மாஹாத்ம்யேந யுக்தம் ஸந்தமிதி குத்ஸயதி ஏநமேவம் ஸப³ஹுமாநமேதத்³வசநமாத்த² ரைக்வமிவ ஸயுக்³வாநம் , ஸஹ யுக்³வநா க³ந்த்ர்யா வர்தத இதி ஸயுக்³வா ரைக்வ:, தமிவ ஆத்த² ஏநம் ; அநநுரூபமஸ்மிந்நயுக்தமீத்³ருஶம் வக்தும் ரைக்வ இவேத்யபி⁴ப்ராய: । இதரஶ்ச ஆஹ — யோ நு கத²ம் த்வயோச்யதே ஸயுக்³வா ரைக்வ: । இத்யுக்தவந்தம் ப⁴ல்லாக்ஷ ஆஹ — ஶ்ருணு யதா² ஸ ரைக்வ: ॥

யதா² லோகே க்ருதாய: க்ருதோ நாமாயோ த்³யூதஸமயே ப்ரஸித்³த⁴ஶ்சதுரங்க:, ஸ யதா³ ஜயதி த்³யூதே ப்ரவ்ருத்தாநாம் , தஸ்மை விஜிதாய தத³ர்த²மிதரே த்ரித்³வ்யேகாங்கா அத⁴ரேயா: த்ரேதாத்³வாபரகலிநாமாந: ஸம்யந்தி ஸங்க³ச்ச²ந்தே(அ)ந்தர்ப⁴வந்தி ; சதுரங்கே க்ருதாயே த்ரித்³வ்யேகாங்காநாம் வித்³யமாநத்வாத்தத³ந்தர்ப⁴வந்தீத்யர்த²: । யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்த:, ஏவமேநம் ரைக்வம் க்ருதாயஸ்தா²நீயம் த்ரேதாத்³யயஸ்தா²நீயம் ஸர்வம் தத³பி⁴ஸமைதி அந்தர்ப⁴வதி ரைக்வே । கிம் தத் ? யத்கிஞ்ச லோகே ஸர்வா: ப்ரஜா: ஸாது⁴ ஶோப⁴நம் த⁴ர்மஜாதம் குர்வந்தி, தத்ஸர்வம் ரைக்வஸ்ய த⁴ர்மே(அ)ந்தர்ப⁴வதி, தஸ்ய ச ப²லே ஸர்வப்ராணித⁴ர்மப²லமந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: । ததா² அந்யோ(அ)பி கஶ்சித் ய: தத் வேத்³யம் வேத³ । கிம் தத் ? யத் வேத்³யம் ஸ: ரைக்வ: வேத³ ; தத்³வேத்³யமந்யோ(அ)பி யோ வேத³, தமபி ஸர்வப்ராணித⁴ர்மஜாதம் தத்ப²லம் ச ரைக்வமிவாபி⁴ஸமைதீத்யநுவர்ததே । ஸ: ஏவம்பூ⁴த: அரைக்வோ(அ)பி மயா வித்³வாந் ஏதது³க்த: ஏவமுக்த:, ரைக்வவத்ஸ ஏவ க்ருதாயஸ்தா²நீயோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

தது³ ஹ ததே³ததீ³த்³ருஶம் ஹம்ஸவாக்யமாத்மந: குத்ஸாரூபமந்யஸ்ய விது³ஷோ ரைக்வாதே³: ப்ரஶம்ஸாரூபம் உபஶுஶ்ராவ ஶ்ருதவாந்ஹர்ம்யதலஸ்தோ² ராஜா ஜாநஶ்ருதி: பௌத்ராயண: । தச்ச ஹம்ஸவாக்யம் ஸ்மரந்நேவ பௌந:புந்யேந ராத்ரிஶேஷமதிவாஹயாமாஸ । தத: ஸ வந்தி³பீ⁴ ராஜா ஸ்துதியுக்தாபி⁴ர்வாக்³பி⁴: ப்ரதிபோ³த்⁴யமாந: உவாச க்ஷத்தாரம் ஸஞ்ஜிஹாந ஏவ ஶயநம் நித்³ராம் வா பரித்யஜந்நேவ, ஹே(அ)ங்க³ வத்ஸ அரே ஸயுக்³வாநமிவ ரைக்வமாத்த² கிம் மாம் ; ஸ ஏவ ஸ்துத்யர்ஹோ நாஹமித்யபி⁴ப்ராய: । அத²வா ஸயுக்³வாநம் ரைக்வமாத்த² க³த்வா மம தத்³தி³த்³ருக்ஷாம் । ததா³ இவஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்தோ²(அ)நர்த²கோ வா வாச்ய: । ஸ ச க்ஷத்தா ப்ரத்யுவாச ரைக்வாநயநகாமோ ராஜ்ஞோ(அ)பி⁴ப்ராயஜ்ஞ: — யோ நு கத²ம் ஸயுக்³வா ரைக்வ இதி, ராஜ்ஞா ஏவம் சோக்த: ஆநேதும் தச்சிஹ்நம் ஜ்ஞாதுமிச்ச²ந் யோ நு கத²ம் ஸயுக்³வா ரைக்வ இத்யவோசத் । ஸ ச ப⁴ல்லாக்ஷவசநமேவாவோசத் தஸ்ய ஸ்மரந் ॥

ஸ ஹ க்ஷத்தா நக³ரம் க்³ராமம் வா க³த்வா அந்விஷ்ய ரைக்வம் நாவித³ம் ந வ்யஜ்ஞாஸிஷமிதி ப்ரத்யேயாய ப்ரத்யாக³தவாந் । தம் ஹோவாச க்ஷத்தாரம் — அரே யத்ர ப்³ராஹ்மணஸ்ய ப்³ரஹ்மவித³ ஏகாந்தே(அ)ரண்யே நதீ³புலிநாதௌ³ விவிக்தே தே³ஶே அந்வேஷணா அநுமார்க³ணம் ப⁴வதி, தத் தத்ர ஏநம் ரைக்வம் அர்ச்ச² ருச்ச² க³ச்ச², தத்ர மார்க³ணம் குர்வித்யர்த²: ॥

இத்யுக்த: க்ஷத்தா அந்விஷ்ய தம் விஜநே தே³ஶே அத⁴ஸ்தாச்ச²கடஸ்ய க³ந்த்ர்யா: பாமாநம் க²ர்ஜூம் கஷமாணம் கண்டூ³யமாநம் த்³ருஷ்ட்வா, அயம் நூநம் ஸயுக்³வா ரைக்வ இதி உப ஸமீபே உபவிவேஶ விநயேநோபவிஷ்டவாந் । தம் ச ரைக்வம் ஹ அப்⁴யுவாத³ உக்தவாந் । த்வமஸி ஹே ப⁴க³வ: ப⁴க³வந் ஸயுக்³வா ரைக்வ இதி । ஏவம் ப்ருஷ்ட: அஹமஸ்மி ஹி அரா3 அரே இதி ஹ அநாத³ர ஏவ ப்ரதிஜஜ்ஞே அப்⁴யுபக³தவாந் — ஸ தம் விஜ்ஞாய அவித³ம் விஜ்ஞாதவாநஸ்மீதி ப்ரத்யேயாய ப்ரத்யாக³த இத்யர்த²: ॥

தத் தத்ர ருஷேர்கா³ர்ஹஸ்த்²யம் ப்ரதி அபி⁴ப்ராயம் பு³த்³த்⁴வா த⁴நார்தி²தாம் ச உ ஹ ஏவ ஜாநஶ்ருதி: பௌத்ராயண: ஷட்ஶதாநி க³வாம் நிஷ்கம் கண்ட²ஹாரம் அஶ்வதரீரத²ம் அஶ்வதரீப்⁴யாம் யுக்தம் ரத²ம் ததா³தா³ய த⁴நம் க்³ருஹீத்வா ப்ரதிசக்ரமே ரைக்வம் ப்ரதி க³தவாந் । தம் ச க³த்வா அப்⁴யுவாத³ ஹ அப்⁴யுக்தவாந் ॥

ஹே ரைக்வ க³வாம் ஷட் ஶதாநி இமாநி துப்⁴யம் மயா ஆநீதாநி, அயம் நிஷ்க: அஶ்வதரீரத²ஶ்சாயம் ஏதத்³த⁴நமாத³த்ஸ்வ । ப⁴க³வோ(அ)நுஶாதி⁴ ச மே மாம் ஏதாம் , யாம் ச தே³வதாம் த்வமுபாஸ்ஸே தத்³தே³வதோபதே³ஶேந மாமநுஶாதீ⁴த்யர்த²: ॥

தம் ஏவமுக்தவந்தம் ராஜாநம் ப்ரத்யுவாச பரோ ரைக்வ: । அஹேத்யயம் நிபாதோ விநிக்³ரஹார்தீ²யோ(அ)ந்யத்ர, இஹ த்வநர்த²க:, ஏவஶப்³த³ஸ்ய ப்ருத²க்ப்ரயோகா³த் । ஹாரேத்வா ஹாரேண யுக்தா இத்வா க³ந்த்ரீ ஸேயம் ஹாரேத்வா கோ³பி⁴: ஸஹ தவைவாஸ்து தவைவ திஷ்ட²து ந மம அபர்யாப்தேந கர்மார்த²மநேந ப்ரயோஜநமித்யபி⁴ப்ராய: । ஹே ஶூத்³ரேதி — நநு ராஜாஸௌ க்ஷத்த்ருஸம்ப³ந்தா⁴த் , ஸ ஹ க்ஷத்தாரமுவாசேத்யுக்தம் ; வித்³யாக்³ரஹணாய ச ப்³ராஹ்மணஸமீபோபக³மாத் ஶூத்³ரஸ்ய ச அநதி⁴காராத் கத²மித³மநநுரூபம் ரைக்வேணோச்யதே ஹே ஶூத்³ரேதி । தத்ராஹுராசார்யா: — ஹம்ஸவசநஶ்ரவணாத் ஶுகே³நமாவிவேஶ ; தேநாஸௌ ஶுசா ஶ்ருத்வா ரைக்வஸ்ய மஹிமாநம் வா ஆத்³ரவதீதி ருஷி: ஆத்மந: பரோக்ஷஜ்ஞதாம் த³ர்ஶயந் ஶூத்³ரேத்யாஹேதி । ஶூத்³ரவத்³வா த⁴நேநைவ ஏவம் வித்³யாக்³ரஹணாயோபஜாக³ம ந ச ஶுஶ்ரூஷயா । ந து ஜாத்யைவ ஶூத்³ர இதி । அபரே புநராஹு: அல்பம் த⁴நமாஹ்ருதமிதி ருஷைவ ஏவமுக்தவாந் ஶூத்³ரேதி । லிங்க³ம் ச ப³ஹ்வாஹரணே உபாதா³நம் த⁴நஸ்யேதி । தது³ ஹ ருஷேர்மதம் ஜ்ஞாத்வா புநரேவ ஜாநஶ்ருதி: பௌத்ராயணோ க³வாம் ஸஹஸ்ரமதி⁴கம் ஜாயாம் ச ருஷேரபி⁴மதாம் து³ஹிதரமாத்மந: ததா³தா³ய ப்ரதிசக்ரமே க்ராந்தவாந் ॥

ரைக்வ இத³ம் க³வாம் ஸஹஸ்ரம் அயம் நிஷ்க: அயமஶ்வதரீரத²: இயம் ஜாயா ஜாயார்த²ம் மம து³ஹிதா ஆநீதா அயம் ச க்³ராம: யஸ்மிந்நாஸ்ஸே திஷ்ட²ஸி ஸ ச த்வத³ர்தே² மயா கல்பித: ; ததே³தத்ஸர்வமாதா³ய அநுஶாத்⁴யேவ மா மாம் ஹே ப⁴க³வ:, இத்யுக்த: தஸ்யா ஜாயார்த²மாநீதாயா ராஜ்ஞோ து³ஹிது: ஹ ஏவ முக²ம் த்³வாரம் வித்³யாயா தா³நே தீர்த²ம் உபோத்³க்³ருஹ்ணந் ஜாநந்நித்யர்த²: । ‘ப்³ரஹ்மசாரீ த⁴நதா³யீ மேதா⁴வீ ஶ்ரோத்ரிய: ப்ரிய: । வித்³யயா வா வித்³யாம் ப்ராஹ தீர்தா²நி ஷண்மம’ ( ? ) இதி வித்³யாயா வசநம் விஜ்ஞாயதே ஹி । ஏவம் ஜாநந் உபோத்³க்³ருஹ்ணந் உவாச உக்தவாந் । ஆஜஹார ஆஹ்ருதவாந் ப⁴வாந் இமா: கா³: யச்சாந்யத்³த⁴நம் தத்ஸாத்⁴விதி வாக்யஶேஷ: ஶூத்³ரேதி பூர்வோக்தாநுக்ருதிமாத்ரம் ந து காரணாந்தராபேக்ஷயா பூர்வவத் । அநேநைவ முகே²ந வித்³யாக்³ரஹணதீர்தே²ந ஆலாபயிஷ்யதா²: ஆலாபயஸீதி மாம் பா⁴ணயஸீத்யர்த²: । தே ஹ ஏதே க்³ராமா ரைக்வபர்ணா நாம விக்²யாதா மஹாவ்ருஷேஷு தே³ஶேஷு யத்ர யேஷு க்³ராமேஷு உவாஸ உஷிதவாந் ரைக்வ:, தாநஸௌ க்³ராமாநதா³த³ஸ்மை ரைக்வாய ராஜா । தஸ்மை ராஜ்ஞே த⁴நம் த³த்தவதே ஹ கில உவாச வித்³யாம் ஸ: ரைக்வ: ॥

வாயுர்வாவ ஸம்வர்க³: வாயுர்பா³ஹ்ய:, வாவேத்யவதா⁴ரணார்த²:, ஸம்வர்ஜநாத்ஸங்க்³ரஹணாத்ஸங்க்³ரஸநாத்³வா ஸம்வர்க³: ; வக்ஷ்யமாணா அக்³ந்யாத்³யா தே³வதா ஆத்மபா⁴வமாபாத³யதீத்யத: ஸம்வர்க³: ஸம்வர்ஜநாக்²யோ கு³ணோ த்⁴யேயோ வாயோ:, க்ருதாயாந்தர்பா⁴வத்³ருஷ்டாந்தாத் । கத²ம் ஸம்வர்க³த்வம் வாயோரிதி, ஆஹ — யதா³ யஸ்மிந்காலே வை அக்³நி: உத்³வாயதி உத்³வாஸநம் ப்ராப்நோதி உபஶாம்யதி, ததா³ அஸௌ அக்³நி: வாயுமேவ அப்யேதி வாயுஸ்வாபா⁴வ்யமபிக³ச்ச²தி । ததா² யதா³ ஸூர்யோ(அ)ஸ்தமேதி, வாயுமேவாப்யேதி । யதா³ சந்த்³ரோ(அ)ஸ்தமேதி வாயுமேவாப்யேதி । நநு கத²ம் ஸூர்யாசந்த்³ரமஸோ: ஸ்வரூபாவஸ்தி²தயோ: வாயௌ அபிக³மநம் ? நைஷ தோ³ஷ:, அஸ்தமநே அத³ர்ஶநப்ராப்தே: வாயுநிமித்தத்வாத் ; வாயுநா ஹி அஸ்தம் நீயதே ஸூர்ய:, சலநஸ்ய வாயுகார்யத்வாத் । அத²வா ப்ரலயே ஸூர்யாசந்த்³ரமஸோ: ஸ்வரூபப்⁴ரம்ஶே தேஜோரூபயோர்வாயாவேவ அபிக³மநம் ஸ்யாத் ॥

ததா² யதா³ ஆப: உச்சு²ஷ்யந்தி உச்சோ²ஷமாப்நுவந்தி, ததா³ வாயுமேவ அபியந்தி । வாயுர்ஹி யஸ்மாதே³வ ஏதாந் அக்³ந்யாத்³யாந்மஹாப³லாந் ஸம்வ்ருங்க்தே, அதோ வாயு: ஸம்வர்க³கு³ண உபாஸ்ய இத்யர்த²: । இத்யதி⁴தை³வதம் தே³வதாஸு ஸம்வர்க³த³ர்ஶநமுக்தம் ॥

அத² அநந்தரம் அத்⁴யாத்மம் ஆத்மநி ஸம்வர்க³த³ர்ஶநமித³முச்யதே । ப்ராண: முக்²ய: வாவ ஸம்வர்க³: । ஸ புருஷ: யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸ்வபிதி, ததா³ ப்ராணமேவ வாக³ப்யேதி — வாயுமிவாக்³நி: । ப்ராணம் சக்ஷு: ப்ராணம் ஶ்ரோத்ரம் ப்ராணம் மந: ப்ராணோ ஹி யஸ்மாதே³வைதாந்வாகா³தீ³ந் ஸர்வாந்ஸம்வ்ருங்க்த இதி ॥

தௌ வா ஏதௌ த்³வௌ ஸம்வர்கௌ³ ஸம்வர்ஜநகு³ணௌ — வாயுரேவ தே³வேஷு ஸம்வர்க³: ப்ராண: ப்ராணேஷு வாகா³தி³ஷு முக்²ய: ॥

அத² ஏதயோ: ஸ்துத்யர்த²ம் இயமாக்²யாயிகா ஆரப்⁴யதே । ஹேத்யைதிஹ்யார்த²: । ஶௌநகம் ச ஶுநகஸ்யாபத்யம் ஶௌநகம் காபேயம் கபிகோ³த்ரமபி⁴ப்ரதாரிணம் ச நாமத: கக்ஷஸேநஸ்யாபத்யம் காக்ஷஸேநிம் போ⁴ஜநாயோபவிஷ்டௌ பரிவிஷ்யமாணௌ ஸூபகாரை: ப்³ரஹ்மசாரீ ப்³ரஹ்மவிச்சௌ²ண்டோ³ பி³பி⁴க்ஷே பி⁴க்ஷிதவாந் । ப்³ரஹ்மசாரிணோ ப்³ரஹ்மவிந்மாநிதாம் பு³த்³த்⁴வா தம் ஜிஜ்ஞாஸமாநௌ தஸ்மை உ பி⁴க்ஷாம் ந த³த³து: ந த³த்தவந்தௌ ஹ கிமயம் வக்ஷ்யதீதி ॥

ஸ ஹ உவாச ப்³ரஹ்மசாரீ மஹாத்மநஶ்சதுர இதி த்³விதீயாப³ஹுவசநம் । தே³வ ஏக: அக்³ந்யாதீ³ந்வாயுர்வாகா³தீ³ந்ப்ராண: । க: ஸ: ப்ரஜாபதி: ஜகா³ர க்³ரஸிதவாந் । க: ஸ ஜாக³ரேதி ப்ரஶ்நமேகே । பு⁴வநஸ்ய ப⁴வந்த்யஸ்மிந்பூ⁴தாநீதி பு⁴வநம் பூ⁴ராதி³: ஸர்வோ லோக: தஸ்ய கோ³பா: கோ³பாயிதா ரக்ஷிதா கோ³ப்தேத்யர்த²: । தம் கம் ப்ரஜாபதிம் ஹே காபேய நாபி⁴பஶ்யந்தி ந ஜாநந்தி மர்த்யா: மரணத⁴ர்மாணோ(அ)விவேகிநோ வா ஹே அபி⁴ப்ரதாரிந் ப³ஹுதா⁴ அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வதாதி⁴பூ⁴தப்ரகாரை: வஸந்தம் । யஸ்மை வை ஏதத் அஹந்யஹநி அந்நம் அத³நாயாஹ்ரியதே ஸம்ஸ்க்ரியதே ச, தஸ்மை ப்ரஜாபதயே ஏதத³ந்நம் ந த³த்தமிதி ॥

தது³ ஹ ப்³ரஹ்மசாரிணோ வசநம் ஶௌநக: காபேய: ப்ரதிமந்வாந: மநஸா ஆலோசயந் ப்³ரஹ்மசாரிணம் ப்ரத்யேயாய ஆஜகா³ம । க³த்வா ச ஆஹ யம் த்வமவோச: நாபி⁴பஶ்யந்தி மர்த்யா இதி, தம் வயம் பஶ்யாம: । கத²ம் ? ஆத்மா ஸர்வஸ்ய ஸ்தா²வரஜங்க³மஸ்ய । கிஞ்ச தே³வாநாமக்³ந்யாதீ³நாம் ஆத்மநி ஸம்ஹ்ருத்ய க்³ரஸித்வா புநர்ஜநயிதா உத்பாத³யிதா வாயுரூபேணாதி⁴தை³வதமக்³ந்யாதீ³நாம் । அத்⁴யாத்மம் ச ப்ராணரூபேண வாகா³தீ³நாம் ப்ரஜாநாம் ச ஜநிதா । அத²வா ஆத்மா தே³வாநாமக்³நிவாகா³தீ³நாம் ஜநிதா ப்ரஜாநாம் ஸ்தா²வரஜங்க³மாநாம் । ஹிரண்யத³ம்ஷ்ட்ர: அம்ருதத³ம்ஷ்ட்ர: அப⁴க்³நத³ம்ஷ்ட்ர இதி யாவத் । ப³ப⁴ஸோ ப⁴க்ஷணஶீல: । அநஸூரி: ஸூரிர்மேதா⁴வீ ந ஸூரிரஸூரிஸ்தத்ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நஸூரி: ஸூரிரேவேத்யர்த²: । மஹாந்தமதிப்ரமாணமப்ரமேயமஸ்ய ப்ரஜாபதேர்மஹிமாநம் விபூ⁴திம் ஆஹுர்ப்³ரஹ்மவித³: । யஸ்மாத்ஸ்வயமந்யைரநத்³யமாந: அப⁴க்ஷ்யமாண: யத³நந்நம் அக்³நிவாகா³தி³தே³வதாரூபம் அத்தி ப⁴க்ஷயதீதி । வா இதி நிரர்த²க: । வயம் ஹே ப்³ரஹ்மசாரிந் , ஆ இத³ம் ஏவம் யதோ²க்தலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம வயமா உபாஸ்மஹே । வயமிதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । அந்யே ந வயமித³முபாஸ்மஹே, கிம் தர்ஹி ? பரமேவ ப்³ரஹ்ம உபாஸ்மஹே இதி வர்ணயந்தி । த³த்தாஸ்மை பி⁴க்ஷாமித்யவோசத்³ப்⁴ருத்யாந் ॥

தஸ்மா உ ஹ த³து³: தே ஹி பி⁴க்ஷாம் । தே வை யே க்³ரஸ்யந்தே அக்³ந்யாத³ய: யஶ்ச தேஷாம் க்³ரஸிதா வாயு: பஞ்சாந்யே வாகா³தி³ப்⁴ய:, ததா² அந்யே தேப்⁴ய: பஞ்சாத்⁴யாத்மம் வாகா³த³ய: ப்ராணஶ்ச, தே ஸர்வே த³ஶ ப⁴வந்தி ஸங்க்²யயா, த³ஶ ஸந்த: தத்க்ருதம் ப⁴வதி தே, சதுரங்க ஏகாய: ஏவம் சத்வாரஸ்த்ர்யங்காய: ஏவம் த்ரயோ(அ)பரே த்³வ்யங்காய: ஏவம் த்³வாவந்யாவேகாங்காய: ஏவமேகோ(அ)ந்ய: இத்யேவம் த³ஶ ஸந்த: தத்க்ருதம் ப⁴வதி । யத ஏவம் , தஸ்மாத் ஸர்வாஸு தி³க்ஷு த³ஶஸ்வப்யக்³ந்யாத்³யா வாகா³த்³யாஶ்ச த³ஶஸங்க்²யாஸாமாந்யாத³ந்நமேவ, ‘த³ஶாக்ஷரா விராட்’ ‘விராட³ந்நம்’ இதி ஹி ஶ்ருதி: । அதோ(அ)ந்நமேவ, த³ஶஸங்க்²யத்வாத் । தத ஏவ த³ஶ க்ருதம் க்ருதே(அ)ந்தர்பா⁴வாத் சதுரங்காயத்வேநேத்யவோசாம । ஸைஷா விராட் த³ஶஸங்க்²யா ஸதீ அந்நம் ச அந்நாதீ³ அந்நாதி³நீ ச க்ருதத்வேந । க்ருதே ஹி த³ஶஸங்க்²யா அந்தர்பூ⁴தா, அதோ(அ)ந்நமந்நாதி³நீ ச ஸா । ததா² வித்³வாந்த³ஶதே³வதாத்மபூ⁴த: ஸந் விராட்த்வேந த³ஶஸங்க்²யயா அந்நம் க்ருதஸங்க்²யயா அந்நாதீ³ ச । தயா அந்நாந்நாதி³ந்யா இத³ம் ஸர்வம் ஜக³த் த³ஶதி³க்ஸம்ஸ்த²ம் த்³ருஷ்டம் க்ருதஸங்க்²யாபூ⁴தயா உபலப்³த⁴ம் । ஏவம்வித³: அஸ்ய ஸர்வம் க்ருதஸங்க்²யாபூ⁴தஸ்ய த³ஶதி³க்ஸம்ப³த்³த⁴ம் த்³ருஷ்டம் உபலப்³த⁴ம் ப⁴வதி । கிஞ்ச அந்நாத³ஶ்ச ப⁴வதி, ய ஏவம் வேத³ யதோ²க்தத³ர்ஶீ । த்³விரப்⁴யாஸ: உபாஸநஸமாப்த்யர்த²: ॥

ஸர்வம் வாகா³த்³யக்³ந்யாதி³ ச அந்நாந்நாத³த்வஸம்ஸ்துதம் ஜக³தே³கீக்ருத்ய ஷோட³ஶதா⁴ ப்ரவிப⁴ஜ்ய தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிர்விதா⁴தவ்யேத்யாரப்⁴யதே । ஶ்ரத்³தா⁴தபஸோர்ப்³ரஹ்மோபாஸநாங்க³த்வப்ரத³ர்ஶநாய ஆக்²யாயிகா । ஸத்யகாமோ ஹ நாமத:, ஹ—ஶப்³த³ ஐதிஹ்யார்த²:, ஜபா³லாயா அபத்யம் ஜாபா³ல: ஜபா³லாம் ஸ்வாம் மாதரம் ஆமந்த்ரயாஞ்சக்ரே ஆமந்த்ரிதவாந் । ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸ்வாத்⁴யாயக்³ரஹணாய ஹே ப⁴வதி விவத்ஸ்யாமி ஆசார்யகுலே, கிங்கோ³த்ரோ(அ)ஹம் கிமஸ்ய மம கோ³த்ரம் ஸோ(அ)ஹம் கிங்கோ³த்ரோ நு அஹமஸ்மீதி ॥

ஏவம் ப்ருஷ்டா ஜபா³லா ஸா ஹ ஏநம் புத்ரமுவாச — நாஹமேதத் தவ கோ³த்ரம் வேத³, ஹே தாத யத்³கோ³த்ரஸ்த்வமஸி । கஸ்மாந்ந வேத்ஸீத்யுக்தா ஆஹ — ப³ஹு ப⁴ர்த்ருக்³ருஹே பரிசர்யாஜாதமதித்²யப்⁴யாக³தாதி³ சரந்தீ அஹம் பரிசாரிணீ பரிசரந்தீதி பரிசரணஶீலைவாஹம் , பரிசரணசித்ததயா கோ³த்ராதி³ஸ்மரணே மம மநோ நாபூ⁴த் । யௌவநே ச தத்காலே த்வாமலபே⁴ லப்³த⁴வத்யஸ்மி । ததை³வ தே பிதோபரத: ; அதோ(அ)நாதா² அஹம் , ஸாஹமேதந்ந வேத³ யத்³கோ³த்ரஸ்த்வமஸி । ஜபா³லா து நாமாஹமஸ்மி, ஸத்யகாமோ நாம த்வமஸி, ஸ த்வம் ஸத்யகாம ஏவாஹம் ஜாபா³லோ(அ)ஸ்மீத்யாசார்யாய ப்³ரவீதா²: ; யத்³யாசார்யேண ப்ருஷ்ட இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஸ ஹ ஸத்யகாம: ஹாரித்³ருமதம் ஹரித்³ருமதோ(அ)பத்யம் ஹாரித்³ருமதம் கௌ³தமம் கோ³த்ரத: ஏத்ய க³த்வா உவாச — ப்³ரஹ்மசர்யம் ப⁴க³வதி பூஜாவதி த்வயி வத்ஸ்யாமி அத: உபேயாம் உபக³ச்சே²யம் ஶிஷ்யதயா ப⁴க³வந்தம் இத்யுக்தவந்தம் தம் ஹ உவாச கௌ³தம: கிங்கோ³த்ர: நு ஸோம்ய அஸீதி, விஜ்ஞாதகுலகோ³த்ர: ஶிஷ்ய உபநேதவ்ய: ; இதி ப்ருஷ்ட: ப்ரத்யாஹ ஸத்யகாம: । ஸ ஹ உவாச — நாஹமேதத்³வேத³ போ⁴, யத்³கோ³த்ரோ(அ)ஹமஸ்மி ; கிம் து அப்ருச்ச²ம் ப்ருஷ்டவாநஸ்மி மாதரம் ; ஸா மயா ப்ருஷ்டா மாம் ப்ரத்யப்³ரவீந்மாதா ; ப³ஹ்வஹம் சரந்தீத்யாதி³ பூர்வவத் ; தஸ்யா அஹம் வச: ஸ்மராமி ; ஸோ(அ)ஹம் ஸத்யகாமோ ஜாபா³லோ(அ)ஸ்மி போ⁴ இதி ॥

தம் ஹ உவாச கௌ³தம: — நைதத்³வச: அப்³ராஹ்மணே விஶேஷேண வக்துமர்ஹதி ஆர்ஜவார்த²ஸம்யுக்தம் । ருஜாவோ ஹி ப்³ராஹ்மணா நேதரே ஸ்வபா⁴வத: । யஸ்மாந்ந ஸத்யாத் ப்³ராஹ்மணஜாதித⁴ர்மாத் அகா³: நாபேதவாநஸி, அத: ப்³ராஹ்மணம் த்வாமுபநேஷ்யே ; அத: ஸம்ஸ்காரார்த²ம் ஹோமாய ஸமித⁴ம் ஸோம்ய ஆஹர, இத்யுக்த்வா தமுபநீய க்ருஶாநாமப³லாநாம் கோ³யூதா²ந்நிராக்ருத்ய அபக்ருஷ்ய சது:ஶதா சத்வாரிஶதாநி க³வாம் உவாச — இமா: கா³: ஸோம்ய அநுஸம்வ்ரஜ அநுக³ச்ச² । இத்யுக்த: தா அரண்யம் ப்ரத்யபி⁴ப்ரஸ்தா²பயந்நுவாச — நாஸஹஸ்ரேண அபூர்ணேந ஸஹஸ்ரேண நாவர்தேய ந ப்ரத்யாக³ச்சே²யம் । ஸ ஏவமுக்த்வா கா³: அரண்யம் த்ருணோத³கப³ஹுலம் த்³வந்த்³வரஹிதம் ப்ரவேஶ்ய ஸ ஹ வர்ஷக³ணம் தீ³ர்க⁴ம் ப்ரோவாஸ ப்ரோஷிதவாந் । தா: ஸம்யக்³கா³வ: ரக்ஷிதா: யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸஹஸ்ரம் ஸம்பேது³: ஸம்பந்நா ப³பூ⁴வு: ॥

தமேதம் ஶ்ரத்³தா⁴தபோப்⁴யாம் ஸித்³த⁴ம் வாயுதே³வதா தி³க்ஸம்ப³ந்தி⁴நீ துஷ்டா ஸதீ ருஷப⁴மநுப்ரவிஶ்ய ருஷப⁴பா⁴வமாபந்நா அநுக்³ரஹாய அத² ஹ ஏநம்ருஷபோ⁴(அ)ப்⁴யுவாத³ அப்⁴யுக்தவாந் ஸத்யகாம3 இதி ஸம்போ³த்⁴ய । தம் அஸௌ ஸத்யகாமோ ப⁴க³வ இதி ஹ ப்ரதிஶுஶ்ராவ ப்ரதிவசநம் த³தௌ³ । ப்ராப்தா: ஸோம்ய ஸஹஸ்ரம் ஸ்ம:, பூர்ணா தவ ப்ரதிஜ்ஞா, அத: ப்ராபய ந: அஸ்மாநாசார்யகுலம் ॥

கிஞ்ச அஹம் ப்³ரஹ்மண: பரஸ்ய தே துப்⁴யம் பாத³ம் ப்³ரவாணி கத²யாநி । இத்யுக்த: ப்ரத்யுவாச — ப்³ரவீது

கத²யது மே மஹ்யம் ப⁴க³வாந் । இத்யுக்த: ருஷப⁴: தஸ்மை ஸத்யகாமாய ஹ உவாச — ப்ராசீ தி³க்கலா ப்³ரஹ்மண: பாத³ஸ்ய சதுர்தோ² பா⁴க³: । ததா² ப்ரதீசீ தி³க்கலா த³க்ஷிணா தி³க்கலா உதீ³சீ தி³க்கலா, ஏஷ வை ஸோம்ய ப்³ரஹ்மண: பாத³: சதுஷ்கல: சதஸ்ர: கலா அவயவா யஸ்ய ஸோ(அ)யம் சதுஷ்கல: பாதோ³ ப்³ரஹ்மண: ப்ரகாஶவாந்நாம ப்ரகாஶவாநித்யேவ நாம அபி⁴தா⁴நம் யஸ்ய । ததோ²த்தரே(அ)பி பாதா³ஸ்த்ரயஶ்சதுஷ்கலா ப்³ரஹ்மண: ॥

ஸ ய: கஶ்சித் ஏவம் யதோ²க்தமேதம் ப்³ரஹ்மண: சதுஷ்கலம் பாத³ம் வித்³வாந் ப்ரகாஶவாநித்யநேந கு³ணேந விஶிஷ்டம் உபாஸ்தே, தஸ்யேத³ம் ப²லம் — ப்ரகாஶவாநஸ்மிம்ல்லோகே ப⁴வதி ப்ரக்²யாதோ ப⁴வதீத்யர்த²: ; ததா² அத்³ருஷ்டம் ப²லம் — ப்ரகாஶவத: ஹ லோகாந் தே³வாதி³ஸம்ப³ந்தி⁴ந: ம்ருத: ஸந் ஜயதி ப்ராப்நோதி ; ய ஏதமேவம் வித்³வாந் சதுஷ்கலம் பாத³ம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரகாஶவாநித்யுபாஸ்தே ॥

ஸோ(அ)க்³நி: தே பாத³ம் வக்தேத்யுபரராம ருஷப⁴: । ஸ: ஸத்யகாம: ஹ ஶ்வோபூ⁴தே பரேத்³யு: நைத்யகம் நித்யம் கர்ம க்ருத்வா கா³: அபி⁴ப்ரஸ்தா²பயாஞ்சகார ஆசார்யகுலம் ப்ரதி । தா: ஶநைஶ்சரந்த்ய: ஆசார்யகுலாபி⁴முக்²ய: ப்ரஸ்தி²தா: யத்ர யஸ்மிந்காலே தே³ஶே(அ)பி⁴ ஸாயம் நிஶாயாமபி⁴ஸம்ப³பூ⁴வு: ஏகத்ராபி⁴முக்²ய: ஸம்பூ⁴தா:, தத்ராக்³நிமுபஸமாதா⁴ய கா³ உபருத்⁴ய ஸமித⁴மாதா⁴ய பஶ்சாத³க்³நே: ப்ராங்முக²: உபவிவேஶ ருஷப⁴வசோ த்⁴யாயந் ॥

தமக்³நிரப்⁴யுவாத³ ஸத்யகாம3 இதி ஸம்போ³த்⁴ய । தம் அஸௌ ஸத்யகாமோ ப⁴க³வ இதி ஹ ப்ரதிஶுஶ்ராவ ப்ரதிவசநம் த³தௌ³ ॥

ப்³ரஹ்மண: ஸோம்ய தே பாத³ம் ப்³ரவாணீதி । ப்³ரவீது மே ப⁴க³வாநிதி । தஸ்மை ஹ உவாச, ப்ருதி²வீ கலா அந்தரிக்ஷம் கலா த்³யௌ: கலா ஸமுத்³ர: கலேத்யாத்மகோ³சரமேவ த³ர்ஶநமக்³நிரப்³ரவீத் । ஏஷ வை ஸோம்ய சதுஷ்கல: பாதோ³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)நந்தவாந்நாம ॥

ஸ ய: கஶ்சித் யதோ²க்தம் பாத³மநந்தவத்த்வேந கு³ணேநோபாஸ்தே, ஸ ததை²வ தத்³கு³ணோ ப⁴வத்யஸ்மிம்ல்லோகே, ம்ருதஶ்ச அநந்தவதோ ஹ லோகாந் ஸ ஜயதி ; ய ஏதமேவமித்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ஸோ(அ)க்³நி: ஹம்ஸ: தே பாத³ம் வக்தேத்யுக்த்வா உபரராம । ஹம்ஸ ஆதி³த்ய:, ஶௌக்ல்யாத்பதநஸாமாந்யாச்ச । ஸ ஹ ஶ்வோபூ⁴தே இத்யாதி³ ஸமாநம் ॥

அக்³நி: கலா ஸூர்ய: கலா சந்த்³ர: கலா வித்³யுத்கலைஷ வை ஸோம்யேதி ஜ்யோதிர்விஷயமேவ ச த³ர்ஶநம் ப்ரோவாச ; அதோ ஹம்ஸஸ்ய ஆதி³த்யத்வம் ப்ரதீயதே । வித்³வத்ப²லம் — ஜ்யோதிஷ்மாந் தீ³ப்தியுக்தோ(அ)ஸ்மிம்ல்லோகே ப⁴வதி । சந்த்³ராதி³த்யாதீ³நாம் ஜ்யோதிஷ்மத ஏவ ச ம்ருத்வா லோகாந் ஜயதி । ஸமாநமுத்தரம் ॥

ஹம்ஸோ(அ)பி மத்³கு³ஷ்டே பாத³ம் வக்தேத்யுபரராம । மத்³கு³: உத³கசர: பக்ஷீ, ஸ ச அப்ஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ராண: । ஸ ஹ ஶ்வோபூ⁴தே இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ஸ ச மத்³கு³: ப்ராண: ஸ்வவிஷயமேவ ச த³ர்ஶநமுவாச ப்ராண: கலேத்யாத்³யாயதநவாநித்யேவம் நாம । ஆயதநம் நாம மந: ஸர்வகரணோபஹ்ருதாநாம் போ⁴கா³நாம் தத்³யஸ்மிந்பாதே³ வித்³யத இத்யாயதநவாந்நாம பாத³: ॥

தம் பாத³ம் ததை²வோபாஸ்தே ய: ஸ ஆயதநவாந் ஆஶ்ரயவாநஸ்மிம்ல்லோகே ப⁴வதி । ஆயதநவத ஏவ ஸாவகாஶாம்ல்லோகாந்ம்ருதோ ஜயதி । ய ஏதமேவமித்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ஸ ஏவம் ப்³ரஹ்மவித்ஸந் ப்ராப ஹ ப்ராப்தவாநாசார்யகுலம் । தமாசார்யோ(அ)ப்⁴யுவாத³ ஸத்யகாம3 இதி ; ப⁴க³வ இதி ஹ ப்ரதிஶுஶ்ராவ ॥

ப்³ரஹ்மவிதி³வ வை ஸோம்ய பா⁴ஸி । ப்ரஸந்நேந்த்³ரிய: ப்ரஹஸிதவத³நஶ்ச நிஶ்சிந்த: க்ருதார்தோ² ப்³ரஹ்மவித்³ப⁴வதி । அத ஆஹ ஆசார்யோ ப்³ரஹ்மவிதி³வ பா⁴ஸீதி ; கோ ந்விதி விதர்கயந்நுவாச — கஸ்த்வாமநுஶஶாஸேதி । ஸ ச ஆஹ ஸத்யகாம: அந்யே மநுஷ்யேப்⁴ய: । தே³வதா மாமநுஶிஷ்டவத்ய: । கோ(அ)ந்யோ ப⁴க³வச்சி²ஷ்யம் மாம் மநுஷ்ய: ஸந் அநுஶாஸிதுமுத்ஸஹேதேத்யபி⁴ப்ராய: । அதோ(அ)ந்யே மநுஷ்யேப்⁴ய இதி ஹ ப்ரதிஜஜ்ஞே ப்ரதிஜ்ஞாதவாந் । ப⁴க³வாம்ஸ்த்வேவ மே காமே மமேச்சா²யாம் ப்³ரூயாத் கிமந்யைருக்தேந, நாஹம் தத்³க³ணயாமீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

கிஞ்ச ஶ்ருதம் ஹி யஸ்மாத் மம வித்³யதே ஏவாஸ்மிந்நர்தே² ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யோ ப⁴க³வத்ஸமேப்⁴ய: ருஷிப்⁴ய: । ஆசார்யாத்³தை⁴வ வித்³யா விதி³தா ஸாதி⁴ஷ்ட²ம் ஸாது⁴தமத்வம் ப்ராபதி ப்ராப்நோதி ; அதோ ப⁴க³வாநேவ ப்³ரூயாதி³த்யுக்த: ஆசார்ய: அப்³ரவீத் தஸ்மை தாமேவ தை³வதைருக்தாம் வித்³யாம் । அத்ர ஹ ந கிஞ்சந ஷோட³ஶகலவித்³யாயா: கிஞ்சிதே³கதே³ஶமாத்ரமபி ந வீயாய ந விக³தமித்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸோ வித்³யாபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥

உபகோஸலோ ஹ வை நாமத: கமலஸ்யாபத்யம் காமலாயந: ஸத்யகாமே ஜாபா³லே ப்³ரஹ்மசர்யமுவாஸ । தஸ்ய, ஹ ஐதிஹ்யார்த²:, தஸ்ய ஆசார்யஸ்ய த்³வாத³ஶ வர்ஷாணி அக்³நீந்பரிசசார அக்³நீநாம் பரிசரணம் க்ருதவாந் । ஸ ஹ ஸ்ம ஆசார்ய: அந்யாந்ப்³ரஹ்மசாரிண: ஸ்வாத்⁴யாயம் க்³ராஹயித்வா ஸமாவர்தயந் தமேவோபகோஸலமேகம் ந ஸமாவர்தயதி ஸ்ம ஹ ॥

தம் ஆசார்யம் ஜாயா உவாச — தப்தோ ப்³ரஹ்மசாரீ குஶலம் ஸம்யக் அக்³நீந் பரிசசாரீத் பரிசரிதவாந் ; ப⁴க³வாம்ஶ்ச அக்³நிஷு ப⁴க்தம் ந ஸமாவர்தயதி ; அத: அஸ்மத்³ப⁴க்தம் ந ஸமாவர்தயதீதி ஜ்ஞாத்வா த்வாம் அக்³நய: மா பரிப்ரவோசந் க³ர்ஹாம் தவ மா குர்யு: ; அத: ப்ரப்³ரூஹி அஸ்மை வித்³யாமிஷ்டாம் உபகோஸலாயேதி । தஸ்மை ஏவம் ஜாயயா உக்தோ(அ)பி ஹ அப்ரோச்யைவ அநுக்த்வைவ கிஞ்சித்ப்ரவாஸாஞ்சக்ரே ப்ரவஸிதவாந் ॥

ஸ ஹ உபகோஸல: வ்யாதி⁴நா மாநஸேந து³:கே²ந அநஶிதும் அநஶநம் கர்தும் த³த்⁴ரே த்⁴ருதவாந்மந: । தம் தூஷ்ணீமக்³ந்யாகா³ரே(அ)வஸ்தி²தம் ஆசார்யஜாயோவாச — ஹே ப்³ரஹ்மசாரிந் அஶாந பு⁴ங்க்ஷ்வ, கிம் நு கஸ்மாந்நு காரணாந்நாஶ்நாஸி ? இதி । ஸ ஹ உவாச — ப³ஹவ: அநேகே(அ)ஸ்மிந்புருஷே(அ)க்ருதார்தே² ப்ராக்ருதே காமா: இச்சா²: கர்தவ்யம் ப்ரதி நாநா அத்யய: அதிக³மநம் யேஷாம் வ்யாதீ⁴நாம் கர்தவ்யசிந்தாநாம் தே நாநாத்யயா: வ்யாத⁴ய: கர்தவ்யதாப்ராப்திநிமித்தாநி சித்தது³:கா²நீத்யர்த²: ; தை: ப்ரதிபூர்ணோ(அ)ஸ்மி ; அதோ நாஶிஷ்யாமீதி ॥

உக்த்வா தூஷ்ணீம்பூ⁴தே ப்³ரஹ்மசாரிணி, அத² ஹ அக்³நய: ஶுஶ்ரூஷயாவர்ஜிதா: காருண்யாவிஷ்டா: ஸந்த: த்ரயோ(அ)பி ஸமூதி³ரே ஸம்பூ⁴யோக்தவந்த: — ஹந்த இதா³நீம் அஸ்மை ப்³ரஹ்மசாரிணே அஸ்மத்³ப⁴க்தாய து³:கி²தாய தபஸ்விநே ஶ்ரத்³த³தா⁴நாய ஸர்வே(அ)நுஶாஸ்ம: அநுப்ரப்³ரவாம ப்³ரஹ்மவித்³யாம் , இதி ஏவம் ஸம்ப்ரதா⁴ர்ய, தஸ்மை ஹ ஊசு: உக்தவந்த: — ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்மேதி ॥

ஸ ஹ உவாச ப்³ரஹ்மசாரீ — விஜாநாம்யஹம் யத்³ப⁴வத்³பி⁴ருக்தம் ப்ரஸித்³த⁴பதா³ர்த²கத்வாத்ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி, ஸ: யஸ்மிந்ஸதி ஜீவநம் யத³பக³மே ச ந ப⁴வதி, தஸ்மிந்வாயுவிஶேஷே லோகே ரூட⁴: ; அத: யுக்தம் ப்³ரஹ்மத்வம் தஸ்ய ; தேந ப்ரஸித்³த⁴பதா³ர்த²கத்வாத்³விஜாநாம்யஹம் யத்ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி । கம் ச து க²ம் ச ந விஜாநாமீதி । நநு கங்க²ம்ஶப்³த³யோரபி ஸுகா²காஶவிஷயத்வேந ப்ரஸித்³த⁴பதா³ர்த²கத்வமேவ, கஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மசாரிணோ(அ)ஜ்ஞாநம் ? நூநம் , ஸுக²ஸ்ய கம்ஶப்³த³வாச்யஸ்ய க்ஷணப்ரத்⁴வம்ஸித்வாத் க²ம்ஶப்³த³வாச்யஸ்ய ச ஆகாஶஸ்யாசேதநஸ்ய கத²ம் ப்³ரஹ்மத்வமிதி, மந்யதே ; கத²ம் ச ப⁴க³வதாம் வாக்யமப்ரமாணம் ஸ்யாதி³தி ; அதோ ந விஜாநாமீத்யாஹ । தம் ஏவமுக்தவந்தம் ப்³ரஹ்மசாரிணம் தே ஹ அக்³நய ஊசு: — யத்³வாவ யதே³வ வயம் கம் அவோசாம, ததே³வ க²ம் ஆகாஶம் , இத்யேவம் கே²ந விஶேஷ்யமாணம் கம் விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³ஜாத்ஸுகா²ந்நிவர்திதம் ஸ்யாத் — நீலேநேவ விஶேஷ்யமாணமுத்பலம் ரக்தாதி³ப்⁴ய: । யதே³வ க²ம் இத்யாகாஶமவோசாம, ததே³வ ச கம் ஸுக²மிதி ஜாநீஹி । ஏவம் ச ஸுகே²ந விஶேஷ்யமாணம் க²ம் பௌ⁴திகாத³சேதநாத்கா²ந்நிவர்திதம் ஸ்யாத் — நீலோத்பலவதே³வ । ஸுக²மாகாஶஸ்த²ம் நேதரல்லௌகிகம் , ஆகாஶம் ச ஸுகா²ஶ்ரயம் நேதரத்³பௌ⁴திகமித்யர்த²: । நந்வாகாஶம் சேத் ஸுகே²ந விஶேஷயிதுமிஷ்டம் , அஸ்த்வந்யதரதே³வ விஶேஷணம் — யத்³வாவ கம் ததே³வ க²ம் இதி, அதிரிக்தமிதரத் ; யதே³வ க²ம் ததே³வ கமிதி பூர்வவிஶேஷணம் வா ; நநு ஸுகா²காஶயோருப⁴யோரபி லௌகிகஸுகா²காஶாப்⁴யாம் வ்யாவ்ருத்திரிஷ்டேத்யவோசாம । ஸுகே²ந ஆகாஶே விஶேஷிதே வ்யாவ்ருத்திருப⁴யோரர்த²ப்ராப்தைவேதி சேத் , ஸத்யமேவம் ; கிந்து ஸுகே²ந விஶேஷிதஸ்யைவ ஆகாஶஸ்ய த்⁴யேயத்வம் விஹிதம் ; ந த்வாகாஶகு³ணஸ்ய விஶேஷணஸ்ய ஶுக²ஸ்ய த்⁴யேயத்வம் விஹிதம் ஸ்யாத் , விஶேஷணோபாதா³நஸ்ய விஶேஷ்யநியந்த்ருத்வேநைவோபக்ஷயாத் । அத: கே²ந ஸுக²மபி விஶேஷ்யதே த்⁴யேயத்வாய । குதஶ்சைதந்நிஶ்சீயதே ? கம்ஶப்³த³ஸ்யாபி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸம்ப³ந்தா⁴த் கம் ப்³ரஹ்மேதி । யதி³ ஹி ஸுக²கு³ணவிஶிஷ்டஸ்ய க²ஸ்ய த்⁴யேயத்வம் விவக்ஷிதம் ஸ்யாத் , கம் க²ம் ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரூயு: அக்³நய: ப்ரத²மம் । ந சைவமுக்தவந்த: । கிம் தர்ஹி ? கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்மேதி । அத: ப்³ரஹ்மசாரிணோ மோஹாபநயநாய கங்க²ம்ஶப்³த³யோரிதரேதரவிஶேஷணவிஶேஷ்யத்வநிர்தே³ஶோ யுக்த ஏவ யத்³வாவ கமித்யாதி³: । ததே³தத³க்³நிபி⁴ருக்தம் வாக்யார்த²மஸ்மத்³போ³தா⁴ய ஶ்ருதிராஹ — ப்ராணம் ச ஹ அஸ்மை ப்³ரஹ்மாசரிணே, தஸ்ய ஆகாஶ: ததா³காஶ:, ப்ராணஸ்ய ஸம்ப³ந்தீ⁴ ஆஶ்ரயத்வேந ஹார்த³ ஆகாஶ இத்யர்த²:, ஸுக²கு³ணவத்த்வநிர்தே³ஶாத் ; தம் ச ஆகாஶம் ஸுக²கு³ணவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம தத்ஸ்த²ம் ச ப்ராணம் ப்³ரஹ்மஸம்பர்காதே³வ ப்³ரஹ்மேத்யுப⁴யம் ப்ராணம் ச ஆகாஶம் ச ஸமுச்சித்ய ப்³ரஹ்மணீ ஊசு: அக்³நய இதி ॥

ஸம்பூ⁴யாக்³நய: ப்³ரஹ்மசாரிணே ப்³ரஹ்ம உக்தவந்த: । அத² அநந்தரம் ப்ரத்யேகம் ஸ்வஸ்வவிஷயாம் வித்³யாம் வக்துமாரேபி⁴ரே । தத்ர ஆதௌ³ ஏநம் ப்³ரஹ்மசாரிணம் கா³ர்ஹபத்ய: அக்³நி: அநுஶஶாஸ — ப்ருதி²வ்யக்³நிரந்நமாதி³த்ய இதி மமைதாஶ்சதஸ்ரஸ்தநவ: । தத்ர ய ஆதி³த்யே ஏஷ புருஷோ த்³ருஶ்யதே, ஸோ(அ)ஹமஸ்மி கா³ர்ஹபத்யோ(அ)க்³நி:, யஶ்ச கா³ர்ஹபத்யோ(அ)க்³நி: ஸ ஏவாஹமாதி³த்யே புருஷோ(அ)ஸ்மி, இதி புந: பராவ்ருத்த்யா ஸ ஏவாஹமஸ்மீதி வசநம் । ப்ருதி²வ்யந்நயோரிவ போ⁴ஜ்யத்வலக்ஷணயோ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந கா³ர்ஹபத்யாதி³த்யயோ: । அத்த்ருத்வபக்த்ருத்வப்ரகாஶநத⁴ர்மா அவிஶிஷ்டா இத்யத: ஏகத்வமேவாநயோரத்யந்தம் । ப்ருதி²வ்யந்நயோஸ்து போ⁴ஜ்யத்வேந ஆப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴: ॥

ஸ ய: கஶ்சித் ஏவம் யதோ²க்தம் கா³ர்ஹபத்யமக்³நிம் அந்நாந்நாத³த்வேந சதுர்தா⁴ ப்ரவிப⁴க்தம் உபாஸ்தே, ஸோ(அ)பஹதே விநாஶயதி பாபக்ருத்யாம் பாபம் கர்ம । லோகீ லோகவாம்ஶ்சாஸ்மதீ³யேந லோகேநாக்³நேயேந தத்³வாந்ப⁴வதி யதா² வயம் । இஹ ச லோகே ஸர்வம் வர்ஷஶதம் ஆயுரேதி ப்ராப்நோதி । ஜ்யோக் உஜ்ஜ்வலம் ஜீவதி நாப்ரக்²யாத இத்யேதத் । ந ச அஸ்ய அவராஶ்ச தே புருஷாஶ்ச அஸ்ய விது³ஷ: ஸந்ததிஜா இத்யர்த²:, ந க்ஷீயந்தே ஸந்தத்யுச்சே²தோ³ ந ப⁴வதீத்யர்த²: । கிம் ச தம் வயம் உபபு⁴ஞ்ஜாம: பாலயாம: அஸ்மிம்ஶ்ச லோகே ஜீவந்தம் அமுஷ்மிம்ஶ்ச பரலோகே । ய ஏதமேவம் வித்³வாநுபாஸ்தே, யதோ²க்தம் தஸ்ய தத்ப²லமித்யர்த²: ॥

அத² ஹ ஏநம் அந்வாஹார்யபசந: அநுஶஶாஸ த³க்ஷிணாக்³நி: — ஆபோ தி³ஶோ நக்ஷத்ராணி சந்த்³ரமா இத்யேதா மம சதஸ்ரஸ்தநவ: சதுர்தா⁴ அஹமந்வாஹார்யபசநே ஆத்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்யாவஸ்தி²த: । தத்ர ய ஏஷ சந்த்³ரமஸி புருஷோ த்³ருஶ்யதே, ஸோ(அ)ஹமஸ்மி, ஸ ஏவாஹமஸ்மீதி பூர்வவத் । அந்நஸம்ப³ந்தா⁴ஜ்ஜ்யோதிஷ்ட்வஸாமாந்யாச்ச அந்வாஹார்யபசநசந்த்³ரமஸோரேகத்வம் த³க்ஷிணதி³க்ஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச । அபாம் நக்ஷத்ராணாம் ச பூர்வவத³ந்நத்வேநைவ ஸம்ப³ந்த⁴:, நக்ஷத்ராணாம் சந்த்³ரமஸோ போ⁴க்³யத்வப்ரஸித்³தே⁴: । அபாமந்நோத்பாத³கத்வாத³ந்நத்வம் த³க்ஷிணாக்³நே: — ப்ருதி²வீவத்³கா³ர்ஹபத்யஸ்ய । ஸமாநமந்யத் ॥

அத² ஹ ஏநமாஹவநீயோ(அ)நுஶஶாஸ — ப்ராண ஆகாஶோ த்³யௌர்வித்³யுதி³தி மமாப்யேதாஶ்சதஸ்ரஸ்தநவ: । ய ஏஷ வித்³யுதி புருஷோ த்³ருஶ்யதே, ஸோ(அ)ஹமஸ்மீத்யாதி³ பூர்வவத் ஸாமாந்யாத் । த்³ய்வாகாஶயோ: ஸ்வாஶ்ரயத்வாத் வித்³யுதா³ஹவநீயயோ: போ⁴க்³யத்வேநைவ ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸமாநமந்யத் ॥

தே புந: ஸம்பூ⁴யோசு: ஹ — உபகோஸல ஏஷா ஸோம்ய தே தவ அஸ்மத்³வித்³யா அக்³நிவித்³யேத்யர்த²: ; ஆத்மவித்³யா பூர்வோக்தா ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்மேதி ச ; ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா வித்³யாப²லப்ராப்தயே இத்யுக்த்வா உபரேமுரக்³நய: । ஆஜகா³ம ஹ அஸ்ய ஆசார்ய: காலேந । தம் ச ஶிஷ்யம் ஆசார்யோ அப்⁴யுவாத³ உபகோஸல3 இதி ॥

ப⁴க³வ இதி ஹ ப்ரதிஶுஶ்ராவ । ப்³ரஹ்மவித³ இவ ஸோம்ய தே முக²ம் ப்ரஸந்நம் பா⁴தி கோ நு த்வா அநுஶஶாஸ இத்யுக்த: ப்ரத்யாஹ — கோ நு மா அநுஶிஷ்யாத் அநுஶாஸநம் குர்யாத் போ⁴ ப⁴க³வந் த்வயி ப்ரோஷிதே, இதி இஹ அப இவ நிஹ்நுதே அபநிஹ்நுத இவேதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴:, ந ச அபநிஹ்நுதே, ந ச யதா²வத³க்³நிபி⁴ருக்தம் ப்³ரவீதீத்யபி⁴ப்ராய: । கத²ம் ? இமே அக்³நய: மயா பரிசரிதா: உக்தவந்த: நூநம் , யதஸ்த்வாம் த்³ருஷ்ட்வா வேபமாநா இவ ஈத்³ருஶா த்³ருஶ்யந்தே பூர்வமந்யாத்³ருஶா: ஸந்த:, இதி இஹ அக்³நீந் அப்⁴யூதே³ அப்⁴யுக்தவாந் காக்வா அக்³நீந்த³ர்ஶயந் । கிம் நு ஸோம்ய கில தே துப்⁴யம் அவோசந் அக்³நய: ? இதி, ப்ருஷ்ட: இத்யேவம் இத³முக்தவந்த: இத்யேவம் ஹ ப்ரதிஜஜ்ஞே ப்ரதிஜ்ஞாதவாந் ப்ரதீகமாத்ரம் கிஞ்சித் , ந ஸர்வம் யதோ²க்தமக்³நிபி⁴ருக்தமவோசத் । யத ஆஹ ஆசார்ய: — லோகாந்வாவ ப்ருதி²வ்யாதீ³ந் ஹே ஸோம்ய கில தே அவோசந் , ந ப்³ரஹ்ம ஸாகல்யேந । அஹம் து தே துப்⁴யம் தத்³ப்³ரஹ்ம யதி³ச்ச²ஸி த்வம் ஶ்ரோதும் வக்ஷ்யாமி, ஶ்ருணு தஸ்ய மயோச்யமாநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநமாஹாத்ம்யம் — யதா² புஷ்கரபலாஶே பத்³மபத்ரே ஆபோ ந ஶ்லிஷ்யந்தே, ஏவம் யதா² வக்ஷ்யாமி ப்³ரஹ்ம, ஏவம்விதி³ பாபம் கர்ம ந ஶ்லிஷ்யதே ந ஸம்ப³த்⁴யதே இதி । ஏவமுக்தவதி ஆசார்யே ஆஹ உபகோஸல: — ப்³ரவீது மே ப⁴க³வாநிதி । தஸ்மை ஹ உவாச ஆசார்ய: ॥

ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷ: த்³ருஶ்யதே நிவ்ருத்தசக்ஷுர்பி⁴ர்ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நஸம்பந்நை: ஶாந்தைர்விவேகிபி⁴: த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டா, ‘சக்ஷுஷஶ்சக்ஷு:’ (கே. உ. 1 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராத் ; நநு அக்³நிபி⁴ருக்தம் விதத²ம் , யத: ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா இதி க³திமாத்ரஸ்ய வக்தேத்யவோசந் , ப⁴விஷ்யத்³விஷயாபரிஜ்ஞாநம் ச அக்³நீநாம் ; நைஷ தோ³ஷ:, ஸுகா²காஶஸ்யைவ அக்ஷிணி த்³ருஶ்யத இதி த்³ரஷ்டுரநுவாதா³த் । ஏஷ ஆத்மா ப்ராணிநாமிதி ஹ உவாச ஏவமுக்தவாந் ; ஏதத் யதே³வ ஆத்மதத்த்வமவோசாம, ஏதத³ம்ருதம் அமரணத⁴ர்மி அவிநாஶி அத ஏவாப⁴யம் , யஸ்ய ஹி விநாஶாஶங்கா தஸ்ய ப⁴யோபபத்தி: தத³பா⁴வாத³ப⁴யம் , அத ஏவ ஏதத்³ப்³ரஹ்ம ப்³ருஹத³நந்தமிதி । கிஞ்ச, அஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)க்ஷிபுருஷஸ்ய மாஹாத்ம்யம் — தத் தத்ர புருஷஸ்ய ஸ்தா²நே அக்ஷிணி யத்³யப்யஸ்மிந்ஸர்பிர்வோத³கம் வா ஸிஞ்சதி, வர்த்மநீ ஏவ க³ச்ச²தி பக்ஷ்மாவேவ க³ச்ச²தி ; ந சக்ஷுஷா ஸம்ப³த்⁴யதே — பத்³மபத்ரேணேவோத³கம் । ஸ்தா²நஸ்யாப்யேதந்மாஹாத்ம்யம் , கிம் புந: ஸ்தா²நிநோ(அ)க்ஷிபுருஷஸ்ய நிரஞ்ஜநத்வம் வக்தவ்யமித்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஏதம் யதோ²க்தம் புருஷம் ஸம்யத்³வாம இத்யாசக்ஷதே । கஸ்மாத் ? யஸ்மாதே³தம் ஸர்வாணி வாமாநி வநநீயாநி ஸம்ப⁴ஜநீயாநி ஶோப⁴நாநி அபி⁴ஸம்யந்தி அபி⁴ஸங்க³ச்ச²ந்தீத்யத: ஸம்யத்³வாம: । ததா² ஏவம்வித³மேநம் ஸர்வாணி வாமாந்யபி⁴ஸம்யந்தி ய ஏவம் வேத³ ॥

ஏஷ உ ஏவ வாமநீ:, யஸ்மாதே³ஷ ஹி ஸர்வாணி வாமாநி புண்யகர்மப²லாநி புண்யாநுரூபம் ப்ராணிப்⁴யோ நயதி ப்ராபயதி வஹதி ச ஆத்மத⁴ர்மத்வேந । விது³ஷ: ப²லம் — ஸர்வாணி வாமாநி நயதி ய ஏவம் வேத³ ॥

ஏஷ உ ஏவ பா⁴மநீ:, ஏஷ ஹி யஸ்மாத் ஸர்வேஷு லோகேஷு ஆதி³த்யசந்த்³ராக்³ந்யாதி³ரூபை: பா⁴தி தீ³ப்யதே, ‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ (மு. உ. 2 । 2 । 11) இதி ஶ்ருதே: । அதோ பா⁴மாநி நயதீதி பா⁴மநீ: । ய ஏவம் வேத³, அஸாவபி ஸர்வேஷு லோகேஷு பா⁴தி ॥

அதே²தா³நீம் யதோ²க்தப்³ரஹ்மவித³: க³திருச்யதே । யத் யதி³ உ ச ஏவ அஸ்மிந் ஏவம்விதி³ ஶவ்யம் ஶவகர்ம ம்ருதே குர்வந்தி, யதி³ ச ந குர்வந்தி ருத்விஜ:, ஸர்வதா²ப்யேவம்வித் தேந ஶவகர்மணா அக்ருதேநாபி ப்ரதிப³த்³தோ⁴ ந ப்³ரஹ்ம ந ப்ராப்நோதி ; ந ச க்ருதேந ஶவகர்மணா அஸ்ய கஶ்சநாப்⁴யதி⁴கோ லோக:, ‘ந கர்மணா வர்த⁴தே நோ கநீயாந்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஶவகர்மண்யநாத³ரம் த³ர்ஶயந் வித்³யாம் ஸ்தௌதி, ந புந: ஶவகர்ம ஏவம்வித³: ந கர்தவ்யமிதி । அக்ரியமாணே ஹி ஶவகர்மணி கர்மணாம் ப²லாரம்பே⁴ ப்ரதிப³ந்த⁴: கஶ்சித³நுமீயதே(அ)ந்யத்ர । யத இஹ வித்³யாப²லாரம்ப⁴காலே ஶவகர்ம ஸ்யாத்³வா ந வேதி வித்³யாவத: அப்ரதிப³ந்தே⁴ந ப²லாரம்ப⁴ம் த³ர்ஶயதி । யே ஸுகா²காஶமக்ஷிஸ்த²ம் ஸம்யத்³வாமோ வாமநீர்பா⁴மநீரித்யேவம்கு³ணமுபாஸதே ப்ராணஸஹிதாமக்³நிவித்³யாம் ச, தேஷாமந்யத்கர்ம ப⁴வது மா வா பூ⁴த் ஸர்வதா² அபி தே அர்சிஷமேவாபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி அர்சிரபி⁴மாநிநீம் தே³வதாமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி ப்ரதிபத்³யந்த இத்யர்த²: । அர்சிஷ: அர்சிர்தே³வதாயா அஹ: அஹரபி⁴மாநிநீம் தே³வதாம் , அஹ்ந: ஆபூர்யமாணபக்ஷம் ஶுக்லபக்ஷதே³வதாம் , ஆபூர்யமாணபக்ஷாத் யாந்ஷாண்மாஸாந் உத³ங் உத்தராம் தி³ஶம் ஏதி ஸவிதா தாந்மாஸாந் உத்தராயணதே³வதாம் , தேப்⁴யோ மாஸேப்⁴ய: ஸம்வத்ஸரம் ஸம்வத்ஸரதே³வதாம் , தத: ஸம்வத்ஸராதா³தி³த்யம் , ஆதி³த்யாச்சந்த்³ரமஸம் , சந்த்³ரமஸோ வித்³யுதம் । தத் தத்ரஸ்தா²ந் தாந் புருஷ: கஶ்சித்³ப்³ரஹ்மலோகாதே³த்ய அமாநவ: மாநவ்யாம் ஸ்ருஷ்டௌ ப⁴வ: மாநவ: ந மாநவ: அமாநவ: ஸ புருஷ: ஏநாந்ப்³ரஹ்ம ஸத்யலோகஸ்த²ம் க³மயதி க³ந்த்ருக³ந்தவ்யக³மயித்ருத்வவ்யபதே³ஶேப்⁴ய:, ஸந்மாத்ரப்³ரஹ்மப்ராப்தௌ தத³நுபபத்தே: । ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி ஹி தத்ர வக்தும் ந்யாய்யம் । ஸர்வபே⁴த³நிராஸேந ஸந்மாத்ரப்ரதிபத்திம் வக்ஷ்யதி । ந ச அத்³ருஷ்டோ மார்கோ³(அ)க³மநாயோபதிஷ்ட²தே, ‘ஸ ஏநமவிதி³தோ ந பு⁴நக்தி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 15) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஏஷ தே³வபத²: தே³வைரர்சிராதி³பி⁴ர்க³மயித்ருத்வேநாதி⁴க்ருதைருபலக்ஷித: பந்தா² தே³வபத² உச்யதே । ப்³ரஹ்ம க³ந்தவ்யம் தேந ச உபலக்ஷித இதி ப்³ரஹ்மபத²: । ஏதேந ப்ரதிபத்³யமாநா க³ச்ச²ந்தோ ப்³ரஹ்ம இமம் மாநவம் மநுஸம்ப³ந்தி⁴நம் மநோ: ஸ்ருஷ்டிலக்ஷணமாவர்தம் நாவர்தந்தே ஆவர்தந்தே(அ)ஸ்மிஞ்ஜநநமரணப்ரப³ந்த⁴சக்ராரூடா⁴ க⁴டீயந்த்ரவத்புந: புநரித்யாவர்த: தம் ந ப்ரதிபத்³யந்தே । நாவர்தந்தே இதி த்³விருக்தி: ஸப²லாயா வித்³யாயா: பரிஸமாப்திப்ரத³ர்ஶநார்தா² ॥

ஏஷ வை ஏஷ வாயு: யோ(அ)யம் பவதே அயம் யஜ்ஞ: । ஹ வை இதி ப்ரஸித்³தா⁴ர்தா²வத்³யோதகௌ நிபாதௌ । வாயுப்ரதிஷ்டோ² ஹி யஜ்ஞ: ப்ரஸித்³த⁴: ஶ்ருதிஷு, ‘ஸ்வாஹரா வாதேதா⁴:’ ‘அயம் வை யஜ்ஞோ யோ(அ)யம் பவதே’ (ஐ. ப்³ரா. 25 । 8) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । வாத ஏவ ஹி சலநாத்மகத்வாத்க்ரியாஸமவாயீ, ‘வாத ஏவ யஜ்ஞஸ்யாரம்ப⁴கோ வாத: ப்ரதிஷ்டா²’ இதி ச ஶ்ரவணாத் । ஏஷ ஹ யந் க³ச்ச²ந் சலந் இத³ம் ஸர்வம் ஜக³த் புநாதி பாவயதி ஶோத⁴யதி । ந ஹி அசலத: ஶுத்³தி⁴ரஸ்தி । தோ³ஷநிரஸநம் சலதோ ஹி த்³ருஷ்டம் ந ஸ்தி²ரஸ்ய । யத் யஸ்மாச்ச யந் ஏஷ இத³ம் ஸர்வம் புநாதி, தஸ்மாதே³ஷ ஏவ யஜ்ஞ: யத்புநாதீதி । தஸ்யாஸ்யைவம் விஶிஷ்டஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய வாக்ச மந்த்ரோச்சாரணே வ்யாப்ருதா, மநஶ்ச யதா²பூ⁴தார்த²ஜ்ஞாநே வ்யாப்ருதம் , தே ஏதே வாங்மநஸே வர்தநீ மார்கௌ³, யாப்⁴யாம் யஜ்ஞஸ்தாயமாந: ப்ரவர்ததே தே வர்தநீ ; ‘ப்ராணாபாநபரிசலநவத்யா ஹி வாசஶ்சித்தஸ்ய சோத்தரோத்தரக்ரமோ யத்³யஜ்ஞ:’ (ஐ. ஆ. 2 । 3) இதி ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் । அதோ வாங்மநஸாப்⁴யாம் யஜ்ஞோ வர்தத இதி வாங்மநஸே வர்தநீ உச்யேதே யஜ்ஞஸ்ய ॥

தயோ: வர்தந்யோ: அந்யதராம் வர்தநீம் மநஸா விவேகஜ்ஞாநவதா ஸம்ஸ்கரோதி ப்³ரஹ்மா ருத்விக் , வாசா வர்தந்யா ஹோதாத்⁴வர்யுருத்³கா³தா இத்யேதே த்ரயோ(அ)பி ருத்விஜ: அந்யதராம் வாக்³லக்ஷணாம் வர்தநீம் வாசைவ ஸம்ஸ்குர்வந்தி । தத்ரைவம் ஸதி வாங்மநஸே வர்தநீ ஸம்ஸ்கார்யே யஜ்ஞே । அத² ஸ ப்³ரஹ்மா யத்ர யஸ்மிந்காலே உபாக்ருதே ப்ராரப்³தே⁴ ப்ராதரநுவாகே ஶஸ்த்ரே, புரா பூர்வம் பரிதா⁴நீயாயா ருச: ப்³ரஹ்மா ஏதஸ்மிந்நந்தரே காலே வ்யவத³தி மௌநம் பரித்யஜதி யதி³, ததா³ அந்யதராமேவ வாக்³வர்தநீம் ஸம்ஸ்கரோதி । ப்³ரஹ்மணா ஸம்ஸ்க்ரியமாணா மநோவர்தநீ ஹீயதே விநஶ்யதி சி²த்³ரீப⁴வதி அந்யதரா ; ஸ யஜ்ஞ: வாக்³வர்தந்யைவ அந்யதரயா வர்திதுமஶக்நுவந் ரிஷ்யதி । கத²மிவேதி, ஆஹ — ஸ யதை²கபாத் புருஷ: வ்ரஜந் க³ச்ச²ந்நத்⁴வாநம் ரிஷ்யதி, ரதோ² வைகேந சக்ரேண வர்தமாநோ க³ச்ச²ந் ரிஷ்யதி, ஏவமஸ்ய யஜமாநஸ்ய குப்³ரஹ்மணா யஜ்ஞோ ரிஷ்யதி விநஶ்யதி । யஜ்ஞம் ரிஷ்யந்தம் யஜமாநோ(அ)நுரிஷ்யதி । யஜ்ஞப்ராணோ ஹி யஜமாந: । அதோ யுக்தோ யஜ்ஞரேஷே ரேஷஸ்தஸ்ய । ஸ: தம் யஜ்ஞமிஷ்ட்வா தாத்³ருஶம் பாபீயாந் பாபதரோ ப⁴வதி ॥

அத² புந: யத்ர ப்³ரஹ்மா வித்³வாந் மௌநம் பரிக்³ருஹ்ய வாக்³விஸர்க³மகுர்வந் வர்ததே யாவத்பரிதா⁴நீயாயா ந வ்யவத³தி, ததை²வ ஸர்வர்த்விஜ:, உபே⁴ ஏவ வர்தநீ ஸம்ஸ்குர்வந்தி ந ஹீயதே(அ)ந்யதராபி । கிமிவேத்யாஹ பூர்வோக்தவிபரீதௌ த்³ருஷ்டாந்தௌ । ஏவமஸ்ய யஜமாநஸ்ய யஜ்ஞ: ஸ்வவர்தநீப்⁴யாம் வர்தமாந: ப்ரதிதிஷ்ட²தி ஸ்வேந ஆத்மநாவிநஶ்யந்வர்தத இத்யர்த²: । யஜ்ஞம் ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தம் யஜமாநோ(அ)நுப்ரதிதிஷ்ட²தி । ஸ: யஜமாந: ஏவம் மௌநவிஜ்ஞாநவத்³ப்³ரஹ்மோபேதம் யஜ்ஞமிஷ்ட்வா ஶ்ரேயாந்ப⁴வதி ஶ்ரேஷ்டோ² ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

ப்ரஜாபதி: லோகாநப்⁴யதபத் லோகாநுத்³தி³ஶ்ய தத்ர ஸாரஜிக்⁴ருக்ஷயா த்⁴யாநலக்ஷணம் தபஶ்சசார । தேஷாம் தப்யமாநாநாம் லோகாநாம் ரஸாந் ஸாரரூபாந்ப்ராவ்ருஹத் உத்³த்⁴ருதவாந் ஜக்³ராஹேத்யர்த²: । காந் ? அக்³நிம் ரஸம் ப்ருதி²வ்யா:, வாயுமந்தரிக்ஷாத் , ஆதி³த்யம் தி³வ: ॥

புநரப்யேவமேவாக்³ந்யாத்³யா: ஸ ஏதாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா உத்³தி³ஶ்ய அப்⁴யதபத் । ததோ(அ)பி ஸாரம் ரஸம் த்ரயீவித்³யாம் ஜக்³ராஹ ॥

ஸ ஏதாம் புநரப்⁴யதபத் த்ரயீம் வித்³யாம் । தஸ்யாஸ்தப்யமாநாயா ரஸம் பூ⁴ரிதி வ்யாஹ்ருதிம் ருக்³ப்⁴யோ ஜக்³ராஹ ; பு⁴வரிதி வ்யாஹ்ருதிம் யஜுர்ப்⁴ய: ; ஸ்வரிதி வ்யாஹ்ருதிம் ஸாமப்⁴ய: । அத ஏவ லோகதே³வவேத³ரஸா மஹாவ்யாஹ்ருதய: । அத: தத் தத்ர யஜ்ஞே யதி³ ருக்த: ருக்ஸம்ப³ந்தா⁴த்³ருங்நிமித்தம் ரிஷ்யேத் யஜ்ஞ: க்ஷதம் ப்ராப்நுயாத் , பூ⁴: ஸ்வாஹேதி கா³ர்ஹபத்யே ஜுஹுயாத் । ஸா தத்ர ப்ராயஶ்சித்தி: । கத²ம் ? ருசாமேவ, ததி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , ரஸேந ருசாம் விர்யேண ஓஜஸா ருசாம் யஜ்ஞஸ்ய ருக்ஸம்ப³ந்தி⁴நோ யஜ்ஞஸ்ய விரிஷ்டம் விச்சி²ந்நம் க்ஷதரூபமுத்பந்நம் ஸந்த³தா⁴தி ப்ரதிஸந்த⁴த்தே ॥

அத² யதி³ யஜுஷ்டோ யஜுர்நிமித்தம் ரிஷ்யேத் , பு⁴வ: ஸ்வாஹேதி த³க்ஷிணாக்³நௌ ஜுஹுயாத் । ததா² ஸாமநிமித்தே ரேஷே ஸ்வ: ஸ்வாஹேத்யாஹவநீயே ஜுஹுயாத் । ததா² பூர்வவத்³யஜ்ஞம் ஸந்த³தா⁴தி । ப்³ரஹ்மநிமித்தே து ரேஷே த்ரிஷ்வக்³நிஷு திஸ்ருபி⁴ர்வ்யாஹ்ருதிபி⁴ர்ஜுஹுயாத் । த்ரய்யா ஹி வித்³யாயா: ஸ ரேஷ:, ‘அத² கேந ப்³ரஹ்மத்வமித்யநயைவ த்ரய்யா வித்³யயா’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: । ந்யாயாந்தரம் வா ம்ருக்³யம் ப்³ரஹ்மத்வநிமித்தே ரேஷே ॥

தத்³யதா² லவணேந ஸுவர்ணம் ஸந்த³த்⁴யாத் । க்ஷாரேண டங்கணாதி³நா க²ரே ம்ருது³த்வகரம் ஹி தத் । ஸுவர்ணேந ரஜதமஶக்யஸந்தா⁴நம் ஸந்த³த்⁴யாத் । ரஜதேந ததா² த்ரபு, த்ரபுணா ஸீஸம் , ஸீஸேந லோஹம் , லோஹேந தா³ரு, தா³ரு சர்மணா சர்மப³ந்த⁴நேந । ஏவமேஷாம் லோகாநாமாஸாம் தே³வதாநாமஸ்யாஸ்த்ரய்யா வித்³யாயா வீர்யேண ரஸாக்²யேநௌஜஸா யஜ்ஞஸ்ய விரிஷ்டம் ஸந்த³தா⁴தி । பே⁴ஷஜக்ருதோ ஹ வா ஏஷ யஜ்ஞ: — ரோகா³ர்த இவ புமாம்ஶ்சிகித்ஸகேந ஸுஶிக்ஷிதேந ஏஷ யஜ்ஞோ ப⁴வதி । கோ(அ)ஸௌ ? யத்ர யஸ்மிந்யஜ்ஞே ஏவம்வித் யதோ²க்தவ்யாஹ்ருதிஹோமப்ராயஶ்சித்தவித் ப்³ரஹ்மா ருத்விக்³ப⁴வதி ஸ யஜ்ஞ இத்யர்த²: ॥

கிம் ச, ஏஷ ஹ வா உத³க்ப்ரவண உத³ங்நிம்நோ த³க்ஷிணோச்ச்²ராயோ யஜ்ஞோ ப⁴வதி ; உத்தரமார்க³ப்ரதிபத்திஹேதுரித்யர்த²: । யத்ரைவம்வித்³ப்³ரஹ்மா ப⁴வதி । ஏவம்வித³ம் ஹ வை ப்³ரஹ்மாணம் ருத்விஜம் ப்ரதி ஏஷா அநுகா³தா² ப்³ரஹ்மண: ஸ்துதிபரா — யதோ யத ஆவர்ததே கர்ம ப்ரதே³ஶாத் ருத்விஜாம் யஜ்ஞ: க்ஷதீப⁴வந் , தத்தத்³யஜ்ஞஸ்ய க்ஷதரூபம் ப்ரதிஸந்த³த⁴த் ப்ராயஶ்சித்தேந க³ச்ச²தி பரிபாலயதீத்யேதத் ॥

மாநவோ ப்³ரஹ்மா மௌநாசரணாந்மநநாத்³வா ஜ்ஞாநவத்த்வாத் ; ததோ ப்³ரஹ்மைவைக: ருத்விக் குரூந் கர்த்ரூந் — யோத்³த்⁴ரூநாரூடா⁴நஶ்வா ப³ட³பா³ யதா² அபி⁴ரக்ஷதி, ஏவம்வித் ஹ வை ப்³ரஹ்மா யஜ்ஞம் யஜமாநம் ஸர்வாம்ஶ்ச ருத்விஜோ(அ)பி⁴ரக்ஷதி, தத்க்ருததோ³ஷாபநயநாத் । யத ஏவம் விஶிஷ்டோ ப்³ரஹ்மா வித்³வாந் , தஸ்மாதே³வம்வித³மேவ யதோ²க்தவ்யாஹ்ருத்யாதி³வித³ம் ப்³ரஹ்மாணம் குர்வீத, நாநேவம்வித³ம் கதா³சநேதி । த்³விரப்⁴யாஸோ(அ)த்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥

யோ ஹ வை கஶ்சித் ஜ்யேஷ்ட²ம் ச ப்ரத²மம் வயஸா ஶ்ரேஷ்ட²ம் ச கு³ணைரப்⁴யதி⁴கம் வேத³, ஸ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஹ வை ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப⁴வதி । ப²லேந புருஷம் ப்ரலோப்⁴யாபி⁴முகீ²க்ருத்ய ஆஹ — ப்ராணோ வாவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச வயஸா வாகா³தி³ப்⁴ய: ; க³ர்ப⁴ஸ்தே² ஹி புருஷே ப்ராணஸ்ய வ்ருத்திர்வாகா³தி³ப்⁴ய:பூர்வம் லப்³தா⁴த்மிகா ப⁴வதி, யயா க³ர்போ⁴ விவர்த⁴தே । சக்ஷுராதி³ஸ்தா²நாவயவநிஷ்பத்தௌ ஸத்யாம் பஶ்சாத்³வாகா³தீ³நாம் வ்ருத்திலாப⁴ இதி ப்ராணோ ஜ்யேஷ்டோ² வயஸா ப⁴வதி । ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் து ப்ரதிபாத³யிஷ்யதி — ‘ஸுஹய’ இத்யாதி³நித³ர்ஶநேந । அத: ப்ராண ஏவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச அஸ்மிந்கார்யகரணஸங்கா⁴தே ॥

யோ ஹ வை வஸிஷ்ட²ம் வஸித்ருதமமாச்சா²த³யித்ருதமம் வஸுமத்தமம் வா யோ வேத³, ஸ ததை²வ வஸிஷ்டோ² ஹ ப⁴வதி ஸ்வாநாம் ஜ்ஞாதீநாம் । கஸ்தர்ஹி வஸிஷ்ட² இதி, ஆஹ — வாக்³வாவ வஸிஷ்ட²:, வாக்³மிநோ ஹி புருஷா வஸந்தி அபி⁴ப⁴வந்த்யந்யாந் வஸுமத்தமாஶ்ச, அதோ வாக்³வஸிஷ்ட²: ॥

யோ ஹ வை ப்ரதிஷ்டா²ம் வேத³, ஸ அஸ்மிம்ல்லோகே அமுஷ்மிம்ஶ்ச பரே ப்ரதிதிஷ்ட²தி ஹ । கா தர்ஹி ப்ரதிஷ்டே²தி, ஆஹ — சக்ஷுர்வாவ ப்ரதிஷ்டா² । சக்ஷுஷா ஹி பஶ்யந் ஸமே ச து³ர்கே³ ச ப்ரதிதிஷ்ட²தி யஸ்மாத் , அத: ப்ரதிஷ்டா² சக்ஷு: ॥

யோ ஹ வை ஸம்பத³ம் வேத³, தஸ்மா அஸ்மை தை³வாஶ்ச மாநுஷாஶ்ச காமா: ஸம்பத்³யந்தே ஹ । கா தர்ஹி ஸம்பதி³தி, ஆஹ — ஶ்ரோத்ரம் வாவ ஸம்பத் । யஸ்மாச்ச்²ரோத்ரேண வேதா³ க்³ருஹ்யந்தே தத³ர்த²விஜ்ஞாநம் ச, தத: கர்மாணி க்ரியந்தே தத: காமஸம்பதி³த்யேவம் , காமஸம்பத்³தே⁴துத்வாச்ச்²ரோத்ரம் வாவ ஸம்பத் ॥

யோ ஹ வா ஆயதநம் வேத³, ஆயதநம் ஹ ம்வாநாம் ப⁴வதீத்யர்த²: । கிம் ததா³யதநமிதி, ஆஹ — மநோ ஹ வா ஆயதநம் । இந்த்³ரியோபஹ்ருதாநாம் விஷயாணாம் போ⁴க்த்ரர்தா²நாம் ப்ரத்யயரூபாணாம் மந ஆயதநமாஶ்ரய: । அதோ மநோ ஹ வா ஆயதநமித்யுக்தம் ॥

அத² ஹ ப்ராணா: ஏவம் யதோ²க்தகு³ணா: ஸந்த: அஹம்ஶ்ரேயஸி அஹம் ஶ்ரேயாநஸ்மி அஹம் ஶ்ரேயாநஸ்மி இத்யேதஸ்மிந்ப்ரயோஜநே வ்யூதி³ரேநாநா விருத்³த⁴ம் சோதி³ரே உக்தவந்த: ॥

தே ஹ தே ஹைவம் விவத³மாநா ஆத்மந: ஶ்ரேஷ்ட²த்வவிஜ்ஞாநாய ப்ரஜாபதிம் பிதரம் ஜநயிதாரம் கஞ்சிதே³த்ய ஊசு: உக்தவந்த: — ஹே ப⁴க³வந் க: ந: அஸ்மாகம் மத்⁴யே ஶ்ரேஷ்ட²: அப்⁴யதி⁴க: கு³ணை: ? இத்யேவம் ப்ருஷ்டவந்த: । தாந் பிதோவாச ஹ — யஸ்மிந் வ: யுஷ்மாகம் மத்⁴யே உத்க்ராந்தே ஶரீரமித³ம் பாபிஷ்ட²மிவாதிஶயேந ஜீவதோ(அ)பி ஸமுத்க்ராந்தப்ராணம் ததோ(அ)பி பாபிஷ்ட²தரமிவாதிஶயேந த்³ருஶ்யேத குணபமஸ்ப்ருஶ்யமஶுசிம் த்³ருஶ்யேத, ஸ: வ: யுஷ்மாகம் ஶ்ரேஷ்ட² இத்யவோசத் காக்வா தத்³து³:க²ம் பரிஜிஹீர்ஷு: ॥

ததோ²க்தேஷு பித்ரா ப்ராணேஷு ஸா ஹ வாக் உச்சக்ராம உத்க்ராந்தவதீ ; ஸா ச உத்க்ரம்ய ஸம்வத்ஸரமாத்ரம் ப்ரோஷ்ய ஸ்வவ்யாபாராந்நிவ்ருத்தா ஸதீ புந: பர்யேத்ய இதராந்ப்ராணாநுவாச — கத²ம் கேந ப்ரகாரேணாஶகத ஶக்தவந்தோ யூயம் மத்³ருதே மாம் விநா ஜீவிதும் தா⁴ரயிதுமாத்மாநமிதி ; தே ஹ ஊசு: — யதா² கலா இத்யாதி³, கலா: மூகா: யதா² லோகே(அ)வத³ந்தோ வாசா ஜீவந்தி । கத²ம் । ப்ராணந்த: ப்ராணேந பஶ்யந்தஶ்சக்ஷுஷா ஶ்ருண்வந்த: ஶ்ரோத்ரேண த்⁴யாயந்தோ மநஸா, ஏவம் ஸர்வகரணசேஷ்டாம் குர்வந்த இத்யர்த²: । ஏவம் வயமஜீவிஷ்மேத்யர்த²: । ஆத்மநோ(அ)ஶ்ரேஷ்ட²தாம் ப்ராணேஷு பு³த்³த்⁴வா ப்ரவிவேஶ ஹ வாக் புந: ஸ்வவ்யாபாரே ப்ரவ்ருத்தா ப³பூ⁴வேத்யர்த²: । ஸமாநமந்யத் சக்ஷுர்ஹோச்சக்ராம ஶ்ரோத்ரம் ஹோச்சக்ராம மநோ ஹோச்சக்ராமேத்யாதி³ । யதா² பா³லா அமநஸ: அப்ரரூட⁴மநஸ இத்யர்த²: ॥

ஏவம் பரீக்ஷிதேஷு வாகா³தி³ஷு, அத² அநந்தரம் ஹ ஸ முக்²ய: ப்ராண: உச்சிக்ரமிஷந் உத்க்ரமிதுமிச்ச²ந் கிமகரோதி³தி, உச்யதே — யதா² லோகே ஸுஹய: ஶோப⁴நோ(அ)ஶ்வ: பட்³வீஶஶங்கூந் பாத³ப³ந்த⁴நகீலாந் பரீக்ஷணாய ஆரூடே⁴ந கஶயா ஹத: ஸந் ஸங்கி²தே³த் ஸமுத்க²நேத் ஸமுத்பாடயேத் , ஏவமிதராந்வாகா³தீ³ந்ப்ராணாந் ஸமகி²த³த் ஸமுத்³த்⁴ருதவாந் । தே ப்ராணா: ஸஞ்சாலிதா: ஸந்த: ஸ்வஸ்தா²நே ஸ்தா²துமநுத்ஸஹமாநா: அபி⁴ஸமேத்ய முக்²யம் ப்ராணம் தமூசு: — ஹே ப⁴க³வந் ஏதி⁴ ப⁴வ ந: ஸ்வாமீ, யஸ்மாத் த்வம் ந: ஶ்ரேஷ்டோ²(அ)ஸி ; மா ச அஸ்மாத்³தே³ஹாது³த்க்ரமீரிதி ॥

அத² ஹைநம் வாகா³த³ய: ப்ராணஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் கார்யேண ஆபாத³யந்த: ஆஹு: — ப³லிமிவ ஹரந்தோ ராஜ்ஞே விஶ: । கத²ம் ? வாக் தாவது³வாச — யத³ஹம் வஸிஷ்டோ²(அ)ஸ்மி, யதி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , யத்³வஸிஷ்ட²த்வகு³ணாஸ்மீத்யர்த²: ; த்வம் தத்³வஸிஷ்ட²: தேந வஸிஷ்ட²த்வகு³ணேந த்வம் தத்³வஸிஷ்டோ²(அ)ஸி தத்³கு³ணஸ்த்வமித்யர்த²: । அத²வா தச்ச²ப்³தோ³(அ)பி க்ரியாவிஶேஷணமேவ । த்வத்க்ருதஸ்த்வதீ³யோ(அ)ஸௌ வஸிஷ்ட²த்வகு³ணோ(அ)ஜ்ஞாநாந்மமேதி மயா அபி⁴மத இத்யேதத் । ததோ²த்தரேஷு யோஜ்யம் சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமந:ஸு ॥

ஶ்ருதேரித³ம் வச: — யுக்தமித³ம் வாகா³தி³பி⁴ர்முக்²யம் ப்ராணம் ப்ரத்யபி⁴ஹிதம் ; யஸ்மாந்ந வை லோகே வாசோ ந சக்ஷூம்ஷி ந ஶ்ரோத்ராணி ந மநாம்ஸீதி வாகா³தீ³நி கரணாந்யாசக்ஷதே லௌகிகா ஆக³மஜ்ஞா வா ; கிம் தர்ஹி, ப்ராணா இத்யேவ ஆசக்ஷதே கத²யந்தி ; யஸ்மாத்ப்ராணோ ஹ்யேவைதாநி ஸர்வாணி வாகா³தீ³நி கரணஜாதாநி ப⁴வதி ; அதோ முக்²யம் ப்ராணம் ப்ரத்யநுரூபமேவ வாகா³தி³பி⁴ருக்தமிதி ப்ரகரணார்த²முபஸஞ்ஜிஹீர்ஷதி ॥

நநு கத²மித³ம் யுக்தம் சேதநாவந்த இவ புருஷா அஹம்ஶ்ரேஷ்ட²தாயை விவத³ந்த: அந்யோந்யம் ஸ்பர்தே⁴ரந்நிதி ; ந ஹி சக்ஷுராதீ³நாம் வாசம் ப்ரத்யாக்²யாய ப்ரத்யேகம் வத³நம் ஸம்ப⁴வதி ; ததா² அபக³மோ தே³ஹாத் புந: ப்ரவேஶோ ப்³ரஹ்மக³மநம் ப்ராணஸ்துதிர்வோபபத்³யதே । தத்ர அக்³ந்யாதி³சேதநாவத்³தே³வதாதி⁴ஷ்டி²தத்வாத் வாகா³தீ³நாம் சேதநாவத்த்வம் தாவத் ஸித்³த⁴மாக³மத: । தார்கிகஸமயவிரோத⁴ இதி சேத் தே³ஹே ஏகஸ்மிந்நநேகசேதநாவத்த்வே, ந, ஈஶ்வரஸ்ய நிமித்தகாரணத்வாப்⁴யுபக³மாத் । யே தாவதீ³ஶ்வரமப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி தார்கிகா:, தே மநஆதி³கார்யகரணாநாமாத்⁴யாத்மிகாநாம் பா³ஹ்யாநாம் ச ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமீஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தாநாமேவ நியமேந ப்ரவ்ருத்திமிச்ச²ந்தி — ரதா²தி³வத் । ந ச அஸ்மாபி⁴: அக்³ந்யாத்³யாஶ்சேதநாவத்யோ(அ)பி தே³வதா அத்⁴யாத்மம் போ⁴க்த்ர்ய: அப்⁴யுபக³ம்யந்தே ; கிம் தர்ஹி, கார்யகரணவதீநாம் ஹி தாஸாம் ப்ராணைகதே³வதாபே⁴தா³நாமத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வபே⁴த³கோடிவிகல்பாநாமத்⁴யக்ஷதாமாத்ரேண நியந்தா ஈஶ்வரோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । ஸ ஹ்யகரண:, ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணாத் ; ‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் பஶ்யத ஜாயமாநம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 12) ‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் ஜநயாமாஸ பூர்வம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 4) இத்யாதி³ ச ஶ்வேதாஶ்வதரீயா: பட²ந்தி । போ⁴க்தா கர்மப²லஸம்ப³ந்தீ⁴ தே³ஹே தத்³விலக்ஷணோ ஜீவ இதி வக்ஷ்யாம: । வாகா³தீ³நாம் ச இஹ ஸம்வாத³: கல்பித: விது³ஷோ(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ப்ராணஶ்ரேஷ்ட²தாநிர்தா⁴ரணார்த²ம்— யதா² லோகே புருஷா அந்யோந்யமாத்மந: ஶ்ரேஷ்ட²தாயை விவத³மாநா: கஞ்சித்³கு³ணவிஶேஷாபி⁴ஜ்ஞம் ப்ருச்ச²ந்தி கோ ந: ஶ்ரேஷ்டோ² கு³ணைரிதி ; தேநோக்தா ஐகைகஶ்யேந அத³: கார்யம் ஸாத⁴யிதுமுத்³யச்ச²த, யேநாத³: கார்யம் ஸாத்⁴யதே, ஸ வ: ஶ்ரேஷ்ட²: — இத்யுக்தா: ததை²வோத்³யச்ச²ந்த: ஆத்மநோ(அ)ந்யஸ்ய வா ஶ்ரேஷ்ட²தாம் நிர்தா⁴ரயந்தி — ததே²மம் ஸம்வ்யவஹாரம் வாகா³தி³ஷு கல்பிதவதீ ஶ்ருதி: — கத²ம் நாம வித்³வாந் வாகா³தீ³நாமேகைகஸ்யாபா⁴வே(அ)பி ஜீவநம் த்³ருஷ்டம் ந து ப்ராணஸ்யேதி ப்ராணஶ்ரேஷ்ட²தாம் ப்ரதிபத்³யேதேதி । ததா² ச ஶ்ருதி: கௌஷீதகிநாம் — ‘ஜீவதி வாக³பேதோ மூகாந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி சக்ஷுரபேதோ(அ)ந்தா⁴ந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி ஶ்ரோத்ராபேதோ ப³தி⁴ராந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி மநோபேதோ பா³லாந்ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி பா³ஹுச்சி²ந்நோ ஜீவத்யூருச்சி²ந்ந:’ (ஶாம். ஆ. 5 । 3) இத்யாத்³யா ॥

ஸ ஹோவாச முக்²ய: ப்ராண: — கிம் மே(அ)ந்நம் ப⁴விஷ்யதீதி । முக்²யம் ப்ராணம் ப்ரஷ்டாரமிவ கல்பயித்வா வாகா³தீ³ந்ப்ரதிவக்த்ரூநிவ கல்பயந்தீ ஶ்ருதிராஹ — யதி³த³ம் லோகே(அ)ந்நஜாதம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஆ ஶ்வப்⁴ய: ஶ்வபி⁴: ஸஹ ஆ ஶகுநிப்⁴ய: ஸஹ ஶகுநிபி⁴: ஸர்வப்ராணிநாம் யத³ந்நம் , தத் தவாந்நமிதி ஹோசுர்வாகா³த³ய இதி । ப்ராணஸ்யஸர்வமந்நம் ப்ராணோ(அ)த்தா ஸர்வஸ்யாந்நஸ்யேத்யேவம் ப்ரதிபத்தயே கல்பிதாக்²யாயிகாரூபாத்³வ்யாவ்ருத்ய ஸ்வேந ஶ்ருதிரூபேண ஆஹ — தத்³வை ஏதத் யத்கிஞ்சில்லோகே ப்ராணிபி⁴ரந்நமத்³யதே, அநஸ்ய ப்ராணஸ்ய தத³ந்நம் ப்ராணேநைவ தத³த்³யத இத்யர்த²: । ஸர்வப்ரகாரசேஷ்டாவ்யாப்திகு³ணப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் அந இதி ப்ராணஸ்ய ப்ரத்யக்ஷம் நாம । ப்ராத்³யுபஸர்க³பூர்வத்வே ஹி விஶேஷக³திரேவ ஸ்யாத் । ததா² ச ஸர்வாந்நாநாமத்துர்நாமக்³ரஹணமிதீத³ம் ப்ரத்யக்ஷம் நாம அந இதி ஸர்வாந்நாநாமத்து: ஸாக்ஷாத³பி⁴தா⁴நம் । ந ஹ வா ஏவம்விதி³ யதோ²க்தப்ராணவிதி³ ப்ராணோ(அ)ஹமஸ்மி ஸர்வபூ⁴தஸ்த²: ஸர்வாந்நாநாமத்தேதி, தஸ்மிந்நேவம்விதி³ ஹ வை கிஞ்சந கிஞ்சித³பி ப்ராணிபி⁴ரத்³யம் ஸர்வை: அநந்நம் அநத்³யம் ந ப⁴வதி, ஸர்வமேவம்வித்³யந்நம் ப⁴வதீத்யர்த²:, ப்ராணபூ⁴தத்வாத்³விது³ஷ:, ‘ப்ராணாத்³வா ஏஷ உதே³தி ப்ராணே(அ)ஸ்தமேதி’ இத்யுபக்ரம்ய ‘ஏவம்விதோ³ ஹ வா உதே³தி ஸூர்ய ஏவம்வித்³யஸ்தமேதி’ ( ? ) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ॥

ஸ ஹ உவாச புந: ப்ராண: — பூர்வவதே³வ கல்பநா । கிம் மே வாஸோ ப⁴விஷ்யதீதி । ஆப இதி ஹோசுர்வாகா³த³ய: । யஸ்மாத்ப்ராணஸ்ய வாஸ: ஆப:, தஸ்மாத்³வா ஏதத³ஶிஷ்யந்த: போ⁴க்ஷ்யமாணா பு⁴க்தவந்தஶ்ச ப்³ராஹ்மணா வித்³வாம்ஸ: ஏதத்குர்வந்தி । கிம் ? அத்³பி⁴: வாஸஸ்தா²நீயாபி⁴: புரஸ்தாத் போ⁴ஜநாத்பூர்வம் உபரிஷ்டாச்ச போ⁴ஜநாதூ³ர்த்⁴வம் ச பரித³த⁴தி பரிதா⁴நம் குர்வந்தி முக்²யஸ்ய ப்ராணஸ்ய । லம்பு⁴கோ லம்ப⁴நஶீலோ வாஸோ ஹ ப⁴வதி ; வாஸஸோ லப்³தை⁴வ ப⁴வதீத்யர்த²: । அநக்³நோ ஹ ப⁴வதி । வாஸஸோ லம்பு⁴கத்வேநார்த²ஸித்³தை⁴வாநக்³நதேதி அநக்³நோ ஹ ப⁴வதீத்யுத்தரீயவாந்ப⁴வதீத்யேதத் ॥

போ⁴க்ஷ்யமாணஸ்ய பு⁴க்தவதஶ்ச யதா³சமநம் ஶுத்³த்⁴யர்த²ம் விஜ்ஞாதம் , தஸ்மிந் ப்ராணஸ்ய வாஸ இதி த³ர்ஶநமாத்ரமிஹ விதீ⁴யதே — அத்³பி⁴: பரித³த⁴தீதி ; ந ஆசமநாந்தரம் — யதா² லௌகிகை: ப்ராணிபி⁴ரத்³யமாநமந்நம் ப்ராணஸ்யேதி த³ர்ஶநமாத்ரம் , தத்³வத் ; கிம் மே(அ)ந்நம் கிம் மே வாஸ இத்யாதி³ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோஸ்துல்யத்வாத் । யத்³யாசமநமபூர்வம் தாத³ர்த்²யேந க்ரியேத, ததா³ க்ரும்யாத்³யந்நமபி ப்ராணஸ்ய ப⁴க்ஷ்யத்வேந விஹிதம் ஸ்யாத் । துல்யயோர்விஜ்ஞாநார்த²யோ: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோ: ப்ரகரணஸ்ய விஜ்ஞாநார்த²த்வாத³ர்த⁴ஜரதீயோ ந்யாயோ ந யுக்த: கல்பயிதும் । யத்து ப்ரஸித்³த⁴மாசமநம் ப்ராயத்யார்த²ம் ப்ராணஸ்யாநக்³நதார்த²ம் ச ந ப⁴வதீத்யுச்யதே, ந ததா² வயமாசமநமுப⁴யார்த²ம் ப்³ரூம: । கிம் தர்ஹி, ப்ராயத்யார்தா²சமநஸாத⁴நபூ⁴தா ஆப: ப்ராணஸ்ய வாஸ இதி த³ர்ஶநம் சோத்³யத இதி ப்³ரூம: । தத்ர ஆசமநஸ்யோப⁴யார்த²த்வப்ரஸங்க³தோ³ஷசோத³நா அநுபபந்நா । வாஸோ(அ)ர்த² ஏவ ஆசமநே தத்³த³ர்ஶநம் ஸ்யாதி³தி சேத் , ந, வாஸோஜ்ஞாநார்த²வாக்யே வாஸோர்தா²பூர்வாசமநவிதா⁴நே தத்ராநக்³நதார்த²த்வத்³ருஷ்டிவிதா⁴நே ச வாக்யபே⁴த³: । ஆசமநஸ்ய தத³ர்த²த்வமந்யார்த²த்வம் சேதி ப்ரமாணாபா⁴வாத் ॥

ததே³தத்ப்ராணத³ர்ஶநம் ஸ்தூயதே । கத²ம் ? தத்³தை⁴தத்ப்ராணத³ர்ஶநம் ஸத்யகாமோ ஜாபா³லோ கோ³ஶ்ருதயே நாம்நா வையாக்⁴ரபத்³யாய வ்யாக்⁴ரபதோ³(அ)பத்யம் வையாக்⁴ரபத்³ய: தஸ்மை கோ³ஶ்ருத்யாக்²யாய உக்த்வா உவாச அந்யத³பி வக்ஷ்யமாணம் வச: । கிம் தது³வாசேதி, ஆஹ — யத்³யபி ஶுஷ்காய ஸ்தா²ணவே ஏதத்³த³ர்ஶநம் ப்³ரூயாத்ப்ராணவித் , ஜாயேரந் உத்பத்³யேரந்நேவ அஸ்மிந்ஸ்தா²ணௌ ஶாகா²: ப்ரரோஹேயுஶ்ச பலாஶாநி பத்ராணி, கிமு ஜீவதே புருஷாய ப்³ரூயாதி³தி ॥

அத² அநந்தரம் யதி³ மஹத் மஹத்த்வம் ஜிக³மிஷேத் க³ந்துமிச்சே²த் , மஹத்த்வம் ப்ராப்தும் யதி³ காமயேதேத்யர்த²:, தஸ்யேத³ம் கர்ம விதீ⁴யதே । மஹத்த்வே ஹி ஸதி ஶ்ரீருபநமதே । ஶ்ரீமதோ ஹி அர்த²ப்ராப்தம் த⁴நம் , தத: கர்மாநுஷ்டா²நம் , ததஶ்ச தே³வயாநம் பித்ருயாணம் வா பந்தா²நம் ப்ரதிபத்ஸ்யத இத்யேதத்ப்ரயோஜநமுரரீக்ருத்ய மஹத்த்வப்ரேப்ஸோரித³ம் கர்ம, ந விஷயோபபோ⁴க³காமஸ்ய । தஸ்யாயம் காலாதி³விதி⁴ருச்யதே — அமாவாஸ்யாயாம் தீ³க்ஷித்வா தீ³க்ஷித இவ பூ⁴மிஶயநாதி³நியமம் க்ருத்வா தபோரூபம் ஸத்யவசநம் ப்³ரஹ்மசர்யமித்யாதி³த⁴ர்மவாந்பூ⁴த்வேத்யர்த²: । ந புநர்தை³க்ஷமேவ கர்மஜாதம் ஸர்வமுபாத³த்தே, அதத்³விகாரத்வாந்மந்தா²க்²யஸ்ய கர்மண: । ‘உபஸத்³வ்ரதீ’ (ப்³ரு. உ. 6 । 3 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் பயோமாத்ரப⁴க்ஷணம் ச ஶுத்³தி⁴காரணம் தப உபாத³த்தே । பௌர்ணமாஸ்யாம் ராத்ரௌ கர்ம ஆரப⁴தே — ஸர்வௌஷத⁴ஸ்ய க்³ராம்யாரண்யாநாமோஷதீ⁴நாம் யாவச்ச²க்த்யல்பமல்பமுபாதா³ய தத்³விதுஷீக்ருத்ய ஆமமேவ பிஷ்டம் த³தி⁴மது⁴நோரௌது³ம்ப³ரே கம்ஸாகாரே சமஸாகாரே வா பாத்ரே ஶ்ருத்யந்தராத்ப்ரக்ஷிப்ய உபமத்²ய அக்³ரத: ஸ்தா²பயித்வா ஜ்யேஷ்டா²ய ஶ்ரேஷ்டா²ய ஸ்வாஹேத்யக்³நாவாவஸத்²யே ஆஜ்யஸ்ய ஆவாபஸ்தா²நே ஹுத்வா ஸ்ருவஸம்லக்³நம் மந்தே² ஸம்பாதமவநயேத் ஸம்ஸ்ரவமத⁴: பாதயேத் ॥

ஸமாநமந்யத் , வஸிஷ்டா²ய ப்ரதிஷ்டா²யை ஸம்பதே³ ஆயதநாய ஸ்வாஹேதி, ப்ரத்யேகம் ததை²வ ஸம்பாதமவநயேத் ஹுத்வா ॥

அத² ப்ரதிஸ்ருப்ய அக்³நேரீஷத³பஸ்ருத்ய அஞ்ஜலௌ மந்த²மாதா⁴ய ஜபதி இமம் மந்த்ரம் — அமோ நாமாஸ்யமா ஹி தே ; அம இதி ப்ராணஸ்ய நாம । அந்நேந ஹி ப்ராண: ப்ராணிதி தே³ஹே இத்யதோ மந்த²த்³ரவ்யம் ப்ராணஸ்ய அந்நத்வாத் ப்ராணத்வேந ஸ்தூயதே அமோ நாமாஸீதி ; குத: ? யத: அமா ஸஹ ஹி யஸ்மாத்தே தவ ப்ராணபூ⁴தஸ்ய ஸர்வம் ஸமஸ்தம் ஜக³தி³த³ம் , அத: । ஸ ஹி ப்ராணபூ⁴தோ மந்தோ² ஜ்யேஷ்ட²: ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ; அத ஏவ ச ராஜா தீ³ப்திமாந் அதி⁴பதிஶ்ச அதி⁴ஷ்டா²ய பாலயிதா ஸர்வஸ்ய । ஸ: மா மாமபி மந்த²: ப்ராணோ ஜ்யைஷ்ட்²யாதி³கு³ணபூக³மாத்மந: க³மயது, அஹமேவேத³ம் ஸர்வம் ஜக³த³ஸாநி ப⁴வாநி ப்ராணவத் । இதி - ஶப்³தோ³ மந்த்ரபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥

அத² அநந்தரம் க²லு ஏதயா வக்ஷ்யமாணயா ருசா பச்ச²: பாத³ஶ: ஆசாமதி ப⁴க்ஷயதி, மந்த்ரஸ்யைகைகேந பாதே³நைகைகம் க்³ராஸம் ப⁴க்ஷயதி । தத் போ⁴ஜநம் ஸவிது: ஸர்வஸ்ய ப்ரஸவிது:, ப்ராணமாதி³த்யம் ச ஏகீக்ருத்யோச்யதே, ஆதி³த்யஸ்ய வ்ருணீமஹே ப்ரார்த²யேமஹி மந்த²ரூபம் ; யேநாந்நேந ஸாவித்ரேண போ⁴ஜநேநோபபு⁴க்தேந வயம் ஸவித்ருஸ்வரூபாபந்நா ப⁴வேமேத்யபி⁴ப்ராய: । தே³வஸ்ய ஸவிதுரிதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । ஶ்ரேஷ்ட²ம் ப்ரஶஸ்யதமம் ஸர்வாந்நேப்⁴ய: ஸர்வதா⁴தமம் ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ தா⁴ரயித்ருதமம் அதிஶயேந விதா⁴த்ருதமமிதி வா ; ஸர்வதா² போ⁴ஜநவிஶேஷணம் । துரம் த்வரம் தூர்ணம் ஶீக்⁴ரமித்யேதத் , ப⁴க³ஸ்ய தே³வஸ்ய ஸவிது: ஸ்வரூபமிதி ஶேஷ: ; தீ⁴மஹி சிந்தயேமஹி விஶிஷ்டபோ⁴ஜநேந ஸம்ஸ்க்ருதா: ஶுத்³தா⁴த்மாந: ஸந்த இத்யபி⁴ப்ராய: । அத²வா ப⁴க³ஸ்ய ஶ்ரிய: காரணம் மஹத்த்வம் ப்ராப்தும் கர்ம க்ருதவந்தோ வயம் தத்³தீ⁴மஹி சிந்தயேமஹீதி ஸர்வம் ச மந்த²லேபம் பிப³தி । நிர்ணிஜ்ய ப்ரக்ஷால்ய கம்ஸம் கம்ஸாகாரம் சமஸம் சமஸாகாரம் வா ஔது³ம்ப³ரம் பாத்ரம் ; பீத்வா ஆசம்ய பஶ்சாத³க்³நே: ப்ராக்ஶிரா: ஸம்விஶதி சர்மணி வா அஜிநே ஸ்த²ண்டி³லே கேவலாயாம் வா பூ⁴மௌ, வாசம்யமோ வாக்³யத: ஸந்நித்யர்த²:, அப்ரஸாஹோ ந ப்ரஸஹ்யதே நாபி⁴பூ⁴யதே ஸ்த்ர்யாத்³யநிஷ்டஸ்வப்நத³ர்ஶநேந யதா², ததா² ஸம்யதசித்த: ஸந்நித்யர்த²: । ஸ ஏவம்பூ⁴தோ யதி³ ஸ்த்ரியம் பஶ்யேத்ஸ்வப்நேஷு ததா³ வித்³யாத்ஸம்ருத்³த⁴ம் மமேத³ம் கர்மேதி ॥

ததே³தஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ மந்த்ரோ(அ)பி ப⁴வதி — யதா³ கர்மஸு காம்யேஷு காமார்தே²ஷு ஸ்த்ரியம் ஸ்வப்நேஷு ஸ்வப்நத³ர்ஶநேஷு ஸ்வப்நகாலேஷு வா பஶ்யதி, ஸம்ருத்³தி⁴ம் தத்ர ஜாநீயாத் , கர்மணாம் ப²லநிஷ்பத்திர்ப⁴விஷ்யதீதி ஜாநீயாதி³த்யர்த²: ; தஸ்மிம்ஸ்த்ர்யாதி³ப்ரஶஸ்தஸ்வப்நத³ர்ஶநே ஸதீத்யபி⁴ப்ராய: । த்³விருக்தி: கர்மஸமாப்த்யர்தா² ॥

ஶ்வேதகேதுர்நாமத:, ஹ இதி ஐதிஹ்யார்த²:, அருணஸ்யாபத்யமாருணி: தஸ்யாபத்யமாருணேய: பஞ்சாலாநாம் ஜநபதா³நாம் ஸமிதிம் ஸபா⁴ம் ஏயாய ஆஜகா³ம । தமாக³தவந்தம் ஹ ப்ரவாஹணோ நாமத: ஜீவலஸ்யாபத்யம் ஜைவலி: உவாச உக்தவாந் — ஹே குமார அநு த்வா த்வாம் அஶிஷத் அந்வஶிஷத் பிதா ? கிமநுஶிஷ்டஸ்த்வம் பித்ரேத்யர்த²: । இத்யுக்த: ஸ ஆஹ — அநு ஹி அநுஶிஷ்டோ(அ)ஸ்மி ப⁴க³வ இதி ஸூசயந்நாஹ ॥

தம் ஹ உவாச — யத்³யநுஶிஷ்டோ(அ)ஸி, வேத்த² யதி³த: அஸ்மால்லோகாத் அதி⁴ ஊர்த்⁴வம் யத்ப்ரஜா: ப்ரயந்தி யத்³க³ச்ச²ந்தி, தத்கிம் ஜாநீஷே இத்யர்த²: । ந ப⁴க³வ இத்யாஹ இதர:, ந ஜாநே(அ)ஹம் தத் யத்ப்ருச்ச²ஸி । ஏவம் தர்ஹி, வேத்த² ஜாநீஷே யதா² யேந ப்ரகாரேண புநராவர்தந்த இதி । ந ப⁴க³வ இதி ப்ரத்யாஹ । வேத்த² பதோ²ர்மார்க³யோ: ஸஹப்ரயாணயோர்தே³வயாநஸ்ய பித்ருயாணஸ்ய ச வ்யாவர்தநா வ்யாவர்தநமிதரேதரவியோக³ஸ்தா²நம் ஸஹ க³ச்ச²தாமித்யர்த²: ॥

வேத்த² யதா² அஸௌ லோக: பித்ருஸம்ப³ந்தீ⁴ — யம் ப்ராப்ய புநராவர்தந்தே, ப³ஹுபி⁴: ப்ரயத்³பி⁴ரபி யேந காரணேந ந ஸம்பூர்யதே இதி । ந ப⁴க³வ இதி ப்ரத்யாஹ । வேத்த² யதா² யேந க்ரமேண பஞ்சம்யாம் பஞ்சஸங்க்²யாகாயாமாஹுதௌ ஹுதாயாம் ஆஹுதிநிர்வ்ருத்தா ஆஹுதிஸாத⁴நாஶ்ச ஆப: புருஷவசஸ: புருஷ இத்யேவம் வசோ(அ)பி⁴தா⁴நம் யாஸாம் ஹூயமாநாநாம் க்ரமேண ஷஷ்டா²ஹுதிபூ⁴தாநாம் தா: புருஷவசஸ: புருஷஶப்³த³வாச்யா ப⁴வந்தி புருஷாக்²யாம் லப⁴ந்த இத்யர்த²: । இத்யுக்தோ நைவ ப⁴க³வ இத்யாஹ ; நைவாஹமத்ர கிஞ்சந ஜாநாமீத்யர்த²: ॥

அத² ஏவமஜ்ஞ: ஸந் கிமநு கஸ்மாத்த்வம் அநுஶிஷ்டோ(அ)ஸ்மீதி — அவோசதா² உக்தவாநஸி ; யோ ஹி இமாநி மயா ப்ருஷ்டாந்யர்த²ஜாதாநி ந வித்³யாத் ந விஜாநீயாத் , கத²ம் ஸ வித்³வத்ஸு அநுஶிஷ்டோ(அ)ஸ்மீதி ப்³ருவீத । இத்யேவம் ஸ ஶ்வேதகேது: ராஜ்ஞா ஆயஸ்த: ஆயாஸித: ஸந் பிதுரர்த⁴ம் ஸ்தா²நம் ஏயாய ஆக³தவாந் , தம் ச பிதரமுவாச — அநநுஶிஷ்ய அநுஶாஸநமக்ருத்வைவ மா மாம் கில ப⁴க³வாந் ஸமாவர்தநகாலே(அ)ப்³ரவீத் உக்தவாந் அநு த்வாஶிஷம் அந்வஶிஷம் த்வாமிதி ॥

யத: பஞ்ச பஞ்சஸங்க்²யாகாந்ப்ரஶ்நாந் ராஜந்யப³ந்து⁴: ராஜந்யா ப³ந்த⁴வோ(அ)ஸ்யேதி ராஜந்யப³ந்து⁴: ஸ்வயம் து³ர்வ்ருத்த இத்யர்த²:, அப்ராக்ஷீத் ப்ருஷ்டவாந் । தேஷாம் ப்ரஶ்நாநாம் நைகஞ்சந ஏகமபி நாஶகம் ந ஶக்தவாநஹம் விவக்தும் விஶேஷேணார்த²தோ நிர்ணேதுமித்யர்த²: । ஸ ஹ உவாச பிதா — யதா² மா மாம் வத்ஸ த்வம் ததா³ ஆக³தமாத்ர ஏவ ஏதாந்ப்ரஶ்நாந் அவத³ உக்தவாநஸி — தேஷாம் நைகஞ்சந அஶகம் விவக்துமிதி, ததா² மாம் ஜாநீஹி, த்வதீ³யாஜ்ஞாநேந லிங்கே³ந மம தத்³விஷயமஜ்ஞாநம் ஜாநீஹீத்யர்த²: । கத²ம் । யதா² அஹமேஷாம் ப்ரஶ்நாநாம் ஏகம் சந ஏகமபி ந வேத³ ந ஜாநே இதி — யதா² த்வமேவாங்க³ ஏதாந்ப்ரஶ்நாந் ந ஜாநீஷே, ததா² அஹமபி ஏதாந்ந ஜாநே இத்யர்த²: । அதோ மய்யந்யதா²பா⁴வோ ந கர்தவ்ய: । குத ஏததே³வம் । யதோ ந ஜாநே ; யத்³யஹமிமாந்ப்ரஶ்நாந் அவேதி³ஷ்யம் விதி³தவாநாஸ்மி, கத²ம் தே துப்⁴யம் ப்ரியாய புத்ராய ஸமாவர்தநகாலே புரா நாவக்ஷ்யம் நோக்தவாநஸ்மி — இத்யுக்த்வா ஸ ஹ கௌ³தம: கோ³த்ரத: ராஜ்ஞ: ஜைவலே: அர்த⁴ம் ஸ்தா²நம் ஏயாய க³தவாந் । தஸ்மை ஹ கௌ³தமாய ப்ராப்தாய அர்ஹாம் அர்ஹணாம் சகார க்ருதவாந் । ஸ ச கௌ³தம: க்ருதாதித்²ய: உஷித்வா பரேத்³யு: ப்ராத:காலே ஸபா⁴கே³ ஸபா⁴ம் க³தே ராஜ்ஞி உதே³யாய । ப⁴ஜநம் பா⁴க³: பூஜா ஸேவா ஸஹ பா⁴கே³ந வர்தமாநோ வா ஸபா⁴க³: பூஜ்யமாநோ(அ)ந்யை: ஸ்வயம் கோ³தம: உதே³யாய ராஜாநமுத்³க³தவாந் । தம் ஹோவாச கௌ³தமம் ராஜா — மாநுஷஸ்ய ப⁴க³வந்கௌ³தம மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴நோ வித்தஸ்ய க்³ராமாதே³: வரம் வரணீயம் காமம் வ்ருணீதா²: ப்ரார்த²யேதா²: । ஸ ஹ உவாச கௌ³தம: — தவைவ திஷ்ட²து ராஜந் மாநுஷம் வித்தம் ; யாமேவ குமாரஸ்ய மம புத்ரஸ்ய அந்தே ஸமீபே வாசம் பஞ்சப்ரஶ்நலக்ஷணாம் அபா⁴ஷதா²: உக்தவாநஸி, தாமேவ வாசம் மே மஹ்யம் ப்³ரூஹி கத²ய — இத்யுக்தோ கௌ³தமேந ராஜா ஸ ஹ க்ருச்ச்²ரீ து³:கீ² ப³பூ⁴வ — கத²ம் த்வித³மிதி ॥

ஸ ஹ க்ருச்ச்²ரீபூ⁴த: அப்ரத்யாக்²யேயம் ப்³ராஹ்மணம் மந்வாந: ந்யாயேந வித்³யா வக்தவ்யேதி மத்வா தம் ஹ கௌ³தமம் சிரம் தீ³ர்க⁴காலம் வஸ — இத்யேவமாஜ்ஞாபயாஞ்சகார ஆஜ்ஞப்தவாந் । யத்பூர்வம் ப்ரக்²யாதவாந் ராஜா வித்³யாம் , யச்ச பஶ்சாச்சிரம் வஸேத்யாஜ்ஞப்தவாந் , தந்நிமித்தம் ப்³ராஹ்மணம் க்ஷமாபயதி ஹேதுவசநோக்த்யா । தம் ஹ உவாச ராஜா — ஸர்வவித்³யோ ப்³ராஹ்மணோ(அ)பி ஸந் யதா² யேந ப்ரகாரேண மா மாம் ஹே கௌ³தம அவத³: த்வம் — தாமேவ வித்³யாலக்ஷணாம் வாசம் மே ப்³ரூஹி — இத்யஜ்ஞாநாத் , தேந த்வம் ஜாநீஹி । தத்ராஸ்தி வக்தவ்யம் — யதா² யேந ப்ரகாரேண இயம் வித்³யா ப்ராக் த்வத்தோ ப்³ராஹ்மணாந் ந க³ச்ச²தி ந க³தவதீ, ந ச ப்³ராஹ்மணா அநயா வித்³யயா அநுஶாஸிதவந்த:, ததா² ஏதத்ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே யத:, தஸ்மாது³ புரா பூர்வம் ஸர்வேஷு லோகேஷு க்ஷத்த்ரஸ்யைவ க்ஷத்த்ரஜாதேரேவ அநயா வித்³யயா ப்ரஶாஸநம் ப்ரஶாஸ்த்ருத்வம் ஶிஷ்யாணாமபூ⁴த் ப³பூ⁴வ ; க்ஷத்த்ரியபரம்பரயைவேயம் வித்³யா ஏதாவந்தம் காலமாக³தா ; ததா²ப்யஹேதாம் துப்⁴யம் வக்ஷ்யாமி ; த்வத்ஸம்ப்ரதா³நாதூ³ர்த்⁴வம் ப்³ராஹ்மணாந்க³மிஷ்யதி ; அதோ மயா யது³க்தம் , தத்க்ஷந்துமர்ஹஸீத்யுக்த்வா தஸ்மை ஹ உவாச வித்³யாம் ராஜா ॥

அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நிரித்யாதி³ । இஹ ஸாயம்ப்ராதரக்³நிஹோத்ராஹுதீ ஹுதே பயஆதி³ஸாத⁴நே ஶ்ரத்³தா⁴புர:ஸரே ஆஹவநீயாக்³நிஸமித்³தூ⁴மார்சிரங்கா³ரவிஸ்பு²லிங்க³பா⁴விதே கர்த்ராதி³காரகபா⁴விதே ச அந்தரிக்ஷக்ரமேணோத்க்ரம்ய த்³யுலோகம் ப்ரவிஶந்த்யௌ ஸூக்ஷ்மபூ⁴தே அப்ஸமவாயித்வாத³ப்ஶப்³த³வாச்யே ஶ்ரத்³தா⁴ஹேதுத்வாச்ச ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யே । தயோரதி⁴கரண: அக்³நி: அந்யச்ச தத்ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸமிதா³தீ³த்யுச்யதே । யா ச அஸாவக்³ந்யாதி³பா⁴வநா ஆஹுத்யோ:, ஸாபி ததை²வ நிர்தி³ஶ்யதே । அஸௌ வாவ லோகோ(அ)க்³நி: ஹே கௌ³தம — யதா²க்³நிஹோத்ராதி⁴கரணமாஹவநீய இஹ । தஸ்யாக்³நேர்த்³யுலோகாக்²யஸ்ய ஆதி³த்ய ஏவ ஸமித் , தேந ஹி இத்³த⁴: அஸௌ லோகோ தீ³ப்யதே, அத: ஸமிந்த⁴நாத் ஸமிதா³தி³த்ய: ரஶ்மயோ தூ⁴ம:, தது³த்தா²நாத் ; ஸமிதோ⁴ ஹி தூ⁴ம உத்திஷ்ட²தி । அஹரர்சி: ப்ரகாஶஸாமாந்யாத் , ஆதி³த்யகார்யத்வாச்ச । சந்த்³ரமா அங்கா³ரா:, அஹ்ந: ப்ரஶமே(அ)பி⁴வ்யக்தே: ; அர்சிஷோ ஹி ப்ரஶமே(அ)ங்கா³ரா அபி⁴வ்யஜ்யந்தே । நக்ஷத்ராணி விஸ்பு²லிங்கா³:, சந்த்³ரமஸோ(அ)வயவா இவ விப்ரகீர்ணத்வஸாமாந்யாத் ॥

தஸ்மிந்நேதஸ்மிந் யதோ²க்தலக்ஷணே(அ)க்³நௌ தே³வா யஜமாநப்ராணா அக்³ந்யாதி³ரூபா அதி⁴தை³வதம் । ஶ்ரத்³தா⁴ம் அக்³நிஹோத்ராஹுதிபரிணாமாவஸ்தா²ரூபா: ஸூக்ஷ்மா ஆப: ஶ்ரத்³தா⁴பா⁴விதா: ஶ்ரத்³தா⁴ உச்யந்தே, ‘பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 5 । 3 । 3) இத்யபாம் ஹோம்யதயா ப்ரஶ்நே ஶ்ருதத்வாத் ; ‘ஶ்ரத்³தா⁴ வா ஆப: ஶ்ரத்³தா⁴மேவாரப்⁴ய ப்ரணீய ப்ரசரந்தி’ (தை. ப்³ரா. 3 । 2 । 4 । 28) இதி ச விஜ்ஞாயதே । தாம் ஶ்ரத்³தா⁴ம் அப்³ரூபாம் ஜுஹ்வதி ; தஸ்யா ஆஹுதே: ஸோமோ ராஜா அபாம் ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யாநாம் த்³யுலோகாக்³ரௌ ஹுதாநாம் பரிணாம: ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதி — யதா² ருக்³வேதா³தி³புஷ்பரஸா ருகா³தி³மது⁴கரோபநீதாஸ்தே ஆதி³த்யே யஶஆதி³கார்யம் ரோஹிதாதி³ரூபலக்ஷணமாரப⁴ந்தே இத்யுக்தம் — ததே²மா அக்³நிஹோத்ராஹுதிஸமவாயிந்ய: ஸூக்ஷ்மா: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யா ஆப: த்³யுலோகமநுப்ரவிஶ்ய சாந்த்³ரம் கார்யமாரப⁴ந்தே ப²லரூபமக்³நிஹோத்ராஹுத்யோ: । யஜமாநாஶ்ச தத்கர்தார ஆஹுதிமயா ஆஹுதிபா⁴வநா பா⁴விதா ஆஹுதிரூபேண கர்மணா ஆக்ருஷ்டா: ஶ்ரத்³தா⁴ப்ஸமவாயிநோ த்³யுலோகமநுப்ரவிஶய ஸோமபூ⁴தா ப⁴வந்தி । தத³ர்த²ம் ஹி தைரக்³நிஹோத்ரம் ஹுதம் । அத்ர து ஆஹுதிபரிணாம ஏவ பஞ்சாக்³நிஸம்ப³ந்த⁴க்ரமேண ப்ராதா⁴ந்யேந விவக்ஷித உபாஸநார்த²ம் ந யஜமாநாநாம் க³தி: । தாம் த்வவிது³ஷாம் தூ⁴மாதி³க்ரமேணோத்தரத்ர வக்ஷ்யதி, விது³ஷாம் ச உத்தரா வித்³யாக்ருதாம் ॥

த்³விதீயஹோமபர்யாயார்த²மாஹ — பர்ஜந்யோ வாவ பர்ஜந்ய ஏவ கௌ³தமாக்³நி: பர்ஜந்யோ நாம வ்ருஷ்ட்யுபகரணாபி⁴மாநீ தே³வதாவிஶேஷ: । தஸ்ய வாயுரேவ ஸமித் , வாயுநா ஹி பர்ஜந்யோ(அ)க்³நி: ஸமித்⁴யதே ; புரோவாதாதி³ப்ராப³ல்யே வ்ருஷ்டித³ர்ஶநாத் । அப்⁴ரம் தூ⁴ம:, தூ⁴மகார்யத்வாத்³தூ⁴மவச்ச லக்ஷ்யமாணத்வாத் । வித்³யுத³ர்சி:, ப்ரகாஶஸாமாந்யாத் । அஶநி: அங்கா³ரா:, காடி²ந்யாத்³வித்³யுத்ஸம்ப³ந்தா⁴த்³வா । ஹ்ராத³நயோ விஸ்பு²லிங்கா³: ஹ்ராத³நய: க³ர்ஜிதஶப்³தா³: மேகா⁴நாம் , விப்ரகீர்ணத்வஸாமாந்யாத் ॥

தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா: பூர்வவத்ஸோமம் ராஜாநம் ஜுஹ்வதி । தஸ்யா ஆஹுதேர்வர்ஷம் ஸம்ப⁴வதி ; ஶ்ரத்³தா⁴க்²யா ஆப: ஸோமாகாரபரிணதா த்³விதீயே பர்யாயே பர்ஜந்யாக்³நிம் ப்ராப்ய வ்ருஷ்டித்வேந பரிணமந்தே ॥

ப்ருதி²வீ வாவ கௌ³தமாக்³நிரித்யாதி³ பூர்வவத் । தஸ்யா: ப்ருதி²வ்யாக்²யஸ்யாக்³நே: ஸம்வத்ஸர ஏவ ஸமித் , ஸம்வத்ஸரேண ஹி காலேந ஸமித்³தா⁴ ப்ருதி²வீ வ்ரீஹ்யாதி³நிஷ்பத்தயே ப⁴வதி । ஆகாஶோ தூ⁴ம:, ப்ருதி²வ்யா இவோத்தி²த ஆகாஶோ த்³ருஶ்யதே — யதா² அக்³நேர்தூ⁴ம: । ராத்ரிரர்சி:, ப்ருதி²வ்யா ஹி அப்ரகாஶாத்மிகாயா அநுரூபா ராத்ரி:, தமோரூபத்வாத் — அக்³நேரிவாநுரூபமர்சி: । தி³ஶ: அங்கா³ரா:, உபஶாந்தத்வஸாமாந்யாத் । அவாந்தரதி³ஶ: விஸ்பு²லிங்கா³:, க்ஷுத்³ரத்வஸாமாந்யாத் ॥

தஸ்மிந்நித்யாதி³ ஸமாநம் । தஸ்யா ஆஹுதேரந்நம் வ்ரீஹியவாதி³ ஸம்ப⁴வதி ॥

புருஷோ வாவ கௌ³தமாக்³நி: । தஸ்ய வாகே³வ ஸமித் , வாசா ஹி முகே²ந ஸமித்⁴யதே புருஷோ ந மூக: । ப்ராணோ தூ⁴ம:, தூ⁴ம இவ முகா²ந்நிர்க³மநாத் । ஜிஹ்வா அர்சி:, லோஹிதத்வாத் । சக்ஷு: அங்கா³ரா:, பா⁴ஸ ஆஶ்ரயத்வாத் । ஶ்ரோத்ரம் விஸ்பு²லிங்கா³:, விப்ரகீர்ணத்வஸாம்யாத் ॥

ஸமாநமந்யத் । அந்நம் ஜுஹ்வதி வ்ரீஹ்யாதி³ஸம்ஸ்க்ருதம் । தஸ்யா ஆஹுதே ரேத: ஸம்ப⁴வதி ॥

யோஷா வாவ கௌ³தமாக்³நி: । தஸ்யா உபஸ்த² ஏவ ஸமித் , தேந ஹி ஸா புத்ராத்³யுத்பாத³நாய ஸமித்⁴யதே । யது³பமந்த்ரயதே ஸ தூ⁴ம:, ஸ்த்ரீஸம்ப⁴வாது³பமந்த்ரணஸ்ய । யோநிரர்சி: லோஹிதத்வாத் । யத³ந்த: கரோதி தே(அ)ங்கா³ரா:, அக்³நிஸம்ப³ந்தா⁴த் । அபி⁴நந்தா³: ஸுக²லவா: விஸ்பு²லிங்கா³:, க்ஷுத்³ரத்வாத் ॥

தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா ரேதோ ஜுஹ்வதி । தஸ்யா ஆஹுதேர்க³ர்ப⁴: ஸம்ப⁴வதீதி । ஏவம் ஶ்ரத்³தா⁴ஸோமவர்ஷாந்நரேதோஹவநபர்யாயக்ரமேண ஆப ஏவ க³ர்பீ⁴பூ⁴தாஸ்தா: । தத்ர அபாமாஹுதிஸமவாயித்வாத் ப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷா — ஆப: பஞ்சம்யாமாஹுதௌ புருஷவசஸோ ப⁴வந்தீதி । ந த்வாப ஏவ கேவலா: ஸோமாதி³கார்யமாரப⁴ந்தே । ந ச ஆபோ(அ)த்ரிவ்ருத்க்ருதா: ஸந்தீதி । த்ரிவ்ருத்க்ருதத்வே(அ)பி விஶேஷ ஸம்ஜ்ஞாலாபோ⁴ த்³ருஷ்ட: — ப்ருதி²வீயமிமா ஆபோ(அ)யமக்³நிரித்யந்யதமபா³ஹுல்யநிமித்த: । தஸ்மாத்ஸமுதி³தாந்யேவ பூ⁴தாந்யப்³பா³ஹுல்யாத்கர்மஸமவாயீநி ஸோமாதி³கார்யாரம்ப⁴காரண்யாப இத்யுச்யந்தே । த்³ருஶ்யதே ச த்³ரவபா³ஹுல்யம் ஸோமவ்ருஷ்ட்யந்நரேதோதே³ஹேஷு । ப³ஹுத்³ரவம் ச ஶரீரம் யத்³யபி பார்தி²வம் । தத்ர பஞ்சம்யாமாஹுதௌ ஹுதாயாம் ரேதோரூபா ஆபோ க³ர்பீ⁴பூ⁴தா: ॥

இதி து ஏவம் து பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தீதி வ்யாக்²யாத: ஏக: ப்ரஶ்ந: । யத்து த்³யுலோகாதி³மாம் ப்ரத்யாவ்ருத்தயோராஹுத்யோ: ப்ருதி²வீம் புருஷம் ஸ்த்ரியம் க்ரமேண ஆவிஶ்ய லோகம் ப்ரத்யுத்தா²யீ ப⁴வதீதி வாஜஸநேயகே உக்தம் , தத்ப்ராஸங்கி³கமிஹோச்யதே । இஹ ச ப்ரத²மே ப்ரஶ்நே உக்தம் — வேத்த² யதி³தோ(அ)தி⁴ ப்ரஜா: ப்ரயந்தீதி । தஸ்ய ச அயமுபக்ரம: — ஸ க³ர்போ⁴(அ)பாம் பஞ்சம: பரிணாமவிஶேஷ ஆஹுதிகர்மஸமவாயிநீநாம் ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யாநாம் உல்பா³வ்ருத: உல்பே³ந ஜராயுணா ஆவ்ருத: வேஷ்டித: த³ஶ வா நவ வா மாஸாந் அந்த: மாது: குக்ஷௌ ஶயித்வா யாவத்³வா யாவதா காலேந ந்யூநேநாதிரிக்தேந வா அத² அநந்தரம் ஜாயதே ॥

உல்பா³வ்ருத இத்யாதி³ வைராக்³யஹேதோரித³முச்யதே । கஷ்டம் ஹி மாது: குக்ஷௌ மூத்ரபூரீஷவாதபித்தஶ்லேஷ்மாதி³பூர்ணே தத³நுலிப்தஸ்ய க³ர்ப⁴ஸ்யோல்பா³ஶுசிபடாவ்ருதஸ்ய லோஹிதஸரேதோஶுசிபீ³ஜஸ்ய மாதுரஶிதபீதரஸாநுப்ரவேஶேந விவர்த⁴மாநஸ்ய நிருத்³த⁴ஶக்திப³லவீர்யதேஜ:ப்ரஜ்ஞாசேஷ்டஸ்ய ஶயநம் । ததோ யோநித்³வாரேண பீட்³யமாநஸ்ய கஷ்டதரா நி:ஸ்ருதிர்ஜந்மேதி வைராக்³யம் க்³ராஹயதி, முஹூர்தமப்யஸஹ்யம் த³ஶ வா நவ வா மாஸாநதிதீ³ர்க⁴காலமந்த: ஶயித்வேதி ச ॥

ஸ ஏவம் ஜாத: யாவதா³யுஷம் புந: புநர்க⁴டீயந்த்ரவத்³க³மநாக³மநாய கர்ம குர்வந் குலாலசக்ரவத்³வா திர்யக்³ப்⁴ரமணாய யாவத்கர்மணோபாத்தமாயு: தாவஜ்ஜீவதி । தமேநம் க்ஷீணாயுஷம் ப்ரேதம் ம்ருதம் தி³ஷ்டம் கர்மணா நிர்தி³ஷ்டம் பரலோகம் ப்ரதி — யதி³ சேஜ்ஜீவந் வைதி³கே கர்மணி ஜ்ஞாநே வா அதி⁴க்ருத: — தமேநம் ம்ருதம் இத: அஸ்மாத்³க்³ராமாத் அக்³நயே அக்³ந்யர்த²ம் ருத்விஜோ ஹரந்தி புத்ரா வா அந்த்யகர்மணே । யத ஏவ இத ஆக³த: அக்³நே: ஸகாஶாத் ஶ்ரத்³தா⁴த்³யாஹுதிக்ரமேண, யதஶ்ச பஞ்சப்⁴யோ(அ)க்³நிப்⁴ய: ஸம்பூ⁴த: உத்பந்ந: ப⁴வதி, தஸ்மை ஏவ அக்³நயே ஹரந்தி ஸ்வாமேவ யோநிம் அக்³நிம் ஆபாத³யந்தீத்யர்த²: ॥

‘வேத்த² யதி³தோ(அ)தி⁴ ப்ரஜா: ப்ரயந்தி’ (சா². உ. 5 । 3 । 2) இத்யயம் ப்ரஶ்ந: ப்ரத்யுபஸ்தி²தோ(அ)பாகர்தவ்யதயா । தத் தத்ர லோகம் ப்ரதி உத்தி²தாநாம் அதி⁴க்ருதாநாம் க்³ருஹமேதி⁴நாம் யே இத்த²ம் ஏவம் யதோ²க்தம் பஞ்சாக்³நித³ர்ஶநம் — த்³யுலோகாத்³யக்³நிப்⁴யோ வயம் க்ரமேண ஜாதா அக்³நிஸ்வரூபா: பஞ்சாக்³ந்யாத்மாந: — இத்யேவம் விது³: ஜாநீயு: । கத²மவக³ம்யதே இத்த²ம் விது³ரிதி க்³ருஹஸ்தா² ஏவ உச்யந்தே நாந்ய இதி । க்³ருஹஸ்தா²நாம் யே த்வநித்த²ம்வித³: கேவலேஷ்டாபூர்தத³த்தபரா: தே தூ⁴மாதி³நா சந்த்³ரம் க³ச்ச²ந்தீதி வக்ஷ்யதி । யே ச அரண்யோபலக்ஷிதா வைகா²நஸா: பரிவ்ராஜகாஶ்ச ஶ்ரத்³தா⁴ தப இத்யுபாஸதே, தேஷாம் ச இத்த²ம்வித்³பி⁴: ஸஹ அர்சிராதி³நா க³மநம் வக்ஷ்யதி, பாரிஶேஷ்யாத³க்³நிஹோத்ராஹுதிஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச க்³ருஹஸ்தா² ஏவ க்³ருஹ்யந்தே — இத்த²ம் விது³ரிதி । நநு ப்³ரஹ்மசாரிணோ(அ)ப்யக்³ருஹீதா க்³ராமஶ்ருத்யா அரண்யஶ்ருத்யா ச அநுபலக்ஷிதா வித்³யந்தே, கத²ம் பாரிஶேஷ்யஸித்³தி⁴: ? நைஷ தோ³ஷ: । புராணஸ்ம்ருதிப்ராமாண்யாத் ஊர்த்⁴வரேதஸாம் நைஷ்டி²கப்³ரஹ்மசாரிணாம் உத்தரேணார்யம்ண: பந்தா²: ப்ரஸித்³த⁴:, அத: தே(அ)ப்யரண்யவாஸிபி⁴: ஸஹ க³மிஷ்யந்தி । உபகுர்வாணகாஸ்து ஸ்வாத்⁴யாயக்³ரஹணார்தா² இதி ந விஶேஷநிர்தே³ஶார்ஹா: । நநு ஊர்த்⁴வரேதஸ்த்வம் சேத் உத்தரமார்க³ப்ரதிபத்திகாரணம் புராணஸ்ம்ருதிப்ராமாண்யாதி³ஷ்யதே, இத்த²ம்வித்த்வமநர்த²கம் ப்ராப்தம் । ந, க்³ருஹஸ்தா²ந்ப்ரத்யர்த²வத்த்வாத் । யே க்³ருஹஸ்தா² அநித்த²ம்வித³:, தேஷாம் ஸ்வபா⁴வதோ த³க்ஷிணோ தூ⁴மாதி³: பந்தா²: ப்ரஸித்³த⁴:, தேஷாம் ய இத்த²ம் விது³: ஸகு³ணம் வா அந்யத்³ப்³ரஹ்ம விது³:, ‘அத² யது³ சைவாஸ்மிஞ்ஶவ்யம் குர்வந்தி யதி³ ச நார்சிஷமேவ’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இதி லிங்கா³த் உத்தரேண தே க³ச்ச²ந்தி । நநு ஊர்த்⁴வரேதஸாம் க்³ருஹஸ்தா²நாம் ச ஸமாநே ஆஶ்ரமித்வே ஊர்த்⁴வரேதஸாமேவ உத்தரேண பதா² க³மநம் ந க்³ருஹஸ்தா²நாமிதி ந யுக்தம் அக்³நிஹோத்ராதி³வைதி³ககர்மபா³ஹுல்யே ச ஸதி ; நைஷ தோ³ஷ:, அபூதா ஹி தே — ஶத்ருமித்ரஸம்யோக³நிமித்தௌ ஹி தேஷாம் ராக³த்³வேஷௌ, ததா² த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ஹிம்ஸாநுக்³ரஹநிமித்தௌ, ஹிம்ஸாந்ருதமாயாப்³ரஹ்மசர்யாதி³ ச ப³ஹ்வஶுத்³தி⁴காரணமபரிஹார்யம் தேஷாம் , அதோ(அ)பூதா: । அபூதத்வாத் ந உத்தரேண பதா² க³மநம் । ஹிம்ஸாந்ருதமாயாப்³ரஹ்மசர்யாதி³பரிஹாராச்ச ஶுத்³தா⁴த்மாநோ ஹி இதரே, ஶத்ருமித்ரராக³த்³வேஷாதி³பரிஹாராச்ச விரஜஸ: ; தேஷாம் யுக்த உத்தர: பந்தா²: । ததா² ச பௌராணிகா: — ‘யே ப்ரஜாமீஷிரே(அ)தீ⁴ராஸ்தே ஶ்மஶாநாநி பே⁴ஜிரே । யே ப்ரஜாம் நேஷிரே தீ⁴ராஸ்தே(அ)ம்ருதத்வம் ஹி பே⁴ஜிரே’ ( ? ) இத்யாஹு: । இத்த²ம்விதா³ம் க்³ருஹஸ்தா²நாமரண்யவாஸிநாம் ச ஸமாநமார்க³த்வே(அ)ம்ருதத்வப²லே ச ஸதி, அரண்யவாஸிநாம் வித்³யாநர்த²க்யம் ப்ராப்தம் ; ததா² ச ஶ்ருதிவிரோத⁴: — ‘ந தத்ர த³க்ஷிணா யந்தி நாவித்³வாம்ஸஸ்தபஸ்விந:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 5 । 4 । 16) இதி, ‘ஸ ஏநமவிதி³தோ ந பு⁴நக்தி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 15) இதி ச விருத்³த⁴ம் । ந, ஆபூ⁴தஸம்ப்லவஸ்தா²நஸ்யாம்ருதத்வேந விவக்ஷிதத்வாத் । தத்ரைவோக்தம் பௌராணிகை: — ‘ஆபூ⁴தஸம்ப்லவம் ஸ்தா²நமம்ருதத்வம் ஹி பா⁴ஷ்யதே’ (வி. பு. 2 । 8 । 97) இதி । யச்ச ஆத்யந்திகமம்ருதத்வம் , தத³பேக்ஷயா ‘ந தத்ர த³க்ஷிணா யந்தி’ ‘ஸ ஏநமவிதி³தோ ந பு⁴நக்தி’ இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: — இத்யதோ ந விரோத⁴: । ‘ந ச புநராவர்தந்தே’ (சா². உ. 8 । 15 । 1) இதி ‘இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இத்யாதி³ ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி சேத் , ந ; ‘இமம் மாநவம்’ இதி விஶேஷணாத் ‘தேஷாமிஹ ந புநராவ்ருத்திரஸ்தி’ (ப்³ரு. மா. 6 । 1 । 18) இதி ச । யதி³ ஹி ஏகாந்தேநைவ நாவர்தேரந் , இமம் மாநவம் இஹ இதி ச விஶேஷணமநர்த²கம் ஸ்யாத் । இமமிஹ இத்யாக்ருதிமாத்ரமுச்யத இதி சேத் , ந ; அநாவ்ருத்திஶப்³தே³நைவ நித்யாநாவ்ருத்த்யர்த²ஸ்ய ப்ரதீதத்வாத் ஆக்ருதிகல்பநா அநர்தி²கா । அத: இமமிஹ இதி ச விஶேஷணார்த²வத்த்வாய அந்யத்ர ஆவ்ருத்தி: கல்பநீயா । ந ச ஸதே³கமேவாத்³விதீயமித்யேவம் ப்ரத்யயவதாம் மூர்த⁴ந்யநாட்³யா அர்சிராதி³மார்கே³ண க³மநம் , ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) ‘தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 9) ‘ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி । ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6)‘அத்ரைவ ஸமவலீயந்தே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிஶதேப்⁴ய: । நநு தஸ்மாஜ்ஜீவாது³ச்சிக்ரமிஷோ: ப்ராணா நோத்க்ராமந்தி ஸஹைவ க³ச்ச²ந்தீத்யயமர்த²: கல்ப்யத இதி சேத் ; ந, ‘அத்ரைவ ஸமவலீயந்தே’ இதி விஶேஷணாநர்த²க்யாத் , ‘ஸர்வே ப்ராணா அநூத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி ச ப்ராணைர்க³மநஸ்ய ப்ராப்தத்வாத் । தஸ்மாது³த்க்ராமந்தீத்யநாஶங்கைவைஷா । யதா³பி மோக்ஷஸ்ய ஸம்ஸாரக³திவைலக்ஷண்யாத்ப்ராணாநாம் ஜீவேந ஸஹ ஆக³மநமாஶங்க்ய தஸ்மாந்நோத்க்ராமந்தீத்யுச்யதே, ததா³பி ‘அத்ரைவ ஸமவலீயந்தே’ இதி விஶேஷணமநர்த²கம் ஸ்யாத் । ந ச ப்ராணைர்வியுக்தஸ்ய க³திருபபத்³யதே ஜீவத்வம் வா, ஸர்வக³தத்வாத்ஸதா³த்மநோ நிரவயவத்வாத் ப்ராணஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரமேவ ஹி அக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வஜ்ஜீவத்வபே⁴த³காரணமித்யத: தத்³வியோகே³ ஜீவத்வம் க³திர்வா ந ஶக்யா பரிகல்பயிதும் , ஶ்ருதயஶ்சேத்ப்ரமாணம் । ந ச ஸதோ(அ)ணுரவயவ: ஸ்பு²டிதோ ஜீவாக்²ய: ஸத்³ரூபம் சி²த்³ரீகுர்வந் க³ச்ச²தீதி ஶக்யம் கல்பயிதும் । தஸ்மாத் ‘தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 6) இதி ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸகஸ்ய ப்ராணை: ஸஹ நாட்³யா க³மநம் , ஸாபேக்ஷமேவ ச அம்ருதத்வம் , ந ஸாக்ஷாந்மோக்ஷ இதி க³ம்யதே, ‘தத³பராஜிதா பூஸ்ததை³ரம் மதீ³யம் ஸர:’ (சா². உ. 8 । 5 । 3) இத்யாத்³யுக்த்வா ‘தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோக:’ (சா². உ. 8 । 5 । 4) இதி விஶேஷணாத் ॥

அத: பஞ்சாக்³நிவிதோ³ க்³ருஹஸ்தா²:, யே ச இமே அரண்யே வாநப்ரஸ்தா²: பரிவ்ராஜகாஶ்ச ஸஹ நைஷ்டி²கப்³ரஹ்மசாரிபி⁴: ஶ்ரத்³தா⁴ தப இத்யேவமாத்³யுபாஸதே ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நாஸ்தபஸ்விநஶ்சேத்யர்த²: ; உபாஸநஶப்³த³ஸ்தாத்பர்யார்த²: ; இஷ்டாபூர்தே த³த்தமித்யுபாஸத இதி யத்³வத் । ஶ்ருத்யந்தராத் யே ச ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யமுபாஸதே, தே ஸர்வே அர்சிஷம் அர்சிரபி⁴மாநிநீம் தே³வதாம் அபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி ப்ரதிபத்³யந்தே । ஸமாநமந்யத் சதுர்த²க³திவ்யாக்²யாநேந । ஏஷ தே³வயாந: பந்தா² வ்யாக்²யாத: ஸத்யலோகாவஸாந:, ந அண்டா³த்³ப³ஹி:, ‘யத³ந்தராபிதரம் மாதரம் ச’ (ரு. 10 । 88 । 15) இதி மந்த்ரவர்ணாத் ॥

அதே²த்யர்தா²ந்தரப்ரஸ்தாவநார்த²:, ய இமே க்³ருஹஸ்தா²: க்³ராமே, க்³ராம இதி க்³ருஹஸ்தா²நாமஸாதா⁴ரணம் விஶேஷணம் அரண்யவாஸிப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் — யதா² வாநப்ரஸ்த²பரிவ்ராஜகாநாமரண்யம் விஶேஷணம் க்³ருஹஸ்தே²ப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் , தத்³வத் ; இஷ்டாபூர்தே இஷ்டமக்³நிஹோத்ராதி³ வைதி³கம் கர்ம, பூர்தம் வாபீகூபதடா³கா³ராமாதி³கரணம் ; த³த்தம் ப³ஹிர்வேதி³ யதா²ஶக்த்யர்ஹேப்⁴யோ த்³ரவ்யஸம்விபா⁴கோ³ த³த்தம் ; இதி ஏவம்வித⁴ம் பரிசரணபரித்ராணாதி³ உபாஸதே, இதி—ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரகாரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் । தே த³ர்ஶநவர்ஜிதத்வாத்³தூ⁴மம் தூ⁴மாபி⁴மாநிநீம் தே³வதாம் அபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி ப்ரதிபத்³யந்தே । தயா அதிவாஹிதா தூ⁴மாத்³ராத்ரிம் ராத்ரிதே³வதாம் ராத்ரேரபரபக்ஷதே³வதாம் ஏவமேவ க்ருஷ்ணபக்ஷாபி⁴மாநிநீம் அபரபக்ஷாத் யாந்ஷண்மாஸாந் த³க்ஷிணா த³க்ஷிணாம் தி³ஶமேதி ஸவிதா, தாந்மாஸாந் த³க்ஷிணாயநஷண்மாஸாபி⁴மாநிநீர்தே³வதா: ப்ரதிபத்³யந்த இத்யர்த²: । ஸங்க⁴சாரிண்யோ ஹி ஷண்மாஸதே³வதா இதி மாஸாநிதி ப³ஹுவசநப்ரயோக³: தாஸு । நைதே கர்மிண: ப்ரக்ருதா: ஸம்வத்ஸரம் ஸம்வத்ஸராபி⁴மாநிநீம் தே³வதாமபி⁴ப்ராப்நுவந்தி । குத: புந: ஸம்வத்ஸரப்ராப்திப்ரஸங்க³:, யத: ப்ரதிஷித்⁴யதே ? அஸ்தி ஹி ப்ரஸங்க³: — ஸம்வத்ஸரஸ்ய ஹி ஏகஸ்யாவயவபூ⁴தே த³க்ஷிணோத்தராயணே, தத்ர அர்சிராதி³மார்க³ப்ரவ்ருத்தாநாமுத³க³யநமாஸேப்⁴யோ(அ)வயவிந: ஸம்வத்ஸரஸ்ய ப்ராப்திருக்தா ; அத: இஹாபி தத³வயவபூ⁴தாநாம் த³க்ஷிணாயநமாஸாநாம் ப்ராப்திம் ஶ்ருத்வா தத³வயவிந: ஸம்வத்ஸரஸ்யாபி பூர்வவத்ப்ராப்திராபந்நேதி । அத: தத்ப்ராப்தி: ப்ரதிவித்⁴யதே — நைதே ஸம்வத்ஸரமபி⁴ப்ராப்நுவந்தீதி ॥

மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் பித்ருலோகாதா³காஶம் ஆகாஶாச்சந்த்³ரமஸம் । கோ(அ)ஸௌ, யஸ்தை: ப்ராப்யதே சந்த்³ரமா: ? ய ஏஷ த்³ருஶ்யதே(அ)ந்தரிக்ஷே ஸோமோ ராஜா ப்³ராஹ்மணாநாம் , தத³ந்நம் தே³வாநாம் , தம் சந்த்³ரமஸமந்நம் தே³வா இந்த்³ராத³யோ ப⁴க்ஷயந்தி । அதஸ்தே தூ⁴மாதி³நா க³த்வா சந்த்³ரபூ⁴தா: கர்மிணோ தே³வைர்ப⁴க்ஷ்யந்தே । நநு அநர்தா²ய இஷ்டாதி³கரணம் , யத்³யந்நபூ⁴தா தே³வைர்ப⁴க்ஷ்யேரந் । நைஷ தோ³ஷ:, அந்நமித்யுபகரணமாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் — ந ஹி தே கப³லோத்க்ஷேபேண தே³வைர்ப⁴க்ஷ்யந்தே கம் தர்ஹி, உபகரணமாத்ரம் தே³வாநாம் ப⁴வந்தி தே, ஸ்த்ரீபஶுப்⁴ருத்யாதி³வத் , த்³ருஷ்டஶ்சாந்நஶப்³த³ உபகரணேஷு — ஸ்த்ரியோ(அ)ந்நம் பஶவோ(அ)ந்நம் விஶோ(அ)ந்நம் ராஜ்ஞாமித்யாதி³ । ந ச தேஷாம் ஸ்த்ர்யாதீ³நாம் புருஷோபபோ⁴க்³யத்வே(அ)ப்யுபபோ⁴கோ³ நாஸ்தி । தஸ்மாத்கர்மிணோ தே³வாநாமுபபோ⁴க்³யா அபி ஸந்த: ஸுகி²நோ தே³வை: க்ரீட³ந்தி । ஶரீரம் ச தேஷாம் ஸுகோ²பபோ⁴க³யோக்³யம் சந்த்³ரமண்ட³லே ஆப்யமாரப்⁴யதே । தது³க்தம் புரஸ்தாத் — ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³தா³ ஆபோ த்³யுலோகாக்³நௌ ஹுதா: ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதீதி । தா ஆப: கர்மஸமவாயிந்ய: இதரைஶ்ச பூ⁴தைரநுக³தா த்³யுலோகம் ப்ராப்ய சந்த்³ரத்வமாபந்நா: ஶரீராத்³யாரம்பி⁴கா இஷ்டாத்³யுபாஸகாநாம் ப⁴வந்தி । அந்த்யாயாம் ச ஶரீராஹுதாவக்³நௌ ஹுதாயாமக்³நிநா த³ஹ்யமாநே ஶரீரே தது³த்தா² ஆபோ தூ⁴மேந ஸஹ ஊர்த்⁴வம் யஜமாநமாவேஷ்ட்ய சந்த்³ரமண்ட³லம் ப்ராப்ய குஶம்ருத்திகாஸ்தா²நீயா பா³ஹ்யஶரீராரம்பி⁴கா ப⁴வந்தி । ததா³ரப்³தே⁴ந ச ஶரீரேண இஷ்டாதி³ப²லமுபபு⁴ஞ்ஜாநா ஆஸதே ॥

யாவத் தது³பபோ⁴க³நிமித்தஸ்ய கர்மண: க்ஷய:, ஸம்பதந்தி யேநேதி ஸம்பாத: கர்மண: க்ஷய: யாவத்ஸம்பாதம் யாவத்கர்மண: க்ஷய இத்யர்த²:, தாவத் தஸ்மிம்ஶ்சந்த்³ரமண்ட³லே உஷித்வா அத² அநந்தரம் ஏதமேவ வக்ஷ்யமாணமத்⁴வாநம் மார்க³ம் புநர்நிவர்தந்தே । புநர்நிவர்தந்த இதி ப்ரயோகா³த்பூர்வமப்யஸக்ருச்சந்த்³ரமண்ட³லம் க³தா நிவ்ருத்தாஶ்ச ஆஸந்நிதி க³ம்யதே । தஸ்மாதி³ஹ லோகே இஷ்டாதி³கர்மோபசித்ய சந்த்³ரம் க³ச்ச²ந்தி ; தத்க்ஷயே ச ஆவர்தந்தே ; க்ஷணமாத்ரமபி தத்ர ஸ்தா²தும் ந லப்⁴யதே, ஸ்தி²திநிமித்தகர்மக்ஷயாத் — ஸ்நேஹக்ஷயாதி³வ ப்ரதீ³பஸ்ய ॥

தத்ர கிம் யேந கர்மணா சந்த்³ரமண்ட³லமாரூடா⁴ஸ்தஸ்ய ஸர்வஸ்யக்ஷயே தஸ்மாத³வரோஹணம் , கிம் வா ஸாவஶேஷ இதி । கிம் தத: ? யதி³ ஸர்வஸ்யைவ க்ஷய: கர்மண:, சந்த்³ரமண்ட³லஸ்த²ஸ்யைவ மோக்ஷ: ப்ராப்நோதி ; திஷ்ட²து தாவத்தத்ரைவ, மோக்ஷ: ஸ்யாத் , ந வேதி ; தத ஆக³தஸ்ய இஹ ஶரீரோபபோ⁴கா³தி³ ந ஸம்ப⁴வதி । ‘தத: ஶேஷேண’ (கௌ³. த⁴. 2 । 2 । 29) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴ஶ்ச ஸ்யாத் । நந்விஷ்டாபூர்தத³த்தவ்யதிரேகேணாபி மநுஷ்யலோகே ஶரீரோபபோ⁴க³நிமித்தாநி கர்மாண்யநேகாநி ஸம்ப⁴வந்தி, ந ச தேஷாம் சந்த்³ரமண்ட³லே உபபோ⁴க³:, அதோ(அ)க்ஷீணாநி தாநி ; யந்நிமித்தம் சந்த்³ரமண்ட³லமாரூட⁴:, தாந்யேவ க்ஷீணாநீத்யவிரோத⁴: ; ஶேஷஶப்³த³ஶ்ச ஸர்வேஷாம் கர்மத்வஸாமாந்யாத³விருத்³த⁴: ; அத ஏவ ச தத்ரைவ மோக்ஷ: ஸ்யாதி³தி தோ³ஷாபா⁴வ: ; விருத்³தா⁴நேகயோந்யுபபோ⁴க³ப²லாநாம் ச கர்மணாம் ஏகைகஸ்ய ஜந்தோராரம்ப⁴கத்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச ஏகஸ்மிஞ்ஜந்மநி ஸர்வகர்மணாம் க்ஷய உபபத்³யதே, ப்³ரஹ்மஹத்யாதே³ஶ்ச ஏகைகஸ்ய கர்மண அநேகஜந்மாரம்ப⁴கத்வஸ்மரணாத் , ஸ்தா²வராதி³ப்ராப்தாநாம் ச அத்யந்தமூடா⁴நாமுத்கர்ஷஹேதோ: கர்மண ஆரம்ப⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத் । க³ர்ப⁴பூ⁴தாநாம் ச ஸ்ரம்ஸமாநாநாம் கர்மாஸம்ப⁴வே ஸம்ஸாராநுபபத்தி: । தஸ்மாத் ந ஏகஸ்மிஞ்ஜந்மநி ஸர்வேஷாம் கர்மணாமுபபோ⁴க³: ॥

யத்து கைஶ்சிது³ச்யதே — ஸர்வகர்மாஶ்ரயோபமர்தே³ந ப்ராயேண கர்மணாம் ஜந்மாரம்ப⁴கத்வம் । தத்ர காநிசித்கர்மாண்யநாரம்ப⁴கத்வேநைவ திஷ்ட²ந்தி காநிசிஜ்ஜந்ம ஆரப⁴ந்த இதி நோபபத்³யதே, மரணஸ்ய ஸர்வகர்மாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வாத் , ஸ்வகோ³சராபி⁴வ்யஞ்ஜகப்ரதீ³பவதி³தி । தத³ஸத் , ஸர்வஸ்ய ஸர்வாத்மகத்வாப்⁴யுபக³மாத் — ந ஹி ஸர்வஸ்ய ஸர்வாத்மகத்வே தே³ஶகாலநிமித்தாவருத்³த⁴த்வாத்ஸர்வாத்மநோபமர்த³: கஸ்யசித்க்வசித³பி⁴வ்யக்திர்வா ஸர்வாத்மநோபபத்³யதே, ததா² கர்மணாமபி ஸாஶ்ரயாணாம் ப⁴வேத் — யதா² ச பூர்வாநுபூ⁴தமநுஷ்யமயூரமர்கடாதி³ஜந்மாபி⁴ஸம்ஸ்க்ருதா: விருத்³தா⁴நேகவாஸநா: மர்கடத்வப்ராபகேந கர்மணா மர்கடஜந்ம ஆரப⁴மாணேந நோபம்ருத்³யந்தே — ததா² கர்மண்யப்யந்யஜந்மப்ராப்திநிமித்தாநி நோபம்ருத்³யந்த இதி யுக்தம் । யதி³ ஹி ஸர்வா: பூர்வஜந்மாநுப⁴வவாஸநா: உபம்ருத்³யேரந் , மர்கடஜந்மநிமித்தேந கர்மணா மர்கடஜந்மந்யாரப்³தே⁴ மர்கடஸ்ய ஜாதமாத்ரஸ்ய மாது: ஶாகா²யா: ஶாகா²ந்தரக³மநே மாதுருத³ரஸம்லக்³நத்வாதி³கௌஶலம் ந ப்ராப்நோதி, இஹ ஜந்மந்யநப்⁴யஸ்தத்வாத் । ந ச அதீதாநந்தரஜந்மநி மர்கடத்வமேவ ஆஸீத்தஸ்யேதி ஶக்யம் வக்தும் , ‘தம் வித்³யாகர்மணீ ஸமந்வாரபே⁴தே பூர்வப்ரஜ்ஞா ச’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத்³வாஸநாவந்நாஶேஷகர்மோபமர்த³ இதி ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வ: । யத ஏவம் , தஸ்மாச்சே²ஷேணோபபு⁴க்தாத்கர்மண: ஸம்ஸார உபபத்³யத இதி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: ॥

கோ(அ)ஸாவத்⁴வா யம் ப்ரதி நிவர்தந்த இதி, உச்யதே — யதே²தம் யதா²க³தம் நிவர்தந்தே । நநு மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் பித்ருலோகாதா³காஶமாகாஶாச்சந்த்³ரமஸமிதி க³மநக்ரம உக்த:, ந ததா² நிவ்ருத்தி: ; கிம் தர்ஹி, ஆகாஶாத்³வாயுமித்யாதி³ ; கத²ம் யதே²தமித்யுச்யதே । நைஷ தோ³ஷ:, ஆகாஶப்ராப்தேஸ்துல்யத்வாத்ப்ருதி²வீப்ராப்தேஶ்ச । ந ச அத்ர யதே²தமேவேதி நியம:, அநேவம்வித⁴மபி நிவர்தந்தே ; புநர்நிவர்தந்த இதி து நியம: । அத உபலக்ஷணார்த²மேதத் — யத்³யதே² தமிதி । அதோ பௌ⁴திகமாகாஶம் தாவத்ப்ரதிபத்³யந்தே — யாஸ்தேஷாம் சந்த்³ரமண்ட³லே ஶரீராரம்பி⁴கா ஆப ஆஸந் , தாஸ்தேஷாம் தத்ரோபபோ⁴க³நிமித்தாநாம் கர்மணாம் க்ஷயே விலீயந்தே — க்⁴ருதஸம்ஸ்தா²நமிவாக்³நிஸம்யோகே³, தா விலீநா அந்தரிக்ஷஸ்தா² ஆகாஶபூ⁴தா இதி ஸூக்ஷ்மா: ப⁴வந்தி । தா அந்தரிக்ஷாத்³வாயுர்ப⁴வந்தி, வாயுப்ரதிஷ்டா வாயுபூ⁴தா இதஶ்சாமுதஶ்ச ஊஹ்யமாநா: தாபி⁴: ஸஹ க்ஷீணகர்மா வாயுபூ⁴தோ ப⁴வதி । வாயுர்பூ⁴த்வா தாபி⁴: ஸஹைவ தூ⁴மோ ப⁴வதி । தூ⁴மோ பூ⁴த்வா அப்⁴ரம் அப்³ப⁴ரணமாத்ரரூபோ ப⁴வதி ॥

அப்⁴ரம் பூ⁴த்வா தத: ஸேசநஸமர்தோ² மேகோ⁴ ப⁴வதி ; மேகோ⁴ பூ⁴த்வா உந்நதேஷு ப்ரதே³ஶேஷ்வத² ப்ரவர்ஷதி ; வர்ஷதா⁴ராரூபேண ஶேஷகர்மா பததீத்யர்த²: । த இஹ வ்ரீஹியவா ஓஷதி⁴வநஸ்பதயஸ்திலமாஷா இத்யேவம்ப்ரகாரா ஜாயந்தே ; க்ஷீணகர்மணாமநேகத்வாத் ப³ஹுவசநநிர்தே³ஶ: । மேகா⁴தி³ஷு பூர்வேஷ்வேகரூபத்வாத் ஏகவசநநிர்தே³ஶ: । யஸ்மாத்³கி³ரிதடது³ர்க³நதீ³ஸமுத்³ராரண்யமருதே³ஶாதி³ஸம்நிவேஶஸஹஸ்ராணி வர்ஷதா⁴ராபி⁴: பதிதாநாம் , அத: தஸ்மாத்³தே⁴தோ: வை க²லு து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம் து³ர்நிஷ்க்ரமணம் து³ர்நி:ஸரணம் — யதோ கி³ரிதடாது³த³கஸ்ரோதஸோஹ்யமாநா நதீ³: ப்ராப்நுவந்தி, தத: ஸமுத்³ரம் , ததோ மகராதி³பி⁴ர்ப⁴க்ஷ்யந்தே ; தே(அ)ப்யந்யேந ; தத்ரைவ ச ஸஹ மகரேண ஸமுத்³ரே விலீநா: ஸமுத்³ராம்போ⁴பி⁴ர்ஜலத⁴ரைராக்ருஷ்டா: புநர்வர்ஷதா⁴ராம்பி⁴ர்மருதே³ஶே ஶிலாதடே வா அக³ம்யே பதிதாஸ்திஷ்ட²ந்தி, கதா³சித்³வ்யாலம்ருகா³தி³பீதா ப⁴க்ஷிதாஶ்சாந்யை: தே(அ)ப்யந்யைரித்யேவம்ப்ரகாரா: பரிவர்தேரந் ; கதா³சித³ப⁴க்ஷ்யேஷு ஸ்தா²வரேஷு ஜாதாஸ்தத்ரைவ ஶுஷ்யேரந் ; ப⁴க்ஷ்யேஷ்வபி ஸ்தா²வரேஷு ஜாதாநாம் ரேத:ஸிக்³தே³ஹஸம்ப³ந்தோ⁴ து³ர்லப⁴ ஏவ, ப³ஹுத்வாத்ஸ்தா²வராணாம் — இத்யதோ து³ர்நிஷ்க்ரமணத்வம் । அத²வா அத: அஸ்மாத்³வ்ரீஹியவாதி³பா⁴வாத் து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம் து³ர்நிர்க³மதரம் । து³ர்நிஷ்ப்ரபரமிதி தகார ஏகோ லுப்தோ த்³ரஷ்டவ்ய: ; வ்ரீஹியவாதி³பா⁴வோ து³ர்நிஷ்ப்ரபத:, தஸ்மாத³பி து³ர்நிஷ்ப்ரபதாத்³ரேத:ஸிக்³தே³ஹஸம்ப³ந்தோ⁴ து³ர்நிஷ்ப்ரபததர இத்யர்த²: ; யஸ்மாதூ³ர்த்⁴வரேதோபி⁴ர்பா³லை: பும்ஸ்த்வரஹிதை: ஸ்த²விரைர்வா ப⁴க்ஷிதா அந்தராலே ஶீர்யந்தே, அநேகத்வாத³ந்நாதா³நாம் । கதா³சித்காகதாலீயவ்ருத்த்யா ரேத:ஸிக்³பி⁴ர்ப⁴க்ஷ்யந்தே யதா³, ததா³ ரேத:ஸிக்³பா⁴வம் க³தாநாம் கர்மணோ வ்ருத்திலாப⁴: । கத²ம் ? யோ யோ ஹி அந்நமத்தி அநுஶயிபி⁴: ஸம்ஶ்லிஷ்டம் ரேத:ஸிக் , யஶ்ச ரேத: ஸிஞ்சதி ருதுகாலே யோஷிதி, தத்³பூ⁴ய ஏவ ததா³க்ருதிரேவ ப⁴வதி ; தத³வயவாக்ருதிபூ⁴யஸ்த்வம் பூ⁴ய இத்யுச்யதே ரேதோரூபேண யோஷிதோ க³ர்பா⁴ஶயே(அ)ந்த: ப்ரவிஷ்டோ(அ)நுஶயீ, ரேதஸோ ரேத:ஸிகா³க்ருதிபா⁴விதத்வாத் , ‘ஸர்வேப்⁴யோ(அ)ங்கே³ப்⁴யஸ்தேஜ: ஸம்பூ⁴தம்’ (ஐ. உ. 2 । 1 । 1) இதி ஹி ஶ்ருத்யந்தராத் । அதோ ரேத:ஸிகா³க்ருதிரேவ ப⁴வதீத்யர்த²: । ததா² ஹி புருஷாத்புருஷோ ஜாயதே கோ³ர்க³வாக்ருதிரேவ ந ஜாத்யந்தராக்ருதி:, தஸ்மாத்³யுக்தம் தத்³பூ⁴ய ஏவ ப⁴வதீதி ॥

யே த்வந்யே அநுஶயிப்⁴யஶ்சந்த்³ரமண்ட³லமநாருஹ்ய இஹைவ பாபகர்மபி⁴ர்கோ⁴ரைர்வ்ரீஹியவாதி³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யந்தே, புநர்மநுஷ்யாதி³பா⁴வம் , தேஷாம் நாநுஶயிநாமிவ து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம் । கஸ்மாத் ? கர்மணா ஹி தைர்வ்ரீஹியவாதி³தே³ஹ உபாத்த இதி தது³பபோ⁴க³நிமித்தக்ஷயே வ்ரீஹ்யாதி³ஸ்தம்ப³தே³ஹவிநாஶே யதா²கர்மார்ஜிதம் தே³ஹாந்தரம் நவம் நவம் ஜலூகாவத்ஸங்க்ரமந்தே ஸவிஜ்ஞாநா ஏவ ‘ஸவிஜ்ஞாநோ ப⁴வதி ஸவிஜ்ஞாநமேவாந்வவக்ராமதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । யத்³யப்யுபஸம்ஹ்ருதகரணா: ஸந்தோ தே³ஹாந்தரம் க³ச்ச²ந்தி, ததா²பி ஸ்வப்நவத் தே³ஹாந்தரப்ராப்திநிமித்தகர்மோத்³பா⁴விதவாஸநாஜ்ஞாநேந ஸவிஜ்ஞாநா ஏவ தே³ஹாந்தரம் க³ச்ச²ந்தி, ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத் । ததா² அர்சிராதி³நா தூ⁴மாதி³நா ச க³மநம் ஸ்வப்நம் இவோத்³பூ⁴தவிஜ்ஞாநேந, லப்³த⁴வ்ருத்திகர்மநிமித்தத்வாத்³க³மநஸ்ய । ந ததா² அநுஶயிநாம் வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வேந ஜாதாநாம் ஸவிஜ்ஞாநமேவ ரேத:ஸிக்³யோஷித்³தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴ உபபத்³யதே, ந ஹி வ்ரீஹ்யாதி³லவநகண்ட³நபேஷணாதௌ³ ச ஸவிஜ்ஞாநாநாம் ஸ்தி²திரஸ்தி । நநு சந்த்³ரமண்ட³லாத³ப்யவரோஹதாம் தே³ஹாந்தரக³மநஸ்ய துல்யத்வாத் ஜலூகாவத்ஸவிஜ்ஞாநதைவ யுக்தா, ததா² ஸதி கோ⁴ரோ நரகாநுப⁴வ இஷ்டாபூர்தாதி³காரிணாம் சந்த்³ரமண்ட³லாதா³ரப்⁴ய ப்ராப்தோ யாவத்³ப்³ராஹ்மணாதி³ஜந்ம ; ததா² ச ஸதி, அநர்தா²யைவ இஷ்டாபூர்தாத்³யுபாஸநம் விஹிதம் ஸ்யாத் ; ஶ்ருதேஶ்ச அப்ராமாண்யம் ப்ராப்தம் , வைதி³காநாம் கர்மணாம் அநர்தா²நுப³ந்தி⁴த்வாத் । ந, வ்ருக்ஷாரோஹணபதநவத்³விஶேஷஸம்ப⁴வாத் — தே³ஹாத்³தே³ஹாந்தரம் ப்ரதிபித்ஸோ: கர்மணோ லப்³த⁴வ்ருத்தித்வாத் கர்மணோத்³பா⁴விதேந விஜ்ஞாநேந ஸவிஜ்ஞாநத்வம் யுக்தம் — வ்ருக்ஷாக்³ரமாரோஹத இவ ப²லம் ஜிக்⁴ருக்ஷோ: । ததா² அர்சிராதி³நா க³ச்ச²தாம் ஸவிஜ்ஞாநத்வம் ப⁴வேத் ; தூ⁴மாதி³நா ச சந்த்³ரமண்ட³லமாருருக்ஷதாம் । ந ததா² சந்த்³ரமண்ட³லாத³வருருக்ஷதாம் வ்ருக்ஷாக்³ராதி³வ பததாம் ஸசேதநத்வம் — யதா² ச முத்³க³ராத்³யபி⁴ஹதாநாம் தத³பி⁴கா⁴தவேத³நாநிமித்தஸம்மூர்சி²தப்ரதிப³த்³த⁴கரணாநாம் ஸ்வதே³ஹேநைவ தே³ஶாத்³தே³ஶாந்தரம் நீயமாநாநாம் விஜ்ஞாநஶூந்யதா த்³ருஷ்டா, ததா² சந்த்³ரமண்ட³லாத் மாநுஷாதி³தே³ஹாந்தரம் ப்ரதி அவருருக்ஷதாம் ஸ்வர்க³போ⁴க³நிமித்தகர்மக்ஷயாத் ம்ருதி³தாப்³தே³ஹாநாம் ப்ரதிப³த்³த⁴கரணாநாம் । அத: தே அபரித்யக்ததே³ஹபீ³ஜபூ⁴தாபி⁴ரத்³பி⁴: மூர்சி²தா இவ ஆகாஶாதி³க்ரமேண இமாமவருஹ்ய கர்மநிமித்தஜாதிஸ்தா²வரதே³ஹை: ஸம்ஶ்லிஷ்யந்தே ப்ரதிப³த்³த⁴கரணதயா அநுத்³பூ⁴தவிஜ்ஞாநா ஏவ । ததா² லவநகண்ட³நபேஷணஸம்ஸ்காரப⁴க்ஷணரஸாதி³பரிணாமரேத:ஸேககாலேஷு மூர்சி²தவதே³வ, தே³ஹாந்தராரம்ப⁴கஸ்ய கர்மணோ(அ)லப்³த⁴வ்ருத்தித்வாத் । தே³ஹபீ³ஜபூ⁴தாப்ஸம்ப³ந்தா⁴பரித்யாகே³நைவ ஸர்வாஸ்வவஸ்தா²ஸு வர்தந்த இதி ஜலூகாவத் சேதநாவத்த்வம் ந விருத்⁴யதே । அந்தராலே த்வவிஜ்ஞாநம் மூர்சி²தவதே³வேத்யதோ³ஷ: । ந ச வைதி³காநாம் கர்மணாம் ஹிம்ஸாயுக்தத்வேநோப⁴யஹேதுத்வம் ஶக்யமநுமாதும் , ஹிம்ஸாயா: ஶாஸ்த்ரசோதி³தத்வாத் । ‘அஹிம்ஸந்ஸர்வபூ⁴தாந்யந்யத்ர தீர்தே²ப்⁴ய:’ (சா². உ. 8 । 15 । 1) இதி ஶ்ருதே: ஶாஸ்த்ரசோதி³தாயா ஹிம்ஸாயா ந அத⁴ர்மஹேதுத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே । அப்⁴யுபக³தே(அ)ப்யத⁴ர்மஹேதுத்வே மந்த்ரைர்விஷாதி³வத் தத³பநயோபபத்தே: ந து³:க²கார்யாரம்ப⁴ணோபபத்தி: வைதி³காநாம் கர்மணாம் — மந்த்ரேணேவ விஷப⁴க்ஷணஸ்யேதி ॥

தத் தத்ர தேஷ்வநுஶயிநாம் யே இஹ லோகே ரமணீயம் ஶோப⁴நம் சரணம் ஶீலம் யேஷாம் தே ரமணீயசரணேநோபலக்ஷித: ஶோப⁴நோ(அ)நுஶய: புண்யம் கர்ம யேஷாம் தே — ரமணீயசரணா: உச்யந்தே ; க்ரௌர்யாந்ருதமாயாவர்ஜிதாநாம் ஹி ஶக்ய உபலக்ஷயிதும் ஶுபா⁴நுஶயஸத்³பா⁴வ: ; தேநாநுஶயேந புண்யேந கர்மணா சந்த்³ரமண்ட³லே பு⁴க்தஶேஷேண அப்⁴யாஶோ ஹ க்ஷிப்ரமேவ, யதி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் , தே ரமணீயாம் க்ரௌர்யாதி³வர்ஜிதாம் யோநிமாபத்³யேரந் ப்ராப்நுயு: ப்³ராஹ்மணயோநிம் வா க்ஷத்ரியயோநிம் வா வைஶ்யயோநிம் வா ஸ்வகர்மாநுரூபேண । அத² புநர்யேதத்³விபரீதா: கபூயசரணோபலக்ஷிதகர்மாண: அஶுபா⁴நுஶயா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே கபூயாம் யதா²கர்ம யோநிமாபத்³யேரந் கபூயாமேவ த⁴ர்மஸம்ப³ந்த⁴வர்ஜிதாம் ஜுகு³ப்ஸிதாம் யோநிமாபத்³யேரந் ஶ்வயோநிம் வா ஸூகரயோநிம் வா சண்டா³லயோநிம் வா ஸ்வகர்மாநுரூபேணைவ ॥

யே து ரமணீயசரணா த்³விஜாதய:, தே ஸ்வகர்மஸ்தா²ஶ்சேதி³ஷ்டாதி³காரிண:, தே தூ⁴மாதி³க³த்யா க³ச்ச²ந்த்யாக³ச்ச²ந்தி ச புந: புந:, க⁴டீயந்த்ரவத் । வித்³யாம் சேத்ப்ராப்நுயு:, ததா³ அர்சிராதி³நா க³ச்ச²ந்தி ; யதா³ து ந வித்³யாஸேவிநோ நாபி இஷ்டாதி³கர்ம ஸேவம்தே, ததா³ அதை²தயோ: பதோ²: யதோ²க்தயோரர்சிர்தூ⁴மாதி³லக்ஷணயோ: ந கதரேண அந்யதரேண சநாபி யந்தி । தாநீமாநி பூ⁴தாநி க்ஷுத்³ராணி த³ம்ஶமஶககீடாதீ³ந்யஸக்ருதா³வர்தீநி ப⁴வந்தி । அத: உப⁴யமார்க³பரிப்⁴ரஷ்டா ஹி அஸக்ருஜ்ஜாயந்தே ம்ரியந்தே ச இத்யர்த²: । தேஷாம் ஜநநமரணஸந்ததேரநுகரணமித³முச்யதே । ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வ இதி ஈஶ்வரநிமித்தசேஷ்டா உச்யதே । ஜநநமரணலக்ஷணேநைவ காலயாபநா ப⁴வதி, ந து க்ரியாஸு ஶோப⁴நேஷு போ⁴கே³ஷு வா காலோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: । ஏதத் க்ஷுத்³ரஜந்துலக்ஷணம் த்ருதீயம் பூர்வோக்தௌ பந்தா²நாவபேக்ஷ்ய ஸ்தா²நம் ஸம்ஸரதாம் , யேநைவம் த³க்ஷிணமார்க³கா³ அபி புநராக³ச்ச²ந்தி, அநதி⁴க்ருதாநாம் ஜ்ஞாநகர்மணோரக³மநமேவ த³க்ஷிணேந பதே²தி, தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே । பஞ்சமஸ்து ப்ரஶ்ந: பஞ்சாக்³நிவித்³யயா வ்யாக்²யாத: । ப்ரத²மோ த³க்ஷிணோத்தரமார்கா³ப்⁴யாமபாக்ருத: । த³க்ஷிணோத்தரயோ: பதோ²ர்வ்யாவர்தநாபி — ம்ருதாநாமக்³நௌ ப்ரக்ஷேப: ஸமாந:, ததோ வ்யாவர்த்ய அந்யே(அ)ர்சிராதி³நா யந்தி, அந்யே தூ⁴மாதி³நா, புநருத்தரத³க்ஷிணாயநே ஷண்மாஸாந்ப்ராப்நுவந்த: ஸம்யுஜ்ய புநர்வ்யாவர்தந்தே, அந்யே ஸம்வத்ஸரமந்யே மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் —

இதி வ்யாக்²யாதா । புநராவ்ருத்திரபி க்ஷீணாநுஶயாநாம் சந்த்³ரமண்ட³லாதா³காஶாதி³க்ரமேண உக்தா । அமுஷ்ய லோகஸ்யாபூரணம் ஸ்வஶப்³தே³நைவோக்தம் — தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யத இதி । யஸ்மாதே³வம் கஷ்டா ஸம்ஸாரக³தி:, தஸ்மாஜ்ஜுகு³ப்ஸேத । யஸ்மாச்ச ஜந்மமரணஜநிதவேத³நாநுப⁴வக்ருதக்ஷணா: க்ஷுத்³ரஜந்தவோ த்⁴வாந்தே ச கோ⁴ரே து³ஸ்தரே ப்ரவேஶிதா: — ஸாக³ர இவ அகா³தே⁴(அ)ப்லவே நிராஶாஶ்சோத்தரணம் ப்ரதி, தஸ்மாச்சைவம்விதா⁴ம் ஸம்ஸாரக³தி ஜுகு³ப்ஸேத பீ³ப⁴த்ஸேத க்⁴ருணீ ப⁴வேத் — மா பூ⁴தே³வம்விதே⁴ ஸம்ஸாரமஹோத³தௌ⁴ கோ⁴ரே பாத இதி । ததே³தஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ: ஶ்லோக: பஞ்சாக்³நிவித்³யாஸ்துதயே ॥

ஸ்தேநோ ஹிரண்யஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸுவர்ணஸ்ய ஹர்தா, ஸுராம் பிப³ந் , ப்³ராஹ்மண: ஸந் , கு³ரோஶ்ச தல்பம் தா³ராநாவஸந் , ப்³ரஹ்மஹா ப்³ராஹ்மணஸ்ய ஹந்தா சேத்யேதே பதந்தி சத்வார: । பஞ்சமஶ்ச தை: ஸஹ ஆசரந்நிதி ॥

அத² ஹ புந: யோ யதோ²க்தாந்பஞ்சாக்³நீந்வேத³, ஸ தைரப்யாசரந் மஹாபாதகிபி⁴: ஸஹ ந பாப்மநா லிப்யதே, ஶுத்³த⁴ ஏவ । தேந பஞ்சாக்³நித³ர்ஶநேந பாவித: யஸ்மாத்பூத:, புண்யோ லோக: ப்ராஜாபத்யாதி³ர்யஸ்ய ஸோ(அ)யம் புண்யலோக: ப⁴வதி ; ய ஏவம் வேத³ யதோ²க்தம் ஸமஸ்தம் பஞ்சபி⁴: ப்ரஶ்நை: ப்ருஷ்டமர்த²ஜாதம் வேத³ । த்³விருக்தி: ஸமஸ்தப்ரஶ்நநிர்ணயப்ரத³ர்ஶநார்தா² ॥

ப்ராசீநஶால இதி நாமத:, உபமந்யோரபத்யமௌபமந்யவ: । ஸத்யயஜ்ஞோ நாமத:, புலுஷஸ்யாபத்யம் பௌலுஷி: । ததே²ந்த்³ரத்³யும்நோ நாமத:, ப⁴ல்லவேரபத்யம் பா⁴ல்லவி: தஸ்யாபத்யம் பா⁴ல்லவேய: । ஜந இதி நாமத:, ஶர்கராக்ஷஸ்யாபத்யம் ஶார்கராக்ஷ்ய: । பு³டி³லோ நாமத:, அஶ்வதராஶ்வஸ்யாபத்யமாஶ்வதராஶ்வி: । பஞ்சாபி தே ஹைதே மஹாஶாலா: மஹாக்³ருஹஸ்தா² விஸ்தீர்ணாபி⁴: ஶாலாபி⁴ர்யுக்தா: ஸம்பந்நா இத்யர்த²:, மஹாஶ்ரோத்ரியா: ஶ்ருதாத்⁴யயநவ்ருத்தஸம்பந்நா இத்யர்த²:, தே ஏவம்பூ⁴தா: ஸந்த: ஸமேத்ய ஸம்பூ⁴ய க்வசித் மீமாம்ஸாம் விசாரணாம் சக்ரு: க்ருதவந்த இத்யர்த²: । கத²ம் ? கோ ந: அஸ்மாகமாத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம — இதி ; ஆத்மப்³ரஹ்மஶப்³த³யோரிதரேதரவிஶேஷணவிஶேஷ்யத்வம் । ப்³ரஹ்மேதி அத்⁴யாத்மபரிச்சி²ந்நமாத்மாநம் நிவர்தயதி, ஆத்மேதி ச ஆத்மவ்யதிரிக்தஸ்ய ஆதி³த்யாதி³ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வம் நிவர்தயதி । அபே⁴தே³ந ஆத்மைவ ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மைவ ஆத்மேத்யேவம் ஸர்வாத்மா வைஶ்வாநரோ ப்³ரஹ்ம ஸ ஆத்மேத்யேதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி, ‘மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்’ ‘அந்தோ⁴(அ)ப⁴விஷ்ய:’ இத்யாதி³லிங்கா³த் ॥

தே ஹ மீமாம்ஸந்தோ(அ)பி நிஶ்சயமலப⁴மாநா: ஸம்பாத³யாஞ்சக்ரு: ஸம்பாதி³தவந்த: ஆத்மந உபதே³ஷ்டாரம் । உத்³தா³லகோ வை ப்ரஸித்³தோ⁴ நாமத:, ப⁴க³வந்த: பூஜாவந்த:, அயமாருணி: அருணஸ்யாபத்யம் ஸம்ப்ரதி ஸம்யகி³மமாத்மாநம் வைஶ்வாநரம் அஸ்மத³பி⁴ப்ரேதமத்⁴யேதி ஸ்மரதி । தம் ஹந்த இதா³நீமப்⁴யாக³ச்சா²ம இத்யேவம் நிஶ்சித்ய தம் ஹ அப்⁴யாஜக்³மு: க³தவந்த: தம் ஆருணிம் ॥

ஸ ஹ தாந் த்³ருஷ்ட்வைவ தேஷாமாக³மநப்ரயோஜநம் பு³த்³த்⁴வா ஸம்பாத³யாஞ்சகார । கத²ம் ? ப்ரக்ஷ்யந்தி மாம் வைஶ்வாநரம் இமே மஹாஶாலா: மஹாஶ்ரோத்ரியா:, தேப்⁴யோ(அ)ஹம் ந ஸர்வமிவ ப்ருஷ்டம் ப்ரதிபத்ஸ்யே வக்தும் நோத்ஸஹே ; அத: ஹந்தாஹமிதா³நீமந்யம் ஏஷாமப்⁴யநுஶாஸாநி வக்ஷ்யாம்யுபதே³ஷ்டாரமிதி ॥

ஏவம் ஸம்பாத்³ய தாந் ஹ உவாச — அஶ்வபதிர்வை நாமத: ப⁴க³வந்த: அயம் கேகயஸ்யாபத்யம் கைகேய: ஸம்ப்ரதி ஸம்யகி³மமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமத்⁴யேதீத்யாதி³ ஸமாநம் ॥

தேப்⁴யோ ஹ ராஜா ப்ராப்தேப்⁴ய: ப்ருத²க்ப்ருத²க³ர்ஹாணி அர்ஹணாநி புரோஹிதைர்ப்⁴ருத்யைஶ்ச காரயாஞ்சகார காரிதவாந் । ஸ ஹ அந்யேத்³யு: ராஜா ப்ராத: ஸஞ்ஜிஹாந உவாச விநயேந உபக³ம்ய — ஏதத்³த⁴நம் மத்த உபாத³த்⁴வமிதி । தை: ப்ரத்யாக்²யாதோ மயி தோ³ஷம் பஶ்யந்தி நூநம் , யதோ ந ப்ரதிக்³ருஹ்ணந்தி மத்தோ த⁴நம் இதி மந்வாந: ஆத்மந: ஸத்³வ்ருத்ததாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷந்நாஹ — ந மே மம ஜநபதே³ ஸ்தேந: பரஸ்வஹர்தா வித்³யதே ; ந கத³ர்ய: அதா³தா ஸதி விப⁴வே ; ந மத்³யப: த்³விஜோத்தம: ஸந் ; ந அநாஹிதாக்³நி: ஶதகு³: ; ந அவித்³வாந் அதி⁴காராநுரூபம் ; ந ஸ்வைரீ பரதா³ரேஷு க³ந்தா: ; அத ஏவ ஸ்வைரிணீ குத: து³ஷ்டசாரிணீ ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । தைஶ்ச ந வயம் த⁴நேநார்தி²ந இத்யுக்த: ஆஹ — அல்பம் மத்வா ஏதே த⁴நம் ந க்³ருஹ்ணந்தீதி, யக்ஷ்யமாணோ வை கதிபி⁴ரஹோபி⁴ரஹம் ஹே ப⁴க³வந்தோ(அ)ஸ்மி । தத³ர்த²ம் க்ல்ருப்தம் த⁴நம் மயா யாவதே³கைகஸ்மை யதோ²க்தம் ருத்விஜே த⁴நம் தா³ஸ்யாமி, தாவத் ப்ரத்யேகம் ப⁴க³வத்³ப⁴யோ(அ)பி தா³ஸ்யாமி । வஸந்து ப⁴க³வந்த:, பஶ்யந்து ச மம யாக³ம் ॥

இத்யுக்தா: தே ஹ ஊசு: — யேந ஹ ஏவ அர்தே²ந ப்ரயோஜநேந யம் ப்ரதி சரேத் க³ச்சே²த் புருஷ:, தம் ஹ ஏவார்த²ம் வதே³த் । இத³மேவ ப்ரயோஜநமாக³மநஸ்யேத்யயம் ந்யாய: ஸதாம் । வயம் ச வைஶ்வாநரஜ்ஞாநார்தி²ந: । ஆத்மாநமேவேமம் வைஶ்வாநரம் ஸம்ப்ரத்யத்⁴யேஷி ஸம்யக்³ஜாநாஸி । அதஸ்தமேவ ந: அஸ்மப்⁴யம் ப்³ரூஹி ॥

இத்யுக்த: தாந் ஹ உவாச । ப்ராத: வ: யுஷ்மப்⁴யம் ப்ரதிவக்தாஸ்மி ப்ரதிவாக்யம் தா³தாஸ்மீத்யுக்தா: தே ஹ ராஜ்ஞோ(அ)பி⁴ப்ராயஜ்ஞா: ஸமித்பாணய: ஸமித்³பா⁴ரஹஸ்தா: அபரேத்³யு: பூர்வாஹ்ணே ராஜாநம் ப்ரதிசக்ரமிரே க³தவந்த: । யத ஏவம் மஹாஶாலா: மஹாஶ்ரோத்ரியா: ப்³ராஹ்மணா: ஸந்த: மஹாஶாலத்வாத்³யபி⁴மாநம் ஹித்வா ஸமித்³பா⁴ரஹஸ்தா: ஜாதிதோ ஹீநம் ராஜாநம் வித்³யார்தி²ந: விநயேநோபஜக்³மு: । ததா² அந்யைர்வித்³யோபாதி³த்ஸுபி⁴ர்ப⁴விதவ்யம் । தேப்⁴யஶ்ச அதா³த்³வித்³யாம் அநுபநீயைவ உபநயநமக்ருத்வைவ தாந் । யதா² யோக்³யேப்⁴யோ வித்³யாமதா³த் , ததா² அந்யேநாபி வித்³யா தா³தவ்யேதி ஆக்²யாயிகார்த²: । ஏதத்³வைஶ்வாநரவிஜ்ஞாநமுவாசேதி வக்ஷ்யமாணேந ஸம்ப³ந்த⁴: ॥

ஸ கத²முவாசேதி, ஆஹ — ஔபமந்யவ ஹே கம் ஆத்மாநம் வைஶ்வாநரம் த்வமுபாஸ்ஸே இதி பப்ரச்ச² । நந்வயமந்யாய: — ஆசார்ய: ஸந் ஶிஷ்யம் ப்ருச்ச²தீதி । நைஷ தோ³ஷ:, ‘யத்³வேத்த² தேந மோபஸீத³ ததஸ்த ஊர்த்⁴வம் வக்ஷ்யாமி’ (சா². உ. 7 । 1 । 1) இதி ந்யாயத³ர்ஶநாத் । அந்யத்ராப்யாசார்யஸ்ய அப்ரதிபா⁴வநவதி ஶிஷ்யே ப்ரதிபோ⁴த்பாத³நார்த²: ப்ரஶ்நோ த்³ருஷ்டோ(அ)ஜாதஶத்ரோ:, ‘க்வைஷ ததா³பூ⁴த்குத ஏததா³கா³த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 16) இதி । தி³வமேவ த்³யுலோகமேவ வைஶ்வாநரமுபாஸே ப⁴க³வோ ராஜந் இதி ஹ உவாச । ஏஷ வை ஸுதேஜா: ஶோப⁴நம் தேஜோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஸுதேஜா இதி ப்ரஸித்³தோ⁴ வைஶ்வாநர ஆத்மா, ஆத்மந: அவயவபூ⁴தத்வாத் । யம் த்வம் ஆத்மாநம் ஆத்மைகதே³ஶம் உபாஸ்ஸே, தஸ்மாத் ஸுதேஜஸோ வைஶ்வாநரஸ்ய உபாஸநாத் தவ ஸுதமபி⁴ஷுதம் ஸோமரூபம் கர்மணி ப்ரஸுதம் ப்ரகர்ஷேண ச ஸுதம் ஆஸுதம் ச அஹர்க³ணாதி³ஷு தவ குலே த்³ருஶ்யதே ; அதீவ கர்மிணஸ்த்வத்குலீநா இத்யர்த²: ॥

அத்ஸ்யந்நம் தீ³ப்தாக்³நி: ஸந் பஶ்யஸி ச புத்ரபௌத்ராதி³ ப்ரியமிஷ்டம் । அந்யோ(அ)ப்யத்த்யந்நம் பஶ்யதி ச ப்ரியம் ப⁴வத்யஸ்ய ஸுதம் ப்ரஸுதமாஸுதமித்யாதி³ கர்மித்வம் ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குலே, ய: கஶ்சித் ஏதம் யதோ²க்தம் ஏவம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே । மூர்தா⁴ த்வாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய ஏஷ ந ஸமஸ்தோ வைஶ்வாநர: । அத: ஸமஸ்தபு³த்³த்⁴யா வைஶ்வாநரஸ்யோபாஸநாத் மூர்தா⁴ ஶிரஸ்தே விபரீதக்³ராஹிணோ வ்யபதிஷ்யத் விபதிதமப⁴விஷ்யத் யத் யதி³ மாம் நாக³தோ(அ)ப⁴விஷ்ய: । ஸாத்⁴வகார்ஷீ: யந்மாமாக³தோ(அ)ஸீத்யபி⁴ப்ராய: ॥

அத² ஹோவாச ஸத்யயஜ்ஞம் பௌலுஷிம் — ஹே ப்ராசீநயோக்³ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே இதி ; ஆதி³த்யமேவ ப⁴க³வோ ராஜந் இதி ஹ உவாச । ஶுக்லநீலாதி³ரூபத்வாத்³விஶ்வரூபத்வமாதி³த்யஸ்ய, ஸர்வரூபத்வாத்³வா, ஸர்வாணி ரூபாணி ஹி த்வாஷ்ட்ராணீ யத:, அதோ வா விஶ்வரூப ஆதி³த்ய: ; தது³பாஸநாத் தவ ப³ஹு விஶ்வரூபமிஹாமுத்ரார்த²முபகரணம் த்³ருஶ்யதே குலே ॥

கிஞ்ச த்வாமநு ப்ரவ்ருத்த: அஶ்வதரீப்⁴யாம் யுக்தோ ரதோ²(அ)ஶ்வதரீரத²: தா³ஸீநிஷ்கோ தா³ஸீபி⁴ர்யுக்தோ நிஷ்கோ ஹாரோ தா³ஶீநிஷ்க: । அத்ஸ்யந்நமித்யாதி³ ஸமாநம் । சக்ஷுர்வைஶ்வாநரஸ்ய து ஸவிதா । தஸ்ய ஸமஸ்தபு³த்³த்⁴யோபாஸநாத் அந்தோ⁴(அ)ப⁴விஷ்ய: சக்ஷுர்ஹீநோ(அ)ப⁴விஷ்ய: யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி பூர்வவத் ॥

அத² ஹ உவாச இந்த்³ரத்³யும்நம் பா⁴ல்லவேயம் — வையாக்⁴ரபத்³ய கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே இத்யாதி³ ஸமாநம் । ப்ருத²க்³வர்த்மா நாநா வர்த்மாநியஸ்ய வாயோராவஹோத்³வஹாதி³பி⁴ர்பே⁴தை³: வர்தமாநஸ்ய ஸோ(அ)யம் ப்ருத²க்³வர்த்மா வாயு: । தஸ்மாத் ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்யோபாஸநாத் ப்ருத²க் நாநாதி³க்கா: த்வாம் ப³லய: வஸ்த்ராந்நாதி³லக்ஷணா ப³லய: ஆயந்தி ஆக³ச்ச²ந்தி । ப்ருத²க்³ரத²ஶ்ரேணய: ரத²பங்க்தயோ(அ)பி த்வாமநுயந்தி ॥

அத்ஸ்யந்நமித்யாதி³ ஸமாநம் । ப்ராணஸ்த்வேஷ ஆத்மந இதி ஹ உவாச । ப்ராணஸ்தே தவ உத³க்ரமிஷ்யத் உத்க்ராந்தோ(அ)ப⁴விஷ்யத் , யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥

அத² ஹ உவாச ஜநமித்யாதி³ ஸமாநம் । ஏஷ வை ப³ஹுல ஆத்மா வைஶ்வாநர: । ப³ஹுலத்வமாகாஶஸ்ய ஸர்வக³தத்வாத் ப³ஹுலகு³ணோபாஸநாச்ச । த்வம் ப³ஹுலோ(அ)ஸி ப்ரஜயா ச புத்ரபௌத்ராதி³லக்ஷணயா த⁴நேந ச ஹிரண்யாதி³நா ॥

ஸந்தே³ஹஸ்த்வேஷ ஸந்தே³ஹ: மத்⁴யமம் ஶரீரம் வைஶ்வாநரஸ்ய । தி³ஹேருபசயார்த²த்வாத் மாம்ஸருதி⁴ராஸ்த்²யாதி³பி⁴ஶ்ச ப³ஹுலம் ஶரீரம் தத்ஸந்தே³ஹ: தே தவ ஶரீரம் வ்யஶீர்யத் ஶீர்ணமப⁴விஷ்யத் யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥

அத² ஹ உவாச பு³டி³லமாஶ்வதராஶ்விமித்யாதி³ ஸமாநம் । ஏஷ வை ரயிராத்மா வைஶ்வாநரோ த⁴நரூப: । அத்³ப்⁴யோ(அ)ந்நம் ததோ த⁴நமிதி । தஸ்மாத்³ரயிமாந் த⁴நவாந் த்வம் புஷ்டிமாம்ஶ்ச ஶரீரேண புஷ்டேஶ்சாந்நநிமித்தத்வாத் ॥

ப³ஸ்திஸ்த்வேஷ ஆத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய, ப³ஸ்தி: மூத்ரஸங்க்³ரஹஸ்தா²நம் , ப³ஸ்திஸ்தே வ்யபே⁴த்ஸ்யத் பி⁴ந்நோ(அ)ப⁴விஷ்யத் யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥

அத² ஹ உவாச உத்³தா³லகமித்யாதி³ ஸமாநம் । ப்ருதி²வீமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹ உவாச । ஏஷ வை ப்ரதிஷ்டா² பாதௌ³ வைஶ்வாநரஸ்ய । பாதௌ³ தே வ்யம்லாஸ்யேதாம் விம்லாநாவப⁴விஷ்யதாம் ஶ்லதீ²பூ⁴தௌ யந்மாம் நாக³மிஷ்ய இதி ॥

தாந் யதோ²க்தவைஶ்வாநரத³ர்ஶநவதோ ஹ உவாச — ஏதே யூயம் , வை க²ல்வித்யநர்த²கௌ, யூயம் ப்ருத²கி³வ அப்ருத²க்ஸந்தமிமமேகம் வைஶ்வாநரமாத்மாநம் வித்³வாம்ஸ: அந்நமத்த², பரிச்சி²ந்நாத்மபு³த்³த்⁴யேத்யேதத் —ஹஸ்தித³ர்ஶந இவ ஜாத்யந்தா⁴: । யஸ்த்வேதமேவம் யதோ²க்தாவயவை: த்³யுமூர்தா⁴தி³பி⁴: ப்ருதி²வீபாத³ந்தைர்விஶிஷ்டமேகம் ப்ராதே³ஶமாத்ரம் ப்ராதே³ஶை: த்³யுமூர்தா⁴தி³பி⁴: ப்ருதி²வீபாதா³ந்தை: அத்⁴யாத்மம் மீயதே ஜ்ஞாயத இதி ப்ராதே³ஶமாத்ரம் । முகா²தி³ஷு வா கரணேஷ்வத்த்ருத்வேந மீயத இதி ப்ராதே³ஶமாத்ர: । த்³யுலோகாதி³ப்ருதி²வ்யந்தப்ரதே³ஶபரிமாணோ வா ப்ராதே³ஶமாத்ர: । ப்ரகர்ஷேண ஶாஸ்த்ரேண ஆதி³ஶ்யந்த இதி ப்ராதே³ஶா த்³யுலோகாத³ய ஏவ தாவத்பரிமாண: ப்ராதே³ஶமாத்ர: । ஶாகா²ந்தரே து மூர்தா⁴தி³ஶ்சிபு³கப்ரதிஷ்ட² இதி ப்ராதே³ஶமாத்ரம் கல்பயந்தி । இஹ து ந ததா² அபி⁴ப்ரேத:, ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மந:’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யாத்³யுபஸம்ஹாராத் । ப்ரத்யகா³த்மதயா அபி⁴விமீயதே(அ)ஹமிதி ஜ்ஞாயத இத்யபி⁴விமாந: தமேதமாத்மாநம் வைஶ்வாநரம் — விஶ்வாந்நராந்நயதி புண்யபாபாநுரூபாம் க³திம் ஸர்வாத்ஸைஷ ஈஶ்வரோ வைஶ்வாநர:, விஶ்வோ நர ஏவ வா ஸர்வாத்மத்வாத் , விஶ்வைர்வா நரை: ப்ரத்யகா³த்மதயா ப்ரவிப⁴ஜ்ய நீயத இதி வைஶ்வாநர: தமேவமுபாஸ்தே ய:, ஸோ(அ)த³ந் அந்நாதீ³ ஸர்வேஷு லோகேஷு த்³யுலோகாதி³ஷு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு சராசரேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸு ஶரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஷு, தேஷு ஹி ஆத்மகல்பநாவ்யபதே³ஶ:, ப்ராணிநாமந்நமத்தி, வைஶ்வாநரவித்ஸர்வாத்மா ஸந் அந்நமத்தி । ந யதா² அஜ்ஞா: பிண்ட³மாத்ராபி⁴மாந: ஸந் இத்யர்த²: ॥

கஸ்மாதே³வம் ? யஸ்மாத்தஸ்ய ஹ வை ப்ரக்ருதஸ்யைவ ஏதஸ்ய ஆத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா: சக்ஷுர்விஶ்வரூப: ப்ராண: ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா ஸந்தே³ஹ: ப³ஹுலோ ப³ஸ்திரேவ ரயி: ப்ருதி²வ்யேவ பாதௌ³ । அத²வா வித்⁴யர்த²மேதத்³வசநம் — ஏவமுபாஸ்ய இதி । அதே²தா³நீம் வைஶ்வாநரவிதோ³ போ⁴ஜநே(அ)க்³நிஹோத்ரம் ஸம்பிபாத³யிஷந் ஆஹ — ஏதஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய போ⁴க்து: உர ஏவ வேதி³:, ஆகாரஸாமாந்யாத் । லோமாநி ப³ர்ஹி:, வேத்³யாமிவோரஸி லோமாந்யாஸ்தீர்ணாநி த்³ருஶ்யந்தே । ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்ய:, ஹ்ருத³யாத்³தி⁴ மந: ப்ரணீதமிவாநந்தரீ ப⁴வதி ; அதோ(அ)ந்வாஹார்யபசநோ(அ)க்³நி: மந: । ஆஸ்யம் முக²மாஹவநீய இவ ஆஹவநீயோ ஹூயதே(அ)ஸ்மிந்நந்நமிதி ॥

தத் தத்ரைவம் ஸதி யத்³ப⁴க்தம் ப்ரத²மம் போ⁴ஜநகாலே ஆக³ச்சே²த்³போ⁴ஜநார்த²ம் , தத்³தோ⁴மீயம் தத்³தோ⁴தவ்யம் , அக்³நிஹோத்ரஸம்பந்மாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாந்நாக்³நிஹோத்ராங்கே³திகர்தவ்யதாப்ராப்திரிஹ ; ஸ போ⁴க்தா யாம் ப்ரத²மாமாஹுதிம் ஜுஹுயாத் , தாம் கத²ம் ஜுஹுயாதி³தி, ஆஹ — ப்ராணாய ஸ்வாஹேத்யநேந மந்த்ரேண ; ஆஹுதிஶப்³தா³த் அவதா³நப்ரமாணமந்நம் ப்ரக்ஷிபேதி³த்யர்த²: । தேந ப்ராணஸ்த்ருப்யதி ॥

ப்ராணே த்ருப்யதி சக்ஷுஸ்த்ருப்யதி, சக்ஷுஷி த்ருப்யதி ஆதி³த்யோ த்³யௌஶ்சேத்யாதி³ த்ருப்யதி, யச்சாந்யத் த்³யௌஶ்ச ஆதி³த்யஶ்ச ஸ்வாமித்வேநாதி⁴திஷ்ட²த: தச்ச த்ருப்யதி, தஸ்ய த்ருப்திமநு ஸ்வயம் பு⁴ஞ்ஜாந: த்ருப்யதி ஏவம் ப்ரத்யக்ஷம் । கிம் ச ப்ரஜாதி³பி⁴ஶ்ச । தேஜ: ஶரீரஸ்தா² தீ³ப்தி: உஜ்ஜ்வலத்வம் ப்ராக³ல்ப்⁴யம் வா, ப்³ரஹ்மவர்சஸம் வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயநிமித்தம் தேஜ: ॥

அத² யாம் த்³விதீயாம் த்ருதீயாம் சதுர்தீ²ம் பஞ்சமீமிதி ஸமாநம் ॥

ஸ ய: கஶ்சித் இத³ம் வைஶ்வாநரத³ர்ஶநம் யதோ²க்தம் அவித்³வாந்ஸந் அக்³நிஹோத்ரம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஜுஹோதி, யதா² அங்கா³ராநாஹுதியோக்³யாநபோஹ்யாநாஹுதிஸ்தா²நே ப⁴ஸ்மநி ஜுஹுயாத் , தாத்³ருக் தத்துல்யம் தஸ்ய தத³க்³நிஹோத்ரஹவநம் ஸ்யாத் , வைஶ்வாநரவித³: அக்³நிஹோத்ரமபேக்ஷ்ய — இதி ப்ரஸித்³தா⁴க்³நிஹோத்ரநிந்த³யா வைஶ்வாநரவிதோ³(அ)க்³நிஹோத்ரம் ஸ்தூயதே ॥

அதஶ்ச ஏதத்³விஶிஷ்டமக்³நிஹோத்ரம் । கத²ம் ? அத² ய ஏததே³வம் வித்³வாந் அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி, தஸ்ய யதோ²க்தவைஶ்வாநரவிஜ்ஞாநவத: ஸர்வேஷு லோகேஷ்வித்யாத்³யுக்தார்த²ம் , ஹுதம் அந்நமத்தி இத்யநயோரேகார்த²த்வாத் ॥

கிஞ்ச தத்³யதா² இஷீகாயாஸ்தூலம் அக்³நௌ ப்ரோதம் ப்ரக்ஷிப்தம் ப்ரதூ³யேத ப்ரத³ஹ்யேத க்ஷிப்ரம் , ஏவம் ஹ அஸ்ய விது³ஷ: ஸர்வாத்மபூ⁴தஸ்ய ஸர்வாந்நாநாமத்து: ஸர்வே நிரவஶிஷ்டா: பாப்மாந: த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யா: அநேகஜந்மஸஞ்சிதா: இஹ ச ப்ராக்³ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ஜ்ஞாநஸஹபா⁴விநஶ்ச ப்ரதூ³யந்தே ப்ரத³ஹ்யேரந் வர்தமாநஶரீராரம்ப⁴கபாப்மவர்ஜம் ; லக்ஷ்யம் ப்ரதி முக்தேஷுவத் ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் தஸ்ய ந தா³ஹ: । ய ஏததே³வம் வித்³வாந் அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி பு⁴ங்க்தே ॥

ஸ யத்³யபி சண்டா³லாய உச்சி²ஷ்டாநர்ஹாய உச்சி²ஷ்டம் த³த்³யாத் ப்ரதிஷித்³த⁴முச்சி²ஷ்டதா³நம் யத்³யபி குர்யாத் , ஆத்மநி ஹைவ அஸ்ய சண்டா³லதே³ஹஸ்தே² வைஶ்வாநரே தத்³து⁴தம் ஸ்யாத் ந அத⁴ர்மநிமித்தம் —இதி வித்³யாமேவ ஸ்தௌதி । ததே³தஸ்மிந்ஸ்துத்யர்தே² ஶ்லோக: மந்த்ரோ(அ)ப்யேஷ ப⁴வதி ॥

யதா² இஹ லோகே க்ஷுதி⁴தா பு³பு⁴க்ஷிதா பா³லா மாதரம் பர்யுபாஸதே — கதா³ நோ மாதா அந்நம் ப்ரயச்ச²தீதி, ஏவம் ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யந்நாதா³நி ஏவம்வித³: அக்³நிஹோத்ரம் போ⁴ஜநமுபாஸதே — கதா³ த்வஸௌ போ⁴க்ஷ்யத இதி, ஜக³த்ஸர்வம் வித்³வத்³போ⁴ஜநேந த்ருப்தம் ப⁴வதீத்யர்த²: । த்³விருக்திரத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்தா² ॥

பிதாபுத்ராக்²யாயிகா வித்³யாயா: ஸாரிஷ்ட²த்வப்ரத³ர்ஶநார்தா² । ஶ்வேதகேதுரிதி நாமத:, ஹ இத்யைதிஹ்யார்த²:, ஆருணேய: அருணஸ்ய பௌத்ர: ஆஸ ப³பூ⁴வ । தம் புத்ரம் ஹ ஆருணி: பிதா யோக்³யம் வித்³யாபா⁴ஜநம் மந்வாந: தஸ்யோபநயநகாலாத்யயம் ச பஶ்யந் உவாச — ஹே ஶ்வேதகேதோ அநுரூபம் கு³ரும் குலஸ்ய நோ க³த்வா வஸ ப்³ரஹ்மசர்யம் ; ந ச ஏதத்³யுக்தம் யத³ஸ்மத்குலீநோ ஹே ஸோம்ய அநநூச்ய அநதீ⁴த்ய ப்³ரஹ்மப³ந்து⁴ரிவ ப⁴வதீதி ப்³ராஹ்மணாந்ப³ந்தூ⁴ந்வ்யபதி³ஶதி ந ஸ்வயம் ப்³ராஹ்மணவ்ருத்த இதி । தஸ்ய அத: ப்ரவாஸோ அநுமீயதே பிது:, . யேந ஸ்வயம் கு³ணவாந்ஸந் புத்ரம் நோபநேஷ்யதி ॥

ஸ: பித்ரோக்த: ஶ்வேதகேது: ஹ த்³வாத³ஶவர்ஷ: ஸந் உபேத்ய ஆசார்யம் யாவச்சதுர்விம்ஶதிவர்ஷோ ப³பூ⁴வ, தாவத் ஸர்வாந்வேதா³ந் சதுரோ(அ)ப்யதீ⁴த்ய தத³ர்த²ம் ச பு³த்³த்⁴வா மஹாமநா: மஹத் க³ம்பீ⁴ரம் மந: யஸ்ய அஸமமாத்மாநமந்யைர்மந்யமாநம் மந: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் மஹாமநா: அநூசாநமாநீ அநூசாநமாத்மாநம் மந்யத இதி ஏவம்ஶீலோ ய: ஸோ(அ)நூசாநமாநீ ஸ்தப்³த⁴: அப்ரணதஸ்வபா⁴வ: ஏயாய க்³ருஹம் । தம் ஏவம்பூ⁴தம் ஹ ஆத்மநோ(அ)நநுரூபஶீலம் ஸ்தப்³த⁴ம் மாநிநம் புத்ரம் த்³ருஷ்ட்வா பிதோவாச ஸத்³த⁴ர்மாவதாரசிகீர்ஷயா ॥

ஶ்வேதகேதோ யந்நு இத³ம் மஹாமநா: அநூசாநமாநீ ஸ்தப்³த⁴ஶ்சாஸி, கஸ்தே(அ)திஶய: ப்ராப்த: உபாத்⁴யாயாத் , உத அபி தமாதே³ஶம் ஆதி³ஶ்யத இத்யாதே³ஶ: கேவலஶாஸ்த்ராசர்யோபதே³ஶக³ம்யமித்யேதத் , யேந வா பரம் ப்³ரஹ்ம ஆதி³ஶ்யதே ஸ ஆதே³ஶ: தமப்ராக்ஷ்ய: ப்ருஷ்டவாநஸ்யாசார்யம் ? தமாதே³ஶம் விஶிநஷ்டி — யேந ஆதே³ஶேந ஶ்ருதேந அஶ்ருதமபி அந்யச்ச்²ருதம் ப⁴வதி அமதம் மதம் அதர்கிதம் தர்கிதம் ப⁴வதி அவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம் அநிஶ்சிதம் நிஶ்சிதம் ப⁴வதீதி । ஸர்வாநபி வேதா³நதீ⁴த்ய ஸர்வம் ச அந்யத்³வேத்³யமதி⁴க³ம்யாபி அக்ருதார்த² ஏவ ப⁴வதி யாவதா³த்மதத்த்வம் ந ஜாநாதீத்யாக்²யாயிகாதோ(அ)வக³ம்யதே । ததே³தத³த்³பு⁴தம் ஶ்ருத்வா ஆஹ, கத²ம் நு ஏதத³ப்ரஸித்³த⁴ம் அந்யவிஜ்ஞாநேநாந்யத்³விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ; ஏவம் மந்வாந: ப்ருச்ச²தி — கத²ம் நு கேந ப்ரகாரேண ஹே ப⁴க³வ: ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதீதி ॥

யதா² ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதி தச்ச்²ருணு ஹே ஸோம்ய — யதா² லோகே ஏகேந ம்ருத்பிண்டே³ந ருசககும்பா⁴தி³காரணபூ⁴தேந விஜ்ஞாதேந ஸர்வமந்யத்தத்³விகாரஜாதம் ம்ருந்மயம் ம்ருத்³விகாரஜாதம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத் । கத²ம் ம்ருத்பிண்டே³ காரணே விஜ்ஞாதே கார்யமந்யத்³விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத் ? நைஷ தோ³ஷ:, காரணேநாநந்யத்வாத்கார்யஸ்ய । யந்மந்யஸே அந்யஸ்மிந்விஜ்ஞாதே(அ)ந்யந்ந ஜ்ஞாயத இதி — ஸத்யமேவம் ஸ்யாத் , யத்³யந்யத்காரணாத்கார்யம் ஸ்யாத் , ந த்வேவமந்யத்காரணாத்கார்யம் । கத²ம் தர்ஹீத³ம் லோகே — இத³ம் காரணமயமஸ்ய விகார இதி ? ஶ்ருணு । வாசாரம்ப⁴ணம் வாகா³ரம்ப⁴ணம் வாகா³லம்ப³நமித்யேதத் । கோ(அ)ஸௌ ? விகாரோ நாமதே⁴யம் நாமைவ நாமதே⁴யம் , ஸ்வார்தே² தே⁴யப்ரத்யய:, வாகா³லம்ப³நமாத்ரம் நாமைவ கேவலம் ந விகாரோ நாம வஸ்த்வஸ்தி ; பரமார்த²தோ ம்ருத்திகேத்யேவ ம்ருத்திகைவ து ஸத்யம் வஸ்த்வஸ்தி ॥

யதா² ஸோம்ய ஏகேந லோஹமணிநா ஸுவர்ணபிண்டே³ந ஸர்வமந்யத்³விகாரஜாதம் கடகமுகுடகேயூராதி³ விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத் । வாசாரம்ப⁴ணமித்யாதி³ ஸமாநம் ॥

ந வை நூநம் ப⁴க³வந்த: பூஜாவந்த: கு³ரவ: மம யே, தே ஏதத் யத்³ப⁴வது³க்தம் வஸ்து நாவேதி³ஷு: ந விஜ்ஞாதவந்த: நூநம் । யத் யதி³ ஹி அவேதி³ஷ்யந் விதி³தவந்த: ஏதத்³வஸ்து, கத²ம் மே கு³ணவதே ப⁴க்தாயாநுக³தாய நாவக்ஷ்யந் நோக்தவந்த:, தேநாஹம் மந்யே — ந விதி³தவந்த இதி । அவாச்யமபி கு³ரோர்ந்யக்³பா⁴வமவாதீ³த் புநர்கு³ருகுலம் ப்ரதி ப்ரேஷணப⁴யாத் । அதோ ப⁴க³வாம்ஸ்த்வேவ மே மஹ்யம் தத்³வஸ்து, யேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஜ்ஞாதேந மே ஸ்யாத் , தத்³ப்³ரவீது கத²யது ; இத்யுக்த: பிதோவாச — ததா²ஸ்து ஸோம்யேதி ॥

ஸதே³வ ஸதி³தி அஸ்திதாமாத்ரம் வஸ்து ஸூக்ஷ்மம் நிர்விஶேஷம் ஸர்வக³தமேகம் நிரஞ்ஜநம் நிரவயவம் விஜ்ஞாநம் , யத³வக³ம்யதே ஸர்வவேதா³ந்தேப்⁴ய: । ஏவ - ஶப்³த³: அவதா⁴ரணார்த²: । கிம் தத³வத்⁴ரியத இதி, ஆஹ — இத³ம் ஜக³த் , நாமரூபக்ரியாவத்³விக்ருதமுபலப்⁴யதே யத் , தத்ஸதே³வாஸீத் இதி ஆஸீச்ச²ப்³தே³ந ஸம்ப³த்⁴யதே । கதா³ ஸதே³வேத³மாஸீதி³தி, உச்யதே — அக்³ரே ஜக³த: ப்ராகு³த்பத்தே: । கிம் நேதா³நீமித³ம் ஸத் , யேந அக்³ரே ஆஸீதி³தி விஶேஷ்யதே ? ந । கத²ம் தர்ஹி விஶேஷணம் ? இதா³நீமபீத³ம் ஸதே³வ, கிந்து நாமரூபவிஶேஷணவதி³த³ம்ஶப்³த³பு³த்³தி⁴விஷயம் ச இதீத³ம் ச ப⁴வதி । ப்ராகு³த்பத்தேஸ்து அக்³ரே கேவலஸச்ச²ப்³த³பு³த்³தி⁴மாத்ரக³ம்யமேவேதி ஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீதி³த்யவதா⁴ர்யதே । ந ஹி ப்ராகு³த்பத்தே: நாமவத்³ரூபவத்³வா இத³மிதி க்³ரஹீதும் ஶக்யம் வஸ்து ஸுஷுப்தகாலே இவ । யதா² ஸுஷுப்தாது³த்தி²த: ஸத்த்வமாத்ரமவக³ச்ச²தி ஸுஷுப்தே ஸந்மாத்ரமேவ கேவலம் வஸ்த்விதி, ததா² ப்ராகு³த்பத்தேரித்யபி⁴ப்ராய: । யதா² இத³முச்யதே லோகே — பூர்வாஹ்ணே த⁴டாதி³ ஸிஸ்ருக்ஷுணா குலாலேந ம்ருத்பிண்ட³ம் ப்ரஸாரிதமுபலப்⁴ய க்³ராமாந்தரம் க³த்வா ப்ரத்யாக³த: அபராஹ்ணே தத்ரைவ க⁴டஶராவாத்³யநேகபே⁴த³பி⁴ந்நம் கார்யமுபலப்⁴ய ம்ருதே³வேத³ம் க⁴டஶராவாதி³ கேவலம் பூர்வாஹ்ந ஆஸீதி³தி, ததா² இஹாப்யுச்யதே — ஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீதி³தி । ஏகமேவேதி । ஸ்வகார்யபதிதமந்யந்நாஸ்தீதி ஏகமேவேத்யுச்யதே । அத்³விதீயமிதி । ம்ருத்³வ்யதிரேகேண ம்ருத³: யதா² அந்யத்³க⁴டாத்³யாகாரேண பரிணமயித்ருகுலாலாதி³நிமித்தகாரணம் த்³ருஷ்டம் , ததா² ஸத்³வ்யதிரேகேண ஸத: ஸஹகாரிகாரணம் த்³விதீயம் வஸ்த்வந்தரம் ப்ராப்தம் ப்ரதிஷித்⁴யதே — அத்³விதீயமிதி, நாஸ்ய த்³விதீயம் வஸ்த்வந்தரம் வித்³யதே இத்யத்³விதீயம் । நநு வைஶேஷிகபக்ஷே(அ)பி ஸத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஸர்வஸ்யோபபத்³யதே, த்³ரவ்யகு³ணாதி³ஷு ஸச்ச²ப்³த³பு³த்³த்⁴யநுவ்ருத்தே: — ஸத்³த்³ரவ்யம் ஸந்கு³ண: ஸந்கர்மேத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । ஸத்யமேவம் ஸ்யாதி³தா³நீம் ; ப்ராகு³த்பத்தேஸ்து நைவேத³ம் கார்யம் ஸதே³வாஸீதி³த்யப்⁴யுபக³ம்யதே வைஶேஷிகை:, ப்ராகு³த்பத்தே: கார்யஸ்யாஸத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச ஏகமேவ ஸத³த்³விதீயம் ப்ராகு³த்பத்தேரிச்ச²ந்தி । தஸ்மாத்³வைஶேஷிகபரிகல்பிதாத்ஸத: அந்யத்காரணமித³ம் ஸது³ச்யதே ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தேப்⁴ய: । தத் தத்ர ஹ ஏதஸ்மிந்ப்ராகு³த்பத்தேர்வஸ்துநிரூபணே ஏகே வைநாஶிகா ஆஹு: வஸ்து நிரூபயந்த: — அஸத் ஸத³பா⁴வமாத்ரம் ப்ராகு³த்பத்தே: இத³ம் ஜக³த் ஏகமேவ அக்³ரே அத்³விதீயமாஸீதி³தி । ஸத³பா⁴வமாத்ரம் ஹி ப்ராகு³த்பத்தேஸ்தத்த்வம் கல்பயந்தி பௌ³த்³தா⁴: । ந து ஸத்ப்ரதித்³வந்த்³வி வஸ்த்வந்தரமிச்ச²ந்தி । யதா² ஸச்சாஸதி³தி க்³ருஹ்யமாணம் யதா²பூ⁴தம் தத்³விபரீதம் தத்த்வம் ப⁴வதீதி நையாயிகா: । நநு ஸத³பா⁴வமாத்ரம் ப்ராகு³த்பத்தேஶ்சேத³பி⁴ப்ரேதம் வைநாஶிகை:, கத²ம் ப்ராகு³த்பத்தேரித³மாஸீத³ஸதே³கமேவாத்³விதீயம் சேதி காலஸம்ப³ந்த⁴: ஸங்‍க்²யாஸம்வந்தோ⁴(அ)த்³விதீயத்வம் ச உச்யதே தை: । பா³ட⁴ம் ந யுக்தம் தேஷாம் பா⁴வாபா⁴வமாத்ரமப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் । அஸத்த்வமாத்ராப்⁴யுபக³மோ(அ)ப்யயுக்த ஏவ, அப்⁴யுபக³ந்துரநப்⁴யுபக³மாநுபபத்தே: । இதா³நீமப்⁴யுபக³ந்தா அப்⁴யுபக³ம்யதே ந ப்ராகு³த்பத்தேரிதி சேத் , ந, ப்ராகு³த்பத்தே: ஸத³பா⁴வஸ்ய ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ப்ராகு³த்பத்தே ரஸதே³வேதி கல்பநாநுபபத்தி: । நநு கத²ம் வஸ்த்வாக்ருதே: ஶப்³தா³ர்த²த்வே அஸதே³கமேவாத்³விதீயமிதி பதா³ர்த²வாக்யார்தோ²பபத்தி:, தத³நுபபத்தௌ ச இத³ம் வாக்யமப்ரமாணம் ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ:, ஸத்³க்³ரஹணநிவ்ருத்திபரத்வாத்³வாக்யஸ்ய । ஸதி³த்யயம் தாவச்ச²ப்³த³: ஸதா³க்ருதிவாசக: । ஏகமேவாத்³விதீயமித்யேதௌ ச ஸச்ச²ப்³தே³ந ஸமாநாதி⁴கரணௌ ; ததே²த³மாஸீதி³தி ச । தத்ர நஞ் ஸத்³வாக்யே ப்ரயுக்த: ஸத்³வாக்யமேவாவலம்ப்³ய ஸத்³வாக்யார்த²விஷயாம் பு³த்³தி⁴ம் ஸதே³கமேவாத்³விதீயமித³மாஸீதி³த்யேவம்லக்ஷணாம் தத: ஸத்³வாக்யார்தா²ந்நிவர்தயதி, அஶ்வாரூட⁴ இவ அஶ்வாலம்ப³ந: அஶ்வம் தத³பி⁴முக²விஷயாந்நிவர்தயதி — தத்³வத் । ந து புந: ஸத³பா⁴வமேவ அபி³த⁴த்தே । அத: புருஷஸ்ய விபரீதக்³ரஹணநிவ்ருத்த்யர்த²பரம் இத³மஸதே³வேத்யாதி³ வாக்யம் ப்ரயுஜ்யதே । த³ர்ஶயித்வா ஹி விபரீதக்³ரஹணம் ததோ நிவர்தயிதும் ஶக்யத இத்யர்த²வத்த்வாத் அஸதா³தி³வாக்யஸ்ய ஶ்ரௌதத்வம் ப்ராமாண்யம் ச ஸித்³த⁴மித்யதோ³ஷ: । தஸ்மாத் அஸத: ஸர்வாபா⁴வரூபாத் ஸத் வித்³யமாநம் ஜாயத ஸமுத்பந்நம் அட³பா⁴வ: சா²ந்த³ஸ: ॥

ததே³தத்³விபரீதக்³ரஹணம் மஹாவைநாஶிகபக்ஷம் த³ர்ஶயித்வா ப்ரதிஷேத⁴தி — குதஸ்து ப்ரமாணாத்க²லு ஹே ஸோம்ய ஏவம் ஸ்யாத் அஸத: ஸஜ்ஜாயேத இத்யேவம் குதோ ப⁴வேத் ? ந குதஶ்சித்ப்ரமாணாதே³வம் ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । யத³பி பீ³ஜோபமர்தே³(அ)ங்குரோ ஜாயமாநோ த்³ருஷ்ட: அபா⁴வாதே³வேதி, தத³ப்யப்⁴யுபக³மவிருத்³த⁴ம் தேஷாம் । கத²ம் ? யே தாவத்³பீ³ஜாவயவா: பீ³ஜஸம்ஸ்தா²நவிஶிஷ்டா: தே(அ)ங்குரே(அ)ப்யநுவர்தந்த ஏவ, ந தேஷாமுபமர்தோ³(அ)ங்குரஜந்மநி । யத்புநர்பீ³ஜாகாரஸம்ஸ்தா²நம் , தத்³பீ³ஜாவயவவ்யதிரேகேண வஸ்துபூ⁴தம் ந வைநாஶிகைரப்⁴யுபக³ம்யதே, யத³ங்குரஜந்மந்யுபம்ருத்³யேத । அத² தத³ஸ்தி அவயவவ்யதிரிக்தம் வஸ்துபூ⁴தம் , ததா² ச ஸதி அப்⁴யுபக³மவிரோத⁴: । அத² ஸம்வ்ருத்யா அப்⁴யுபக³தம் பீ³ஜஸம்ஸ்தா²நரூபமுபம்ருத்³யத இதி சேத் , கேயம் ஸம்வ்ருதிர்நாம — கிமஸாவபா⁴வ:, உத பா⁴வ: இதி ? யத்³யபா⁴வ:, த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வ: । அத² பா⁴வ:, ததா²பி நாபா⁴வாத³ங்குரோத்பத்தி:, பீ³ஜாவயவேப்⁴யோ ஹி அங்குரோத்பத்தி: । அவயவா அப்யுபம்ருத்³யந்த இதி சேத் , ந, தத³வயவேஷு துல்யத்வாத் । யதா² வைநாஶிகாநாம் பீ³ஜஸம்ஸ்தா²நரூபோ(அ)வயவீ நாஸ்தி, ததா² அவயவா அபீதி தேஷாமப்யுபமர்தா³நுபபத்தி: । பீ³ஜாவயவாநாமபி ஸூக்ஷ்மாவயவா: தத³வயவாநாமப்யந்யே ஸூக்ஷ்மதராவயவா: இத்யேவம் ப்ரஸங்க³ஸ்யாநிவ்ருத்தே: ஸர்வத்ரோபமர்தா³நுபபத்தி: । ஸத்³பு³த்³த்⁴யநுவ்ருத்தே: ஸத்த்வாநிவ்ருத்திஶ்சேதி ஸத்³வாதி³நாம் ஸத ஏவ ஸது³த்பத்தி: ஸேத்ஸ்யதி । ந து அஸத்³வாதி³நாம் த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸ்தி அஸத: ஸது³த்பத்தே: । ம்ருத்பிண்டா³த்³க⁴டோத்பத்திர்த்³ருஶ்யதே ஸத்³வாதி³நாம் , தத்³பா⁴வே பா⁴வாத்தத³பா⁴வே சாபா⁴வாத் । யத்³யபா⁴வாதே³வ க⁴ட உத்பத்³யேத, க⁴டார்தி²நா ம்ருத்பிண்டோ³ நோபாதீ³யேத, அபா⁴வஶப்³த³பு³த்³த்⁴யநுவ்ருத்திஶ்ச க⁴டாதௌ³ ப்ரஸஜ்யேத ; ந த்வேதத³ஸ்தி ; அத: நாஸத: ஸது³த்பத்தி: । யத³ப்யாஹு: ம்ருத்³பு³த்³தி⁴ர்க⁴டபு³த்³தே⁴ர்நிமித்தமிதி ம்ருத்³பு³த்³தி⁴ர்க⁴டபு³த்³தே⁴: காரணமுச்யதே, ந து பரமார்த²த ஏவ ம்ருத்³க⁴டோ வா அஸ்தீதி, தத³பி ம்ருத்³பு³த்³தி⁴ர்வித்³யமாநா வித்³யமாநாயா ஏவ க⁴டபு³த்³தே⁴: காரணமிதி நாஸத: ஸது³த்பத்தி: । ம்ருத்³க⁴டபு³த்³த்⁴யோ: நிமித்தநைமித்திகதயா ஆநந்தர்யமாத்ரம் , ந து கார்யகாரணத்வமிதி சேத் , ந, பு³த்³தீ⁴நாம் நைரந்தர்யே க³ம்யமாநே வைநாஶிகாநாம் ப³ஹிர்த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத் । அத: குதஸ்து க²லு ஸோம்ய ஏவம் ஸ்யாத் இதி ஹ உவாச — கத²ம் கேந ப்ரகாரேண அஸத: ஸஜ்ஜாயேத இதி ; அஸத: ஸது³த்பத்தௌ ந கஶ்சித³பி த்³ருஷ்டாந்தப்ரகாரோ(அ)ஸ்தீத்யபி⁴ப்ராய: । ஏவமஸத்³வாதி³பக்ஷமுந்மத்²ய உபஸம்ஹரதி — ஸத்த்வேவ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதி³தி ஸ்வபக்ஷஸித்³தி⁴ம் । நநு ஸத்³வாதி³நோ(அ)பி ஸத: ஸது³த்பத்³யதே இதி நைவ த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸ்தி, க⁴டாத்³க⁴டாந்தரோத்பத்த்யத³ர்ஶநாத் । ஸத்யமேவம் ந ஸத: ஸத³ந்தரமுத்பத்³யதே ; கிம் தர்ஹி, ஸதே³வ ஸம்ஸ்தா²நாந்தரேணாவதிஷ்ட²தே — யதா² ஸர்ப: குண்ட³லீ ப⁴வதி, யதா² ச ம்ருத் சூர்ணபிண்ட³க⁴டகபாலாதி³ப்ரபே⁴தை³: । யத்³யேவம் ஸதே³வ ஸர்வப்ரகாராவஸ்த²ம் , கத²ம் ப்ராகு³த்பத்தேரித³மாஸீதி³த்யுச்யதே ? நநு ந ஶ்ருதம் த்வயா, ஸதே³வேத்யவதா⁴ரணம் இத³ம் — ஶப்³த³வாச்யஸ்ய கார்யஸ்ய । ப்ராப்தம் தர்ஹி ப்ராகு³த்பத்தே: அஸதே³வாஸீத் ந இத³ம் — ஶப்³த³வாச்யம் , இதா³நீமித³ம் ஜாதமிதி । ந, ஸத ஏவ இத³ம் — ஶப்³த³பு³த்³தி⁴விஷயதயா அவஸ்தா²நாத் , யதா² ம்ருதே³வ பிண்ட³க⁴டாதி³ஶப்³த³பு³த்³தி⁴விஷயத்வேநாவதிஷ்ட²தே — தத்³வத் । நநு யதா² ம்ருத்³வஸ்து ஏவம் பிண்ட³க⁴டாத்³யபி, தத்³வத் ஸத்³பு³த்³தே⁴ரந்யபு³த்³தி⁴விஷயத்வாத்கார்யஸ்ய ஸதோ(அ)ந்யத்³வஸ்த்வந்தரம் ஸ்யாத்கார்யஜாதம் யதா² அஶ்வாத்³கௌ³: । ந, பிண்ட³க⁴டாதீ³நாமிதரேதரவ்யபி⁴சாரே(அ)பி ம்ருத்த்வாவ்யபி⁴சாராத் । யத்³யபி க⁴ட: பிண்ட³ம் வ்யபி⁴சரதி பிண்ட³ஶ்ச க⁴டம் , ததா²பி பிண்ட³க⁴டௌ ம்ருத்த்வம் ந வ்யபி⁴சரத: தஸ்மாந்ம்ருந்மாத்ரம் பிண்ட³க⁴டௌ । வ்யபி⁴சரதி த்வஶ்வம் கௌ³: அஶ்வோ வா கா³ம் । தஸ்மாந்ம்ருதா³தி³ஸம்ஸ்தா²நமாத்ரம் க⁴டாத³ய: । ஏவம் ஸத்ஸம்ஸ்தா²நமாத்ரமித³ம் ஸர்வமிதி யுக்தம் ப்ராகு³த்பத்தே: ஸதே³வேதி, வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரத்வாத்³விகாரஸம்ஸ்தா²நமாத்ரஸ்ய । நநு நிரவயவம் ஸத் , ‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்³யம் நிரஞ்ஜநம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 19) ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ; நிரவயவஸ்ய ஸத: கத²ம் விகாரஸம்ஸ்தா²நமுபபத்³யதே ? நைஷ தோ³ஷ:, ரஜ்ஜ்வாத்³யவயவேப்⁴ய: ஸர்பாதி³ஸம்ஸ்தா²நவத் பு³த்³தி⁴பரிகல்பிதேப்⁴ய: ஸத³வயவேப்⁴ய: விகாரஸம்ஸ்தா²நோபபத்தே: । ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ஏவம் ஸதே³வ ஸத்யம் — இதி ஶ்ருதே: । ஏகமேவாத்³விதீயம் பரமார்த²த: இத³ம்பு³த்³தி⁴காலே(அ)பி ॥

தத் ஸத் ஐக்ஷத ஈக்ஷாம் த³ர்ஶநம் க்ருதவத் । அதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நம் ஸாங்க்²யபரிகல்பிதம் ஜக³த்காரணம் , ப்ரதா⁴நஸ்யாசேதநத்வாப்⁴யுபக³மாத் । இத³ம் து ஸத் சேதநம் , ஈக்ஷித்ருத்வாத் । தத்கத²மைக்ஷதேதி, ஆஹ — ப³ஹு ப்ரபூ⁴தம் ஸ்யாம் ப⁴வேயம் ப்ரஜாயேய ப்ரகர்ஷேணோத்பத்³யேய, யதா² ம்ருத்³க⁴டாத்³யாகாரேண யதா² வா ரஜ்ஜ்வாதி³ ஸர்பாத்³யாகாரேண பு³த்³தி⁴பரிகல்பிதேந । அஸதே³வ தர்ஹி ஸர்வம் , யத்³க்³ருஹ்யதே ரஜ்ஜுரிவ ஸர்பாத்³யாகாரேண । ந, ஸத ஏவ த்³வைதபே⁴தே³ந அந்யதா²க்³ருஹ்யமாணத்வாத் ந அஸத்த்வம் கஸ்யசித்க்வசிதி³தி ப்³ரூம: । யதா² ஸதோ(அ)ந்யத்³வஸ்த்வந்தரம் பரிகல்ப்ய புநஸ்தஸ்யைவ ப்ராகு³த்பத்தே: ப்ரத்⁴வம்ஸாச்சோர்த்⁴வம் அஸத்த்வம் ப்³ருவதே தார்கிகா:, ந ததா² அஸ்மாபி⁴: கதா³சித்க்வசித³பி ஸதோ(அ)ந்யத³பி⁴தா⁴நமபி⁴தே⁴யம் வா வஸ்து பரிகல்ப்யதே । ஸதே³வ து ஸர்வமபி⁴தா⁴நமபி⁴தீ⁴யதே ச யத³ந்யபு³த்³த்⁴யா, யதா² ரஜ்ஜுரேவ ஸர்பபு³த்³த்⁴யா ஸர்ப இத்யபி⁴தீ⁴யதே, யதா² வா பிண்ட³க⁴டாதி³ ம்ருதோ³(அ)ந்யபு³த்³த்⁴யா பிண்ட³க⁴டாதி³ஶப்³தே³நாபி⁴தீ⁴யதே லோகே । ரஜ்ஜுவிவேகத³ர்ஶிநாம் து ஸர்பாபி⁴தா⁴நபு³த்³தீ⁴ நிவர்தேதே, யதா² ச ம்ருத்³விவேகத³ர்ஶிநாம் க⁴டாதி³ஶப்³த³பு³த்³தீ⁴, தத்³வத் ஸத்³விவேகத³ர்ஶிநாமந்யவிகாரஶப்³த³பு³த்³தீ⁴ நிவர்தேதே — ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே । அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி, ‘அநிருக்தே(அ)நிலயநே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஏவமீக்ஷித்வா தத் தேஜ: அஸ்ருஜத தேஜ: ஸ்ருஷ்டவத் । நநு ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ஆகாஶாத்³வாயு: ததஸ்த்ருதீயம் தேஜ: ஶ்ருதம் , இஹ கத²ம் ப்ராத²ம்யேந தஸ்மாதே³வ தேஜ: ஸ்ருஜ்யதே தத ஏவ ச ஆகாஶமிதி விருத்³த⁴ம் ? நைஷ தோ³ஷ:, ஆகாஶவாயுஸர்கா³நந்தரம் தத்ஸத் தேஜோ(அ)ஸ்ருஜதேதி கல்பநோபபத்தே: । அத²வா அவிவக்ஷித: இஹ ஸ்ருஷ்டிக்ரம: ; ஸத்கார்யமித³ம் ஸர்வம் , அத: ஸதே³கமேவாத்³விதீயமித்யேதத்³விவக்ஷிதம் , ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தாத் । அத²வா த்ரிவ்ருத்கரணஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் தேஜோப³ந்நாநாமேவ ஸ்ருஷ்டிமாசஷ்டே । தேஜ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே த³க்³த்⁴ரு பக்த்ரு ப்ரகாஶகம் ரோஹிதம் சேதி । தத் ஸத்ஸ்ருஷ்டம் தேஜ: ஐக்ஷத தேஜோரூபஸம்ஸ்தி²தம் ஸத் ஐக்ஷதேத்யர்த²: । ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி பூர்வவத் । தத் அபோ(அ)ஸ்ருஜத ஆப: த்³ரவா: ஸ்நிக்³தா⁴: ஸ்யந்தி³ந்ய: ஶுக்லாஶ்சேதி ப்ரஸித்³தா⁴ லோகே । யஸ்மாத்தேஜஸ: கார்யபூ⁴தா ஆப:, தஸ்மாத்³யத்ர க்வச தே³ஶே காலே வா ஶோசதி ஸந்தப்யதே ஸ்வேத³தே ப்ரஸ்வித்³யதே வா புருஷ: தேஜஸ ஏவ தத் ததா³ ஆப: அதி⁴ஜாயந்தே ॥

தா ஆப ஐக்ஷந்த பூர்வவதே³வ அபா³காரஸம்ஸ்தி²தம் ஸதை³க்ஷதேத்யர்த²: । ப³ஹ்வய: ப்ரபூ⁴தா: ஸ்யாம ப⁴வேம ப்ரஜாயேமஹி உத்பத்³யேமஹீதி । தா அந்நமஸ்ருஜந்த ப்ருதி²வீலக்ஷணம் । பார்தி²வம் ஹி அந்நம் ; யஸ்மாத³ப்கார்யமந்நம் , தஸ்மாத் யத்ர க்வ ச வர்ஷதி தே³ஶே தத் தத்ரைவ பூ⁴யிஷ்ட²ம் ப்ரபூ⁴தமந்நம் ப⁴வதி । அத: அத்³ப்⁴ய ஏவ தத³ந்நாத்³யமதி⁴ஜாயதே । தா அந்நமஸ்ருஜந்தேதி ப்ருதி²வ்யுக்தா பூர்வம் , இஹ து த்³ருஷ்டாந்தே அந்நம் ச ததா³த்³யம் சேதி விஶேஷணாத் வ்ரீஹியவாத்³யா உச்யந்தே । அந்நம் ச கு³ரு ஸ்தி²ரம் தா⁴ரணம் க்ருஷ்ணம் ச ரூபத: ப்ரஸித்³த⁴ம் ॥

நநு தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஷு ஈக்ஷணம் ந க³ம்யதே, ஹிம்ஸாதி³ப்ரதிஷேதா⁴பா⁴வாத் த்ராஸாதி³கார்யாநுபலம்பா⁴ச்ச ; தத்ர கத²ம் தத்தேஜ ஐக்ஷதேத்யாதி³ ? நைஷ தோ³ஷ: । ஈக்ஷித்ருகாரணபரிணாமத்வாத்தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸத ஏவ ஈக்ஷிது: நியதக்ரமவிஶிஷ்டகார்யோத்பாத³கத்வாச்ச தேஜ:ப்ரப்⁴ருதி ஈக்ஷதே இவ ஈக்ஷதே இத்யுச்யதே பூ⁴தம் । நநு ஸதோ(அ)ப்யுபசரிதமேவ ஈக்ஷித்ருத்வம் । ந । ஸதீ³க்ஷணஸ்ய கேவலஶப்³த³க³ம்யத்வாத் ந ஶக்யமுபசரிதம் கல்பயிதும் । தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் த்வநுமீயதே முக்²யேக்ஷணாபா⁴வ இதி யுக்தமுபசரிதம் கல்பயிதும் । நநு ஸதோ(அ)பி ம்ருத்³வத்காரணத்வாத³சேதநத்வம் ஶக்யமநுமாதும் । அத: ப்ரதா⁴நஸ்யைவாசேதநஸ்ய ஸதஶ்சேதநார்த²த்வாத் நியதகாலக்ரமவிஶிஷ்டகார்யோத்பாத³கத்வாச்ச ஐக்ஷத இவ ஐக்ஷதேதி ஶக்யமநுமாதும் உபசரிதமேவ ஈக்ஷணம் । த்³ருஷ்டஶ்ச லோகே அசேதநே சேதநவது³பசார:, யதா² கூலம் பிபதிஷதீதி தத்³வத் ஸதோ(அ)பி ஸ்யாத் । ந, ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 14 । 3) இதி தஸ்மிந்நாத்மோபதே³ஶாத் । ஆத்மோபதே³ஶோ(அ)ப்யுபசரித இதி சேத்— யதா² மமாத்மா ப⁴த்³ரஸேந இதி ஸர்வார்த²காரிண்யநாத்மநி ஆத்மோபசார: — தத்³வத் ; ந, ஸத³ஸ்மீதி ஸத்ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி மோக்ஷோபதே³ஶாத் । ஸோ(அ)ப்யுபசார இதி சேத்— ப்ரதா⁴நாத்மாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய மோக்ஷஸாமீப்யம் வர்தத இதி மோக்ஷோபதே³ஶோ(அ)ப்யுபசரித ஏவ, யதா² லோகே க்³ராமம் க³ந்தும் ப்ரஸ்தி²த: ப்ராப்தவாநஹம் க்³ராமமிதி ப்³ரூயாத்த்வக³பேக்ஷயா — தத்³வத் ; ந, யேந விஜ்ஞாதேநாவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீத்யுபக்ரமாத் । ஸதி ஏகஸ்மிந்விஜ்ஞாதே ஸர்வம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி, தத³நந்யத்வாத் ஸர்வஸ்யாத்³விதீயவசநாச்ச । ந ச அந்யத்³விஜ்ஞாதவ்யமவஶிஷ்டம் ஶ்ராவிதம் ஶ்ருத்யா அநுமேயம் வா லிங்க³த: அஸ்தி, யேந மோக்ஷோபதே³ஶ உபசரித: ஸ்யாத் । ஸர்வஸ்ய ச ப்ரபாட²கார்த²ஸ்ய உபசரிதத்வபரிகல்பநாயாம் வ்ருதா² ஶ்ரம: பரிகல்பயிது: ஸ்யாத் , புருஷார்த²ஸாத⁴நவிஜ்ஞாநஸ்ய தர்கேணைவாதி⁴க³தத்வாத்தஸ்ய । தஸ்மாத்³வேத³ப்ராமாண்யாத் ந யுக்த: ஶ்ருதார்த²பரித்யாக³: । அத: சேதநாவத்காரணம் ஜக³த இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

தேஷாம் ஜீவாவிஷ்டாநாம் க²லு ஏஷாம் பக்ஷ்யாதீ³நாம் பூ⁴தாநாம் , ஏஷாமிதி ப்ரத்யக்ஷநிர்தே³ஶாத் , ந து தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் , தேஷாம் த்ரிவ்ருத்கரணஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத் ; அஸதி த்ரிவ்ருத்கரணே ப்ரத்யக்ஷநிர்தே³ஶாநுபபத்தி: । தே³வதாஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்ச தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஷு — ‘இமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா:’ இதி । தஸ்மாத் தேஷாம் க²ல்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் பக்ஷிபஶுஸ்தா²வராதீ³நாம் த்ரீண்யேவ நாதிரிக்தாநி பீ³ஜாநி காரணாநி ப⁴வந்தி । காநி தாநீதி, உச்யந்தே — ஆண்ட³ஜம் அண்டா³ஜ்ஜாதமண்ட³ஜம் அண்ட³ஜமேவ ஆண்ட³ஜம் பக்ஷ்யாதி³ । பக்ஷிஸர்பாதி³ப்⁴யோ ஹி பக்ஷிஸர்பாத³யோ ஜாயமாநா த்³ருஶ்யந்தே । தேந பக்ஷீ பக்ஷிணாம் பீ³ஜம் ஸர்ப: ஸர்பாணாம் பீ³ஜம் ததா² அந்யத³ப்யண்டா³ஜ்ஜாதம் தஜ்ஜாதீயாநாம் பீ³ஜமித்யர்த²: । நநு அண்டா³ஜ்ஜாதம் அண்ட³ஜமுச்யதே, அதோ(அ)ண்ட³மேவ பீ³ஜமிதி யுக்தம் ; கத²மண்ட³ஜம் பீ³ஜமுச்யதே ? ஸத்யமேவம் ஸ்யாத் , யதி³ த்வதி³ச்சா²தந்த்ரா ஶ்ருதி: ஸ்யாத் ; ஸ்வதந்த்ரா து ஶ்ருதி:, யத ஆஹ அண்ட³ஜாத்³யேவ பீ³ஜம் ந அண்டா³தீ³தி । த்³ருஶ்யதே ச அண்ட³ஜாத்³யபா⁴வே தஜ்ஜாதீயஸந்தத்யபா⁴வ:, ந அண்டா³த்³யபா⁴வே । அத: அண்ட³ஜாதீ³ந்யேவ பீ³ஜாநி அண்ட³ஜாதீ³நாம் । ததா² ஜீவாஜ்ஜாதம் ஜீவஜம் ஜராயுஜமித்யேதத்புருஷபஶ்வாதி³ । உத்³பி⁴ஜ்ஜம் உத்³பி⁴நத்தீத்யுத்³பி⁴த் ஸ்தா²வரம் ததோ ஜாதமுத்³பி⁴ஜ்ஜம் , தா⁴நா வா உத்³பி⁴த் ததோ ஜாயத இத்யுத்³பி⁴ஜ்ஜம் ஸ்தா²வரபீ³ஜம் ஸ்தா²வராணாம் பீ³ஜமித்யர்த²: । ஸ்வேத³ஜஸம்ஶோகஜயோரண்ட³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜயோரேவ யதா²ஸம்ப⁴வமந்தர்பா⁴வ: । ஏவம் ஹி அவதா⁴ரணம் த்ரீண்யேவ பீ³ஜாநீத்யுபபந்நம் ப⁴வதி ॥

ஸேயம் ப்ரக்ருதா ஸதா³க்²யா தேஜோப³ந்நயோநி: தே³வதா உக்தா ஐக்ஷத ஈக்ஷிதவதீ யதா²பூர்வம் ப³ஹு ஸ்யாமிதி । ததே³வ ப³ஹுப⁴வநம் ப்ரயோஜநம் நாத்³யாபி நிர்வ்ருத்தம் இத்யத: ஈக்ஷாம் புந: க்ருதவதீ ப³ஹுப⁴வநமேவ ப்ரயோஜநமுரரீக்ருத்ய । கத²ம் ? ஹந்த இதா³நீமஹமிமா: யதோ²க்தா: தேஜஆத்³யா: திஸ்ரோ தே³வதா: அநேந ஜீவேநேதி ஸ்வபு³த்³தி⁴ஸ்த²ம் பூர்வஸ்ருஷ்ட்யநுபூ⁴தப்ராணதா⁴ரணம் ஆத்மாநமேவ ஸ்மரந்தீ ஆஹ— அநேந ஜீவேந ஆத்மநேதி । ப்ராணதா⁴ரணகர்த்ரா ஆத்மநேதி வசநாத் ஸ்வாத்மநோ(அ)வ்யதிரிக்தேந சைதந்யஸ்வரூபதயா அவிஶிஷ்டேநேத்யேதத்³த³ர்ஶயதி । அநுப்ரவிஶ்ய தேஜோப³ந்நபூ⁴தமாத்ராஸம்ஸர்கே³ண லப்³த⁴விஶேஷவிஜ்ஞாநா ஸதீ நாம ச ரூபம் ச நாமரூபே வ்யாகரவாணி விஸ்பஷ்டமாகரவாணி, அஸௌநாமாயம் இத³ம்ரூப இதி வ்யாகுர்யாமித்யர்த²: ॥

நநு ந யுக்தமித³ம் — அஸம்ஸாரிண்யா: ஸர்வஜ்ஞாயா: தே³வதாயா: பு³த்³தி⁴பூர்வகமநேகஶதஸஹஸ்ராநர்தா²ஶ்ரயம் தே³ஹமநுப்ரவிஶ்ய து³:க²மநுப⁴விஷ்யாமீதி ஸங்கல்பநம் , அநுப்ரவேஶஶ்ச ஸ்வாதந்த்ர்யே ஸதி । ஸத்யமேவம் ந யுக்தம் ஸ்யாத் — யதி³ ஸ்வேநைவாவிக்ருதேந ரூபேணாநுப்ரவிஶேயம் து³:க²மநுப⁴வேயமிதி ச ஸங்கல்பிதவதீ ; ந த்வேவம் । கத²ம் தர்ஹி ? அநேந ஜீவேந ஆத்மநா அநுப்ரவிஶ்ய இதி வசநாத் । ஜீவோ ஹி நாம தே³வதாயா ஆபா⁴ஸமாத்ரம் , பு³த்³த்⁴யாதி³ பூ⁴தமாத்ராஸம்ஸர்க³ஜநித: — ஆத³ர்ஶே இவ ப்ரவிஷ்ட: புருஷப்ரதிபி³ம்ப³:, ஜலாதி³ஷ்விவ ச ஸூர்யாதீ³நாம் । அசிந்த்யாநந்தஶக்திமத்யா தே³வதாயா: பு³த்³த்⁴யாதி³ஸம்ப³ந்த⁴: சைதந்யாபா⁴ஸ: தே³வதாஸ்வரூபவிவேகாக்³ரஹணநிமித்த: ஸுகீ² து³:கீ² மூட⁴ இத்யாத்³யநேகவிகல்பப்ரத்யயஹேது: । சா²யாமாத்ரேண ஜீவரூபேணாநுப்ரவிஷ்டத்வாத் தே³வதா ந தை³ஹிகை: ஸ்வத: ஸுக²து³:கா²தி³பி⁴: ஸம்ப³த்⁴யதே — யதா² புருஷாதி³த்யாத³ய: ஆத³ர்ஶோத³காதி³ஷு ச்சா²யாமாத்ரேணாநுப்ரவிஷ்டா: ஆத³ர்ஶோத³காதி³தோ³ஷைர்ந ஸம்ப³த்⁴யந்தே — தத்³வத்³தே³வதாபி । ‘ஸூர்யோ யதா² ஸர்வலோகஸ்ய சக்ஷுர்ந லிப்யதே சாக்ஷுஷைர்பா³ஹ்யதோ³ஷை: । ஏகஸ்ததா² ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந பா³ஹ்ய:’ (க. உ. 1 । 3 । 1) ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ஹி காட²கே ; ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ச வாஜஸநேயகே । நநு ச்சா²யாமாத்ரஶ்சேஜ்ஜீவ: ம்ருஷைவ ப்ராப்த:, ததா² பரலோகேஹலோகாதி³ ச தஸ்ய । நைஷ தோ³ஷ:, ஸதா³த்மநா ஸத்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ஸர்வம் ச நாமரூபாதி³ ஸதா³த்மநைவ ஸத்யம் விகாரஜாதம் , ஸ்வதஸ்த்வந்ருதமேவ, ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யுக்தத்வாத் । ததா² ஜீவோ(அ)பீதி । யக்ஷாநுரூபோ ஹி ப³லிரிதி ந்யாயப்ரஸித்³தி⁴: । அத: ஸதா³த்மநா ஸர்வவ்யவஹாராணாம் ஸர்வவிகாராணாம் ச ஸத்யத்வம் ஸதோ(அ)ந்யத்வே ச அந்ருதத்வமிதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: தார்கிகைரிஹாநுவக்தும் ஶக்ய:, யதா² இதரேதரவிருத்³த⁴த்³வைதவாதா³: ஸ்வபு³த்³தி⁴விகல்பமாத்ரா அதத்த்வநிஷ்டா² இதி ஶக்யம் வக்தும் ॥

ஸைவம் திஸ்ரோ தே³வதா: அநுப்ரவிஶ்ய ஸ்வாத்மாவஸ்தே² பீ³ஜபூ⁴தே அவ்யாக்ருதே நாமரூபே வ்யாகரவாணீதி ஈக்ஷித்வா தாஸாம் ச திஸ்ருணாம் தே³வதாநாமேகைகாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதம் கரவாணி — ஏகைகஸ்யாஸ்த்ரிவ்ருத்கரணே ஏகைகஸ்யா: ப்ராதா⁴ந்யம் த்³வயோர்த்³வயோர்கு³ணபா⁴வ: ; அந்யதா² ஹி ரஜ்ஜ்வா இவ ஏகமேவ த்ரிவ்ருத்கரணம் ஸ்யாத் , ந து திஸ்ருணாம் ப்ருத²க்ப்ருத²க்த்ரிவ்ருத்கரணமிதி । ஏவம் ஹி தேஜோப³ந்நாநாம் ப்ருத²ங்நாமப்ரத்யயலாப⁴: ஸ்யாத் — தேஜ இத³ம் இமா ஆப: அந்நமித³ம் இதி ச । ஸதி ச ப்ருத²ங்நாமப்ரத்யயலாபே⁴ தே³வதாநாம் ஸம்யக்³வ்யவஹாரஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴: ப்ரயோஜநம் ஸ்யாத் । ஏவமீக்ஷித்வா ஸேயம் தே³வதா இமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா: அநேநைவ யதோ²க்தேநைவ ஜீவேந ஸூர்யபி³ம்ப³வத³ந்த: ப்ரவிஶ்ய வைராஜம் பிண்ட³ம் ப்ரத²மம் தே³வாதீ³நாம் ச பிண்டா³நநுப்ரவிஶ்ய யதா²ஸங்கல்பமேவ நாமரூபே வ்யாகரோத் — அஸௌநாமா அயம் இத³ம்ரூப இதி ॥

தாஸாம் ச தே³வதாநாம் கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வேந த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதம் ஏகைகாமகரோத் க்ருதவதீ தே³வதா । திஷ்ட²து தாவத்³தே³வதாதி³பிண்டா³நாம் நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதாநாம் தேஜோப³ந்நமயத்வேந த்ரிதா⁴த்வம் , யதா² து ப³ஹிரிமா: பிண்டே³ப்⁴யஸ்திஸ்ரோ தே³வதாத்த்ரிவ்ருதே³கைகா ப⁴வதி தந்மே மம நிக³த³த: விஜாநீஹி விஸ்பஷ்டம் அவதா⁴ரய உதா³ஹரணத: ॥

யத்தத்³தே³வதாநாம் த்ரிவ்ருத்கரணமுக்தம் தஸ்யைவோதா³ஹரணமுச்யதே — உதா³ஹரணம் நாம ஏகதே³ஶப்ரஸித்³த்⁴யா அஶேஷப்ரஸித்³த்⁴யர்த²முதா³ஹ்ரியத இதி । ததே³ததா³ஹ — யத³க்³நே: த்ரிவ்ருத்க்ருதஸ்ய ரோஹிதம் ரூபம் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே, தத் அத்ரிவ்ருத்க்ருதஸ்ய தேஜஸோ ரூபமிதி வித்³தி⁴ । ததா² யச்சு²க்லம் ரூபமக்³நேரேவ தத³பாமத்ரிவ்ருத்க்ருதாநாம் ; யத்க்ருஷ்ணம் தஸ்யைவாக்³நே: ரூபம் தத³ந்நஸ்ய ப்ருதி²வ்யா: அத்ரிவ்ருத்க்ருதாயா: இதி வித்³தி⁴ । தத்ரைவம் ஸதி ரூபத்ரயவ்யதிரேகேண அக்³நிரிதி யந்மந்யஸே த்வம் , தஸ்யாக்³நேரக்³நித்வமிதா³நீம் அபாகா³த் அபக³தம் । ப்ராக்³ரூபத்ரயவிவேகவிஜ்ஞாநாத் யா அக்³நிபு³த்³தி⁴ராஸீத் தே, ஸா அக்³நிபு³த்³தி⁴ரபக³தா அக்³நிஶப்³த³ஶ்சேத்யர்த²: — யதா² த்³ருஶ்யமாநரக்தோபதா⁴நஸம்யுக்த: ஸ்ப²டிகோ க்³ருஹ்யமாண: பத்³மராகோ³(அ)யமிதிஶப்³த³பு³த்³த்⁴யோ: ப்ரயோஜகோ ப⁴வதி ப்ராகு³பதா⁴நஸ்ப²டிகயோர்விவேகவிஜ்ஞாநாத் , தத்³விவேகவிஜ்ஞாநே து பத்³மராக³ஶப்³த³பு³த்³தீ⁴ நிவர்தேதே தத்³விவேகவிஜ்ஞாது: — தத்³வத் । நநு கிமத்ர பு³த்³தி⁴ஶப்³த³கல்பநயா க்ரியதே, ப்ராக்³ரூபத்ரயவிவேககரணாத³க்³நிரேவாஸீத் , தத³க்³நேரக்³நித்வம் ரோஹிதாதி³ரூபவிவேககரணாத³பாகா³தி³தி யுக்தம் — யதா² தந்த்வபகர்ஷணே படாபா⁴வ: । நைவம் , பு³த்³தி⁴ஶப்³த³மாத்ரமேவ ஹி அக்³நி: ; யத ஆஹ வாசாரம்ப⁴ணமக்³நிர்நாம விகாரோ நாமதே⁴யம் நாமமாத்ரமித்யர்த²: । அத: அக்³நிபு³த்³தி⁴ரபி ம்ருஷைவ । கிம் தர்ஹி தத்ர ஸத்யம் ? த்ரீணி ரூபாணீத்யேவ ஸத்யம் , நாணுமாத்ரமபி ரூபத்ரயவ்யதிரேகேண ஸத்யமஸ்தீத்யவதா⁴ரணார்த²: ॥

ததா² யதா³தி³த்யஸ்ய யச்சந்த்³ரமஸோ யத்³வித்³யுத இத்யாதி³ ஸமாநம் । நநு ‘யதா² து க²லு ஸோம்யேமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதாஸ்த்ரிவ்ருத்த்ரிவ்ருதே³கைகா ப⁴வதி தந்மே விஜாநீஹி’ (சா². உ. 6 । 4 । 4) இத்யுக்த்வா தேஜஸ ஏவ சதுர்பி⁴ரப்யுதா³ஹரணை: அக்³ந்யாதி³பி⁴: த்ரிவ்ருத்கரணம் த³ர்ஶிதம் , ந அப³ந்நயோருதா³ஹரணம் த³ர்ஶிதம் த்ரிவ்ருத்கரணே । நைஷ தோ³ஷ: அப³ந்நவிஷயாண்யப்யுதா³ஹரணாநி ஏவமேவ ச த்³ரஷ்டவ்யாநீதி மந்யதே ஶ்ருதி: । தேஜஸ உதா³ஹரணமுபலக்ஷணார்த²ம் , ரூபவத்த்வாத்ஸ்பஷ்டார்த²த்வோபபத்தேஶ்ச । க³ந்த⁴ரஸயோரநுதா³ஹரணம் த்ரயாணாமஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி க³ந்த⁴ரஸௌ தேஜஸி ஸ்த: । ஸ்பர்ஶஶப்³த³யோரநுதா³ஹரணம் விபா⁴கே³ந த³ர்ஶயிதுமஶக்யத்வாத் । யதி³ ஸர்வம் ஜக³த் த்ரிவ்ருத்க்ருதமிதி அக்³ந்யாதி³வத் த்ரீணி ரூபாணீத்யேவ ஸத்யம் , அக்³நேரக்³நித்வவத் அபாகா³ஜ்ஜக³தோ ஜக³த்த்வம் । ததா² அந்நஸ்யாப்யப்ஶுங்க³த்வாத் ஆப இத்யேவ ஸத்யம் வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரமந்நம் । ததா² அபாமபி தேஜ:ஶுங்க³த்வாத் வாசாரம்ப⁴ணத்வம் தேஜ இத்யேவ ஸத்யம் । தேஜஸோ(அ)பிஸச்சு²ங்க³த்வாத் வாசாரம்ப⁴ணத்வம் ஸதி³த்யேவ ஸத்யம் இத்யேஷோ(அ)ர்தோ² விவக்ஷித: । நநு வாய்வந்தரிக்ஷே து அத்ரிவ்ருத்க்ருதே தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஷ்வநந்தர்பூ⁴தத்வாத் அவஶிஷ்யேதே, ஏவம் க³ந்த⁴ரஸஶப்³த³ஸ்பர்ஶாஶ்சாவஶிஷ்டா இதி கத²ம் ஸதா விஜ்ஞாதேந ஸர்வமந்யத³விஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வேத் ? தத்³விஜ்ஞாநே வா ப்ரகாராந்தரம் வாச்யம் ; நைஷ தோ³ஷ:, ரூபவத்³த்³ரவ்யே ஸர்வஸ்ய த³ர்ஶநாத் । கத²ம் ? தேஜஸி தாவத்³ரூபவதி ஶப்³த³ஸ்பர்ஶயோரப்யுபலம்பா⁴த் வாய்வந்தரிக்ஷயோ: தத்ர ஸ்பர்ஶஶப்³த³கு³ணவதோ: ஸத்³பா⁴வோ அநுமீயதே । ததா² அப³ந்நயோ: ரூபவதோ ரஸக³ந்தா⁴ந்தர்பா⁴வ இதி । ரூபவதாம் த்ரயாணாம் தேஜோப³ந்நாநாம் த்ரிவ்ருத்கரணப்ரத³ர்ஶநேந ஸர்வம் தத³ந்தர்பூ⁴தம் ஸத்³விகாரத்வாத் த்ரீண்யேவ ரூபாணி விஜ்ஞாதம் மந்யதே ஶ்ருதி: । ந ஹி மூர்தம் ரூபவத்³த்³ரவ்யம் ப்ரத்யாக்²யாய வாய்வாகாஶயோ: தத்³கு³ணயோர்க³ந்த⁴ரஸயோர்வா க்³ரஹணமஸ்தி । அத²வா ரூபவதாமபி த்ரிவ்ருத்கரணம் ப்ரத³ர்ஶநார்த²மேவ மந்யதே ஶ்ருதி: । யதா² து த்ரிவ்ருத்க்ருதே த்ரீணி ரூபாணீத்யேவ ஸத்யம் , ததா² பஞ்சீகரணே(அ)பி ஸமாநோ ந்யாய இத்யத: ஸர்வஸ்ய ஸத்³விகாரத்வாத் ஸதா விஜ்ஞாதேந ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத் ஸதே³கமேவாத்³விதீயம் ஸத்யமிதி ஸித்³த⁴மேவ ப⁴வதி । ததே³கஸ்மிந்ஸதி விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ஸூக்தம் ॥

ஏதத் வித்³வாம்ஸ: விதி³தவந்த: பூர்வே அதிக்ராந்தா: மஹாஶாலா: மஹாஶ்ரோத்ரியா: ஆஹு: ஹ ஸ்ம வை கில । கிமுக்தவந்த இதி, ஆஹ — ந ந: அஸ்மாகம் குலே அத்³ய இதா³நீம் யதோ²க்தவிஜ்ஞாநவதாம் கஶ்சந கஶ்சித³பி அஶ்ருதமமதமவிஜ்ஞாதம் உதா³ஹரிஷ்யதி நோதா³ஹரிஷ்யதி, ஸர்வம் விஜ்ஞாதமேவ அஸ்மத்குலீநாநாம் ஸத்³விஜ்ஞாநவத்த்வாத் இத்யபி⁴ப்ராய: । தே புந: கத²ம் ஸர்வம் விஜ்ஞாதவந்த இதி, ஆஹ — ஏப்⁴ய: த்ரிப்⁴ய: ரோஹிதாதி³ரூபேப்⁴ய: த்ரிவ்ருத்க்ருதேப்⁴ய: விஜ்ஞாதேப்⁴ய: ஸர்வமப்யந்யச்சி²ஷ்டமேவமேவேதி விதா³ஞ்சக்ரு: விஜ்ஞாதவந்த: யஸ்மாத் , தஸ்மாத்ஸர்வஜ்ஞா ஏவ ஸத்³விஜ்ஞாநாத் தே ஆஸுரித்யர்த²: । அத²வா ஏப்⁴யோ விதா³ஞ்சக்ருரிதி அக்³ந்யாதி³ப்⁴யோ த்³ருஷ்டாந்தேப்⁴யோ விஜ்ஞாதேப்⁴ய: ஸர்வமந்யத்³விதா³ஞ்சக்ருரித்யேதத் ॥

கத²ம் ? யத³ந்யத்³ரூபேண ஸந்தி³ஹ்யமாநே கபோதாதி³ரூபே ரோஹிதமிவ யத்³க்³ருஹ்யமாணமபூ⁴த் தேஷாம் பூர்வேஷாம் ப்³ரஹ்மவிதா³ம் , தத்தேஜஸோ ரூபமிதி விதா³ஞ்சக்ரு: । ததா² யச்சு²க்லமிவாபூ⁴த்³க்³ருஹ்யமாணம் தத³பாம் ரூபம் , யத்க்ருஷ்ணமிவ । க்³ருஹ்யமாணம் தத³ந்நஸ்யேதி விதா³ஞ்சக்ரு: । ஏவமேவாத்யந்தது³ர்லக்ஷ்யம் யத் உ அபி அவிஜ்ஞாதமிவ விஶேஷதோ அக்³ருஹ்யமாணமபூ⁴த் தத³ப்யேதாஸாமேவ திஸ்ருணாம் தே³வதாநாம் ஸமாஸ: ஸமுதா³ய இதி விதா³ஞ்சக்ரு: । ஏவம் தாவத்³பா³ஹ்யம் வஸ்த்வக்³ந்யாதி³வத்³விஜ்ஞாதம் , ததே²தா³நீம் யதா² து க²லு ஹே ஸோம்ய இமா: யதோ²க்தாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா: புருஷம் ஶிர:பாண்யாதி³லக்ஷணம் கார்யகாரணஸங்கா⁴தம் ப்ராப்ய புருஷேணோபயுஜ்யமாநா: த்ரிவ்ருத்த்ரிவ்ருதே³கைகா ப⁴வதி, தத் ஆத்⁴யாத்மிகம் விஜாநீஹி நிக³த³த: இத்யுக்த்வா ஆஹ ॥

அந்நம் அஶிதம் பு⁴க்தம் த்ரேதா⁴ விதீ⁴யதே ஜாட²ரேணாக்³நிநா பச்யமாநம் த்ரிதா⁴ விப⁴ஜ்யதே । கத²ம் ? தஸ்யாந்நஸ்ய த்ரிதா⁴ விதீ⁴யமாநஸ்ய ய: ஸ்த²விஷ்ட²: ஸ்தூ²லதமோ தா⁴து: ஸ்தூ²லதமம் வஸ்து விப⁴க்தஸ்ய ஸ்தூ²லாம்ஶ:, தத்புரீஷம் ப⁴வதி ; யோ மத்⁴யமாம்ஶ: தா⁴துரந்நஸ்ய, தத்³ரஸாதி³க்ரமேண பரிணம்ய மாம்ஸம் ப⁴வதி ; ய: அணிஷ்ட²: அணுதமோ தா⁴து:, ஸ ஊர்த்⁴வம் ஹ்ருத³யம் ப்ராப்ய ஸூக்ஷ்மாஸு ஹிதாக்²யாஸு நாடீ³ஷு அநுப்ரவிஶ்ய வாகா³தி³கரணஸங்கா⁴தஸ்ய ஸ்தி²திமுத்பாத³யந் மநோ ப⁴வதி । மநோரூபேண விபரிணமந் மநஸ உபசயம் கரோதி । ததஶ்ச அந்நோபசிதத்வாத் மநஸ: பௌ⁴திகத்வமேவ ந வைஶேஷிகதந்த்ரோக்தலக்ஷணம் நித்யம் நிரவயவம் சேதி க்³ருஹ்யதே । யத³பி மநோ(அ)ஸ்ய தை³வம் சக்ஷுரிதி வக்ஷ்யதி தத³பி ந நித்யத்வாபேக்ஷயா ; கிம் தர்ஹி, ஸூக்ஷ்மவ்யவஹிதவிப்ரக்ருஷ்டாதி³ஸர்வேந்த்³ரியவிஷயவ்யாபாரகத்வாபேக்ஷயா । யச்சாந்யேந்த்³ரியவிஷயாபேக்ஷயா நித்யத்வம் , தத³ப்யாபேக்ஷிகமேவேதி வக்ஷ்யாம:, ‘ஸத் . . . ஏகமேவாத்³விதீயம்’ இதி ஶ்ருதே: ॥

ததா² ஆப: பீதா: த்ரேதா⁴ விதீ⁴யந்தே । தாஸாம் ய: ஸ்த²விஷ்டோ² தா⁴து:, தந்மூத்ரம் ப⁴வதி, யோ மத்⁴யம:, தல்லோஹிதம் ப⁴வதி ; யோ(அ)ணிஷ்ட²:, ஸ ப்ராணோ ப⁴வதி । வக்ஷ்யதி ஹி — ‘ஆபோமய: ப்ராணோ நபிப³தோ விச்சே²த்ஸ்யதே’ (சா². உ. 6 । 7 । 1) இதி ॥

ததா² தேஜ: அஶிதம் தைலக்⁴ருதாதி³ ப⁴க்ஷிதம் த்ரேதா⁴ விதீ⁴யதே । தஸ்ய ய: ஸ்த²விஷ்டோ² தா⁴து: தத³ஸ்தி² ப⁴வதி ; யோ மத்⁴யம:, ஸ மஜ்ஜா அஸ்த்²யந்தர்க³த: ஸ்நேஹ: ; யோ(அ)ணிஷ்ட²: ஸா வாக் । தைலக்⁴ருதாதி³ப⁴க்ஷணாத்³தி⁴ வாக்³விஶதா³ பா⁴ஷணே ஸமர்தா² ப⁴வதீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே ॥

யத ஏவம் , அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந: ஆபோமய: ப்ராண: தேஜோமயீ வாக் । நநு கேவலாந்நப⁴க்ஷிண ஆகு²ப்ரப்⁴ருதயோ வாக்³மிந: ப்ராணவந்தஶ்ச, ததா² அப்³மாத்ரப⁴க்ஷ்யா: ஸாமுத்³ரா மீநமகரப்ரப்⁴ருதயோ மநஸ்விநோ வாக்³மிநஶ்ச, ததா² ஸ்நேஹபாநாமபி ப்ராணவத்த்வம் மநஸ்வித்வம் ச அநுமேயம் ; யதி³ ஸந்தி, தத்ர கத²மந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந இத்யாத்³யுச்யதே ? நைஷ தோ³ஷ:, ஸர்வஸ்ய த்ரிவ்ருத்க்ருதத்வாத்ஸர்வத்ர ஸர்வோபபத்தே: । ந ஹி அத்ரிவ்ருத்க்ருதமந்நமஶ்நாதி கஶ்சித் , ஆபோ வா அத்ரிவ்ருத்க்ருதா: பீயந்தே, தேஜோ வா அத்ரிவ்ருத்க்ருதமஶ்நாதி கஶ்சித் இத்யந்நாதா³நாமாகு²ப்ரப்⁴ருதீநாம் வாக்³மித்வம் ப்ராணவத்த்வம் ச இத்யாத்³யவிருத்³த⁴ம் । இத்யேவம் ப்ரத்யாயித: ஶ்வேதகேதுராஹ — பூ⁴ய ஏவ புநரேவ மா மாம் ப⁴க³வாந் அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந இத்யாதி³ விஜ்ஞாபயது த்³ருஷ்டாந்தேநாவக³மயது, நாத்³யாபி மம அஸ்மிந்நர்தே² ஸம்யங்நிஶ்சயோ ஜாத: । யஸ்மாத்தேஜோப³ந்நமயத்வேநாவிஶிஷ்டே தே³ஹே ஏகஸ்மிந்நுபயுஜ்யமாநாந்யந்நாப்ஸ்நேஹஜாதாநி அணிஷ்ட²தா⁴துரூபேண மந:ப்ராணவாச உபசிந்வந்தி ஸ்வஜாத்யநதிக்ரமேணேதி து³ர்விஜ்ஞேயமித்யபி⁴ப்ராய: ; அதோ பூ⁴ய ஏவேத்யாத்³யாஹ । தமேவமுக்தவந்தம் ததா²ஸ்து ஸோம்யேதி ஹ உவாச பிதா ஶ்ருண்வத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் யதை²தது³பபத்³யதே யத்ப்ருச்ச²ஸி ॥

த³த்⁴ந: ஸோம்ய மத்²யமாநஸ்ய யோ(அ)ணிமா அணுபா⁴வ: ஸ ஊர்த்⁴வ: ஸமுதீ³ஷதி ஸம்பூ⁴யோர்த்⁴வம் நவநீதபா⁴வேந க³ச்ச²தி, தத்ஸர்பிர்ப⁴வதி ॥

யதா² அயம் த்³ருஷ்டா²ந்த:, ஏவமேவ க²லு ஸோம்ய அந்நஸ்ய ஓத³நாதே³: அஶ்யமாநஸ்ய பு⁴ஜ்யமாநஸ்ய ஔத³ர்யேணாக்³நிநா வாயுஸஹிதேந க²ஜேநேவ மத்²யமாநஸ்ய யோ(அ)ணிமா ஸ ஊர்த்⁴வ: ஸமுதீ³ஷதி ; தந்மநோ ப⁴வதி, மநோவயவை: ஸஹ ஸம்பூ⁴ய மந உபசிநோதீத்யேதத் ॥

ததா² அபாம் ஸோம்ய பீயமாநாநாம் யோ அணிமா, ஸ ஊர்த்⁴வ: ஸமுதீ³ஷதி, ஸ ப்ராணோ ப⁴வதீதி ॥

ஏவமேவ க²லு ஸோம்ய தேஜஸோ(அ)ஶ்யமாநஸ்ய யோ(அ)ணிமா ஸ ஊர்த்⁴வ: ஸமுதீ³ஷதி ஸா வாக்³ப⁴வதி ॥

அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந: ஆபோமய: ப்ராண: தேஜோமயீ வாக் இதி யுக்தமேவ மயோக்தமித்யபி⁴ப்ராய: । அத: அப்தேஜஸோரஸ்த்வேதத்ஸர்வமேவம் । மநஸ்த்வந்நமயமித்யத்ர நைகாந்தேந மம நிஶ்சயோ ஜாத: । அத: பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந் மநஸோ(அ)ந்நமயத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந விஜ்ஞாபயத்விதி । ததா² ஸோம்யேதி ஹ உவாச பிதா ॥

அந்நஸ்ய பு⁴க்தஸ்ய யோ அணிஷ்டோ² தா⁴து:, ஸ மநஸி ஶக்திமதா⁴த் । ஸா அந்நோபசிதா மநஸ: ஶக்தி: ஷோட³ஶதா⁴ ப்ரவிப⁴ஜ்ய புருஷஸ்ய கலாத்வேந நிர்தி³தி³க்ஷிதா । தயா மநஸ்யந்நோபசிதயா ஶக்த்யா ஷோட³ஶதா⁴ ப்ரவிப⁴க்தயா ஸம்யுக்த: தத்³வந்கார்யகாரணஸங்கா⁴தலக்ஷணோ ஜீவவிஶிஷ்ட: புருஷ: ஷோட³ஶகல உச்யதே ; யஸ்யாம் ஸத்யாம் த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா போ³த்³தா⁴ கர்தா விஜ்ஞாதா ஸர்வக்ரியாஸமர்த²: புருஷோ ப⁴வதி ; ஹீயமாநாயாம் ச யஸ்யாம் ஸாமர்த்²யஹாநி: । வக்ஷ்யதி ச ‘அதா²ந்நஸ்யாயீ த்³ரஷ்டா’ (சா². உ. 7 । 9 । 1) இத்யாதி³ । ஸர்வஸ்ய கார்யகாரணஸ்ய ஸாமர்த்²யம் மந:க்ருதமேவ । மாநஸேந ஹி ப³லேந ஸம்பந்நா ப³லிநோ த்³ருஶ்யந்தே லோகே த்⁴யாநாஹாராஶ்ச கேசித் , அந்நஸ்ய ஸர்வாத்மகத்வாத் । அத: அந்நக்ருதம் மாநஸம் வீர்யம் ஷோட³ஶ கலா: யஸ்ய புருஷஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஷோட³ஶகல: புருஷ: । ஏதச்சேத்ப்ரத்யக்ஷீகர்துமிச்ச²ஸி, பஞ்சத³ஶஸங்க்²யாகாந்யஹாநி மாஶீ: அஶநம் மாகார்ஷீ:, காமம் இச்சா²த: அப: பிப³, யஸ்மாத் நபிப³த: அப: தே ப்ராணோ விச்சே²த்ஸ்யதே விச்சே²த³மாபத்ஸ்யதே, யஸ்மாதா³போமய: அப்³விகார: ப்ராண இத்யவோசாம । ந ஹி கார்யம் ஸ்வகாரணோபஷ்டம்ப⁴மந்தரேண அவிப்⁴ரம்ஶமாநம் ஸ்தா²துமுத்ஸஹதே ॥

ஸ ஹ ஏவம் ஶ்ருத்வா மநஸ: அந்நமயத்வம் ப்ரத்யக்ஷீகர்துமிச்ச²ந் பஞ்சத³ஶாஹாநி ந ஆஶ அஶநம் ந க்ருதவாந் । அத² ஷோட³ஶே(அ)ஹநி ஹ ஏவம் பிதரமுபஸஸாத³ உபக³தவாந் உபக³ம்ய ச உவாச — கிம் ப்³ரவீமி போ⁴ இதி । இதர ஆஹ — ருச: ஸோம்ய யஜூம்ஷி ஸாமாந்யதீ⁴ஷ்வேதி । ஏவமுக்த: பித்ரா ஆஹ — ந வை மா மாம் ருகா³தீ³நி ப்ரதிபா⁴ந்தி மம மநஸி ந த்³ருஶ்யந்த இத்யர்த²: ஹே போ⁴ ப⁴க³வந்நிதி ॥

ஏவமுக்தவந்தம் பிதா ஆஹ — ஶ்ருணு தத்ர காரணம் , யேந தே தாநி ருகா³தீ³நி ந ப்ரதிபா⁴ந்தீதி ; தம் ஹ உவாச — யதா² லோகே ஹே ஸோம்ய மஹத: மஹத்பரிமாணஸ்ய அப்⁴யாஹிதஸ்ய உபசிதஸ்ய இந்த⁴நை: அக்³நே: ஏகோ(அ)ங்கா³ர: க²த்³யோதமாத்ர: க²த்³யோதபரிமாண: ஶாந்தஸ்ய பரிஶிஷ்ட: அவஶிஷ்ட: ஸ்யாத் ப⁴வேத் , தேநாங்கா³ரேண ததோ(அ)பி தத்பரிமாணாத் ஈஷத³பி ந ப³ஹு த³ஹேத் , ஏவமேவ க²லு ஸோம்ய தே தவ அந்நோபசிதாநாம் ஷோட³ஶாநாம் கலாநாமேகா கலா அவயவ: அதிஶிஷ்டா அவஶிஷ்டா ஸ்யாத் , தயா த்வம் க²த்³யோதமாத்ராங்கா³ரதுல்யயா ஏதர்ஹி இதா³நீம் வேதா³ந் நாநுப⁴வஸி ந ப்ரதிபத்³யஸே, ஶ்ருத்வா ச மே மம வாசம் அத² அஶேஷம் விஜ்ஞாஸ்யஸி அஶாந பு⁴ங்க்ஷ்வ தாவத் ॥

ஸ ஹ ததை²வ ஆஶ பு⁴க்தவாந் । அத² அநந்தரம் ஹ ஏவம் பிதரம் ஶுஶ்ரூஷு: உபஸஸாத³ । தம் ஹ உபக³தம் புத்ரம் யத்கிஞ்ச ருகா³தி³ஷு பப்ரச்ச² க்³ரந்த²ரூபமர்த²ஜாதம் வா பிதா । ஸ ஶ்வேதகேது: ஸர்வம் ஹ தத்ப்ரதிபேதே³ ருகா³த்³யர்த²தோ க்³ரந்த²தஶ்ச ॥

தம் ஹ உவாச புந: பிதா — யதா² ஸோம்ய மஹத: அப்⁴யாஹிதஸ்யேத்யாதி³ ஸமாநம் , ஏகமங்கா³ரம் ஶாந்தஸ்யாக்³நே: க²த்³யோதமாத்ரம் பரிஶிஷ்டம் தம் த்ருணைஶ்சூர்ணைஶ்ச உபஸமாதா⁴ய ப்ராஜ்வலயேத் வர்த⁴யேத் । தேநேத்³தே⁴ந அங்கா³ரேண ததோ(அ)பி பூர்வபரிமாணாத் ப³ஹு த³ஹேத் ॥

ஏவம் ஸோம்ய தே ஷோட³ஶாநாமந்நகலாநாம் ஸாமர்த்²யரூபாணாம் ஏகா கலா அதிஶிஷ்டா அபூ⁴த் அதிஶிஷ்டா ஆஸீத் , பஞ்சத³ஶாஹாந்யபு⁴க்தவத: ஏகைகேநாஹ்நா ஏகைகா கலா சந்த்³ரமஸ இவ அபரபக்ஷே க்ஷீணா, ஸா அதிஶிஷ்டா கலா தவ அந்நேந பு⁴க்தேநோபஸமாஹிதா வர்தி⁴தா உபசிதா ப்ராஜ்வாலீ, தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் , ப்ரஜ்வலிதா வர்தி⁴தேத்யர்த²: । ப்ராஜ்வாலிதி³தி பாடா²ந்தரம் , ததா³ தேநோபஸமாஹிதா ஸ்வயம் ப்ரஜ்வலிதவதீத்யர்த²: । தயா வர்தி⁴தயா ஏதர்ஹி இதா³நீம் வேதா³நநுப⁴வஸி உபலப⁴ஸே । ஏவம் வ்யாவ்ருத்த்யநுவ்ருத்திப்⁴யாமந்நமயத்வம் மநஸ: ஸித்³த⁴மிதி உபஸம்ஹரதி — அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந இத்யாதி³ । யதா² ஏதந்மநஸோ(அ)ந்நமயத்வம் தவ ஸித்³த⁴ம் , ததா² ஆபோமய: ப்ராண: தேஜோமயீ வாக் இத்யேதத³பி ஸித்³த⁴மேவேத்யபி⁴ப்ராய: । ததே³தத்³த⁴ அஸ்ய பிதுருக்தம் மநஆதீ³நாமந்நாதி³மயத்வம் விஜஜ்ஞௌ விஜ்ஞாதவாந் ஶ்வேதகேது: । த்³விரப்⁴யாஸ: த்ரிவ்ருத்கரணப்ரகரணஸமாப்த்யர்த²: ॥

யஸ்மிந்மநஸி ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஷ்டா பரா தே³வதா — ஆத³ர்ஶே இவ புருஷ: ப்ரதிபி³ம்பே³ந ஜலாதி³ஷ்விவ ச ஸூர்யாத³ய: ப்ரதிபி³ம்பை³:, தந்மந: அந்நமயம் தேஜோமயாப்⁴யாம் வாக்ப்ராணாப்⁴யாம் ஸங்க³தமதி⁴க³தம் । யந்மயோ யத்ஸ்த²ஶ்ச ஜீவோ மநநத³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³வ்யவஹாராய கல்பதே தது³பரமே ச ஸ்வம் தே³வதாரூபமேவ ப்ரதிபத்³யதே । தது³க்தம் ஶ்ருத்யந்தரே — ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ ‘ஸதீ⁴: ஸ்வப்நோ பூ⁴த்வேமம் லோகமதிக்ராமதி’ (ப்³ரு. மா. 4 । 1 । 7) ‘ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாநமயோ மநோமய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5), (ப்³ரு. மா. 4 । 2 । 6) இத்யாதி³, ‘ஸ்வப்நேந ஶாரீரம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 11) இத்யாதி³, ‘ப்ராணந்நேவ ப்ராணோ நாம ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இத்யாதி³ ச । தஸ்யாஸ்ய மநஸ்த²ஸ்ய மநஆக்²யாம் க³தஸ்ய மநஉபஶமத்³வாரேணேந்த்³ரியவிஷயேப்⁴யோ நிவ்ருத்தஸ்ய யஸ்யாம் பரஸ்யாம் தே³வதாயாம் ஸ்வாத்மபூ⁴தாயாம் யத³வஸ்தா²நம் , தத் , புத்ராய ஆசிக்²யாஸு: உத்³தா³லகோ ஹ கில ஆருணி: ஶ்வேதகேதும் புத்ரமுவாச உக்தவாந் — ஸ்வப்நாந்தம் ஸ்வப்நமத்⁴யம் ஸ்வப்ந இதி த³ர்ஶநவ்ருத்தே: ஸ்வப்நஸ்யாக்²யா, தஸ்ய மத்⁴யம் ஸ்வப்நாந்தம் ஸுஷுப்தமித்யேதத் ; அத²வா ஸ்வப்நாந்தம் ஸ்வப்நஸதத்த்வமித்யர்த²: । தத்ராப்யர்தா²த்ஸுஷுப்தமேவ ப⁴வதி, ‘ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ இதி வசநாத் ; ந ஹி அந்யத்ர ஸுஷுப்தாத் ஸ்வமபீதிம் ஜீவஸ்ய இச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்மவித³: । தத்ர ஹி ஆத³ர்ஶாபநயநே புருஷப்ரதிபி³ம்ப³: ஆத³ர்ஶக³த: யதா² ஸ்வமேவ புருஷமபீதோ ப⁴வதி, ஏவம் மந ஆத்³யுபரமே சைதந்யப்ரதிபி³ம்ப³ரூபேண ஜீவேந ஆத்மநா மநஸி ப்ரவிஷ்டா நாமரூபவ்யாகரணாய பரா தே³வதா ஸா ஸ்வமேவ ஆத்மாநம் ப்ரதிபத்³யதே ஜீவரூபதாம் மநஆக்²யாம் ஹித்வா । அத: ஸுஷுப்த ஏவ ஸ்வப்நாந்தஶப்³த³வாச்ய இத்யவக³ம்யதே । யத்ர து ஸுப்த: ஸ்வப்நாந்பஶ்யதி தத்ஸ்வாப்நம் த³ர்ஶநம் ஸுக²து³:க²ஸம்யுக்தமிதி புண்யாபுண்யகார்யம் । புண்யாபுண்யயோர்ஹி ஸுக²து³:கா²ரம்ப⁴கத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । புண்யாபுண்யயோஶ்சாவித்³யாகாமோபஷ்டம்பே⁴நைவ ஸுக²து³:க²த³ர்ஶநகார்யாரம்ப⁴கத்வமுபபத்³யதே நாந்யதே²த்யவித்³யாகாமகர்மபி⁴: ஸம்ஸாரஹேதுபி⁴: ஸம்யுக்த ஏவ ஸ்வப்நே இதி ந ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி । ‘அநந்வாக³தம் புண்யேநாநந்வாக³தம் பாபேந தீர்ணோ ஹி ததா³ ஸர்வாந் ஶோகாந் ஹ்ருத³யஸ்ய ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) ‘தத்³வா அஸ்யைதத³திச்ச²ந்தா³’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) ‘ஏஷ பரம ஆநந்த³:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 33) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஸுஷுப்த ஏவ ஸ்வம் தே³வதாரூபம் ஜீவத்வவிநிர்முக்தம் த³ர்ஶயிஷ்யாமீத்யாஹ — ஸ்வப்நாந்தம் மே மம நிக³த³தோ ஹே ஸோம்ய விஜாநீஹி விஸ்பஷ்டமவதா⁴ரயேத்யர்த²: । கதா³ ஸ்வப்நாந்தோ ப⁴வதீதி, உச்யதே — யத்ர யஸ்மிந்காலே ஏதந்நாம ப⁴வதி புருஷஸ்ய ஸ்வப்ஸ்யத: । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே ஸ்வபிதீதி । கௌ³ணம் சேத³ம் நாமேத்யாஹ — யதா³ ஸ்வபிதீத்யுச்யதே புருஷ:, ததா³ தஸ்மிந்காலே ஸதா ஸச்ச²ப்³த³வாச்யயா ப்ரக்ருதயா தே³வதயா ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ஸங்க³த: ஏகீபூ⁴தோ ப⁴வதி । மநஸி ப்ரவிஷ்டம் மநஆதி³ஸம்ஸர்க³க்ருதம் ஜீவரூபம் பரித்யஜ்ய ஸ்வம் ஸத்³ரூபம் யத்பரமார்த²ஸத்யம் அபீத: அபிக³த: ப⁴வதி । அத: தஸ்மாத் ஸ்வபிதீத்யேநமாசக்ஷதே லௌகிகா: । ஸ்வமாத்மாநம் ஹி யஸ்மாத³பீதோ ப⁴வதி ; கு³ணநாமப்ரஸித்³தி⁴தோ(அ)பி ஸ்வாத்மப்ராப்திர்க³ம்யதே இத்யபி⁴ப்ராய: । கத²ம் புநர்லௌகிகாநாம் ப்ரஸித்³தா⁴ ஸ்வாத்மஸம்பத்தி: ? ஜாக்³ரச்ச்²ரமநிமித்தோத்³ப⁴வத்வாத்ஸ்வாபஸ்ய இத்யாஹு: — ஜாக³ரிதே ஹி புண்யாபுண்யநிமித்தஸுக²து³:கா²த்³யநேகாயாஸாநுப⁴வாச்ச்²ராந்தோ ப⁴வதி ; ததஶ்ச ஆயஸ்தாநாம் கரணாநாமநேகவ்யாபாரநிமித்தக்³லாநாநாம் ஸ்வவ்யாபாரேப்⁴ய உபரமோ ப⁴வதி । ஶ்ருதேஶ்ச ‘ஶ்ராம்யத்யேவ வாக் ஶ்ராம்யதி சக்ஷு:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இத்யேவமாதி³ । ததா² ச ‘க்³ருஹீதா வாக் க்³ருஹீதம் சக்ஷு: க்³ருஹீதம் ஶ்ரோத்ரம் க்³ருஹீதம் மந:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இத்யேவமாதீ³நி கரணாநி ப்ராணக்³ரஸ்தாநி ; ப்ராண ஏக: அஶ்ராந்த: தே³ஹே குலாயே யோ ஜாக³ர்தி, ததா³ ஜீவ: ஶ்ரமாபநுத்தயே ஸ்வம் தே³வதாரூபமாத்மாநம் ப்ரதிபத்³யதே । நாந்யத்ர ஸ்வரூபாவஸ்தா²நாச்ச்²ரமாபநோத³: ஸ்யாதி³தி யுக்தா ப்ரஸித்³தி⁴ர்லௌகிகாநாம் — ஸ்வம் ஹ்யபீதோ ப⁴வதீதி । த்³ருஶ்யதே ஹி லோகே ஜ்வராதி³ரோக³க்³ரஸ்தாநாம் தத்³விநிர்மோகே ஸ்வாத்மஸ்தா²நாம் விஶ்ரமணம் , தத்³வதி³ஹாபி ஸ்யாதி³தி யுக்தம் । ‘தத்³யதா² ஶ்யேநோ வா ஸுபர்ணோ வா விபரிபத்ய ஶ்ராந்த:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 19) இத்யாதி³ஶ்ருதேஶ்ச ॥

தத்ராயம் த்³ருஷ்டாந்த: யதோ²க்தே(அ)ர்தே² — ஸ யதா² ஶகுநி: பக்ஷீ ஶகுநிகா⁴தகஸ்ய ஹஸ்தக³தேந ஸூத்ரேண ப்ரப³த்³த⁴: பாஶித: தி³ஶம் தி³ஶம் ப³ந்த⁴நமோக்ஷார்தீ² ஸந் ப்ரதிதி³ஶம் பதித்வா அந்யத்ர ப³ந்த⁴நாத் ஆயதநம் ஆஶ்ரயம் விஶ்ரணாய அலப்³த்⁴வா அப்ராப்ய ப³ந்த⁴நமேவோபஶ்ரயதே । ஏவமேவ யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்த: க²லு ஹே ஸோம்ய தந்மந: தத்ப்ரக்ருதம் ஷோட³ஶகலமந்நோபசிதம் மநோ நிர்தா⁴ரிதம் , தத்ப்ரவிஷ்ட: தத்ஸ்த²: தது³பலக்ஷிதோ ஜீவ: தந்மந இதி நிர்தி³ஶ்யதே — மஞ்சாக்ரோஶநவத் । ஸ மநஆக்²யோபாதி⁴: ஜீவ: அவித்³யாகாமகர்மோபதி³ஷ்டாம் தி³ஶம் தி³ஶம் ஸுக²து³:கா²தி³லக்ஷணாம் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ: பதித்வா க³த்வா அநுபூ⁴யேத்யர்த²:, அந்யத்ர ஸதா³க்²யாத் ஸ்வாத்மந: ஆயதநம் விஶ்ரமணஸ்தா²நமலப்³த்⁴வா ப்ராணமேவ, ப்ராணேந ஸர்வகார்யகரணாஶ்ரயேணோபலக்ஷிதா ப்ராண இத்யுச்யதே ஸதா³க்²யா பரா தே³வதா, ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 18) ‘ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூப:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । அத: தாம் தே³வதாம் ப்ராணம் ப்ராணாக்²யாமேவ உபஶ்ரயதே । ப்ராணோ ப³ந்த⁴நம் யஸ்ய மநஸ: தத்ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி யஸ்மாத் ஸோம்ய மந: ப்ராணோபலக்ஷிததே³வதாஶ்ரயம் , மந இதி தது³பலக்ஷிதோ ஜீவ இதி ॥

ஏவம் ஸ்வபிதிநாமப்ரஸித்³தி⁴த்³வாரேண யஜ்ஜீவஸ்ய ஸத்யஸ்வரூபம் ஜக³தோ மூலம் , தத்புத்ரஸ்ய த³ர்ஶயித்வா ஆஹ அந்நாதி³கார்யகாரணபரம்பரயாபி ஜக³தோ மூலம் ஸத்³தி³த³ர்ஶயிஷு: — அஶநாபிபாஸே அஶிதுமிச்சா² அஶநா, ஸந் யலோபேந, பாதுமிச்சா² பிபாஸா தே அஶநாபிபாஸே அஶநாபிபாஸயோ: ஸதத்த்வம் விஜாநீஹீத்யேதத் । யத்ர யஸ்மிந்காலே ஏதந்நாம புருஷோ ப⁴வதி । கிம் தத் ? அஶிஶிஷதி அஶிதுமிச்ச²தீதி । ததா³ தஸ்ய புருஷஸ்ய கிம்நிமித்தம் நாம ப⁴வதீதி, ஆஹ — யத்தத்புருஷேண அஶிதமந்நம் கடி²நம் பீதா ஆபோ நயந்தே த்³ரவீக்ருத்ய ரஸாதி³பா⁴வேந விபரிணமயந்தே, ததா³ பு⁴க்தமந்நம் ஜீர்யதி । அத² ச ப⁴வத்யஸ்ய நாம அஶிஶிஷதீதி கௌ³ணம் । ஜீர்ணே ஹி அந்நே அஶிதுமிச்ச²தி ஸர்வோ ஹி ஜந்து: । தத்ர அபாமஶிதநேத்ருத்வாத் அஶநாயா இதி நாம ப்ரஸித்³த⁴மித்யேதஸ்மிந்நர்தே² । ததா² கோ³நாய: கா³ம் நயதீதி கோ³நாய: இத்யுச்யதே கோ³பால:, யதா² அஶ்வாந்நயதீத்யஶ்வநாய: அஶ்வபால இத்யுச்யதே, புருஷநாய: புருஷாந்நயதீதி ராஜா ஸேநாபதிர்வா, ஏவம் தத் ததா³ அப ஆசக்ஷதே லௌகிகா: அஶநாயேதி விஸர்ஜநீயலோபேந । தத்ரைவம் ஸதி அத்³பி⁴: ரஸாதி³பா⁴வேந நீதேந அஶிதேநாந்நேந நிஷ்பாதி³தமித³ம் ஶரீரம் வடகணிகாயாமிவ ஶுங்க³: அங்குர உத்பதித: உத்³க³த: ; தமிமம் ஶுங்க³ம் கார்யம் ஶரீராக்²யம் வடாதி³ஶுங்க³வது³த்பதிதம் ஹே ஸோம்ய விஜாநீஹி । கிம் தத்ர விஜ்ஞேயமிதி, உச்யதே — ஶ்ருணு இத³ம் ஶுங்க³வத்கார்யத்வாத் ஶரீரம் நாமூலம் மூலரஹிதம் ப⁴விஷ்யதி இத்யுக்த: ஆஹ ஶ்வேதகேது: ॥

யத்³யேவம் ஸமூலமித³ம் ஶரீரம் வடாதி³ஶுங்க³வத் , தஸ்ய அஸ்ய ஶரீரஸ்ய க்வ மூலம் ஸ்யாத் ப⁴வேத் இத்யேவம் ப்ருஷ்ட: ஆஹ பிதா — தஸ்ய க்வ மூலம் ஸ்யாத் அந்யத்ராந்நாத³ந்நம் மூலமித்யபி⁴ப்ராய: । கத²ம் ? அஶிதம் ஹி அந்நமத்³பி⁴ர்த்³ரவீக்ருதம் ஜாட²ரேணாக்³நிநா பச்யமாநம் ரஸபா⁴வேந பரிணமதே । ரஸாச்சோ²ணிதம் ஶோணிதாந்மாம்ஸம் மாம்ஸாந்மேதோ³ மேத³ஸோ(அ)ஸ்தீ²ந்யஸ்தி²ப்⁴யோ மஜ்ஜா மஜ்ஜாயா: ஶுக்ரம் । ததா² யோஷித்³பு⁴க்தம் ச அந்நம் ரஸாதி³க்ரமேணைவம் பரிணதம் லோஹிதம் ப⁴வதி । தாப்⁴யாம் ஶுக்ரஶோணிதாப்⁴யாமந்நகார்யாப்⁴யாம் ஸம்யுக்தாப்⁴யாமந்நேந ஏவம் ப்ரத்யஹம் பு⁴ஜ்யமாநேந ஆபூர்யமாணாப்⁴யாம் குட்³யமிவ ம்ருத்பிண்டை³: ப்ரத்யஹமுபசீயமாந: அந்நமூல: தே³ஹஶுங்க³: பரிநிஷ்பந்ந இத்யர்த²: । யத்து தே³ஹஶுங்க³ஸ்ய மூலமந்நம் நிர்தி³ஷ்டம் , தத³பி தே³ஹவத்³விநாஶோத்பத்திமத்த்வாத் கஸ்மாச்சிந்மூலாது³த்பதிதம் ஶுங்க³ ஏவேதி க்ருத்வா ஆஹ — யதா² தே³ஹஶுங்க³: அந்நமூல: ஏவமேவ க²லு ஸோம்ய அந்நேந ஶுங்கே³ந கார்யபூ⁴தேந அபோ மூலமந்நஸ்ய ஶுங்க³ஸ்யாந்விச்ச² ப்ரதிபத்³யஸ்வ ।

அபாமபி விநாஶோத்பத்திமத்த்வாத் ஶுங்க³த்வமேவேதி அத்³பி⁴: ஸோம்ய ஶுங்கே³ந கார்யேண காரணம் தேஜோ மூலமந்விச்ச² । தேஜஸோ(அ)பி விநாஶோத்பத்திமத்த்வாத் ஶுங்க³த்வமிதி தேஜஸா ஸோம்ய ஶுங்கே³ந ஸந்மூலம் ஏகமேவாத்³விதீயம் பரமார்த²ஸத்யம் । யஸ்மிந்ஸர்வமித³ம் வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமந்ருதம் ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பாதி³விகல்பஜாதமத்⁴யஸ்தமவித்³யயா, தத³ஸ்ய ஜக³தோ மூலம் ; அத: ஸந்மூலா: ஸத்காரணா: ஹே ஸோம்ய இமா: ஸ்தா²வரஜங்க³மலக்ஷணா: ஸர்வா: ப்ரஜா: । ந கேவலம் ஸந்மூலா ஏவ, இதா³நீமபி ஸ்தி²திகாலே ஸதா³யதநா: ஸதா³ஶ்ரயா ஏவ । ந ஹி ம்ருத³மநாஶ்ரித்ய க⁴டாதே³: ஸத்த்வம் ஸ்தி²திர்வா அஸ்தி । அத: ம்ருத்³வத்ஸந்மூலத்வாத்ப்ரஜாநாம் ஸத் ஆயதநம் யாஸாம் தா: ஸதா³யதநா: ப்ரஜா: । அந்தே ச ஸத்ப்ரதிஷ்டா²: ஸதே³வ ப்ரதிஷ்டா² லய: ஸமாப்தி: அவஸாநம் பரிஶேஷ: யாஸாம் தா: ஸத்ப்ரதிஷ்டா²: ॥

அத² இதா³நீமப்ஶுங்க³த்³வாரேண ஸதோ மூலஸ்யாநுக³ம: கார்ய இத்யாஹ — யத்ர யஸ்மிந்காலே ஏதந்நாம பிபாஸதி பாதுமிச்ச²தீதி புருஷோ ப⁴வதி । அஶிஶிஷதீதிவத் இத³மபி கௌ³ணமேவ நாம ப⁴வதி । த்³ரவீக்ருதஸ்யாஶிதஸ்யாந்நஸ்ய நேத்ர்ய: ஆப: அந்நஶுங்க³ம் தே³ஹம் க்லேத³யந்த்ய: ஶிதி²லீகுர்யு: அப்³பா³ஹுல்யாத் யதி³ தேஜஸா ந ஶோஷ்யந்தே । நிதராம் ச தேஜஸா ஶோஷ்யமாணாஸ்வப்ஸு தே³ஹபா⁴வேந பரிணமமாநாஸு பாதுமிச்சா² புருஷஸ்ய ஜாயதே ; ததா³ புருஷ: பிபாஸதி நாம ; ததே³ததா³ஹ — தேஜ ஏவ தத் ததா³ பீதமபா³தி³ ஶோஷயத் தே³ஹக³தலோஹிதப்ராணபா⁴வேந நயதே பரிணமயதி । தத்³யதா² கோ³நாய இத்யாதி³ ஸமாநம் ; ஏவம் தத்தேஜ ஆசஷ்டே லோக: — உத³ந்யேதி உத³கம் நயதீத்யுத³ந்யம் , உத³ந்யேதி ச்சா²ந்த³ஸம் தத்ராபி பூர்வவத் । அபாமபி ஏததே³வ ஶரீராக்²யம் ஶுங்க³ம் நாந்யதி³த்யேவமாதி³ ஸமாநமந்யத் ॥

ஸாமர்த்²யாத் தேஜஸோ(அ)ப்யேததே³வ ஶரீராக்²யம் ஶுங்க³ம் । அத: அப்ஶுங்கே³ந தே³ஹேந ஆபோ மூலம் க³ம்யதே । அத்³பி⁴: ஶுங்கே³ந தேஜோ மூலம் க³ம்யதே । தேஜஸா ஶுங்கே³ந ஸந்மூலம் க³ம்யதே பூர்வவத் । ஏவம் ஹி தேஜோப³ந்நமயஸ்ய தே³ஹஶுங்க³ஸ்ய வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரஸ்ய அந்நாதி³பரம்பரயா பரமார்த²ஸத்யம் ஸந்மூலமப⁴யமஸந்த்ராஸம் நிராயாஸம் ஸந்மூலமந்விச்சே²தி புத்ரம் க³மயித்வா அஶிஶிஷதி பிபாஸதீதி நாமப்ரஸித்³தி⁴த்³வாரேண யத³ந்யத் இஹ அஸ்மிந்ப்ரகரணே தேஜோப³ந்நாநாம் புருஷேணோபயுஜ்யமாநாநாம் கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய தே³ஹஶுங்க³ஸ்ய ஸ்வஜாத்யஸாங்கர்யேணோபசயகரத்வம் வக்தவ்யம் ப்ராப்தம் , ததி³ஹோக்தமேவ த்³ரஷ்டவ்யமிதி பூர்வோக்தம் வ்யபதி³ஶதி — யதா² து க²லு யேந ப்ரகாரேண இமா: தேஜோப³ந்நாக்²யா: திஸ்ர: தே³வதா: புருஷம் ப்ராப்ய த்ரிவ்ருத்த்ரிவ்ருதே³கைகா ப⁴வதி, தது³க்தம் புரஸ்தாதே³வ ப⁴வதி ‘அந்நமஶிதம் த்ரேதா⁴ விதீ⁴யதே’ (சா². உ. 6 । 5 । 1) இத்யாதி³ தத்ரைவோக்தம் । அந்நாதீ³நாமஶிதாநாம் யே மத்⁴யமா தா⁴தவ:, தே ஸாப்ததா⁴துகம் ஶரீரமுபசிந்வந்தீத்யுக்தம் — மாம்ஸம் ப⁴வதி லோஹிதம் ப⁴வதி மஜ்ஜா ப⁴வதி அஸ்தி² ப⁴வதீதி । யே த்வணிஷ்டா² தா⁴தவ: மந: ப்ராணம் வாசம் தே³ஹஸ்யாந்த:கரணஸங்கா⁴தமுபசிந்வந்தீதி ச உக்தம் — தந்மநோ ப⁴வதி ஸ ப்ராணோ ப⁴வதி ஸ வாக்³ப⁴வதீதி ।

ஸோ(அ)யம் ப்ராணகரணஸங்கா⁴த: தே³ஹே விஶீர்ணே தே³ஹாந்தரம் ஜீவாதி⁴ஷ்டி²த: யேந க்ரமேண பூர்வதே³ஹாத்ப்ரச்யுத: க³ச்ச²தி, ததா³ஹ — அஸ்ய ஹே ஸோம்ய புருஷஸ்ய ப்ரயத: ம்ரியமாணஸ்ய வாக் மநஸி ஸம்பத்³யதே மநஸ்யுபஸம்ஹ்ரியதே । அத² ததா³ஹு: ஜ்ஞாதயோ ந வத³தீதி । மந:பூர்வகோ ஹி வாக்³வ்யாபார:, ‘யத்³வை மநஸா த்⁴யாயதி தத்³வாசா வத³தி’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: । வாச்யுபஸம்ஹ்ருதாயாம் மநஸி மநநவ்யாபாரேண கேவலேந வர்ததே । மநோ(அ)பி யதா³ உபஸம்ஹ்ரியதே, ததா³ மந: ப்ராணே ஸம்பந்நம் ப⁴வதி — ஸுஷுப்தகாலே இவ ; ததா³ பார்ஶ்வஸ்தா² ஜ்ஞாதய: ந விஜாநாதீத்யாஹு: । ப்ராணஶ்ச ததோ³ர்த்⁴வோச்ச்²வாஸீ ஸ்வாத்மந்யுபஸம்ஹ்ருதபா³ஹ்யகரண: ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் த³ர்ஶநாத் ஹஸ்தபாதா³தீ³ந்விக்ஷிபந் மர்மஸ்தா²நாநி நிக்ருந்தந்நிவ உத்ஸ்ருஜந் க்ரமேணோபஸம்ஹ்ருத: தேஜஸி ஸம்பத்³யதே ; ததா³ஹு: ஜ்ஞாதயோ ந சலதீதி । ம்ருத: நேதி வா விசிகித்ஸந்த: தே³ஹமாலப⁴மாநா: உஷ்ணம் ச உபலப⁴மாநா: தே³ஹ: உஷ்ண: ஜீவதீதி யதா³ தத³ப்யௌஷ்ண்யலிங்க³ம் தேஜ உபஸம்ஹ்ரியதே, ததா³ தத்தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம் ப்ரஶாம்யதி । ததை³வம் க்ரமேணோபஸம்ஹ்ருதே ஸ்வமூலம் ப்ராப்தே ச மநஸி தத்ஸ்தோ² ஜீவோ(அ)பி ஸுஷுப்தகாலவத் நிமித்தோபஸம்ஹாராது³பஸம்ஹ்ரியமாண: ஸந் ஸத்யாபி⁴ஸந்தி⁴பூர்வகம் சேது³பஸம்ஹ்ரியதே ஸதே³வ ஸம்பத்³யதே ந புநர்தே³ஹாந்தராய ஸுஷுப்தாதி³வோத்திஷ்ட²தி, யதா² லோகே ஸப⁴யே தே³ஶே வர்தமாந: கத²ஞ்சிதி³வாப⁴யம் தே³ஶம் ப்ராப்த: — தத்³வத் । இதரஸ்து அநாத்மஜ்ஞ: தஸ்மாதே³வ மூலாத் ஸுஷுப்தாதி³வோத்தா²ய ம்ருத்வா புநர்தே³ஹஜாலமாவிஶதி யஸ்மாந்மூலாது³த்தா²ய தே³ஹமாவிஶதி ஜீவ: ॥

ஸ ய: ஸதா³க்²ய: ஏஷ: உக்த: அணிமா அணுபா⁴வ: ஜக³தோ மூலம் ஐததா³த்ம்யம் ஏதத்ஸதா³த்மா யஸ்ய ஸர்வஸ்ய தத் ஏததா³த்ம தஸ்ய பா⁴வ: ஐததா³த்ம்யம் । ஏதேந ஸதா³க்²யேந ஆத்மநா ஆத்மவத் ஸர்வமித³ம் ஜக³த் । சாந்யோ(அ)ஸ்த்யஸ்யாத்மாஸம்ஸாரீ, ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோத்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராத் । யேந ச ஆத்மநா ஆத்மவத்ஸர்வமித³ம் ஜக³த் , ததே³வ ஸதா³க்²யம் காரணம் ஸத்யம் பரமார்த²ஸத் । அத: ஸ ஏவ ஆத்மா ஜக³த: ப்ரத்யக்ஸ்வரூபம் ஸதத்த்வம் யாதா²த்ம்யம் , ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய நிருபபத³ஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநி க³வாதி³ஶப்³த³வத் நிரூட⁴த்வாத் । அத: தத் ஸத் த்வமஸீதி ஹே ஶ்வேதகேதோ இத்யேவம் ப்ரத்யாயித: புத்ர: ஆஹ — பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந் விஜ்ஞாபயது, யத்³ப⁴வது³க்தம் தத் ஸந்தி³க்³த⁴ம் மம — அஹந்யஹநி ஸர்வா: ப்ரஜா: ஸுஷுப்தௌ ஸத் ஸம்பத்³யந்தே இத்யேதத் , யேந ஸத் ஸம்பத்³ய ந விது³: ஸத்ஸம்பந்நா வயமிதி । அத: த்³ருஷ்டாந்தேந மாம் ப்ரத்யாயயத்வித்யர்த²: । ஏவமுக்த: ததா² அஸ்து ஸோம்ய இதி ஹ உவாச பிதா ॥

யத்ப்ருச்ச²ஸி — அஹந்யஹநி ஸத்ஸம்பத்³ய ந விது³: ஸத்ஸம்பந்நா: ஸ்ம இதி, தத்கஸ்மாதி³தி — அத்ர ஶ்ருணு த்³ருஷ்டாந்தம் — யதா² லோகே ஹே ஸோம்ய மது⁴க்ருத: மது⁴ குர்வந்தீதி மது⁴க்ருத: மது⁴கரமக்ஷிகா: மது⁴ நிஸ்திஷ்ட²ந்தி மது⁴ நிஷ்பாத³யந்தி தத்பரா: ஸந்த: । கத²ம் ? நாநாத்யயாநாம் நாநாக³தீநாம் நாநாதி³க்காநாம் வ்ருக்ஷாணாம் ரஸாந் ஸமவஹாரம் ஸமாஹ்ருத்ய ஏகதாம் ஏகபா⁴வம் மது⁴த்வேந ரஸாந் க³மயந்தி மது⁴த்வமாபாத³யந்தி ॥

தே ரஸா: யதா² மது⁴த்வேநைகதாம் க³தா: தத்ர மது⁴நி விவேகம் ந லப⁴ந்தே ; கத²ம் ? அமுஷ்யாஹமாம்ரஸ்ய பநஸஸ்ய வா வ்ருக்ஷஸ்ய ரஸோ(அ)ஸ்மீதி — யதா² ஹி லோகே ப³ஹூநாம் சேதநாவதாம் ஸமேதாநாம் ப்ராணிநாம் விவேகலாபோ⁴ ப⁴வதி அமுஷ்யாஹம் புத்ர: அமுஷ்யாஹம் நப்தாஸ்மீதி ; தே ச லப்³த⁴விவேகா: ஸந்த: ந ஸங்கீர்யந்தே ; ந ததா² இஹ அநேகப்ரகாரவ்ருக்ஷரஸாநாமபி மது⁴ராம்லதிக்தகடுகாதீ³நாம் மது⁴த்வேந ஏகதாம் க³தாநாம் மது⁴ராதி³பா⁴வேந விவேகோ க்³ருஹ்யத இத்யபி⁴ப்ராய: । யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்த:, இத்யேவமேவ க²லு ஸோம்ய இமா: ஸர்வா: ப்ரஜா: அஹந்யஹநி ஸதி ஸம்பத்³ய ஸுஷுப்திகாலே மரணப்ரலயயோஶ்ச ந விது³: ந விஜாநீயு: — ஸதி ஸம்பத்³யாமஹே இதி ஸம்பந்நா இதி வா ॥

யஸ்மாச்ச ஏவமாத்மந: ஸத்³ரூபதாமஜ்ஞாத்வைவ ஸத்ஸம்பத்³யந்தே, அத: தே இஹ லோகே யத்கர்மநிமித்தாம் யாம் யாம் ஜாதிம் ப்ரதிபந்நா ஆஸு: வ்யாக்⁴ராதீ³நாம் — வ்யாக்⁴ரோ(அ)ஹம் ஸிம்ஹோஹ(அ)மித்யேவம் , தே தத்கர்மஜ்ஞாநவாஸநாங்கிதா: ஸந்த: ஸத்ப்ரவிஷ்டா அபி தத்³பா⁴வேநைவ புநராப⁴வந்தி புந: ஸத ஆக³த்ய வ்யாக்⁴ரோ வா ஸிம்ஹோ வா வ்ருகோ வா வராஹோ வா கீடோ வா பதங்கோ³ வா த³ம்ஶோ வா மஶகோ வா யத்³யத்பூர்வமிஹ லோகே ப⁴வந்தி ப³பூ⁴வுரித்யர்த²:, ததே³வ புநராக³த்ய ப⁴வந்தி । யுக³ஸஹஸ்ரகோட்யந்தரிதாபி ஸம்ஸாரிண: ஜந்தோ: யா புரா பா⁴விதா வாஸநா, ஸா ந நஶ்யதீத்யர்த²: । ‘யதா²ப்ரஜ்ஞம் ஹி ஸம்ப⁴வா:’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ॥

தா: ப்ரஜா: யஸ்மிந்ப்ரவிஶ்ய புநராவிர்ப⁴வந்தி, யே து இதோ(அ)ந்யே ஸத்ஸத்யாத்மாபி⁴ஸந்தா⁴: யமணுபா⁴வம் யதா³த்மாநம் ப்ரவிஶ்ய நாவர்தந்தே, ஸ ய ஏஷோ(அ)ணிமேத்யாதி³ வ்யாக்²யாதம் । யதா² லோகே ஸ்வகீயே க்³ருஹே ஸுப்த: உத்தா²ய க்³ராமாந்தரம் க³த: ஜாநாதி ஸ்வக்³ருஹாதா³க³தோ(அ)ஸ்மீதி, ஏவம் ஸத ஆக³தோ(அ)ஸ்மீதி ச ஜந்தூநாம் கஸ்மாத்³விஜ்ஞாநம் ந ப⁴வதீதி பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந்விஜ்ஞாபயது இத்யுக்த: ததா² ஸோம்யேதி ஹ உவாச பிதா ॥

ஶ்ருணு தத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் — யதா² ஸோம்ய இமா நத்³ய: க³ங்கா³த்³யா: புரஸ்தாத் பூர்வாம் தி³ஶம் ப்ரதி ப்ராச்ய: ப்ராக³ஞ்சநா: ஸ்யந்த³ந்தே ஸ்ரவந்தீ । பஶ்சாத் ப்ரதீசீ தி³ஶம் ப்ரதி ஸிந்த்⁴வாத்³யா: ப்ரதீசீம் அஞ்ஜந்தி க³ச்ச²ந்தீதி ப்ரதீச்ய:, தா: ஸமுத்³ராத³ம்போ⁴நிதே⁴: ஜலத⁴ரைராக்ஷிப்தா: புநர்வ்ருஷ்டிரூபேண பதிதா: க³ங்கா³தி³நதீ³ரூபிண்ய: புந: ஸமுத்³ரம் அம்போ⁴நிதி⁴மேவ அபியந்தி ஸ ஸமுத்³ர ஏவ ப⁴வதி । தா நத்³ய: யதா² தத்ர ஸமுத்³ரே ஸமுத்³ராத்மநா ஏகதாம் க³தா: ந விது³: ந ஜாநந்தி — இயம் க³ங்கா³ம் அஹமஸ்மி இயம் யமுநா அஹமஸ்மீதி ச ॥

ஏவமேவ க²லு ஸோம்ய இமா: ஸர்வா: ப்ரஜா: யஸ்மாத் ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³:, தஸ்மாத்ஸத ஆக³ம்ய விது³: — ஸத ஆக³ச்சா²மஹே ஆக³தா இதி வா । த இஹ வ்யாக்⁴ர இத்யாதி³ ஸமாநமந்யத் । த்³ருஷ்டம் லோகே ஜலே வீசீதரங்க³பே²நபு³த்³பு³தா³த³ய உத்தி²தா: புநஸ்தத்³பா⁴வம் க³தா விநஷ்டா இதி । ஜீவாஸ்து தத்காரணபா⁴வம் ப்ரத்யஹம் க³ச்ச²ந்தோ(அ)பி ஸுஷுப்தே மரணப்ரலயயோஶ்ச ந விநஶ்யந்தீத்யேதத் , பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந்விஜ்ஞாபயது த்³ருஷ்டாந்தேந । ததா² ஸோம்யேதி ஹ உவாச பிதா ॥

ஶ்ருணு த்³ருஷ்டாந்தம் — அஸ்ய ஹே ஸோம்ய மஹத: அநேகஶாகா²தி³யுக்தஸ்ய வ்ருக்ஷஸ்ய, அஸ்யேத்யக்³ரத: ஸ்தி²தம் வ்ருக்ஷம் த³ர்ஶயந் ஆஹ — யதி³ ய: கஶ்சித் அஸ்ய மூலே அப்⁴யாஹந்யாத் , பரஶ்வாதி³நா ஸக்ருத்³கா⁴தமாத்ரேண ந ஶுஷ்யதீதி ஜீவந்நேவ ப⁴வதி, ததா³, தஸ்ய ரஸ: ஸ்ரவேத் । ததா² யோ மத்⁴யே அப்⁴யாஹந்யாத் ஜீவந்ஸ்ரவேத் , ததா² யோ(அ)க்³ரே அப்⁴யாஹந்யாத் ஜீவந்ஸ்ரவேத் । ஸ ஏஷ வ்ருக்ஷ: இதா³நீம் ஜீவேந ஆத்மநா அநுப்ரபூ⁴த: அநுவ்யாப்த: பேபீயமாந: அத்யர்த²ம் பிப³ந் உத³கம் பௌ⁴மாம்ஶ்ச ரஸாந் மூலைர்க்³ருஹ்ணந் மோத³மாந: ஹர்ஷம் ப்ராப்நுவந் திஷ்ட²தி ॥

தஸ்யாஸ்ய யதே³காம் ஶாகா²ம் ரோக³க்³ரஸ்தாம் ஆஹதாம் வா ஜீவ: ஜஹாதி உபஸம்ஹரதி ஶாகா²யாம் விப்ரஸ்ருதமாத்மாம்ஶம் , அத² ஸா ஶுஷ்யதி । வாங்மந:ப்ராணகரணக்³ராமாநுப்ரவிஷ்டோ ஹி ஜீவ இதி தது³பஸம்ஹாரே உபஸம்ஹ்ரியதே । ஜீவேந ச ப்ராணயுக்தேந அஶிதம் பீதம் ச ரஸதாம் க³தம் ஜீவச்ச²ரீரம் வ்ருக்ஷம் ச வர்த⁴யத் ரஸரூபேண ஜீவஸ்ய ஸத்³பா⁴வே லிங்க³ம் ப⁴வதி । அஶிதபீதாப்⁴யாம் ஹி தே³ஹே ஜீவஸ்திஷ்ட²தி । தே ச அஶிதபீதே ஜீவகர்மாநுஸாரிணீ இதி தஸ்யைகாங்க³வைகல்யநிமித்தம் கர்ம யதோ³பஸ்தி²தம் ப⁴வதி, ததா³ ஜீவ: ஏகாம் ஶாகா²ம் ஜஹாதி ஶாகா²ய ஆத்மாநமுபஸம்ஹரதி ; அத² ததா³ ஸா ஶாகா² ஶுஷ்யதி । ஜீவஸ்தி²திநிமித்தோ ரஸ: ஜீவகர்மாக்ஷிப்த: ஜீவோபஸம்ஹாரே ந திஷ்ட²தி । ரஸாபக³மே ச ஶாகா² ஶோஷமுபைதி । ததா² ஸர்வம் வ்ருக்ஷமேவ யதா³ அயம் ஜஹாதி ததா³ ஸர்வோ(அ)பி வ்ருக்ஷ: ஶுஷ்யதி । வ்ருக்ஷஸ்ய ரஸஸ்ரவணஶோஷணாதி³லிங்கா³த் ஜீவவத்த்வம் த்³ருஷ்டாந்தஶ்ருதேஶ்ச சேதநாவந்த: ஸ்தா²வரா இதி பௌ³த்³த⁴காணாத³மதமசேதநா: ஸ்தா²வரா இத்யேதத³ஸாரமிதி த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி ॥

யதா² அஸ்மிந்வ்ருக்ஷத்³ருஷ்டாந்தே த³ர்ஶிதம் — ஜீவேந யுக்த: வ்ருக்ஷ: அஶுஷ்க: ரஸபாநாதி³யுக்த: ஜீவதீத்யுச்யதே, தத³பேதஶ்ச ம்ரியத இத்யுச்யதே ; ஏவமேவ க²லு ஸோம்ய வித்³தீ⁴தி ஹ உவாச — ஜீவாபேதம் ஜீவவியுக்தம் வாவ கில இத³ம் ஶரீரம் ம்ரியதே ந ஜீவோ ம்ரியத இதி । கார்யஶேஷே ச ஸுப்தோத்தி²தஸ்ய மம இத³ம் கார்யஶேஷம் அபரிஸமாப்தமிதி ஸ்ம்ருத்வா ஸமாபநத³ர்ஶநாத் । ஜாதமாத்ராணாம் ச ஜந்தூநாம் ஸ்தந்யாபி⁴லாஷப⁴யாதி³த³ர்ஶநாச்ச அதீதஜந்மாந்தராநுபூ⁴தஸ்தந்யபாநது³:கா²நுப⁴வஸ்ம்ருதிர்க³ம்யதே । அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் ச வைதி³காநாம் கர்மணாமர்த²வத்த்வாத் ந ஜீவோ ம்ரியத இதி । ஸ ய ஏஷோ(அ)ணிமேத்யாதி³ ஸமாநம் । கத²ம் புநரித³மத்யந்தஸ்தூ²லம் ப்ருதி²வ்யாதி³ நாமரூபவஜ்ஜக³த் அத்யந்தஸூக்ஷ்மாத்ஸத்³ரூபாந்நாமரூபரஹிதாத்ஸதோ ஜாயதே, இதி ஏதத்³த்³ருஷ்டாந்தேந பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந்விஜ்ஞாபயது இதி । ததா² ஸோம்யேதி ஹ உவாச பிதா ॥

யதி³ ஏதத்ப்ரத்யக்ஷீகர்துமிச்ச²ஸி அதோ(அ)ஸ்மாந்மஹத: ந்யக்³ரோதா⁴த் ப²லமேகமாஹர — இத்யுக்த: ததா² சகார ஸ: ; இத³ம் ப⁴க³வ உபஹ்ருதம் ப²லமிதி த³ர்ஶிதவந்தம் ப்ரதி ஆஹ — ப²லம் பி⁴ந்த்³தீ⁴தி । பி⁴ந்நமித்யாஹ இதர: । தமாஹ பிதா — கிமத்ர பஶ்யஸீதி ; உக்த: ஆஹ — அண்வ்ய: அணுதரா இவ இமா: தா⁴நா: பீ³ஜாநி பஶ்யாமி ப⁴க³வ இதி । ஆஸாம் தா⁴நாநாமேகாம் தா⁴நாம் அங்க³ ஹே வத்ஸ பி⁴ந்த்³கி⁴, இத்யுக்த: ஆஹ — பி⁴ந்நா ப⁴க³வ இதி । யதி³ பி⁴ந்நா தா⁴நா தஸ்யாம் பி⁴ந்நாயாம் கிம் பஶ்யஸி, இத்யுக்த: ஆஹ — ந கிஞ்சந பஶ்யாமி ப⁴க³வ இதி ॥

தம் புத்ரம் ஹ உவாச — வடதா⁴நாயாம் பி⁴ந்நாயாம் யம் வடபீ³ஜாணிமாநம் ஹே ஸோம்ய ஏதம் ந நிபா⁴லயஸே ந பஶ்யஸி, ததா² அப்யேதஸ்ய வை கில ஸோம்ய ஏஷ மஹாந்யக்³ரோத⁴: பீ³ஜஸ்ய அணிம்ந: ஸூக்ஷ்மஸ்ய அத்³ருஶ்யமாநஸ்ய கார்யபூ⁴த: ஸ்தூ²லஶாகா²ஸ்கந்த⁴ப²லபலாஶவாந் திஷ்ட²தி உத்பந்ந: ஸந் , உத்திஷ்ட²தீதி வா, உச்ச²ப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹார்ய: । அத: ஶ்ரத்³த⁴த்ஸ்வ ஸோம்ய ஸத ஏவ அணிம்ந: ஸ்தூ²லம் நாமரூபாதி³மத்கார்யம் ஜக³து³த்பந்நமிதி । யத்³யபி ந்யாயாக³மாப்⁴யாம் நிர்தா⁴ரிதோ(அ)ர்த²: ததை²வேத்யவக³ம்யதே, ததா²பி அத்யந்தஸூக்ஷ்மேஷ்வர்தே²ஷு பா³ஹ்யவிஷயாஸக்தமநஸ: ஸ்வபா⁴வப்ரவ்ருத்தஸ்யாஸத்யாம் கு³ருதராயாம் ஶ்ரத்³தா⁴யாம் து³ரவக³மத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஹ — ஶ்ரத்³த⁴த்ஸ்வேதி । ஶ்ரத்³தா⁴யாம் து ஸத்யாம் மநஸ: ஸமாதா⁴நம் பு³பு⁴த்ஸிதே(அ)ர்தே² ப⁴வேத் , ததஶ்ச தத³ர்தா²வக³தி:, ‘அந்யத்ரமநா அபூ⁴வம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ॥

ஸ ய இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் । யதி³ தத்ஸஜ்ஜக³தோ மூலம் , கஸ்மாந்நோபலப்⁴யத இத்யேதத்³த்³ருஷ்டாந்தேந மா ப⁴க³வாந்பூ⁴ய ஏவ விஜ்ஞாபயத்விதி । ததா² ஸோம்யேதி ஹ உவாச பிதா ॥

வித்³யமாநமபி வஸ்து நோபலப்⁴யதே, ப்ரகாராந்தரேண து உபலப்⁴யத இதி ஶ்ருணு அத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் — யதி³ ச இமமர்த²ம் ப்ரத்யக்ஷீகர்துமிச்ச²ஸி, பிண்ட³ரூபம் லவணம் ஏதத்³க⁴டாதௌ³ உத³கே அவதா⁴ய ப்ரக்ஷிப்ய அத² மா மாம் ஶ்வ: ப்ராத: உபஸீத³தா²: உபக³ச்சே²தா²: இதி । ஸ ஹ பித்ரோக்தமர்த²ம் ப்ரத்யக்ஷீகர்துமிச்ச²ந் ததா² சகார । தம் ஹ உவாச பரேத்³யு: ப்ராத: — யல்லவணம் தோ³ஷா ராத்ரௌ உத³கே அவாதா⁴: நிக்ஷிப்தவாநஸி அங்க³ ஹே வத்ஸ ததா³ஹர — இத்யுக்த: தல்லவணமாஜிஹீர்ஷு: ஹ கில அவம்ருஶ்ய உத³கே ந விவேத³ ந விஜ்ஞாதவாந் । யதா² தல்லவணம் வித்³யமாநமேவ ஸத் அப்ஸு லீநம் ஸம்ஶ்லிஷ்டமபூ⁴த் ॥

யதா² விலீநம் லவணம் ந வேத்த², ததா²பி தச்சக்ஷுஷா ஸ்பர்ஶநேந ச பிண்ட³ரூபம் லவணமக்³ருஹ்யமாணம் வித்³யத ஏவ அப்ஸு, உபலப்⁴யதே ச உபாயாந்தரேண — இத்யேதத் புத்ரம் ப்ரத்யாயயிதுமிச்ச²ந் ஆஹ — அங்க³ அஸ்யோத³கஸ்ய அந்தாத் உபரி க்³ருஹீத்வா ஆசாம — இத்யுக்த்வா புத்ரம் ததா²க்ருதவந்தமுவாச — கத²மிதி ; இதர ஆஹ — லவணம் ஸ்வாது³த இதி । ததா² மத்⁴யாது³த³கஸ்ய க்³ருஹீத்வா ஆசாம இதி, கத²மிதி, லவணமிதி । ததா²ந்தாத் அதோ⁴தே³ஶாத் க்³ருஹீத்வா ஆசாம இதி, கத²மிதி, லவணமிதி । யத்³யேவம் , அபி⁴ப்ராஸ்ய பரித்யஜ்ய ஏதது³த³கம் ஆசம்ய அத² மோபஸீத³தா²: இதி ; தத்³த⁴ ததா² சகார லவணம் பரித்யஜ்ய பித்ருஸமீபமாஜகா³மேத்யர்த²: இத³ம் வசநம் ப்³ருவந் — தல்லவணம் தஸ்மிந்நேவோத³கே யந்மயா ராத்ரௌ க்ஷிப்தம் ஶஶ்வந்நித்யம் ஸம்வர்ததே வித்³யமாநமேவ ஸத் ஸம்யக்³வர்ததே । இதி ஏவமுக்தவந்தம் தம் ஹ உவாச பிதா — யதே²த³ம் லவணம் த³ர்ஶநஸ்பர்ஶநாப்⁴யாம் பூர்வம் க்³ருஹீதம் புநருத³கே விலீநம் தாப்⁴யாமக்³ருஹ்யமாணமபி வித்³யத ஏவ உபாயாந்தரேண ஜிஹ்வயோபலப்⁴யமாநத்வாத் — ஏவமேவ அத்ரைவ அஸ்மிந்நேவ தேஜோப³ந்நாதி³கார்யே ஶுங்கே³ தே³ஹே, வாவ கிலேத்யாசார்யோபதே³ஶஸ்மரணப்ரத³ர்ஶநார்தௌ², ஸத் தேஜோப³ந்நாதி³ஶுங்க³காரணம் வடபீ³ஜாணிமவத்³வித்³யமாநமேவ இந்த்³ரியைர்நோபலப⁴ஸே ந நிபா⁴லயஸே । யதா² அத்ரைவோத³கே த³ர்ஶநஸ்பர்ஶநாப்⁴யாமநுபலப்⁴யமாநம் லவணம் வித்³யமாநமேவ ஜிஹ்வயா உபலப்³த⁴வாநஸி — ஏவமேவாத்ரைவ கில வித்³யமாநம் ஸத் ஜக³ந்மூலம் உபாயாந்தரேண லவணாணிமவத் உபலப்ஸ்யஸ இதி வாக்யஶேஷ: ॥

ஸ ய இத்யாதி³ ஸமாநம் । யத்³யேவம் லவணாணிமவதி³ந்த்³ரியைரநுபலப்⁴யமாநமபி ஜக³ந்மூலம் ஸத் உபாயாந்தரேண உபலப்³து⁴ம் ஶக்யதே, யது³பலம்பா⁴த்க்ருதார்த²: ஸ்யாம் அநுபலம்பா⁴ச்சாக்ருதார்த²: ஸ்யாமஹம் , தஸ்யைவோபலப்³தௌ⁴ க உபாய: இத்யேதத் பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந் விஜ்ஞாபயது த்³ருஷ்டாந்தேந । ததா² ஸோம்ய இதி ஹ உவாச ॥

யதா² லோகே ஹே ஸோம்ய புருஷம் யம் கஞ்சித் க³ந்தா⁴ரேப்⁴யோ ஜநபதே³ப்⁴ய: அபி⁴நத்³தா⁴க்ஷம் ப³த்³த⁴சக்ஷுஷம் ஆநீய த்³ரவ்யஹர்தா தஸ்கர: தமபி⁴நத்³தா⁴க்ஷமேவ ப³த்³த⁴ஹஸ்தம் அரண்யே ததோ(அ)ப்யதிஜநே அதிக³தஜநே அத்யந்தவிக³தஜநே தே³ஶே விஸ்ருஜேத் , ஸ தத்ர தி³க்³ப்⁴ரமோபேத: யதா² ப்ராங்வா ப்ராக³ஞ்சந: ப்ராஹ்முகோ² வேத்யர்த²:, ததோ²த³ங்வா அத⁴ராங்வா ப்ரத்யங்வா ப்ரத்⁴மாயீத ஶப்³த³ம் குர்யாத் விக்ரோஶேத் — அபி⁴நத்³தா⁴க்ஷோ(அ)ஹம் க³ந்தா⁴ரேப்⁴யஸ்தஸ்கரேணாநீதோ(அ)பி⁴நத்³தா⁴க்ஷ ஏவ விஸ்ருஷ்ட இதி ॥

ஏவம் விக்ரோஶத: தஸ்ய யதா²பி⁴நஹநம் யதா² ப³ந்த⁴நம் ப்ரமுச்ய முக்த்வா காருணிக: கஶ்சித் ஏதாம் தி³ஶமுத்தரத: க³ந்தா⁴ரா: ஏதாம் தி³ஶம் வ்ரஜ — இதி ப்ரப்³ரூயாத் । ஸ ஏவம் காருணிகேந ப³ந்த⁴நாந்மோக்ஷித: க்³ராமாத் க்³ராமாந்தரம் ப்ருச்ச²ந் பண்டி³த: உபதே³ஶவாந் மேதா⁴வீ பரோபதி³ஷ்டக்³ராமப்ரவேஶமார்கா³வதா⁴ரணஸமர்த²: ஸந் க³ந்தா⁴ராநேவோபஸம்பத்³யேத । நேதரோ மூட⁴மதி: தே³ஶாந்தரத³ர்ஶநத்ருட்³வா । யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்த: வர்ணித: — ஸ்வவிஷயேப்⁴யோ க³ந்தா⁴ரேப்⁴ய: புருஷ: தஸ்கரைரபி⁴நத்³தா⁴க்ஷ: அவிவேக: தி³ங்மூட⁴: அஶநாயாபிபாஸாதி³மாந் வ்யாக்⁴ரதஸ்கராத்³யநேகப⁴யாநர்த²வ்ராதயுதமரண்யம் ப்ரவேஶித: து³:கா²ர்த: விக்ரோஶந் ப³ந்த⁴நேப்⁴யோ முமுக்ஷுஸ்திஷ்ட²தி, ஸ கத²ஞ்சிதே³வ காருணிகேந கேநசிந்மோக்ஷித: ஸ்வதே³ஶாந்க³ந்தா⁴ராநேவாபந்ந: நிர்வ்ருத: ஸுக்²யபூ⁴த் — ஏவமேவ ஸத: ஜக³தா³த்மஸ்வரூபாத்தேஜோப³ந்நாதி³மயம் தே³ஹாரண்யம் வாதபித்தகப²ருதி⁴ரமேதோ³மாம்ஸாஸ்தி²மஜ்ஜாஶுக்ரக்ருமிமூத்ரபுரீஷவத் ஶீதோஷ்ணாத்³யநேகத்³வந்த்³வது³:க²வச்ச இத³ம் மோஹபடாபி⁴நத்³தா⁴க்ஷ: பா⁴ர்யாபுத்ரமித்ரபஶுப³ந்த்⁴வாதி³த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டாநேகவிஷயத்ருஷ்ணாபாஶித: புண்யாபுண்யாதி³தஸ்கரை: ப்ரவேஶித: அஹமமுஷ்ய புத்ர:, மமைதே பா³ந்த⁴வா:, ஸுக்²யஹம் து³:கீ² மூட⁴: பண்டி³தோ தா⁴ர்மிகோ ப³ந்து⁴மாந் ஜாத: ம்ருதோ ஜீர்ண: பாபீ, புத்ரோ மே ம்ருத:, த⁴நம் மே நஷ்டம் , ஹா ஹதோ(அ)ஸ்மி, கத²ம் ஜீவிஷ்யாமி, கா மே க³தி:, கிம் மே த்ராணம் — இத்யேவமநேகஶதஸஹஸ்ராநர்த²ஜாலவாந் விக்ரோஶந் கத²ஞ்சிதே³வ புண்யாதிஶயாத்பரமகாருணிகம் கஞ்சித்ஸத்³ப்³ரஹ்மாத்மவித³ம் விமுக்தப³ந்த⁴நம் ப்³ரஹ்மிஷ்ட²ம் யதா³ ஆஸாத³யதி, தேந ச ப்³ரஹ்மவிதா³ காருண்யாத் த³ர்ஶிதஸம்ஸாரவிஷயதோ³ஷத³ர்ஶநமார்க³: விரக்த: ஸம்ஸாரவிஷயேப்⁴ய: — நாஸி த்வம் ஸம்ஸாரீ அமுஷ்ய புத்ரத்வாதி³த⁴ர்மவாந் , கிம் தர்ஹி, ஸத் யத்தத்த்வமஸி —இத்யவித்³யாமோஹபடாபி⁴நஹநாந்மோக்ஷித: க³ந்தா⁴ரபுருஷவச்ச ஸ்வம் ஸதா³த்மாநம் உபஸம்பத்³ய ஸுகீ² நிர்வ்ருத: ஸ்யாதி³த்யேதமேவார்த²மாஹ — ஆசார்யவாந்புருஷோ வேதே³தி । தஸ்யாஸ்ய ஏவமாசார்யவதோ முக்தாவித்³யாபி⁴நஹநஸ்ய தாவதே³வ தாவாநேவ கால: சிரம் க்ஷேப: ஸதா³த்மஸ்வரூபஸம்பத்தேரிதி வாக்யஶேஷ: । கியாந்காலஶ்சிரமிதி, உச்யதே — யாவந்ந விமோக்ஷ்யே ந விமோக்ஷ்யதே இத்யேதத்புருஷவ்யத்யயேந, ஸாமர்த்²யாத் ; யேந கர்மணா ஶரீரமாரப்³த⁴ம் தஸ்யோபபோ⁴கே³ந க்ஷயாத் தே³ஹபாதோ யாவதி³த்யர்த²: । அத² ததை³வ ஸத் ஸம்பத்ஸ்யே ஸம்பத்ஸ்யதே இதி பூர்வவத் । ந ஹி தே³ஹமோக்ஷஸ்ய ஸத்ஸம்பத்தேஶ்ச காலபே⁴தோ³(அ)ஸ்தி யேந அத² - ஶப்³த³: ஆநந்தர்யார்த²: ஸ்யாத் ॥

நநு யதா² ஸத்³விஜ்ஞாநாநந்தரமேவ தே³ஹபாத: ஸத்ஸம்பத்திஶ்ச ந ப⁴வதி கர்மஶேஷவஶாத் , ததா² அப்ரவ்ருத்தப²லாநி ப்ராக்³ஜ்ஞாநோத்பத்தேர்ஜந்மாந்தரஸஞ்சிதாந்யபி கர்மாணி ஸந்தீதி தத்ப²லோபபோ⁴கா³ர்த²ம் பதிதே அஸ்மிஞ்ஶரீராந்தரமாரப்³த⁴வ்யம் । உத்பந்நே ச ஜ்ஞாநே யாவஜ்ஜீவம் விஹிதாநி ப்ரதிஷித்³தா⁴நி வா கர்மாணி கரோத்யேவேதி தத்ப²லோபபோ⁴கா³ர்த²ம் ச அவஶ்யம் ஶரீராந்தரமாரப்³த⁴வ்யம் , ததஶ்ச கர்மாணி தத: ஶரீராந்தரம் இதி ஜ்ஞாநாநர்த²க்யம் , கர்மணாம் ப²லவத்த்வாத் । அத² ஜ்ஞாநவத: க்ஷீயந்தே கர்மாணி, ததா³ ஜ்ஞாநப்ராப்திஸமகாலமேவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்ஸம்பத்திஹேதுத்வாந்மோக்ஷ: ஸ்யாதி³தி ஶரீரபாத: ஸ்யாத் । ததா² ச ஆசார்யாபா⁴வ: இதி ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³ இத்யநுபபத்தி: । ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷாபா⁴வப்ரஸங்க³ஶ்ச தே³ஶாந்தரப்ராப்த்யுபாயஜ்ஞாநவத³நைகாந்திகப²லத்வம் வா ஜ்ஞாநஸ்ய । ந, கர்மணாம் ப்ரவ்ருத்தாப்ரவ்ருத்தப²லவத்த்வவிஶேஷோபபத்தே: । யது³க்தம் அப்ரவ்ருத்தப²லாநாம் கர்மணாம் த்⁴ருவப²லவத்த்வாத்³ப்³ரஹ்மவித³: ஶரீரே பதிதே ஶரீராந்தரமாரப்³த⁴வ்யம் அப்ரவ்ருத்தகர்மப²லோபபோ⁴கா³ர்த²மிதி, ஏதத³ஸத் । விது³ஷ: ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ இதி ஶ்ருதே: ப்ராமாண்யாத் । நநு ‘புண்யோ வை புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 15) இத்யாதி³ஶ்ருதேரபி ப்ராமாண்யமேவ । ஸத்யமேவம் । ததா²பி ப்ரவ்ருத்தப²லாநாமப்ரவ்ருத்தப²லாநாம் ச கர்மணாம் விஶேஷோ(அ)ஸ்தி । கத²ம் ? யாநி ப்ரவ்ருத்தப²லாநி கர்மாணி யைர்வித்³வச்ச²ரீரமாரப்³த⁴ம் , தேஷாமுபபா⁴கே³நைவ க்ஷய: — யதா² ஆரப்³த⁴வேக³ஸ்ய லக்ஷ்யமுக்தேஷ்வாதே³: வேக³க்ஷயாதே³வ ஸ்தி²தி:, ந து லக்ஷ்யவேத⁴ஸமகாலமேவ ப்ரயோஜநம் நாஸ்தீதி — தத்³வத் । அந்யாநி து அப்ரவ்ருத்தப²லாநி இஹ ப்ராக்³ஜ்ஞாநோத்பத்தேரூர்த்⁴வம் ச க்ருதாநி வா க்ரியமாணாநி வா அதீதஜந்மாந்தரக்ருதாநி வா அப்ரவ்ருத்தப²லாநி ஜ்ஞாநேந த³ஹ்யந்தே ப்ராயஶ்சித்தேநேவ ; ‘ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத்குருதே ததா²’ (ப⁴. கீ³. 4 । 37) இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச । ‘க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இதி ச ஆத²ர்வணே । அத: ப்³ரஹ்மவித³: ஜீவநாதி³ப்ரயோஜநாபா⁴வே(அ)பி ப்ரவ்ருத்தப²லாநாம் கர்மணாமவஶ்யமேவ ப²லோபபோ⁴க³: ஸ்யாதி³தி முக்தேஷுவத் தஸ்ய தாவதே³வ சிரமிதி யுக்தமேவோக்தமிதி யதோ²க்ததோ³ஷசோத³நாநுபபத்தி: । ஜ்ஞாநோத்பத்தேரூர்த்⁴வம் ச ப்³ரஹ்மவித³: கர்மாபா⁴வமவோசாம ‘ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தோ²(அ)ம்ருதத்வமேதி’ (சா². உ. 2 । 23 । 1) இத்யத்ர । தச்ச ஸ்மர்துமர்ஹஸி ॥

ஸ ய இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் । ஆசார்யவாந் வித்³வாந் யேந க்ரமேண ஸத் ஸம்பத்³யதே, தம் க்ரமம் த்³ருஷ்டாந்தேந பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந்விஜ்ஞாபயத்விதி । ததா² ஸோம்ய இதி ஹ உவாச ॥

புருஷம் ஹே ஸோம்ய உத உபதாபிநம் ஜ்வராத்³யுபதாபவந்தம் ஜ்ஞாதய: பா³ந்த⁴வா: பரிவார்ய உபாஸதே முமூர்ஷும் — ஜாநாஸி மாம் தவ பிதரம் புத்ரம் ப்⁴ராதரம் வா — இதி ப்ருச்ச²ந்த: । தஸ்ய முமூர்ஷோ: யாவந்ந வாங்மநஸி ஸம்பத்³யதே மந: ப்ராணே ப்ராணஸ்தேஜஸி தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம் இத்யேதது³க்தார்த²ம் ॥

ஸம்ஸாரிண: ய: மரணக்ரம: ஸ ஏவாயம் விது³ஷோ(அ)பி ஸத்ஸம்பத்திக்ரம இத்யேததா³ஹ — பரஸ்யாம் தே³வதாயாம் தேஜஸி ஸம்பந்நே அத² ந ஜாநாதி । அவித்³வாம்ஸ்து ஸத உத்தா²ய ப்ராக்³பா⁴விதம் வ்யாக்⁴ராதி³பா⁴வம் தே³வமநுஷ்யாதி³பா⁴வம் வா விஶதி । வித்³வாம்ஸ்து ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶஜநிதஜ்ஞாநதீ³பப்ரகாஶிதம் ஸத்³ப்³ரஹ்மாத்மாநம் ப்ரவிஶ்ய ந ஆவர்ததே இத்யேஷ ஸத்ஸம்பத்திக்ரம: । அந்யே து மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா உத்க்ரம்ய ஆதி³த்யாதி³த்³வாரேண ஸத்³க³ச்ச²ந்தீத்யாஹு: ; தத³ஸத் , தே³ஶகாலநிமித்தப²லாபி⁴ஸந்தா⁴நேந க³மநத³ர்ஶநாத் । ந ஹி ஸதா³த்மைகத்வத³ர்ஶிந: ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய தே³ஶகாலநிமித்தப²லாத்³யந்ருதாபி⁴ஸந்தி⁴ருபபத்³யதே, விரோதா⁴த் । அவித்³யாகாமகர்மணாம் ச க³மநநிமித்தாநாம் ஸத்³விஜ்ஞாநஹுதாஶநவிப்லுஷ்டத்வாத் க³மநாநுபபத்திரேவ ; ‘பர்யோப்தகாமஸ்ய க்ருதாத்மநஸ்த்விஹைவ ஸர்வே ப்ரவிலீயந்தி காமா:’ (மு. உ. 3 । 2 । 2) இத்யாத்³யாத²ர்வணே நதீ³ஸமுத்³ரத்³ருஷ்டாந்தஶ்ருதேஶ்ச ॥

ஸ ய இத்யாதி³ ஸமாநம் । யதி³ மரிஷ்யதோ முமுக்ஷதஶ்ச துல்யா ஸத்ஸம்பத்தி:, தத்ர வித்³வாந் ஸத்ஸம்பந்நோ நாவர்ததே, ஆவர்ததே த்வவித்³வாந் — இத்யத்ர காரணம் த்³ருஷ்டாந்தேந பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந்விஜ்ஞாபயத்விதி । ததா² ஸோம்யேதி ஹ உவாச ॥

ஶ்ருணு — யதா² ஸோம்ய புருஷம் சௌர்யகர்மணி ஸந்தி³ஹ்யமாநம் நிக்³ரஹாய பரீக்ஷணாய ச உத அபி ஹஸ்தக்³ருஹீதம் ப³த்³த⁴ஹஸ்தம் ஆநயந்தி ராஜபுருஷா: । கிம் க்ருதவாநயமிதி ப்ருஷ்டாஶ்ச ஆஹு: — அபஹார்ஷீத்³த⁴நமஸ்யாயம் । தே ச ஆஹு: — கிமபஹரணமாத்ரேண ப³ந்த⁴நமர்ஹதி, அந்யதா² த³த்தே(அ)பி த⁴நே ப³ந்த⁴நப்ரஸங்கா³த் ; இத்யுக்தா: புநராஹு: — ஸ்தேயமகார்ஷீத் சௌர்யேண த⁴நமபஹார்ஷீதி³தி । தேஷ்வேவம் வத³த்ஸு இதர: அபஹ்நுதே — நாஹம் தத்கர்தேதி । தே ச ஆஹு: — ஸந்தி³ஹ்யமாநம் ஸ்தேயமகார்ஷீ: த்வமஸ்ய த⁴நஸ்யேதி । தஸ்மிம்ஶ்ச அபஹ்நுவாநே ஆஹு: — பரஶுமஸ்மை தபதேதி ஶோத⁴யத்வாத்மாநமிதி । ஸ யதி³ தஸ்ய ஸ்தைந்யஸ்ய கர்தா ப⁴வதி ப³ஹிஶ்சாபஹ்நுதே, ஸ ஏவம்பூ⁴த: தத ஏவாந்ருதமந்யதா²பூ⁴தம் ஸந்தமந்யதா²த்மாநம் குருதே । ஸ ததா² அந்ருதாபி⁴ஸந்தோ⁴(அ)ந்ருதேநாத்மாநமந்தர்தா⁴ய வ்யவஹிதம் க்ருத்வா பரஶும் தப்தம் மோஹாத்ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதி, ஸ த³ஹ்யதே, அத² ஹந்யதே ராஜபுருஷை: ஸ்வக்ருதேநாந்ருதாபி⁴ஸந்தி⁴தோ³ஷேண ॥

அத² யதி³ தஸ்ய கர்மண: அகர்தா ப⁴வதி, தத ஏவ ஸத்யமாத்மாநம் குருதே । ஸ ஸத்யேந தயா ஸ்தைந்யாகர்த்ருதயா ஆத்மாநமந்தர்தா⁴ய பரஶும் தப்தம் ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதி । ஸ ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴: ஸந் ந த³ஹ்யதே ஸத்யவ்யவதா⁴நாத் , அத² முச்யதே ச ம்ருஷாபி⁴யோக்த்ருப்⁴ய: । தப்தபரஶுஹஸ்ததலஸம்யோக³ஸ்ய துல்யத்வே(அ)பி ஸ்தேயகர்த்ரகர்த்ரோரந்ருதாபி⁴ஸந்தோ⁴ த³ஹ்யதே ந து ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴: ॥

ஸ யதா² ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴: தப்தபரஶுக்³ரஹணகர்மணி ஸத்யவ்யவஹிதஹஸ்ததலத்வாத் நாதா³ஹ்யேத ந த³ஹ்யேதேத்யேதத் , ஏவம் ஸத்³ப்³ரஹ்மஸத்யாபி⁴ஸந்தே⁴தரயோ: ஶரீரபாதகாலே ச துல்யாயாம் ஸத்ஸம்பத்தௌ வித்³வாந் ஸத்ஸம்பத்³ய ந புநர்வ்யாக்⁴ரதே³வாதி³தே³ஹக்³ரஹணாய ஆவர்ததே । அவித்³வாம்ஸ்து விகாராந்ருதாபி⁴ஸந்த⁴: புநர்வ்யாக்⁴ராதி³பா⁴வம் தே³வதாதி³பா⁴வம் வா யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம் ப்ரதிபத்³யதே । யதா³த்மாபி⁴ஸந்த்⁴யநபி⁴ஸந்தி⁴க்ருதே மோக்ஷப³ந்த⁴நே, யச்ச மூலம் ஜக³த:, யதா³யதநா யத்ப்ரதிஷ்டா²ஶ்ச ஸர்வா: ப்ரஜா:, யதா³த்மகம் ச ஸர்வம் யச்சாஜமம்ருதமப⁴யம் ஶிவமத்³விதீயம் , தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தவ, அதஸ்தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ — இத்யுக்தார்த²மஸக்ருத்³வாக்யம் । க: புநரஸௌ ஶ்வேதகேது: த்வம்ஶப்³தா³ர்த²: ? யோ(அ)ஹம் ஶ்வேதகேதுருத்³தா³லகஸ்ய புத்ர இதி வேத³ ஆத்மாநமாதே³ஶம் ஶ்ருத்வா மத்வா விஜ்ஞாய ச, அஶ்ருதமமதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதும் பிதரம் பப்ரச்ச² ‘கத²ம் நு ப⁴க³வ: ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இதி । ஸ ஏஷ: அதி⁴க்ருத: ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா தேஜோப³ந்நமயம் கார்யகரணஸங்கா⁴தம் ப்ரவிஷ்டா பரைவ தே³வதா நாமரூபவ்யாகரணாய — ஆத³ர்ஶே இவ புருஷ: ஸூர்யாதி³ரிவ ஜலாதௌ³ ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபேண । ஸ ஆத்மாநம் கார்யகரணேப்⁴ய: ப்ரவிப⁴க்தம் ஸத்³ரூபம் ஸர்வாத்மாநம் ப்ராக் பிது: ஶ்ரவணாத் ந விஜஜ்ஞௌ । அதே²தா³நீம் பித்ரா ப்ரதிபோ³தி⁴த: தத்த்வமஸி இதி த்³ருஷ்டாந்தைர்ஹேதுபி⁴ஶ்ச தத் பிதுரஸ்ய ஹ கிலோக்தம் ஸதே³வாஹமஸ்மீதி விஜஜ்ஞௌ விஜ்ஞாதவாந் । த்³விர்வசநமத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²ம் ॥

கிம் புநரத்ர ஷஷ்டே² வாக்யப்ரமாணேந ஜநிதம் ப²லமாத்மநி ? கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வயோரதி⁴க்ருதத்வவிஜ்ஞாநநிவ்ருத்தி: தஸ்ய ப²லம் , யமவோசாம த்வம்ஶப்³த³வாச்யமர்த²ம் ஶ்ரோதும் மந்தும் ச அதி⁴க்ருதமவிஜ்ஞாதவிஜ்ஞாநப²லார்த²ம் । ப்ராக்ச ஏதஸ்மாத்³விஜ்ஞாநாத் அஹமேவம் கரிஷ்யாம்யக்³நிஹோத்ராதீ³நி கர்மாணி, அஹமத்ராதி⁴க்ருத:, ஏஷாம் ச கர்மணாம் ப²லமிஹாமுத்ர ச போ⁴க்ஷ்யே, க்ருதேஷு வா கர்மஸு க்ருதகர்தவ்ய: ஸ்யாம் — இத்யேவம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வயோரதி⁴க்ருதோ(அ)ஸ்மீத்யாத்மநி யத்³விஜ்ஞாநமபூ⁴த் தஸ்ய, யத்ஸஜ்ஜக³தோ மூலம் ஏகமேவாத்³விதீயம் தத்த்வமஸீத்யநேந வாக்யேந ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்ய நிவர்ததே, விரோதா⁴த் — ந ஹி ஏகஸ்மிந்நத்³விதீயே ஆத்மநி அயமஹமஸ்மீதி விஜ்ஞாதே மமேத³ம் அந்யத³நேந கர்தவ்யம் இத³ம் க்ருத்வா அஸ்ய ப²லம் போ⁴க்ஷ்யே — இதி வா பே⁴த³விஜ்ஞாநமுபபத்³யதே । தஸ்மாத் ஸத்ஸத்யாத்³விதீயாத்மவிஜ்ஞாநே விகாராந்ருதஜீவாத்மவிஜ்ஞாநம் நிவர்ததே இதி யுக்தம் । நநு ‘தத்த்வமஸி’ இத்யத்ர த்வம்ஶப்³த³வாச்யே(அ)ர்தே² ஸத்³பு³த்³தி⁴ராதி³ஶ்யதே — யதா² ஆதி³த்யமநஆதி³ஷு ப்³ரஹ்மாதி³பு³த்³தி⁴:, யதா² ச லோகே ப்ரதிமாதி³ஷு விஷ்ண்வாதி³பு³த்³தி⁴:, தத்³வத் ; ந து ஸதே³வ த்வமிதி ; யதி³ ஸதே³வ ஶ்வேதகேது: ஸ்யாத் , கத²மாத்மாநம் ந விஜாநீயாத் , யேந தஸ்மை தத்த்வமஸீத்யுபதி³ஶ்யதே ? ந, ஆதி³த்யாதி³வாக்யவைலக்ஷண்யாத் — ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இத்யாதௌ³ இதிஶப்³த³வ்யவதா⁴நாத் ந ஸாக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மத்வம் க³ம்யதே, ரூபாதி³மத்த்வாச்ச ஆதி³த்யாதீ³நாம் । ஆகாஶமநஸோஶ்ச இதிஶப்³த³வ்யவதா⁴நாதே³வ அப்³ரஹ்மத்வம் । இஹ து ஸத ஏவேஹ ப்ரவேஶம் த³ர்ஶயித்வா ‘தத்த்வமஸி’ இதி நிரங்குஶம் ஸதா³த்மபா⁴வமுபதி³ஶதி । நநு பராக்ரமாதி³கு³ண: ஸிம்ஹோ(அ)ஸி த்வம் இதிவத் தத்த்வமஸீதி ஸ்யாத் । ந, ம்ருதா³தி³வத் ஸதே³கமேவாத்³விதீயம் ஸத்யம் இத்யுபதே³ஶாத் । ந ச உபசாரவிஜ்ஞாநாத் ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ஸத்ஸம்பத்திருபதி³ஶ்யேத । ம்ருஷாத்வாது³பசாரவிஜ்ஞாநஸ்ய — த்வமிந்த்³ரோ யம இதிவத் । நாபி ஸ்துதி:, அநுபாஸ்யத்வாச்ச்²வேதகேதோ: । நாபி ஸத் ஶ்வேதகேதுத்வோபதே³ஶேந ஸ்தூயேத — ந ஹி ராஜா தா³ஸஸ்த்வமிதி ஸ்துத்ய: ஸ்யாத் । நாபி ஸத: ஸர்வாத்மந ஏகதே³ஶநிரோதோ⁴ யுக்த: தத்த்வமஸீதிதே³ஶாதி⁴பதேரிவ க்³ராமாத்⁴யக்ஷஸ்த்வமிதி । ந ச அந்யா க³திரிஹ ஸதா³த்மத்வோபதே³ஶாத் அர்தா²ந்தரபூ⁴தா ஸம்ப⁴வதி । நநு ஸத³ஸ்மீதி பு³த்³தி⁴மாத்ரமிஹ கர்தவ்யதயா சோத்³யதே ந த்வஜ்ஞாதம் ஸத³ஸீதி ஜ்ஞாப்யத இதி சேத் । நந்வஸ்மிந்பக்ஷே(அ)பி ‘அஶ்ருதம் ஶ்ருதம் ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இத்யாத்³யநுபபந்நம் । ந, ஸத³ஸ்மீதி பு³த்³தி⁴விதே⁴: ஸ்துத்யர்த²த்வாத் । ந, ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³ । தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இத்யுபதே³ஶாத் । யதி³ ஹி ஸத³ஸ்மீதி பு³த்³தி⁴மாத்ரம் கர்தவ்யதயா விதீ⁴யதே ந து த்வம்ஶப்³த³வாச்யஸ்ய ஸத்³ரூபத்வமேவ, ததா³ ந ஆசார்யவாந்வேத³ இதி ஜ்ஞாநோபயோபதே³ஶோ வாச்ய: ஸ்யாத் । யதா² ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹுயாத்’ ( ? ) இத்யேவமாதி³ஷ்வர்த²ப்ராப்தமேவ ஆசார்யவத்த்வமிதி, தத்³வத் । ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ இதி ச க்ஷேபகரணம் ந யுக்தம் ஸ்யாத் , ஸதா³த்மதத்த்வே அவிஜ்ஞாதே(அ)பி ஸக்ருத்³பு³த்³தி⁴மாத்ரகரணே மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் । ந ச தத்த்வமஸீத்யுக்தே நாஹம் ஸதி³தி ப்ரமாணவாக்யமஜநிதா பு³த்³தி⁴: நிவர்தயிதும் ஶக்யா ; நோத்பந்நேதி வா ஶக்யம் வக்தும் , ஸர்வோபநிஷத்³வாக்யாநாம் தத்பரதயைவோபக்ஷயாத் । யதா² அக்³நிஹோத்ராதி³விதி⁴ஜநிதாக்³நிஹோத்ராதி³கர்தவ்யதாபு³த்³தீ⁴நாமததா²ர்த²த்வமநுத்பந்நத்வம் வா ந ஶக்யதே வக்தும் — தத்³வத் । யத்தூக்தம் ஸதா³த்மா ஸந் ஆத்மாநம் கத²ம் ந ஜாநீயாதி³தி, நாஸௌ தோ³ஷ:, கார்யகரணஸங்கா⁴தவ்யதிரிக்த: அஹம் ஜீவ: கர்தா போ⁴க்தேத்யபி ஸ்வபா⁴வத: ப்ராணிநாம் விஜ்ஞாநாத³ர்ஶநாத் । கிமு தஸ்ய ஸதா³த்மவிஜ்ஞாநம் । கத²மேவம் வ்யதிரிக்தவிஜ்ஞாநே அஸதி தேஷாம் கர்த்ருத்வாதி³விஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதி த்³ருஶ்யதே ச । தத்³வத்தஸ்யாபி தே³ஹாதி³ஷ்வாத்மபு³த்³தி⁴த்வாத் ந ஸ்யாத்ஸதா³த்மவிஜ்ஞாநம் । தஸ்மாத் விகாராந்ருதாதி⁴க்ருதஜீவாத்மவிஜ்ஞாநநிவர்தகமேவ இத³ம் வாக்யம் ‘தத்த்வமஸி’ இதி ஸித்³த⁴மிதி ॥

அதீ⁴ஹி அதீ⁴ஷ்வ ப⁴க³வ: ப⁴க³வந்நிதி ஹ கில உபஸஸாத³ । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வ இதி மந்‍த்ர: । ஸநத்குமாரம் யோகீ³ஶ்வரம் ப்³ரஹ்மிஷ்ட²ம் நாரத³: உபஸந்நவாந் । தம் ந்யாயத: உபஸந்நம் ஹ உவாச — யதா³த்மவிஷயே கிஞ்சித்³வேத்த² தேந தத்ப்ரக்²யாபநேந மாமுபஸீத³ இத³மஹம் ஜாநே இதி, தத: அஹம் ப⁴வத: விஜ்ஞாநாத் தே துப்⁴யம் ஊர்த்⁴வம் வக்ஷ்யாமி, இத்யுக்தவதி ஸ ஹ உவாச நாரத³: ॥

ருக்³வேத³ம் ப⁴க³வ: அத்⁴யேமி ஸ்மராமி, ‘யத்³வேத்த²’ இதி விஜ்ஞாநஸ்ய ப்ருஷ்டத்வாத் । ததா² யஜுர்வேத³ம் ஸாமவேத³மாத²ர்வணம் சதுர்த²ம் வேத³ம் வேத³ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதத்வாத் இதிஹாஸபுராணம் பஞ்சமம் வேத³ம் வேதா³நாம் பா⁴ரதபஞ்சமாநாம் வேத³ம் வ்யாகரணமித்யர்த²: । வ்யாகரணேந ஹி பதா³தி³விபா⁴க³ஶ: ருக்³வேதா³த³யோ ஜ்ஞாயந்தே ; பித்ர்யம் ஶ்ராத்³த⁴கல்பம் ; ராஶிம் க³ணிதம் ; தை³வம் உத்பாதஜ்ஞாநம் ; நிதி⁴ம் மஹாகாலாதி³நிதி⁴ஶாஸ்த்ரம் ; வாகோவாக்யம் தர்கஶாஸ்த்ரம் ; ஏகாயநம் நீதிஶாஸ்த்ரம் ; தே³வவித்³யாம் நிருக்தம் ; ப்³ரஹ்மண: ருக்³யஜு:ஸாமாக்²யஸ்ய வித்³யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ஶிக்ஷாகல்பச்ச²ந்த³ஶ்சிதய: ; பூ⁴தவித்³யாம் பூ⁴ததந்‍த்ரம் ; க்ஷத்ரவித்³யாம் த⁴நுர்வேத³ம் ; நக்ஷத்ரவித்³யாம் ஜ்யௌதிஷம் ; ஸர்பதே³வஜநவித்³யாம் ஸர்பவித்³யாம் கா³ருட³ம் தே³வஜநவித்³யாம் க³ந்த⁴யுக்திந்ருத்யகீ³தவாத்³யஶில்பாதி³விஜ்ஞாநாநி ; ஏதத்ஸர்வம் ஹே ப⁴க³வ: அத்⁴யேமி ॥

ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஏதத்ஸர்வம் ஜாநந்நபி மந்‍த்ரவிதே³வாஸ்மி ஶப்³தா³ர்த²மாத்ரவிஜ்ஞாநவாநேவாஸ்மீத்யர்த²: । ஸர்வோ ஹி ஶப்³த³: அபி⁴தா⁴நமாத்ரம் அபி⁴தா⁴நம் ச ஸர்வம் மந்த்ரேஷ்வந்தர்ப⁴வதி । மந்‍த்ரவிதே³வாஸ்மி மந்‍த்ரவித்கர்மவிதி³த்யர்த²: । ‘மந்த்ரேஷு கர்மாணி’ (சா². உ. 7 । 4 । 1) இதி ஹி வக்ஷ்யதி । ந ஆத்மவித் ந ஆத்மாநம் வேத்³மி । நந்வாத்மாபி மந்த்ரை: ப்ரகாஶ்யத ஏவேதி கத²ம் மந்‍த்ரவிச்சேத் நாத்மவித் ? ந, அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யபே⁴த³ஸ்ய விகாரத்வாத் । ந ச விகார ஆத்மேஷ்யதே । நந்வாத்மாப்யாத்மஶப்³தே³ந அபி⁴தீ⁴யதே । ந, ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1), ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । கத²ம் தர்ஹி ‘ஆத்மைவாத⁴ஸ்தாத்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 16 । 1) இத்யாதி³ஶப்³தா³: ஆத்மாநம் ப்ரத்யாயயந்தி ? நைஷ தோ³ஷ: । தே³ஹவதி ப்ரத்யகா³த்மநி பே⁴த³விஷயே ப்ரயுஜ்யமாந: ஶப்³த³: தே³ஹாதீ³நாமாத்மத்வே ப்ரத்யாக்²யாயமாநே யத்பரிஶிஷ்டம் ஸத் , அவாச்யமபி ப்ரத்யாயயதி — யதா² ஸராஜிகாயாம் த்³ருஶ்யமாநாயாம் ஸேநாயாம் ச²த்ரத்⁴வஜபதாகாதி³வ்யவஹிதே அத்³ருஶ்யமாநே(அ)பி ராஜநி ஏஷ ராஜா த்³ருஶ்யத இதி ப⁴வதி ஶப்³த³ப்ரயோக³: ; தத்ர கோ(அ)ஸௌ ராஜேதி ராஜவிஶேஷநிரூபணாயாம் த்³ருஶ்யமாநேதரப்ரத்யாக்²யாநே அந்யஸ்மிந்நத்³ருஶ்யமாநே(அ)பி ராஜநி ராஜப்ரதீதிர்ப⁴வேத் — தத்³வத் । தஸ்மாத்ஸோ(அ)ஹம் மந்‍த்ரவித் கர்மவிதே³வாஸ்மி, கர்மகார்யம் ச ஸர்வம் விகார இதி விகாரஜ்ஞ ஏவாஸ்மி, ந ஆத்மவித் ந ஆத்மப்ரக்ருதிஸ்வரூபஜ்ஞ இத்யர்த²: । அத ஏவோக்தம் ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ; ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । ஶ்ருதமாக³மஜ்ஞாநமஸ்த்யேவ ஹி யஸ்மாத் மே மம ப⁴க³வத்³த்³ரூஶேப்⁴யோ யுஷ்மத்ஸத்³ருஶேப்⁴ய: தரதி அதிக்ரமதி ஶோகம் மநஸ்தாபம் அக்ருதார்த²பு³த்³தி⁴தாம் ஆத்மவித் இதி ; அத: ஸோ(அ)ஹமநாத்மவித்த்வாத் ஹே ப⁴க³வ: ஶோசாமி அக்ருதார்த²பு³த்³த்⁴யா ஸந்தப்யே ஸர்வதா³ ; தம் மா மாம் ஶோகஸ்ய ஶோகஸாக³ரஸ்ய பாரம் அந்தம் ப⁴க³வாந் தாரயது ஆத்மஜ்ஞாநோடு³பேந க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴மாபாத³யது அப⁴யம் க³மயத்வித்யர்த²: । தம் ஏவமுக்தவந்தம் ஹ உவாச — யத்³வை கிஞ்ச ஏதத³த்⁴யகீ³ஷ்டா²: அதீ⁴தவாநஸி, அத்⁴யயநேந தத³ர்த²ஜ்ஞாநமுபலக்ஷ்யதே, ஜ்ஞாதவாநஸீத்யேதத் , நாமைவைதத் , ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: ॥

நாம வா ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³ இத்யாதி³ நாமைவைதத் । நாமோபாஸ்ஸ்வ ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா — யதா² ப்ரதிமாம் விஷ்ணுபு³த்³த்⁴யா உபாஸ்தே, தத்³வத் ॥

ஸ யஸ்து நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே, தஸ்ய யத்ப²லம் ப⁴வதி, தச்ச்²ருணு — யாவந்நாம்நோ க³தம் நாம்நோ கோ³சரம் தத்ர தஸ்மிந் நாமவிஷயேஅஸ்ய யதா²காமசார: காமசரணம் ராஜ்ஞ இவ ஸ்வவிஷயே ப⁴வதி । யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே இத்யுபஸம்ஹார: । கிமஸ்தி ப⁴க³வ: நாம்நோ பூ⁴ய: அதி⁴கதரம் யத்³ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யர்ஹமந்யதி³த்யபி⁴ப்ராய: । ஸநத்குமார ஆஹ — நாம்நோ வாவ பூ⁴ய: அஸ்த்யேவேதி । உக்த: ஆஹ — யத்³யஸ்தி தந்மே ப⁴க³வாந்ப்³ரவீது இதி ॥

வாக்³வாவ । வாகி³தி இந்த்³ரியம் ஜிஹ்வாமூலாதி³ஷ்வஷ்டஸு ஸ்தா²நேஷு ஸ்தி²தம் வர்ணாநாமபி⁴வ்யஞ்ஜகம் । வர்ணாஶ்ச நாமேதி நாம்நோ வாக்³பூ⁴யஸீத்யுச்யதே । கார்யாத்³தி⁴ காரணம் பூ⁴யோ த்³ருஷ்டம் லோகே — யதா² புத்ராத்பிதா, தத்³வத் । கத²ம் ச வாங்நாம்நோ பூ⁴யஸீதி, ஆஹ — வாக்³வா ருக்³வேத³ம் விஜ்ஞாபயதி — அயம் ருக்³வேத³ இதி । ததா² யஜுர்வேத³மித்யாதி³ ஸமாநம் । ஹ்ருத³யஜ்ஞம் ஹ்ருத³யப்ரியம் ; தத்³விபரீதமஹ்ருத³யஜ்ஞம் । யத் யதி³ வாங் நாப⁴விஷ்யத் த⁴ர்மாதி³ ந வ்யஜ்ஞாபயிஷ்யத் , வாக³பா⁴வே அத்⁴யயநாபா⁴வ: அத்⁴யயநாபா⁴வே தத³ர்த²ஶ்ரவணாபா⁴வ: தச்ச்²ரவணாபா⁴வே த⁴ர்மாதி³ ந வ்யஜ்ஞாபயிஷ்யத் ந விஜ்ஞாதமப⁴விஷ்யதி³த்யர்த²: । தஸ்மாத் வாகே³வைதத் ஶப்³தோ³ச்சாரணேந ஸர்வம் விஜ்ஞாபயதி । அத: பூ⁴யஸீ வாங்நாம்ந: । தஸ்மாத்³வாசம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்ஸ்வ ॥

ஸமாநமந்யத் ॥

மந: மநஸ்யநவிஶிஷ்டமந்த:கரணம் வாச: பூ⁴ய: । தத்³தி⁴ மநஸ்யநவ்யாபாரவத் வாசம் வக்தவ்யே ப்ரேரயதி । தேந வாக் மநஸ்யந்தர்ப⁴வதி । யச்ச யஸ்மிந்நந்தர்ப⁴வதி தத்தஸ்ய வ்யாபகத்வாத் ததோ பூ⁴யோ ப⁴வதி । யதா² வை லோகே த்³வே வா ஆமலகே ப²லே த்³வே வா கோலே ப³த³ரப²லே த்³வௌ வா அக்ஷௌ விபீ⁴தகப²லே முஷ்டிரநுப⁴வதி முஷ்டிஸ்தே ப²லே வ்யாப்நோதி முஷ்டௌ ஹி தே அந்தர்ப⁴வத:, ஏவம் வாசம் ச நாம ச ஆமலகாதி³வத் மநோ(அ)நுப⁴வதி । ஸ யதா³ புருஷ: யஸ்மிந்காலே மநஸா அந்த:கரணேந மநஸ்யதி, மநஸ்யநம் விவக்ஷாபு³த்³தி⁴:, கத²ம் மந்த்ராந் அதீ⁴யீய உச்சாரயேயம் — இத்யேவம் விவக்ஷாம் க்ருத்வா அதா²தீ⁴தே । ததா² கர்மாணி குர்வீயேதி சிகீர்ஷாபு³த்³தி⁴ம் க்ருத்வா அத² குருதே । புத்ராம்ஶ்ச பஶூம்ஶ்ச இச்சே²யேதி ப்ராப்தீச்சா²ம் க்ருத்வா தத்ப்ராப்த்யுபாயாநுஷ்டா²நேந அதே²ச்ச²தே, புத்ராதீ³ந்ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । ததா² இமம் ச லோகம் அமும் ச உபாயேந இச்சே²யேதி தத்ப்ராப்த்யுபாயாநுஷ்டா²நேந அதே²ச்ச²தே ப்ராப்நோதி । மநோ ஹி ஆத்மா, ஆத்மந: கர்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் ச ஸதி மநஸி நாந்யதே²தி மநோ ஹி ஆத்மேத்யுச்யதே । மநோ ஹி லோக:, ஸத்யேவ ஹி மநஸி லோகோ ப⁴வதி தத்ப்ராப்த்யுபாயாநுஷ்டா²நம் ச இதி மநோ ஹி லோக: யஸ்மாத் , தஸ்மாந்மநோ ஹி ப்³ரஹ்ம । யத ஏவம் தஸ்மாந்மந உபாஸ்ஸ்வேதி ॥

ஸ யோ மந இத்யாதி³ ஸமாநம் ॥

ஸங்கல்போ வாவ மநஸோ பூ⁴யாந் । ஸங்கல்போ(அ)பி மநஸ்யநவத் அந்த:கரணவ்ருத்தி:, கர்தவ்யாகர்தவ்யவிஷயவிபா⁴கே³ந ஸமர்த²நம் । விபா⁴கே³ந ஹி ஸமர்தி²தே விஷயே சிகீர்ஷாபு³த்³தி⁴: மநஸ்யநாநந்தரம் ப⁴வதி । கத²ம் ? யதா³ வை ஸங்கல்பயதே கர்தவ்யாதி³விஷயாந்விப⁴ஜதே — இத³ம் கர்தும் யுக்தம் இத³ம் கர்துமயுக்தமிதி, அத² மநஸ்யதி மந்த்ராநதீ⁴யீயேத்யாதி³ । அத² அநந்தரம் வாசம் ஈரயதி மந்த்ராத்³யுச்சாரணே । தாம் ச வாசம் உ நாம்நி நாமோச்சாரணநிமித்தம் விவக்ஷாம் க்ருத்வா ஈரயதி । நாம்நி நாமஸாமாந்யே மந்த்ரா: ஶப்³த³விஶேஷா: ஸந்த: ஏகம் ப⁴வந்தி அந்தர்ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ஸாமாந்யே ஹி விஶேஷ: அந்தர்ப⁴வதி । மந்த்ரேஷு கர்மாண்யேகம் ப⁴வந்தி । மந்‍த்ரப்ரகாஶிதாநி கர்மாணி க்ரியந்தே, ந அமந்‍த்ரகமஸ்தி கர்ம । யத்³தி⁴ மந்‍த்ரப்ரகாஶநேந லப்³த⁴ஸத்தாகம் ஸத் கர்ம, ப்³ராஹ்மணேநேத³ம் கர்தவ்யம் அஸ்மை ப²லாயேதி விதீ⁴யதே, யாப்யுத்பத்திர்ப்³ராஹ்மணேஷு கர்மணாம் த்³ருஶ்யதே, ஸாபி மந்த்ரேஷு லப்³த⁴ஸத்தாகாநாமேவ கர்மணாம் ஸ்பஷ்டீகரணம் । ந ஹி மந்த்ராப்ரகாஶிதம் கர்ம கிஞ்சித் ப்³ராஹ்மணே உத்பந்நம் த்³ருஶ்யதே । த்ரயீவிஹிதம் கர்மேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே ; த்ரயீஶப்³த³ஶ்ச ருக்³யஜு:ஸாமஸமாக்²யா । மந்த்ரேஷு கர்மாணி கவயோ யாந்யபஶ்யந் — இதி ச ஆத²ர்வணே । தஸ்மாத்³யுக்தம் மந்த்ரேஷு கர்மாண்யேகம் ப⁴வந்தீதி ॥

தாநி ஹ வா ஏதாநி மநஆதீ³நி ஸங்கல்பைகாயநாநி ஸங்கல்ப: ஏகோ அயநம் க³மநம் ப்ரலய: யேஷாம் தாநி ஸங்கல்பைகாயநாநி, ஸங்கல்பாத்மகாநி உத்பத்தௌ, ஸங்கல்பே ப்ரதிஷ்டி²தாநி ஸ்தி²தௌ । ஸமக்ல்ருபதாம் ஸங்கல்பம் க்ருதவத்யாவிவ ஹி த்³யௌஶ்ச ப்ருதி²வீ ச த்³யாவாப்ருதி²வீ, த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ நிஶ்சலே லக்ஷ்யேதே । ததா² ஸமகல்பேதாம் வாயுஶ்சாகாஶம் ச ஏதாவபி ஸங்கல்பம் க்ருதவந்தாவிவ । ததா² ஸமகல்பந்த ஆபஶ்ச தேஜஶ்ச, ஸ்வேந ரூபேண நிஶ்சலாநி லக்ஷ்யந்தே । யதஸ்தேஷாம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ஸங்‍க்ல்ருப்த்யை ஸங்கல்பநிமித்தம் வர்ஷம் ஸங்கல்பதே ஸமர்தீ²ப⁴வதி । ததா² வர்ஷஸ்ய ஸங்‍க்ல்ருப்த்யை ஸங்கல்பநிமித்தம் அந்நம் ஸங்கல்பதே । வ்ருஷ்டேர்ஹி அந்நம் ப⁴வதி । அந்நஸ்ய ஸங்‍க்ல்ருப்த்யை ப்ராணா: ஸங்கல்பந்தே । அந்நமயா ஹி ப்ராணா: அந்நோபஷ்ட²ம்ப⁴கா: । ‘அந்நம் தா³ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 2 । 1) இதி ஹி ஶ்ருதி: । தேஷாம் ஸங்‍க்ல்ருத்யை மந்த்ரா: ஸங்கல்பந்தே । ப்ராணவாந்ஹி மந்த்ராநதீ⁴தே நாப³ல: । மந்த்ராணாம் ஹி ஸங்‍க்ல்ருப்த்யை கர்மாண்யக்³நிஹோத்ராதீ³நி ஸங்கல்பந்தே அநுஷ்டீ²யமாநாநி மந்‍த்ரப்ரகாஶிதாநி ஸமர்தீ²ப⁴வந்தி ப²லாய । ததோ லோக: ப²லம் ஸங்கல்பதே கர்மகர்த்ருஸமவாயிதயா ஸமர்தீ²ப⁴வதீத்யர்த²: । லோகஸ்ய ஸங்‍க்ல்ருத்யை ஸர்வம் ஜக³த் ஸங்கல்பதே ஸ்வரூபாவைகல்யாய । ஏதத்³தீ⁴த³ம் ஸர்வம் ஜக³த் யத்ப²லாவஸாநம் தத்ஸர்வம் ஸங்கல்பமூலம் । அத: விஶிஷ்ட: ஸ ஏஷ ஸங்கல்ப: । அத: ஸங்கல்பமுபாஸ்ஸ்வ — இத்யுக்த்வா ப²லமாஹ தது³பாஸகஸ்ய ॥

ஸ ய: ஸங்கல்பம் ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா உபாஸ்தே, ஸங்‍க்ல்ருப்தாந்வை தா⁴த்ரா அஸ்யேமே லோகா: ப²லமிதி க்ல்ருப்தாந் ஸமர்தி²தாந் ஸங்கல்பிதாந் ஸ வித்³வாந் த்⁴ருவாந் நித்யாந் அத்யந்தாத்⁴ருவாபேக்ஷயா, த்⁴ருவஶ்ச ஸ்வயம் , லோகிநோ ஹி அத்⁴ருவத்வே லோகே த்⁴ருவக்ல்ருப்திர்வ்யர்தே²தி த்⁴ருவ: ஸந் ப்ரதிஷ்டி²தாநுபகரணஸம்பந்நாநித்யர்த²:, பஶுபுத்ராதி³பி⁴: ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி த³ர்ஶநாத் , ஸ்வயம் ச ப்ரதிஷ்டி²த: ஆத்மீயோபகரணஸம்பந்ந: அவ்யத²மாநாத் அமித்ராதி³த்ராஸரஹிதாந் அவ்யத²மாநஶ்ச ஸ்வயம் அபி⁴ஸித்⁴யதி அபி⁴ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । யாவத்ஸங்கல்பஸ்ய க³தம் ஸங்கல்பகோ³சர: தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி, ஆத்மந: ஸங்கல்பஸ்ய, ந து ஸர்வேஷாம் ஸங்கல்பஸ்யேதி, உத்தரப²லவிரோதா⁴த் । ய: ஸங்கல்பம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

சித்தம் வாவ ஸங்கல்பாத்³பூ⁴ய: । சித்தம் சேதயித்ருத்வம் ப்ராப்தகாலாநுரூபபோ³த⁴வத்த்வம் அதீதாநாக³தவிஷயப்ரயோஜநநிரூபணஸாமர்த்²யம் ச, தத்ஸங்கல்பாத³பி பூ⁴ய: । கத²ம் ? யதா³ வை ப்ராப்தம் வஸ்து இத³மேவம் ப்ராப்தமிதி சேதயதே, ததா³ ததா³தா³நாய வா அபோஹாய வா அத² ஸங்கல்பயதே அத² மநஸ்யதீத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

தாநி ஸங்கல்பாதீ³நி கர்மப²லாந்தாநி சித்தைகாயநாநி சித்தாத்மாநி சித்தோத்பத்தீநி சித்தே ப்ரதிஷ்டி²தாநி சித்தஸ்தி²தாநீத்யபி பூர்வவத் । கிஞ்ச சித்தஸ்ய மாஹாத்ம்யம் । யஸ்மாச்சித்தம் ஸங்கல்பாதி³மூலம் , தஸ்மாத் யத்³யபி ப³ஹுவித் ப³ஹுஶாஸ்த்ராதி³பரிஜ்ஞாநவாந்ஸந் அசித்தோ ப⁴வதி ப்ராப்தாதி³சேதயித்ருத்வஸாமர்த்²யவிரஹிதோ ப⁴வதி, தம் நிபுணா: லௌகிகா: நாயமஸ்தி வித்³யமாநோ(அ)ப்யஸத்ஸம ஏவேதி ஏநமாஹு: । யச்சாயம் கிஞ்சித் ஶாஸ்த்ராதி³ வேத³ ஶ்ருதவாந் ததா³ப்யஸ்ய வ்ருதை²வேதி கத²யந்தி । கஸ்மாத் ? யத்³யயம் வித்³வாந்ஸ்யாத் இத்த²மேவமசித்தோ ந ஸ்யாத் , தஸ்மாத³ஸ்ய ஶ்ருதமப்யஶ்ருதமேவேத்யாஹுரித்யர்த²: । அத² அல்பவித³பி யதி³ சித்தவாந்ப⁴வதி தஸ்மா ஏதஸ்மை தது³க்தார்த²க்³ரஹணாயைவ உத அபி ஶுஶ்ரூஷந்தே ஶ்ரோதுமிச்ச²ந்தி தஸ்மாச்ச । சித்தம் ஹ்யேவைஷாம் ஸங்கல்பாதீ³நாம் ஏகாயநமித்யாதி³ பூர்வவத் ॥

சிதாந் உபசிதாந்பு³த்³தி⁴மத்³கு³ணை: ஸ சித்தோபாஸக: த்⁴ருவாநித்யாதி³ ச உக்தார்த²ம் ॥

த்⁴யாநம் வாவ சித்தாத்³பூ⁴ய: । த்⁴யாநம் நாம ஶாஸ்த்ரோக்ததே³வதாத்³யாலம்ப³நேஷ்வசல: பி⁴ந்நஜாதீயைரநந்தரித: ப்ரத்யயஸந்தாந:, ஏகாக்³ரதேதி யமாஹு: । த்³ருஶ்யதே ச த்⁴யாநஸ்ய மாஹாத்ம்யம் ப²லத: । கத²ம் ? யதா² யோகீ³ த்⁴யாயந்நிஶ்சலோ ப⁴வதி த்⁴யாநப²லலாபே⁴, ஏவம் த்⁴யாயதீவ நிஶ்சலா த்³ருஶ்யதே ப்ருதி²வீ । த்⁴யாயதீவாந்தரிக்ஷமித்யாதி³ ஸமாநமந்யத் । தே³வாஶ்ச மநுஷ்யாஶ்ச தே³வமநுஷ்யா: மநுஷ்யா ஏவ வா தே³வஸமா: தே³வமநுஷ்யா: ஶமாதி³கு³ணஸம்பந்நா: மநுஷ்யா: தே³வஸ்வரூபம் ந ஜஹதீத்யர்த²: । யஸ்மாதே³வம் விஶிஷ்டம் த்⁴யாநம் , தஸ்மாத் ய இஹ லோகே மநுஷ்யாணாமேவ த⁴நைர்வித்³யயா கு³ணைர்வா மஹத்தாம் மஹத்த்வம் ப்ராப்நுவந்தி த⁴நாதி³மஹத்த்வஹேதும் லப⁴ந்த இத்யர்த²: । த்⁴யாநாபாதா³ம்ஶா இவ த்⁴யாநஸ்ய ஆபாத³நம் ஆபாத³: த்⁴யாநப²லலாப⁴ இத்யேதத் , தஸ்யாம்ஶ: அவயவ: கலா காசித்³த்⁴யாநப²லலாப⁴கலாவந்த இவைவேத்யர்த²: । தே ப⁴வந்தி நிஶ்சலா இவ லக்ஷ்யந்தே ந க்ஷுத்³ரா இவ । அதா² யே புநரல்பா: க்ஷுத்³ரா: கிஞ்சித³பி த⁴நாதி³மஹத்த்வைகதே³ஶமப்ராப்தா: தே பூர்வோக்தவிபரீதா: கலஹிந: கலஹஶீலா: பிஶுநா: பரதோ³ஷோத்³பா⁴ஸகா: உபவாதி³ந: பரதோ³ஷம் ஸாமீப்யயுக்தமேவ வதி³தும் ஶீலம் யேஷாம் தே உபவாதி³நஶ்ச ப⁴வந்தி । அத² யே மஹத்த்வம் ப்ராப்தா: த⁴நாதி³நிமித்தம் தே அந்யாந்ப்ரதி ப்ரப⁴வந்தீதி ப்ரப⁴வ: வித்³யாசார்யராஜேஶ்வராத³யோ த்⁴யாநாபாதா³ம்ஶா இவேத்யாத்³யுக்தார்த²ம் । அத: த்³ருஶ்யதே த்⁴யாநஸ்ய மஹத்த்வம் ப²லத: ; அத: பூ⁴யஶ்சித்தாத் ; அதஸ்தது³பாஸ்ஸ்வ இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் ॥

விஜ்ஞாநம் வாவ த்⁴யாநாத்³பூ⁴ய: । விஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயம் ஜ்ஞாநம் தஸ்ய த்⁴யாநகாரணத்வாத் த்⁴யாநாத்³பூ⁴யஸ்த்வம் । கத²ம் ச தஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வமிதி, ஆஹ — விஜ்ஞாநேந வை ருக்³வேத³ம் விஜாநாதி அயம்ருக்³வேத³ இதி ப்ரமாணதயா யஸ்யார்த²ஜ்ஞாநம் த்⁴யாநகாரணம் । ததா² யஜுர்வேத³மித்யாதி³ । கிஞ்ச பஶ்வாதீ³ம்ஶ்ச த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ஶாஸ்த்ரஸித்³தௌ⁴ ஸாத்⁴வஸாது⁴நீ லோகத: ஸ்மார்தே வா த்³ருஷ்டவிஷயம் ச ஸர்வம் விஜ்ஞாநேநைவ விஜாநாதீத்யர்த²: । தஸ்மாத்³யுக்தம் த்⁴யாநாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வம் । அதோ விஜ்ஞாநமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥

ஶ்ருணு உபாஸநப²லம் விஜ்ஞாநவத: । விஜ்ஞாநம் யேஷு லோகேஷு தாந்விஜ்ஞாநவதோ லோகாந் ஜ்ஞாநவதஶ்ச அபி⁴ஸித்⁴யதி அபி⁴ப்ராப்நோதி । விஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயம் ஜ்ஞாநம் , அந்யவிஷயம் நைபுண்யம் , தத்³வத்³பி⁴ர்யுக்தாம்ல்லோகாந்ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । யாவத்³விஜ்ஞாநஸ்யேத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

ப³லம் வாவ விஜ்ஞாநாத்³பூ⁴ய: । ப³லமித்யந்நோபயோக³ஜநிதம் மநஸோ விஜ்ஞேயே ப்ரதிபா⁴நஸாமர்த்²யம் । அநஶநாத்³ருகா³தீ³நி ‘ந வை மா ப்ரதிபா⁴ந்தி போ⁴’ (சா². உ. 6 । 7 । 2) இதி ஶ்ருதே: । ஶரீரே(அ)பி ததே³வோத்தா²நாதி³ஸாமர்த்²யம் யஸ்மாத்³விஜ்ஞாநவதாம் ஶதமப்யேக: ப்ராணீ ப³லவாநாகம்பயதே யதா² ஹஸ்தீ மத்தோ மநுஷ்யாணாம் ஶதம் ஸமுதி³தமபி । யஸ்மாதே³வமந்நாத்³யுபயோக³நிமித்தம் ப³லம் , தஸ்மாத்ஸ புருஷ: யதா³ ப³லீ ப³லேந தத்³வாந்ப⁴வதி அதோ²த்தா²தா உத்தா²நஸ்ய கர்தா உத்திஷ்ட²ம்ஶ்ச கு³ரூணாமாசார்யஸ்ய ச பரிசரிதா பரிசரணஸ்ய ஶுஶ்ரூஷாயா: கர்தா ப⁴வதி பரிசரந் உபஸத்தா தேஷாம் ஸமீபகோ³(அ)ந்தரங்க³: ப்ரியோ ப⁴வதீத்யர்த²: । உபஸீத³ம்ஶ்ச ஸாமீப்யம் க³ச்ச²ந் ஏகாக்³ரதயா ஆசார்யஸ்யாந்யஸ்ய ச உபதே³ஷ்டு: கு³ரோர்த்³ரஷ்டா ப⁴வதி । ததஸ்தது³க்தஸ்ய ஶ்ரோதா ப⁴வதி । தத இத³மேபி⁴ருக்தம் ஏவமுபபத்³யத இத்யுபபத்திதோ மந்தா ப⁴வதி ; மந்வாநஶ்ச போ³த்³தா⁴ ப⁴வதி ஏவமேவேத³மிதி । தத ஏவம் நிஶ்சித்ய தது³க்தார்த²ஸ்ய கர்தா அநுஷ்டா²தா ப⁴வதி விஜ்ஞாதா அநுஷ்டா²நப²லஸ்யாநுப⁴விதா ப⁴வதீத்யர்த²: । கிஞ்ச ப³லஸ்ய மாஹாத்ம்யம் — ப³லேந வை ப்ருதி²வீ திஷ்ட²தீத்யாதி³ ருஜ்வர்த²ம் ॥

அந்நம் வாவ ப³லாத்³பூ⁴ய:, ப³லஹேதுத்வாத் । கத²மந்நஸ்ய ப³லஹேதுத்வமிதி, உச்யதே — யஸ்மாத்³ப³லகாரணமந்நம் , தஸ்மாத் யத்³யபி கஶ்சித்³த³ஶ ராத்ரீர்நாஶ்நீயாத் , ஸோ(அ)ந்நோபயோக³நிமித்தஸ்ய ப³லஸ்ய ஹாந்யா ம்ரியதே ; யத்³யு ஹ ஜீவேத் — த்³ருஶ்யந்தே ஹி மாஸமப்யநஶ்நந்தோ ஜீவந்த: — அத²வா ஸ ஜீவந்நபி அத்³ரஷ்டா ப⁴வதி கு³ரோரபி, தத ஏவ அஶ்ரோதேத்யாதி³ பூர்வவிபரீதம் ஸர்வம் ப⁴வதி । அத² யதா³ ப³ஹூந்யஹாந்யநஶித: த³ர்ஶநாதி³க்ரியாஸ்வஸமர்த²: ஸந் அந்நஸ்யாயீ, ஆக³மநம் ஆய: அந்நஸ்ய ப்ராப்திரித்யர்த²:, ஸ: யஸ்ய வித்³யதே ஸோ(அ)ந்நஸ்யாயீ । ஆயை இத்யேதத்³வர்ணவ்யத்யயேந । அத² அந்நஸ்யாயா இத்யபி பாடே² ஏவமேவார்த²:, த்³ரஷ்டேத்யாதி³கார்யஶ்ரவணாத் । த்³ருஶ்யதே ஹி அந்நோபயோகே³ த³ர்ஶநாதி³ஸாமர்த்²யம் , ந தத³ப்ராப்தௌ ; அதோ(அ)ந்நமுபாஸ்ஸ்வேதி ॥

ப²லம் ச அந்நவத: ப்ரபூ⁴தாந்நாந்வை ஸ லோகாந் பாநவத: ப்ரபூ⁴தோத³காம்ஶ்ச அந்நபாநயோர்நித்யஸம்ப³ந்தா⁴த் லோகாநபி⁴ஸித்⁴யதி । ஸமாநமந்யத் ॥

ஆபோ வாவ அந்நாத்³பூ⁴யஸ்ய அந்நகாரணத்வாத் । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸுவ்ருஷ்டி: ஸஸ்யஹிதா ஶோப⁴நா வ்ருஷ்டி: ந ப⁴வதி, ததா³ வ்யாதீ⁴யந்தே ப்ராணா து³:கி²நோ ப⁴வந்தி । கிம்நிமித்தமிதி, ஆஹ — அந்நமஸ்மிந்ஸம்வத்ஸரே ந: கநீய: அல்பதரம் ப⁴விஷ்யதீதி । அத² புநர்யதா³ ஸுவ்ருஷ்டிர்ப⁴வதி, ததா³ ஆநந்தி³ந: ஸுகி²ந: ஹ்ருஷ்டா: ப்ராணா: ப்ராணிந: ப⁴வந்தி அந்நம் ப³ஹு ப்ரபூ⁴தம் ப⁴விஷ்யதீதி । அப்ஸம்ப⁴வத்வாந்மூர்தஸ்ய அந்நஸ்ய ஆப ஏவேமா மூர்தா: மூர்தபே⁴தா³காரபரிணதா இதி மூர்தா: — யேயம் ப்ருதி²வீ யத³ந்தம்ரிக்ஷமித்யாதி³ । ஆப ஏவேமா மூர்தா: ; அத: அப உபாஸ்ஸ்வேதி ॥

ப²லம் — ஸ ய: அபோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே ஆப்நோதி ஸர்வாந்காமாந் காம்யாந்மூர்திமதோ விஷயாநித்யர்த²: । அப்ஸம்ப⁴வத்வாச்ச த்ருப்தேரம்பூ³பாஸநாத்த்ருப்திமாம்ஶ்ச ப⁴வதி । ஸமாநமந்யத் ॥

தேஜோ வாவ அத்³ப்⁴யோ பூ⁴ய:, தேஜஸோ(அ)ப்காரணத்வாத் । கத²மப்காரணத்வமிதி, ஆஹ — யஸ்மாத³ப்³யோநிஸ்தேஜ:, தஸ்மாத் தத்³வா ஏதத்தேஜோ வாயுமாக்³ருஹ்ய அவஷ்டப்⁴ய ஸ்வாத்மநா நிஶ்சலீக்ருத்ய வாயும் ஆகாஶமபி⁴தபதி ஆகாஶமபி⁴வ்யாப்நுவத்தபதி யதா³, ததா³ ஆஹுர்லௌகிகா: — நிஶோசதி ஸந்தபதி ஸாமாந்யேந ஜக³த் , நிதபதி தே³ஹாந் , அதோ வர்ஷிஷ்யதி வை இதி । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே காரணமப்⁴யுத்³யதம் த்³ருஷ்டவத: கார்யம் ப⁴விஷ்யதீதி விஜ்ஞாநம் । தேஜ ஏவ தத்பூர்வமாத்மாநமுத்³பூ⁴தம் த³ர்ஶயித்வா அத² அநந்தரம் அப: ஸ்ருஜதே, அத: அப்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாத்³பூ⁴யோ(அ)த்³ப்⁴யஸ்தேஜ: । கிஞ்சாந்யத் , ததே³தத்தேஜ ஏவ ஸ்தநயித்நுரூபேண வர்ஷஹேதுர்ப⁴வதி । கத²ம் ? ஊர்த்⁴வாபி⁴ஶ்ச ஊர்த்⁴வகா³பி⁴: வித்³யுத்³பி⁴: திரஶ்சீபி⁴ஶ்ச திர்யக்³க³தாபி⁴ஶ்ச ஸஹ ஆஹ்ராதா³: ஸ்தநயநஶப்³தா³ஶ்சரந்தி । தஸ்மாத்தத்³த³ர்ஶநாதா³ஹுர்லௌகிகா: — வித்³யோததே ஸ்தநயதி, வர்ஷிஷ்யதி வை இத்யாத்³யுக்தார்த²ம் । அதஸ்தேஜ உபாஸ்ஸ்வேதி ॥

தஸ்ய தேஜஸ உபாஸநப²லம் — தேஜஸ்வீ வை ப⁴வதி । தேஜஸ்வத ஏவ ச லோகாந்பா⁴ஸ்வத: ப்ரகாஶவத: அபஹததமஸ்காந் பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாஜ்ஞாநாத்³யபநீததமஸ்காந் அபி⁴ஸித்⁴யதி । ருஜ்வர்த²மந்யத் ॥

ஆகாஶோ வாவ தேஜஸோ பூ⁴யாந் , வாயுஸஹிதஸ்ய தேஜஸ: காரணத்வாத்³வ்யோம்ந: । ‘வாயுமாக்³ருஹ்ய’ (சா². உ. 7 । 11 । 1) இதி தேஜஸா ஸஹோக்த: வாயுரிதி ப்ருத²கி³ஹ நோக்தஸ்தேஜஸ: । காரணம் ஹி லோகே கார்யாத்³பூ⁴யோ த்³ருஷ்டம் — யதா² க⁴டாதி³ப்⁴யோ ம்ருத் , ததா² ஆகாஶோ வாயுஸஹிதஸ்ய தேஜஸ: காரணமிதி ததோ பூ⁴யாந் । கத²ம் ? ஆகாஶே வை ஸூர்யாசந்த்³ரமஸாவுபௌ⁴ தேஜோரூபௌ வித்³யுந்நக்ஷத்ராண்யக்³நிஶ்ச தேஜோரூபாண்யாகாஶே(அ)ந்த: । யச்ச யஸ்யாந்தர்வர்தி தத³ல்பம் , பூ⁴ய இதரத் । கிஞ்ச ஆகாஶேந ஆஹ்வயதி ச அந்யமந்ய: ; ஆஹூதஶ்சேதர: ஆகாஶேந ஶ்ருணோதி ; அந்யோக்தம் ச ஶப்³த³ம் அந்ய: ப்ரதிஶ்ருணோதி ; ஆகாஶே ரமதே க்ரீட³த்யந்யோந்யம் ஸர்வ: ; ததா² ச ரமதே ச ஆகாஶே ப³ந்த்⁴வாதி³வியோகே³ ; ஆகாஶே ஜாயதே, ந மூர்தேநாவஷ்டப்³தே⁴ । ததா² ஆகாஶமபி⁴ லக்ஷ்ய அங்குராதி³ ஜாயதே, ந ப்ரதிலோமம் । அத: ஆகாஶமுபாஸ்ஸ்வ ॥

ப²லம் ஶ்ருணு — ஆகாஶவதோ வை விஸ்தாரயுக்தாந்ஸ வித்³வாம்ல்லோகாந்ப்ரகாஶவத:, ப்ரகாஶாகாஶயோர்நித்யஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ரகாஶவதஶ்ச லோகாநஸம்பா³தா⁴ந் ஸம்பா³த⁴நம் ஸம்பா³த⁴: ஸம்பா³தோ⁴(அ)ந்யோந்யபீடா³ தத்³ரஹிதாநஸம்பா³தா⁴ந் உருகா³யவத: விஸ்தீர்ணக³தீந்விஸ்தீர்ணப்ரசாராம்ல்லோகாந் அபி⁴ஸித்⁴யதி । யாவதா³காஶஸ்யேத்யாத்³யுக்தார்த²ம் ॥

ஸ்மரோ வாவ ஆகாஶாத்³பூ⁴ய:, ஸ்மரணம் ஸ்மரோ(அ)ந்த:கரணத⁴ர்ம:, ஸ ஆகாஶாத்³பூ⁴யாநிதி த்³ரஷ்டவ்யம் லிங்க³வ்யத்யயேந । ஸ்மர்து: ஸ்மரணே ஹி ஸதி ஆகாஶாதி³ ஸர்வமர்த²வத் , ஸ்மரணவதோ போ⁴க்³யத்வாத் । அஸதி து ஸ்மரணே ஸத³ப்யஸதே³வ, ஸத்த்வகார்யாபா⁴வாத் । நாபி ஸத்த்வம் ஸ்ம்ருத்யபா⁴வே ஶக்யமாகாஶாதீ³நாமவக³ந்துமித்யத: ஸ்மரணஸ்ய ஆகாஶாத்³பூ⁴யஸ்த்வம் । த்³ருஶ்யதே ஹி லோகே ஸ்மரணஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத்³யத்³யபி ஸமுதி³தா ப³ஹவ ஏகஸ்மிந்நாஸீரந் உபவிஶேயு:, தே தத்ர ஆஸீநா: அந்யோந்யபா⁴ஷிதமபி ந ஸ்மரந்தஶ்சேத்ஸ்யு:, நைவ தே கஞ்சந ஶப்³த³ம் ஶ்ருணுயு: ; ததா² ந மந்வீரந் , மந்தவ்யம் சேத்ஸ்மரேயு: ததா³ மந்வீரந் , ஸ்ம்ருத்யபா⁴வாந்ந மந்வீரந் ; ததா² ந விஜாநீரந் । யதா³ வாவ தே ஸ்மரேயுர்மந்தவ்யம் விஜ்ஞாதாவ்யம் ஶ்ரோதவ்யம் ச, அத² ஶ்ருணுயு: அத² மந்வீரந் அத² விஜாநீரந் । ததா² ஸ்மரேண வை — மம புத்ரா ஏதே — இதி புத்ராந்விஜாநாதி, ஸ்மரேண பஶூந் । அதோ பூ⁴யஸ்த்வாத்ஸ்மரமுபாஸ்ஸ்வேதி । உக்தார்த²மந்யத் ॥

ஆஶா வாவ ஸ்மராத்³பூ⁴யஸீ, ஆஶா அப்ராப்தவஸ்த்வாகாங்க்ஷா, ஆஶா த்ருஷ்ணா காம இதி யாமாஹு: பர்யாயை: ; ஸா ச ஸ்மராத்³பூ⁴யஸீ । கத²ம் ? ஆஶயா ஹி அந்த:கரணஸ்த²யா ஸ்மரதி ஸ்மர்தவ்யம் । ஆஶாவிஷயரூபம் ஸ்மரந் அஸௌ ஸ்மரோ ப⁴வதி । அத: ஆஶேத்³த⁴: ஆஶயா அபி⁴வர்தி⁴த: ஸ்மரபூ⁴த: ஸ்மரந் ருகா³தீ³ந்மந்த்ராநதீ⁴தே ; அதீ⁴த்ய ச தத³ர்த²ம் ப்³ராஹ்மணேப்⁴யோ விதீ⁴ம்ஶ்ச ஶ்ருத்வா கர்மாணி குருதே தத்ப²லாஶயைவ ; புத்ராம்ஶ்ச பஶூம்ஶ்ச கர்மப²லபூ⁴தாந் இச்ச²தே அபி⁴வாஞ்ச²தி ; ஆஶயைவ தத்ஸாத⁴நாந்யநுதிஷ்ட²தி । இமம் ச லோகம் ஆஶேத்³த⁴ ஏவ ஸ்மரந் லோகஸங்க்³ரஹஹேதுபி⁴ரிச்ச²தே । அமும் ச லோகம் ஆஶேத்³த⁴: ஸ்மரந் தத்ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நேந இச்ச²தே । அத: ஆஶாரஶநாவப³த்³த⁴ம் ஸ்மராகாஶாதி³நாமபர்யந்தம் ஜக³ச்சக்ரீபூ⁴தம் ப்ரதிப்ராணி । அத: ஆஶாயா: ஸ்மராத³பி பூ⁴யஸ்த்வமித்யத ஆஶாமுபாஸ்ஸ்வ ॥

யஸ்த்வாஶாம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே ஶ்ருணு தஸ்ய ப²லம் — ஆஶயா ஸதோ³பாஸிதயா அஸ்யோபாஸகஸ்ய ஸர்வே காமா: ஸம்ருத்⁴யந்தி ஸம்ருத்³தி⁴ம் க³ச்ச²ந்தி । அமோகா⁴ ஹ அஸ்ய ஆஶிஷ: ப்ரார்த²நா: ஸர்வா: ப⁴வந்தி ; யத்ப்ரார்தி²தம் ஸர்வம் தத³வஶ்யம் ப⁴வதீத்யர்த²: । யாவதா³ஶாயா க³தமித்யாதி³ பூர்வவத் ॥

நாமோபக்ரமமாஶாந்தம் கார்யகாரணத்வேந நிமித்தநைமித்திகத்வேந ச உத்தரோத்தரபூ⁴யஸ்தயா அவஸ்தி²தம் ஸ்ம்ருதிநிமித்தஸத்³பா⁴வமாஶாரஶநாபஶைர்விபாஶிதம் ஸர்வம் ஸர்வதோ பி³ஸமிவ தந்துபி⁴ர்யஸ்மிந்ப்ராணே ஸமர்பிதம் , யேந ச ஸர்வதோ வ்யாபிநா அந்தர்ப³ஹிர்க³தேந ஸூத்ரே மணிக³ணா இவ ஸூத்ரேண க்³ரதி²தம் வித்⁴ருதம் ச, ஸ ஏஷ ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாந் । கத²மஸ்ய பூ⁴யஸ்த்வமிதி, ஆஹ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸமர்த²யந் தத்³பூ⁴யஸ்த்வம் — யதா² வை லோகே ரத²சக்ரஸ்ய அரா: ரத²நாபௌ⁴ ஸமர்பிதா: ஸம்ப்ரோதா: ஸம்ப்ரவேஶிதா இத்யேதத் , ஏவமஸ்மிம்ல்லிங்க³ஸங்கா⁴தரூபே ப்ராணே ப்ரஜ்ஞாத்மநி தை³ஹிகே முக்²யே — யஸ்மிந்பரா தே³வதா நாமரூபவ்யாகரணாய ஆத³ர்ஶாதௌ³ ப்ரதிபி³ம்ப³வஜ்ஜீவேந ஆத்மநா அநுப்ரவிஷ்டா ; யஶ்ச மஹாராஜஸ்யேவ ஸர்வாதி⁴காரீஶ்வரஸ்ய, ‘கஸ்மிந்ந்வஹமுத்க்ராந்த உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமீதி ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத’ (ப்ர. உ. 6 । 3) (ப்ர. உ. 6 । 4) இதி ஶ்ருதே: ; யஸ்து ச்சா²யேவாநுக³த ஈஶ்வரம் , ‘தத்³யதா² ரத²ஸ்யாரேஷு நேமிரர்பிதோ நாபா⁴வரா அர்பிதா ஏவமேவைதா பூ⁴தமாத்ரா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ராஸ்வர்பிதா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா: ப்ராணே(அ)ர்பிதா: ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ (கௌ. உ. 3 । 9) இதி கௌஷீதகிநாம் — அத ஏவமஸ்மிந்ப்ராணே ஸர்வம் யதோ²க்தம் ஸமர்பிதம் । அத: ஸ ஏஷ ப்ராணோ(அ)பரதந்த்ரா: ப்ராணேந ஸ்வஶக்த்யைவ யாதி, நாந்யக்ருதம் க³மநாதி³க்ரியாஸ்வஸ்ய ஸாமர்த்²யமித்யர்த²: । ஸர்வம் க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ஜாதம் ப்ராண ஏவ, ந ப்ராணாத்³ப³ஹிர்பூ⁴தமஸ்தீதி ப்ரகரணார்த²: । ப்ராண: ப்ராணம் த³தா³தி । யத்³த³தா³தி தத்ஸ்வாத்மபூ⁴தமேவ । யஸ்மை த³தா³தி தத³பி ப்ராணாயைவ । அத: பித்ராத்³யாக்²யோ(அ)பி ப்ராண ஏவ ॥

கத²ம் பித்ராதி³ஶப்³தா³நாம் ப்ரஸித்³தா⁴ர்தோ²த்ஸர்கே³ண ப்ராணவிஷயத்வமிதி, உச்யதே — ஸதி ப்ராணே பித்ராதி³ஷு பித்ராதி³ஶப்³த³ப்ரயோகா³த் தது³த்க்ராந்தௌ ச ப்ரயோகா³பா⁴வாத் । கத²ம் ததி³தி, ஆஹ — ஸ ய: கஶ்சித்பித்ராதீ³நாமந்யதமம் யதி³ தம் ப்⁴ருஶமிவ தத³நநுரூபமிவ கிஞ்சித்³வசநம் த்வங்காராதி³யுக்தம் ப்ரத்யாஹ, ததை³நம் பார்ஶ்வஸ்தா² ஆஹு: விவேகிந: — தி⁴க்த்வா அஸ்து தி⁴க³ஸ்து த்வாமித்யேவம் । பித்ருஹாம் வை த்வம் பிதுர்ஹந்தேத்யாதி³ ॥

அத² ஏநாநேவ உத்க்ராந்தப்ராணாந் த்யக்ததே³ஹநாதா²ந் யத்³யபி ஶூலேந ஸமாஸம் ஸமஸ்ய வ்யதிஷந்த³ஹேத் வ்யத்யஸ்ய ஸந்த³ஹேத் , ஏவமப்யதிக்ரூரம் கர்ம ஸமாஸவ்யத்யாஸாதி³ப்ரகாரேண த³ஹநலக்ஷணம் தத்³தே³ஹஸம்ப³த்³த⁴மேவ குர்வாணம் நைவைநம் ப்³ரூயு: பித்ருஹேத்யாதி³ । தஸ்மாத³ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமவக³ம்யதே ஏதத்பித்ராத்³யாக்²யோ(அ)பி ப்ராண ஏவேதி ॥

தஸ்மாத் ப்ராணோ ஹ்யேவைதாநி பித்ராதீ³நி ஸர்வாணி ப⁴வதி சலாநி ஸ்தி²ராணி ச । ஸ வா ஏஷ ப்ராணவிதே³வம் யதோ²க்தப்ரகாரேண பஶ்யந் ப²லதோ அநுப⁴வந் ஏவம் மந்வாந: உபபத்திபி⁴ஶ்சிந்தயந் ஏவம் விஜாநந் உபபத்திபி⁴: ஸம்யோஜ்ய ஏவமேவேதி நிஶ்சயம் குர்வந்நித்யர்த²: । மநநவிஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ஹி ஸம்பூ⁴த: ஶாஸ்த்ரார்தோ² நிஶ்சிதோ த்³ருஷ்டோ ப⁴வேத் । அத ஏவம் பஶ்யந் அதிவாதீ³ ப⁴வதி நாமாத்³யாஶாந்தமதீத்ய வத³நஶீலோ ப⁴வதீத்யர்த²: । தம் சேத்³ப்³ரூயு: தம் ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தஸ்ய ஹி ஜக³த: ப்ராண ஆத்மா அஹமிதி ப்³ருவாணம் யதி³ ப்³ரூயு: அதிவாத்³யஸீதி, பா³ட⁴ம் அதிவாத்³யஸ்மீதி ப்³ரூயாத் , ந அபஹ்நுவீத । கஸ்மாத்³தி⁴ அஸாவபஹ்நுவீத ? யத்ப்ராணம் ஸர்வேஶ்வரம் அயமஹமஸ்மி இத்யாத்மத்வேநோபக³த: ॥

ஏஷ து வா அதிவத³தி, யமஹம் வக்ஷ்யாமி । ந ப்ராணவித³திவாதீ³ பரமார்த²த: । நாமாத்³யபேக்ஷம் து தஸ்யாதிவாதி³த்வம் । யஸ்து பூ⁴மாக்²யம் ஸர்வாதிக்ராந்தம் தத்த்வம் பரமார்த²ஸத்யம் வேத³, ஸோ(அ)திவாதீ³த்யாஹ — ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேந பரமார்த²ஸத்யவிஜ்ஞாநவத்தயா அதிவத³தி । ஸோ(அ)ஹம் த்வாம் ப்ரபந்ந: ப⁴க³வ: ஸத்யேநாதிவதா³நி ; ததா² மாம் நியுநக்து ப⁴க³வாந் , யதா² அஹம் ஸத்யேநாதிவதா³நீத்யபி⁴ப்ராய: । யத்³யேவம் ஸத்யேநாதிவதி³துமிச்ச²ஸி, ஸத்யமேவ து தாவத்³விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யுக்த ஆஹ நாரத³: । ததா²ஸ்து தர்ஹி ஸத்யம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே விஶேஷேண ஜ்ஞாதுமிச்சே²யம் த்வத்தோ(அ)ஹமிதி ॥

யதா³ வை ஸத்யம் பரமார்த²த: விஜாநாதி — இத³ம் பரமார்த²த: ஸத்யமிதி, தத: அந்ருதம் விகாரஜாதம் வாசாரம்ப⁴ணம் ஹித்வா ஸர்வவிகாராவஸ்த²ம் ஸதே³வைகம் ஸத்யமிதி ததே³வ அத² வத³தி யத்³வத³தி । நநு விகாரோ(அ)பி ஸத்யமேவ, ‘நாமரூபே ஸத்யம் தாப்⁴யாமயம் ப்ராணஶ்ச²ந்ந:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 6 । 3) ‘ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஸத்யமுக்தம் ஸத்யத்வம் ஶ்ருத்யந்தரே விகாரஸ்ய, ந து பரமார்தா²பேக்ஷமுக்தம் । கிம் தர்ஹி ? இந்த்³ரியவிஷயாவிஷயத்வாபேக்ஷம் ஸச்ச த்யச்சேதி ஸத்யமித்யுக்தம் தத்³த்³வாரேண ச பரமார்த²ஸத்யஸ்யோபலப்³தி⁴ர்விவக்ஷிதேதி । ‘ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ச உக்தம் । இஹாபி ததி³ஷ்டமேவ । இஹ து ப்ராணவிஷயாத்பரமார்த²ஸத்த்யவிஜ்ஞாநாபி⁴மாநாத்³வ்யுத்தா²ப்ய நாரத³ம் யத்ஸதே³வ ஸத்யம் பரமார்த²தோ பூ⁴மாக்²யம் , தத்³விஜ்ஞாபயிஷ்யாமீதி ஏஷ விஶேஷதோ விவக்ஷிதோ(அ)ர்த²: । நாவிஜாநந்ஸத்யம் வத³தி’ யஸ்த்வவிஜாநந்வத³தி ஸோ(அ)க்³ந்யாதி³ஶப்³தே³நாக்³ந்யாதீ³ந்பரமார்த²ஸத்³ரூபாந்மந்யமாநோ வத³தி’ ந து தே ரூபத்ரயவ்யதிரேகேண பரமார்த²த: ஸந்தி । ததா² தாந்யபி ரூபாணி ஸத³பேக்ஷயா நைவ ஸந்தீத்யதோ நாவிஜாநந்ஸத்யம் வத³தி । விஜாநந்நேவ ஸத்யம் வத³தி । ந ச தத்ஸத்யவிஜ்ஞாநமவிஜிஜ்ஞாஸிதமப்ரார்தி²தம் ஜ்ஞாயத இத்யாஹ — விஜ்ஞாநம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி । யத்³யேவம் , விஜ்ஞாநம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே இதி । ஏவம் ஸத்யாதீ³நாம் ச உத்தரோத்தராணாம் கரோத்யந்தாநாம் பூர்வபூர்வஹேதுத்வம் வ்யாக்²யேயம் ॥

யதா³ வை மநுத இதி । மதி: மநநம் தர்க: ॥

மந்தவ்யவிஷயே ஆத³ர: ஆஸ்திக்யபு³த்³தி⁴: ஶ்ரத்³தா⁴ ॥

நிஷ்டா² கு³ருஶுஶ்ரூஷாதி³தத்பரத்வம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாய ॥

யதா³ வை கரோதி । க்ருதி: இந்த்³ரியஸம்யம: சித்தைகாக்³ரதாகரணம் ச । ஸத்யாம் ஹி தஸ்யாம் நிஷ்டா²தீ³நி யதோ²க்தாநி ப⁴வந்தி விஜ்ஞாநாவஸாநாநி ॥

ஸாபி க்ருதி: யதா³ ஸுக²ம் லப⁴தே ஸுக²ம் நிரதிஶயம் வக்ஷ்யமாணம் லப்³த⁴வ்யம் மயேதி மந்யதே ததா³ ப⁴வதீத்யர்த²: । யதா² த்³ருஷ்டப²லஸுகா² க்ருதி: ததே²ஹாபி நாஸுக²ம் லப்³த்⁴வா கரோதி । ப⁴விஷ்யத³பி ப²லம் லப்³த்⁴வேத்யுச்யதே, தது³த்³தி³ஶ்ய ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । அதே²தா³நீம் க்ருத்யாதி³ஷூத்தரோத்தரேஷு ஸத்ஸு ஸத்யம் ஸ்வயமேவ ப்ரதிபா⁴ஸத இதி ந தத்³விஜ்ஞாநாய ப்ருத²க்³யத்ந: கார்ய இதி ப்ராப்தம் ; தத இத³முச்யதே — ஸுக²ம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யாதி³ । ஸுக²ம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இத்யபி⁴முகீ²பூ⁴தாய ஆஹ ॥

யோ வை பூ⁴மா மஹத் நிரதிஶயம் ப³ஹ்விதி பர்யாயா:, தத்ஸுக²ம் । ததோ(அ)ர்வாக்ஸாதிஶயத்வாத³ல்பம் । அதஸ்தஸ்மிந்நல்பே ஸுக²ம் நாஸ்தி, அல்பஸ்யாதி⁴கத்ருஷ்ணாஹேதுத்வாத் । த்ருஷ்ணா ச து³:க²பீ³ஜம் । ந ஹி து³:க²பீ³ஜம் ஸுக²ம் த்³ருஷ்டம் ஜ்வராதி³ லோகே । தஸ்மாத்³யுக்தம் நால்பே ஸுக²மஸ்தீதி । அதோ பூ⁴மைவ ஸுக²ம் । த்ருஷ்ணாதி³து³:க²பீ³ஜத்வாஸம்ப⁴வாத்³பூ⁴ம்ந: ॥

கிம்லக்ஷணோ(அ)ஸௌ பூ⁴மேதி, ஆஹ — யத்ர யஸ்மிந்பூ⁴ம்நி தத்த்வே ந அந்யத்³த்³ரஷ்டவ்யமந்யேந கரணேந த்³ரஷ்டா அந்யோ விப⁴க்தோ த்³ருஶ்யாத்பஶ்யதி । ததா² நாந்யச்ச்²ருணோதி । நாமரூபயோரேவாந்தர்பா⁴வாத்³விஷயபே⁴த³ஸ்ய தத்³க்³ராஹகயோரேவேஹ த³ர்ஶநஶ்ரவணயோர்க்³ரஹணம் அந்யேஷாம் ச உபலக்ஷணார்த²த்வேந । மநநம் து அத்ரோக்தம் த்³ரஷ்டவ்யம் நாந்யந்மநுத இதி, ப்ராயஶோ மநநபூர்வகத்வாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய । ததா² நாந்யத்³விஜாநாதி । ஏவம்லக்ஷணோ ய: ஸ பூ⁴மா । கிமத்ர ப்ரஸித்³தா⁴ந்யத³ர்ஶநாபா⁴வோ பூ⁴ம்ந்யுச்யதே நாந்யத்பஶ்யதீத்யாதி³நா, அத² அந்யந்ந பஶ்யதி, ஆத்மாநம் பஶ்யதீத்யேதத் । கிஞ்சாத: ? யத்³யந்யத³ர்ஶநாத்³யபா⁴வமாத்ரமித்யுச்யதே, ததா³ த்³வைதஸம்வ்யவஹாரவிலக்ஷணோ பூ⁴மேத்யுக்தம் ப⁴வதி । அத² அந்யத³ர்ஶநவிஶேஷப்ரதிஷேதே⁴ந ஆத்மாநம் பஶ்யதீத்யுச்யதே, ததை³கஸ்மிந்நேவ க்ரியாகாரகப²லபே⁴தோ³(அ)ப்⁴யுபக³தோ ப⁴வேத் । யத்³யேவம் கோ தோ³ஷ: ஸ்யாத் ? நந்வயமேவ தோ³ஷ: — ஸம்ஸாராநிவ்ருத்தி: । க்ரியாகாரகப²லபே⁴தோ³ ஹி ஸம்ஸார இதி ஆத்மைகத்வே ஏவ க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³: ஸம்ஸாரவிலக்ஷண இதி சேத் , ந, ஆத்மநோ நிர்விஶேஷைகத்வாப்⁴யுபக³மே த³ர்ஶநாதி³க்ரியாகாரகப²லபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மஸ்ய ஶப்³த³மாத்ரத்வாத் । அந்யத³ர்ஶநாத்³யபா⁴வோக்திபக்ஷே(அ)பி யத்ர இதி அந்யந்ந பஶ்யதி இதி ச விஶேஷணே அநர்த²கே ஸ்யாதாமிதி சேத் — த்³ருஶ்யதே ஹி லோகே யத்ர ஶூந்யே க்³ருஹே(அ)ந்யந்ந பஶ்யதீத்யுக்தே ஸ்தம்பா⁴தீ³நாத்மாநம் ச ந ந பஶ்யதீதி க³ம்யதே ; ஏவமிஹாபீதி சேத் , ந, தத்த்வமஸீத்யேகத்வோபதே³ஶாத³தி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யபே⁴தா³நுபபத்தே: । ததா² ஸதே³கமேவாத்³விதீயம் ஸத்யமிதி ஷஷ்டே² நிர்தா⁴ரிதத்வாத் । ‘அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘ந ஸந்த்³ருஶே திஷ்ட²தி ரூபமஸ்ய’ (தை. நா. 1 । 3) ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’ (சா². உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ஸ்வாத்மநி த³ர்ஶநாத்³யநுபபத்தி: । யத்ர இதி விஶேஷணமநர்த²கம் ப்ராப்தமிதி சேத் , ந, அவித்³யாக்ருதபே⁴தா³பேக்ஷத்வாத் , யதா² ஸத்யைகத்வாத்³விதீயத்வபு³த்³தி⁴ம் ப்ரக்ருதாமபேக்ஷ்ய ஸதே³கமேவாத்³விதீயமிதி ஸங்க்²யாத்³யநர்ஹமப்யுச்யதே, ஏவம் பூ⁴ம்ந்யேகஸ்மிந்நேவ யத்ர இதி விஶேஷணம் । அவித்³யாவஸ்தா²யாமந்யத³ர்ஶநாநுவாதே³ந ச பூ⁴ம்நஸ்தத³பா⁴வத்வலக்ஷணஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் நாந்யத்பஶ்யதி இதி விஶேஷணம் । தஸ்மாத்ஸம்ஸாரவ்யவஹாரோ பூ⁴ம்நி நாஸ்தீதி ஸமுதா³யார்த²: । அத² யத்ராவித்³யாவிஷயே அந்யோ(அ)ந்யேநாந்யத்பஶ்யதீதி தத³ல்பம் அவித்³யாகாலபா⁴வீத்யர்த²: ; யதா² ஸ்வப்நத்³ருஶ்யம் வஸ்து ப்ராக் ப்ரபோ³தா⁴த்தத்காலபா⁴வீதி, தத்³வத் । தத ஏவ தந்மர்த்யம் விநாஶி ஸ்வப்நவஸ்துவதே³வ । தத்³விபரீதோ பூ⁴மா யஸ்தத³ம்ருதம் । தச்ச²ப்³த³: அம்ருதத்வபர: ; ஸ தர்ஹி ஏவம்லக்ஷணோ பூ⁴மா ஹே ப⁴க³வந் கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி உக்தவந்தம் நாரத³ம் ப்ரத்யாஹ ஸநத்குமார: — ஸ்வே மஹிம்நீதி ஸ்வே ஆத்மீயே மஹிம்நி மாஹாத்ம்யே விபூ⁴தௌ ப்ரதிஷ்டி²தோ பூ⁴மா । யதி³ ப்ரதிஷ்டா²மிச்ச²ஸி க்வசித் , யதி³ வா பரமார்த²மேவ ப்ருச்ச²ஸி, ந மஹிம்ந்யபி ப்ரதிஷ்டி²த இதி ப்³ரூம: ; அப்ரதிஷ்டி²த: அநாஶ்ரிதோ பூ⁴மா க்வசித³பீத்யர்த²: ॥

யதி³ ஸ்வமஹிம்நி ப்ரதிஷ்டி²த: பூ⁴மா, கத²ம் தர்ஹ்யப்ரதிஷ்ட² உச்யதே ? ஶ்ருணு— கோ³அஶ்வாதீ³ஹ மஹீமேத்யாசக்ஷதே । கா³வஶ்சாஶ்வாஶ்ச கோ³அஶ்வம் த்³வந்த்³வைகவத்³பா⁴வ: । ஸர்வத்ர க³வாஶ்வாதி³ மஹிமேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ததா³ஶ்ரித: தத்ப்ரதிஷ்ட²ஶ்சைத்ரோ ப⁴வதி யதா², நாஹமேவம் ஸ்வதோ(அ)ந்யம் மஹிமாநமாஶ்ரிதோ பூ⁴மா சைத்ரவதி³தி ப்³ரவீமி, அத்ர ஹேதுத்வேந அந்யோ ஹ்யந்யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । கிந்த்வேவம் ப்³ரவீமீதி ஹ உவாச — ஸ ஏவேத்யாதி³ ॥

கஸ்மாத்புந: க்வசிந்ந ப்ரதிஷ்டி²த இதி, உச்யதே — யஸ்மாத்ஸ ஏவ பூ⁴மா அத⁴ஸ்தாத் ந தத்³வ்யதிரேகேணாந்யத்³வித்³யதே யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த: ஸ்யாத் । ததோ²பரிஷ்டாதி³த்யாதி³ ஸமாநம் । ஸதி பூ⁴ம்நோ(அ)ந்யஸ்மிந் , பூ⁴மா ஹி ப்ரதிஷ்டி²த: ஸ்யாத் ; ந து தத³ஸ்தி । ஸ ஏவ து ஸர்வம் । அதஸ்தஸ்மாத³ஸௌ ந க்வசித்ப்ரதிஷ்டி²த: । ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ இத்யதி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யதாநிர்தே³ஶாத் ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாதி³தி ச பரோக்ஷநிர்தே³ஶாத் த்³ரஷ்டுர்ஜீவாத³ந்யோ பூ⁴மா ஸ்யாதி³த்யாஶங்கா கஸ்யசிந்மா பூ⁴தி³தி அதா²த: அநந்தரம் அஹங்காராதே³ஶ: அஹங்காரேண ஆதி³ஶ்யத இத்யஹங்காராதே³ஶ: । த்³ரஷ்டுரநந்யத்வத³ர்ஶநார்த²ம் பூ⁴மைவ நிர்தி³ஶ்யதே அஹங்காரேண அஹமேவாத⁴ஸ்தாதி³த்யாதி³நா ॥

அஹங்காரேண தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோ(அ)ப்யாதி³ஶ்யதே(அ)விவேகிபி⁴: இத்யத: ததா³ஶங்கா மா பூ⁴தி³தி அத² அநந்தரம் ஆத்மாதே³ஶ: ஆத்மநைவ கேவலேந ஸத்ஸ்வரூபேண ஶுத்³தே⁴ந ஆதி³ஶ்யதே । ஆத்மைவ ஸர்வத: ஸர்வம் — இத்யேவம் ஏகமஜம் ஸர்வதோ வ்யோமவத்பூர்ணம் அந்யஶூந்யம் பஶ்யந் ஸ வா ஏஷ வித்³வாந் மநநவிஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ஆத்மரதி: ஆத்மந்யேவ ரதி: ரமணம் யஸ்ய ஸோ(அ)யமாத்மரதி: । ததா² ஆத்மக்ரீட³: । தே³ஹமாத்ரஸாத⁴நா: ரதி: பா³ஹ்யஸாத⁴நா க்ரீடா³, லோகே ஸ்த்ரீபி⁴: ஸகி²பி⁴ஶ்ச க்ரீட³தீதி த³ர்ஶநாத் । ந ததா² விது³ஷ: ; கிம் தர்ஹி, ஆத்மவிஜ்ஞாநநிமித்தமேவோப⁴யம் ப⁴வதீத்யர்த²: । மிது²நம் த்³வந்த்³வஜநிதம் ஸுக²ம் தத³பி த்³வந்த்³வநிரபேக்ஷம் யஸ்ய விது³ஷ: । ததா² ஆத்மாநந்த³:, ஶப்³தா³தி³நிமித்த: ஆநந்த³: அவிது³ஷாம் , ந ததா² அஸ்ய விது³ஷ: ; கிம் தர்ஹி, ஆத்மநிமித்தமேவ ஸர்வம் ஸர்வதா³ ஸர்வப்ரகாரேண ச ; தே³ஹஜீவிதபோ⁴கா³தி³நிமித்தபா³ஹ்யவஸ்துநிரபேக்ஷ இத்யர்த²: । ஸ ஏவம்லக்ஷண: வித்³வாந் ஜீவந்நேவ ஸ்வாராஜ்யே(அ)பி⁴ஷிக்த: பதிதே(அ)பி தே³ஹே ஸ்வராடே³வ ப⁴வதி । யத ஏவம் ப⁴வதி, தத ஏவ தஸ்ய ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி । ப்ராணாதி³ஷு பூர்வபூ⁴மிஷு ‘தத்ராஸ்ய’ இதி தாவந்மாத்ரபரிச்சி²ந்நகாமசாரத்வமுக்தம் । அந்யராஜத்வம் ச அர்த²ப்ராப்தம் , ஸாதிஶயத்வாத் । யதா²ப்ராப்தஸ்வாராஜ்யகாமசாரத்வாநுவாதே³ந தத்தந்நிவ்ருத்திரிஹோச்யதே — ஸ ஸ்வராடி³த்யாதி³நா । அத² புந: யே அந்யதா² அத: உக்தத³ர்ஶநாத³ந்யதா² வைபரீத்யேந யதோ²க்தமேவ வா ஸம்யக் ந விது³:, தே அந்யராஜாந: ப⁴வந்தி அந்ய: பரோ ராஜா ஸ்வாமீ யேஷாம் தே அந்யராஜாநஸ்தே கிஞ்ச க்ஷய்யலோகா: க்ஷய்யோ லோகோ யேஷாம் தே க்ஷய்யலோகா:, பே⁴த³த³ர்ஶநஸ்ய அல்பவிஷயத்வாத் , அல்பம் ச தந்மர்த்யமித்யவோசாம । தஸ்மாத் யே த்³வைதத³ர்ஶிந: தே க்ஷய்யலோகா: ஸ்வத³ர்ஶநாநுரூப்யேணைவ ப⁴வந்தி ; அத ஏவ தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷ்வகாமசாரோ ப⁴வதி ॥

தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யேத்யாதி³ ஸ்வாராஜ்யப்ராப்தஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய விது³ஷ இத்யர்த²: । ப்ராக்ஸதா³த்மவிஜ்ஞாநாத் ஸ்வாத்மநோ(அ)ந்யஸ்மாத்ஸத: ப்ராணாதே³ர்நாமாந்தஸ்யோத்பத்திப்ரலயாவபூ⁴தாம் । ஸதா³த்மவிஜ்ஞாநே து ஸதி இதா³நீம் ஸ்வாத்மத ஏவ ஸம்வ்ருத்தௌ । ததா² ஸர்வோ(அ)ப்யந்யோ வ்யவஹார ஆத்மத ஏவ விது³ஷ: ॥

கிஞ்ச தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ ஶ்லோக: மந்த்ரோ(அ)பி ப⁴வதி — ந பஶ்ய: பஶ்யதீதி பஶ்ய: யதோ²க்தத³ர்ஶீ வித்³வாநித்யர்த²:, ம்ருத்யும் மரணம் ரோக³ம் ஜ்வராதி³ து³:க²தாம் து³:க²பா⁴வம் சாபி ந பஶ்யதி । ஸர்வம் ஹ ஸர்வமேவ ஸ பஶ்ய: பஶ்யதி ஆத்மாநமேவ । ஸர்வம் தத: ஸர்வமாப்நோதி ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரைரிதி । கிஞ்ச ஸ வித்³வாந் ப்ராக்ஸ்ருஷ்டிப்ரபே⁴தா³த் ஏகதை⁴வ ப⁴வதி ; ஏகதை⁴வ ச ஸந் த்ரிதா⁴தி³பே⁴தை³ரநந்தபே⁴த³ப்ரகாரோ ப⁴வதி ஸ்ருஷ்டிகாலே ; புந: ஸம்ஹாரகாலே மூலமேவ ஸ்வம் பாரமார்தி²கம் ஏகதா⁴பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யதே ஸ்வதந்‍த்ர ஏவ — இதி வித்³யாம் ப²லேந ப்ரரோசயந் ஸ்தௌதி । அதே²தா³நீம் யதோ²க்தாயா வித்³யாயா: ஸம்யக³வபா⁴ஸகாரணம் முகா²வபா⁴ஸகாரணஸ்யேவ ஆத³ர்ஶஸ்ய விஶுத்³தி⁴காரணம் ஸாத⁴நமுபதி³ஶ்யதே — ஆஹாரஶுத்³தௌ⁴ । ஆஹ்ரியத இத்யாஹார: ஶப்³தா³தி³விஷயவிஜ்ஞாநம் போ⁴க்துர்போ⁴கா³ய ஆஹ்ரியதே । தஸ்ய விஷயோபலப்³தி⁴லக்ஷணஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய ஶுத்³தி⁴: ஆஹாரஶுத்³தி⁴:, ராக³த்³வேஷமோஹதோ³ஷைரஸம்ஸ்ருஷ்டம் விஷயவிஜ்ஞாநமித்யர்த²: । தஸ்யாமாஹாரஶுத்³தௌ⁴ ஸத்யாம் தத்³வதோ(அ)ந்த:கரணஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய ஶுத்³தி⁴: நைர்மல்யம் ப⁴வதி । ஸத்த்வஶுத்³தௌ⁴ ச ஸத்யாம் யதா²வக³தே பூ⁴மாத்மநி த்⁴ருவா அவிச்சி²ந்நா ஸ்ம்ருதி: அவிஸ்மரணம் ப⁴வதி । தஸ்யாம் ச லப்³தா⁴யாம் ஸ்ம்ருதிலம்பே⁴ ஸதி ஸர்வேஷாமவித்³யாக்ருதாநர்த²பாஶரூபாணாம் அநேகஜந்மாந்தராநுப⁴வபா⁴வநாகடி²நீக்ருதாநாம் ஹ்ருத³யாஶ்ரயாணாம் க்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷ: விஶேஷேண ப்ரமோக்ஷணம் விநாஶோ ப⁴வதீதி । யத ஏதது³த்தரோத்தரம் யதோ²க்தமாஹாரஶுத்³தி⁴மூலம் தஸ்மாத்ஸா கார்யேத்யர்த²: । ஸர்வம் ஶாஸ்த்ரார்த²மஶேஷத உக்த்வா ஆக்²யாயிகாமுபஸம்ஹரதி ஶ்ருதி: — தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாய வார்க்ஷாதி³ரிவ கஷாயோ ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷ: ஸத்த்வஸ்ய ரஞ்சநாரூபத்வாத் ஸ: ஜ்ஞாநவைராக்³யாப்⁴யாஸரூபக்ஷாரேண க்ஷாலித: ம்ருதி³த: விநாஶித: யஸ்ய நாரத³ஸ்ய, தஸ்மை யோக்³யாய ம்ருதி³தகஷாயாய தமஸ: அவித்³யாலக்ஷணாத் பாரம் பரமார்த²தத்த்வம் த³ர்ஶயதி த³ர்ஶிதவாநித்யர்த²: । கோ(அ)ஸௌ ? ப⁴க³வாந் ‘உத்பத்திம் ப்ரலயம் சைவ பூ⁴தாநாமாக³திம் க³திம் । வேத்தி வித்³யாமவித்³யாம் ச ஸ வாச்யோ ப⁴க³வாநிதி’ ஏவம்த⁴ர்மா ஸநத்குமார: । தமேவ ஸநத்குமாரம் தே³வம் ஸ்கந்த³ இதி ஆசக்ஷதே கத²யந்தி தத்³வித³: । த்³விர்வசநமத்⁴யாயபரிஸமாப்த்யர்த²ம் ॥

அத² அநந்தரம் யதி³த³ம் வக்ஷ்யமாணம் த³ஹரம் அல்பம் புண்ட³ரீகம் புண்ட³ரீகஸத்³ருஶம் வேஶ்மேவ வேஶ்ம, த்³வாரபாலாதி³மத்த்வாத் । அஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே ப்³ரஹ்மண: பரஸ்ய புரம் — ராஜ்ஞோ(அ)நேகப்ரக்ருதிமத்³யதா² புரம் , ததே²த³மநேகேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴பி⁴: ஸ்வாம்யர்த²காரிபி⁴ர்யுக்தமிதி ப்³ரஹ்மபுரம் । புரே ச வேஶ்ம ராஜ்ஞோ யதா², ததா² தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே ஶரீரே த³ஹரம் வேஶ்ம, ப்³ரஹ்மண உபலப்³த்⁴யதி⁴ஷ்டா²நமித்யர்த²: । யதா² விஷ்ணோ: ஸாலக்³ராம: । அஸ்மிந்ஹி ஸ்வவிகாரஶுங்கே³ தே³ஹே நாமரூபவ்யாகரணாய ப்ரவிஷ்டம் ஸதா³க்²யம் ப்³ரஹ்ம ஜீவேந ஆத்மநேத்யுக்தம் । தஸ்மாத³ஸ்மிந்ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே வேஶ்மநி உபஸம்ஹ்ருதகரணைர்ப்³ராஹ்மவிஷயவிரக்தை: விஶேஷதோ ப்³ரஹ்மசர்யஸத்யஸாத⁴நாப்⁴யாம் யுக்தை: வக்ஷ்யமாணகு³ணவத்³த்⁴யாயமாநை: ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இதி ப்ரகரணார்த²: । த³ஹர: அல்பதர: அஸ்மிந்த³ஹரே வேஶ்மநி வேஶ்மந: அல்பத்வாத்தத³ந்தர்வர்திநோ(அ)ல்பதரத்வம் வேஶ்மந: । அந்தராகாஶ: ஆகாஶாக்²யம் ப்³ரஹ்ம । ‘ஆகாஶோ வை நாம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஹி வக்ஷ்யதி । ஆகாஶ இவ அஶரீரத்வாத் ஸூக்ஷ்மத்வஸர்வக³தத்வஸாமாந்யாச்ச । தஸ்மிந்நாகாஶாக்²யே யத³ந்த: மத்⁴யே தத³ந்வேஷ்டவ்யம் । தத்³வாவ ததே³வ ச விஶேஷேண ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் கு³ர்வாஶ்ரயஶ்ரவணாத்³யுபாயைரந்விஷ்ய ச ஸாக்ஷாத்கரணீயமித்யர்த²: ॥

தம் சேத் ஏவமுக்தவந்தமாசார்யம் யதி³ ப்³ரூயு: அந்தேவாஸிநஶ்சோத³யேயு: ; கத²ம் ? யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே பரிச்சி²ந்நே அந்த: த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம, ததோ(அ)ப்யந்த: அல்பதர ஏவ ஆகாஶ: । புண்ட³ரீக ஏவ வேஶ்மநி தாவத்கிம் ஸ்யாத் । கிம் ததோ(அ)ல்பதரே கே² யத்³ப⁴வேதி³த்யாஹு: । த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ: கிம் தத³த்ர வித்³யதே, ந கிஞ்சந வித்³யத இத்யபி⁴ப்ராய: । யதி³ நாம ப³த³ரமாத்ரம் கிமபி வித்³யதே, கிம் தஸ்யாந்வேஷணேந விஜிஜ்ஞாஸநேந வா ப²லம் விஜிஜ்ஞாஸிது: ஸ்யாத் ? அத: யத்தத்ராந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் வா ந தேந ப்ரயோஜநமித்யுக்தவத: ஸ ஆசார்யோ ப்³ரூயாதி³தி ஶ்ருதேர்வசநம் ॥

ஶ்ருணுத — தத்ர யத்³ப்³ரூத² புண்ட³ரீகாந்த:ஸ்த²ஸ்ய க²ஸ்யால்பத்வாத் தத்ஸ்த²மல்பதரம் ஸ்யாதி³தி, தத³ஸத் । ந ஹி க²ம் புண்ட³ரீகவேஶ்மக³தம் புண்ட³ரீகாத³ல்பதரம் மத்வா அவோசம் த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ இதி । கிம் தர்ஹி, புண்ட³ரீகமல்பம் தத³நுவிதா⁴யி தத்ஸ்த²மந்த:கரணம் புண்ட³ரீகாகாஶபரிச்சி²ந்நம் தஸ்மிந்விஶுத்³தே⁴ ஸம்ஹ்ருதகரணாநாம் யோகி³நாம் ஸ்வச்ச² இவோத³கே ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபமாத³ர்ஶ இவ ச ஶுத்³தே⁴ ஸ்வச்ச²ம் விஜ்ஞாநஜ்யோதி:ஸ்வரூபாவபா⁴ஸம் தாவந்மாத்ரம் ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இதி த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ இத்யவோசாம அந்த:கரணோபாதி⁴நிமித்தம் । ஸ்வதஸ்து யாவாந்வை ப்ரஸித்³த⁴: பரிமாணதோ(அ)யமாகாஶ: பௌ⁴திக:, தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே ஆகாஶ: யஸ்மிந்நந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ச அவோசாம । நாப்யாகாஶதுல்யபரிமாணத்வமபி⁴ப்ரேத்ய தாவாநித்யுச்யதே । கிம் தர்ஹி, ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுரூபஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தாந்தரஸ்யாபா⁴வாத் । கத²ம் புநர்ந ஆகாஶஸமமேவ ப்³ரஹ்மேத்யவக³ம்யதே, ‘யேநாவ்ருதம் க²ம் ச தி³வம் மஹீம் ச’ (தை. நா. 1), ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1), ‘ஏதஸ்மிந்நு க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । கிம் ச உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ ப்³ரஹ்மாகாஶே பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴விஶிஷ்டே அந்தரேவ ஸமாஹிதே ஸம்யகா³ஹிதே ஸ்தி²தே । ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இத்யுக்தம் ஹி ; ததா² உபா⁴வக்³நிஶ்ச வாயுஶ்சேத்யாதி³ ஸமாநம் । யச்ச அஸ்ய ஆத்மந ஆத்மீயத்வேந தே³ஹவதோ(அ)ஸ்தி வித்³யதே இஹ லோகே । ததா² யச்ச ஆத்மீயத்வேந ந வித்³யதே । நஷ்டம் ப⁴விஷ்யச்ச நாஸ்தீத்யுச்யதே । ந து அத்யந்தமேவாஸத் , தஸ்ய ஹ்ருத்³யாகாஶே ஸமாதா⁴நாநுபபத்தே: ॥

தம் சேத் ஏவமுக்தவந்தம் ப்³ரூயு: புநரந்தேவாஸிந: — அஸ்மிம்ஶ்சேத் யதோ²க்தே சேத் யதி³ ப்³ரஹ்மபுரே ப்³ரஹ்மபுரோபலக்ஷிதாந்தராகாஶே இத்யர்த²: । இத³ம் ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா: । கத²மாசார்யேணாநுக்தா: காமா அந்தேவாஸிபி⁴ருச்யந்தே ? நைஷ தோ³ஷ: । யச்ச அஸ்ய இஹாஸ்தி யச்ச நாஸ்தீத்யுக்தா ஏவ ஹி ஆசார்யேண காமா: । அபி ச ஸர்வஶப்³தே³ந ச உக்தா ஏவ காமா: । யதா³ யஸ்மிந்காலே ஏதச்ச²ரீரம் ப்³ரஹ்மபுராக்²யம் ஜரா வலீபலிதாதி³லக்ஷணா வயோஹாநிர்வா ஆப்நோதி, ஶஸ்த்ராதி³நா வா வ்ருக்ணம் ப்ரத்⁴வம்ஸதே விஸ்ரம்ஸதே விநஶ்யதி, கிம் ததோ(அ)ந்யத³திஶிஷ்யதே ? க⁴டாஶ்ரிதக்ஷீரத³தி⁴ஸ்நேஹாதி³வத் க⁴டநாஶே தே³ஹநாஶே(அ)பி தே³ஹாஶ்ரயமுத்தரோத்தரம் பூர்வபூர்வநாஶாந்நஶ்யதீத்யபி⁴ப்ராய: । ஏவம் ப்ராப்தே நாஶே கிம் ததோ(அ)ந்யத் யதோ²க்தாத³திஶிஷ்யதே அவதிஷ்ட²தே, ந கிஞ்சநாவதிஷ்ட²த இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஏவமந்தேவாஸிபி⁴ஶ்சோதி³த: ஸ ஆசார்யோ ப்³ரூயாத் தந்மதிமபநயந் । கத²ம் ? அஸ்ய தே³ஹஸ்ய ஜரயா ஏதத் யதோ²க்தமந்தராகாஶாக்²யம் ப்³ரஹ்ம யஸ்மிந்ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ந ஜீர்யதி தே³ஹவந்ந விக்ரியத இத்யர்த²: । ந ச அஸ்ய வதே⁴ந ஶஸ்த்ராதி³கா⁴தேந ஏதத்³த⁴ந்யதே, யதா² ஆகாஶம் ; கிமு ததோ(அ)பி ஸூக்ஷ்மதரமஶப்³த³மஸ்பர்ஶம் ப்³ரஹ்ம தே³ஹேந்த்³ரியாதி³தோ³ஷைர்ந ஸ்ப்ருஶ்யத இத்யர்த²: । கத²ம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³தோ³ஷைர்ந ஸ்ப்ருஶ்யத இதி ஏதஸ்மிந்நவஸரே வக்தவ்யம் ப்ராப்தம் , தத்ப்ரக்ருதவ்யாஸங்கோ³ மா பூ⁴தி³தி நோச்யதே । இந்த்³ரவிரோசநாக்²யாயிகாயாமுபரிஷ்டாத்³வக்ஷ்யாமோ யுக்தித: । ஏதத்ஸத்யமவிதத²ம் ப்³ரஹ்மபுரம் ப்³ரஹ்மைவ புரம் ப்³ரஹ்மபுரம் ; ஶரீராக்²யம் து ப்³ரஹ்மபுரம் ப்³ரஹ்மோபலக்ஷணார்த²த்வாத் । தத்து அந்ருதமேவ, ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4), (சா². உ. 6 । 1 । 5), (சா². உ. 6 । 1 । 6) இதி ஶ்ருதே: । தத்³விகாரோ அந்ருதே(அ)பி தே³ஹஶுங்கே³ ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இதி ப்³ரஹ்மபுரமித்யுக்தம் வ்யாவஹாரிகம் । ஸத்யம் து ப்³ரஹ்மபுரமேததே³வ ப்³ரஹ்ம, ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வாத் । அத: அஸ்மிந்புண்ட³ரீகோபலக்ஷிதே ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வே காமா:, யே ப³ஹிர்ப⁴வத்³பி⁴: ப்ரார்த்²யந்தே, தே அஸ்மிந்நேவ ஸ்வாத்மநி ஸமாஹிதா: । அத: தத்ப்ராப்த்யுபாயமேவாநுதிஷ்ட²த, பா³ஹ்யவிஷயத்ருஷ்ணாம் த்யஜத இத்யபி⁴ப்ராய: । ஏஷ ஆத்மா ப⁴வதாம் ஸ்வரூபம் । ஶ்ருணுத தஸ்ய லக்ஷணம் — அபஹதபாப்மா, அபஹத: பாப்மா த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யோ யஸ்ய ஸோ(அ)யமபஹதபாப்மா । ததா² விஜர: விக³தஜர: விம்ருத்யுஶ்ச । தது³க்தம் பூர்வமேவ ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யத இதி ; கிமர்த²ம் புநருச்யதே ? யத்³யபி தே³ஹஸம்ப³ந்தி⁴ப்⁴யாம் ஜராம்ருத்யுப்⁴யாம் ந ஸம்ப³ந்த்⁴யதே, அந்யதா²பி ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தாப்⁴யாம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²ம் । விஶோக: விக³தஶோக: । ஶோகோ நாம இஷ்டாதி³வியோக³நிமித்தோ மாநஸ: ஸந்தாப: । விஜிக⁴த்ஸ: விக³தாஶநேச்ச²: । அபிபாஸ: அபாநேச்ச²: । நநு அபஹதபாப்மத்வேந ஜராத³ய: ஶோகாந்தா: ப்ரதிஷித்³தா⁴ ஏவ ப⁴வந்தி, காரணப்ரதிஷேதா⁴த் । த⁴ர்மாத⁴ர்மகார்யா ஹி தே இதி । ஜராதி³ப்ரதிஷேதே⁴ந வா த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: கார்யாபா⁴வே வித்³யமாநயோரப்யஸத்ஸமத்வமிதி ப்ருத²க்ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் । ஸத்யமேவம் , ததா²பி த⁴ர்மகார்யாநந்த³வ்யதிரேகேண ஸ்வாபா⁴விகாநந்தோ³ யதே²ஶ்வரே, ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இதி ஶ்ருதே:, ததா² அத⁴ர்மகார்யஜராதி³வ்யதிரேகேணாபி ஜராதி³து³:க²ஸ்வரூபம் ஸ்வாபா⁴விகம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யேத । அத: யுக்தஸ்தந்நிவ்ருத்தயே ஜராதீ³நாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் ப்ருத²க்ப்ரதிஷேத⁴: । ஜராதி³க்³ரஹணம் ஸர்வது³:கோ²பலக்ஷணார்த²ம் । பாபநிமித்தாநாம் து து³:கா²நாமாநந்த்யாத்ப்ரத்யேகம் ச தத்ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய அஶக்யத்வாத் ஸர்வது³:க²ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் யுக்தமேவாபஹதபாப்மத்வவசநம் । ஸத்யா: அவிததா²: காமா: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஸத்யகாம: । விததா² ஹி ஸம்ஸாரிணாம் காமா: ; ஈஶ்வரஸ்ய தத்³விபரீதா: । ததா² காமஹேதவ: ஸங்கல்பா அபி ஸத்யா: யஸ்ய ஸ ஸத்யஸங்கல்ப: । ஸங்கல்பா: காமாஶ்ச ஶுத்³த⁴ஸத்த்வோபாதி⁴நிமித்தா: ஈஶ்வரஸ்ய, சித்ரகு³வத் ; ந ஸ்வத: ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இத்யுக்தத்வாத் । யதோ²க்தலக்ஷண ஏஷ ஆத்மா விஜ்ஞேயோ கு³ருப்⁴ய: ஶாஸ்த்ரதஶ்ச ஆத்மஸம்வேத்³யதயா ச ஸ்வாராஜ்யகாமை: । ந சேத்³விஜ்ஞாயதே கோ தோ³ஷ: ஸ்யாதி³தி, ஶ்ருணுத அத்ர தோ³ஷம் த்³ருஷ்டாந்தேந — யதா² ஹ்யேவ இஹ லோகே ப்ரஜா: அந்வாவிஶந்தி அநுவர்தந்தே யதா²நுஶாஸநம் ; யதே²ஹ ப்ரஜா: அந்யம் ஸ்வாமிநம் மந்யமாநா: தஸ்ய ஸ்வாமிநோ யதா² யதா²நுஶாஸநம் ததா² ததா²ந்வாவிஶந்தி । கிம் ? யம் யமந்தம் ப்ரத்யந்தம் ஜநபத³ம் க்ஷேத்ரபா⁴க³ம் ச அபி⁴காமா: அர்தி²ந்ய: ப⁴வந்தி ஆத்மபு³த்³த்⁴யநுரூபம் , தம் தமேவ ச ப்ரத்யந்தாதி³ம் உபஜீவந்தீதி । ஏஷ த்³ருஷ்டாந்த: அஸ்வாதந்த்ர்யதோ³ஷம் ப்ரதி புண்யப²லோபபோ⁴கே³ ॥

அத² அந்யோ த்³ருஷ்டாந்த: தத்க்ஷயம் ப்ரதி தத்³யதே²ஹேத்யாதி³: । தத் தத்ர யதா² இஹ லோகே தாஸாமேவ ஸ்வாம்யநுஶாஸநாநுவர்திநீநாம் ப்ரஜாநாம் ஸேவாதி³ஜிதோ லோக: பராதீ⁴நோபபோ⁴க³: க்ஷீயதே அந்தவாந்ப⁴வதி । அத² இதா³நீம் தா³ர்ஷ்டாந்திகமுபஸம்ஹரதி — ஏவமேவ அமுத்ர அக்³நிஹோத்ராதி³புண்யஜிதோ லோக: பராதீ⁴நோபபோ⁴க³: க்ஷீயத ஏவேதி । உக்த: தோ³ஷ: ஏஷாமிதி விஷயம் த³ர்ஶயதி — தத்³ய இத்யாதி³நா । தத் தத்ர யே இஹ அஸ்மிம்ல்லோகே ஜ்ஞாநகர்மணோரதி⁴க்ருதா: யோக்³யா: ஸந்த: ஆத்மாநம் யதோ²க்தலக்ஷணம் ஶாஸ்த்ராசார்யோபதி³ஷ்டமநநுவித்³ய யதோ²பதே³ஶமநு ஸ்வஸம்வேத்³யதாமக்ருத்வா வ்ரஜந்தி தே³ஹாத³ஸ்மாத்ப்ரயந்தி, ய ஏதாம்ஶ்ச யதோ²க்தாந் ஸத்யாந் ஸத்யஸங்கல்பகார்யாம்ஶ்ச ஸ்வாத்மஸ்தா²ந்காமாந் அநநுவித்³ய வ்ரஜந்தி, தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு அகாமசார: அஸ்வதந்‍த்ரதா ப⁴வதி — யதா² ராஜாநுஶாஸநாநுவர்திநீநாம் ப்ரஜாநாமித்யர்த²: । அத² யே அந்யே இஹ லோகே ஆத்மாநம் ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶமநுவித்³ய ஸ்வாத்மஸம்வேத்³யதாமாபாத்³ய வ்ரஜந்தி யதோ²க்தாம்ஶ்ச ஸத்யாந்காமாந் , தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி — ராஜ்ஞ இவ ஸார்வபௌ⁴மஸ்ய இஹ லோகே ॥

கத²ம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதீதி, உச்யதே — ய ஆத்மாநம் யதோ²க்தலக்ஷணம் ஹ்ருதி³ ஸாக்ஷாத்க்ருதவாந் வக்ஷ்யமாணப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நஸம்பந்ந: ஸந் தத்ஸ்தா²ம்ஶ்ச ஸத்யாந்காமாந் ; ஸ த்யக்ததே³ஹ: யதி³ பித்ருலோககாம: பிதரோ ஜநயிதார: த ஏவ ஸுக²ஹேதுத்வேந போ⁴க்³யத்வாத் லோகா உச்யந்தே, தேஷு காமோ யஸ்ய தை: பித்ருபி⁴: ஸம்ப³ந்தே⁴ச்சா² யஸ்ய ப⁴வதி, தஸ்ய ஸங்கல்பமாத்ராதே³வ பிதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி ஆத்மஸம்ப³ந்தி⁴தாமாபத்³யந்தே, விஶுத்³த⁴ஸத்த்வதயா ஸத்யஸங்கல்பத்வாத் ஈஶ்வரஸ்யேவ । தேந பித்ருலோகேந போ⁴கே³ந ஸம்பந்ந: ஸம்பத்தி: இஷ்டப்ராப்தி: தயா ஸம்ருத்³த⁴: மஹீயதே பூஜ்யதே வர்த⁴தே வா மஹிமாநமநுப⁴வதி ॥

ஸமாநமந்யத் । மாதரோ ஜநயித்ர்ய: அதீதா: ஸுக²ஹேதுபூ⁴தா: ஸாமர்த்²யாத் । ந ஹி து³:க²ஹேதுபூ⁴தாஸு க்³ராமஸூகராதி³ஜந்மநிமித்தாஸு மாத்ருஷு விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய யோகி³ந: இச்சா² தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴ வா யுக்த: ॥

யம் யமந்தம் ப்ரதே³ஶமபி⁴காமோ ப⁴வதி, யம் ச காமம் காமயதே யதோ²க்தவ்யதிரேகேணாபி, ஸ: அஸ்யாந்த: ப்ராப்துமிஷ்ட: காமஶ்ச ஸங்கல்பாதே³வ ஸமுத்திஷ்ட²த்யஸ்ய । தேந இச்சா²விகா⁴ததயா அபி⁴ப்ரேதார்த²ப்ராப்த்யா ச ஸம்பந்நோ மஹீயதே இத்யுக்தார்த²ம் ॥

யதோ²க்தாத்மத்⁴யாநஸாத⁴நாநுஷ்டா²நம் ப்ரதி ஸாத⁴காநாமுத்ஸாஹஜநநார்த²மநுக்ரோஶந்த்யாஹ — கஷ்டமித³ம் க²லு வர்ததே, யத்ஸ்வாத்மஸ்தா²: ஶக்யப்ராப்யா அபி த இமே ஸத்யா: காமா: அந்ருதாபிதா⁴நா:, தேஷாமாத்மஸ்தா²நாம் ஸ்வாஶ்ரயாணாமேவ ஸதாமந்ருதம் பா³ஹ்யவிஷயேஷு ஸ்த்ர்யந்நபோ⁴ஜநாச்சா²த³நாதி³ஷு த்ருஷ்ணா தந்நிமித்தம் ச ஸ்வேச்சா²ப்ரசாரத்வம் மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தத்வாத³ந்ருதமித்யுச்யதே । தந்நிமித்தம் ஸத்யாநாம் காமாநாமப்ராப்திரிதி அபிதா⁴நமிவாபிதா⁴நம் । கத²மந்ருதாபிதா⁴நநிமித்தம் தேஷாமலாப⁴ இதி, உச்யதே — யோ யோ ஹி யஸ்மாத³ஸ்ய ஜந்தோ: புத்ரோ ப்⁴ராதா வா இஷ்ட: இத: அஸ்மால்லோகாத் ப்ரைதி ப்ரக³ச்ச²தி ம்ரியதே, தமிஷ்டம் புத்ரம் ப்⁴ராதரம் வா ஸ்வஹ்ருத³யாகாஶே வித்³யமாநமபி இஹ புநர்த³ர்ஶநாயேச்ச²ந்நபி ந லப⁴தே ॥

அத² புந: யே ச அஸ்ய விது³ஷ: ஜந்தோர்ஜீவா: ஜீவந்தீஹ புத்ரா: ப்⁴ராத்ராத³யோ வா, யே ச ப்ரேதா: ம்ருதா: இஷ்டா: ஸம்ப³ந்தி⁴ந:, யச்சாந்யதி³ஹ லோகே வஸ்த்ராந்நபாநாதி³ ரத்நாநி வா வஸ்த்விச்ச²ந் ந லப⁴தே, தத்ஸர்வமத்ர ஹ்ருத³யாகாஶாக்²யே ப்³ரஹ்மணி க³த்வா யதோ²க்தேந விதி⁴நா விந்த³தே லப⁴தே । அத்ர அஸ்மிந்ஹார்தா³காஶே ஹி யஸ்மாத் அஸ்ய தே யதோ²க்தா: ஸத்யா: காமா: வர்தந்தே அந்ருதாபிதா⁴நா: । கத²மிவ தத³ந்யாய்யமிதி, உச்யதே — தத் தத்ர யதா² ஹிரண்யநிதி⁴ம் ஹிரண்யமேவ புநர்க்³ரஹணாய நிதா⁴த்ருபி⁴: நிதீ⁴யத இதி நிதி⁴: தம் ஹிரண்யநிதி⁴ம் நிஹிதம் பூ⁴மேரத⁴ஸ்தாந்நிக்ஷிப்தம் அக்ஷேத்ரஜ்ஞா: நிதி⁴ஶாஸ்த்ரைர்நிதி⁴க்ஷேத்ரமஜாநந்த: தே நிதே⁴: உபர்யுபரி ஸஞ்சரந்தோ(அ)பி நிதி⁴ம் ந விந்தே³யு: ஶக்யவேத³நமபி, ஏவமேவ இமா: அவித்³யாவத்ய: ஸர்வா இமா: ப்ரஜா: யதோ²க்தம் ஹ்ருத³யாகாஶாக்²யம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மைவ லோக: ப்³ரஹ்மலோக: தம் அஹரஹ: ப்ரத்யஹம் க³ச்ச²ந்த்யோ(அ)பி ஸுஷுப்தகாலே ந விந்த³ந்தி ந லப⁴ந்தே — ஏஷோ(அ)ஹம் ப்³ரஹ்மலோகபா⁴வமாபந்நோ(அ)ஸ்ம்யத்³யேதி । அந்ருதேந ஹி யதோ²க்தேந ஹி யஸ்மாத் ப்ரத்யூடா⁴: ஹ்ருதா:, ஸ்வரூபாத³வித்³யாதி³தோ³ஷைர்ப³ஹிரபக்ருஷ்டா இத்யர்த²: । அத: கஷ்டமித³ம் வர்ததே ஜந்தூநாம் யத்ஸ்வாயத்தமபி ப்³ரஹ்ம ந லப்⁴யதே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥

ஸ வை ய: ‘ஆத்மாபஹதபாப்மா’ இதி ப்ரக்ருத:, வை - ஶப்³தே³ந தம் ஸ்மாரயதி । ஏஷ: விவக்ஷித ஆத்மா ஹ்ருதி³ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே ஆகாஶஶப்³தே³நாபி⁴ஹித: । தஸ்ய ஏதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்ய ஏததே³வ நிருக்தம் நிர்வசநம் , நாந்யத் । ஹ்ருதி³ அயமாத்மா வர்தத இதி யஸ்மாத் , தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யம் , ஹ்ருத³யநாமநிர்வசநப்ரஸித்³த்⁴யாபி ஸ்வஹ்ருத³யே ஆத்மேத்யவக³ந்தவ்யமித்யபி⁴ப்ராய: । அஹரஹர்வை ப்ரத்யஹம் ஏவம்வித் ஹ்ருதி³ அயமாத்மேதி ஜாநந் ஸ்வர்க³ம் லோகம் ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம ஏதி ப்ரதிபத்³யதே । நநு அநேவம்வித³பி ஸுஷுப்தகாலே ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்³யதே ஏவ, ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்ந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இத்யுக்தத்வாத் । பா³ட⁴மேவம் , ததா²ப்யஸ்தி விஶேஷ: — யதா² ஜாநந்நஜாநம்ஶ்ச ஸர்வோ ஜந்து: ஸத்³ப்³ரஹ்மைவ, ததா²பி தத்த்வமஸீதி ப்ரதிபோ³தி⁴த: வித்³வாந் — ஸதே³வ நாந்யோ(அ)ஸ்மி — இதி ஜாநந் ஸதே³வ ப⁴வதி ; ஏவமேவ வித்³வாநவித்³வாம்ஶ்ச ஸுஷுப்தே யத்³யபி ஸத்ஸம்பத்³யதே, ததா²ப்யேவம்விதே³வ ஸ்வர்க³ம் லோகமேதீத்யுச்யதே । தே³ஹபாதே(அ)பி வித்³யாப²லஸ்யாவஶ்யம்பா⁴வித்வாதி³த்யேஷ விஶேஷ: ॥

ஸுஷுப்தகாலே ஸ்வேந ஆத்மநா ஸதா ஸம்பந்ந: ஸந் ஸம்யக்ப்ரஸீத³தீதி ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோர்விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³ஜாதம் காலுஷ்யம் ஜஹாதீதி ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³தோ³ யத்³யபி ஸர்வஜந்தூநாம் ஸாதா⁴ரண:, ததா²பி ஏவம்வித் ஸ்வர்க³ம் லோகமேதீதி ப்ரக்ருதத்வாத் ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³ இதி ஸம்நிஹிதவத்³யத்நவிஶேஷாத் ஸ: அதே²த³ம் ஶரீரம் ஹித்வா அஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய ஶரீராத்மபா⁴வநாம் பரித்யஜ்யேத்யர்த²: । ந து ஆஸநாதி³வ ஸமுத்தா²யேதி இஹ யுக்தம் , ஸ்வேந ரூபேணேதி விஶேஷணாத் — ந ஹி அந்யத உத்தா²ய ஸ்வரூபம் ஸம்பத்தவ்யம் । ஸ்வரூபமேவ ஹி தந்ந ப⁴வதி ப்ரதிபத்தவ்யம் சேத்ஸ்யாத் । பரம் பரமாத்மலக்ஷணம் விஜ்ஞப்திஸ்வபா⁴வம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வாஸ்த்²யமுபக³ம்யேத்யேதத் । ஸ்வேந ஆத்மீயேந ரூபேண அபி⁴நிஷ்பத்³யதே, ப்ராகே³தஸ்யா: ஸ்வரூபஸம்பத்தேரவித்³யயா தே³ஹமேவ அபரம் ரூபம் ஆத்மத்வேநோபக³த இதி தத³பேக்ஷயா இத³முச்யதே — ஸ்வேந ரூபேணேதி । அஶரீரதா ஹி ஆத்மந: ஸ்வரூபம் । யத்ஸ்வம் பரம் ஜ்யோதி:ஸ்வரூபமாபத்³யதே ஸம்ப்ரஸாத³:, ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச — ஸ ப்³ரூயாதி³தி ய: ஶ்ருத்யா நியுக்த: அந்தேவாஸிப்⁴ய: । கிம் ச ஏதத³ம்ருதம் அவிநாஶி பூ⁴மா ‘யோ வை பூ⁴மா தத³ம்ருதம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யுக்தம் । அத ஏவாப⁴யம் , பூ⁴ம்நோ த்³விதீயாபா⁴வாத் । அத ஏதத்³ப்³ரஹ்மேதி । தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நாம அபி⁴தா⁴நம் । கிம் தத் ? ஸத்யமிதி । ஸத்யம் ஹி அவிதத²ம் ப்³ரஹ்ம । ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ஹி உக்தம் । அத² கிமர்த²மித³ம் நாம புநருச்யதே ? தது³பாஸநவிதி⁴ஸ்துத்யர்த²ம் ॥

தாநி ஹ வா ஏதாநி ப்³ரஹ்மணோ நாமாக்ஷராணி த்ரீண்யேதாநி ஸதீயமிதி, ஸகாரஸ்தகாரோ யமிதி ச । ஈகாரஸ்தகாரே உச்சாரணார்தோ²(அ)நுப³ந்த⁴:, ஹ்ரஸ்வேநைவாக்ஷரேண புந: ப்ரதிநிர்தே³ஶாத் । தேஷாம் தத் தத்ர யத் ஸத் ஸகார: தத³ம்ருதம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம — அம்ருதவாசகத்வாத³ம்ருத ஏவ ஸகாரஸ்தகாராந்தோ நிர்தி³ஷ்ட²: । அத² யத்தி தகார: தந்மர்த்யம் । அத² யத் யம் அக்ஷரம் , தேநாக்ஷரேணாம்ருதமர்த்யாக்²யே பூர்வே உபே⁴ அக்ஷரே யச்ச²தி நியமயதி வஶீகரோத்யாத்மநேத்யர்த²: । யத் யஸ்மாத் அநேந யமித்யேதேந உபே⁴ யச்ச²தி, தஸ்மாத் யம் । ஸம்யதே இவ ஹி ஏதேந யமா லக்ஷ்யேதே । ப்³ரஹ்மநாமாக்ஷரஸ்யாபி இத³மம்ருதத்வாதி³த⁴ர்மவத்த்வம் மஹாபா⁴க்³யம் , கிமுத நாமவத: — இத்யுபாஸ்யத்வாய ஸ்தூயதே ப்³ரஹ்ம நாமநிர்வசநேந । ஏவம் நாமவதோ வேத்தா ஏவம்வித் । அஹரஹர்வா ஏவம்வித்ஸ்வர்க³ம் லோகமேதீத்யுக்தார்த²ம் ॥

அத² ய ஆத்மேதி । உக்தலக்ஷணோ ய: ஸம்ப்ரஸாத³:, தஸ்ய ஸ்வரூபம் வக்ஷ்யமாணைருக்தைரநுக்தைஶ்ச கு³ணை: புந: ஸ்தூயதே, ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²ம் । ய ஏஷ: யதோ²க்தலக்ஷண: ஆத்மா, ஸ ஸேதுரிவ ஸேது: । வித்⁴ருதி: வித⁴ரண: । அநேந ஹி ஸர்வம் ஜக³த்³வர்ணாஶ்ரமாதி³க்ரியாகாரகப²லாதி³பே⁴த³நியமை: கர்துரநுரூபம் வித³த⁴தா வித்⁴ருதம் । அத்⁴ரியமாணம் ஹி ஈஶ்வரேணேத³ம் விஶ்வம் விநஶ்யேத்³யத:, தஸ்மாத்ஸ ஸேது: வித்⁴ருதி: । கிமர்த²ம் ஸ ஸேதுரிதி, ஆஹ — ஏஷாம் பூ⁴ராதீ³நாம் லோகாநாம் கர்த்ருகர்மப²லாஶ்ரயாணாம் அஸம்பே⁴தா³ய அவிதா³ரணாய அவிநாஶாயேத்யேதத் । கிம்விஶிஷ்டஶ்சாஸௌ ஸேதுரிதி, ஆஹ — நைதம் , ஸேதுமாத்மாநமஹோராத்ரே ஸர்வஸ்ய ஜநிமத: பரிச்சே²த³கே ஸதீ நைதம் தரத: । யதா² அந்யே ஸம்ஸாரிண: காலேந அஹோராத்ராதி³லக்ஷணேந பரிச்சே²த்³யா, ந ததா² அயம் காலபரிச்சே²த்³ய இத்யபி⁴ப்ராய:, ‘யஸ்மாத³ர்வாக்ஸம்வத்ஸரோ(அ)ஹோபி⁴: பரிவர்ததே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 16) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அத ஏவ ஏநம் ந ஜரா தரதி ந ப்ராப்நோதி । ததா² ந ம்ருத்யு: ந ஶோக: ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதம் , ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ । ப்ராப்திரத்ர தரணஶப்³தே³ந அபி⁴ப்ரேதா, நாதிக்ரமணம் । காரணம் ஹி ஆத்மா । ந ஶக்யம் ஹி காரணாதிக்ரமணம் கர்தும் கார்யேண । அஹோராத்ராதி³ ச ஸர்வம் ஸத: கார்யம் । அந்யேந ஹி அந்யஸ்ய ப்ராப்தி: அதிக்ரமணம் வா க்ரியேத, ந து தேநைவ தஸ்ய । ந ஹி க⁴டேந ம்ருத்ப்ராப்யதே அதிக்ரம்யதே வா । யத்³யபி பூர்வம் ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதி³நா பாப்மாதி³ப்ரதிஷேத⁴ உக்த ஏவ, ததா²பீஹாயம் விஶேஷ: — ந தரதீதி ப்ராப்திவிஷயத்வம் ப்ரதிஷித்⁴யதே । தத்ர அவிஶேஷேண ஜராத்³யபா⁴வமாத்ரமுக்தம் । அஹோராத்ராத்³யா உக்தா அநுக்தாஶ்ச அந்யே ஸர்வே பாப்மாந: உச்யந்தே ; அத: அஸ்மாதா³த்மந: ஸேதோ: நிவர்தந்தே அப்ராப்யைவேத்யர்த²: । அபஹதபாப்மா ஹி ஏஷ ப்³ரஹ்மைவ லோக: ப்³ரஹ்மலோக: உக்த: ॥

யஸ்மாச்ச பாப்மகார்யமாந்த்⁴யாதி³ ஶரீரவத: ஸ்யாத் ந த்வஶரீரஸ்ய, தஸ்மாத்³வா ஏதமாத்மாநம் ஸேதும் தீர்த்வா ப்ராப்ய அநந்தோ⁴ ப⁴வதி தே³ஹவத்த்வே பூர்வமந்தோ⁴(அ)பி ஸந் । ததா² வித்³த⁴: ஸந் தே³ஹவத்த்வே ஸ தே³ஹவியோகே³ ஸேதும் ப்ராப்ய அவித்³தோ⁴ ப⁴வதி । ததோ²பதாபீ ரோகா³த்³யுபதாபவாந்ஸந் அநுபதாபீ ப⁴வதி । கிஞ்ச யஸ்மாத³ஹோராத்ரே ந ஸ்த: ஸேதௌ, தஸ்மாத்³வா ஏதம் ஸேதும் தீர்த்வா ப்ராப்ய நக்தமபி தமோரூபம் ராத்ரிரபி ஸர்வமஹரேவாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ; விஜ்ஞப்த்யாத்மஜ்யோதி:ஸ்வரூபமஹரிவாஹ: ஸதை³கரூபம் விது³ஷ: ஸம்பத்³யத இத்யர்த²: । ஸக்ருத்³விபா⁴த: ஸதா³ விபா⁴த: ஸதை³கரூப: ஸ்வேந ரூபேண ஏஷ ப்³ரஹ்மலோக: ॥

தத் தத்ரைவம் ஸதி ஏவம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மசர்யேண ஸ்த்ரீவிஷயத்ருஷ்ணாத்யாகே³ந ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶமநுவிந்த³ந்தி ஸ்வாத்மஸம்வேத்³யதாமாபாத³யந்தி யே, தேஷாமேவ ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவதாம் ப்³ரஹ்மவிதா³ம் ஏஷ ப்³ரஹ்மலோக:, நாந்யேஷாம் ஸ்த்ரீவிஷயஸம்பர்கஜாதத்ருஷ்ணாநாம் ப்³ரஹ்மவிதா³மபீத்யர்த²: । தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதீத்யுக்தார்த²ம் । தஸ்மாத்பரமம் ஏதத்ஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மசர்யம் ப்³ரஹ்மவிதா³மித்யபி⁴ப்ராய: ॥

அத² யத்³யஜ்ஞ இத்யாசக்ஷதே லோகே பரமபுருஷார்த²ஸாத⁴நம் கத²யந்தி ஶிஷ்டா:, தத்³ப்³ரஹ்மசர்யமேவ । யஜ்ஞஸ்யாபி யத்ப²லம் தத் ப்³ரஹ்மசர்யவால்லம்ப⁴தே ; அத: யஜ்ஞோ(அ)பி ப்³ரஹ்மசர்யமேவேதி ப்ரதிபத்தவ்யம் । கத²ம் ப்³ரஹ்மசர்யம் யஜ்ஞ இதி, ஆஹ — ப்³ரஹ்மசர்யேணைவ ஹி யஸ்மாத் யோ ஜ்ஞாதா ஸ தம் ப்³ரஹ்மலோகம் யஜ்ஞஸ்யாபி பாரம்பர்யேண ப²லபூ⁴தம் விந்த³தே லப⁴தே, ததோ யஜ்ஞோ(அ)பி ப்³ரஹ்மசர்யமேவேதி । யோ ஜ்ஞாதா — இத்யக்ஷராநுவ்ருத்தே: யஜ்ஞோ ப்³ரஹ்மசர்யமேவ । அத² யதி³ஷ்டமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । கத²ம் ? ப்³ரஹ்மசர்யேணைவ ஸாத⁴நேந தம் ஈஶ்வரம் இஷ்ட்வா பூஜயித்வா அத²வா ஏஷணாம் ஆத்மவிஷயாம் க்ருத்வா தமாத்மாநமநுவிந்த³தே । ஏஷணாதி³ஷ்டமபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ ॥

அத² யத்ஸத்த்ராயணமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । ததா² ஸத: பரஸ்மாதா³த்மந: ஆத்மநஸ்த்ராணம் ரக்ஷணம் ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நேந விந்த³தே । அத: ஸத்த்ராயணஶப்³த³மபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । அத² யந்மௌநமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் ; ப்³ரஹ்மசர்யேணைவ ஸாத⁴நேந யுக்த: ஸந் ஆத்மாநம் ஶாஸ்த்ராசார்யாப்⁴யாமநுவித்³ய பஶ்சாத் மநுதே த்⁴யாயதி । அதோ மௌநஶப்³த³மபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ ॥

அத² யத³நாஶகாயநமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । யமாத்மாநம் ப்³ரஹ்மசர்யேண அநுவிந்த³தே, ஸ ஏஷ ஹி ஆத்மா ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவதோ ந நஶ்யதி ; தஸ்மாத³நாஶகாயநமபி ப்³ரஹ்மசர்யமேவ । அத² யத³ரண்யாயநமித்யாசக்ஷதே, ப்³ரஹ்மசர்யமேவ தத் । அரண்யஶப்³த்³யயோரர்ணவயோர்ப்³ரஹ்மசர்யவதோ(அ)யநாத³ரண்யாயநம் ப்³ரஹ்மசர்யம் । யோ ஜ்ஞாநாத்³யஜ்ஞ: ஏஷணாதி³ஷ்டம் ஸதஸ்த்ராணாத்ஸத்த்ராயணம் மநநாந்மௌநம் அநஶநாத³நாஶகாயநம் அரண்யயோர்க³மநாத³ரண்யாயநம் இத்யாதி³பி⁴ர்மஹத்³பி⁴: புருஷார்த²ஸாத⁴நை: ஸ்துதத்வாத் ப்³ரஹ்மசர்யம் பரமம் ஜ்ஞாநஸ்ய ஸஹகாரிகாரணம் ஸாத⁴நம் — இத்யதோ ப்³ரஹ்மவிதா³ யத்நதோ ரக்ஷணீயமித்யர்த²: । தத் தத்ர ஹி ப்³ரஹ்மலோகே அரஶ்ச ஹ வை ப்ரஸித்³தோ⁴ ண்யஶ்ச அர்ணவௌ ஸமுத்³ரௌ ஸமுத்³ரோபமே வா ஸரஸீ, த்ருதீயஸ்யாம் பு⁴வமந்தரிக்ஷம் ச அபேக்ஷ்ய த்ருதீயா த்³யௌ: தஸ்யாம் த்ருதீயஸ்யாம் இத: அஸ்மால்லோகாதா³ரப்⁴ய க³ண்யமாநாயாம் தி³வி । தத் தத்ரைவ ச ஐரம் இரா அந்நம் தந்மய: ஐர: மண்ட³: தேந பூர்ணம் ஐரம் மதீ³யம் தது³பயோகி³நாம் மத³கரம் ஹர்ஷோத்பாத³கம் ஸர: । தத்ரைவ ச அஶ்வத்தோ² வ்ருக்ஷ: ஸோமஸவநோ நாமத: ஸோமோ(அ)ம்ருதம் தந்நிஸ்ரவ: அம்ருதஸ்ரவ இதி வா । தத்ரைவ ச ப்³ரஹ்மலோகே ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நரஹிதைர்ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவத்³ப்⁴ய: அந்யை: ந ஜீயத இதி அபராஜிதா நாம பூ: புரீ ப்³ரஹ்மணோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய । ப்³ரஹ்மணா ச ப்ரபு⁴ணா விஶேஷேண மிதம் நிர்மிதம் தச்ச ஹிரண்மயம் ஸௌவர்ணம் ப்ரபு⁴விமிதம் மண்ட³பமிதி வாக்யஶேஷ: ॥

தத் தத்ர ப்³ரஹ்மலோகே ஏதாவர்ணவௌ யாவரண்யாக்²யாவுக்தௌ ப்³ரஹ்மசர்யேண ஸாத⁴நேந அநுவிந்த³ந்தி யே, தேஷாமேவ ஏஷ: யோ வ்யாக்²யாத: ப்³ரஹ்மலோக: । தேஷாம் ச ப்³ரஹ்மசர்யஸாத⁴நவதாம் ப்³ரஹ்மவிதா³ம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி, நாந்யேஷாமப்³ரஹ்மசர்யபராணாம் பா³ஹ்யவிஷயாஸக்தபு³த்³தீ⁴நாம் கதா³சித³பீத்யர்த²: ॥

நந்வத்ர ‘த்வமிந்த்³ரஸ்த்வம் யமஸ்த்வம் வருண:’ இத்யாதி³பி⁴ர்யதா² கஶ்சித்ஸ்தூயதே மஹார்ஹ:, ஏவமிஷ்டாதி³பி⁴: ஶப்³தை³: ந ஸ்த்ர்யாதி³விஷயத்ருஷ்ணாநிவ்ருத்திமாத்ரம் ஸ்துத்யர்ஹம் ; கிம் தர்ஹி, ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஸாத⁴நத்வாத் ததே³வேஷ்டாதி³பி⁴: ஸ்தூயத இதி கேசித । ந, ஸ்த்ர்யாதி³பா³ஹ்யவிஷயத்ருஷ்ணாபஹ்ருதசித்தாநாம் ப்ரத்யகா³த்மவிவேகவிஜ்ஞாநாநுபபத்தே:, ‘பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத்ஸ்வயம்பூ⁴ஸ்தஸ்மாத்பராங்பஶ்யதி நாந்தராத்மந்’ (கா. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶதேப்⁴ய: । ஜ்ஞாநஸஹகாரிகாரணம் ஸ்த்ர்யாதி³விஷயத்ருஷ்ணாநிவ்ருத்திஸாத⁴நம் விதா⁴தவ்யமேவேதி யுக்தைவ தத்ஸ்துதி: । நநு ச யஜ்ஞாதி³பி⁴: ஸ்துதம் ப்³ரஹ்மசர்யமிதி யஜ்ஞாதீ³நாம் புருஷார்த²ஸாத⁴நத்வம் க³ம்யதே । ஸத்யம் க³ம்யதே, ந த்விஹ ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ரதி யஜ்ஞாதீ³நாம் ஸாத⁴நத்வமபி⁴ப்ரேத்ய யஜ்ஞாதி³பி⁴ர்ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸ்தூயதே ; கிம் தர்ஹி, தேஷாம் ப்ரஸித்³த⁴ம் புருஷார்த²ஸாத⁴நத்வமபேக்ஷ்ய । யதே²ந்த்³ராதி³பி⁴: ராஜா, ந து யத்ரேந்த்³ராதீ³நாம் வ்யாபார: தத்ரைவ ராஜ்ஞ இதி — தத்³வத் ॥

ய இமே(அ)ர்ணவாத³யோ ப்³ராஹ்மலௌகிகா: ஸங்கல்பஜாஶ்ச பித்ராத³யோ போ⁴கா³:, தே கிம் ப்ரார்தி²வா ஆப்யாஶ்ச யதே²ஹ லோகே த்³ருஶ்யந்தே தத்³வத³ர்ணவவ்ருக்ஷபூ:ஸ்வர்ணமண்ட³பாநி, ஆஹோம்வித் மாநஸப்ரத்யயமாத்ராணீதி । கிஞ்சாத: ? யதி³ பார்தி²வா ஆப்யாஶ்ச ஸ்தூ²லா: ஸ்யு:, ஹ்ருத்³யாகாஶே ஸமாதா⁴நாநுபபத்தி: । புராணே ச மநோமயாநி ப்³ரஹ்மலோகே ஶரீராதீ³நீதி வாக்யம் விருத்⁴யேத ; ‘அஶோகமஹிமம்’ (ப்³ரு. உ. 5 । 10 । 1) இத்யாத்³யாஶ்ச ஶ்ருதய: । நநு ஸமுத்³ரா: ஸரித: ஸராம்ஸி வாப்ய: கூபா யஜ்ஞா வேதா³ மந்த்ராத³யஶ்ச மூர்திமந்த: ப்³ரஹ்மாணமுபதிஷ்ட²ந்தே இதி மாநஸத்வே விருத்⁴யேத புராணஸ்ம்ருதி: । ந, மூர்திமத்த்வே ப்ரஸித்³த⁴ரூபாணாமேவ தத்ர க³மநாநுபபத்தே: । தஸ்மாத்ப்ரஸித்³த⁴மூர்திவ்யதிரேகேண ஸாக³ராதீ³நாம் மூர்த்யந்தரம் ஸாக³ராதி³பி⁴ருபாத்தம் ப்³ரஹ்மலோகக³ந்த்ரு கல்பநீயம் । துல்யாயாம் ச கல்பநாயாம் யதா²ப்ரஸித்³தா⁴ ஏவ மாநஸ்ய: ஆகாரவத்ய: பும்ஸ்த்ர்யாத்³யா மூர்தயோ யுக்தா: கல்பயிதும் , மாநஸதே³ஹாநுரூப்யஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: । த்³ருஷ்டா ஹி மாநஸ்ய ஏவ ஆகாரவத்ய: பும்ஸ்த்ர்யாத்³யா மூர்தய: ஸ்வப்நே । நநு தா அந்ருதா ஏவ ; ‘த இமே ஸத்யா: காமா:’ (சா². உ. 8 । 3 । 1) இதி ஶ்ருதி: ததா² ஸதி விருத்⁴யேத । ந, மாநஸப்ரத்யயஸ்ய ஸத்த்வோபபத்தே: । மாநஸா ஹி ப்ரத்யயா: ஸ்த்ரீபுருஷாத்³யாகாரா: ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யந்தே । நநு ஜாக்³ரத்³வாஸநாரூபா: ஸ்வப்நத்³ருஶ்யா:, ந து தத்ர ஸ்த்ர்யாத³ய: ஸ்வப்நே வித்³யந்தே । அத்யல்பமித³முச்யதே । ஜாக்³ரத்³விஷயா அபி மாநஸப்ரத்யயாபி⁴நிர்வ்ருத்தா ஏவ, ஸதீ³க்ஷாபி⁴நிர்வ்ருத்ததேஜோப³ந்நமயத்வாஜ்ஜாக்³ரத்³விஷயாணாம் । ஸங்கல்பமூலா ஹி லோகா இதி ச உக்தம் ‘ஸமக்ல்ருப்தாம் த்³யாவாப்ருதி²வீ’ (சா². உ. 7 । 4 । 2) இத்யத்ர । ஸர்வஶ்ருதிஷு ச ப்ரத்யகா³த்மந உத்பத்தி: ப்ரலயஶ்ச தத்ரைவ ஸ்தி²திஶ்ச ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இத்யாதி³நா உச்யதே । தஸ்மாந்மாநஸாநாம் பா³ஹ்யாநாம் ச விஷயாணாம் இதரேதரகார்யகாரணத்வமிஷ்யத ஏவ பீ³ஜாங்குரவத் । யத்³யபி பா³ஹ்யா ஏவ மாநஸா: மாநஸா ஏவ ச பா³ஹ்யா:, நாந்ருதத்வம் தேஷாம் கதா³சித³பி ஸ்வாத்மநி ப⁴வதி । நநு ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டா: ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்யாந்ருதா ப⁴வந்தி விஷயா: । ஸத்யமேவ । ஜாக்³ராத்³போ³தா⁴பேக்ஷம் து தத³ந்ருதத்வம் ந ஸ்வத: । ததா² ஸ்வப்நபோ³தா⁴பேக்ஷம் ச ஜாக்³ரத்³த்³ருஷ்டவிஷயாந்ருதத்வம் ந ஸ்வத: । விஶேஷாகாரமாத்ரம் து ஸர்வேஷாம் மித்²யாப்ரத்யயநிமித்தமிதி வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமந்ருதம் , த்ரீணி ரூபாணீத்யேவ ஸத்யம் । தாந்யப்யாகாரவிஶேஷதோ(அ)ந்ருதம் ஸ்வத: ஸந்மாத்ரரூபதயா ஸத்யம் । ப்ராக்ஸதா³த்மப்ரதிபோ³தா⁴த்ஸ்வவிஷயே(அ)பி ஸர்வம் ஸத்யமேவ ஸ்வப்நத்³ருஶ்யா இவேதி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । தஸ்மாந்மாநஸா ஏவ ப்³ராஹ்மலௌகிகா அரண்யாத³ய: ஸங்கல்பஜாஶ்ச பித்ராத³ய: காமா: । பா³ஹ்யவிஷயபோ⁴க³வத³ஶுத்³தி⁴ரஹிதத்வாச்சு²த்³த⁴ஸத்த்வஸங்கல்பஜந்யா இதி நிரதிஶயஸுகா²: ஸத்யாஶ்ச ஈஶ்வராணாம் ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ஸத்ஸத்யாத்மப்ரதிபோ³தே⁴(அ)பி ரஜ்ஜ்வாமிவ கல்பிதா: ஸர்பாத³ய: ஸதா³த்மஸ்வரூபதாமேவ ப்ரதிபத்³யந்த இதி ஸதா³த்மநா ஸத்யா ஏவ ப⁴வந்தி ॥

அத² யா ஏதா: வக்ஷ்யமாணா: ஹ்ருத³யஸ்ய புண்ட³ரீகாகாரஸ்ய ப்³ரஹ்மோபாஸநஸ்தா²நஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴ந்ய: நாட்³ய: ஹ்ருத³யமாம்ஸபிண்டா³த்ஸர்வதோ விநி:ஸ்ருதா: ஆதி³த்யமண்ட³லாதி³வ ரஶ்மய:, தாஶ்சைதா: பிங்க³லஸ்ய வர்ணவிஶேஷவிஶிஷ்டஸ்ய அணிம்ந: ஸூக்ஷ்மரஸஸ்ய ரஸேந பூர்ணா: ததா³காரா ஏவ திஷ்டந்தி வர்தந்த இத்யர்த²: । ததா² ஶுக்லஸ்ய நீலஸ்ய பீதஸ்ய லோஹிதஸ்ய ச ரஸஸ்ய பூர்ணா இதி ஸர்வத்ர அத்⁴யாஹார்யம் । ஸௌரேண தேஜஸா பித்தாக்²யேந பாகாபி⁴நிர்வ்ருத்தேந கபே²ந அல்பேந ஸம்பர்காத் பிங்க³லம் ப⁴வதி ஸௌரம் தேஜ: பித்தாக்²யம் । ததே³வ ச வாதபூ⁴யஸ்த்வாத் நீலம் ப⁴வதி । ததே³வ ச கப²பூ⁴யஸ்த்வாத் ஶுக்லம் । கபே²ந ஸமதாயாம் பீதம் । ஶோணிதபா³ஹுல்யேந லோஹிதம் । வைத்³யகாத்³வா வர்ணவிஶேஷா அந்வேஷ்டவ்யா: கத²ம் ப⁴வந்தீதி । ஶ்ருதிஸ்த்வாஹ — ஆதி³த்யஸம்ப³ந்தா⁴தே³வ தத்தேஜஸோ நாடீ³ஷ்வநுக³தஸ்யைதே வர்ணவிஶேஷா இதி । கத²ம் ? அஸௌ வா ஆதி³த்ய: பிங்க³லோ வர்ணத:, ஏஷ ஆதி³த்ய: ஶுக்லோ(அ)ப்யேஷ நீல ஏஷ பீத ஏஷ லோஹித ஆதி³த்ய ஏவ ॥

தஸ்யாத்⁴யாத்மம் நாடீ³பி⁴: கத²ம் ஸம்ப³ந்த⁴ இதி, அத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — தத் தத்ர யதா² லோகே மஹாந் விஸ்தீர்ண: பந்தா² மஹாபத²: ஆதத: வ்யாப்த: உபௌ⁴ க்³ராமௌ க³ச்ச²தி இமம் ச ஸம்நிஹிதம் அமும் ச விப்ரக்ருஷ்டம் தூ³ரஸ்த²ம் , ஏவம் யதா² த்³ருஷ்டாந்த: மஹாபத²: உபௌ⁴ க்³ராமௌ ப்ரவிஷ்ட:, ஏவமேவைதா: ஆதி³த்யஸ்ய ரஶ்மய: உபௌ⁴ லோகௌ அமும் ச ஆதி³த்யமண்ட³லம் இமம் ச புருஷம் க³ச்ச²ந்தி உப⁴யத்ர ப்ரவிஷ்டா: । யதா² மஹாபத²: । கத²ம் ? அமுஷ்மாதா³தி³த்யமண்ட³லாத் ப்ரதாயந்தே ஸந்ததா ப⁴வந்தி । தா அத்⁴யாத்மமாஸு பிங்க³லாதி³வர்ணாஸு யதோ²க்தாஸு நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தா: க³தா: ப்ரவிஷ்டா இத்யர்த²: । ஆப்⁴யோ நாடீ³ப்⁴ய: ப்ரதாயந்தே ப்ரவ்ருத்தா: ஸந்தாநபூ⁴தா: ஸத்ய: தே அமுஷ்மிந் । ரஶ்மீநாமுப⁴யலிங்க³த்வாத் தே இத்யுச்யந்தே ॥

தத் தத்ர ஏவம் ஸதி யத்ர யஸ்மிந்காலே ஏதத் ஸ்வபநம் அயம் ஜீவ: ஸுப்தோ ப⁴வதி । ஸ்வாபஸ்ய த்³விப்ரகாரத்வாத்³விஶேஷணம் ஸமஸ்த இதி । உபஸம்ஹ்ருதஸர்வகரணவ்ருத்திரித்யேதத் । அத: பா³ஹ்யவிஷயஸம்பர்கஜநிதகாலுஷ்யாபா⁴வாத் ஸம்யக் ப்ரஸந்ந: ஸம்ப்ரஸந்நோ ப⁴வதி । அத ஏவ ஸ்வப்நம் விஷயாகாராபா⁴ஸம் மாநஸம் ஸ்வப்நப்ரத்யயம் ந விஜாநாதி நாநுப⁴வதீத்யர்த²: । யதை³வம் ஸுப்தோ ப⁴வதி, ஆஸு ஸௌரதேஜ:பூர்ணாஸு யதோ²க்தாஸு நாடீ³ஷு ததா³ ஸ்ருப்த: ப்ரவிஷ்ட:, நாடீ³பி⁴ர்த்³வாரபூ⁴தாபி⁴: ஹ்ருத³யாகாஶம் க³தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ந ஹி அந்யத்ர ஸத்ஸம்பத்தே: ஸ்வப்நாத³ர்ஶநமஸ்தீதி ஸாமர்த்²யாத் நாடீ³ஷ்விதி ஸப்தமீ த்ருதீயயா பரிணம்யதே । தம் ஸதா ஸம்பந்நம் ந கஶ்சந ந கஶ்சித³பி த⁴ர்மாத⁴ர்மரூப: பாப்மா ஸ்ப்ருஶதீதி, ஸ்வரூபாவஸ்தி²தத்வாத் ததா³ ஆத்மந: । தே³ஹேந்த்³ரியவிஶிஷ்டம் ஹி ஸுக²து³:க²கார்யப்ரதா³நேந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதீதி, ந து ஸத்ஸம்பந்நம் ஸ்வரூபாவஸ்த²ம் கஶ்சித³பி பாப்மா ஸ்ப்ரஷ்டுமுத்ஸஹதே, அவிஷயத்வாத் । அந்யோ ஹி அந்யஸ்ய விஷயோ ப⁴வதி, ந த்வந்யத்வம் கேநசித்குதஶ்சித³பி ஸத்ஸம்பந்நஸ்ய । ஸ்வரூபப்ரச்யவநம் து ஆத்மநோ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நாவஸ்தா²ம் ப்ரதி க³மநம் பா³ஹ்யவிஷயப்ரதிபோ³த⁴: அவித்³யாகாமகர்மபீ³ஜஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யாஹுதாஶாதா³ஹநிமித்தமித்யவோசாம ஷஷ்டே² ஏவ ; ததி³ஹாபி ப்ரத்யேதவ்யம் । யதை³வம் ஸுப்த: ஸௌரேண தேஜஸா ஹி நாட்³யந்தர்க³தேந ஸர்வத: ஸம்பந்ந: வ்யாப்த: ப⁴வதி । அத: விஶேஷேண சக்ஷுராதி³நாடீ³த்³வாரைர்பா³ஹ்யவிஷயபோ⁴கா³ய அப்ரஸ்ருதாநி கரணாநி அஸ்ய ததா³ ப⁴வந்தி । தஸ்மாத³யம் கரணாநாம் நிரோதா⁴த் ஸ்வாத்மந்யேவாவஸ்தி²த: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாதீதி யுக்தம் ॥

தத்ர ஏவம் ஸதி, அத² யத்ர யஸ்மிந்காலே அப³லிமாநம் அப³லபா⁴வம் தே³ஹஸ்ய ரோகா³தி³நிமித்தம் ஜராதி³நிமித்தம் வா க்ருஶீபா⁴வம் ஏதத் நயநம் நீத: ப்ராபித: தே³வத³த்தோ ப⁴வதி முமூர்ஷுர்யதா³ ப⁴வதீத்யர்த²: । தமபி⁴த: ஸர்வதோ வேஷ்டயித்வா ஆஸீநா ஜ்ஞாதய: ஆஹு: — ஜாநாஸி மாம் தவ புத்ரம் ஜாநாஸி மாம் பிதரம் ச இத்யாதி³ । ஸ முமூர்ஷு: யாவத³ஸ்மாச்ச²ரீராத³நுத்க்ராந்த: அநிர்க³த: ப⁴வதி தாவத்புத்ராதீ³ஞ்ஜாநாதி ॥

அத² யத்ர யதா³, ஏதத்க்ரியாவிஶேஷணமிதி, அஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ராமதி, அத² ததா³ ஏதைரேவ யதோ²க்தாபி⁴: ரஶ்மிபி⁴: ஊர்த்⁴வமாக்ரமதே யதா²கர்மஜிதம் லோகம் ப்ரைதி அவித்³வாந் । இதரஸ்து வித்³வாந் யதோ²க்தஸாத⁴நஸம்பந்ந: ஸ ஓமிதி ஓங்காரேண ஆத்மாநம் த்⁴யாயந் யதா²பூர்வம் வா ஹ ஏவ, உத்³வா ஊர்த்⁴வம் வா வித்³வாம்ஶ்சேத் இதரஸ்திர்யங்வேத்யபி⁴ப்ராய: । மீயதே ப்ரமீயதே க³ச்ச²தீத்யர்த²: । ஸ வித்³வாந் உத்க்ரமிஷ்யந்யாவத்க்ஷிப்யேந்மந: யாவதா காலேந மநஸ: க்ஷேப: ஸ்யாத் , தாவதா காலேந ஆதி³த்யம் க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி க்ஷிப்ரம் க³ச்ச²தீத்யர்த²:, ந து தாவதைவ காலேநேதி விவக்ஷிதம் । கிமர்த²மாதி³த்யம் க³ச்ச²தீதி, உச்யதே — ஏதத்³வை க²லு ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மலோகஸ்ய த்³வாரம் ய ஆதி³த்ய: ; தேந த்³வாரபூ⁴தேந ப்³ரஹ்மலோகம் க³ச்ச²தி வித்³வாந் । அத: விது³ஷாம் ப்ரபத³நம் , ப்ரபத்³யதே ப்³ரஹ்மலோகமநேந த்³வாரேணேதி ப்ரபத³நம் । நிரோத⁴நம் நிரோத⁴: அஸ்மாதா³தி³த்யாத³விது³ஷாம் ப⁴வதீதி நிரோத⁴:, ஸௌரேண தேஜஸா தே³ஹே ஏவ நிருத்³தா⁴: ஸந்த: மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா நோத்க்ரமந்த ஏவேத்யர்த²:, ‘விஷ்வங்ஙந்யா’ (சா². உ. 8 । 6 । 6) இதி ஶ்லோகாத் ॥

தத் தஸ்மிந் யதோ²க்தே(அ)ர்தே² ஏஷ ஶ்லோகோ மந்த்ரோ ப⁴வதி — ஶதம் ச ஏகா ஏகோத்தரஶதம் நாட்³ய: ஹ்ருத³யஸ்ய மாம்ஸபிண்ட³பூ⁴தஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴ந்ய: ப்ரதா⁴நதோ ப⁴வந்தி, ஆநந்த்யாத்³தே³ஹநாடீ³நாம் । தாஸாமேகா மூர்தா⁴நமபி⁴நி:ஸ்ருதா விநிர்க³தா । தயோர்த்⁴வமாயந் க³ச்ச²ந் அம்ருதத்வம் அம்ருதபா⁴வமேதி । விஷ்வக் நாநாக³தய: திர்யக்³விஸர்பிண்ய ஊர்த்⁴வகா³ஶ்ச அந்யா நாட்³ய: ப⁴வந்தி ஸம்ஸாரக³மநத்³வாரபூ⁴தா: ; ந த்வம்ருதத்வாய ; கிம் தர்ஹி, உத்க்ரமணே ஏவ உத்க்ராந்த்யர்த²மேவ ப⁴வந்தீத்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: ப்ரகரணஸமாப்த்யர்த²: ॥

ய ஆத்மா அபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:, யஸ்யோபாஸநாய உபலப்³த்⁴யர்த²ம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகமபி⁴ஹிதம் , யஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா: ஸத்யா: அந்ருதாபிதா⁴நா:, யது³பாஸநஸஹபா⁴வி ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸாத⁴நமுக்தம் , உபாஸநப²லபூ⁴தகாமப்ரதிபத்தயே ச மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா க³திரபி⁴ஹிதா, ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶைர்ஜ்ஞாதவ்ய: ஸ விஶேஷேண ஜ்ஞாதுமேஷ்டவ்ய: விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய: ஸ்வஸம்வேத்³யதாமாபாத³யிதவ்ய: । கிம் தஸ்யாந்வேஷணாத்³விஜிஜ்ஞாஸநாச்ச ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் ; ய: தமாத்மாநம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶேந அந்விஷ்ய விஜாநாதி ஸ்வஸம்வேத்³யதாமாபாத³யதி, தஸ்ய ஏதத்ஸர்வலோககாமாவாப்தி: ஸர்வாத்மதா ப²லம் ப⁴வதீதி ஹ கில ப்ரஜாபதிருவாச । அந்வேஷ்டவ்ய: விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய இதி ச ஏஷ நியமவிதி⁴ரேவ, ந அபூர்வவிதி⁴: । ஏவமந்வேஷ்டவ்யோ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய இத்யர்த²:, த்³ருஷ்டார்த²த்வாத³ந்வேஷணவிஜிஜ்ஞாஸநயோ: । த்³ருஷ்டார்த²த்வம் ச த³ர்ஶயிஷ்யதி ‘நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி’ (சா². உ. 8 । 9 । 1), (சா². உ. 8 । 10 । 2), (சா². உ. 8 । 11 । 2) இத்யநேந அஸக்ருத் । பரரூபேண ச தே³ஹாதி³த⁴ர்மைரவக³ம்யமாநஸ்ய ஆத்மந: ஸ்வரூபாதி⁴க³மே விபரீதாதி⁴க³மநிவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டம் ப²லமிதி நியமார்த²தைவ அஸ்ய விதே⁴ர்யுக்தா, ந த்வக்³நிஹோத்ராதீ³நாமிவ அபூர்வவிதி⁴த்வமிஹ ஸம்ப⁴வதி ॥

தத்³தோ⁴ப⁴யே இத்யாத்³யாக்²யாயிகாப்ரயோஜநமுக்தம் । தத்³த⁴ கில ப்ரஜாபதேர்வசநம் உப⁴யே தே³வாஸுரா: தே³வாஶ்சாஸுராஶ்ச தே³வாஸுரா: அநு பரம்பராக³தம் ஸ்வகர்ணகோ³சராபந்நம் அநுபு³பு³தி⁴ரே அநுபு³த்³த⁴வந்த: । தே ச ஏதத்ப்ரஜாபதிவசோ பு³த்³த்⁴வா கிமகுர்வந்நிதி, உச்யதே தே ஹ ஊசு: உக்தவந்த: அந்யோந்யம் தே³வா: ஸ்வபரிஷதி³ அஸுராஶ்ச — ஹந்த யதி³ அநுமதிர்ப⁴வதாம் , ப்ரஜாபதிநோக்தம் தமாத்மாநமந்விச்சா²ம: அந்வேஷணம் குர்ம:, யமாத்மாநமந்விஷ்ய ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் இத்யுக்த்வா இந்த்³ர: ஹைவ ராஜைவ ஸ்வயம் தே³வாநாம் இதராந்தே³வாம்ஶ்ச போ⁴க³பரிச்ச²த³ம் ச ஸர்வம் ஸ்தா²பயித்வா ஶரீரமாத்ரேணைவ ப்ரஜாபதிம் ப்ரதி அபி⁴ப்ரவவ்ராஜ ப்ரக³தவாந் , ததா² விரோசந: அஸுராணாம் । விநயேந கு³ரவ: அபி⁴க³ந்தவ்யா இத்யேதத்³த³ர்ஶயதி, த்ரைலோக்ய ராஜ்யாச்ச கு³ருதரா வித்³யேதி, யத: தே³வாஸுரராஜௌ மஹார்ஹபோ⁴கா³ர்ஹௌ ஸந்தௌ ததா² கு³ருமப்⁴யுபக³தவந்தௌ । தௌ ஹ கில அஸம்விதா³நாவேவ அந்யோந்யம் ஸம்வித³மகுர்வாணௌ வித்³யாப²லம் ப்ரதி அந்யோந்யமீர்ஷ்யாம் த³ர்ஶயந்தௌ ஸமித்பாணீ ஸமித்³பா⁴ரஹஸ்தௌ ப்ரஜாபதிஸகாஶமாஜக்³மது: ஆக³தவந்தௌ ॥

தௌ ஹ க³த்வா த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி ஶுஶ்ரூஷாபரௌ பூ⁴த்வா ப்³ரஹ்மசர்யம் ஊஷது: உஷிதவந்தௌ । அபி⁴ப்ராயஜ்ஞ: ப்ரஜாபதி: தாவுவாச — கிமிச்ச²ந்தௌ கிம் ப்ரயோஜநமபி⁴ப்ரேத்ய இச்ச²ந்தௌ அவாஸ்தம் உஷிதவந்தௌ யுவாமிதி । இத்யுக்தௌ தௌ ஹ ஊசது: — ய ஆத்மேத்யாதி³ ப⁴க³வதோ வசோ வேத³யந்தே ஶிஷ்டா:, அத: தமாத்மாநம் ஜ்ஞாதுமிச்ச²ந்தௌ அவாஸ்தமிதி । யத்³யபி ப்ராக்ப்ரஜாபதே: ஸமீபாக³மநாத் அந்யோந்யமீர்ஷ்யாயுக்தாவபூ⁴தாம் , ததா²பி வித்³யாப்ராப்திப்ரயோஜநகௌ³ரவாத் த்யக்தராக³த்³வேஷமோஹேர்ஷ்யாதி³தோ³ஷாவேவ பூ⁴த்வா ஊஷது: ப்³ரஹ்மசர்யம் ப்ரஜாபதௌ । தேநேத³ம் ப்ரக்²யாபிதமாத்மவித்³யாகௌ³ரவம் ॥

தௌ ஏவம் தபஸ்விநௌ ஶுத்³த⁴கல்மஷௌ யோக்³யௌ உபலக்ஷ்ய ப்ரஜாபதிருவாச ஹ — ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷ: நிவ்ருத்தசக்ஷுர்பி⁴ர்ம்ருதி³தகஷாயை: த்³ருஶ்யதே யோகி³பி⁴ர்த்³ரஷ்டா, ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மாதி³கு³ண:, யமவோசம் புரா அஹம் யத்³விஜ்ஞாநாத்ஸர்வலோககாமாவாப்தி: ஏதத³ம்ருதம் பூ⁴மாக்²யம் அத ஏவாப⁴யம் , அத ஏவ ப்³ரஹ்ம வ்ருத்³த⁴தமமிதி । அதை²தத்ப்ரஜாபதிநோக்தம் அக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே இதி வச: ஶ்ருத்வா சா²யாரூபம் புருஷம் ஜக்³ருஹது: । க்³ருஹீத்வா ச த்³ருடீ⁴கரணாய ப்ரஜாபதிம் ப்ருஷ்டவந்தௌ — அத² யோ(அ)யம் ஹே ப⁴க³வ: அப்ஸு பரிக்²யாயதே பரி ஸமந்தாத் ஜ்ஞாயதே, யஶ்சாயமாத³ர்ஶே ஆத்மந: ப்ரதிபி³ம்பா³கார: பரிக்²யாயதே க²ங்கா³தௌ³ ச, கதம ஏஷ ஏஷாம் ப⁴க³வத்³பி⁴ருக்த:, கிம் வா ஏக ஏவ ஸர்வேஷ்விதி । ஏவம் ப்ருஷ்ட: ப்ரஜாபதிருவாச — ஏஷ உ ஏவ யஶ்சக்ஷுஷி த்³ரஷ்டா மயோக்த இதி । ஏதந்மநஸி க்ருத்வா ஏஷு ஸர்வேஷ்வந்தேஷு மத்⁴யேஷு பரிக்²யாயத இதி ஹ உவாச ॥

நநு கத²ம் யுக்தம் ஶிஷ்யயோர்விபரீதக்³ரஹணமநுஜ்ஞாதும் ப்ரஜாபதே: விக³ததோ³ஷஸ்ய ஆசார்யஸ்ய ஸத: ? ஸத்யமேவம் , நாநுஜ்ஞாதம் । கத²ம் ? ஆத்மந்யத்⁴யாரோபிதபாண்டி³த்யமஹத்த்வபோ³த்³த்⁴ருத்வௌ ஹி இந்த்³ரவிரோசநௌ, ததை²வ ச ப்ரதி²தௌ லோகே ; தௌ யதி³ ப்ரஜாபதிநா ‘மூடௌ⁴ யுவாம் விபரீதக்³ராஹிணௌ’ இத்யுக்தௌ ஸ்யாதாம் ; தத: தயோஶ்சித்தே து³:க²ம் ஸ்யாத் ; தஜ்ஜநிதாச்ச சித்தாவஸாதா³த் புந:ப்ரஶ்நஶ்ரவணக்³ரஹணாவதா⁴ரணம் ப்ரதி உத்ஸாஹவிகா⁴த: ஸ்யாத் ; அதோ ரக்ஷணீயௌ ஶிஷ்யாவிதி மந்யதே ப்ரஜாபதி: । க்³ருஹ்ணீதாம் தாவத் , தது³த³ஶராவத்³ருஷ்டாந்தேந அபநேஷ்யாமீதி ச । நநு ந யுக்தம் ஏஷ உ ஏவ இத்யந்ருதம் வக்தும் । ந ச அந்ருதமுக்தம் । கத²ம் ? ஆத்மநோக்த: அக்ஷிபுருஷ: மநஸி ஸம்நிஹிததர: ஶிஷ்யக்³ருஹீதாச்சா²யாத்மந: ; ஸர்வேஷாம் சாப்⁴யந்தர: ‘ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி ஶ்ருதே: ; தமேவாவோசத் ஏஷ உ ஏவ இதி ; அதோ நாந்ருதமுக்தம் ப்ரஜாபதிநா ॥

உத³ஶராவே உத³கபூர்ணே ஶராவாதௌ³ ஆத்மாநமவேக்ஷ்ய அநந்தரம் யத் தத்ர ஆத்மாநம் பஶ்யந்தௌ ந விஜாநீத²: தந்மே மம ப்ரப்³ரூதம் ஆசக்ஷீயாதா²ம் — இத்யுக்தௌ தௌ ஹ ததை²வ உத³ஶராவே அவேக்ஷாஞ்சக்ராதே அவேக்ஷணம் சக்ரது: । ததா² க்ருதவந்தௌ தௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச — கிம் பஶ்யத²: இதி । நநு தந்மே ப்ரப்³ரூதம் இத்யுக்தாப்⁴யாம் உத³ஶராவே அவேக்ஷணம் க்ருத்வா ப்ரஜாபதயே ந நிவேதி³தம் — இத³மாவாப்⁴யாம் ந விதி³தமிதி, அநிவேதி³தே ச அஜ்ஞாநஹேதௌ ஹ ப்ரஜாபதிருவாச — கிம் பஶ்யத² இதி, தத்ர கோ(அ)பி⁴ப்ராய இதி ; உச்யதே — நைவ தயோ: இத³மாவயோரவிதி³தமித்யாஶங்கா அபூ⁴த் , சா²யாத்மந்யாத்மப்ரத்யயோ நிஶ்சித ஏவ ஆஸீத் । யேந வக்ஷ்யதி ‘தௌ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³யௌ ப்ரவவ்ரஜது:’ (சா². உ. 8 । 8 । 3) இதி । ந ஹி அநிஶ்சிதே அபி⁴ப்ரேதார்தே² ப்ரஶாந்தஹ்ருத³யத்வமுபபத்³யதே । தேந நோசது: இத³மாவாப்⁴யாமவிதி³தமிதி । விபரீதக்³ராஹிணௌ ச ஶிஷ்யௌ அநுபேக்ஷணீயௌ இதி ஸ்வயமேவ பப்ரச்ச² — கிம் பஶ்யத²: இதி ; விபரீதநிஶ்சயாபநயாய ச வக்ஷ்யதி ‘ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ’ (சா². உ. 8 । 8 । 2) இத்யேவமாதி³ । தௌ ஹ ஊசது: — ஸர்வமேவேத³ம் ஆவாம் ப⁴க³வ: ஆத்மாநம் பஶ்யாவ: ஆ லோமப்⁴ய ஆ நகே²ப்⁴ய: ப்ரதிரூபமிதி, யதை²வ ஆவாம் ஹே ப⁴க³வ: லோமநகா²தி³மந்தௌ ஸ்வ:, ஏவமேவேத³ம் லோமநகா²தி³ஸஹிதமாவயோ: ப்ரதிரூபமுத³ஶராவே பஶ்யாவ இதி ॥

தௌ ஹ புந: ப்ரஜாபதிருவாச ச்சா²யாத்மநிஶ்சயாபநயாய — ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ யதா² ஸ்வக்³ருஹே ஸுவஸநௌ மஹார்ஹவஸ்த்ரபரிதா⁴நௌ பரிஷ்க்ருதௌ ச்சி²ந்நலோமநகௌ² ச பூ⁴த்வா உத³ஶராவே புநரீக்ஷேதா²மிதி । இஹ ச ந ஆதி³தே³ஶ — யத³ஜ்ஞாதம் தந்மே ப்ரப்³ரூதம் இதி । கத²ம் புநரநேந ஸாத்⁴வலங்காராதி³ க்ருத்வா உத³ஶராவே அவேக்ஷணேந தயோஶ்சா²யாத்மக்³ரஹோ(அ)பநீத: ஸ்யாத் ? ஸாத்⁴வலங்காரஸுவஸநாதீ³நாமாக³ந்துகாநாம் சா²யாகரத்வமுத³ஶராவே யதா² ஶரீரஸம்ப³த்³தா⁴நாம் , ஏவம் ஶரீரஸ்யாபி ச்சா²யாகரத்வம் பூர்வம் ப³பூ⁴வேதி க³ம்யதே ; ஶரீரைகதே³ஶாநாம் ச லோமநகா²தீ³நாம் நித்யத்வேந அபி⁴ப்ரேதாநாமக²ண்டி³தாநாம் சா²யாகரத்வம் பூர்வமாஸீத் ; சி²ந்நேஷு ச நைவ லோமநகா²தி³ச்சா²யா த்³ருஶ்யதே ; அத: லோமநகா²தி³வச்ச²ரீரஸ்யாப்யாக³மாபாயித்வம் ஸித்³த⁴மிதி உத³ஶராவாதௌ³ த்³ருஶ்யமாநஸ்ய தந்நிமித்தஸ்ய ச தே³ஹஸ்ய அநாத்மத்வம் ஸித்³த⁴ம் ; உத³ஶராவாதௌ³ சா²யாகரத்வாத் , தே³ஹஸம்ப³த்³தா⁴லங்காராதி³வத் । ந கேவலமேதாவத் , ஏதேந யாவத்கிஞ்சிதா³த்மீயத்வாபி⁴மதம் ஸுக²து³:க²ராக³த்³வேஷமோஹாதி³ ச காதா³சித்கத்வாத் நக²லோமாதி³வத³நாத்மேதி ப்ரத்யேதவ்யம் । ஏவமஶேஷமித்²யாக்³ரஹாபநயநிமித்தே ஸாத்⁴வலங்காராதி³த்³ருஷ்டாந்தே ப்ரஜாபதிநோக்தே, ஶ்ருத்வா ததா² க்ருதவதோரபி ச்சா²யாத்மவிபரீதக்³ரஹோ நாபஜகா³ம யஸ்மாத் , தஸ்மாத் ஸ்வதோ³ஷேணைவ கேநசித்ப்ரதிப³த்³த⁴விவேகவிஜ்ஞாநௌ இந்த்³ரவிரோசநௌ அபூ⁴தாமிதி க³ம்யதே । தௌ பூர்வவதே³வ த்³ருட⁴நிஶ்சயௌ பப்ரச்ச² — கிம் பஶ்யத²: இதி ॥

தௌ ததை²வ ப்ரதிபந்நௌ, யதை²வேத³மிதி பூர்வவத் , யதா² ஸாத்⁴வலங்காராதி³விஶிஷ்டௌ ஆவாம் ஸ்வ:, ஏவமேவேமௌ சா²யாத்மாநௌ — இதி ஸுதராம் விபரீதநிஶ்சயௌ ப³பூ⁴வது: । யஸ்ய ஆத்மநோ லக்ஷணம் ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யுக்த்வா புநஸ்தத்³விஶேஷமந்விஷ்யமாணயோ: ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 8 । 7 । 4) இதி ஸாக்ஷாதா³த்மநி நிர்தி³ஷ்டே, தத்³விபரீதக்³ரஹாபநயாய உத³ஶராவமஸாத்⁴வலங்காரத்³ருஷ்டாந்தே(அ)ப்யபி⁴ஹிதே, ஆத்மஸ்வரூபபோ³தா⁴த்³விபரீதக்³ரஹோ நாபக³த: । அத: ஸ்வதோ³ஷேண கேநசித்ப்ரதிப³த்³த⁴விவேகவிஜ்ஞாநஸாமர்த்²யாவிதி மத்வா யதா²பி⁴ப்ரேதமேவ ஆத்மாநம் மநஸி நிதா⁴ய ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி ப்ரஜாபதி: பூர்வவத் । ந து தத³பி⁴ப்ரேதமாத்மாநம் । ‘ய ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாத்³யாத்மலக்ஷணஶ்ரவணேந அக்ஷிபுருஷஶ்ருத்யா ச உத³ஶராவாத்³யுபபத்த்யா ச ஸம்ஸ்க்ருதௌ தாவத் । மத்³வசநம் ஸர்வம் புந: புந: ஸ்மரதோ: ப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷயாச்ச ஸ்வயமேவ ஆத்மவிஷயே விவேகோ ப⁴விஷ்யதீதி மந்வாந: புநர்ப்³ரஹ்மசர்யாதே³ஶே ச தயோஶ்சித்தது³:கோ²த்பத்திம் பரிஜிஹீர்ஷந் க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴தயா க³ச்ச²ந்தாவப்யுபேக்ஷிதவாந்ப்ரஜாபதி: । தௌ ஹ இந்த்³ரவிரோசநௌ ஶாந்தஹ்ருத³யௌ துஷ்டஹ்ருத³யௌ க்ருதார்த²பு³த்³தீ⁴ இத்யர்த²: ; ந து ஶம ஏவ ; ஶமஶ்சேத் தயோர்ஜாத: விபரீதக்³ரஹோ விக³தோ(அ)ப⁴விஷ்யத் ; ப்ரவவ்ரஜது: க³தவந்தௌ ॥

ஏவம் தயோ: க³தயோ: இந்த்³ரவிரோசநயோ: ராஜ்ஞோ: போ⁴கா³ஸக்தயோ: யதோ²க்தவிஸ்மரணம் ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய அப்ரத்யக்ஷம் ப்ரத்யக்ஷவசநேந ச சித்தது³:க²ம் பரிஜிஹீர்ஷு: தௌ தூ³ரம் க³ச்ச²ந்தௌ அந்வீக்ஷ்ய ய ஆத்மாபஹதபாப்மா இத்யாதி³வசநவத் ஏதத³ப்யநயோ: ஶ்ரவணகோ³சரத்வமேஷ்யதீதி மத்வா உவாச ப்ரஜாபதி: — அநுபலப்⁴ய யதோ²க்தலக்ஷணமாத்மாநம் அநநுவித்³ய ஸ்வாத்மப்ரத்யக்ஷம் ச அக்ருத்வா விபரீதநிஶ்சயௌ ச பூ⁴த்வா இந்த்³ரவிரோசநாவேதௌ வ்ரஜத: க³ச்சே²யாதாம் । அத: யதரே தே³வா வா அஸுரா வா கிம் விஶேஷிதேந, ஏதது³பநிஷத³: ஆப்⁴யாம் யா க்³ருஹீதா ஆத்மவித்³யா ஸேயமுபநிஷத் யேஷாம் தே³வாநாமஸுராணாம் வா, த ஏதது³பநிஷத³: ஏவம்விஜ்ஞாநா: ஏதந்நிஶ்சயா: ப⁴விஷ்யந்தீத்யர்த²: । தே கிம் ? பராப⁴விஷ்யந்தி ஶ்ரேயோமார்கா³த்பராபூ⁴தா ப³ஹிர்பூ⁴தா விநஷ்டா ப⁴விஷ்யந்தீத்யர்த²: । ஸ்வக்³ருஹம் க³ச்ச²தோ: ஸுராஸுரராஜயோ: யோ(அ)ஸுரராஜ:, ஸ ஹ ஶாந்தஹ்ருத³ய ஏவ ஸந் விரோசந: அஸுராஞ்ஜகா³ம । க³த்வா ச தேப்⁴யோ(அ)ஸுரேப்⁴ய: ஶரீராத்மபு³த்³தி⁴: யோபநிஷத் தாமேதாமுபநிஷத³ம் ப்ரோவாச உக்தவாந் — தே³ஹமாத்ரமேவ ஆத்மா பித்ரோக்த இதி । தஸ்மாதா³த்மைவ தே³ஹ: இஹ லோகே மஹய்ய: பூஜநீய:, ததா² பரிசர்ய: பரிசர்யணீய:, ததா² ஆத்மாநமேவ இஹ லோகே தே³ஹம் மஹயந் பரிசரம்ஶ்ச உபௌ⁴ லோகௌ அவாப்நோதி இமம் ச அமும் ச । இஹலோகபரலோகயோரேவ ஸர்வே லோகா: காமாஶ்ச அந்தர்ப⁴வந்தீதி ராஜ்ஞோ(அ)பி⁴ப்ராய: ॥

தஸ்மாத் தத்ஸம்ப்ரதா³ய: அத்³யாப்யநுவர்தத இதி இஹ லோகே அத³தா³நம் தா³நமகுர்வாணம் அவிபா⁴க³ஶீலம் அஶ்ரத்³த³தா⁴நம் ஸத்கார்யேஷு ஶ்ரத்³தா⁴ரஹிதம் யதா²ஶக்த்யயஜமாநம் அயஜநஸ்வபா⁴வம் ஆஹு: ஆஸுர: க²ல்வயம் யத ஏவம்ஸ்வபா⁴வ: ப³த இதி கி²த்³யமாநா ஆஹு: ஶிஷ்டா: । அஸுராணாம் ஹி யஸ்மாத் அஶ்ரத்³த³தா⁴நதாதி³லக்ஷணைஷோபநிஷத் । தயோபநிஷதா³ ஸம்ஸ்க்ருதா: ஸந்த: ப்ரேதஸ்ய ஶரீரம் குணபம் பி⁴க்ஷயா க³ந்த⁴மால்யாந்நாதி³லக்ஷணயா வஸநேந வஸ்த்ராதி³நாச்சா²த³நாதி³ப்ரகாரேணாலங்காரேண த்⁴வஜபதாகாதி³கரணேநேத்யேவம் ஸம்ஸ்குர்வந்தி । ஏதேந குணபஸம்ஸ்காரேண அமும் ப்ரேத்ய ப்ரதிபத்தவ்யம் லோகம் ஜேஷ்யந்தோ மந்யந்தே ॥

அத² ஹ கில இந்த்³ர: அப்ராப்யைவ தே³வாந் தை³வ்யா அக்ரௌர்யாதி³ஸம்பதா³ யுக்தத்வாத் கு³ரோர்வசநம் புந: புந: ஸ்மரந்நேவ க³ச்ச²ந் ஏதத்³வக்ஷ்யமாணம் ப⁴யம் ஸ்வாத்மக்³ரஹணநிமித்தம் த³த³ர்ஶ த்³ருஷ்டவாந் । உத³ஶராவத்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரஜாபதிநா யத³ர்தோ² ந்யாய உக்த:, ததே³கதே³ஶோ மக⁴வத: ப்ரத்யபா⁴த் பு³த்³தௌ⁴, யேந ச்சா²யத்மக்³ரஹணே தோ³ஷம் த³த³ர்ஶ । கத²ம் ? யதை²வ க²லு அயமஸ்மிஞ்ச²ரீரே ஸாத்⁴வலங்க்ருதே சா²யாத்மாபி ஸாத்⁴வலங்க்ருதோ ப⁴வதி, ஸுவஸநே ச ஸுவஸந: பரிஷ்க்ருதே பரிஷ்க்ருத: யதா² நக²லோமாதி³தே³ஹாவயவாபக³மே சா²யாத்மாபி பரிஷ்க்ருதோ ப⁴வதி நக²லோமாதி³ரஹிதோ ப⁴வதி, ஏவமேவாயம் சா²யாத்மாபி அஸ்மிஞ்ச²ரீரே நக²லோமாதி³பி⁴ர்தே³ஹாவயவத்வஸ்ய துல்யத்வாத் அந்தே⁴ சக்ஷுஷோ(அ)பக³மே அந்தோ⁴ ப⁴வதி, ஸ்ராமே ஸ்ராம: । ஸ்ராம: கில ஏகநேத்ர: தஸ்யாந்த⁴த்வேந க³தத்வாத் । சக்ஷுர்நாஸிகா வா யஸ்ய ஸதா³ ஸ்ரவதி ஸ ஸ்ராம: । பரிவ்ருக்ண: சி²ந்நஹஸ்த: சி²ந்நபாதோ³ வா । ஸ்ராமே பரிவ்ருக்ணே வா தே³ஹே சா²யாத்மாபி ததா² ப⁴வதி । ததா² அஸ்ய தே³ஹஸ்ய நாஶமநு ஏஷ நஶ்யதி । அத: நாஹமத்ர அஸ்மிம்ஶ்சா²யாத்மத³ர்ஶநே தே³ஹாத்மத³ர்ஶநே வா போ⁴க்³யம் ப²லம் பஶ்யாமீதி ॥

ஏவம் தோ³ஷம் தே³ஹச்சா²யாத்மத³ர்ஶநே அத்⁴யவஸ்ய ஸ ஸமித்பாணி: ப்³ரஹ்மசர்யம் வஸ்தும் புநரேயாய । தம் ஹ ப்ரஜாபதிருவாச — மக⁴வந் யத் ஶாந்தஹ்ருத³ய: ப்ராவ்ராஜீ: ப்ரக³தவாநஸி விரோசநேந ஸார்த⁴ம் கிமிச்ச²ந்புநராக³ம இதி । விஜாநந்நபி புந: பப்ரச்ச² இந்த்³ராபி⁴ப்ராயாபி⁴வ்யக்தயே — ‘யத்³வேத்த² தேந மோபஸீத³’ (சா². உ. 7 । 1 । 1) இதி யத்³வத் । ததா² ச ஸ்வாபி⁴ப்ராயம் ப்ரகடமகரோத் — யதை²வ க²ல்வயமித்யாதி³ ; ஏவமேவேதி ச அந்வமோத³த ப்ரஜாபதி: ॥

நநு துல்யே(அ)க்ஷிபுருஷஶ்ரவணே, தே³ஹச்சா²யாம் இந்த்³ரோ(அ)க்³ரஹீதா³த்மேதி தே³ஹமேவ து விரோசந:, தத்கிம்நிமித்தம் ? தத்ர மந்யதே । யதா² இந்த்³ரஸ்ய உத³ஶராவாதி³ப்ரஜாபதிவசநம் ஸ்மரதோ தே³வாநப்ராப்தஸ்யைவ ஆசார்யோக்தபு³த்³த்⁴யா சா²யாத்மக்³ரஹணம் தத்ர தோ³ஷத³ர்ஶநம் ச அபூ⁴த் , ந ததா² விரோசநஸ்ய ; கிம் தர்ஹி, தே³ஹே ஏவ ஆத்மத³ர்ஶநம் ; நாபி தத்ர தோ³ஷத³ர்ஶநம் ப³பூ⁴வ । தத்³வதே³வ வித்³யாக்³ரஹணஸாமர்த்²யப்ரதிப³ந்த⁴தோ³ஷால்பத்வப³ஹுத்வாபேக்ஷம் இந்த்³ரவிரோசநயோஶ்சா²யாத்மதே³ஹயோர்க்³ரஹணம் । இந்த்³ரோ(அ)ல்பதோ³ஷத்வாத் ‘த்³ருஶ்யதே’ இதி ஶ்ருத்யர்த²மேவ ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா ஜக்³ராஹ ; இதர: சா²யாநிமித்தம் தே³ஹம் ஹித்வா ஶ்ருத்யர்த²ம் லக்ஷணயா ஜக்³ராஹ — ப்ரஜாபதிநோக்தோ(அ)யமிதி, தோ³ஷபூ⁴யஸ்த்வாத் । யதா² கில நீலாநீலயோராத³ர்ஶே த்³ருஶ்யமாநயோர்வாஸஸோர்யந்நீலம் தந்மஹார்ஹமிதி ச்சா²யாநிமித்தம் வாஸ ஏவோச்யதே ந ச்ச²யா — தத்³வதி³தி விரோசநாபி⁴ப்ராய: । ஸ்வசித்தகு³ணதோ³ஷவஶாதே³வ ஹி ஶப்³தா³ர்தா²வதா⁴ரணம் துல்யே(அ)பி ஶ்ரவணே க்²யாபிதம் ‘தா³ம்யத த³த்த த³யத்⁴வம்’ இதி த³காரமாத்ரஶ்ரவணாச்ச்²ருத்யந்தரே । நிமித்தாந்யபி தத³நுகு³ணாந்யேவ ஸஹகாரீணி ப⁴வந்தி ॥

ஏவமேவைஷ மக⁴வந் , ஸம்யக்த்வயா அவக³தம் , ந ச்சா²யா ஆத்மா — இத்யுவாச ப்ரஜாபதி: । யோ மயோக்த ஆத்மா ப்ரக்ருத:, ஏதமேவாத்மாநம் து தே பூ⁴ய: பூர்வம் வ்யாக்²யாதமபி அநுவ்யாக்²யாஸ்யாமி । யஸ்மாத்ஸக்ருத்³வ்யாக்²யாதம் தோ³ஷரஹிதாநாமவதா⁴ரணவிஷயம் ப்ராப்தமபி நாக்³ரஹீ:, அத: கேநசித்³தோ³ஷேண ப்ரதிப³த்³த⁴க்³ரஹணஸாமர்த்²யஸ்த்வம் । அதஸ்தத்க்ஷபணாய வஸ அபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி — இத்யுக்த்வா ததோ²ஷிதவதே க்ஷபிததோ³ஷாய தஸ்மை ஹ உவாச ॥

ய ஆத்மாபஹதபாப்மாதி³லக்ஷண: ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி’ (சா². உ. 8 । 7 । 4) இத்யாதி³நா வ்யாக்²யாத ஏஷ ஸ: । கோ(அ)ஸௌ ? ய: ஸ்வப்நே மஹீயமாந: ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: பூஜ்யமாநஶ்சரதி அநேகவிதா⁴ந்ஸ்வப்நபோ⁴கா³நநுப⁴வதீத்யர்த²: । ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச இத்யாதி³ ஸமாநம் । ஸ ஹ ஏவமுக்த: இந்த்³ர: ஶாந்தஹ்ருத³ய: ப்ரவவ்ராஜ । ஸ ஹ அப்ராப்யைவ தே³வாந் பூர்வவத³ஸ்மிந்நப்யாத்மநி ப⁴யம் த³த³ர்ஶ । கத²ம் ? ததி³த³ம் ஶரீரம் யத்³யப்யந்த⁴ம் ப⁴வதி, ஸ்வப்நாத்மா ய: அநந்த⁴: ஸ ப⁴வதி । யதி³ ஸ்ராமமித³ம் ஶரீரம் , அஸ்ராமஶ்ச ஸ ப⁴வதி । நைவைஷ ஸ்வப்நாத்மா அஸ்ய தே³ஹஸ்ய தோ³ஷேண து³ஷ்யதி ॥

நாபி அஸ்ய வதே⁴ந ஸ ஹந்யதே சா²யாத்மவத் । ந ச அஸ்ய ஸ்ராம்யேண ஸ்ராம: ஸ்வப்நாத்மா ப⁴வதி । யத³த்⁴யாயாதௌ³ ஆக³மமாத்ரேணோபந்யஸ்தம் — ‘நாஸ்ய ஜரயைதஜ்ஜீர்யதி’ (சா². உ. 8 । 1 । 5) இத்யாதி³, ததி³ஹ ந்யாயேநோபபாத³யிதுமுபந்யஸ்தம் । ந தாவத³யம் சா²யாத்மவத்³தே³ஹதோ³ஷயுக்த:, கிம் து க்⁴நந்தி த்வேவ ஏநம் । ஏவ - ஶப்³த³: இவார்தே² । க்⁴நந்தீவைநம் கேசநேதி த்³ரஷ்டவ்யம் , ந து க்⁴நந்த்யேவேதி, உத்தரேஷு ஸர்வேஷ்விவஶப்³த³த³ர்ஶநாத் । நாஸ்ய வதே⁴ந ஹந்யத இதி விஶேஷணாத் க்⁴நந்தி த்வேவேதி சேத் , நைவம் । ப்ரஜாபதிம் ப்ரமாணீகுர்வத: அந்ருதவாதி³த்வாபாத³நாநுபபத்தே: । ‘ஏதத³ம்ருதம்’ இத்யேதத்ப்ரஜாபதிவசநம் கத²ம் ம்ருஷா குர்யாதி³ந்த்³ர: தம் ப்ரமாணீகுர்வந் । நநு ச்சா²யாபுருஷே ப்ரஜாபதிநோக்தே ‘அஸ்ய ஶரீரஸ்ய நாஶமந்வேஷ நஶ்யதி’ (சா². உ. 8 । 9 । 2) இதி தோ³ஷமப்⁴யத³தா⁴த் , ததே²ஹாபி ஸ்யாத் । நைவம் । கஸ்மாத் ? ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 8 । 7 । 4) இதி ந ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநோக்த இதி மந்யதே மக⁴வாந் । கத²ம் ? அபஹதபாப்மாதி³லக்ஷணே ப்ருஷ்டே யதி³ ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநோக்த இதி மந்யதே, ததா³ கத²ம் ப்ரஜாபதிம் ப்ரமாணீக்ருத்ய புந: ஶ்ரவணாய ஸமித்பாணிர்க³ச்சே²த் ? ஜகா³ம ச । தஸ்மாத் ந ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநோக்த இதி மந்யதே । ததா² ச வ்யாக்²யாதம் — த்³ரஷ்டா அக்ஷிணி த்³ருஶ்யத இதி । ததா² விச்சா²த³யந்தீவ வித்³ராவயந்தீவ, ததா² ச புத்ராதி³மரணநிமித்தமப்ரியவேத்தேவ ப⁴வதி । அபி ச ஸ்வயமபி ரோதி³தீவ । நநு அப்ரியம் வேத்த்யேவ, கத²ம் வேத்தேவேதி, உச்யதே — ந, அம்ருதாப⁴யத்வவசநாநுபபத்தே:, ‘த்⁴யாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । நநு ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ இதி சேத் , ந, ஶரீராத்மத்வப்ரத்யக்ஷவத்³ப்⁴ராந்திஸம்ப⁴வாத் । திஷ்ட²து தாவத³ப்ரியவேத்தேவ ந வேதி । நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி । ஸ்வப்நாத்மஜ்ஞாநே(அ)பி இஷ்டம் ப²லம் நோபலபே⁴ இத்யபி⁴ப்ராய: । ஏவமேவைஷ: தவாபி⁴ப்ராயேணேதி வாக்யஶேஷ:, ஆத்மநோ(அ)ம்ருதாப⁴யகு³ணவத்த்வஸ்யாபி⁴ப்ரேதத்வாத் । த்³விருக்தமபி ந்யாயதோ மயா யதா²வந்நாவதா⁴ரயதி ; தஸ்மாத்பூர்வவத் அஸ்ய அத்³யாபி ப்ரதிப³ந்த⁴காரணமஸ்தீதி மந்வாந: தத்க்ஷபணாய வஸ அபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி ப்³ரஹ்மசர்யம் இத்யாதி³தே³ஶ ப்ரஜாபதி: । ததா² உஷிதவதே க்ஷபிதகல்மஷாய ஆஹ ॥

பூர்வவதே³தம் த்வேவ த இத்யாத்³யுக்த்வா தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த இத்யாதி³ வ்யாக்²யாதம் வாக்யம் । அக்ஷிணி யோ த்³ரஷ்டா ஸ்வப்நே ச மஹீயமாநஶ்சரதி ஸ ஏஷ: ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாதி, ஏஷ ஆத்மேதி ஹ உவாச ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி ஸ்வாபி⁴ப்ரேதமேவ । மக⁴வாந் தத்ராபி தோ³ஷம் த³த³ர்ஶ । கத²ம் ? நாஹ நைவ ஸுஷுப்தஸ்தோ²(அ)ப்யாத்மா க²ல்வயம் ஸம்ப்ரதி ஸம்யகி³தா³நீம் ச ஆத்மாநம் ஜாநாதி நைவம் ஜாநாதி । கத²ம் ? அயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி சேதி । யதா²

ஜாக்³ரதி ஸ்வப்நே வா । அதோ விநாஶமேவ விநாஶமிவேதி பூர்வவத்³த்³ரஷ்டவ்யம் । அபீத: அபிக³தோ ப⁴வதி, விநஷ்ட இவ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராய: । ஜ்ஞாநே ஹி ஸதி ஜ்ஞாது: ஸத்³பா⁴வோ(அ)வக³ம்யதே, ந அஸதி ஜ்ஞாநே । ந ச ஸுஷுப்தஸ்ய ஜ்ஞாநம் த்³ருஶ்யதே ; அதோ விநஷ்ட இவேத்யபி⁴ப்ராய: । ந து விநாஶமேவ ஆத்மநோ மந்யதே அம்ருதாப⁴யவசநஸ்ய ப்ராமாண்யமிச்ச²ந் ॥

பூர்வவதே³வமேவேத்யுக்த்வா ஆஹ — யோ மயா உக்த: த்ரிபி⁴: பர்யாயை: தமேவைதம் நோ ஏவாந்யத்ரைதஸ்மாதா³த்மந: அந்யம் கஞ்சந, கிம் தர்ஹி, ஏதமேவ வ்யாக்²யாஸ்யாமி । ஸ்வல்பஸ்து தோ³ஷஸ்தவாவஶிஷ்ட:, தத்க்ஷபணாய வஸ அபராணி அந்யாநி பஞ்ச வர்ஷாணி — இத்யுக்த: ஸ: ததா² சகார । தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாதி³தோ³ஷாய ஸ்தா²நத்ரயதோ³ஷஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதமாத்மந: ஸ்வரூபம் அபஹதபாப்மத்வாதி³லக்ஷணம் மக⁴வதே தஸ்மை ஹ உவாச । தாந்யேகஶதம் வர்ஷாணி ஸம்பேது³: ஸம்பந்நாநி ப³பூ⁴வு: । யதா³ஹுர்லோகே ஶிஷ்டா: — ஏகஶதம் ஹ வை வர்ஷாணி மக⁴வாந்ப்ரஜாபதௌ ப்³ரஹ்மசர்யமுவாஸ இதி । ததே³தத்³த்³வாத்ரிம்ஶதமித்யாதி³நா த³ர்ஶிதமித்யாக்²யாயிகாத: அபஸ்ருத்ய ஶ்ருத்யா உச்யதே । ஏவம் கில ததி³ந்த்³ரத்வாத³பி கு³ருதரம் இந்த்³ரேணாபி மஹதா யத்நேந ஏகோத்தரவர்ஷஶதக்ருதாயாஸேந ப்ராப்தமாத்மஜ்ஞாநம் । அதோ நாத: பரம் புருஷார்தா²ந்தரமஸ்தீத்யாத்மஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி ॥

மக⁴வந் மர்த்யம் வை மரணத⁴ர்மீத³ம் ஶரீரம் । யந்மந்யஸே(அ)க்ஷ்யாதா⁴ராதி³லக்ஷண: ஸம்ப்ரஸாத³லக்ஷண ஆத்மா மயோக்தோ விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதீதி, ஶ்ருணு தத்ர காரணம் — யதி³த³ம் ஶரீரம் வை யத்பஶ்யஸி ததே³தத் மர்த்யம் விநாஶி । தச்ச ஆத்தம் ம்ருத்யுநா க்³ரஸ்தம் ஸததமேவ । கதா³சிதே³வ ம்ரியத இதி மர்த்யமித்யுக்தே ந ததா² ஸந்த்ராஸோ ப⁴வதி, யதா² க்³ரஸ்தமேவ ஸதா³ வ்யாப்தமேவ ம்ருத்யுநேத்யுக்தே — இதி வைராக்³யார்த²ம் விஶேஷ இத்யுச்யதே — ஆத்தம் ம்ருத்யுநேதி । கத²ம் நாம தே³ஹாபி⁴மாநதோ விரக்த: ஸந் நிவர்தத இதி । ஶரீரமித்யத்ர ஸஹேந்த்³ரியமநோபி⁴ருச்யதே । தச்ச²ரீரமஸ்ய ஸம்ப்ரஸாத³ஸ்ய த்ரிஸ்தா²நதயா க³ம்யமாநஸ்ய அம்ருதஸ்ய மரணாதி³தே³ஹேந்த்³ரியமநோத⁴ர்மவர்ஜிதஸ்யேத்யேதத் ; அம்ருதஸ்யேத்யநேநைவ அஶரீரத்வே ஸித்³தே⁴ புநரஶரீரஸ்யேதி வசநம் வாய்வாதி³வத் ஸாவயவத்வமூர்திமத்த்வே மா பூ⁴தாமிதி ; ஆத்மநோ போ⁴கா³தி⁴ஷ்டா²நம் ; ஆத்மநோ வா ஸத ஈக்ஷிது: தேஜோப³ந்நாதி³க்ரமேண உத்பந்நமதி⁴ஷ்டா²நம் ; ஜீவ ரூபேண ப்ரவிஶ்ய ஸதே³வாதி⁴திஷ்ட²த்யஸ்மிந்நிதி வா அதி⁴ஷ்டா²நம் । யஸ்யேத³மீத்³ருஶம் நித்யமேவ ம்ருத்யுக்³ரஸ்தம் த⁴ர்மாத⁴ர்மஜநிதத்வாத்ப்ரியவத³தி⁴ஷ்டா²நம் , தத³தி⁴ஷ்டி²த: தத்³வாந் ஸஶரீரோ ப⁴வதி । அஶரீரஸ்வபா⁴வஸ்ய ஆத்மந: ததே³வாஹம் ஶரீரம் ஶரீரமேவ ச அஹம் — இத்யவிவேகாதா³த்மபா⁴வ: ஸஶரீரத்வம் ; அத ஏவ ஸஶரீர: ஸந் ஆத்த: க்³ரஸ்த: ப்ரியாப்ரியாப்⁴யாம் । ப்ரஸித்³த⁴மேதத் । தஸ்ய ச ந வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோ: பா³ஹ்யவிஷயஸம்யோக³வியோக³நிமித்தயோ: பா³ஹ்யவிஷயஸம்யோக³வியோகௌ³ மமேதி மந்யமாநஸ்ய அபஹதி: விநாஶ: உச்சே²த³: ஸந்ததிரூபயோர்நாஸ்தீதி । தம் புநர்தே³ஹாபி⁴மாநாத³ஶரீரஸ்வரூபவிஜ்ஞாநேந நிவர்திதாவிவேகஜ்ஞாநமஶரீரம் ஸந்தம் ப்ரியாப்ரியே ந ஸ்ப்ருஶத: । ஸ்ப்ருஶி: ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³த்⁴யத இதி ப்ரியம் ந ஸ்ப்ருஶதி அப்ரியம் ந ஸ்ப்ருஶதீதி வாக்யத்³வயம் ப⁴வதி । ‘ந ம்லேச்சா²ஶுச்யதா⁴ர்மிகை: ஸஹ ஸம்பா⁴ஷேத’ (கௌ³. த⁴. 1 । 9 । 17) இதி யத்³வத் । த⁴ர்மாத⁴ர்மகார்யே ஹி தே ; அஶரீரதா து ஸ்வரூபமிதி தத்ர த⁴ர்மாத⁴ர்மயோரஸம்ப⁴வாத் தத்கார்யபா⁴வோ தூ³ரத ஏவேத்யதோ ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத: ॥

நநு யதி³ ப்ரியமப்யஶரீரம் ந ஸ்ப்ருஶதீதி, யந்மக⁴வதோக்தம் ஸுஷுப்தஸ்தோ² விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதீதி, ததே³வேஹாப்யாபந்நம் । நைஷ தோ³ஷ:, த⁴ர்மாத⁴ர்மகார்யயோ: ஶரீரஸம்ப³ந்தி⁴நோ: ப்ரியாப்ரியயோ: ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் — அஶரீரம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத இதி । ஆக³மாபாயிநோர்ஹி ஸ்பர்ஶஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட: — யதா² ஶீதஸ்பர்ஶ உஷ்ணஸ்பர்ஶ இதி, ந த்வக்³நேருஷ்ணப்ரகாஶயோ: ஸ்வபா⁴வபூ⁴தயோரக்³நிநா ஸ்பர்ஶ இதி ப⁴வதி ; ததா² அக்³நே: ஸவிதுர்வா உஷ்ணப்ரகாஶவத் ஸ்வரூபபூ⁴தஸ்ய ஆநந்த³ஸ்ய ப்ரியஸ்யாபி நேஹ ப்ரதிஷேத⁴:, ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । இஹாபி பூ⁴மைவ ஸுக²மித்யுக்தத்வாத் । நநு பூ⁴ம்ந: ப்ரியஸ்ய ஏகத்வே அஸம்வேத்³யத்வாத் ஸ்வரூபேணைவ வா நித்யஸம்வேத்³யத்வாத் நிர்விஶேஷதேதி ந இந்த்³ரஸ்ய ததி³ஷ்டம் , ‘நாஹ க²ல்வயம் ஸம்ப்ரத்யாத்மாநம் ஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி நாஹமத்ர போ⁴க்³யம் பஶ்யாமி’ (சா². உ. 7 । 11 । 2) இத்யுக்தத்வாத் । தத்³தி⁴ இந்த்³ரஸ்யேஷ்டம் — யத்³பூ⁴தாநி ச ஆத்மாநம் ச ஜாநாதி, ந ச அப்ரியம் கிஞ்சித்³வேத்தி, ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் யேந ஜ்ஞாநேந । ஸத்யமேததி³ஷ்டமிந்த்³ரஸ்ய — இமாநி பூ⁴தாநி மத்தோ(அ)ந்யாநி, லோகா: காமாஶ்ச ஸர்வே மத்தோ அந்யே, அஹமேஷாம் ஸ்வாமீதி । ந த்வேததி³ந்த்³ரஸ்ய ஹிதம் । ஹிதம் ச இந்த்³ரஸ்ய ப்ரஜாபதிநா வக்தவ்யம் । வ்யோமவத³ஶரீராத்மதயா ஸர்வபூ⁴தலோககாமாத்மத்வோபக³மேந யா ப்ராப்தி:, தத்³தி⁴தமிந்த்³ராய வக்தவ்யமிதி ப்ரஜாபதிநா அபி⁴ப்ரேதம் । ந து ராஜ்ஞோ ராஜ்யாப்திவத³ந்யத்வேந । தத்ரைவம் ஸதி கம் கேந விஜாநீயாதா³த்மைகத்வே இமாநி பூ⁴தாந்யயமஹமஸ்மீதி । நந்வஸ்மிந்பக்ஷே ‘ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாம:’ (சா². உ. 8 । 2 । 1) ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இத்யாத்³யைஶ்வர்யஶ்ருதயோ(அ)நுபபந்நா: ; ந, ஸர்வாத்மந: ஸர்வப²லஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தேரவிரோதா⁴த் — ம்ருத³ இவ ஸர்வக⁴டகரககுண்டா³த்³யாப்தி: । நநு ஸர்வாத்மத்வே து³:க²ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ஸ்யாதி³தி சேத் , ந, து³:க²ஸ்யாப்யாத்மத்வோபக³மாத³விரோத⁴: । ஆத்மந்யவித்³யாகல்பநாநிமித்தாநி து³:கா²நி — ரஜ்ஜ்வாமிவ ஸர்பாதி³கல்பநாநிமித்தாநி । ஸா ச அவித்³யா அஶரீராத்மைகத்வஸ்வரூபத³ர்ஶநேந து³:க²நிமித்தா உச்சி²ந்நேதி து³:க²ஸம்ப³ந்தா⁴ஶங்கா ந ஸம்ப⁴வதி । ஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸங்கல்பநிமித்தாநாம் து காமாநாம் ஈஶ்வரதே³ஹஸம்ப³ந்த⁴: ஸர்வபூ⁴தேஷு மாநஸாநாம் । பர ஏவ ஸர்வஸத்த்வோபாதி⁴த்³வாரேண போ⁴க்தேதி ஸர்வாவித்³யாக்ருதஸம்வ்யவஹாராணாம் பர ஏவ ஆத்மா ஆஸ்பத³ம் நாந்யோ(அ)ஸ்தீதி வேதா³ந்தஸித்³தா⁴ந்த: ॥

‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ இதி ச்சா²யாபுருஷ ஏவ ப்ரஜாபதிநா உக்த:, ஸ்வப்நஸுஷுப்தயோஶ்ச அந்ய ஏவ, ந பரோ(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³லக்ஷண:, விரோதா⁴த் இதி கேசிந்மந்யந்தே । சா²யாத்³யாத்மநாம் ச உபதே³ஶே ப்ரயோஜநமாசக்ஷதே । ஆதா³வேவ உச்யமாநே கில து³ர்விஜ்ஞேயத்வாத்பரஸ்ய ஆத்மந: அத்யந்தபா³ஹ்யவிஷயாஸக்தசேதஸ: அத்யந்தஸூக்ஷ்மவஸ்துஶ்ரவணே வ்யாமோஹோ மா பூ⁴தி³தி । யதா² கில த்³விதீயாயாம் ஸூக்ஷ்மம் சந்த்³ரம் தி³த³ர்ஶயிஷு: வ்ருக்ஷம் கஞ்சித்ப்ரத்யக்ஷமாதௌ³ த³ர்ஶயதி — பஶ்ய அமுமேஷ சந்த்³ர இதி, ததோ(அ)ந்யம் ததோ(அ)ப்யந்யம் கி³ரிமூர்தா⁴நம் ச சந்த்³ரஸமீபஸ்த²ம் — ஏஷ சந்த்³ர இதி, ததோ(அ)ஸௌ சந்த்³ரம் பஶ்யதி, ஏவமேதத் ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி’ இத்யாத்³யுக்தம் ப்ரஜாபதிநா த்ரிபி⁴: பர்யாயை:, ந பர இதி । சதுர்தே² து பர்யாயே தே³ஹாந்மர்த்யாத்ஸமுத்தா²ய அஶரீரதாமாபந்நோ ஜ்யோதி:ஸ்வரூபம் । யஸ்மிந்நுத்தமபுருஷே ஸ்த்ரயாதி³பி⁴ர்ஜக்ஷத்க்ரீட³ந் ரமமாணோ ப⁴வதி, ஸ உத்தம: புருஷ: பர உக்த இதி ச ஆஹு: । ஸத்யம் , ரமணீயா தாவதி³யம் வ்யாக்²யா ஶ்ரோதும் । ந து அர்தோ²(அ)ஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ஏவம் ஸம்ப⁴வதி । கத²ம் ? ‘அக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ இத்யுபந்யஸ்ய ஶிஷ்யாப்⁴யாம் சா²யாத்மநி க்³ருஹீதே தயோஸ்தத்³விபரீதக்³ரஹணம் மத்வா தத³பநயாய உத³ஶராவோபந்யாஸ: ‘கிம் பஶ்யத²:’ (சா². உ. 8 । 8 । 1) இதி ச ப்ரஶ்ந: ஸாத்⁴வலங்காரோபதே³ஶஶ்ச அநர்த²க: ஸ்யாத் , யதி³ சா²யாத்மைவ ப்ரஜாபதிநா ‘அக்ஷிணி த்³ருஶ்யதே’ இத்யுபதி³ஷ்ட: । கிஞ்ச யதி³ ஸ்வயமுபதி³ஷ்ட இதி க்³ரஹணஸ்யாப்யபநயநகாரணம் வக்தவ்யம் ஸ்யாத் । ஸ்வப்நஸுஷுப்தாத்மக்³ரஹணயோரபி தத³பநயகாரணம் ச ஸ்வயம் ப்³ரூயாத் । ந ச உக்தம் । தேந மந்யாமஹே ந அக்ஷிணி ச்சா²யாத்மா ப்ரஜாபதிநா உபதி³ஷ்ட: । கிம் சாந்யத் , அக்ஷிணி த்³ரஷ்டா சேத் ‘த்³ருஶ்யதே’ இத்யுபதி³ஷ்ட: ஸ்யாத் , தத இத³ம் யுக்தம் । ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இத்யுக்த்வா ஸ்வப்நே(அ)பி த்³ரஷ்டுரேவோபதே³ஶ: । ஸ்வப்நே ந த்³ரஷ்டோபதி³ஷ்ட இதி சேத் , ந, ‘அபி ரோதி³தீவ’ ‘அப்ரியவேத்தேவ’ இத்யுபதே³ஶாத் । ந ச த்³ரஷ்டுரந்ய: கஶ்சித்ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரதி । ‘அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இதி ந்யாயத: ஶ்ருத்யந்தரே ஸித்³த⁴த்வாத் । யத்³யபி ஸ்வப்நே ஸதீ⁴ர்ப⁴வதி, ததா²பி ந தீ⁴: ஸ்வப்நபோ⁴கோ³பலப்³தி⁴ம் ப்ரதி கரணத்வம் ப⁴ஜதே । கிம் தர்ஹி, படசித்ரவஜ்ஜாக்³ரத்³வாஸநாஶ்ரயா த்³ருஶ்யைவ தீ⁴ர்ப⁴வதீதி ந த்³ரஷ்டு: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வபா³த⁴: ஸ்யாத் । கிஞ்சாந்யத் , ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோர்பூ⁴தாநி ச ஆத்மாநம் ச ஜாநாதி — இமாநி பூ⁴தாந்யயமஹமஸ்மீதி । ப்ராப்தௌ ஸத்யாம் ப்ரதிஷேதோ⁴ யுக்த: ஸ்யாத் — நாஹ க²ல்வயமித்யாதி³ । ததா² சேதநஸ்யைவ அவித்³யாநிமித்தயோ: ஸஶரீரத்வே ஸதி ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிர்நாஸ்தீத்யுக்த்வா தஸ்யைவாஶரீரஸ்ய ஸதோ வித்³யாயாம் ஸத்யாம் ஸஶரீரத்வே ப்ராப்தயோ: ப்ரதிஷேதோ⁴ யுக்த: ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி । ஏகஶ்சாத்மா ஸ்வப்நபு³த்³வாந்தயோர்மஹாமத்ஸ்யவத³ஸங்க³: ஸஞ்சரதீதி ஶ்ருத்யந்தரே ஸித்³த⁴ம் । யச்சோக்தம் ஸம்ப்ரஸாத³: ஶரீராத்ஸமுத்தா²ய யஸ்மிந்‌ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: ரமமாணோ ப⁴வதி ஸோ(அ)ந்ய: ஸம்ப்ரஸாதா³த³தி⁴கரணநிர்தி³ஷ்ட உத்தம: புருஷ இதி, தத³ப்யஸத் । சதுர்தே²(அ)பி பர்யாயே ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இதி வசநாத் । யதி³ ததோ(அ)ந்யோ(அ)பி⁴ப்ரேத: ஸ்யாத் , பூர்வவத் ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இதி ந ப்³ரூயாந்ம்ருஷா ப்ரஜாபதி: । கிஞ்சாந்யத் , தேஜோப³ந்நாதீ³நாம் ஸ்ரஷ்டு: ஸத: ஸ்வவிகாரதே³ஹஶுங்கே³ ப்ரவேஶம் த³ர்ஶயித்வா ப்ரவிஷ்டாய புந: தத்த்வமஸீத்யுபதே³ஶ: ம்ருஷா ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மிம்ஸ்த்வம் ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: ரந்தா ப⁴விஷ்யஸீதி யுக்த உபதே³ஶோ(அ)ப⁴விஷ்யத் யதி³ ஸம்ப்ரஸாதா³த³ந்ய உத்தம: புருஷோ ப⁴வேத் । ததா² பூ⁴ம்நி ‘அஹமேவ’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³ஶ்ய ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இதி நோபஸமஹரிஷ்யத் , யதி³ பூ⁴மா ஜீவாத³ந்யோ(அ)ப⁴விஷ்யத் , ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராச்ச । ஸர்வஶ்ருதிஷு ச பரஸ்மிந்நாத்மஶப்³த³ப்ரயோகோ³ நாப⁴விஷ்யத் ப்ரத்யகா³த்மா சேத்ஸர்வஜந்தூநாம் பர ஆத்மா ந ப⁴வேத் । தஸ்மாதே³க ஏவ ஆத்மா ப்ரகரணீ ஸித்³த⁴: ॥

ந ச ஆத்மந: ஸம்ஸாரித்வம் , அவித்³யாத்⁴யஸ்தத்வாதா³த்மநி ஸம்ஸாரஸ்ய । ந ஹி ரஜ்ஜுஶுக்திகாக³க³நாதி³ஷு ஸர்பரஜதமலாதீ³நி மித்²யாஜ்ஞாநாத்⁴யஸ்தாநி தேஷாம் ப⁴வந்தீதி । ஏதேந ஸஶரீரஸ்ய ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிர்நாஸ்தீதி வ்யாக்²யாதம் । யச்ச ஸ்தி²தமப்ரியவேத்தேவேதி நாப்ரியவேத்தைவேதி ஸித்³த⁴ம் । ஏவம் ச ஸதி ஸர்வபர்யாயேஷு ‘ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரஜாபதேர்வசநம் , யதி³ வா ப்ரஜாபதிச்ச²த்³மரூபாயா: ஶ்ருதேர்வசநம் , ஸத்யமேவ ப⁴வேத் । ந ச தத்குதர்கபு³த்³த்⁴யா ம்ருஷா கர்தும் யுக்தம் , ததோ கு³ருதரஸ்ய ப்ரமாணாந்தரஸ்யாநுபபத்தே: । நநு ப்ரத்யக்ஷம் து³:கா²த்³யப்ரியவேத்த்ருத்வமவ்யபி⁴சார்யநுபூ⁴யத இதி சேத் , ந, ஜராதி³ரஹிதோ ஜீர்ணோ(அ)ஹம் ஜாதோ(அ)ஹமாயுஷ்மாந்கௌ³ர: க்ருஷ்ணோ ம்ருத: — இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷாநுப⁴வவத்தது³பபத்தே: । ஸர்வமப்யேதத்ஸத்யமிதி சேத் , அஸ்த்யேவைததே³வம் து³ரவக³மம் , யேந தே³வராஜோ(அ)ப்யுத³ஶராவாதி³த³ர்ஶிதாவிநாஶயுக்திரபி முமோஹைவாத்ர ‘விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி’ இதி । ததா² விரோசநோ மஹாப்ராஜ்ஞ: ப்ராஜாபத்யோ(அ)பி தே³ஹமாத்ராத்மத³ர்ஶநோ ப³பூ⁴வ । ததா² இந்த்³ரஸ்ய ஆத்மவிநாஶப⁴யஸாக³ரே ஏவ வைநாஶிகா ந்யமஜ்ஜந் । ததா² ஸாங்க்²யா த்³ரஷ்டாரம் தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தமவக³ம்யாபி த்யக்தாக³மப்ரமாணத்வாத் ம்ருத்யுவிஷயே ஏவ அந்யத்வத³ர்ஶநே தஸ்து²: । ததா² அந்யே காணாதா³தி³த³ர்ஶநா: கஷாயரக்தமிவ க்ஷாராதி³பி⁴ர்வஸ்த்ரம் நவபி⁴ராத்மகு³ணைர்யுக்தமாத்மத்³ரவ்யம் விஶோத⁴யிதும் ப்ரவ்ருத்தா: । ததா² அந்யே கர்மிணோ பா³ஹ்யவிஷயாபஹ்ருதசேதஸ: வேத³ப்ரமாணா அபி பரமார்த²ஸத்யமாத்மைகத்வம் ஸவிநாஶமிவ இந்த்³ரவந்மந்யமாநா க⁴டீயந்‍த்ரவத் ஆரோஹாவரோஹப்ரகாரைரநிஶம் ப³ம்ப்⁴ரமந்தி ; கிமந்யே க்ஷுத்³ரஜந்தவோ விவேகஹீநா: ஸ்வபா⁴வத ஏவ ப³ஹிர்விஷயாபஹ்ருதசேதஸ: । தஸ்மாதி³த³ம் த்யக்தஸர்வபா³ஹ்யைஷணை: அநந்யஶரணை: பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகை: அத்யாஶ்ரமிபி⁴ர்வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநபரைரேவ வேத³நீயம் பூஜ்யதமை: ப்ராஜாபத்யம் ச இமம் ஸம்ப்ரதா³யமநுஸரத்³பி⁴: உபநிப³த்³த⁴ம் ப்ரகரணசதுஷ்டயேந । ததா² அநுஶாஸதி அத்³யாபி ‘த ஏவ நாந்யே’ இதி ॥

தத்ர அஶரீரஸ்ய ஸம்ப்ரஸாத³ஸ்ய அவித்³யயா ஶரீரேணாவிஶேஷதாம் ஸஶரீரதாமேவ ஸம்ப்ராப்தஸ்ய ஶரீராத்ஸமுத்தா²ய ஸ்வேந ரூபேண யதா² அபி⁴நிஷ்பத்தி:, ததா² வக்தவ்யேதி த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே — அஶரீரோ வாயு: அவித்³யமாநம் ஶிர:பாண்யாதி³மச்ச²ரீரமஸ்யேத்யஶரீர: । கிம் ச அப்⁴ரம் வித்³யுத்ஸ்தநயித்நுரித்யேதாநி ச அஶரீராணி । தத் தத்ரைவம் ஸதி வர்ஷாதி³ப்ரயோஜநாவஸாநே யதா², அமுஷ்மாதி³தி பூ⁴மிஷ்டா² ஶ்ருதி: த்³யுலோகஸம்ப³ந்தி⁴நமாகாஶதே³ஶம் வ்யபதி³ஶதி, ஏதாநி யதோ²க்தாந்யாகாஶஸமாநரூபதாமாபந்நாநி ஸ்வேந வாய்வாதி³ரூபேணாக்³ருஹ்யமாணாநி ஆகாஶாக்²யதாம் க³தாநி — யதா² ஸம்ப்ரஸாத³: அவித்³யாவஸ்தா²யாம் ஶரீராத்மபா⁴வமேவ ஆபந்ந:, தாநி ச ததா²பூ⁴தாந்யமுஷ்மாத் த்³யுலோகஸம்ப³ந்தி⁴ந ஆகாஶதே³ஶாத்ஸமுத்திஷ்டந்தி வர்ஷணாதி³ப்ரயோஜநாபி⁴நிர்வ்ருத்தயே । கத²ம் ? ஶிஶிராபாயே ஸாவித்ரம் பரம் ஜ்யோதி: ப்ரக்ருஷ்டம் க்³ரைஷ்மகமுபஸம்பத்³ய ஸாவித்ரமபி⁴தாபம் ப்ராப்யேத்யத²: । ஆதி³த்யாபி⁴தாபேந ப்ருத²க்³பா⁴வமாபாதி³தா: ஸந்த: ஸ்வேந ஸ்வேந ரூபேண புரோவாதாதி³வாயுரூபேண ஸ்திமிதபா⁴வம் ஹித்வா அப்⁴ரமபி பூ⁴மிபர்வதஹஸ்த்யாதி³ரூபேண வித்³யுத³பி ஸ்வேந ஜ்யோதிர்லதாதி³சபலரூபேண ஸ்தநயித்நுரபி ஸ்வேந க³ர்ஜிதாஶநிரூபேணேத்யேவம் ப்ராவ்ருடா³க³மே ஸ்வேந ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யந்தே ॥

யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்தோ வாய்வாதீ³நாமாகாஶாதி³ஸாம்யக³மநவத³வித்³யயா ஸம்ஸாராவஸ்தா²யாம் ஶரீரஸாம்யமாபந்ந: அஹமமுஷ்ய புத்ரோ ஜாதோ ஜீர்ணோ மரிஷ்யே — இத்யேவம்ப்ரகாரம் ப்ரஜாபதிநேவ மக⁴வாந் யதோ²க்தேந க்ரமேண நாஸி த்வம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³த⁴ர்மா தத்த்வமஸீதி ப்ரதிபோ³தி⁴த: ஸந் ஸ ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³ ஜீவோ(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராதா³காஶாதி³வ வாய்வாத³ய: ஸமுத்தா²ய தே³ஹாதி³விலக்ஷணமாத்மநோ ரூபமவக³ம்ய தே³ஹாத்மபா⁴வநாம் ஹித்வேத்யேதத் , ஸ்வேந ரூபேண ஸதா³த்மநைவாபி⁴நிஷ்பத்³யத இதி வ்யாக்²யாதம் புரஸ்தாத் । ஸ யேந ஸ்வேந ரூபேண ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)பி⁴நிஷ்பத்³யதே — ப்ராக்ப்ரதிபோ³தா⁴த் தத்³ப்⁴ராந்திநிமித்தாத்ஸர்போ ப⁴வதி யதா² ரஜ்ஜு:, பஶ்சாத்க்ருதப்ரகாஶா ரஜ்ஜ்வாத்மநா ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே, ஏவம் ச ஸ உத்தமபுருஷ: உத்தமஶ்சாஸௌ புருஷஶ்சேத்யுத்தமபுருஷ: ஸ ஏவ உத்தமபுருஷ: । அக்ஷிஸ்வப்நபுருஷௌ வ்யக்தௌ அவ்யக்தஶ்ச ஸுஷுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: அஶரீரஶ்ச ஸ்வேந ரூபேணேதி । ஏஷாமேவ ஸ்வேந ரூபேணாவஸ்தி²த: க்ஷராக்ஷரௌ வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதாவபேக்ஷ்ய உத்தமபுருஷ: ; க்ருதநிர்வசநோ ஹி அயம் கீ³தாஸு । ஸ: ஸம்ப்ரஸாத³: ஸ்வேந ரூபேண தத்ர ஸ்வாத்மநி ஸ்வஸ்த²தயா ஸர்வாத்மபூ⁴த: பர்யேதி க்வசிதி³ந்த்³ராத்³யாத்மநா ஜக்ஷத் ஹஸந் ப⁴க்ஷயந் வா ப⁴க்ஷ்யாந் உச்சாவசாந் ஈப்ஸிதாந் க்வசிந்மநோமாத்ரை: ஸங்கல்பாதே³வ ஸமுத்தி²தைர்ப்³ராஹ்மலௌகிகைர்வா க்ரீட³ந் ஸ்த்ர்யாதி³பி⁴: ரமமாணஶ்ச மநஸைவ, நோபஜநம் , ஸ்த்ரீபும்ஸயோரந்யோந்யோபக³மேந ஜாயத இத்யுபஜநம் ஆத்மபா⁴வேந வா ஆத்மஸாமீப்யேந ஜாயத இத்யுபஜநமித³ம் ஶரீரம் , தந்ந ஸ்மரந் । தத்ஸ்மரணே ஹி து³:க²மேவ ஸ்யாத் , து³:கா²த்மகத்வாத் தஸ்ய । நந்வநுபூ⁴தம் சேத் ந ஸ்மரேத் அஸர்வஜ்ஞத்வம் முக்தஸ்ய ; நைஷ தோ³ஷ: । யேந மித்²யாஜ்ஞாநாதி³நா ஜநிதம் தச்ச மித்²யாஜ்ஞாநாதி³ வித்³யயா உச்சே²தி³தம் , அதஸ்தந்நாநுபூ⁴தமேவேதி ந தத³ஸ்மரணே ஸர்வஜ்ஞத்வஹாநி: । ந ஹி உந்மத்தேந க்³ரஹக்³ருஹீதேந வா யத³நுபூ⁴தம் தது³ந்மாதா³த்³யபக³மே(அ)பி ஸ்மர்தவ்யம் ஸ்யாத் ; ததே²ஹாபி ஸம்ஸாரிபி⁴ரவித்³யாதோ³ஷவத்³பி⁴: யத³நுபூ⁴யதே தத்ஸர்வாத்மாநமஶரீரம் ந ஸ்ப்ருஶதி, அவித்³யாநிமித்தாபா⁴வாத் । யே து உச்சி²ந்நதோ³ஷைர்ம்ருதி³தகஷாயை: மாநஸா: ஸத்யா: காமா அந்ருதாபிதா⁴நா அநுபூ⁴யந்தே வித்³யாபி⁴வ்யங்க்³யத்வாத் , த ஏவ முக்தேந ஸர்வாத்மபூ⁴தேந ஸம்ப³த்⁴யந்த இதி ஆத்மஜ்ஞாநஸ்துதயே நிர்தி³ஶ்யந்தே ; அத: ஸாத்⁴வேதத்³விஶிநஷ்டி — ‘ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோகே’ (சா². உ. 8 । 12 । 5) இதி । யத்ர க்வசந ப⁴வந்தோ(அ)பி ப்³ரஹ்மண்யேவ ஹி தே லோகே ப⁴வந்தீதி ஸர்வாத்மத்வாத்³ப்³ரஹ்மண உச்யந்தே ॥

நநு கத²மேக: ஸந் நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா காமாம்ஶ்ச ப்³ராஹ்மலௌகிகாந்பஶ்யந்ரமதே இதி ச விருத்³த⁴ம் , யதா² ஏகோ யஸ்மிந்நேவ க்ஷணே பஶ்யதி ஸ தஸ்மிந்நேவ க்ஷணே ந பஶ்யதி ச இதி । நைஷ தோ³ஷ:, ஶ்ருத்யந்தரே பரிஹ்ருதத்வாத் । த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேரவிபரிலோபாத்பஶ்யந்நேவ ப⁴வதி ; த்³ரஷ்டுரந்யத்வேந காமாநாமபா⁴வாந்ந பஶ்யதி ச இதி । யத்³யபி ஸுஷுப்தே தது³க்தம் , முக்தஸ்யாபி ஸர்வைகத்வாத்ஸமாநோ த்³விதீயாபா⁴வ: । ‘கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இதி ச உக்தமேவ । அஶரீரஸ்வரூபோ(அ)பஹதபாப்மாதி³லக்ஷண: ஸந் கத²மேஷ புருஷோ(அ)க்ஷிணி த்³ருஶ்யத இத்யுக்த: ப்ரஜாபதிநா ? தத்ர யதா² அஸாவக்ஷிணி ஸாக்ஷாத்³த்³ருஶ்யதே தத்³வக்தவ்யமிதீத³மாரப்⁴யதே । தத்ர கோ ஹேதுரக்ஷிணி த³ர்ஶநே இதி, ஆஹ — ஸ த்³ருஷ்டாந்த: யதா² ப்ரயோக்³ய:, ப்ரயோக்³யபரோ வா ஸ-ஶப்³த³:, ப்ரயுஜ்யத இதி ப்ரயோக³:, அஶ்வோ ப³லீவர்தோ³ வா யதா² லோகே ஆசரத்யநேநேத்யாசரண: ரத²: அநோ வா தஸ்மிந்நாசரணே யுக்த: ததா³கர்ஷணாய, ஏவமஸ்மிஞ்ச²ரீரே ரத²ஸ்தா²நீயே ப்ராண: பஞ்சவ்ருத்திரிந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஸம்யுக்த: ப்ரஜ்ஞாத்மா விஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தித்³வயஸம்மூர்சி²தாத்மா யுக்த: ஸ்வகர்மப²லோபபோ⁴க³நிமித்தம் நியுக்த:, ‘கஸ்மிந்ந்வஹமுத்க்ராந்தே உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமீதி’ (ப்ர. உ. 6 । 3) ஈஶ்வரேண ராஜ்ஞேவ ஸர்வாதி⁴காரீ த³ர்ஶநஶ்ரவணசேஷ்டாவ்யாபாரே(அ)தி⁴க்ருத: । தஸ்யைவ து மாத்ரா ஏகதே³ஶஶ்சக்ஷுரிந்த்³ரியம் ரூபோபலப்³தி⁴த்³வாரபூ⁴தம் ॥

அத² யத்ர க்ருஷ்ணதாரோபலக்ஷிதம் ஆகாஶம் தே³ஹச்சி²த்³ரம் அநுவிஷண்ணம் அநுஷக்தம் அநுக³தம் , தத்ர ஸ ப்ரக்ருத: அஶரீர ஆத்மா சாக்ஷுஷ: சக்ஷுஷி ப⁴வ இதி சாக்ஷுஷ: தஸ்ய த³ர்ஶநாய ரூபோபலப்³த⁴யே சக்ஷு: கரணம் ; யஸ்ய தத் தே³ஹாதி³பி⁴: ஸம்ஹதத்வாத் பரஸ்ய த்³ரஷ்டுரர்தே², ஸோ(அ)த்ர சக்ஷுஷி த³ர்ஶநேந லிங்கே³ந த்³ருஶ்யதே பர: அஶரீரோ(அ)ஸம்ஹத: । ‘அக்ஷிணி த்³ருஶ்யதே’ இதி ப்ரஜாபதிநோக்தம் ஸர்வேந்த்³ரியத்³வாரோபலக்ஷணார்த²ம் ; ஸர்வவிஷயோபலப்³தா⁴ ஹி ஸ ஏவேதி । ஸ்பு²டோபலப்³தி⁴ஹேதுத்வாத்து ‘அக்ஷிணி’ இதி விஶேஷவசநம் ஸர்வஶ்ருதிஷு । ‘அஹமத³ர்ஶமிதி தத்ஸத்யம் ப⁴வதி’ இதி ச ஶ்ருதே: । அதா²பி யோ(அ)ஸ்மிந்தே³ஹே வேத³ ; கத²ம் ? இத³ம் ஸுக³ந்தி⁴ து³ர்க³ந்தி⁴ வா ஜிக்⁴ராணீதி அஸ்ய க³ந்த⁴ம் விஜாநீயாமிதி, ஸ ஆத்மா, தஸ்ய க³ந்தா⁴ய க³ந்த⁴விஜ்ஞாநாய க்⁴ராணம் । அத² யோ வேத³ இத³ம் வசநம் அபி⁴வ்யாஹராணீதி வதி³ஷ்யாமீதி, ஸ ஆத்மா, அபி⁴வ்யாஹரணக்ரியாஸித்³த⁴யே கரணம் வாகி³ந்த்³ரியம் । அத² யோ வேத³ — இத³ம் ஶ்ருணவாநீதி, ஸ ஆத்மா, ஶ்ரவணாய ஶ்ரோத்ரம் ॥

அத² யோ வேத³ — இத³ம் மந்வாநீதி மநநவ்யாபாரமிந்த்³ரியாஸம்ஸ்ப்ருஷ்டம் கேவலம் மந்வாநீதி வேத³, ஸ ஆத்மா, மநநாய மந: । யோ வேத³ ஸ ஆத்மேத்யேவம் ஸர்வத்ர ப்ரயோகா³த் வேத³நமஸ்ய ஸ்வரூபமித்யவக³ம்யதே — யதா² ய: புரஸ்தாத்ப்ரகாஶயதி ஸ ஆதி³த்ய:, யோ த³க்ஷிணத: ய: பஶ்சாத் உத்தரதோ ய ஊர்த்⁴வம் ப்ரகாஶயதி ஸ ஆதி³த்ய: — இத்யுக்தே ப்ரகாஶஸ்வரூப: ஸ இதி க³ம்யதே । த³ர்ஶநாதி³க்ரியாநிர்வ்ருத்த்யர்தா²நி து சக்ஷுராதி³கரணாநி । இத³ம் ச அஸ்ய ஆத்மந: ஸாமர்த்²யாத³வக³ம்யதே — ஆத்மந: ஸத்தாமாத்ர ஏவ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் , ந து வ்யாப்ருததயா — யதா² ஸவிது: ஸத்தாமாத்ர ஏவ ப்ரகாஶநகர்த்ருத்வம் , ந து வ்யாப்ருததயேதி — தத்³வத் । மநோ(அ)ஸ்ய ஆத்மநோ தை³வமப்ராக்ருதம் இதரேந்த்³ரியைரஸாதா⁴ரணம் சக்ஷு: சஷ்டே பஶ்யத்யநேநேதி சக்ஷு: । வர்தமாநகாலவிஷயாணி ச இந்த்³ரியாணி அதோ அதை³வாநி தாநி । மநஸ்து த்ரிகாலவிஷயோபலப்³தி⁴கரணம் ம்ருதி³ததோ³ஷம் ச ஸூக்ஷ்மவ்யவஹிதாதி³ஸர்வோபலப்³தி⁴கரணம் ச இதி தை³வம் சக்ஷுருச்யதே । ஸ வை முக்த: ஸ்வரூபாபந்ந: அவித்³யாக்ருததே³ஹேந்த்³ரியமநோவியுக்த: ஸர்வாத்மபா⁴வமாபந்ந: ஸந் ஏஷ வ்யோமவத்³விஶுத்³த⁴: ஸர்வேஶ்வரோ மநஉபாதி⁴: ஸந் ஏதேநைவேஶ்வரேண மநஸா ஏதாந்காமாந் ஸவித்ருப்ரகாஶவத் நித்யப்ரததேந த³ர்ஶநேந பஶ்யந் ரமதே । காந்காமாநிதி விஶிநஷ்டி — ய ஏதே ப்³ரஹ்மணி லோகே ஹிரண்யநிதி⁴வத் பா³ஹ்யவிஷயாஸங்கா³ந்ருதேநாபிஹிதா: ஸங்கல்பமாத்ரலப்⁴யா: தாநித்யர்த²: ॥

யஸ்மாதே³ஷ இந்த்³ராய ப்ரஜாபதிநோக்த ஆத்மா, தஸ்மாத் தத: ஶ்ருத்வா தமாத்மாநமத்³யத்வே(அ)பி தே³வா உபாஸதே । தது³பாஸநாச்ச தேஷாம் ஸர்வே ச லோகா ஆத்தா: ப்ராப்தா: ஸர்வே ச காமா: । யத³ர்த²ம் ஹி இந்த்³ர: ஏகஶதம் வர்ஷாணி ப்ரஜாபதௌ ப்³ரஹ்மசர்யமுவாஸ, தத்ப²லம் ப்ராப்தம் தே³வைரித்யபி⁴ப்ராய: । தத்³யுக்தம் தே³வாநாம் மஹாபா⁴க்³யத்வாத் , ந த்விதா³நீம் மநுஷ்யாணாமல்பஜீவிதத்வாந்மந்த³தரப்ரஜ்ஞத்வாச்ச ஸம்ப⁴வதீதி ப்ராப்தே, இத³முச்யதே — ஸ ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் இதா³நீந்தநோ(அ)பி । கோ(அ)ஸௌ ? இந்த்³ராதி³வத் ய: தமாத்மாநமநுவித்³ய விஜாநாதீதி ஹ ஸாமாந்யேந கில ப்ரஜாபதிருவாச । அத: ஸர்வேஷாமாத்மஜ்ஞாநம் தத்ப²லப்ராப்திஶ்ச துல்யைவ ப⁴வதீத்யர்த²: । த்³விர்வசநம் ப்ரகரணஸமாப்த்யர்த²ம் ॥

ஶ்யாமாத் ஶப³லம் ப்ரபத்³யே இத்யாதி³மந்த்ராம்நாய: பாவந: ஜபார்த²ஶ்ச த்⁴யாநார்தோ² வா । ஶ்யாம: க³ம்பீ⁴ரோ வர்ண: ஶ்யாம இவ ஶ்யாம: ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம அத்யந்தது³ரவகா³ஹ்யத்வாத் தத் ஹார்த³ம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாத்வா த்⁴யாநேந தஸ்மாச்ச்²யாமாத் ஶப³லம் ஶப³ல இவ ஶப³ல: அரண்யாத்³யநேககாமமிஶ்ரத்வாத்³ப்³ரஹ்மலோகஸ்ய ஶாப³ல்யம் தம் ப்³ரஹ்மலோகம் ஶப³லம் ப்ரபத்³யே மநஸா ஶரீரபாதாத்³வா ஊர்த்⁴வம் க³ச்சே²யம் । யஸ்மாத³ஹம் ஶப³லாத்³ப்³ரஹ்மலோகாத் நாமரூபவ்யாகரணாய ஶ்யாமம் ப்ரபத்³யே ஹார்த³பா⁴வம் ப்ரபந்நோ(அ)ஸ்மீத்யபி⁴ப்ராய: । அத: தமேவ ப்ரக்ருதிஸ்வரூபமாத்மாநம் ஶப³லம் ப்ரபத்³ய இத்யர்த²: । கத²ம் ஶப³லம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ரபத்³யே இதி, உச்யதே — அஶ்வ இவ ஸ்வாநி லோமாநி விதூ⁴ய கம்பநேந ஶ்ரமம் பாம்ஸ்வாதி³ ச ரோமத: அபநீய யதா² நிர்மலோ ப⁴வதி, ஏவம் ஹார்த³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந விதூ⁴ய பாபம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யம் சந்த்³ர இவ ச ராஹுக்³ரஸ்த: தஸ்மாத்³ராஹோர்முகா²த்ப்ரமுச்ய பா⁴ஸ்வரோ ப⁴வதி யதா² — ஏவம் தூ⁴த்வா ப்ரஹாய ஶரீரம் ஸர்வாநர்தா²ஶ்ரயம் இஹைவ த்⁴யாநேந க்ருதாத்மா க்ருதக்ருத்ய: ஸந் அக்ருதம் நித்யம் ப்³ரஹ்மலோகம் அபி⁴ஸம்ப⁴வாமீதி । த்³விர்வசநம் மந்‍த்ரஸமாப்த்யர்த²ம் ॥

ஆகாஶோ வா இத்யாதி³ ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணநிர்தே³ஶார்த²ம் ஆத்⁴யாநாய । ஆகாஶோ வை நாம ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴ ஆத்மா । ஆகாஶ இவ அஶரீரத்வாத்ஸூக்ஷ்மத்வாச்ச । ஸ ச ஆகாஶ: நாமரூபயோ: ஸ்வாத்மஸ்த²யோர்ஜக³த்³பீ³ஜபூ⁴தயோ: ஸலிலஸ்யேவ பே²நஸ்தா²நீயயோ: நிர்வஹிதா நிர்வோடா⁴ வ்யாகர்தா । தே நாமரூபே யத³ந்தரா யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ அந்தரா மத்⁴யே வர்தேதே, தயோர்வா நாமரூபயோரந்தரா மத்⁴யே யந்நாமரூபாப்⁴யாமஸ்ப்ருஷ்டம் யதி³த்யேதத் , தத்³ப்³ரஹ்ம நாமரூபவிலக்ஷணம் நாமரூபாப்⁴யாமஸ்ப்ருஷ்டம் ததா²பி தயோர்நிர்வோட்⁴ரு ஏவம்லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: । இத³மேவ மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணேநோக்தம் ; சிந்மாத்ராநுக³மாத்ஸர்வத்ர சித்ஸ்வரூபதைவேதி க³ம்யதே ஏகவாக்யதா । கத²ம் தத³வக³ம்யத இதி, ஆஹ — ஸ ஆத்மா । ஆத்மா ஹி நாம ஸர்வஜந்தூநாம் ப்ரத்யக்சேதந: ஸ்வஸம்வேத்³ய: ப்ரஸித்³த⁴: தேநைவ ஸ்வரூபேணோந்நீய அஶரீரோ வ்யோமவத்ஸர்வக³த ஆத்மா ப்³ரஹ்மேத்யவக³ந்தவ்யம் । தச்ச ஆத்மா ப்³ரஹ்ம அம்ருதம் அமரணத⁴ர்மா । அத ஊர்த்⁴வம் மந்‍த்ர: । ப்ரஜாபதி: சதுர்முக²: தஸ்ய ஸபா⁴ம் வேஶ்ம ப்ரபு⁴விமிதம் வேஶ்ம ப்ரபத்³யே க³ச்சே²யம் । கிஞ்ச யஶோ(அ)ஹம் யஶோ நாம ஆத்மா அஹம் ப⁴வாமி ப்³ராஹ்மணாநாம் । ப்³ராஹ்மணா ஏவ ஹி விஶேஷதஸ்தமுபாஸதே ததஸ்தேஷாம் யஶோ ப⁴வாமி । ததா² ராஜ்ஞாம் விஶாம் ச । தே(அ)ப்யதி⁴க்ருதா ஏவேதி தேஷாமப்யாத்மா ப⁴வாமி । தத்³யஶோ(அ)ஹமநுப்ராபத்ஸி அநுப்ராப்துமிச்சா²மி । ஸ ஹ அஹம் யஶஸாமாத்மநாம் தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴லக்ஷணாநாமாத்மா । கிமர்த²மஹமேவம் ப்ரபத்³ய இதி, உச்யதே — ஶ்யேதம் வர்ணத: பக்வப³த³ரஸமம் ரோஹிதம் । ததா² அத³த்கம் த³ந்தரஹிதமப்யத³த்கம் ப⁴க்ஷயித்ரு ஸ்த்ரீவ்யஞ்ஜநம் தத்ஸேவிநாம் தேஜோப³லவீர்யவிஜ்ஞாநத⁴ர்மாணாம் அபஹந்த்ரு விநாஶயித்ரித்யேதத் । யதே³வம்லக்ஷணம் ஶ்யேதம் லிந்து³ பிச்ச²லம் தந்மா அபி⁴கா³ம் மா அபி⁴க³ச்சே²யம் । த்³விர்வசநமத்யந்தாநர்த²ஹேதுத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ॥

தத்³தை⁴தத் ஆத்மஜ்ஞாநம் ஸோபகரணம் ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரம்’ இத்யாத்³யை: ஸஹோபாஸநை: தத்³வாசகேந க்³ரந்தே²ந அஷ்டாத்⁴யாயீலக்ஷணேந ஸஹ ப்³ரஹ்மா ஹிரண்யக³ர்ப⁴: பரமேஶ்வரோ வா தத்³த்³வாரேண ப்ரஜாபதயே கஶ்யபாய உவாச ; அஸாவபி மநவே ஸ்வபுத்ராய ; மநு: ப்ரஜாப்⁴ய: இத்யேவம் ஶ்ருத்யர்த²ஸம்ப்ரதா³யபரம்பரயாக³தம் உபநிஷத்³விஜ்ஞாநம் அத்³யாபி வித்³வத்ஸு அவக³ம்யதே । யதே²ஹ ஷஷ்டா²த்³யத்⁴யாயத்ரயே ப்ரகாஶிதா ஆத்மவித்³யா ஸப²லா அவக³ம்யதே, ததா² கர்மணாம் ந கஶ்சநார்த² இதி ப்ராப்தே, ததா³நர்த²க்யப்ராப்திபரிஜிஹீர்ஷயா இத³ம் கர்மணோ வித்³வத்³பி⁴ரநுஷ்டீ²யமாநஸ்ய விஶிஷ்டப²லவத்த்வேந அர்த²வத்த்வமுச்யதே — ஆசார்யகுலாத்³வேத³மதீ⁴த்ய ஸஹார்த²த: அத்⁴யயநம் க்ருத்வா யதா²விதா⁴நம் யதா²ஸ்ம்ருத்யுக்தைர்நியமைர்யுக்த: ஸந் இத்யர்த²: । ஸர்வஸ்யாபி விதே⁴: ஸ்ம்ருத்யுக்தஸ்ய உபகுர்வாணகம் ப்ரதி கர்தவ்யத்வே கு³ருஶுஶ்ரூஷாயா: ப்ராதா⁴ந்யப்ரத³ர்ஶநார்த²மாஹ — கு³ரோ: கர்ம யத்கர்தவ்யம் தத்க்ருத்வா கர்மஶூந்யோ யோ(அ)திஶிஷ்ட: கால: தேந காலேந வேத³மதீ⁴த்யேத்யர்த²: । ஏவம் ஹி நியமவதா அதீ⁴தோ வேத³: கர்மஜ்ஞாநப²லப்ராப்தயே ப⁴வதி, நாந்யதே²த்யபி⁴ப்ராய: । அபி⁴ஸமாவ்ருத்ய த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாம் ஸமாபயித்வா கு³ருகுலாந்நிவ்ருத்ய ந்யாயதோ தா³ராநாஹ்ருத்ய குடும்பே³ ஸ்தி²த்வா கா³ர்ஹஸ்த்²யே விஹிதே கர்மணி திஷ்ட²ந் இத்யர்த²: । தத்ராபி கா³ர்ஹஸ்த்²யவிஹிதாநாம் கர்மணாம் ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யப்ரத³ர்ஶநார்த²முச்யதே — ஶுசௌ விவிக்தே அமேத்⁴யாதி³ரஹிதே தே³ஶே யதா²வதா³ஸீந: ஸ்வாத்⁴யாயமதீ⁴யாந: நைத்யகமதி⁴கம் ச யதா²ஶக்தி ருகா³த்³யப்⁴யாஸம் ச குர்வந் தா⁴ர்மிகாந்புத்ராஞ்ஶிஷ்யாம்ஶ்ச த⁴ர்மயுக்தாந்வித³த⁴த் தா⁴ர்மிகத்வேந தாந்நியமயந் ஆத்மநி ஸ்வஹ்ருத³யே ஹார்தே³ ப்³ரஹ்மணி ஸர்வேந்த்³ரியாணி ஸம்ப்ரதிஷ்டா²ப்ய உபஸம்ஹ்ருத்ய இந்த்³ரியக்³ரஹணாத்கர்மாணி ச ஸம்ந்யஸ்ய அஹிம்ஸந் ஹிம்ஸாம் பரபீடா³மகுர்வந் ஸர்வபூ⁴தாநி ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாந்யபீட³யந் இத்யர்த²: । பி⁴க்ஷாநிமித்தமடநாதி³நாபி பரபீடா³ ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ — அந்யத்ர தீர்தே²ப்⁴ய: । தீர்த²ம் நாம ஶாஸ்த்ராநுஜ்ஞாவிஷய:, ததோ(அ)ந்யத்ரேத்யர்த²: । ஸர்வாஶ்ரமிணாம் ச ஏதத்ஸமாநம் । தீர்தே²ப்⁴யோ(அ)ந்யத்ர அஹிம்ஸைவேத்யந்யே வர்ணயந்தி । குடும்பே³ ஏவைதத்ஸர்வம் குர்வந் , ஸ க²ல்வதி⁴க்ருத:, யாவதா³யுஷம் யாவஜ்ஜீவம் ஏவம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேணைவ வர்தயந் ப்³ரஹ்மலோகமபி⁴ஸம்பத்³யதே தே³ஹாந்தே । ந ச புநராவர்ததே ஶரீரக்³ரஹணாய, புநராவ்ருத்தே: ப்ராப்தாயா: ப்ரதிஷேதா⁴த் । அர்சிராதி³நா மார்கே³ண கார்யப்³ரஹ்மலோகமபி⁴ஸம்பத்³ய யாவத்³ப்³ரஹ்மலோகஸ்தி²தி: தாவத்தத்ரைவ திஷ்ட²தி ப்ராக்ததோ நாவர்தத இத்யர்த²: । த்³விரப்⁴யாஸ: உபநிஷத்³வித்³யாபரிஸமாப்த்யர்த²: ॥