ಸಪ್ತಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ —
ಮಯ್ಯಾಸಕ್ತಮನಾಃ ಪಾರ್ಥ ಯೋಗಂ ಯುಂಜನ್ಮದಾಶ್ರಯಃ ।
ಅಸಂಶಯಂ ಸಮಗ್ರಂ ಮಾಂ ಯಥಾ ಜ್ಞಾಸ್ಯಸಿ ತಚ್ಛೃಣು ॥ ೧ ॥
ಮಯಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿಶೇಷಣೇ ಪರಮೇಶ್ವರೇ ಆಸಕ್ತಂ ಮನಃ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಮಯ್ಯಾಸಕ್ತಮನಾಃ, ಹೇ ಪಾರ್ಥ ಯೋಗಂ ಯುಂಜನ್ ಮನಃಸಮಾಧಾನಂ ಕುರ್ವನ್ , ಮದಾಶ್ರಯಃ ಅಹಮೇವ ಪರಮೇಶ್ವರಃ ಆಶ್ರಯೋ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಮದಾಶ್ರಯಃ । ಯೋ ಹಿ ಕಶ್ಚಿತ್ ಪುರುಷಾರ್ಥೇನ ಕೇನಚಿತ್ ಅರ್ಥೀ ಭವತಿ ಸ ತತ್ಸಾಧನಂ ಕರ್ಮ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿ ತಪಃ ದಾನಂ ವಾ ಕಿಂಚಿತ್ ಆಶ್ರಯಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ, ಅಯಂ ತು ಯೋಗೀ ಮಾಮೇವ ಆಶ್ರಯಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ, ಹಿತ್ವಾ ಅನ್ಯತ್ ಸಾಧನಾಂತರಂ ಮಯ್ಯೇವ ಆಸಕ್ತಮನಾಃ ಭವತಿ । ಯಃ ತ್ವಂ ಏವಂಭೂತಃ ಸನ್ ಅಸಂಶಯಂ ಸಮಗ್ರಂ ಸಮಸ್ತಂ ವಿಭೂತಿಬಲಶಕ್ತ್ಯೈಶ್ವರ್ಯಾದಿಗುಣಸಂಪನ್ನಂ ಮಾಂ ಯಥಾ ಯೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಜ್ಞಾಸ್ಯಸಿ ಸಂಶಯಮಂತರೇಣ ‘ಏವಮೇವ ಭಗವಾನ್’ ಇತಿ, ತತ್ ಶೃಣು ಉಚ್ಯಮಾನಂ ಮಯಾ ॥ ೧ ॥
ತಚ್ಚ ಮದ್ವಿಷಯಮ್ —
ಜ್ಞಾನಂ ತೇಽಹಂ ಸವಿಜ್ಞಾನಮಿದಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮ್ಯಶೇಷತಃ ।
ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ನೇಹ ಭೂಯೋಽನ್ಯಜ್ಜ್ಞಾತವ್ಯಮವಶಿಷ್ಯತೇ ॥ ೨ ॥
ಜ್ಞಾನಂ ತೇ ತುಭ್ಯಮ್ ಅಹಂ ಸವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿಜ್ಞಾನಸಹಿತಂ ಸ್ವಾನುಭವಯುಕ್ತಮ್ ಇದಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಕಥಯಿಷ್ಯಾಮಿ ಅಶೇಷತಃ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನ್ಯೇನ । ತತ್ ಜ್ಞಾನಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸ್ತೌತಿ ಶ್ರೋತುಃ ಅಭಿಮುಖೀಕರಣಾಯ — ಯತ್ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಯತ್ ಜ್ಞಾನಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ನ ಇಹ ಭೂಯಃ ಪುನಃ ಅನ್ಯತ್ ಜ್ಞಾತವ್ಯಂ ಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನಮ್ ಅವಶಿಷ್ಯತೇ ನಾವಶಿಷ್ಟಂ ಭವತಿ । ಇತಿ ಮತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞೋ ಯಃ, ಸಃ ಸರ್ವಜ್ಞೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತೋ ವಿಶಿಷ್ಟಫಲತ್ವಾತ್ ದುರ್ಲಭಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೨ ॥
ಕಥಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಸಹಸ್ರೇಷು ಕಶ್ಚಿದ್ಯತತಿ ಸಿದ್ಧಯೇ ।
ಯತತಾಮಪಿ ಸಿದ್ಧಾನಾಂ ಕಶ್ಚಿನ್ಮಾಂ ವೇತ್ತಿ ತತ್ತ್ವತಃ ॥ ೩ ॥
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಸಹಸ್ರೇಷು ಅನೇಕೇಷು ಕಶ್ಚಿತ್ ಯತತಿ ಪ್ರಯತ್ನಂ ಕರೋತಿ ಸಿದ್ಧಯೇ ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮ್ । ತೇಷಾಂ ಯತತಾಮಪಿ ಸಿದ್ಧಾನಾಮ್ , ಸಿದ್ಧಾ ಏವ ಹಿ ತೇ ಯೇ ಮೋಕ್ಷಾಯ ಯತಂತೇ, ತೇಷಾಂ ಕಶ್ಚಿತ್ ಏವ ಹಿ ಮಾಂ ವೇತ್ತಿ ತತ್ತ್ವತಃ ಯಥಾವತ್ ॥ ೩ ॥
ಶ್ರೋತಾರಂ ಪ್ರರೋಚನೇನ ಅಭಿಮುಖೀಕೃತ್ಯಾಹ —
ಭೂಮಿರಾಪೋಽನಲೋ ವಾಯುಃ ಖಂ ಮನೋ ಬುದ್ಧಿರೇವ ಚ ।
ಅಹಂಕಾರ ಇತೀಯಂ ಮೇ ಭಿನ್ನಾ ಪ್ರಕೃತಿರಷ್ಟಧಾ ॥ ೪ ॥
ಭೂಮಿಃ ಇತಿ ಪೃಥಿವೀತನ್ಮಾತ್ರಮುಚ್ಯತೇ, ನ ಸ್ಥೂಲಾ, ‘ಭಿನ್ನಾ ಪ್ರಕೃತಿರಷ್ಟಧಾ’ ಇತಿ ವಚನಾತ್ । ತಥಾ ಅಬಾದಯೋಽಪಿ ತನ್ಮಾತ್ರಾಣ್ಯೇವ ಉಚ್ಯಂತೇ — ಆಪಃ ಅನಲಃ ವಾಯುಃ ಖಮ್ । ಮನಃ ಇತಿ ಮನಸಃ ಕಾರಣಮಹಂಕಾರೋ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಬುದ್ಧಿಃ ಇತಿ ಅಹಂಕಾರಕಾರಣಂ ಮಹತ್ತತ್ತ್ವಮ್ । ಅಹಂಕಾರಃ ಇತಿ ಅವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಮವ್ಯಕ್ತಮ್ । ಯಥಾ ವಿಷಸಂಯುಕ್ತಮನ್ನಂ ವಿಷಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ, ಏವಮಹಂಕಾರವಾಸನಾವತ್ ಅವ್ಯಕ್ತಂ ಮೂಲಕಾರಣಮಹಂಕಾರ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ, ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಾತ್ ಅಹಂಕಾರಸ್ಯ । ಅಹಂಕಾರ ಏವ ಹಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿಬೀಜಂ ದೃಷ್ಟಂ ಲೋಕೇ । ಇತೀಯಂ ಯಥೋಕ್ತಾ ಪ್ರಕೃತಿಃ ಮೇ ಮಮ ಐಶ್ವರೀ ಮಾಯಾಶಕ್ತಿಃ ಅಷ್ಟಧಾ ಭಿನ್ನಾ ಭೇದಮಾಗತಾ ॥ ೪ ॥
ಅಪರೇಯಮಿತಸ್ತ್ವನ್ಯಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಂ ವಿದ್ಧಿ ಮೇ ಪರಾಮ್ ।
ಜೀವಭೂತಾಂ ಮಹಾಬಾಹೋ ಯಯೇದಂ ಧಾರ್ಯತೇ ಜಗತ್ ॥ ೫ ॥
ಅಪರಾ ನ ಪರಾ ನಿಕೃಷ್ಟಾ ಅಶುದ್ಧಾ ಅನರ್ಥಕರೀ ಸಂಸಾರಬಂಧನಾತ್ಮಿಕಾ ಇಯಮ್ । ಇತಃ ಅಸ್ಯಾಃ ಯಥೋಕ್ತಾಯಾಃ ತು ಅನ್ಯಾಂ ವಿಶುದ್ಧಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಮಮ ಆತ್ಮಭೂತಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಮೇ ಪರಾಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾಂ ಜೀವಭೂತಾಂ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಲಕ್ಷಣಾಂ ಪ್ರಾಣಧಾರಣನಿಮಿತ್ತಭೂತಾಂ ಹೇ ಮಹಾಬಾಹೋ, ಯಯಾ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾ ಇದಂ ಧಾರ್ಯತೇ ಜಗತ್ ಅಂತಃ ಪ್ರವಿಷ್ಟಯಾ ॥ ೫ ॥
ಏತದ್ಯೋನೀನಿ ಭೂತಾನಿ ಸರ್ವಾಣೀತ್ಯುಪಧಾರಯ ।
ಅಹಂ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಜಗತಃ ಪ್ರಭವಃ ಪ್ರಲಯಸ್ತಥಾ ॥ ೬ ॥
ಏತದ್ಯೋನೀನಿ ಏತೇ ಪರಾಪರೇ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಲಕ್ಷಣೇ ಪ್ರಕೃತೀ ಯೋನಿಃ ಯೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ತಾನಿ ಏತದ್ಯೋನೀನಿ, ಭೂತಾನಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಇತಿ ಏವಮ್ ಉಪಧಾರಯ ಜಾನೀಹಿ । ಯಸ್ಮಾತ್ ಮಮ ಪ್ರಕೃತೀ ಯೋನಿಃ ಕಾರಣಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಮ್ , ಅತಃ ಅಹಂ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಸಮಸ್ತಸ್ಯ ಜಗತಃ ಪ್ರಭವಃ ಉತ್ಪತ್ತಿಃ ಪ್ರಲಯಃ ವಿನಾಶಃ ತಥಾ । ಪ್ರಕೃತಿದ್ವಯದ್ವಾರೇಣ ಅಹಂ ಸರ್ವಜ್ಞಃ ಈಶ್ವರಃ ಜಗತಃ ಕಾರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೬ ॥
ಯತಃ ತಸ್ಮಾತ್ —
ಮತ್ತಃ ಪರತರಂ ನಾನ್ಯತ್ಕಿಂಚಿದಸ್ತಿ ಧನಂಜಯ ।
ಮಯಿ ಸರ್ವಮಿದಂ ಪ್ರೋತಂ ಸೂತ್ರೇ ಮಣಿಗಣಾ ಇವ ॥ ೭ ॥
ಮತ್ತಃ ಪರಮೇಶ್ವರಾತ್ ಪರತರಮ್ ಅನ್ಯತ್ ಕಾರಣಾಂತರಂ ಕಿಂಚಿತ್ ನಾಸ್ತಿ ನ ವಿದ್ಯತೇ, ಅಹಮೇವ ಜಗತ್ಕಾರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ, ಹೇ ಧನಂಜಯ । ಯಸ್ಮಾದೇವಂ ತಸ್ಮಾತ್ ಮಯಿ ಪರಮೇಶ್ವರೇ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಸರ್ವಮಿದಂ ಜಗತ್ ಪ್ರೋತಂ ಅನುಸ್ಯೂತಮ್ ಅನುಗತಮ್ ಅನುವಿದ್ಧಂ ಗ್ರಥಿತಮಿತ್ಯರ್ಥ, ದೀರ್ಘತಂತುಷು ಪಟವತ್ , ಸೂತ್ರೇ ಚ ಮಣಿಗಣಾ ಇವ ॥ ೭ ॥
ಕೇನ ಕೇನ ಧರ್ಮೇಣ ವಿಶಿಷ್ಟೇ ತ್ವಯಿ ಸರ್ವಮಿದಂ ಪ್ರೋತಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ರಸೋಽಹಮಪ್ಸು ಕೌಂತೇಯ ಪ್ರಭಾಸ್ಮಿ ಶಶಿಸೂರ್ಯಯೋಃ ।
ಪ್ರಣವಃ ಸರ್ವವೇದೇಷು ಶಬ್ದಃ ಖೇ ಪೌರುಷಂ ನೃಷು ॥ ೮ ॥
ರಸಃ ಅಹಮ್ , ಅಪಾಂ ಯಃ ಸಾರಃ ಸ ರಸಃ, ತಸ್ಮಿನ್ ರಸಭೂತೇ ಮಯಿ ಆಪಃ ಪ್ರೋತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಏವಂ ಸರ್ವತ್ರ । ಯಥಾ ಅಹಮ್ ಅಪ್ಸು ರಸಃ, ಏವಂ ಪ್ರಭಾ ಅಸ್ಮಿ ಶಶಿಸೂರ್ಯಯೋಃ । ಪ್ರಣವಃ ಓಂಕಾರಃ ಸರ್ವವೇದೇಷು, ತಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಣವಭೂತೇ ಮಯಿ ಸರ್ವೇ ವೇದಾಃ ಪ್ರೋತಾಃ । ತಥಾ ಖೇ ಆಕಾಶೇ ಶಬ್ದಃ ಸಾರಭೂತಃ, ತಸ್ಮಿನ್ ಮಯಿ ಖಂ ಪ್ರೋತಮ್ । ತಥಾ ಪೌರುಷಂ ಪುರುಷಸ್ಯ ಭಾವಃ ಪೌರುಷಂ ಯತಃ ಪುಂಬುದ್ಧಿಃ ನೃಷು, ತಸ್ಮಿನ್ ಮಯಿ ಪುರುಷಾಃ ಪ್ರೋತಾಃ ॥ ೮ ॥
ಪುಣ್ಯೋ ಗಂಧಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ಚ
ತೇಜಶ್ಚಾಸ್ಮಿ ವಿಭಾವಸೌ ।
ಜೀವನಂ ಸರ್ವಭೂತೇಷು
ತಪಶ್ಚಾಸ್ಮಿ ತಪಸ್ವಿಷು ॥ ೯ ॥
ಪುಣ್ಯಃ ಸುರಭಿಃ ಗಂಧಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ಚ ಅಹಮ್ , ತಸ್ಮಿನ್ ಮಯಿ ಗಂಧಭೂತೇ ಪೃಥಿವೀ ಪ್ರೋತಾ । ಪುಣ್ಯತ್ವಂ ಗಂಧಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವತ ಏವ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ದರ್ಶಿತಮ್ ಅಬಾದಿಷು ರಸಾದೇಃ ಪುಣ್ಯತ್ವೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಅಪುಣ್ಯತ್ವಂ ತು ಗಂಧಾದೀನಾಮ್ ಅವಿದ್ಯಾಧರ್ಮಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಂ ಸಂಸಾರಿಣಾಂ ಭೂತವಿಶೇಷಸಂಸರ್ಗನಿಮಿತ್ತಂ ಭವತಿ । ತೇಜಶ್ಚ ದೀಪ್ತಿಶ್ಚ ಅಸ್ಮಿ ವಿಭಾವಸೌ ಅಗ್ನೌ । ತಥಾ ಜೀವನಂ ಸರ್ವಭೂತೇಷು, ಯೇನ ಜೀವಂತಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ತತ್ ಜೀವನಮ್ । ತಪಶ್ಚ ಅಸ್ಮಿ ತಪಸ್ವಿಷು, ತಸ್ಮಿನ್ ತಪಸಿ ಮಯಿ ತಪಸ್ವಿನಃ ಪ್ರೋತಾಃ ॥ ೯ ॥
ಬೀಜಂ ಮಾಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಪಾರ್ಥ ಸನಾತನಮ್ ।
ಬುದ್ಧಿರ್ಬುದ್ಧಿಮತಾಮಸ್ಮಿ ತೇಜಸ್ತೇಜಸ್ವಿನಾಮಹಮ್ ॥ ೧೦ ॥
ಬೀಜಂ ಪ್ರರೋಹಕಾರಣಂ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಹೇ ಪಾರ್ಥ ಸನಾತನಂ ಚಿರಂತನಮ್ । ಕಿಂಚ, ಬುದ್ಧಿಃ ವಿವೇಕಶಕ್ತಿಃ ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಮತಾಂ ವಿವೇಕಶಕ್ತಿಮತಾಮ್ ಅಸ್ಮಿ, ತೇಜಃ ಪ್ರಾಗಲ್ಭ್ಯಂ ತದ್ವತಾಂ ತೇಜಸ್ವಿನಾಮ್ ಅಹಮ್ ॥ ೧೦ ॥
ಬಲಂ ಬಲವತಾಂ ಚಾಹಂ ಕಾಮರಾಗವಿವರ್ಜಿತಮ್ ।
ಧರ್ಮಾವಿರುದ್ಧೋ ಭೂತೇಷು ಕಾಮೋಽಸ್ಮಿ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೧೧ ॥
ಬಲಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ಓಜೋ ಬಲವತಾಮ್ ಅಹಮ್ , ತಚ್ಚ ಬಲಂ ಕಾಮರಾಗವಿವರ್ಜಿತಮ್ , ಕಾಮಶ್ಚ ರಾಗಶ್ಚ ಕಾಮರಾಗೌ — ಕಾಮಃ ತೃಷ್ಣಾ ಅಸಂನಿಕೃಷ್ಟೇಷು ವಿಷಯೇಷು, ರಾಗೋ ರಂಜನಾ ಪ್ರಾಪ್ತೇಷು ವಿಷಯೇಷು — ತಾಭ್ಯಾಂ ಕಾಮರಾಗಾಭ್ಯಾಂ ವಿವರ್ಜಿತಂ ದೇಹಾದಿಧಾರಣಮಾತ್ರಾರ್ಥಂ ಬಲಂ ಸತ್ತ್ವಮಹಮಸ್ಮಿ ; ನ ತು ಯತ್ಸಂಸಾರಿಣಾಂ ತೃಷ್ಣಾರಾಗಕಾರಣಮ್ । ಕಿಂಚ — ಧರ್ಮಾವಿರುದ್ಧಃ ಧರ್ಮೇಣ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೇನ ಅವಿರುದ್ಧೋ ಯಃ ಪ್ರಾಣಿಷು ಭೂತೇಷು ಕಾಮಃ, ಯಥಾ ದೇಹಧಾರಣಮಾತ್ರಾದ್ಯರ್ಥಃ ಅಶನಪಾನಾದಿವಿಷಯಃ, ಸ ಕಾಮಃ ಅಸ್ಮಿ ಹೇ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೧೧ ॥
ಕಿಂಚ —
ಯೇ ಚೈವ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾ ಭಾವಾ ರಾಜಸಾಸ್ತಮಸಾಶ್ಚ ಯೇ ।
ಮತ್ತ ಏವೇತಿ ತಾನ್ವಿದ್ಧಿ ನ ತ್ವಹಂ ತೇಷು ತೇ ಮಯಿ ॥ ೧೨ ॥
ಯೇ ಚೈವ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾಃ ಸತ್ತ್ವನಿರ್ವೃತ್ತಾಃ ಭಾವಾಃ ಪದಾರ್ಥಾಃ, ರಾಜಸಾಃ ರಜೋನಿರ್ವೃತ್ತಾಃ, ತಾಮಸಾಃ ತಮೋನಿರ್ವೃತ್ತಾಶ್ಚ, ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಸ್ವಕರ್ಮವಶಾತ್ ಜಾಯಂತೇ ಭಾವಾಃ, ತಾನ್ ಮತ್ತ ಏವ ಜಾಯಮಾನಾನ್ ಇತಿ ಏವಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಾನ್ ಸಮಸ್ತಾನೇವ । ಯದ್ಯಪಿ ತೇ ಮತ್ತಃ ಜಾಯಂತೇ, ತಥಾಪಿ ನ ತು ಅಹಂ ತೇಷು ತದಧೀನಃ ತದ್ವಶಃ, ಯಥಾ ಸಂಸಾರಿಣಃ । ತೇ ಪುನಃ ಮಯಿ ಮದ್ವಶಾಃ ಮದಧೀನಾಃ ॥ ೧೨ ॥
ಏವಂಭೂತಮಪಿ ಪರಮೇಶ್ವರಂ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧಬುದ್ಧಮುಕ್ತಸ್ವಭಾವಂ ಸರ್ವಭೂತಾತ್ಮಾನಂ ನಿರ್ಗುಣಂ ಸಂಸಾರದೋಷಬೀಜಪ್ರದಾಹಕಾರಣಂ ಮಾಂ ನಾಭಿಜಾನಾತಿ ಜಗತ್ ಇತಿ ಅನುಕ್ರೋಶಂ ದರ್ಶಯತಿ ಭಗವಾನ್ । ತಚ್ಚ ಕಿಂನಿಮಿತ್ತಂ ಜಗತಃ ಅಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ತ್ರಿಭಿರ್ಗುಣಮಯೈರ್ಭಾವೈರೇಭಿಃ ಸರ್ವಮಿದಂ ಜಗತ್ ।
ಮೋಹಿತಂ ನಾಭಿಜಾನಾತಿ ಮಾಮೇಭ್ಯಃ ಪರಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೧೩ ॥
ತ್ರಿಭಿಃ ಗುಣಮಯೈಃ ಗುಣವಿಕಾರೈಃ ರಾಗದ್ವೇಷಮೋಹಾದಿಪ್ರಕಾರೈಃ ಭಾವೈಃ ಪದಾರ್ಥೈಃ ಏಭಿಃ ಯಥೋಕ್ತೈಃ ಸರ್ವಮ್ ಇದಂ ಪ್ರಾಣಿಜಾತಂ ಜಗತ್ ಮೋಹಿತಮ್ ಅವಿವೇಕಿತಾಮಾಪಾದಿತಂ ಸತ್ ನ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಮಾಮ್ , ಏಭ್ಯಃ ಯಥೋಕ್ತೇಭ್ಯಃ ಗುಣೇಭ್ಯಃ ಪರಂ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ವಿಲಕ್ಷಣಂ ಚ ಅವ್ಯಯಂ ವ್ಯಯರಹಿತಂ ಜನ್ಮಾದಿಸರ್ವಭಾವವಿಕಾರವರ್ಜಿತಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೩ ॥
ಕಥಂ ಪುನಃ ದೈವೀಮ್ ಏತಾಂ ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಿಕಾಂ ವೈಷ್ಣವೀಂ ಮಾಯಾಮತಿಕ್ರಾಮತಿ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ದೈವೀ ಹ್ಯೇಷಾ ಗುಣಮಯೀ ಮಮ ಮಾಯಾ ದುರತ್ಯಯಾ ।
ಮಾಮೇವ ಯೇ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ಮಾಯಾಮೇತಾಂ ತರಂತಿ ತೇ ॥ ೧೪ ॥
ದೈವೀ ದೇವಸ್ಯ ಮಮ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ವಿಷ್ಣೋಃ ಸ್ವಭಾವಭೂತಾ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಏಷಾ ಯಥೋಕ್ತಾ ಗುಣಮಯೀ ಮಮ ಮಾಯಾ ದುರತ್ಯಯಾ ದುಃಖೇನ ಅತ್ಯಯಃ ಅತಿಕ್ರಮಣಂ ಯಸ್ಯಾಃ ಸಾ ದುರತ್ಯಯಾ । ತತ್ರ ಏವಂ ಸತಿ ಸರ್ವಧರ್ಮಾನ್ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಮಾಮೇವ ಮಾಯಾವಿನಂ ಸ್ವಾತ್ಮಭೂತಂ ಸರ್ವಾತ್ಮನಾ ಯೇ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ತೇ ಮಾಯಾಮ್ ಏತಾಂ ಸರ್ವಭೂತಮೋಹಿನೀಂ ತರಂತಿ ಅತಿಕ್ರಾಮಂತಿ ; ತೇ ಸಂಸಾರಬಂಧನಾತ್ ಮುಚ್ಯಂತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೪ ॥
ಯದಿ ತ್ವಾಂ ಪ್ರಪನ್ನಾಃ ಮಾಯಾಮೇತಾಂ ತರಂತಿ, ಕಸ್ಮಾತ್ ತ್ವಾಮೇವ ಸರ್ವೇ ನ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ನ ಮಾಂ ದುಷ್ಕೃತಿನೋ ಮೂಢಾಃ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ನರಾಧಮಾಃ ।
ಮಾಯಯಾಪಹೃತಜ್ಞಾನಾ ಆಸುರಂ ಭಾವಮಾಶ್ರಿತಾಃ ॥ ೧೫ ॥
ನ ಮಾಂ ಪರಮೇಶ್ವರಂ ನಾರಾಯಣಂ ದುಷ್ಕೃತಿನಃ ಪಾಪಕಾರಿಣಃ ಮೂಢಾಃ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ನರಾಧಮಾಃ ನರಾಣಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಅಧಮಾಃ ನಿಕೃಷ್ಟಾಃ । ತೇ ಚ ಮಾಯಯಾ ಅಪಹೃತಜ್ಞಾನಾಃ ಸಂಮುಷಿತಜ್ಞಾನಾಃ ಆಸುರಂ ಭಾವಂ ಹಿಂಸಾನೃತಾದಿಲಕ್ಷಣಮ್ ಆಶ್ರಿತಾಃ ॥ ೧೫ ॥
ಯೇ ಪುನರ್ನರೋತ್ತಮಾಃ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಾಣಃ —
ಚತುರ್ವಿಧಾ ಭಜಂತೇ ಮಾಂ ಜನಾಃ ಸುಕೃತಿನೋಽರ್ಜುನ ।
ಆರ್ತೋ ಜಿಜ್ಞಾಸುರರ್ಥಾರ್ಥೀ ಜ್ಞಾನೀ ಚ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೧೬ ॥
ಚತುರ್ವಿಧಾಃ ಚತುಃಪ್ರಕಾರಾಃ ಭಜಂತೇ ಸೇವಂತೇ ಮಾಂ ಜನಾಃ ಸುಕೃತಿನಃ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಾಣಃ ಹೇ ಅರ್ಜುನ । ಆರ್ತಃ ಆರ್ತಿಪರಿಗೃಹೀತಃ ತಸ್ಕರವ್ಯಾಘ್ರರೋಗಾದಿನಾ ಅಭಿಭೂತಃ ಆಪನ್ನಃ, ಜಿಜ್ಞಾಸುಃ ಭಗವತ್ತತ್ತ್ವಂ ಜ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛತಿ ಯಃ, ಅರ್ಥಾರ್ಥೀ ಧನಕಾಮಃ, ಜ್ಞಾನೀ ವಿಷ್ಣೋಃ ತತ್ತ್ವವಿಚ್ಚ ಹೇ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೧೬ ॥
ತೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನೀ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತ ಏಕಭಕ್ತಿರ್ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಿಯೋ ಹಿ ಜ್ಞಾನಿನೋಽತ್ಯರ್ಥಮಹಂ ಸ ಚ ಮಮ ಪ್ರಿಯಃ ॥ ೧೭ ॥
ತೇಷಾಂ ಚತುರ್ಣಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಜ್ಞಾನೀ ತತ್ತ್ವವಿತ್ ತತ್ವವಿತ್ತ್ವಾತ್ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಃ ಭವತಿ ಏಕಭಕ್ತಿಶ್ಚ, ಅನ್ಯಸ್ಯ ಭಜನೀಯಸ್ಯ ಅದರ್ಶನಾತ್ ; ಅತಃ ಸ ಏಕಭಕ್ತಿಃ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ವಿಶೇಷಮ್ ಆಧಿಕ್ಯಮ್ ಆಪದ್ಯತೇ, ಅತಿರಿಚ್ಯತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಿಯೋ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಅಹಮ್ ಆತ್ಮಾ ಜ್ಞಾನಿನಃ, ಅತಃ ತಸ್ಯ ಅಹಮ್ ಅತ್ಯರ್ಥಂ ಪ್ರಿಯಃ ; ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಹಿ ಲೋಕೇ ‘ಆತ್ಮಾ ಪ್ರಿಯೋ ಭವತಿ’ ಇತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ಜ್ಞಾನಿನಃ ಆತ್ಮತ್ವಾತ್ ವಾಸುದೇವಃ ಪ್ರಿಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ ಚ ಜ್ಞಾನೀ ಮಮ ವಾಸುದೇವಸ್ಯ ಆತ್ಮೈವೇತಿ ಮಮ ಅತ್ಯರ್ಥಂ ಪ್ರಿಯಃ ॥ ೧೭ ॥
ನ ತರ್ಹಿ ಆರ್ತಾದಯಃ ತ್ರಯಃ ವಾಸುದೇವಸ್ಯ ಪ್ರಿಯಾಃ ? ನ ; ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ? —
ಉದಾರಾಃ ಸರ್ವ ಏವೈತೇ
ಜ್ಞಾನೀ ತ್ವಾತ್ಮೈವ ಮೇ ಮತಮ್ ।
ಆಸ್ಥಿತಃ ಸ ಹಿ ಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ
ಮಾಮೇವಾನುತ್ತಮಾಂ ಗತಿಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ಉದಾರಾಃ ಉತ್ಕೃಷ್ಟಾಃ ಸರ್ವ ಏವ ಏತೇ, ತ್ರಯೋಽಪಿ ಮಮ ಪ್ರಿಯಾ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಹಿ ಕಶ್ಚಿತ್ ಮದ್ಭಕ್ತಃ ಮಮ ವಾಸುದೇವಸ್ಯ ಅಪ್ರಿಯಃ ಭವತಿ । ಜ್ಞಾನೀ ತು ಅತ್ಯರ್ಥಂ ಪ್ರಿಯೋ ಭವತೀತಿ ವಿಶೇಷಃ । ತತ್ ಕಸ್ಮಾತ್ ಇತ್ಯತ ಆಹ — ಜ್ಞಾನೀ ತು ಆತ್ಮೈವ ನ ಅನ್ಯೋ ಮತ್ತಃ ಇತಿ ಮೇ ಮಮ ಮತಂ ನಿಶ್ಚಯಃ । ಆಸ್ಥಿತಃ ಆರೋಢುಂ ಪ್ರವೃತ್ತಃ ಸಃ ಜ್ಞಾನೀ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ‘ಅಹಮೇವ ಭಗವಾನ್ ವಾಸುದೇವಃ ನ ಅನ್ಯೋಽಸ್ಮಿ’ ಇತ್ಯೇವಂ ಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಃ ಸನ್ ಮಾಮೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಗಂತವ್ಯಮ್ ಅನುತ್ತಮಾಂ ಗಂತುಂ ಪ್ರವೃತ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೮ ॥
ಜ್ಞಾನೀ ಪುನರಪಿ ಸ್ತೂಯತೇ —
ಬಹೂನಾಂ ಜನ್ಮನಾಮಂತೇ ಜ್ಞಾನವಾನ್ಮಾಂ ಪ್ರಪದ್ಯತೇ ।
ವಾಸುದೇವಃ ಸರ್ವಮಿತಿ ಸ ಮಹಾತ್ಮಾ ಸುದುರ್ಲಭಃ ॥ ೧೯ ॥
ಬಹೂನಾಂ ಜನ್ಮನಾಂ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಸಂಸ್ಕಾರಾಶ್ರಯಾಣಾಮ್ ಅಂತೇ ಸಮಾಪ್ತೌ ಜ್ಞಾನವಾನ್ ಪ್ರಾಪ್ತಪರಿಪಾಕಜ್ಞಾನಃ ಮಾಂ ವಾಸುದೇವಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಃ ಪ್ರಪದ್ಯತೇ ।
ಕಥಮ್ ?
ವಾಸುದೇವಃ ಸರ್ವಮ್ ಇತಿ ।
ಯಃ ಏವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಮಾಂ ನಾರಾಯಣಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ,
ಸಃ ಮಹಾತ್ಮಾ ;
ನ ತತ್ಸಮಃ ಅನ್ಯಃ ಅಸ್ತಿ,
ಅಧಿಕೋ ವಾ ।
ಅತಃ ಸುದುರ್ಲಭಃ,
‘ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಸಹಸ್ರೇಷು’ (ಭ. ಗೀ. ೭ । ೩) ಇತಿ ಹಿ ಉಕ್ತಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ಆತ್ಮೈವ ಸರ್ವೋ ವಾಸುದೇವ ಇತ್ಯೇವಮಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಕಾರಣಮುಚ್ಯತೇ —
ಕಾಮೈಸ್ತೈಸ್ತೈರ್ಹೃತಜ್ಞಾನಾಃ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇಽನ್ಯದೇವತಾಃ ।
ತಂ ತಂ ನಿಯಮಮಾಸ್ಥಾಯ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾ ನಿಯತಾಃ ಸ್ವಯಾ ॥ ೨೦ ॥
ಕಾಮೈಃ ತೈಸ್ತೈಃ ಪುತ್ರಪಶುಸ್ವರ್ಗಾದಿವಿಷಯೈಃ ಹೃತಜ್ಞಾನಾಃ ಅಪಹೃತವಿವೇಕವಿಜ್ಞಾನಾಃ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ಅನ್ಯದೇವತಾಃ ಪ್ರಾಪ್ನುವಂತಿ ವಾಸುದೇವಾತ್ ಆತ್ಮನಃ ಅನ್ಯಾಃ ದೇವತಾಃ ; ತಂ ತಂ ನಿಯಮಂ ದೇವತಾರಾಧನೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಯೋ ಯೋ ನಿಯಮಃ ತಂ ತಮ್ ಆಸ್ಥಾಯ ಆಶ್ರಿತ್ಯ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾ ಸ್ವಭಾವೇನ ಜನ್ಮಾಂತರಾರ್ಜಿತಸಂಸ್ಕಾರವಿಶೇಷೇಣ ನಿಯತಾಃ ನಿಯಮಿತಾಃ ಸ್ವಯಾ ಆತ್ಮೀಯಯಾ ॥ ೨೦ ॥
ತೇಷಾಂ ಚ ಕಾಮೀನಾಮ್ —
ಯೋ ಯೋ ಯಾಂ ಯಾಂ ತನುಂ ಭಕ್ತಃ ಶ್ರದ್ಧಯಾರ್ಚಿತುಮಿಚ್ಛತಿ ।
ತಸ್ಯ ತಸ್ಯಾಚಲಾಂ ಶ್ರದ್ಧಾಂ ತಾಮೇವ ವಿದಧಾಮ್ಯಹಮ್ ॥ ೨೧ ॥
ಯಃ ಯಃ ಕಾಮೀ ಯಾಂ ಯಾಂ ದೇವತಾತನುಂ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಸಂಯುಕ್ತಃ ಭಕ್ತಶ್ಚ ಸನ್ ಅರ್ಚಿತುಂ ಪೂಜಯಿತುಮ್ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಕಾಮಿನಃ ಅಚಲಾಂ ಸ್ಥಿರಾಂ ಶ್ರದ್ಧಾಂ ತಾಮೇವ ವಿದಧಾಮಿ ಸ್ಥಿರೀಕರೋಮಿ ॥ ೨೧ ॥
ಯಯೈವ ಪೂರ್ವಂ ಪ್ರವೃತ್ತಃ ಸ್ವಭಾವತೋ ಯಃ ಯಾಂ ದೇವತಾತನುಂ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅರ್ಚಿತುಮ್ ಇಚ್ಛತಿ —
ಸ ತಯಾ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯುಕ್ತಸ್ತಸ್ಯಾ ರಾಧನಮೀಹತೇ ।
ಲಭತೇ ಚ ತತಃ ಕಾಮಾನ್ಮಯೈವ ವಿಹಿತಾನ್ಹಿ ತಾನ್ ॥ ೨೨ ॥
ಸ ತಯಾ ಮದ್ವಿಹಿತಯಾ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯುಕ್ತಃ ಸನ್ ತಸ್ಯಾಃ ದೇವತಾತನ್ವಾಃ ರಾಧನಮ್ ಆರಾಧನಮ್ ಈಹತೇ ಚೇಷ್ಟತೇ । ಲಭತೇ ಚ ತತಃ ತಸ್ಯಾಃ ಆರಾಧಿತಾಯಾಃ ದೇವತಾತನ್ವಾಃ ಕಾಮಾನ್ ಈಪ್ಸಿತಾನ್ ಮಯೈವ ಪರಮೇಶ್ವರೇಣ ಸರ್ವಜ್ಞೇನ ಕರ್ಮಫಲವಿಭಾಗಜ್ಞತಯಾ ವಿಹಿತಾನ್ ನಿರ್ಮಿತಾನ್ ತಾನ್ , ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ತೇ ಭಗವತಾ ವಿಹಿತಾಃ ಕಾಮಾಃ ತಸ್ಮಾತ್ ತಾನ್ ಅವಶ್ಯಂ ಲಭತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ‘ಹಿತಾನ್’ ಇತಿ ಪದಚ್ಛೇದೇ ಹಿತತ್ವಂ ಕಾಮಾನಾಮುಪಚರಿತಂ ಕಲ್ಪ್ಯಮ್ ; ನ ಹಿ ಕಾಮಾ ಹಿತಾಃ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ॥ ೨೨ ॥
ಯಸ್ಮಾತ್ ಅಂತವತ್ಸಾಧನವ್ಯಾಪಾರಾ ಅವಿವೇಕಿನಃ ಕಾಮಿನಶ್ಚ ತೇ, ಅತಃ —
ಅಂತವತ್ತು ಫಲಂ ತೇಷಾಂ
ತದ್ಭವತ್ಯಲ್ಪಮೇಧಸಾಮ್ ।
ದೇವಾಂದೇವಯಜೋ ಯಾಂತಿ
ಮದ್ಭಕ್ತಾ ಯಾಂತಿ ಮಾಮಪಿ ॥ ೨೩ ॥
ಅಂತವತ್ ವಿನಾಶಿ ತು ಫಲಂ ತೇಷಾಂ ತತ್ ಭವತಿ ಅಲ್ಪಮೇಧಸಾಂ ಅಲ್ಪಪ್ರಜ್ಞಾನಾಮ್ । ದೇವಾಂದೇವಯಜೋ ಯಾಂತಿ ದೇವಾನ್ ಯಜಂತ ಇತಿ ದೇವಯಜಃ, ತೇ ದೇವಾನ್ ಯಾಂತಿ, ಮದ್ಭಕ್ತಾ ಯಾಂತಿ ಮಾಮಪಿ । ಏವಂ ಸಮಾನೇ ಅಪಿ ಆಯಾಸೇ ಮಾಮೇವ ನ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ಅನಂತಫಲಾಯ, ಅಹೋ ಖಲು ಕಷ್ಟಂ ವರ್ತಂತೇ, ಇತ್ಯನುಕ್ರೋಶಂ ದರ್ಶಯತಿ ಭಗವಾನ್ ॥ ೨೩ ॥
ಕಿಂನಿಮಿತ್ತಂ ಮಾಮೇವ ನ ಪ್ರಪದ್ಯಂತೇ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ಅವ್ಯಕ್ತಂ ವ್ಯಕ್ತಿಮಾಪನ್ನಂ ಮನ್ಯಂತೇ ಮಾಮಬುದ್ಧಯಃ ।
ಪರಂ ಭಾವಮಜಾನಂತೋ ಮಮಾವ್ಯಯಮನುತ್ತಮಮ್ ॥ ೨೪ ॥
ಅವ್ಯಕ್ತಮ್ ಅಪ್ರಕಾಶಂ ವ್ಯಕ್ತಿಮ್ ಆಪನ್ನಂ ಪ್ರಕಾಶಂ ಗತಮ್ ಇದಾನೀಂ ಮನ್ಯಂತೇ ಮಾಂ ನಿತ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧಮೀಶ್ವರಮಪಿ ಸಂತಮ್ ಅಬುದ್ಧಯಃ ಅವಿವೇಕಿನಃ ಪರಂ ಭಾವಂ ಪರಮಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಮ್ ಅಜಾನಂತಃ ಅವಿವೇಕಿನಃ ಮಮ ಅವ್ಯಯಂ ವ್ಯಯರಹಿತಮ್ ಅನುತ್ತಮಂ ನಿರತಿಶಯಂ ಮದೀಯಂ ಭಾವಮಜಾನಂತಃ ಮನ್ಯಂತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೪ ॥
ತದಜ್ಞಾನಂ ಕಿಂನಿಮಿತ್ತಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ನಾಹಂ ಪ್ರಕಾಶಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಯೋಗಮಾಯಾಸಮಾವೃತಃ ।
ಮೂಢೋಽಯಂ ನಾಭಿಜಾನಾತಿ ಲೋಕೋ ಮಾಮಜಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೨೫ ॥
ನ ಅಹಂ ಪ್ರಕಾಶಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ, ಕೇಷಾಂಚಿದೇವ ಮದ್ಭಕ್ತಾನಾಂ ಪ್ರಕಾಶಃ ಅಹಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಯೋಗಮಾಯಾಸಮಾವೃತಃ ಯೋಗಃ ಗುಣಾನಾಂ ಯುಕ್ತಿಃ ಘಟನಂ ಸೈವ ಮಾಯಾ ಯೋಗಮಾಯಾ, ತಯಾ ಯೋಗಮಾಯಯಾ ಸಮಾವೃತಃ, ಸಂಛನ್ನಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ ಏವ ಮೂಢೋ ಲೋಕಃ ಅಯಂ ನ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಮಾಮ್ ಅಜಮ್ ಅವ್ಯಯಮ್ ॥
ಯಯಾ ಯೋಗಮಾಯಯಾ ಸಮಾವೃತಂ ಮಾಂ ಲೋಕಃ ನಾಭಿಜಾನಾತಿ, ನಾಸೌ ಯೋಗಮಾಯಾ ಮದೀಯಾ ಸತೀ ಮಮ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಮಾಯಾವಿನೋ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿಬಧ್ನಾತಿ, ಯಥಾ ಅನ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಮಾಯಾವಿನಃ ಮಾಯಾಜ್ಞಾನಂ ತದ್ವತ್ ॥ ೨೫ ॥
ಯತಃ ಏವಮ್ , ಅತಃ —
ವೇದಾಹಂ ಸಮತೀತಾನಿ ವರ್ತಮಾನಾನಿ ಚಾರ್ಜುನ ।
ಭವಿಷ್ಯಾಣಿ ಚ ಭೂತಾನಿ ಮಾಂ ತು ವೇದ ನ ಕಶ್ಚನ ॥ ೨೬ ॥
ಅಹಂ ತು ವೇದ ಜಾನೇ ಸಮತೀತಾನಿ ಸಮತಿಕ್ರಾಂತಾನಿ ಭೂತಾನಿ, ವರ್ತಮಾನಾನಿ ಚ ಅರ್ಜುನ, ಭವಿಷ್ಯಾಣಿ ಚ ಭೂತಾನಿ ವೇದ ಅಹಮ್ । ಮಾಂ ತು ವೇದ ನ ಕಶ್ಚನ ಮದ್ಭಕ್ತಂ ಮಚ್ಛರಣಮ್ ಏಕಂ ಮುಕ್ತ್ವಾ ; ಮತ್ತತ್ತ್ವವೇದನಾಭಾವಾದೇವ ನ ಮಾಂ ಭಜತೇ ॥ ೨೬ ॥
ಕೇನ ಪುನಃ ಮತ್ತತ್ತ್ವವೇದನಪ್ರತಿಬಂಧೇನ ಪ್ರತಿಬದ್ಧಾನಿ ಸಂತಿ ಜಾಯಮಾನಾನಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಮಾಂ ನ ವಿದಂತಿ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಿದಮಾಹ —
ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ಭಾರತ ।
ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಂ ಸರ್ಗೇ ಯಾಂತಿ ಪರಂತಪ ॥ ೨೭ ॥
ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ಇಚ್ಛಾ ಚ ದ್ವೇಷಶ್ಚ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ತಾಭ್ಯಾಂ ಸಮುತ್ತಿಷ್ಠತೀತಿ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥಃ ತೇನ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ । ಕೇನೇತಿ ವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಿದಮಾಹ — ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ದ್ವಂದ್ವನಿಮಿತ್ತಃ ಮೋಹಃ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹಃ ತೇನ । ತಾವೇವ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ಶೀತೋಷ್ಣವತ್ ಪರಸ್ಪರವಿರುದ್ಧೌ ಸುಖದುಃಖತದ್ಧೇತುವಿಷಯೌ ಯಥಾಕಾಲಂ ಸರ್ವಭೂತೈಃ ಸಂಬಧ್ಯಮಾನೌ ದ್ವಂದ್ವಶಬ್ದೇನ ಅಭಿಧೀಯೇತೇ । ಯತ್ರ ಯದಾ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷೌ ಸುಖದುಃಖತದ್ಧೇತುಸಂಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ಲಬ್ಧಾತ್ಮಕೌ ಭವತಃ, ತದಾ ತೌ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಜ್ಞಾಯಾಃ ಸ್ವವಶಾಪಾದನದ್ವಾರೇಣ ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ಮತತ್ತ್ವವಿಷಯಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕಾರಣಂ ಮೋಹಂ ಜನಯತಃ । ನ ಹಿ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷದೋಷವಶೀಕೃತಚಿತ್ತಸ್ಯ ಯಥಾಭೂತಾರ್ಥವಿಷಯಜ್ಞಾನಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಬಹಿರಪಿ ; ಕಿಮು ವಕ್ತವ್ಯಂ ತಾಭ್ಯಾಮಾವಿಷ್ಟಬುದ್ಧೇಃ ಸಂಮೂಢಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಬಹುಪ್ರತಿಬಂಧೇ ಜ್ಞಾನಂ ನೋತ್ಪದ್ಯತ ಇತಿ । ಅತಃ ತೇನ ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಸಮುತ್ಥೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ, ಭಾರತ ಭರತಾನ್ವಯಜ, ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಿತಾನಿ ಸಂತಿ ಸಂಮೋಹಂ ಸಂಮೂಢತಾಂ ಸರ್ಗೇ ಜನ್ಮನಿ, ಉತ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಇತ್ಯೇತತ್ , ಯಾಂತಿ ಗಚ್ಛಂತಿ ಹೇ ಪರಂತಪ । ಮೋಹವಶಾನ್ಯೇವ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಜಾಯಮಾನಾನಿ ಜಾಯಂತೇ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಯತಃ ಏವಮ್ , ಅತಃ ತೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ಪ್ರತಿಬದ್ಧಪ್ರಜ್ಞಾನಾನಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸಂಮೋಹಿತಾನಿ ಮಾಮಾತ್ಮಭೂತಂ ನ ಜಾನಂತಿ ; ಅತ ಏವ ಆತ್ಮಭಾವೇ ಮಾಂ ನ ಭಜಂತೇ ॥ ೨೭ ॥
ಕೇ ಪುನಃ ಅನೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ನಿರ್ಮುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃ ತ್ವಾಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಮಾತ್ಮಭಾವೇನ ಭಜಂತೇ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ದರ್ಶಿತುಮ್ ಉಚ್ಯತೇ —
ಯೇಷಾಂ ತ್ವಂತಗತಂ ಪಾಪಂ
ಜನಾನಾಂ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಣಾಮ್ ।
ತೇ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹನಿರ್ಮುಕ್ತಾ
ಭಜಂತೇ ಮಾಂ ದೃಢವ್ರತಾಃ ॥ ೨೮ ॥
ಯೇಷಾಂ ತು ಪುನಃ ಅಂತಗತಂ ಸಮಾಪ್ತಪ್ರಾಯಂ ಕ್ಷೀಣಂ ಪಾಪಂ ಜನಾನಾಂ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಪುಣ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಯೇಷಾಂ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ವಿದ್ಯತೇ ತೇ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಾಣಃ ತೇಷಾಂ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಣಾಮ್ , ತೇ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹನಿರ್ಮುಕ್ತಾಃ ಯಥೋಕ್ತೇನ ದ್ವಂದ್ವಮೋಹೇನ ನಿರ್ಮುಕ್ತಾಃ ಭಜಂತೇ ಮಾಂ ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ದೃಢವ್ರತಾಃ । ‘ಏವಮೇವ ಪರಮಾರ್ಥತತ್ತ್ವಂ ನಾನ್ಯಥಾ’ ಇತ್ಯೇವಂ ಸರ್ವಪರಿತ್ಯಾಗವ್ರತೇನ ನಿಶ್ಚಿತವಿಜ್ಞಾನಾಃ ದೃಢವ್ರತಾಃ ಉಚ್ಯಂತೇ ॥ ೨೮ ॥
ತೇ ಕಿಮರ್ಥಂ ಭಜಂತೇ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ಜರಾಮರಣಮೋಕ್ಷಾಯ ಮಾಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಯತಂತಿ ಯೇ ।
ತೇ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ವಿದುಃ ಕೃತ್ಸ್ನಮಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಕರ್ಮ ಚಾಖಿಲಮ್ ॥ ೨೯ ॥
ಜರಾಮರಣಮೋಕ್ಷಾಯ ಜರಾಮರಣಯೋಃ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥಂ ಮಾಂ ಪರಮೇಶ್ವರಮ್ ಆಶ್ರಿತ್ಯ ಮತ್ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಾಃ ಸಂತಃ ಯತಂತಿ ಪ್ರಯತಂತೇ ಯೇ, ತೇ ಯತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಂ ತತ್ ವಿದುಃ ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಸಮಸ್ತಮ್ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮವಿಷಯಂ ವಸ್ತು ತತ್ ವಿದುಃ, ಕರ್ಮ ಚ ಅಖಿಲಂ ಸಮಸ್ತಂ ವಿದುಃ ॥ ೨೯ ॥
ಸಾಧಿಭೂತಾಧಿದೈವಂ ಮಾಂ ಸಾಧಿಯಜ್ಞಂ ಚ ಯೇ ವಿದುಃ ।
ಪ್ರಯಾಣಕಾಲೇಽಪಿ ಚ ಮಾಂ ತೇ ವಿದುರ್ಯುಕ್ತಚೇತಸಃ ॥ ೩೦ ॥
ಸಾಧಿಭೂತಾಧಿದೈವಮ್ ಅಧಿಭೂತಂ ಚ ಅಧಿದೈವಂ ಚ ಅಧಿಭೂತಾಧಿದೈವಮ್ , ಸಹ ಅಧಿಭೂತಾಧಿದೈವೇನ ವರ್ತತೇ ಇತಿ ಸಾಧಿಭೂತಾಧಿದೈವಂ ಚ ಮಾಂ ಯೇ ವಿದುಃ, ಸಾಧಿಯಜ್ಞಂ ಚ ಸಹ ಅಧಿಯಜ್ಞೇನ ಸಾಧಿಯಜ್ಞಂ ಯೇ ವಿದುಃ, ಪ್ರಯಾಣಕಾಲೇ ಮರಣಕಾಲೇ ಅಪಿ ಚ ಮಾಂ ತೇ ವಿದುಃ ಯುಕ್ತಚೇತಸಃ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತಾ ಇತಿ ॥ ೩೦ ॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಮತ್ಪರಮಹಂಸಪರಿವಾರಜಕಾಚಾರ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಗೋವಿಂದಭಗವತ್ಪೂಜಯಪಾದಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರಭಗವತಃ ಕೃತೌ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಸಪ್ತಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥