ಸಪ್ತದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ —
ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ
ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ ।
ತೇಷಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ
ಸತ್ತ್ವಮಾಹೋ ರಜಸ್ತಮಃ ॥ ೧ ॥
ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಅವಿಶೇಷಿತಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಾನಂ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಶಾಸ್ತ್ರಚೋದನಾಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಸಂಯುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃ — ಶ್ರುತಿಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ಮೃತಿಲಕ್ಷಣಂ ವಾ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮ್ ಅಪಶ್ಯಂತಃ ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರದರ್ಶನಾದೇವ ಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ಯೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹ ‘ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ’ ಇತ್ಯೇವಂ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಯೇ ಪುನಃ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಉಪಲಭಮಾನಾ ಏವ ತಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಯಥಾವಿಧಿ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹ ‘ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ’ ಇತಿ ನ ಪರಿಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತತ್ವವಿಶೇಷಣಾತ್ । ದೇವಾದಿಪೂಜಾವಿಧಿಪರಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪಶ್ಯಂತ ಏವ ತತ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ತದ್ವಿಹಿತಾಯಾಂ ದೇವಾದಿಪೂಜಾಯಾಂ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ಇತಿ ನ ಶಕ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾ ಏವ ‘ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ’ ಇತ್ಯತ್ರ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ತೇಷಾಮ್ ಏವಂಭೂತಾನಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ ಸತ್ತ್ವಮ್ ಆಹೋ ರಜಃ ತಮಃ, ಕಿಂ ಸತ್ತ್ವಂ ನಿಷ್ಠಾ ಅವಸ್ಥಾನಮ್ , ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಜಃ, ಅಥವಾ ತಮಃ ಇತಿ । ಏತತ್ ಉಕ್ತಂ ಭವತಿ — ಯಾ ತೇಷಾಂ ದೇವಾದಿವಿಷಯಾ ಪೂಜಾ, ಸಾ ಕಿಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ, ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಾಜಸೀ, ಉತ ತಾಮಸೀ ಇತಿ ॥ ೧ ॥
ಸಾಮಾನ್ಯವಿಷಯಃ ಅಯಂ ಪ್ರಶ್ನಃ ನ ಅಪ್ರವಿಭಜ್ಯಂ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ ಅರ್ಹತೀತಿ ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ —
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ —
ತ್ರಿವಿಧಾ ಭವತಿ ಶ್ರದ್ಧಾ
ದೇಹಿನಾಂ ಸಾ ಸ್ವಭಾವಜಾ ।
ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ರಾಜಸೀ ಚೈವ
ತಾಮಸೀ ಚೇತಿ ತಾಂ ಶೃಣು ॥ ೨ ॥
ತ್ರಿವಿಧಾ ತ್ರಿಪ್ರಕಾರಾ ಭವತಿ ಶ್ರದ್ಧಾ, ಯಸ್ಯಾಂ ನಿಷ್ಠಾಯಾಂ ತ್ವಂ ಪೃಚ್ಛಸಿ, ದೇಹಿನಾಂ ಶರೀರಿಣಾಂ ಸಾ ಸ್ವಭಾವಜಾ ; ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಃ ಧರ್ಮಾದಿಸಂಸ್ಕಾರಃ ಮರಣಕಾಲೇ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಃ ಸ್ವಭಾವಃ ಉಚ್ಯತೇ, ತತೋ ಜಾತಾ ಸ್ವಭಾವಜಾ । ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ಸತ್ತ್ವನಿರ್ವೃತ್ತಾ ದೇವಪೂಜಾದಿವಿಷಯಾ ; ರಾಜಸೀ ರಜೋನಿರ್ವೃತ್ತಾ ಯಕ್ಷರಕ್ಷಃಪೂಜಾದಿವಿಷಯಾ ; ತಾಮಸೀ ತಮೋನಿರ್ವೃತ್ತಾ ಪ್ರೇತಪಿಶಾಚಾದಿಪೂಜಾವಿಷಯಾ ; ಏವಂ ತ್ರಿವಿಧಾಂ ತಾಮ್ ಉಚ್ಯಮಾನಾಂ ಶ್ರದ್ಧಾಂ ಶೃಣು ಅವಧಾರಯ ॥ ೨ ॥
ಸಾ ಇಯಂ ತ್ರಿವಿಧಾ ಭವತಿ —
ಸತ್ತ್ವಾನುರೂಪಾ ಸರ್ವಸ್ಯ
ಶ್ರದ್ಧಾ ಭವತಿ ಭಾರತ ।
ಶ್ರದ್ಧಾಮಯೋಽಯಂ ಪುರುಷೋ
ಯೋ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧಃ ಸ ಏವ ಸಃ ॥ ೩ ॥
ಸತ್ತ್ವಾನುರೂಪಾ ವಿಶಿಷ್ಟಸಂಸ್ಕಾರೋಪೇತಾಂತಃಕರಣಾನುರೂಪಾ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಿಜಾತಸ್ಯ ಶ್ರದ್ಧಾ ಭವತಿ ಭಾರತ । ಯದಿ ಏವಂ ತತಃ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಶ್ರದ್ಧಾಮಯಃ ಅಯಂ ಶ್ರದ್ಧಾಪ್ರಾಯಃ ಪುರುಷಃ ಸಂಸಾರೀ ಜೀವಃ । ಕಥಮ್ ? ಯಃ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧಃ ಯಾ ಶ್ರದ್ಧಾ ಯಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಸಃ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧಃ ಸ ಏವ ತಚ್ಛ್ರದ್ಧಾನುರೂಪ ಏವ ಸಃ ಜೀವಃ ॥ ೩ ॥
ತತಶ್ಚ ಕಾರ್ಯೇಣ ಲಿಂಗೇನ ದೇವಾದಿಪೂಜಯಾ ಸತ್ತ್ವಾದಿನಿಷ್ಠಾ ಅನುಮೇಯಾ ಇತ್ಯಾಹ —
ಯಜಂತೇ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾ ದೇವಾನ್ಯಕ್ಷರಕ್ಷಾಂಸಿ ರಾಜಸಾಃ ।
ಪ್ರೇತಾನ್ಭೂತಗಣಾಂಶ್ಚಾನ್ಯೇ ಯಜಂತೇ ತಾಮಸಾ ಜನಾಃ ॥ ೪ ॥
ಯಜಂತೇ ಪೂಜಯಂತಿ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾಃ ಸತ್ತ್ವನಿಷ್ಠಾಃ ದೇವಾನ್ , ಯಕ್ಷರಕ್ಷಾಂಸಿ ರಾಜಸಾಃ, ಪ್ರೇತಾನ್ ಭೂತಗಣಾಂಶ್ಚ ಸಪ್ತಮಾತೃಕಾದೀಂಶ್ಚ ಅನ್ಯೇ ಯಜಂತೇ ತಾಮಸಾಃ ಜನಾಃ ॥ ೪ ॥
ಏವಂ ಕಾರ್ಯತೋ ನಿರ್ಣೀತಾಃ ಸತ್ತ್ವಾದಿನಿಷ್ಠಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧ್ಯುತ್ಸರ್ಗೇ । ತತ್ರ ಕಶ್ಚಿದೇವ ಸಹಸ್ರೇಷು ದೇವಪೂಜಾದಿಪರಃ ಸತ್ತ್ವನಿಷ್ಠೋ ಭವತಿ, ಬಾಹುಲ್ಯೇನ ತು ರಜೋನಿಷ್ಠಾಃ ತಮೋನಿಷ್ಠಾಶ್ಚೈವ ಪ್ರಾಣಿನೋ ಭವಂತಿ । ಕಥಮ್ ? —
ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ಘೋರಂ ತಪ್ಯಂತೇ ಯೇ ತಪೋ ಜನಾಃ ।
ದಂಭಾಹಂಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾಃ ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾಃ ॥ ೫ ॥
ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ನ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಮ್ ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ಘೋರಂ ಪೀಡಾಕರಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಮ್ ಆತ್ಮನಶ್ಚ ತಪಃ ತಪ್ಯಂತೇ ನಿರ್ವರ್ತಯಂತಿ ಯೇ ಜನಾಃ ತೇ ಚ ದಂಭಾಹಂಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾಃ, ದಂಭಶ್ಚ ಅಹಂಕಾರಶ್ಚ ದಂಭಾಹಂಕಾರೌ, ತಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಯುಕ್ತಾಃ ದಂಭಾಹಂಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾಃ, ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾಃ ಕಾಮಶ್ಚ ರಾಗಶ್ಚ ಕಾಮರಾಗೌ ತತ್ಕೃತಂ ಬಲಂ ಕಾಮರಾಗಬಲಂ ತೇನ ಅನ್ವಿತಾಃ ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾಃ ॥ ೫ ॥
ಕರ್ಶಯಂತಃ ಶರೀರಸ್ಥಂ
ಭೂತಗ್ರಾಮಮಚೇತಸಃ ।
ಮಾಂ ಚೈವಾಂತಃಶರೀರಸ್ಥಂ
ತಾನ್ವಿದ್ಧ್ಯಾಸುರನಿಶ್ಚಯಾನ್ ॥ ೬ ॥
ಕರ್ಶಯಂತಃ ಕೃಶೀಕುರ್ವಂತಃ ಶರೀರಸ್ಥಂ ಭೂತಗ್ರಾಮಂ ಕರಣಸಮುದಾಯಮ್ ಅಚೇತಸಃ ಅವಿವೇಕಿನಃ ಮಾಂ ಚೈವ ತತ್ಕರ್ಮಬುದ್ಧಿಸಾಕ್ಷಿಭೂತಮ್ ಅಂತಃಶರೀರಸ್ಥಂ ನಾರಾಯಣಂ ಕರ್ಶಯಂತಃ, ಮದನುಶಾಸನಾಕರಣಮೇವ ಮತ್ಕರ್ಶನಮ್ , ತಾನ್ ವಿದ್ಧಿ ಆಸುರನಿಶ್ಚಯಾನ್ ಆಸುರೋ ನಿಶ್ಚಯೋ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಆಸುರನಿಶ್ಚಯಾಃ ತಾನ್ ಪರಿಹರಣಾರ್ಥಂ ವಿದ್ಧಿ ಇತಿ ಉಪದೇಶಃ ॥ ೬ ॥
ಆಹಾರಾಣಾಂ ಚ ರಸ್ಯಸ್ನಿಗ್ಧಾದಿವರ್ಗತ್ರಯರೂಪೇಣ ಭಿನ್ನಾನಾಂ ಯಥಾಕ್ರಮಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕರಾಜಸತಾಮಸಪುರುಷಪ್ರಿಯತ್ವದರ್ಶನಮ್ ಇಹ ಕ್ರಿಯತೇ ರಸ್ಯಸ್ನಿಗ್ಧಾದಿಷು ಆಹಾರವಿಶೇಷೇಷು ಆತ್ಮನಃ ಪ್ರೀತ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಲಿಂಗೇನ ಸಾತ್ತ್ವಿಕತ್ವಂ ರಾಜಸತ್ವಂ ತಾಮಸತ್ವಂ ಚ ಬುದ್ಧ್ವಾ ರಜಸ್ತಮೋಲಿಂಗಾನಾಮ್ ಆಹಾರಾಣಾಂ ಪರಿವರ್ಜನಾರ್ಥಂ ಸತ್ತ್ವಲಿಂಗಾನಾಂ ಚ ಉಪಾದಾನಾರ್ಥಮ್ । ತಥಾ ಯಜ್ಞಾದೀನಾಮಪಿ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಭೇದೇನ ತ್ರಿವಿಧತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಮ್ ಇಹ ‘ರಾಜಸತಾಮಸಾನ್ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಕಥಂ ನು ನಾಮ ಪರಿತ್ಯಜೇತ್ , ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾನೇವ ಅನುತಿಷ್ಠೇತ್’ ಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ । ಆಹ —
ಆಹಾರಸ್ತ್ವಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ತ್ರಿವಿಧೋ ಭವತಿ ಪ್ರಿಯಃ ।
ಯಜ್ಞಸ್ತಪಸ್ತಥಾ ದಾನಂ ತೇಷಾಂ ಭೇದಮಿಮಂ ಶೃಣು ॥ ೭ ॥
ಆಹಾರಸ್ತ್ವಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಭೋಕ್ತುಃ ಪ್ರಾಣಿನಃ ತ್ರಿವಿಧೋ ಭವತಿ ಪ್ರಿಯಃ ಇಷ್ಟಃ, ತಥಾ ಯಜ್ಞಃ, ತಥಾ ತಪಃ, ತಥಾ ದಾನಮ್ । ತೇಷಾಮ್ ಆಹಾರಾದೀನಾಂ ಭೇದಮ್ ಇಮಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಶೃಣು ॥ ೭ ॥
ಆಯುಃಸತ್ತ್ವಬಲಾರೋಗ್ಯಸುಖಪ್ರೀತಿವಿವರ್ಧನಾಃ ।
ರಸ್ಯಾಃ ಸ್ನಿಗ್ಧಾಃ ಸ್ಥಿರಾ ಹೃದ್ಯಾ ಆಹಾರಾಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಪ್ರಿಯಾಃ ॥ ೮ ॥
ಆಯುಶ್ಚ ಸತ್ತ್ವಂ ಚ ಬಲಂ ಚ ಆರೋಗ್ಯಂ ಚ ಸುಖಂ ಚ ಪ್ರೀತಿಶ್ಚ ಆಯುಃಸತ್ತ್ವಬಲಾರೋಗ್ಯಸುಖಪ್ರೀತಯಃ ತಾಸಾಂ ವಿವರ್ಧನಾಃ ಆಯುಃಸತ್ತ್ವಬಲಾರೋಗ್ಯಸುಖಪ್ರೀತಿವಿವರ್ಧನಾಃ, ತೇ ಚ ರಸ್ಯಾಃ ರಸೋಪೇತಾಃ, ಸ್ನಿಗ್ಧಾಃ ಸ್ನೇಹವಂತಃ, ಸ್ಥಿರಾಃ ಚಿರಕಾಲಸ್ಥಾಯಿನಃ ದೇಹೇ, ಹೃದ್ಯಾಃ ಹೃದಯಪ್ರಿಯಾಃ ಆಹಾರಾಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಪ್ರಿಯಾಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಸ್ಯ ಇಷ್ಟಾಃ ॥ ೮ ॥
ಕಟ್ವಮ್ಲಲವಣಾತ್ಯುಷ್ಣತೀಕ್ಷ್ಣರೂಕ್ಷವಿದಾಹಿನಃ ।
ಆಹಾರಾ ರಾಜಸಸ್ಯೇಷ್ಟಾ ದುಃಖಶೋಕಾಮಯಪ್ರದಾಃ ॥ ೯ ॥
ಕಟ್ವಮ್ಲಲವಣಾತ್ಯುಷ್ಣತೀಕ್ಷ್ಣರೂಕ್ಷವಿದಾಹಿನಃ ಇತ್ಯತ್ರ ಅತಿಶಬ್ದಃ ಕಟ್ವಾದಿಷು ಸರ್ವತ್ರ ಯೋಜ್ಯಃ, ಅತಿಕಟುಃ ಅತಿತೀಕ್ಷ್ಣಃ ಇತ್ಯೇವಮ್ । ಕಟುಶ್ಚ ಅಮ್ಲಶ್ಚ ಲವಣಶ್ಚ ಅತ್ಯುಷ್ಣಶ್ಚ ತೀಕ್ಷ್ಣಶ್ಚ ರೂಕ್ಷಶ್ಚ ವಿದಾಹೀ ಚ ತೇ ಆಹಾರಾಃ ರಾಜಸಸ್ಯ ಇಷ್ಟಾಃ, ದುಃಖಶೋಕಾಮಯಪ್ರದಾಃ ದುಃಖಂ ಚ ಶೋಕಂ ಚ ಆಮಯಂ ಚ ಪ್ರಯಚ್ಛಂತೀತಿ ದುಃಖಶೋಕಾಮಯಪ್ರದಾಃ ॥ ೯ ॥
ಯಾತಯಾಮಂ ಗತರಸಂ ಪೂತಿ ಪರ್ಯುಷಿತಂ ಚ ಯತ್ ।
ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಮಪಿ ಚಾಮೇಧ್ಯಂ ಭೋಜನಂ ತಾಮಸಪ್ರಿಯಮ್ ॥ ೧೦ ॥
ಯಾತಯಾಮಂ ಮಂದಪಕ್ವಮ್ , ನಿರ್ವೀರ್ಯಸ್ಯ ಗತರಸಶಬ್ದೇನ ಉಕ್ತತ್ವಾತ್ । ಗತರಸಂ ರಸವಿಯುಕ್ತಮ್ , ಪೂತಿ ದುರ್ಗಂಧಿ, ಪರ್ಯುಷಿತಂ ಚ ಪಕ್ವಂ ಸತ್ ರಾತ್ರ್ಯಂತರಿತಂ ಚ ಯತ್ , ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಮಪಿ ಭುಕ್ತಶಿಷ್ಟಮ್ ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಮ್ , ಅಮೇಧ್ಯಮ್ ಅಯಜ್ಞಾರ್ಹಮ್ , ಭೋಜನಮ್ ಈದೃಶಂ ತಾಮಸಪ್ರಿಯಮ್ ॥ ೧೦ ॥
ಅಥ ಇದಾನೀಂ ಯಜ್ಞಃ ತ್ರಿವಿಧಃ ಉಚ್ಯತೇ —
ಅಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಿಭಿರ್ಯಜ್ಞೋ ವಿಧಿದೃಷ್ಟೋ ಯ ಇಜ್ಯತೇ ।
ಯಷ್ಟವ್ಯಮೇವೇತಿ ಮನಃ ಸಮಾಧಾಯ ಸ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಃ ॥ ೧೧ ॥
ಅಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ಅಫಲಾರ್ಥಿಭಿಃ ಯಜ್ಞಃ ವಿಧಿದೃಷ್ಟಃ ಶಾಸ್ತ್ರಚೋದನಾದೃಷ್ಟೋ ಯಃ ಯಜ್ಞಃ ಇಜ್ಯತೇ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯತೇ, ಯಷ್ಟವ್ಯಮೇವೇತಿ ಯಜ್ಞಸ್ವರೂಪನಿರ್ವರ್ತನಮೇವ ಕಾರ್ಯಮ್ ಇತಿ ಮನಃ ಸಮಾಧಾಯ, ನ ಅನೇನ ಪುರುಷಾರ್ಥೋ ಮಮ ಕರ್ತವ್ಯಃ ಇತ್ಯೇವಂ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯ, ಸಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಃ ಯಜ್ಞಃ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೧ ॥
ಅಭಿಸಂಧಾಯ ತು ಫಲಂ ದಂಭಾರ್ಥಮಪಿ ಚೈವ ಯತ್ ।
ಇಜ್ಯತೇ ಭರತಶ್ರೇಷ್ಠ ತಂ ಯಜ್ಞಂ ವಿದ್ಧಿ ರಾಜಸಮ್ ॥ ೧೨ ॥
ಅಭಿಸಂಧಾಯ ತು ಉದ್ದಿಶ್ಯ ಫಲಂ ದಂಭಾರ್ಥಮಪಿ ಚೈವ ಯತ್ ಇಜ್ಯತೇ ಭರತಶ್ರೇಷ್ಠ ತಂ ಯಜ್ಞಂ ವಿದ್ಧಿ ರಾಜಸಮ್ ॥ ೧೨ ॥
ವಿಧಿಹೀನಮಸೃಷ್ಟಾನ್ನಂ ಮಂತ್ರಹೀನಮದಕ್ಷಿಣಮ್ ।
ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಹಿತಂ ಯಜ್ಞಂ ತಾಮಸಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ॥ ೧೩ ॥
ವಿಧಿಹೀನಂ ಯಥಾಚೋದಿತವಿಪರೀತಮ್ , ಅಸೃಷ್ಟಾನ್ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಭ್ಯೋ ನ ಸೃಷ್ಟಂ ನ ದತ್ತಮ್ ಅನ್ನಂ ಯಸ್ಮಿನ್ ಯಜ್ಞೇ ಸಃ ಅಸೃಷ್ಟಾನ್ನಃ ತಮ್ ಅಸೃಷ್ಟಾನ್ನಮ್ , ಮಂತ್ರಹೀನಂ ಮಂತ್ರತಃ ಸ್ವರತೋ ವರ್ಣತೋ ವಾ ವಿಯುಕ್ತಂ ಮಂತ್ರಹೀನಮ್ , ಅದಕ್ಷಿಣಮ್ ಉಕ್ತದಕ್ಷಿಣಾರಹಿತಮ್ , ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಹಿತಂ ಯಜ್ಞಂ ತಾಮಸಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ತಮೋನಿರ್ವೃತ್ತಂ ಕಥಯಂತಿ ॥ ೧೩ ॥
ಅಥ ಇದಾನೀಂ ತಪಃ ತ್ರಿವಿಧಮ್ ಉಚ್ಯತೇ —
ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಪೂಜನಂ ಶೌಚಮಾರ್ಜವಮ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮಹಿಂಸಾ ಚ ಶಾರೀರಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೪ ॥
ದೇವಾಶ್ಚ ದ್ವಿಜಾಶ್ಚ ಗುರವಶ್ಚ ಪ್ರಾಜ್ಞಾಶ್ಚ ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಾಃ ತೇಷಾಂ ಪೂಜನಂ ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಪೂಜನಮ್ ,
ಶೌಚಮ್ ,
ಆರ್ಜವಮ್ ಋಜುತ್ವಮ್ ,
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮ್ ಅಹಿಂಸಾ ಚ ಶರೀರನಿರ್ವರ್ತ್ಯಂ ಶಾರೀರಂ ಶರೀರಪ್ರಧಾನೈಃ ಸರ್ವೈರೇವ ಕಾರ್ಯಕರಣೈಃ ಕರ್ತ್ರಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಂ ಶಾರೀರಂ ತಪಃ ಉಚ್ಯತೇ ।
‘ಪಂಚೈತೇ ತಸ್ಯ ಹೇತವಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೧೫) ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ॥ ೧೪ ॥
ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಹಿತಂ ಚ ಯತ್ ।
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಸನಂ ಚೈವ ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೫ ॥
ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಮ್ ಅದುಃಖಕರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಹಿತಂ ಚ ಯತ್ ಪ್ರಿಯಹಿತೇ ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥೇ । ಅನುದ್ವೇಗಕರತ್ವಾದಿಭಿಃ ಧರ್ಮೈಃ ವಾಕ್ಯಂ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ । ವಿಶೇಷಣಧರ್ಮಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಃ ಚ—ಶಬ್ದಃ । ಪರಪ್ರತ್ಯಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರಯುಕ್ತಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಪ್ರಿಯಹಿತಾನುದ್ವೇಗಕರತ್ವಾನಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ಹೀನತಾ ಸ್ಯಾದ್ಯದಿ, ನ ತದ್ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪಃ । ತಥಾ ಸತ್ಯವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಇತರೇಷಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ವಿಹೀನತಾಯಾಂ ನ ವಾಙ್ಮಯತಪಸ್ತ್ವಮ್ । ತಥಾ ಪ್ರಿಯವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಇತರೇಷಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ವಿಹೀನಸ್ಯ ನ ವಾಙ್ಮಯತಪಸ್ತ್ವಮ್ । ತಥಾ ಹಿತವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಇತರೇಷಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ವಿಹೀನಸ್ಯ ನ ವಾಙ್ಮಯತಪಸ್ತ್ವಮ್ । ಕಿಂ ಪುನಃ ತತ್ ತಪಃ ? ಯತ್ ಸತ್ಯಂ ವಾಕ್ಯಮ್ ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ಪ್ರಿಯಂ ಹಿತಂ ಚ, ತತ್ ತಪಃ ವಾಙ್ಮಯಮ್ ; ಯಥಾ ‘ಶಾಂತೋ ಭವ ವತ್ಸ, ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಂ ಯೋಗಂ ಚ ಅನುತಿಷ್ಠ, ತಥಾ ತೇ ಶ್ರೇಯೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ’ ಇತಿ । ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಸನಂ ಚೈವ ಯಥಾವಿಧಿ ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪಃ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೫ ॥
ಮನಃಪ್ರಸಾದಃ ಸೌಮ್ಯತ್ವಂ ಮೌನಮಾತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹಃ ।
ಭಾವಸಂಶುದ್ಧಿರಿತ್ಯೇತತ್ತಪೋ ಮಾನಸಮುಚ್ಯತೇ ॥ ೧೬ ॥
ಮನಃಪ್ರಸಾದಃ ಮನಸಃ ಪ್ರಶಾಂತಿಃ, ಸ್ವಚ್ಛತಾಪಾದನಂ ಪ್ರಸಾದಃ, ಸೌಮ್ಯತ್ವಂ ಯತ್ ಸೌಮನಸ್ಯಮ್ ಆಹುಃ — ಮುಖಾದಿಪ್ರಸಾದಾದಿಕಾರ್ಯೋನ್ನೇಯಾ ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ವೃತ್ತಿಃ । ಮೌನಂ ವಾಙ್ನಿಯಮೋಽಪಿ ಮನಃಸಂಯಮಪೂರ್ವಕೋ ಭವತಿ ಇತಿ ಕಾರ್ಯೇಣ ಕಾರಣಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಮನಃಸಂಯಮೋ ಮೌನಮಿತಿ । ಆತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹಃ ಮನೋನಿರೋಧಃ ಸರ್ವತಃ ಸಾಮಾನ್ಯರೂಪಃ ಆತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹಃ, ವಾಗ್ವಿಷಯಸ್ಯೈವ ಮನಸಃ ಸಂಯಮಃ ಮೌನಮ್ ಇತಿ ವಿಶೇಷಃ । ಭಾವಸಂಶುದ್ಧಿಃ ಪರೈಃ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲೇ ಅಮಾಯಾವಿತ್ವಂ ಭಾವಸಂಶುದ್ಧಿಃ । ಇತ್ಯೇತತ್ ತಪಃ ಮಾನಸಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೬ ॥
ಯಥೋಕ್ತಂ ಕಾಯಿಕಂ ವಾಚಿಕಂ ಮಾನಸಂ ಚ ತಪಃ ತಪ್ತಂ ನರೈಃ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಭೇದೇನ ಕಥಂ ತ್ರಿವಿಧಂ ಭವತೀತಿ, ಉಚ್ಯತೇ —
ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಪರಯಾ ತಪ್ತಂ ತಪಸ್ತತ್ತ್ರಿವಿಧಂ ನರೈಃ ।
ಅಫಲಕಾಂಕ್ಷಿಭಿರ್ಯುಕ್ತೈಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ॥ ೧೭ ॥
ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಪರಯಾ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಯಾ ತಪ್ತಮ್ ಅನುಷ್ಠಿತಂ ತಪಃ ತತ್ ಪ್ರಕೃತಂ ತ್ರಿವಿಧಂ ತ್ರಿಪ್ರಕಾರಂ ತ್ರ್ಯಧಿಷ್ಠಾನಂ ನರೈಃ ಅನುಷ್ಠಾತೃಭಿಃ ಅಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಾರಹಿತೈಃ ಯುಕ್ತೈಃ ಸಮಾಹಿತೈಃ — ಯತ್ ಈದೃಶಂ ತಪಃ, ತತ್ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸತ್ತ್ವನಿರ್ವೃತ್ತಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ಕಥಯಂತಿ ಶಿಷ್ಟಾಃ ॥ ೧೭ ॥
ಸತ್ಕಾರಮಾನಪೂಜಾರ್ಥಂ ತಪೋ ದಂಭೇನ ಚೈವ ಯತ್ ।
ಕ್ರಿಯತೇ ತದಿಹ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ರಾಜಸಂ ಚಲಮಧ್ರುವಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ಸತ್ಕಾರಃ ಸಾಧುಕಾರಃ ‘ಸಾಧುಃ ಅಯಂ ತಪಸ್ವೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ’ ಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ , ಮಾನೋ ಮಾನನಂ ಪ್ರತ್ಯುತ್ಥಾನಾಭಿವಾದನಾದಿಃ ತದರ್ಥಮ್ , ಪೂಜಾ ಪಾದಪ್ರಕ್ಷಾಲನಾರ್ಚನಾಶಯಿತೃತ್ವಾದಿಃ ತದರ್ಥಂ ಚ ತಪಃ ಸತ್ಕಾರಮಾನಪೂಜಾರ್ಥಮ್ , ದಂಭೇನ ಚೈವ ಯತ್ ಕ್ರಿಯತೇ ತಪಃ ತತ್ ಇಹ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ಕಥಿತಂ ರಾಜಸಂ ಚಲಂ ಕಾದಾಚಿತ್ಕಫಲತ್ವೇನ ಅಧ್ರುವಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ಮೂಢಗ್ರಾಹೇಣಾತ್ಮನೋ ಯತ್ಪೀಡಯಾ ಕ್ರಿಯತೇ ತಪಃ ।
ಪರಸ್ಯೋತ್ಸಾದನಾರ್ಥಂ ವಾ ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ಮೂಢಗ್ರಾಹೇಣ ಅವಿವೇಕನಿಶ್ಚಯೇನ ಆತ್ಮನಃ ಪೀಡಯಾ ಯತ್ ಕ್ರಿಯತೇ ತಪಃ ಪರಸ್ಯ ಉತ್ಸಾದನಾರ್ಥಂ ವಿನಾಶಾರ್ಥಂ ವಾ, ತತ್ ತಾಮಸಂ ತಪಃ ಉದಾಹೃತಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ಇದಾನೀಂ ದಾನತ್ರೈವಿಧ್ಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ —
ದಾತವ್ಯಮಿತಿ ಯದ್ದಾನಂ
ದೀಯತೇಽನುಪಕಾರಿಣೇ ।
ದೇಶೇ ಕಾಲೇ ಚ ಪಾತ್ರೇ ಚ
ತದ್ದಾನಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೦ ॥
ದಾತವ್ಯಮಿತಿ ಏವಂ ಮನಃ ಕೃತ್ವಾ ಯತ್ ದಾನಂ ದೀಯತೇ ಅನುಪಕಾರಿಣೇ ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾಸಮರ್ಥಾಯ, ಸಮರ್ಥಾಯಾಪಿ ನಿರಪೇಕ್ಷಂ ದೀಯತೇ, ದೇಶೇ ಪುಣ್ಯೇ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರಾದೌ, ಕಾಲೇ ಸಂಕ್ರಾಂತ್ಯಾದೌ, ಪಾತ್ರೇ ಚ ಷಡಂಗವಿದ್ವೇದಪಾರಗ ಇತ್ಯಾದೌ, ತತ್ ದಾನಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೦ ॥
ಯತ್ತು ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾರ್ಥಂ
ಫಲಮುದ್ದಿಶ್ಯ ವಾ ಪುನಃ ।
ದೀಯತೇ ಚ ಪರಿಕ್ಲಿಷ್ಟಂ
ತದ್ದಾನಂ ರಾಜಸಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೧ ॥
ಯತ್ತು ದಾನಂ ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾರ್ಥಂ ಕಾಲೇ ತು ಅಯಂ ಮಾಂ ಪ್ರತ್ಯುಪಕರಿಷ್ಯತಿ ಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ , ಫಲಂ ವಾ ಅಸ್ಯ ದಾನಸ್ಯ ಮೇ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಅದೃಷ್ಟಮ್ ಇತಿ, ತತ್ ಉದ್ದಿಶ್ಯ ಪುನಃ ದೀಯತೇ ಚ ಪರಿಕ್ಲಿಷ್ಟಂ ಖೇದಸಂಯುಕ್ತಮ್ , ತತ್ ದಾನಂ ರಾಜಸಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೧ ॥
ಅದೇಶಕಾಲೇ ಯದ್ದಾನಮಪಾತ್ರೇಭ್ಯಶ್ಚ ದೀಯತೇ ।
ಅಸತ್ಕೃತಮವಜ್ಞಾತಂ ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೨ ॥
ಅದೇಶಕಾಲೇ ಅದೇಶೇ ಅಪುಣ್ಯದೇಶೇ ಮ್ಲೇಚ್ಛಾಶುಚ್ಯಾದಿಸಂಕೀರ್ಣೇ ಅಕಾಲೇ ಪುಣ್ಯಹೇತುತ್ವೇನ ಅಪ್ರಖ್ಯಾತೇ ಸಂಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿವಿಶೇಷರಹಿತೇ ಅಪಾತ್ರೇಭ್ಯಶ್ಚ ಮೂರ್ಖತಸ್ಕರಾದಿಭ್ಯಃ, ದೇಶಾದಿಸಂಪತ್ತೌ ವಾ ಅಸತ್ಕೃತಂ ಪ್ರಿಯವಚನಪಾದಪ್ರಕ್ಷಾಲನಪೂಜಾದಿರಹಿತಮ್ ಅವಜ್ಞಾತಂ ಪಾತ್ರಪರಿಭವಯುಕ್ತಂ ಚ ಯತ್ ದಾನಮ್ , ತತ್ ತಾಮಸಮ್ ಉದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೨ ॥
ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಪ್ರಭೃತೀನಾಂ ಸಾದ್ಗುಣ್ಯಕರಣಾಯ ಅಯಮ್ ಉಪದೇಶಃ ಉಚ್ಯತೇ —
ಓಂ ತತ್ಸದಿತಿ ನಿರ್ದೇಶೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತ್ರಿವಿಧಃ ಸ್ಮೃತಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಸ್ತೇನ ವೇದಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞಾಶ್ಚ ವಿಹಿತಾಃ ಪುರಾ ॥ ೨೩ ॥
ಓಂ ತತ್ ಸತ್ ಇತಿ ಏವಂ ನಿರ್ದೇಶಃ, ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ಅನೇನೇತಿ ನಿರ್ದೇಶಃ, ತ್ರಿವಿಧೋ ನಾಮನಿರ್ದೇಶಃ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ಮೃತಃ ಚಿಂತಿತಃ ವೇದಾಂತೇಷು ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಭಿಃ । ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ತೇನ ನಿರ್ದೇಶೇನ ತ್ರಿವಿಧೇನ ವೇದಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞಾಶ್ಚ ವಿಹಿತಾಃ ನಿರ್ಮಿತಾಃ ಪುರಾ ಪೂರ್ವಮ್ ಇತಿ ನಿರ್ದೇಶಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೨೩ ॥
ತಸ್ಮಾದೋಮಿತ್ಯುದಾಹೃತ್ಯ ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ।
ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ವಿಧಾನೋಕ್ತಾಃ ಸತತಂ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಾಮ್ ॥ ೨೪ ॥
ತಸ್ಮಾತ್ ‘ಓಮ್ ಇತಿ ಉದಾಹೃತ್ಯ’ ಉಚ್ಚಾರ್ಯ ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ಯಜ್ಞಾದಿಸ್ವರೂಪಾಃ ಕ್ರಿಯಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ವಿಧಾನೋಕ್ತಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರಚೋದಿತಾಃ ಸತತಂ ಸರ್ವದಾ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವದನಶೀಲಾನಾಮ್ ॥ ೨೪ ॥
ತದಿತ್ಯನಭಿಸಂಧಾಯ
ಫಲಂ ಯಜ್ಞತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ।
ದಾನಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ವಿವಿಧಾಃ
ಕ್ರಿಯಂತೇ ಮೋಕ್ಷಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ॥ ೨೫ ॥
ತತ್ ಇತಿ ಅನಭಿಸಂಧಾಯ, ‘ತತ್’ ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿಧಾನಮ್ ಉಚ್ಚಾರ್ಯ ಅನಭಿಸಂಧಾಯ ಚ ಯಜ್ಞಾದಿಕರ್ಮಣಃ ಫಲಂ ಯಜ್ಞತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ಯಜ್ಞಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ತಪಃಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ದಾನಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ವಿವಿಧಾಃ ಕ್ಷೇತ್ರಹಿರಣ್ಯಪ್ರದಾನಾದಿಲಕ್ಷಣಾಃ ಕ್ರಿಯಂತೇ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯಂತೇ ಮೋಕ್ಷಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥಿಭಿಃ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿಃ ॥ ೨೫ ॥
ಓಂತಚ್ಛಬ್ದಯೋಃ ವಿನಿಯೋಗಃ ಉಕ್ತಃ । ಅಥ ಇದಾನೀಂ ಸಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯ ವಿನಿಯೋಗಃ ಕಥ್ಯತೇ —
ಸದ್ಭಾವೇ ಸಾಧುಭಾವೇ ಚ ಸದಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಶಸ್ತೇ ಕರ್ಮಣಿ ತಥಾ ಸಚ್ಛಬ್ದಃ ಪಾರ್ಥ ಯುಜ್ಯತೇ ॥ ೨೬ ॥
ಸದ್ಭಾವೇ, ಅಸತಃ ಸದ್ಭಾವೇ ಯಥಾ ಅವಿದ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಪುತ್ರಸ್ಯ ಜನ್ಮನಿ, ತಥಾ ಸಾಧುಭಾವೇ ಚ ಅಸದ್ವೃತ್ತಸ್ಯ ಅಸಾಧೋಃ ಸದ್ವೃತ್ತತಾ ಸಾಧುಭಾವಃ ತಸ್ಮಿನ್ ಸಾಧುಭಾವೇ ಚ ಸತ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಅಭಿಧಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ಅಭಿಧೀಯತೇ । ಪ್ರಶಸ್ತೇ ಕರ್ಮಣಿ ವಿವಾಹಾದೌ ಚ ತಥಾ ಸಚ್ಛಬ್ದಃ ಪಾರ್ಥ, ಯುಜ್ಯತೇ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ಇತ್ಯೇತತ್ ॥ ೨೬ ॥
ಯಜ್ಞೇ ತಪಸಿ ದಾನೇ ಚ ಸ್ಥಿತಿಃ ಸದಿತಿ ಚೋಚ್ಯತೇ ।
ಕರ್ಮ ಚೈವ ತದರ್ಥೀಯಂ ಸದಿತ್ಯೇವಾಭಿಧೀಯತೇ ॥ ೨೭ ॥
ಯಜ್ಞೇ ಯಜ್ಞಕರ್ಮಣಿ ಯಾ ಸ್ಥಿತಿಃ, ತಪಸಿ ಚ ಯಾ ಸ್ಥಿತಿಃ, ದಾನೇ ಚ ಯಾ ಸ್ಥಿತಿಃ, ಸಾ ಸತ್ ಇತಿ ಚ ಉಚ್ಯತೇ ವಿದ್ವದ್ಭಿಃ । ಕರ್ಮ ಚ ಏವ ತದರ್ಥೀಯಂ ಯಜ್ಞದಾನತಪೋರ್ಥೀಯಮ್ ; ಅಥವಾ, ಯಸ್ಯ ಅಭಿಧಾನತ್ರಯಂ ಪ್ರಕೃತಂ ತದರ್ಥೀಯಂ ಯಜ್ಞದಾನತಪೋರ್ಥೀಯಮ್ ಈಶ್ವರಾರ್ಥೀಯಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ; ಸತ್ ಇತ್ಯೇವ ಅಭಿಧೀಯತೇ । ತತ್ ಏತತ್ ಯಜ್ಞದಾನತಪಆದಿ ಕರ್ಮ ಅಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ವಿಗುಣಮಪಿ ಶ್ರದ್ಧಾಪೂರ್ವಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಅಭಿಧಾನತ್ರಯಪ್ರಯೋಗೇಣ ಸಗುಣಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸಂಪಾದಿತಂ ಭವತಿ ॥ ೨೭ ॥
ತತ್ರ ಚ ಸರ್ವತ್ರ ಶ್ರದ್ಧಾಪ್ರಧಾನತಯಾ ಸರ್ವಂ ಸಂಪಾದ್ಯತೇ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ —
ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಹುತಂ ದತ್ತಂ ತಪಸ್ತಪ್ತಂ ಕೃತಂ ಚ ಯತ್ ।
ಅಸದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪಾರ್ಥ ನ ಚ ತತ್ಪ್ರೇತ್ಯ ನೋ ಇಹ ॥ ೨೮ ॥
ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಹುತಂ ಹವನಂ ಕೃತಮ್ , ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ದತ್ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಭ್ಯಃ, ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ತಪಃ ತಪ್ತಮ್ ಅನುಷ್ಠಿತಮ್ , ತಥಾ ಅಶ್ರದ್ಧಯೈವ ಕೃತಂ ಯತ್ ಸ್ತುತಿನಮಸ್ಕಾರಾದಿ, ತತ್ ಸರ್ವಮ್ ಅಸತ್ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ, ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಮಾರ್ಗಬಾಹ್ಯತ್ವಾತ್ ಪಾರ್ಥ । ನ ಚ ತತ್ ಬಹುಲಾಯಾಸಮಪಿ ಪ್ರೇತ್ಯ ಫಲಾಯ ನೋ ಅಪಿ ಇಹಾರ್ಥಮ್ , ಸಾಧುಭಿಃ ನಿಂದಿತತ್ವಾತ್ ಇತಿ ॥ ೨೮ ॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಮತ್ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾಚಾರ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಗೋವಿಂದಭಗವತ್ಪೂಜ್ಯಪಾದಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರಭಗವತಃ ಕೃತೌ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಸಪ್ತದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥