श्रीमच्छङ्करभगवत्पूज्यपादविरचितम्

श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्

ततो महाभारतसारभूताः स व्याकरोद्भागवतीश्च गीताः ।

ಸಪ್ತದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ

ತಸ್ಮಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರಮಾಣಂ ತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೬ । ೨೪) ಇತಿ ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಾತ್ ಲಬ್ಧಪ್ರಶ್ನಬೀಜಃ ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ —

ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ
ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ ।
ತೇಷಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ
ಸತ್ತ್ವಮಾಹೋ ರಜಸ್ತಮಃ ॥ ೧ ॥

ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಅವಿಶೇಷಿತಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಾನಂ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಶಾಸ್ತ್ರಚೋದನಾಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಸಂಯುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃಶ್ರುತಿಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ಮೃತಿಲಕ್ಷಣಂ ವಾ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮ್ ಅಪಶ್ಯಂತಃ ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರದರ್ಶನಾದೇವ ಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ಯೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃಇತ್ಯೇವಂ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಯೇ ಪುನಃ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಉಪಲಭಮಾನಾ ಏವ ತಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಯಥಾವಿಧಿ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇಇತಿ ಪರಿಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತತ್ವವಿಶೇಷಣಾತ್ । ದೇವಾದಿಪೂಜಾವಿಧಿಪರಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪಶ್ಯಂತ ಏವ ತತ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ತದ್ವಿಹಿತಾಯಾಂ ದೇವಾದಿಪೂಜಾಯಾಂ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ಇತಿ ಶಕ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾ ಏವಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃಇತ್ಯತ್ರ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ತೇಷಾಮ್ ಏವಂಭೂತಾನಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ ಸತ್ತ್ವಮ್ ಆಹೋ ರಜಃ ತಮಃ, ಕಿಂ ಸತ್ತ್ವಂ ನಿಷ್ಠಾ ಅವಸ್ಥಾನಮ್ , ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಜಃ, ಅಥವಾ ತಮಃ ಇತಿ । ಏತತ್ ಉಕ್ತಂ ಭವತಿಯಾ ತೇಷಾಂ ದೇವಾದಿವಿಷಯಾ ಪೂಜಾ, ಸಾ ಕಿಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ, ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಾಜಸೀ, ಉತ ತಾಮಸೀ ಇತಿ ॥ ೧ ॥
ಸಾಮಾನ್ಯವಿಷಯಃ ಅಯಂ ಪ್ರಶ್ನಃ ಅಪ್ರವಿಭಜ್ಯಂ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ ಅರ್ಹತೀತಿ ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ —

ತ್ರಿವಿಧಾ ಭವತಿ ಶ್ರದ್ಧಾ
ದೇಹಿನಾಂ ಸಾ ಸ್ವಭಾವಜಾ ।
ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ರಾಜಸೀ ಚೈವ
ತಾಮಸೀ ಚೇತಿ ತಾಂ ಶೃಣು ॥ ೨ ॥

ತ್ರಿವಿಧಾ ತ್ರಿಪ್ರಕಾರಾ ಭವತಿ ಶ್ರದ್ಧಾ, ಯಸ್ಯಾಂ ನಿಷ್ಠಾಯಾಂ ತ್ವಂ ಪೃಚ್ಛಸಿ, ದೇಹಿನಾಂ ಶರೀರಿಣಾಂ ಸಾ ಸ್ವಭಾವಜಾ ; ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಃ ಧರ್ಮಾದಿಸಂಸ್ಕಾರಃ ಮರಣಕಾಲೇ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಃ ಸ್ವಭಾವಃ ಉಚ್ಯತೇ, ತತೋ ಜಾತಾ ಸ್ವಭಾವಜಾ । ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ಸತ್ತ್ವನಿರ್ವೃತ್ತಾ ದೇವಪೂಜಾದಿವಿಷಯಾ ; ರಾಜಸೀ ರಜೋನಿರ್ವೃತ್ತಾ ಯಕ್ಷರಕ್ಷಃಪೂಜಾದಿವಿಷಯಾ ; ತಾಮಸೀ ತಮೋನಿರ್ವೃತ್ತಾ ಪ್ರೇತಪಿಶಾಚಾದಿಪೂಜಾವಿಷಯಾ ; ಏವಂ ತ್ರಿವಿಧಾಂ ತಾಮ್ ಉಚ್ಯಮಾನಾಂ ಶ್ರದ್ಧಾಂ ಶೃಣು ಅವಧಾರಯ ॥ ೨ ॥
ಸಾ ಇಯಂ ತ್ರಿವಿಧಾ ಭವತಿ

ಸತ್ತ್ವಾನುರೂಪಾ ಸರ್ವಸ್ಯ
ಶ್ರದ್ಧಾ ಭವತಿ ಭಾರತ ।
ಶ್ರದ್ಧಾಮಯೋಽಯಂ ಪುರುಷೋ
ಯೋ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧಃ ಏವ ಸಃ ॥ ೩ ॥

ಸತ್ತ್ವಾನುರೂಪಾ ವಿಶಿಷ್ಟಸಂಸ್ಕಾರೋಪೇತಾಂತಃಕರಣಾನುರೂಪಾ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಿಜಾತಸ್ಯ ಶ್ರದ್ಧಾ ಭವತಿ ಭಾರತ । ಯದಿ ಏವಂ ತತಃ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇಶ್ರದ್ಧಾಮಯಃ ಅಯಂ ಶ್ರದ್ಧಾಪ್ರಾಯಃ ಪುರುಷಃ ಸಂಸಾರೀ ಜೀವಃ । ಕಥಮ್ ? ಯಃ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧಃ ಯಾ ಶ್ರದ್ಧಾ ಯಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಸಃ ಯಚ್ಛ್ರದ್ಧಃ ಏವ ತಚ್ಛ್ರದ್ಧಾನುರೂಪ ಏವ ಸಃ ಜೀವಃ ॥ ೩ ॥
ತತಶ್ಚ ಕಾರ್ಯೇಣ ಲಿಂಗೇನ ದೇವಾದಿಪೂಜಯಾ ಸತ್ತ್ವಾದಿನಿಷ್ಠಾ ಅನುಮೇಯಾ ಇತ್ಯಾಹ

ಯಜಂತೇ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾ ದೇವಾನ್ಯಕ್ಷರಕ್ಷಾಂಸಿ ರಾಜಸಾಃ ।
ಪ್ರೇತಾನ್ಭೂತಗಣಾಂಶ್ಚಾನ್ಯೇ ಯಜಂತೇ ತಾಮಸಾ ಜನಾಃ ॥ ೪ ॥

ಯಜಂತೇ ಪೂಜಯಂತಿ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾಃ ಸತ್ತ್ವನಿಷ್ಠಾಃ ದೇವಾನ್ , ಯಕ್ಷರಕ್ಷಾಂಸಿ ರಾಜಸಾಃ, ಪ್ರೇತಾನ್ ಭೂತಗಣಾಂಶ್ಚ ಸಪ್ತಮಾತೃಕಾದೀಂಶ್ಚ ಅನ್ಯೇ ಯಜಂತೇ ತಾಮಸಾಃ ಜನಾಃ ॥ ೪ ॥
ಏವಂ ಕಾರ್ಯತೋ ನಿರ್ಣೀತಾಃ ಸತ್ತ್ವಾದಿನಿಷ್ಠಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧ್ಯುತ್ಸರ್ಗೇ । ತತ್ರ ಕಶ್ಚಿದೇವ ಸಹಸ್ರೇಷು ದೇವಪೂಜಾದಿಪರಃ ಸತ್ತ್ವನಿಷ್ಠೋ ಭವತಿ, ಬಾಹುಲ್ಯೇನ ತು ರಜೋನಿಷ್ಠಾಃ ತಮೋನಿಷ್ಠಾಶ್ಚೈವ ಪ್ರಾಣಿನೋ ಭವಂತಿ । ಕಥಮ್ ? —

ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ಘೋರಂ ತಪ್ಯಂತೇ ಯೇ ತಪೋ ಜನಾಃ ।
ದಂಭಾಹಂಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾಃ ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾಃ ॥ ೫ ॥

ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಮ್ ಅಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಂ ಘೋರಂ ಪೀಡಾಕರಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಮ್ ಆತ್ಮನಶ್ಚ ತಪಃ ತಪ್ಯಂತೇ ನಿರ್ವರ್ತಯಂತಿ ಯೇ ಜನಾಃ ತೇ ದಂಭಾಹಂಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾಃ, ದಂಭಶ್ಚ ಅಹಂಕಾರಶ್ಚ ದಂಭಾಹಂಕಾರೌ, ತಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಯುಕ್ತಾಃ ದಂಭಾಹಂಕಾರಸಂಯುಕ್ತಾಃ, ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾಃ ಕಾಮಶ್ಚ ರಾಗಶ್ಚ ಕಾಮರಾಗೌ ತತ್ಕೃತಂ ಬಲಂ ಕಾಮರಾಗಬಲಂ ತೇನ ಅನ್ವಿತಾಃ ಕಾಮರಾಗಬಲಾನ್ವಿತಾಃ ॥ ೫ ॥

ಕರ್ಶಯಂತಃ ಶರೀರಸ್ಥಂ
ಭೂತಗ್ರಾಮಮಚೇತಸಃ ।
ಮಾಂ ಚೈವಾಂತಃಶರೀರಸ್ಥಂ
ತಾನ್ವಿದ್ಧ್ಯಾಸುರನಿಶ್ಚಯಾನ್ ॥ ೬ ॥

ಕರ್ಶಯಂತಃ ಕೃಶೀಕುರ್ವಂತಃ ಶರೀರಸ್ಥಂ ಭೂತಗ್ರಾಮಂ ಕರಣಸಮುದಾಯಮ್ ಅಚೇತಸಃ ಅವಿವೇಕಿನಃ ಮಾಂ ಚೈವ ತತ್ಕರ್ಮಬುದ್ಧಿಸಾಕ್ಷಿಭೂತಮ್ ಅಂತಃಶರೀರಸ್ಥಂ ನಾರಾಯಣಂ ಕರ್ಶಯಂತಃ, ಮದನುಶಾಸನಾಕರಣಮೇವ ಮತ್ಕರ್ಶನಮ್ , ತಾನ್ ವಿದ್ಧಿ ಆಸುರನಿಶ್ಚಯಾನ್ ಆಸುರೋ ನಿಶ್ಚಯೋ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಆಸುರನಿಶ್ಚಯಾಃ ತಾನ್ ಪರಿಹರಣಾರ್ಥಂ ವಿದ್ಧಿ ಇತಿ ಉಪದೇಶಃ ॥ ೬ ॥
ಆಹಾರಾಣಾಂ ರಸ್ಯಸ್ನಿಗ್ಧಾದಿವರ್ಗತ್ರಯರೂಪೇಣ ಭಿನ್ನಾನಾಂ ಯಥಾಕ್ರಮಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕರಾಜಸತಾಮಸಪುರುಷಪ್ರಿಯತ್ವದರ್ಶನಮ್ ಇಹ ಕ್ರಿಯತೇ ರಸ್ಯಸ್ನಿಗ್ಧಾದಿಷು ಆಹಾರವಿಶೇಷೇಷು ಆತ್ಮನಃ ಪ್ರೀತ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಲಿಂಗೇನ ಸಾತ್ತ್ವಿಕತ್ವಂ ರಾಜಸತ್ವಂ ತಾಮಸತ್ವಂ ಬುದ್ಧ್ವಾ ರಜಸ್ತಮೋಲಿಂಗಾನಾಮ್ ಆಹಾರಾಣಾಂ ಪರಿವರ್ಜನಾರ್ಥಂ ಸತ್ತ್ವಲಿಂಗಾನಾಂ ಉಪಾದಾನಾರ್ಥಮ್ । ತಥಾ ಯಜ್ಞಾದೀನಾಮಪಿ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಭೇದೇನ ತ್ರಿವಿಧತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಮ್ ಇಹರಾಜಸತಾಮಸಾನ್ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಕಥಂ ನು ನಾಮ ಪರಿತ್ಯಜೇತ್ , ಸಾತ್ತ್ವಿಕಾನೇವ ಅನುತಿಷ್ಠೇತ್ಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ । ಆಹ

ಆಹಾರಸ್ತ್ವಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ತ್ರಿವಿಧೋ ಭವತಿ ಪ್ರಿಯಃ ।
ಯಜ್ಞಸ್ತಪಸ್ತಥಾ ದಾನಂ ತೇಷಾಂ ಭೇದಮಿಮಂ ಶೃಣು ॥ ೭ ॥

ಆಹಾರಸ್ತ್ವಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಭೋಕ್ತುಃ ಪ್ರಾಣಿನಃ ತ್ರಿವಿಧೋ ಭವತಿ ಪ್ರಿಯಃ ಇಷ್ಟಃ, ತಥಾ ಯಜ್ಞಃ, ತಥಾ ತಪಃ, ತಥಾ ದಾನಮ್ । ತೇಷಾಮ್ ಆಹಾರಾದೀನಾಂ ಭೇದಮ್ ಇಮಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಶೃಣು ॥ ೭ ॥

ಆಯುಃಸತ್ತ್ವಬಲಾರೋಗ್ಯಸುಖಪ್ರೀತಿವಿವರ್ಧನಾಃ ।
ರಸ್ಯಾಃ ಸ್ನಿಗ್ಧಾಃ ಸ್ಥಿರಾ ಹೃದ್ಯಾ ಆಹಾರಾಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಪ್ರಿಯಾಃ ॥ ೮ ॥

ಆಯುಶ್ಚ ಸತ್ತ್ವಂ ಬಲಂ ಆರೋಗ್ಯಂ ಸುಖಂ ಪ್ರೀತಿಶ್ಚ ಆಯುಃಸತ್ತ್ವಬಲಾರೋಗ್ಯಸುಖಪ್ರೀತಯಃ ತಾಸಾಂ ವಿವರ್ಧನಾಃ ಆಯುಃಸತ್ತ್ವಬಲಾರೋಗ್ಯಸುಖಪ್ರೀತಿವಿವರ್ಧನಾಃ, ತೇ ರಸ್ಯಾಃ ರಸೋಪೇತಾಃ, ಸ್ನಿಗ್ಧಾಃ ಸ್ನೇಹವಂತಃ, ಸ್ಥಿರಾಃ ಚಿರಕಾಲಸ್ಥಾಯಿನಃ ದೇಹೇ, ಹೃದ್ಯಾಃ ಹೃದಯಪ್ರಿಯಾಃ ಆಹಾರಾಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಪ್ರಿಯಾಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಸ್ಯ ಇಷ್ಟಾಃ ॥ ೮ ॥

ಕಟ್ವಮ್ಲಲವಣಾತ್ಯುಷ್ಣತೀಕ್ಷ್ಣರೂಕ್ಷವಿದಾಹಿನಃ ।
ಆಹಾರಾ ರಾಜಸಸ್ಯೇಷ್ಟಾ ದುಃಖಶೋಕಾಮಯಪ್ರದಾಃ ॥ ೯ ॥

ಕಟ್ವಮ್ಲಲವಣಾತ್ಯುಷ್ಣತೀಕ್ಷ್ಣರೂಕ್ಷವಿದಾಹಿನಃ ಇತ್ಯತ್ರ ಅತಿಶಬ್ದಃ ಕಟ್ವಾದಿಷು ಸರ್ವತ್ರ ಯೋಜ್ಯಃ, ಅತಿಕಟುಃ ಅತಿತೀಕ್ಷ್ಣಃ ಇತ್ಯೇವಮ್ । ಕಟುಶ್ಚ ಅಮ್ಲಶ್ಚ ಲವಣಶ್ಚ ಅತ್ಯುಷ್ಣಶ್ಚ ತೀಕ್ಷ್ಣಶ್ಚ ರೂಕ್ಷಶ್ಚ ವಿದಾಹೀ ತೇ ಆಹಾರಾಃ ರಾಜಸಸ್ಯ ಇಷ್ಟಾಃ, ದುಃಖಶೋಕಾಮಯಪ್ರದಾಃ ದುಃಖಂ ಶೋಕಂ ಆಮಯಂ ಪ್ರಯಚ್ಛಂತೀತಿ ದುಃಖಶೋಕಾಮಯಪ್ರದಾಃ ॥ ೯ ॥

ಯಾತಯಾಮಂ ಗತರಸಂ ಪೂತಿ ಪರ್ಯುಷಿತಂ ಯತ್ ।
ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಮಪಿ ಚಾಮೇಧ್ಯಂ ಭೋಜನಂ ತಾಮಸಪ್ರಿಯಮ್ ॥ ೧೦ ॥

ಯಾತಯಾಮಂ ಮಂದಪಕ್ವಮ್ , ನಿರ್ವೀರ್ಯಸ್ಯ ಗತರಸಶಬ್ದೇನ ಉಕ್ತತ್ವಾತ್ । ಗತರಸಂ ರಸವಿಯುಕ್ತಮ್ , ಪೂತಿ ದುರ್ಗಂಧಿ, ಪರ್ಯುಷಿತಂ ಪಕ್ವಂ ಸತ್ ರಾತ್ರ್ಯಂತರಿತಂ ಯತ್ , ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಮಪಿ ಭುಕ್ತಶಿಷ್ಟಮ್ ಉಚ್ಛಿಷ್ಟಮ್ , ಅಮೇಧ್ಯಮ್ ಅಯಜ್ಞಾರ್ಹಮ್ , ಭೋಜನಮ್ ಈದೃಶಂ ತಾಮಸಪ್ರಿಯಮ್ ॥ ೧೦ ॥
ಅಥ ಇದಾನೀಂ ಯಜ್ಞಃ ತ್ರಿವಿಧಃ ಉಚ್ಯತೇ

ಅಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಿಭಿರ್ಯಜ್ಞೋ ವಿಧಿದೃಷ್ಟೋ ಇಜ್ಯತೇ ।
ಯಷ್ಟವ್ಯಮೇವೇತಿ ಮನಃ ಸಮಾಧಾಯ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಃ ॥ ೧೧ ॥

ಅಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ಅಫಲಾರ್ಥಿಭಿಃ ಯಜ್ಞಃ ವಿಧಿದೃಷ್ಟಃ ಶಾಸ್ತ್ರಚೋದನಾದೃಷ್ಟೋ ಯಃ ಯಜ್ಞಃ ಇಜ್ಯತೇ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯತೇ, ಯಷ್ಟವ್ಯಮೇವೇತಿ ಯಜ್ಞಸ್ವರೂಪನಿರ್ವರ್ತನಮೇವ ಕಾರ್ಯಮ್ ಇತಿ ಮನಃ ಸಮಾಧಾಯ, ಅನೇನ ಪುರುಷಾರ್ಥೋ ಮಮ ಕರ್ತವ್ಯಃ ಇತ್ಯೇವಂ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯ, ಸಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಃ ಯಜ್ಞಃ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೧ ॥

ಅಭಿಸಂಧಾಯ ತು ಫಲಂ ದಂಭಾರ್ಥಮಪಿ ಚೈವ ಯತ್ ।
ಇಜ್ಯತೇ ಭರತಶ್ರೇಷ್ಠ ತಂ ಯಜ್ಞಂ ವಿದ್ಧಿ ರಾಜಸಮ್ ॥ ೧೨ ॥

ಅಭಿಸಂಧಾಯ ತು ಉದ್ದಿಶ್ಯ ಫಲಂ ದಂಭಾರ್ಥಮಪಿ ಚೈವ ಯತ್ ಇಜ್ಯತೇ ಭರತಶ್ರೇಷ್ಠ ತಂ ಯಜ್ಞಂ ವಿದ್ಧಿ ರಾಜಸಮ್ ॥ ೧೨ ॥

ವಿಧಿಹೀನಮಸೃಷ್ಟಾನ್ನಂ ಮಂತ್ರಹೀನಮದಕ್ಷಿಣಮ್ ।
ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಹಿತಂ ಯಜ್ಞಂ ತಾಮಸಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ॥ ೧೩ ॥

ವಿಧಿಹೀನಂ ಯಥಾಚೋದಿತವಿಪರೀತಮ್ , ಅಸೃಷ್ಟಾನ್ನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಭ್ಯೋ ಸೃಷ್ಟಂ ದತ್ತಮ್ ಅನ್ನಂ ಯಸ್ಮಿನ್ ಯಜ್ಞೇ ಸಃ ಅಸೃಷ್ಟಾನ್ನಃ ತಮ್ ಅಸೃಷ್ಟಾನ್ನಮ್ , ಮಂತ್ರಹೀನಂ ಮಂತ್ರತಃ ಸ್ವರತೋ ವರ್ಣತೋ ವಾ ವಿಯುಕ್ತಂ ಮಂತ್ರಹೀನಮ್ , ಅದಕ್ಷಿಣಮ್ ಉಕ್ತದಕ್ಷಿಣಾರಹಿತಮ್ , ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಹಿತಂ ಯಜ್ಞಂ ತಾಮಸಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ತಮೋನಿರ್ವೃತ್ತಂ ಕಥಯಂತಿ ॥ ೧೩ ॥
ಅಥ ಇದಾನೀಂ ತಪಃ ತ್ರಿವಿಧಮ್ ಉಚ್ಯತೇ

ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಪೂಜನಂ ಶೌಚಮಾರ್ಜವಮ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮಹಿಂಸಾ ಶಾರೀರಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೪ ॥

ದೇವಾಶ್ಚ ದ್ವಿಜಾಶ್ಚ ಗುರವಶ್ಚ ಪ್ರಾಜ್ಞಾಶ್ಚ ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಾಃ ತೇಷಾಂ ಪೂಜನಂ ದೇವದ್ವಿಜಗುರುಪ್ರಾಜ್ಞಪೂಜನಮ್ , ಶೌಚಮ್ , ಆರ್ಜವಮ್ ಋಜುತ್ವಮ್ , ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮ್ ಅಹಿಂಸಾ ಶರೀರನಿರ್ವರ್ತ್ಯಂ ಶಾರೀರಂ ಶರೀರಪ್ರಧಾನೈಃ ಸರ್ವೈರೇವ ಕಾರ್ಯಕರಣೈಃ ಕರ್ತ್ರಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಂ ಶಾರೀರಂ ತಪಃ ಉಚ್ಯತೇ । ಪಂಚೈತೇ ತಸ್ಯ ಹೇತವಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೧೫) ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ॥ ೧೪ ॥

ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಹಿತಂ ಯತ್ ।
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಸನಂ ಚೈವ ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೫ ॥

ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಮ್ ಅದುಃಖಕರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಹಿತಂ ಯತ್ ಪ್ರಿಯಹಿತೇ ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥೇ । ಅನುದ್ವೇಗಕರತ್ವಾದಿಭಿಃ ಧರ್ಮೈಃ ವಾಕ್ಯಂ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ । ವಿಶೇಷಣಧರ್ಮಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಃ ಚ—ಶಬ್ದಃ । ಪರಪ್ರತ್ಯಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರಯುಕ್ತಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಪ್ರಿಯಹಿತಾನುದ್ವೇಗಕರತ್ವಾನಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ಹೀನತಾ ಸ್ಯಾದ್ಯದಿ, ತದ್ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪಃ । ತಥಾ ಸತ್ಯವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಇತರೇಷಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ವಿಹೀನತಾಯಾಂ ವಾಙ್ಮಯತಪಸ್ತ್ವಮ್ । ತಥಾ ಪ್ರಿಯವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಇತರೇಷಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ವಿಹೀನಸ್ಯ ವಾಙ್ಮಯತಪಸ್ತ್ವಮ್ । ತಥಾ ಹಿತವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಇತರೇಷಾಮ್ ಅನ್ಯತಮೇನ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ತ್ರಿಭಿರ್ವಾ ವಿಹೀನಸ್ಯ ವಾಙ್ಮಯತಪಸ್ತ್ವಮ್ । ಕಿಂ ಪುನಃ ತತ್ ತಪಃ ? ಯತ್ ಸತ್ಯಂ ವಾಕ್ಯಮ್ ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ಪ್ರಿಯಂ ಹಿತಂ , ತತ್ ತಪಃ ವಾಙ್ಮಯಮ್ ; ಯಥಾಶಾಂತೋ ಭವ ವತ್ಸ, ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಂ ಯೋಗಂ ಅನುತಿಷ್ಠ, ತಥಾ ತೇ ಶ್ರೇಯೋ ಭವಿಷ್ಯತಿಇತಿ । ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಸನಂ ಚೈವ ಯಥಾವಿಧಿ ವಾಙ್ಮಯಂ ತಪಃ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೫ ॥

ಮನಃಪ್ರಸಾದಃ ಸೌಮ್ಯತ್ವಂ ಮೌನಮಾತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹಃ ।
ಭಾವಸಂಶುದ್ಧಿರಿತ್ಯೇತತ್ತಪೋ ಮಾನಸಮುಚ್ಯತೇ ॥ ೧೬ ॥

ಮನಃಪ್ರಸಾದಃ ಮನಸಃ ಪ್ರಶಾಂತಿಃ, ಸ್ವಚ್ಛತಾಪಾದನಂ ಪ್ರಸಾದಃ, ಸೌಮ್ಯತ್ವಂ ಯತ್ ಸೌಮನಸ್ಯಮ್ ಆಹುಃಮುಖಾದಿಪ್ರಸಾದಾದಿಕಾರ್ಯೋನ್ನೇಯಾ ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ವೃತ್ತಿಃ । ಮೌನಂ ವಾಙ್‌ನಿಯಮೋಽಪಿ ಮನಃಸಂಯಮಪೂರ್ವಕೋ ಭವತಿ ಇತಿ ಕಾರ್ಯೇಣ ಕಾರಣಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಮನಃಸಂಯಮೋ ಮೌನಮಿತಿ । ಆತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹಃ ಮನೋನಿರೋಧಃ ಸರ್ವತಃ ಸಾಮಾನ್ಯರೂಪಃ ಆತ್ಮವಿನಿಗ್ರಹಃ, ವಾಗ್ವಿಷಯಸ್ಯೈವ ಮನಸಃ ಸಂಯಮಃ ಮೌನಮ್ ಇತಿ ವಿಶೇಷಃ । ಭಾವಸಂಶುದ್ಧಿಃ ಪರೈಃ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲೇ ಅಮಾಯಾವಿತ್ವಂ ಭಾವಸಂಶುದ್ಧಿಃ । ಇತ್ಯೇತತ್ ತಪಃ ಮಾನಸಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೧೬ ॥
ಯಥೋಕ್ತಂ ಕಾಯಿಕಂ ವಾಚಿಕಂ ಮಾನಸಂ ತಪಃ ತಪ್ತಂ ನರೈಃ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಭೇದೇನ ಕಥಂ ತ್ರಿವಿಧಂ ಭವತೀತಿ, ಉಚ್ಯತೇ

ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಪರಯಾ ತಪ್ತಂ ತಪಸ್ತತ್ತ್ರಿವಿಧಂ ನರೈಃ ।
ಅಫಲಕಾಂಕ್ಷಿಭಿರ್ಯುಕ್ತೈಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ॥ ೧೭ ॥

ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಪರಯಾ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಯಾ ತಪ್ತಮ್ ಅನುಷ್ಠಿತಂ ತಪಃ ತತ್ ಪ್ರಕೃತಂ ತ್ರಿವಿಧಂ ತ್ರಿಪ್ರಕಾರಂ ತ್ರ್ಯಧಿಷ್ಠಾನಂ ನರೈಃ ಅನುಷ್ಠಾತೃಭಿಃ ಅಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಾರಹಿತೈಃ ಯುಕ್ತೈಃ ಸಮಾಹಿತೈಃಯತ್ ಈದೃಶಂ ತಪಃ, ತತ್ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸತ್ತ್ವನಿರ್ವೃತ್ತಂ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ಕಥಯಂತಿ ಶಿಷ್ಟಾಃ ॥ ೧೭ ॥

ಸತ್ಕಾರಮಾನಪೂಜಾರ್ಥಂ ತಪೋ ದಂಭೇನ ಚೈವ ಯತ್ ।
ಕ್ರಿಯತೇ ತದಿಹ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ರಾಜಸಂ ಚಲಮಧ್ರುವಮ್ ॥ ೧೮ ॥

ಸತ್ಕಾರಃ ಸಾಧುಕಾರಃಸಾಧುಃ ಅಯಂ ತಪಸ್ವೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ , ಮಾನೋ ಮಾನನಂ ಪ್ರತ್ಯುತ್ಥಾನಾಭಿವಾದನಾದಿಃ ತದರ್ಥಮ್ , ಪೂಜಾ ಪಾದಪ್ರಕ್ಷಾಲನಾರ್ಚನಾಶಯಿತೃತ್ವಾದಿಃ ತದರ್ಥಂ ತಪಃ ಸತ್ಕಾರಮಾನಪೂಜಾರ್ಥಮ್ , ದಂಭೇನ ಚೈವ ಯತ್ ಕ್ರಿಯತೇ ತಪಃ ತತ್ ಇಹ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ಕಥಿತಂ ರಾಜಸಂ ಚಲಂ ಕಾದಾಚಿತ್ಕಫಲತ್ವೇನ ಅಧ್ರುವಮ್ ॥ ೧೮ ॥

ಮೂಢಗ್ರಾಹೇಣಾತ್ಮನೋ ಯತ್ಪೀಡಯಾ ಕ್ರಿಯತೇ ತಪಃ ।
ಪರಸ್ಯೋತ್ಸಾದನಾರ್ಥಂ ವಾ ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್ ॥ ೧೯ ॥

ಮೂಢಗ್ರಾಹೇಣ ಅವಿವೇಕನಿಶ್ಚಯೇನ ಆತ್ಮನಃ ಪೀಡಯಾ ಯತ್ ಕ್ರಿಯತೇ ತಪಃ ಪರಸ್ಯ ಉತ್ಸಾದನಾರ್ಥಂ ವಿನಾಶಾರ್ಥಂ ವಾ, ತತ್ ತಾಮಸಂ ತಪಃ ಉದಾಹೃತಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ಇದಾನೀಂ ದಾನತ್ರೈವಿಧ್ಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ

ದಾತವ್ಯಮಿತಿ ಯದ್ದಾನಂ
ದೀಯತೇಽನುಪಕಾರಿಣೇ ।
ದೇಶೇ ಕಾಲೇ ಪಾತ್ರೇ
ತದ್ದಾನಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೦ ॥

ದಾತವ್ಯಮಿತಿ ಏವಂ ಮನಃ ಕೃತ್ವಾ ಯತ್ ದಾನಂ ದೀಯತೇ ಅನುಪಕಾರಿಣೇ ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾಸಮರ್ಥಾಯ, ಸಮರ್ಥಾಯಾಪಿ ನಿರಪೇಕ್ಷಂ ದೀಯತೇ, ದೇಶೇ ಪುಣ್ಯೇ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರಾದೌ, ಕಾಲೇ ಸಂಕ್ರಾಂತ್ಯಾದೌ, ಪಾತ್ರೇ ಷಡಂಗವಿದ್ವೇದಪಾರಗ ಇತ್ಯಾದೌ, ತತ್ ದಾನಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೦ ॥

ಯತ್ತು ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾರ್ಥಂ
ಫಲಮುದ್ದಿಶ್ಯ ವಾ ಪುನಃ ।
ದೀಯತೇ ಪರಿಕ್ಲಿಷ್ಟಂ
ತದ್ದಾನಂ ರಾಜಸಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೧ ॥

ಯತ್ತು ದಾನಂ ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾರ್ಥಂ ಕಾಲೇ ತು ಅಯಂ ಮಾಂ ಪ್ರತ್ಯುಪಕರಿಷ್ಯತಿ ಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ , ಫಲಂ ವಾ ಅಸ್ಯ ದಾನಸ್ಯ ಮೇ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಅದೃಷ್ಟಮ್ ಇತಿ, ತತ್ ಉದ್ದಿಶ್ಯ ಪುನಃ ದೀಯತೇ ಪರಿಕ್ಲಿಷ್ಟಂ ಖೇದಸಂಯುಕ್ತಮ್ , ತತ್ ದಾನಂ ರಾಜಸಂ ಸ್ಮೃತಮ್ ॥ ೨೧ ॥

ಅದೇಶಕಾಲೇ ಯದ್ದಾನಮಪಾತ್ರೇಭ್ಯಶ್ಚ ದೀಯತೇ ।
ಅಸತ್ಕೃತಮವಜ್ಞಾತಂ ತತ್ತಾಮಸಮುದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೨ ॥

ಅದೇಶಕಾಲೇ ಅದೇಶೇ ಅಪುಣ್ಯದೇಶೇ ಮ್ಲೇಚ್ಛಾಶುಚ್ಯಾದಿಸಂಕೀರ್ಣೇ ಅಕಾಲೇ ಪುಣ್ಯಹೇತುತ್ವೇನ ಅಪ್ರಖ್ಯಾತೇ ಸಂಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿವಿಶೇಷರಹಿತೇ ಅಪಾತ್ರೇಭ್ಯಶ್ಚ ಮೂರ್ಖತಸ್ಕರಾದಿಭ್ಯಃ, ದೇಶಾದಿಸಂಪತ್ತೌ ವಾ ಅಸತ್ಕೃತಂ ಪ್ರಿಯವಚನಪಾದಪ್ರಕ್ಷಾಲನಪೂಜಾದಿರಹಿತಮ್ ಅವಜ್ಞಾತಂ ಪಾತ್ರಪರಿಭವಯುಕ್ತಂ ಯತ್ ದಾನಮ್ , ತತ್ ತಾಮಸಮ್ ಉದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೨ ॥
ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಪ್ರಭೃತೀನಾಂ ಸಾದ್ಗುಣ್ಯಕರಣಾಯ ಅಯಮ್ ಉಪದೇಶಃ ಉಚ್ಯತೇ

ಓಂ ತತ್ಸದಿತಿ ನಿರ್ದೇಶೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತ್ರಿವಿಧಃ ಸ್ಮೃತಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಸ್ತೇನ ವೇದಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞಾಶ್ಚ ವಿಹಿತಾಃ ಪುರಾ ॥ ೨೩ ॥

ಓಂ ತತ್ ಸತ್ ಇತಿ ಏವಂ ನಿರ್ದೇಶಃ, ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ಅನೇನೇತಿ ನಿರ್ದೇಶಃ, ತ್ರಿವಿಧೋ ನಾಮನಿರ್ದೇಶಃ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ಮೃತಃ ಚಿಂತಿತಃ ವೇದಾಂತೇಷು ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಭಿಃ । ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ತೇನ ನಿರ್ದೇಶೇನ ತ್ರಿವಿಧೇನ ವೇದಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞಾಶ್ಚ ವಿಹಿತಾಃ ನಿರ್ಮಿತಾಃ ಪುರಾ ಪೂರ್ವಮ್ ಇತಿ ನಿರ್ದೇಶಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೨೩ ॥

ತಸ್ಮಾದೋಮಿತ್ಯುದಾಹೃತ್ಯ ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ।
ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ವಿಧಾನೋಕ್ತಾಃ ಸತತಂ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಾಮ್ ॥ ೨೪ ॥

ತಸ್ಮಾತ್ಓಮ್ ಇತಿ ಉದಾಹೃತ್ಯಉಚ್ಚಾರ್ಯ ಯಜ್ಞದಾನತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ಯಜ್ಞಾದಿಸ್ವರೂಪಾಃ ಕ್ರಿಯಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ವಿಧಾನೋಕ್ತಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರಚೋದಿತಾಃ ಸತತಂ ಸರ್ವದಾ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವದನಶೀಲಾನಾಮ್ ॥ ೨೪ ॥

ತದಿತ್ಯನಭಿಸಂಧಾಯ
ಫಲಂ ಯಜ್ಞತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ।
ದಾನಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ವಿವಿಧಾಃ
ಕ್ರಿಯಂತೇ ಮೋಕ್ಷಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ॥ ೨೫ ॥

ತತ್ ಇತಿ ಅನಭಿಸಂಧಾಯ, ‘ತತ್ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿಧಾನಮ್ ಉಚ್ಚಾರ್ಯ ಅನಭಿಸಂಧಾಯ ಯಜ್ಞಾದಿಕರ್ಮಣಃ ಫಲಂ ಯಜ್ಞತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ಯಜ್ಞಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ತಪಃಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ಯಜ್ಞತಪಃಕ್ರಿಯಾಃ ದಾನಕ್ರಿಯಾಶ್ಚ ವಿವಿಧಾಃ ಕ್ಷೇತ್ರಹಿರಣ್ಯಪ್ರದಾನಾದಿಲಕ್ಷಣಾಃ ಕ್ರಿಯಂತೇ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯಂತೇ ಮೋಕ್ಷಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥಿಭಿಃ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿಃ ॥ ೨೫ ॥
ಓಂತಚ್ಛಬ್ದಯೋಃ ವಿನಿಯೋಗಃ ಉಕ್ತಃ । ಅಥ ಇದಾನೀಂ ಸಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯ ವಿನಿಯೋಗಃ ಕಥ್ಯತೇ

ಸದ್ಭಾವೇ ಸಾಧುಭಾವೇ ಸದಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಶಸ್ತೇ ಕರ್ಮಣಿ ತಥಾ ಸಚ್ಛಬ್ದಃ ಪಾರ್ಥ ಯುಜ್ಯತೇ ॥ ೨೬ ॥

ಸದ್ಭಾವೇ, ಅಸತಃ ಸದ್ಭಾವೇ ಯಥಾ ಅವಿದ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಪುತ್ರಸ್ಯ ಜನ್ಮನಿ, ತಥಾ ಸಾಧುಭಾವೇ ಅಸದ್ವೃತ್ತಸ್ಯ ಅಸಾಧೋಃ ಸದ್ವೃತ್ತತಾ ಸಾಧುಭಾವಃ ತಸ್ಮಿನ್ ಸಾಧುಭಾವೇ ಸತ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಅಭಿಧಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ಅಭಿಧೀಯತೇ । ಪ್ರಶಸ್ತೇ ಕರ್ಮಣಿ ವಿವಾಹಾದೌ ತಥಾ ಸಚ್ಛಬ್ದಃ ಪಾರ್ಥ, ಯುಜ್ಯತೇ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ಇತ್ಯೇತತ್ ॥ ೨೬ ॥

ಯಜ್ಞೇ ತಪಸಿ ದಾನೇ ಸ್ಥಿತಿಃ ಸದಿತಿ ಚೋಚ್ಯತೇ ।
ಕರ್ಮ ಚೈವ ತದರ್ಥೀಯಂ ಸದಿತ್ಯೇವಾಭಿಧೀಯತೇ ॥ ೨೭ ॥

ಯಜ್ಞೇ ಯಜ್ಞಕರ್ಮಣಿ ಯಾ ಸ್ಥಿತಿಃ, ತಪಸಿ ಯಾ ಸ್ಥಿತಿಃ, ದಾನೇ ಯಾ ಸ್ಥಿತಿಃ, ಸಾ ಸತ್ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ ವಿದ್ವದ್ಭಿಃ । ಕರ್ಮ ಏವ ತದರ್ಥೀಯಂ ಯಜ್ಞದಾನತಪೋರ್ಥೀಯಮ್ ; ಅಥವಾ, ಯಸ್ಯ ಅಭಿಧಾನತ್ರಯಂ ಪ್ರಕೃತಂ ತದರ್ಥೀಯಂ ಯಜ್ಞದಾನತಪೋರ್ಥೀಯಮ್ ಈಶ್ವರಾರ್ಥೀಯಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ; ಸತ್ ಇತ್ಯೇವ ಅಭಿಧೀಯತೇ । ತತ್ ಏತತ್ ಯಜ್ಞದಾನತಪಆದಿ ಕರ್ಮ ಅಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ವಿಗುಣಮಪಿ ಶ್ರದ್ಧಾಪೂರ್ವಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಅಭಿಧಾನತ್ರಯಪ್ರಯೋಗೇಣ ಸಗುಣಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸಂಪಾದಿತಂ ಭವತಿ ॥ ೨೭ ॥
ತತ್ರ ಸರ್ವತ್ರ ಶ್ರದ್ಧಾಪ್ರಧಾನತಯಾ ಸರ್ವಂ ಸಂಪಾದ್ಯತೇ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್

ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಹುತಂ ದತ್ತಂ ತಪಸ್ತಪ್ತಂ ಕೃತಂ ಯತ್ ।
ಅಸದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪಾರ್ಥ ತತ್ಪ್ರೇತ್ಯ ನೋ ಇಹ ॥ ೨೮ ॥

ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಹುತಂ ಹವನಂ ಕೃತಮ್ , ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ದತ್ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಭ್ಯಃ, ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ತಪಃ ತಪ್ತಮ್ ಅನುಷ್ಠಿತಮ್ , ತಥಾ ಅಶ್ರದ್ಧಯೈವ ಕೃತಂ ಯತ್ ಸ್ತುತಿನಮಸ್ಕಾರಾದಿ, ತತ್ ಸರ್ವಮ್ ಅಸತ್ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ, ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಮಾರ್ಗಬಾಹ್ಯತ್ವಾತ್ ಪಾರ್ಥ । ತತ್ ಬಹುಲಾಯಾಸಮಪಿ ಪ್ರೇತ್ಯ ಫಲಾಯ ನೋ ಅಪಿ ಇಹಾರ್ಥಮ್ , ಸಾಧುಭಿಃ ನಿಂದಿತತ್ವಾತ್ ಇತಿ ॥ ೨೮ ॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಮತ್ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾಚಾರ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಗೋವಿಂದಭಗವತ್ಪೂಜ್ಯಪಾದಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರಭಗವತಃ ಕೃತೌ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯೇ ಸಪ್ತದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥