ಅಷ್ಟಮೇ ನಾಡೀದ್ವಾರೇಣ ಧಾರಣಾಯೋಗಃ ಸಗುಣಃ ಉಕ್ತಃ । ತಸ್ಯ ಚ ಫಲಮ್ ಅಗ್ನ್ಯರ್ಚಿರಾದಿಕ್ರಮೇಣ ಕಾಲಾಂತರೇ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಲಕ್ಷಣಮೇವ ಅನಾವೃತ್ತಿರೂಪಂ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಮ್ । ತತ್ರ ‘ಅನೇನೈವ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಮೋಕ್ಷಪ್ರಾಪ್ತಿಫಲಮ್ ಅಧಿಗಮ್ಯತೇ, ನ ಅನ್ಯಥಾ’ ಇತಿ ತದಾಶಂಕಾವ್ಯಾವಿವರ್ತಯಿಷಯಾ ಶ್ರೀಭಗವಾನ್ ಉವಾಚ —
ಶ್ರೀಭಗವಾನುವಾಚ —
ಇದಂ ತು ತೇ ಗುಹ್ಯತಮಂ
ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಾಮ್ಯನಸೂಯವೇ ।
ಜ್ಞಾನಂ ವಿಜ್ಞಾನಸಹಿತಂ
ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಮೋಕ್ಷ್ಯಸೇಽಶುಭಾತ್ ॥ ೧ ॥
ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಾಮ್ಯನಸೂಯವೇ ।
ಜ್ಞಾನಂ ವಿಜ್ಞಾನಸಹಿತಂ
ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಮೋಕ್ಷ್ಯಸೇಽಶುಭಾತ್ ॥ ೧ ॥
ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮ್ ಉಕ್ತಂ ಚ ಪೂರ್ವೇಷು ಅಧ್ಯಾಯೇಷು,
ತತ್ ಬುದ್ಧೌ ಸಂನಿಧೀಕೃತ್ಯ ಇದಮ್ ಇತ್ಯಾಹ । ತು—ಶಬ್ದೋ ವಿಶೇಷನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಃ । ಇದಮೇವ ತು ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಮೋಕ್ಷಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಮ್ ‘ವಾಸುದೇವಃ ಸರ್ವಮಿತಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೭ । ೧೯) ‘ಆತ್ಮೈವೇದಂ ಸರ್ವಮ್’ (ಛಾ. ಉ. ೭ । ೨೫ । ೨) ‘ಏಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಃ ; ನಾನ್ಯತ್ , ‘ಅಥ ತೇ ಯೇಽನ್ಯಥಾತೋ ವಿದುಃ ಅನ್ಯರಾಜಾನಃ ತೇ ಕ್ಷಯ್ಯಲೋಕಾ ಭವಂತಿ’ (ಛಾ. ಉ. ೭ । ೨೫ । ೨) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಭ್ಯಶ್ಚ । ತೇ ತುಭ್ಯಂ ಗುಹ್ಯತಮಂ ಗೋಪ್ಯತಮಂ ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಕಥಯಿಷ್ಯಾಮಿ ಅನಸೂಯವೇ ಅಸೂಯಾರಹಿತಾಯ । ಕಿಂ ತತ್ ? ಜ್ಞಾನಮ್ । ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಮ್ ? ವಿಜ್ಞಾನಸಹಿತಮ್ ಅನುಭವಯುಕ್ತಮ್ , ಯತ್ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಮೋಕ್ಷ್ಯಸೇ ಅಶುಭಾತ್ ಸಂಸಾರಬಂಧನಾತ್ ॥ ೧ ॥
ತಚ್ಚ —
ರಾಜವಿದ್ಯಾ ರಾಜಗುಹ್ಯಂ ಪವಿತ್ರಮಿದಮುತ್ತಮಮ್ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾವಗಮಂ ಧರ್ಮ್ಯಂ ಸುಸುಖಂ ಕರ್ತುಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೨ ॥
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾವಗಮಂ ಧರ್ಮ್ಯಂ ಸುಸುಖಂ ಕರ್ತುಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೨ ॥
ರಾಜವಿದ್ಯಾ ವಿದ್ಯಾನಾಂ ರಾಜಾ, ದೀಪ್ತ್ಯತಿಶಯವತ್ತ್ವಾತ್ ; ದೀಪ್ಯತೇ ಹಿ ಇಯಮ್ ಅತಿಶಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಸರ್ವವಿದ್ಯಾನಾಮ್ । ತಥಾ ರಾಜಗುಹ್ಯಂ ಗುಹ್ಯಾನಾಂ ರಾಜಾ । ಪವಿತ್ರಂ ಪಾವನಂ ಇದಮ್ ಉತ್ತಮಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪಾವನಾನಾಂ ಶುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಮ್ ಉತ್ಕೃಷ್ಟತಮಮ್ । ಅನೇಕಜನ್ಮಸಹಸ್ರಸಂಚಿತಮಪಿ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾದಿ ಸಮೂಲಂ ಕರ್ಮ ಕ್ಷಣಮಾತ್ರಾದೇವ ಭಸ್ಮೀಕರೋತಿ ಇತ್ಯತಃ ಕಿಂ ತಸ್ಯ ಪಾವನತ್ವಂ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ಕಿಂಚ — ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾವಗಮಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ಸುಖಾದೇರಿವ ಅವಗಮೋ ಯಸ್ಯ ತತ್ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾವಗಮಮ್ । ಅನೇಕಗುಣವತೋಽಪಿ ಧರ್ಮವಿರುದ್ಧತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಮ್ , ನ ತಥಾ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಧರ್ಮವಿರೋಧಿ, ಕಿಂತು ಧರ್ಮ್ಯಂ ಧರ್ಮಾದನಪೇತಮ್ । ಏವಮಪಿ, ಸ್ಯಾದ್ದುಃಖಸಂಪಾದ್ಯಮಿತ್ಯತ ಆಹ — ಸುಸುಖಂ ಕರ್ತುಮ್ , ಯಥಾ ರತ್ನವಿವೇಕವಿಜ್ಞಾನಮ್ । ತತ್ರ ಅಲ್ಪಾಯಾಸಾನಾಮನ್ಯೇಷಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಸುಖಸಂಪಾದ್ಯಾನಾಮ್ ಅಲ್ಪಫಲತ್ವಂ ದುಷ್ಕರಾಣಾಂ ಚ ಮಹಾಫಲತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಮಿತಿ, ಇದಂ ತು ಸುಖಸಂಪಾದ್ಯತ್ವಾತ್ ಫಲಕ್ಷಯಾತ್ ವ್ಯೇತಿ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇ, ಆಹ — ಅವ್ಯಯಮ್ ಇತಿ । ನ ಅಸ್ಯ ಫಲತಃ ಕರ್ಮವತ್ ವ್ಯಯಃ ಅಸ್ತೀತಿ ಅವ್ಯಯಮ್ । ಅತಃ ಶ್ರದ್ಧೇಯಮ್ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೨ ॥
ಯೇ ಪುನಃ —
ಅಶ್ರದ್ದಧಾನಾಃ ಪುರುಷಾ ಧರ್ಮಸ್ಯಾಸ್ಯ ಪರಂತಪ ।
ಅಪ್ರಾಪ್ಯ ಮಾಂ ನಿವರ್ತಂತೇ ಮೃತ್ಯುಸಂಸಾರವರ್ತ್ಮನಿ ॥ ೩ ॥
ಅಪ್ರಾಪ್ಯ ಮಾಂ ನಿವರ್ತಂತೇ ಮೃತ್ಯುಸಂಸಾರವರ್ತ್ಮನಿ ॥ ೩ ॥
ಅಶ್ರದ್ದಧಾನಾಃ ಶ್ರದ್ಧಾವಿರಹಿತಾಃ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಅಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪೇ ತತ್ಫಲೇ ಚ ನಾಸ್ತಿಕಾಃ ಪಾಪಕಾರಿಣಃ, ಅಸುರಾಣಾಮ್ ಉಪನಿಷದಂ ದೇಹಮಾತ್ರಾತ್ಮದರ್ಶನಮೇವ ಪ್ರತಿಪನ್ನಾಃ ಅಸುತೃಪಃ ಪಾಪಾಃ ಪುರುಷಾಃ ಅಶ್ರದ್ದಧಾನಾಃ, ಪರಂತಪ, ಅಪ್ರಾಪ್ಯ ಮಾಂ ಪರಮೇಶ್ವರಮ್ , ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತೌ ನೈವ ಆಶಂಕಾ ಇತಿ ಮತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಮಾರ್ಗಭೇದಭಕ್ತಿಮಾತ್ರಮಪಿ ಅಪ್ರಾಪ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ನಿವರ್ತಂತೇ ನಿಶ್ಚಯೇನ ವರ್ತಂತೇ ; ಕ್ವ ? — ಮೃತ್ಯುಸಂಸಾರವರ್ತ್ಮನಿ ಮೃತ್ಯುಯುಕ್ತಃ ಸಂಸಾರಃ ಮೃತ್ಯುಸಂಸಾರಃ ತಸ್ಯ ವರ್ತ್ಮ ನರಕತಿರ್ಯಗಾದಿಪ್ರಾಪ್ತಿಮಾರ್ಗಃ, ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವರ್ತಂತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೩ ॥
ಸ್ತುತ್ಯಾ ಅರ್ಜುನಮಭಿಮುಖೀಕೃತ್ಯ ಆಹ —
ಮಯಾ ತತಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ಜಗತದವ್ಯಕ್ತಮೂರ್ತಿನಾ ।
ಮತ್ಸ್ಥಾನಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ನ ಚಾಹಂ ತೇಷ್ವವಸ್ಥಿತಃ ॥ ೪ ॥
ಮತ್ಸ್ಥಾನಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ನ ಚಾಹಂ ತೇಷ್ವವಸ್ಥಿತಃ ॥ ೪ ॥
ಮಯಾ ಮಮ ಯಃ ಪರೋ ಭಾವಃ ತೇನ ತತಂ ವ್ಯಾಪ್ತಂ ಸರ್ವಮ್ ಇದಂ ಜಗತ್ ಅವ್ಯಕ್ತಮೂರ್ತಿನಾ ನ ವ್ಯಕ್ತಾ ಮೂರ್ತಿಃ ಸ್ವರೂಪಂ ಯಸ್ಯ ಮಮ ಸೋಽಹಮವ್ಯಕ್ತಮೂರ್ತಿಃ ತೇನ ಮಯಾ ಅವ್ಯಕ್ತಮೂರ್ತಿನಾ, ಕರಣಾಗೋಚರಸ್ವರೂಪೇಣ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ತಸ್ಮಿನ್ ಮಯಿ ಅವ್ಯಕ್ತಮೂರ್ತೌ ಸ್ಥಿತಾನಿ ಮತ್ಸ್ಥಾನಿ, ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಿ ಸ್ತಂಬಪರ್ಯಂತಾನಿ । ನ ಹಿ ನಿರಾತ್ಮಕಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಭೂತಂ ವ್ಯವಹಾರಾಯ ಅವಕಲ್ಪತೇ । ಅತಃ ಮತ್ಸ್ಥಾನಿ ಮಯಾ ಆತ್ಮನಾ ಆತ್ಮವತ್ತ್ವೇನ ಸ್ಥಿತಾನಿ, ಅತಃ ಮಯಿ ಸ್ಥಿತಾನಿ ಇತಿ ಉಚ್ಯಂತೇ । ತೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಮ್ ಅಹಮೇವ ಆತ್ಮಾ ಇತ್ಯತಃ ತೇಷು ಸ್ಥಿತಃ ಇತಿ ಮೂಢಬುದ್ಧೀನಾಂ ಅವಭಾಸತೇ ; ಅತಃ ಬ್ರವೀಮಿ — ನ ಚ ಅಹಂ ತೇಷು ಭೂತೇಷು ಅವಸ್ಥಿತಃ, ಮೂರ್ತವತ್ ಸಂಶ್ಲೇಷಾಭಾವೇನ ಆಕಾಶಸ್ಯಾಪಿ ಅಂತರತಮೋ ಹಿ ಅಹಮ್ । ನ ಹಿ ಅಸಂಸರ್ಗಿ ವಸ್ತು ಕ್ವಚಿತ್ ಆಧೇಯಭಾವೇನ ಅವಸ್ಥಿತಂ ಭವತಿ ॥ ೪ ॥
ಅತ ಏವ ಅಸಂಸರ್ಗಿತ್ವಾತ್ ಮಮ —
ನ ಚ ಮತ್ಸ್ಥಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಪಶ್ಯ ಮೇ ಯೋಗಮೈಶ್ವರಮ್ ।
ಭೂತಭೃನ್ನ ಚ ಭೂತಸ್ಥೋ ಮಮಾತ್ಮಾ ಭೂತಭಾವನಃ ॥ ೫ ॥
ಭೂತಭೃನ್ನ ಚ ಭೂತಸ್ಥೋ ಮಮಾತ್ಮಾ ಭೂತಭಾವನಃ ॥ ೫ ॥
ನ ಚ ಮತ್ಸ್ಥಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಿ । ಪಶ್ಯ ಮೇ ಯೋಗಂ ಯುಕ್ತಿಂ ಘಟನಂ ಮೇ ಮಮ ಐಶ್ವರಮ್ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಇಮಮ್ ಐಶ್ವರಮ್ , ಯೋಗಮ್ ಆತ್ಮನೋ ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ ಅಸಂಸರ್ಗಿತ್ವಾತ್ ಅಸಂಗತಾಂ ದರ್ಶಯತಿ — ‘ ಅಸಂಗೋ ನ ಹಿ ಸಜ್ಜತೇ’ (ಬೃ. ಉ. ೩ । ೯ । ೨೬) ಇತಿ । ಇದಂ ಚ ಆಶ್ಚರ್ಯಮ್ ಅನ್ಯತ್ ಪಶ್ಯ — ಭೂತಭೃತ್ ಅಸಂಗೋಽಪಿ ಸನ್ ಭೂತಾನಿ ಬಿಭರ್ತಿ ; ನ ಚ ಭೂತಸ್ಥಃ, ಯಥೋಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ ಭೂತಸ್ಥತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ । ಕಥಂ ಪುನರುಚ್ಯತೇ ‘ಅಸೌ ಮಮ ಆತ್ಮಾ’ ಇತಿ ? ವಿಭಜ್ಯ ದೇಹಾದಿಸಂಘಾತಂ ತಸ್ಮಿನ್ ಅಹಂಕಾರಮ್ ಅಧ್ಯಾರೋಪ್ಯ ಲೋಕಬುದ್ಧಿಮ್ ಅನುಸರನ್ ವ್ಯಪದಿಶತಿ ‘ಮಮ ಆತ್ಮಾ’ ಇತಿ, ನ ಪುನಃ ಆತ್ಮನಃ ಆತ್ಮಾ ಅನ್ಯಃ ಇತಿ ಲೋಕವತ್ ಅಜಾನನ್ । ತಥಾ ಭೂತಭಾವನಃ ಭೂತಾನಿ ಭಾವಯತಿ ಉತ್ಪಾದಯತಿ ವರ್ಧಯತೀತಿ ವಾ ಭೂತಭಾವನಃ ॥ ೫ ॥
ಯಥೋಕ್ತೇನ ಶ್ಲೋಕದ್ವಯೇನ ಉಕ್ತಮ್ ಅರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಉಪಪಾದಯನ್ ಆಹ —
ಯಥಾಕಾಶಸ್ಥಿತೋ ನಿತ್ಯಂ ವಾಯುಃ ಸರ್ವತ್ರಗೋ ಮಹಾನ್ ।
ತಥಾ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಮತ್ಸ್ಥಾನೀತ್ಯುಪಧಾರಯ ॥ ೬ ॥
ತಥಾ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಮತ್ಸ್ಥಾನೀತ್ಯುಪಧಾರಯ ॥ ೬ ॥
ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಆಕಾಶಸ್ಥಿತಃ ಆಕಾಶೇ ಸ್ಥಿತಃ ನಿತ್ಯಂ ಸದಾ ವಾಯುಃ ಸರ್ವತ್ರ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸರ್ವತ್ರಗಃ ಮಹಾನ್ ಪರಿಮಾಣತಃ, ತಥಾ ಆಕಾಶವತ್ ಸರ್ವಗತೇ ಮಯಿ ಅಸಂಶ್ಲೇಷೇಣೈವ ಸ್ಥಿತಾನಿ ಇತ್ಯೇವಮ್ ಉಪಧಾರಯ ವಿಜಾನೀಹಿ ॥ ೬ ॥
ಏವಂ ವಾಯುಃ ಆಕಾಶೇ ಇವ ಮಯಿ ಸ್ಥಿತಾನಿ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಸ್ಥಿತಿಕಾಲೇ ; ತಾನಿ —
ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಕೌಂತೇಯ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಯಾಂತಿ ಮಾಮಿಕಾಮ್ ।
ಕಲ್ಪಕ್ಷಯೇ ಪುನಸ್ತಾನಿ ಕಲ್ಪಾದೌ ವಿಸೃಜಾಮ್ಯಹಮ್ ॥ ೭ ॥
ಕಲ್ಪಕ್ಷಯೇ ಪುನಸ್ತಾನಿ ಕಲ್ಪಾದೌ ವಿಸೃಜಾಮ್ಯಹಮ್ ॥ ೭ ॥
ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಕೌಂತೇಯ ಪ್ರಕೃತಿಂ ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಿಕಾಮ್ ಅಪರಾಂ ನಿಕೃಷ್ಟಾಂ ಯಾಂತಿ ಮಾಮಿಕಾಂ ಮದೀಯಾಂ ಕಲ್ಪಕ್ಷಯೇ ಪ್ರಲಯಕಾಲೇ । ಪುನಃ ಭೂಯಃ ತಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಕಲ್ಪಾದೌ ವಿಸೃಜಾಮಿ ಉತ್ಪಾದಯಾಮಿ ಅಹಂ ಪೂರ್ವವತ್ ॥ ೭ ॥
ಏವಮ್ ಅವಿದ್ಯಾಲಕ್ಷಣಾಮ್ —
ಪ್ರಕೃತಿಂ ಸ್ವಾಮವಷ್ಟಭ್ಯ ವಿಸೃಜಾಮಿ ಪುನಃ ಪುನಃ ।
ಭೂತಗ್ರಾಮಮಿಮಂ ಕೃತ್ಸ್ನಮವಶಂ ಪ್ರಕೃತೇರ್ವಶಾತ್ ॥ ೮ ॥
ಭೂತಗ್ರಾಮಮಿಮಂ ಕೃತ್ಸ್ನಮವಶಂ ಪ್ರಕೃತೇರ್ವಶಾತ್ ॥ ೮ ॥
ಪ್ರಕೃತಿಂ ಸ್ವಾಂ ಸ್ವೀಯಾಮ್ ಅವಷ್ಟಭ್ಯ ವಶೀಕೃತ್ಯ ವಿಸೃಜಾಮಿ ಪುನಃ ಪುನಃ ಪ್ರಕೃತಿತೋ ಜಾತಂ ಭೂತಗ್ರಾಮಂ ಭೂತಸಮುದಾಯಮ್ ಇಮಂ ವರ್ತಮಾನಂ ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಸಮಗ್ರಮ್ ಅವಶಮ್ ಅಸ್ವತಂತ್ರಮ್ , ಅವಿದ್ಯಾದಿದೋಷೈಃ ಪರವಶೀಕೃತಮ್ , ಪ್ರಕೃತೇಃ ವಶಾತ್ ಸ್ವಭಾವವಶಾತ್ ॥ ೮ ॥
ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ತೇ ಪರಮೇಶ್ವರಸ್ಯ, ಭೂತಗ್ರಾಮಮ್ ಇಮಂ ವಿಷಮಂ ವಿದಧತಃ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾಭ್ಯಾಂ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಬಂಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ, ಇದಮ್ ಆಹ ಭಗವಾನ್ —
ನ ಚ ಮಾಂ ತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ನಿಬಧ್ನಂತಿ ಧನಂಜಯ ।
ಉದಾಸೀನವದಾಸೀನಮಸಕ್ತಂ ತೇಷು ಕರ್ಮಸು ॥ ೯ ॥
ಉದಾಸೀನವದಾಸೀನಮಸಕ್ತಂ ತೇಷು ಕರ್ಮಸು ॥ ೯ ॥
ನ ಚ ಮಾಮ್ ಈಶ್ವರಂ ತಾನಿ ಭೂತಗ್ರಾಮಸ್ಯ ವಿಷಮಸರ್ಗನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ನಿಬಧ್ನಂತಿ ಧನಂಜಯ । ತತ್ರ ಕರ್ಮಣಾಂ ಅಸಂಬಂಧಿತ್ವೇ ಕಾರಣಮಾಹ — ಉದಾಸೀನವತ್ ಆಸೀನಂ ಯಥಾ ಉದಾಸೀನಃ ಉಪೇಕ್ಷಕಃ ಕಶ್ಚಿತ್ ತದ್ವತ್ ಆಸೀನಮ್ , ಆತ್ಮನಃ ಅವಿಕ್ರಿಯತ್ವಾತ್ , ಅಸಕ್ತಂ ಫಲಾಸಂಗರಹಿತಮ್ , ಅಭಿಮಾನವರ್ಜಿತಮ್ ‘ಅಹಂ ಕರೋಮಿ’ ಇತಿ ತೇಷು ಕರ್ಮಸು । ಅತಃ ಅನ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾಭಿಮಾನಾಭಾವಃ ಫಲಾಸಂಗಾಭಾವಶ್ಚ ಅಸಂಬಂಧಕಾರಣಮ್ , ಅನ್ಯಥಾ ಕರ್ಮಭಿಃ ಬಧ್ಯತೇ ಮೂಢಃ ಕೋಶಕಾರವತ್ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ॥ ೯ ॥
ತತ್ರ ‘ಭೂತಗ್ರಾಮಮಿಮಂ ವಿಸೃಜಾಮಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೯ । ೮) ‘ಉದಾಸೀನವದಾಸೀನಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೯ । ೯) ಇತಿ ಚ ವಿರುದ್ಧಮ್ ಉಚ್ಯತೇ, ಇತಿ ತತ್ಪರಿಹಾರಾರ್ಥಮ್ ಆಹ —
ಮಯಾಧ್ಯಕ್ಷೇಣ ಪ್ರಕೃತಿಃ ಸೂಯತೇ ಸಚರಾಚರಮ್ ।
ಹೇತುನಾನೇನ ಕೌಂತೇಯ ಜಗದ್ವಿಪರಿವರ್ತತೇ ॥ ೧೦ ॥
ಹೇತುನಾನೇನ ಕೌಂತೇಯ ಜಗದ್ವಿಪರಿವರ್ತತೇ ॥ ೧೦ ॥
ಮಯಾ ಅಧ್ಯಕ್ಷೇಣ ಸರ್ವತೋ ದೃಶಿಮಾತ್ರಸ್ವರೂಪೇಣ ಅವಿಕ್ರಿಯಾತ್ಮನಾ ಅಧ್ಯಕ್ಷೇಣ ಮಯಾ, ಮಮ ಮಾಯಾ ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಿಕಾ ಅವಿದ್ಯಾಲಕ್ಷಣಾ ಪ್ರಕೃತಿಃ ಸೂಯತೇ ಉತ್ಪಾದಯತಿ ಸಚರಾಚರಂ ಜಗತ್ । ತಥಾ ಚ ಮಂತ್ರವರ್ಣಃ — ‘ಏಕೋ ದೇವಃ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಗೂಢಃ ಸರ್ವವ್ಯಾಪೀ ಸರ್ವಭೂತಾಂತರಾತ್ಮಾ । ಕರ್ಮಾಧ್ಯಕ್ಷಃ ಸರ್ವಭೂತಾಧಿವಾಸಃ ಸಾಕ್ಷೀ ಚೇತಾ ಕೇವಲೋ ನಿರ್ಗುಣಶ್ಚ’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೬ । ೧೧) ಇತಿ । ಹೇತುನಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಅನೇನ ಅಧ್ಯಕ್ಷತ್ವೇನ ಕೌಂತೇಯ ಜಗತ್ ಸಚರಾಚರಂ ವ್ಯಕ್ತಾವ್ಯಕ್ತಾತ್ಮಕಂ ವಿಪರಿವರ್ತತೇ ಸರ್ವಾವಸ್ಥಾಸು । ದೃಶಿಕರ್ಮತ್ವಾಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾ ಹಿ ಜಗತಃ ಸರ್ವಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ — ಅಹಮ್ ಇದಂ ಭೋಕ್ಷ್ಯೇ, ಪಶ್ಯಾಮಿ ಇದಮ್ , ಶೃಣೋಮಿ ಇದಮ್ , ಸುಖಮನುಭವಾಮಿ, ದುಃಖಮನುಭವಾಮಿ, ತದರ್ಥಮಿದಂ ಕರಿಷ್ಯೇ, ಇದಂ ಜ್ಞಾಸ್ಯಾಮಿ, ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಅವಗತಿನಿಷ್ಠಾ ಅವಗತ್ಯವಸಾನೈವ । ‘ಯೋ ಅಸ್ಯಾಧ್ಯಕ್ಷಃ ಪರಮೇ ವ್ಯೋಮನ್’ (ಋ. ೧೦ । ೧೨೯ । ೭), (ತೈ. ಬ್ರಾ. ೨ । ೮ । ೯) ಇತ್ಯಾದಯಶ್ಚ ಮಂತ್ರಾಃ ಏತಮರ್ಥಂ ದರ್ಶಯಂತಿ । ತತಶ್ಚ ಏಕಸ್ಯ ದೇವಸ್ಯ ಸರ್ವಾಧ್ಯಕ್ಷಭೂತಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥತಃ ಸರ್ವಭೋಗಾನಭಿಸಂಬಂಧಿನಃ ಅನ್ಯಸ್ಯ ಚೇತನಾಂತರಸ್ಯ ಅಭಾವೇ ಭೋಕ್ತುಃ ಅನ್ಯಸ್ಯ ಅಭಾವಾತ್ । ಕಿಂನಿಮಿತ್ತಾ ಇಯಂ ಸೃಷ್ಟಿಃ ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನೇ ಅನುಪಪನ್ನೇ, ‘ಕೋ ಅದ್ಧಾ ವೇದ ಕ ಇಹ ಪ್ರವೋಚತ್ । ಕುತ ಆಜಾತಾ ಕುತ ಇಯಂ ವಿಸೃಷ್ಟಿಃ’ (ಋ. ೧೦ । ೧೨೯ । ೬), (ತೈ. ಬ್ರಾ. ೨ । ೮ । ೯) ಇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರವರ್ಣೇಭ್ಯಃ । ದರ್ಶಿತಂ ಚ ಭಗವತಾ — ‘ಅಜ್ಞಾನೇನಾವೃತಂ ಜ್ಞಾನಂ ತೇನ ಮುಹ್ಯಂತಿ ಜಂತವಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೫) ಇತಿ ॥ ೧೦ ॥
ಏವಂ ಮಾಂ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧಬುದ್ಧಮುಕ್ತಸ್ವಭಾವಂ ಸರ್ವಜ್ಞಂ ಸರ್ವಜಂತೂನಾಮ್ ಆತ್ಮಾನಮಪಿ ಸಂತಮ್ —
ಅವಜಾನಂತಿ ಮಾಂ ಮೂಢಾ ಮಾನುಷೀಂ ತನುಮಾಶ್ರಿತಮ್ ।
ಪರಂ ಭಾವಮಜಾನಂತೋ ಮಮ ಭೂತಮಹೇಶ್ವರಮ್ ॥ ೧೧ ॥
ಪರಂ ಭಾವಮಜಾನಂತೋ ಮಮ ಭೂತಮಹೇಶ್ವರಮ್ ॥ ೧೧ ॥
ಅವಜಾನಂತಿ ಅವಜ್ಞಾಂ ಪರಿಭವಂ ಕುರ್ವಂತಿ ಮಾಂ ಮೂಢಾಃ ಅವಿವೇಕಿನಃ ಮಾನುಷೀಂ ಮನುಷ್ಯಸಂಬಂಧಿನೀಂ ತನುಂ ದೇಹಮ್ ಆಶ್ರಿತಮ್ , ಮನುಷ್ಯದೇಹೇನ ವ್ಯವಹರಂತಮಿತ್ಯೇತತ್ , ಪರಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಂ ಭಾವಂ ಪರಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮ್ ಆಕಾಶಕಲ್ಪಮ್ ಆಕಾಶಾದಪಿ ಅಂತರತಮಮ್ ಅಜಾನಂತೋ ಮಮ ಭೂತಮಹೇಶ್ವರಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಮಹಾಂತಮ್ ಈಶ್ವರಂ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಮ್ । ತತಶ್ಚ ತಸ್ಯ ಮಮ ಅವಜ್ಞಾನಭಾವನೇನ ಆಹತಾಃ ತೇ ವರಾಕಾಃ ॥ ೧೧ ॥
ಕಥಮ್ ? —
ಮೋಘಾಶಾ ಮೋಘಕರ್ಮಾಣೋ ಮೋಘಜ್ಞಾನಾ ವಿಚೇತಸಃ ।
ರಾಕ್ಷಸೀಮಾಸುರೀಂ ಚೈವ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಮೋಹಿನೀಂ ಶ್ರಿತಾಃ ॥ ೧೨ ॥
ರಾಕ್ಷಸೀಮಾಸುರೀಂ ಚೈವ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಮೋಹಿನೀಂ ಶ್ರಿತಾಃ ॥ ೧೨ ॥
ಮೋಘಾಶಾಃ ವೃಥಾ ಆಶಾಃ ಆಶಿಷಃ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಮೋಘಾಶಾಃ, ತಥಾ ಮೋಘಕರ್ಮಾಣಃ ಯಾನಿ ಚ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಿ ತೈಃ ಅನುಷ್ಠೀಯಮಾನಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ತಾನಿ ಚ, ತೇಷಾಂ ಭಗವತ್ಪರಿಭವಾತ್ , ಸ್ವಾತ್ಮಭೂತಸ್ಯ ಅವಜ್ಞಾನಾತ್ , ಮೋಘಾನ್ಯೇವ ನಿಷ್ಫಲಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಭವಂತೀತಿ ಮೋಘಕರ್ಮಾಣಃ । ತಥಾ ಮೋಘಜ್ಞಾನಾಃ ಮೋಘಂ ನಿಷ್ಫಲಂ ಜ್ಞಾನಂ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಮೋಘಜ್ಞಾನಾಃ, ಜ್ಞಾನಮಪಿ ತೇಷಾಂ ನಿಷ್ಫಲಮೇವ ಸ್ಯಾತ್ । ವಿಚೇತಸಃ ವಿಗತವಿವೇಕಾಶ್ಚ ತೇ ಭವಂತಿ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಕಿಂಚ — ತೇ ಭವಂತಿ ರಾಕ್ಷಸೀಂ ರಕ್ಷಸಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಸ್ವಭಾವಮ್ ಆಸುರೀಮ್ ಅಸುರಾಣಾಂ ಚ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಮೋಹಿನೀಂ ಮೋಹಕರೀಂ ದೇಹಾತ್ಮವಾದಿನೀಂ ಶ್ರಿತಾಃ ಆಶ್ರಿತಾಃ, ಛಿಂದ್ಧಿ, ಭಿಂದ್ಧಿ, ಪಿಬ, ಖಾದ, ಪರಸ್ವಮಪಹರ, ಇತ್ಯೇವಂ ವದನಶೀಲಾಃ ಕ್ರೂರಕರ್ಮಾಣೋ ಭವಂತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ‘ಅಸುರ್ಯಾ ನಾಮ ತೇ ಲೋಕಾಃ’ (ಈ. ಉ. ೩) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ॥ ೧೨ ॥
ಯೇ ಪುನಃ ಶ್ರದ್ದಧಾನಾಃ ಭಗವದ್ಭಕ್ತಿಲಕ್ಷಣೇ ಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗೇ ಪ್ರವೃತ್ತಾಃ —
ಮಹಾತ್ಮಾನಸ್ತು ಮಾಂ ಪಾರ್ಥ ದೈವೀಂ ಪ್ರಕೃತಿಮಾಶ್ರಿತಾಃ ।
ಭಜಂತ್ಯನನ್ಯಮನಸೋ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಭೂತಾದಿಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೧೩ ॥
ಭಜಂತ್ಯನನ್ಯಮನಸೋ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಭೂತಾದಿಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೧೩ ॥
ಮಹಾತ್ಮಾನಸ್ತು ಅಕ್ಷುದ್ರಚಿತ್ತಾಃ ಮಾಮ್ ಈಶ್ವರಂ ಪಾರ್ಥ ದೈವೀಂ ದೇವಾನಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಂ ಶಮದಮದಯಾಶ್ರದ್ಧಾದಿಲಕ್ಷಣಾಮ್ ಆಶ್ರಿತಾಃ ಸಂತಃ ಭಜಂತಿ ಸೇವಂತೇ ಅನನ್ಯಮನಸಃ ಅನನ್ಯಚಿತ್ತಾಃ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಭೂತಾದಿಂ ಭೂತಾನಾಂ ವಿಯದಾದೀನಾಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಚ ಆದಿಂ ಕಾರಣಮ್ ಅವ್ಯಯಮ್ ॥ ೧೩ ॥
ಕಥಮ್ ? —
ಸತತಂ ಕೀರ್ತಯಂತೋ ಮಾಂ ಯತಂತಶ್ಚ ದೃಢವ್ರತಾಃ ।
ನಮಸ್ಯಂತಶ್ಚ ಮಾಂ ಭಕ್ತ್ಯಾ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಾ ಉಪಾಸತೇ ॥ ೧೪ ॥
ನಮಸ್ಯಂತಶ್ಚ ಮಾಂ ಭಕ್ತ್ಯಾ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಾ ಉಪಾಸತೇ ॥ ೧೪ ॥
ಸತತಂ ಸರ್ವದಾ ಭಗವಂತಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಂ ಮಾಂ ಕೀರ್ತಯಂತಃ, ಯತಂತಶ್ಚ ಇಂದ್ರಿಯೋಪಸಂಹಾರಶಮದಮದಯಾಹಿಂಸಾದಿಲಕ್ಷಣೈಃ ಧರ್ಮೈಃ ಪ್ರಯತಂತಶ್ಚ, ದೃಢವ್ರತಾಃ ದೃಢಂ ಸ್ಥಿರಮ್ ಅಚಾಲ್ಯಂ ವ್ರತಂ ಯೇಷಾಂ ತೇ ದೃಢವ್ರತಾಃ ನಮಸ್ಯಂತಶ್ಚ ಮಾಂ ಹೃದಯೇಶಯಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಭಕ್ತ್ಯಾ ನಿತ್ಯಯುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃ ಉಪಾಸತೇ ಸೇವಂತೇ ॥ ೧೪ ॥
ತೇ ಕೇನ ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಉಪಾಸತೇ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ —
ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞೇನ ಚಾಪ್ಯನ್ಯೇ ಯಜಂತೋ ಮಾಮುಪಾಸತೇ ।
ಏಕತ್ವೇನ ಪೃಥಕ್ತ್ವೇನ ಬಹುಧಾ ವಿಶ್ವತೋಮುಖಮ್ ॥ ೧೫ ॥
ಏಕತ್ವೇನ ಪೃಥಕ್ತ್ವೇನ ಬಹುಧಾ ವಿಶ್ವತೋಮುಖಮ್ ॥ ೧೫ ॥
ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞೇನ ಜ್ಞಾನಮೇವ ಭಗವದ್ವಿಷಯಂ ಯಜ್ಞಃ ತೇನ ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞೇನ, ಯಜಂತಃ ಪೂಜಯಂತಃ ಮಾಮ್ ಈಶ್ವರಂ ಚ ಅಪಿ ಅನ್ಯೇ ಅನ್ಯಾಮ್ ಉಪಾಸನಾಂ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಉಪಾಸತೇ । ತಚ್ಚ ಜ್ಞಾನಮ್ — ಏಕತ್ವೇನ ‘ಏಕಮೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ’ ಇತಿ ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನೇನ ಯಜಂತಃ ಉಪಾಸತೇ । ಕೇಚಿಚ್ಚ ಪೃಥಕ್ತ್ವೇನ ‘ಆದಿತ್ಯಚಂದ್ರಾದಿಭೇದೇನ ಸ ಏವ ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುಃ ಅವಸ್ಥಿತಃ’ ಇತಿ ಉಪಾಸತೇ । ಕೇಚಿತ್ ‘ಬಹುಧಾ ಅವಸ್ಥಿತಃ ಸ ಏವ ಭಗವಾನ್ ಸರ್ವತೋಮುಖಃ ವಿಶ್ವರೂಪಃ’ ಇತಿ ತಂ ವಿಶ್ವರೂಪಂ ಸರ್ವತೋಮುಖಂ ಬಹುಧಾ ಬಹುಪ್ರಕಾರೇಣ ಉಪಾಸತೇ ॥ ೧೫ ॥
ಯದಿ ಬಹುಭಿಃ ಪ್ರಕಾರೈಃ ಉಪಾಸತೇ, ಕಥಂ ತ್ವಾಮೇವ ಉಪಾಸತೇ ಇತಿ, ಅತ ಆಹ —
ಅಹಂ ಕ್ರತುರಹಂ ಯಜ್ಞಃ ಸ್ವಧಾಹಮಹಮೌಷಧಮ್ ।
ಮಂತ್ರೋಽಹಮಹಮೇವಾಜ್ಯಮಹಮಗ್ನಿರಹಂ ಹುತಮ್ ॥ ೧೬ ॥
ಮಂತ್ರೋಽಹಮಹಮೇವಾಜ್ಯಮಹಮಗ್ನಿರಹಂ ಹುತಮ್ ॥ ೧೬ ॥
ಅಹಂ ಕ್ರತುಃ ಶ್ರೌತಕರ್ಮಭೇದಃ ಅಹಮೇವ । ಅಹಂ ಯಜ್ಞಃ ಸ್ಮಾರ್ತಃ । ಕಿಂಚ ಸ್ವಧಾ ಅನ್ನಮ್ ಅಹಮ್ , ಪಿತೃಭ್ಯೋ ಯತ್ ದೀಯತೇ । ಅಹಮ್ ಔಷಧಂ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಭಿಃ ಯತ್ ಅದ್ಯತೇ ತತ್ ಔಷಧಶಬ್ದಶಬ್ದಿತಂ ವ್ರೀಹಿಯವಾದಿಸಾಧಾರಣಮ್ । ಅಥವಾ ಸ್ವಧಾ ಇತಿ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಸಾಧಾರಣಮ್ ಅನ್ನಮ್ , ಔಷಧಮ್ ಇತಿ ವ್ಯಾಧ್ಯುಪಶಮನಾರ್ಥಂ ಭೇಷಜಮ್ । ಮಂತ್ರಃ ಅಹಮ್ , ಯೇನ ಪಿತೃಭ್ಯೋ ದೇವತಾಭ್ಯಶ್ಚ ಹವಿಃ ದೀಯತೇ । ಅಹಮೇವ ಆಜ್ಯಂ ಹವಿಶ್ಚ । ಅಹಮ್ ಅಗ್ನಿಃ, ಯಸ್ಮಿನ್ ಹೂಯತೇ ಹವಿಃ ಸಃ ಅಗ್ನಿಃ ಅಹಮ್ । ಅಹಂ ಹುತಂ ಹವನಕರ್ಮ ಚ ॥ ೧೬ ॥
ಕಿಂಚ —
ಪಿತಾಹಮಸ್ಯ ಜಗತೋ ಮಾತಾ ಧಾತಾ ಪಿತಾಮಹಃ ।
ವೇದ್ಯಂ ಪವಿತ್ರಮೋಂಕಾರ ಋಕ್ಸಾಮ ಯಜುರೇವ ಚ ॥ ೧೭ ॥
ವೇದ್ಯಂ ಪವಿತ್ರಮೋಂಕಾರ ಋಕ್ಸಾಮ ಯಜುರೇವ ಚ ॥ ೧೭ ॥
ಪಿತಾ ಜನಯಿತಾ ಅಹಮ್ ಅಸ್ಯ ಜಗತಃ, ಮಾತಾ ಜನಯಿತ್ರೀ, ಧಾತಾ ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಿಭ್ಯೋ ವಿಧಾತಾ, ಪಿತಾಮಹಃ ಪಿತುಃ ಪಿತಾ, ವೇದ್ಯಂ ವೇದಿತವ್ಯಮ್ , ಪವಿತ್ರಂ ಪಾವನಮ್ ಓಂಕಾರಃ, ಋಕ್ ಸಾಮ ಯಜುಃ ಏವ ಚ ॥ ೧೭ ॥
ಕಿಂಚ—
ಗತಿರ್ಭರ್ತಾ ಪ್ರಭುಃ ಸಾಕ್ಷೀ ನಿವಾಸಃ ಶರಣಂ ಸುಹೃತ್ ।
ಪ್ರಭವಃ ಪ್ರಲಯಃ ಸ್ಥಾನಂ ನಿಧಾನಂ ಬೀಜಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ಪ್ರಭವಃ ಪ್ರಲಯಃ ಸ್ಥಾನಂ ನಿಧಾನಂ ಬೀಜಮವ್ಯಯಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ಗತಿಃ ಕರ್ಮಫಲಮ್ , ಭರ್ತಾ ಪೋಷ್ಟಾ, ಪ್ರಭುಃ ಸ್ವಾಮೀ, ಸಾಕ್ಷೀ ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಕೃತಾಕೃತಸ್ಯ, ನಿವಾಸಃ ಯಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಾಣಿನೋ ನಿವಸಂತಿ, ಶರಣಮ್ ಆರ್ತಾನಾಮ್ , ಪ್ರಪನ್ನಾನಾಮಾರ್ತಿಹರಃ । ಸುಹೃತ್ ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಾನಪೇಕ್ಷಃ ಸನ್ ಉಪಕಾರೀ, ಪ್ರಭವಃ ಉತ್ಪತ್ತಿಃ ಜಗತಃ, ಪ್ರಲಯಃ ಪ್ರಲೀಯತೇ ಅಸ್ಮಿನ್ ಇತಿ, ತಥಾ ಸ್ಥಾನಂ ತಿಷ್ಠತಿ ಅಸ್ಮಿನ್ ಇತಿ, ನಿಧಾನಂ ನಿಕ್ಷೇಪಃ ಕಾಲಾಂತರೋಪಭೋಗ್ಯಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಮ್ , ಬೀಜಂ ಪ್ರರೋಹಕಾರಣಂ ಪ್ರರೋಹಧರ್ಮಿಣಾಮ್ , ಅವ್ಯಯಂ ಯಾವತ್ಸಂಸಾರಭಾವಿತ್ವಾತ್ ಅವ್ಯಯಮ್ , ನ ಹಿ ಅಬೀಜಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಪ್ರರೋಹತಿ ; ನಿತ್ಯಂ ಚ ಪ್ರರೋಹದರ್ಶನಾತ್ ಬೀಜಸಂತತಿಃ ನ ವ್ಯೇತಿ ಇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ॥ ೧೮ ॥
ಕಿಂಚ —
ತಪಾಮ್ಯಹಮಹಂ ವರ್ಷಂ ನಿಗೃಹ್ಣಾಮ್ಯುತ್ಸೃಜಾಮಿ ಚ ।
ಅಮೃತಂ ಚೈವ ಮೃತ್ಯುಶ್ಚ ಸದಸಚ್ಚಾಹಮರ್ಜುನ ॥ ೧೯ ॥
ಅಮೃತಂ ಚೈವ ಮೃತ್ಯುಶ್ಚ ಸದಸಚ್ಚಾಹಮರ್ಜುನ ॥ ೧೯ ॥
ತಪಾಮಿ ಅಹಮ್ ಆದಿತ್ಯೋ ಭೂತ್ವಾ ಕೈಶ್ಚಿತ್ ರಶ್ಮಿಭಿಃ ಉಲ್ಬಣೈಃ । ಅಹಂ ವರ್ಷಂ ಕೈಶ್ಚಿತ್ ರಶ್ಮಿಭಿಃ ಉತ್ಸೃಜಾಮಿ । ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಪುನಃ ನಿಗೃಹ್ಣಾಮಿ ಕೈಶ್ಚಿತ್ ರಶ್ಮಿಭಿಃ ಅಷ್ಟಭಿಃ ಮಾಸೈಃ ಪುನಃ ಉತ್ಸೃಜಾಮಿ ಪ್ರಾವೃಷಿ । ಅಮೃತಂ ಚೈವ ದೇವಾನಾಮ್ , ಮೃತ್ಯುಶ್ಚ ಮರ್ತ್ಯಾನಾಮ್ । ಸತ್ ಯಸ್ಯ ಯತ್ ಸಂಬಂಧಿತಯಾ ವಿದ್ಯಮಾನಂ ತತ್ , ತದ್ವಿಪರೀತಮ್ ಅಸಚ್ಚ ಏವ ಅಹಮ್ ಅರ್ಜುನ । ನ ಪುನಃ ಅತ್ಯಂತಮೇವ ಅಸತ್ ಭಗವಾನ್ , ಸ್ವಯಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣೇ ವಾ ಸದಸತೀ ಯೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೈಃ ನಿವೃತ್ತಿಪ್ರಕಾರೈಃ ಏಕತ್ವಪೃಥಕ್ತ್ವಾದಿವಿಜ್ಞಾನೈಃ ಯಜ್ಞೈಃ ಮಾಂ ಪೂಜಯಂತಃ ಉಪಾಸತೇ ಜ್ಞಾನವಿದಃ, ತೇ ಯಥಾವಿಜ್ಞಾನಂ ಮಾಮೇವ ಪ್ರಾಪ್ನುವಂತಿ ॥ ೧೯ ॥
ಯೇ ಪುನಃ ಅಜ್ಞಾಃ ಕಾಮಕಾಮಾಃ —
ತ್ರೈವಿದ್ಯಾ ಮಾಂ ಸೋಮಪಾಃ ಪೂತಪಾಪಾ ಯಜ್ಞೈರಿಷ್ಟ್ವಾ ಸ್ವರ್ಗತಿಂ ಪ್ರಾರ್ಥಯಂತೇ ।
ತೇ ಪುಣ್ಯಮಾಸಾದ್ಯ ಸುರೇಂದ್ರಲೋಕಮಶ್ನಂತಿ ದಿವ್ಯಾಂದಿವಿ ದೇವಭೋಗಾನ್ ॥ ೨೦ ॥
ತೇ ಪುಣ್ಯಮಾಸಾದ್ಯ ಸುರೇಂದ್ರಲೋಕಮಶ್ನಂತಿ ದಿವ್ಯಾಂದಿವಿ ದೇವಭೋಗಾನ್ ॥ ೨೦ ॥
ತ್ರೈವಿದ್ಯಾಃ ಋಗ್ಯಜುಃಸಾಮವಿದಃ ಮಾಂ ವಸ್ವಾದಿದೇವರೂಪಿಣಂ ಸೋಮಪಾಃ ಸೋಮಂ ಪಿಬಂತೀತಿ ಸೋಮಪಾಃ, ತೇನೈವ ಸೋಮಪಾನೇನ ಪೂತಪಾಪಾಃ ಶುದ್ಧಕಿಲ್ಬಿಷಾಃ, ಯಜ್ಞೈಃ ಅಗ್ನಿಷ್ಟೋಮಾದಿಭಿಃ ಇಷ್ಟ್ವಾ ಪೂಜಯಿತ್ವಾ ಸ್ವರ್ಗತಿಂ ಸ್ವರ್ಗಗಮನಂ ಸ್ವರೇವ ಗತಿಃ ಸ್ವರ್ಗತಿಃ ತಾಮ್ , ಪ್ರಾರ್ಥಯಂತೇ । ತೇ ಚ ಪುಣ್ಯಂ ಪುಣ್ಯಫಲಮ್ ಆಸಾದ್ಯ ಸಂಪ್ರಾಪ್ಯ ಸುರೇಂದ್ರಲೋಕಂ ಶತಕ್ರತೋಃ ಸ್ಥಾನಮ್ ಅಶ್ನಂತಿ ಭುಂಜತೇ ದಿವ್ಯಾನ್ ದಿವಿ ಭವಾನ್ ಅಪ್ರಾಕೃತಾನ್ ದೇವಭೋಗಾನ್ ದೇವಾನಾಂ ಭೋಗಾನ್ ॥ ೨೦ ॥
ತೇ ತಂ ಭುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕಂ ವಿಶಾಲಂ
ಕ್ಷೀಣೇ ಪುಣ್ಯೇ ಮರ್ತ್ಯಲೋಕಂ ವಿಶಂತಿ ।
ಏವಂ ತ್ರಯೀಧರ್ಮಮನುಪ್ರಪನ್ನಾ
ಗತಾಗತಂ ಕಾಮಕಾಮಾ ಲಭಂತೇ ॥ ೨೧ ॥
ಕ್ಷೀಣೇ ಪುಣ್ಯೇ ಮರ್ತ್ಯಲೋಕಂ ವಿಶಂತಿ ।
ಏವಂ ತ್ರಯೀಧರ್ಮಮನುಪ್ರಪನ್ನಾ
ಗತಾಗತಂ ಕಾಮಕಾಮಾ ಲಭಂತೇ ॥ ೨೧ ॥
ತೇ ತಂ ಭುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕಂ ವಿಶಾಲಂ ವಿಸ್ತೀರ್ಣಂ ಕ್ಷೀಣೇ ಪುಣ್ಯೇ ಮರ್ತ್ಯಲೋಕಂ ವಿಶಂತಿ ಆವಿಶಂತಿ । ಏವಂ ಯಥೋಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ತ್ರಯೀಧರ್ಮಂ ಕೇವಲಂ ವೈದಿಕಂ ಕರ್ಮ ಅನುಪ್ರಪನ್ನಾಃ ಗತಾಗತಂ ಗತಂ ಚ ಆಗತಂ ಚ ಗತಾಗತಂ ಗಮನಾಗಮನಂ ಕಾಮಕಾಮಾಃ ಕಾಮಾನ್ ಕಾಮಯಂತೇ ಇತಿ ಕಾಮಕಾಮಾಃ ಲಭಂತೇ ಗತಾಗತಮೇವ, ನ ತು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ಕ್ವಚಿತ್ ಲಭಂತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೧ ॥
ಯೇ ಪುನಃ ನಿಷ್ಕಾಮಾಃ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶಿನಃ —
ಅನನ್ಯಾಶ್ಚಿಂತಯಂತೋ ಮಾಂ
ಯೇ ಜನಾಃ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ ।
ತೇಷಾಂ ನಿತ್ಯಾಭಿಯುಕ್ತಾನಾಂ
ಯೋಗಕ್ಷೇಮಂ ವಹಾಮ್ಯಹಮ್ ॥ ೨೨ ॥
ಯೇ ಜನಾಃ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ ।
ತೇಷಾಂ ನಿತ್ಯಾಭಿಯುಕ್ತಾನಾಂ
ಯೋಗಕ್ಷೇಮಂ ವಹಾಮ್ಯಹಮ್ ॥ ೨೨ ॥
ಅನನ್ಯಾಃ ಅಪೃಥಗ್ಭೂತಾಃ ಪರಂ ದೇವಂ ನಾರಾಯಣಮ್ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ಗತಾಃ ಸಂತಃ ಚಿಂತಯಂತಃ ಮಾಂ ಯೇ ಜನಾಃ ಸಂನ್ಯಾಸಿನಃ ಪರ್ಯುಪಾಸತೇ, ತೇಷಾಂ ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶಿನಾಂ ನಿತ್ಯಾಭಿಯುಕ್ತಾನಾಂ ಸತತಾಭಿಯೋಗಿನಾಂ ಯೋಗಕ್ಷೇಮಂ ಯೋಗಃ ಅಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಪಣಂ ಕ್ಷೇಮಃ ತದ್ರಕ್ಷಣಂ ತದುಭಯಂ ವಹಾಮಿ ಪ್ರಾಪಯಾಮಿ ಅಹಮ್ ; ‘ಜ್ಞಾನೀ ತ್ವಾತ್ಮೈವ ಮೇ ಮತಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೭ । ೧೮) ‘ಸ ಚ ಮಮ ಪ್ರಿಯಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೭ । ೧೭) ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ತೇ ಮಮ ಆತ್ಮಭೂತಾಃ ಪ್ರಿಯಾಶ್ಚ ಇತಿ ॥
ನನು ಅನ್ಯೇಷಾಮಪಿ ಭಕ್ತಾನಾಂ ಯೋಗಕ್ಷೇಮಂ ವಹತ್ಯೇವ ಭಗವಾನ್ । ಸತ್ಯಂ ವಹತ್ಯೇವ ; ಕಿಂತು ಅಯಂ ವಿಶೇಷಃ — ಅನ್ಯೇ ಯೇ ಭಕ್ತಾಃ ತೇ ಆತ್ಮಾರ್ಥಂ ಸ್ವಯಮಪಿ ಯೋಗಕ್ಷೇಮಮ್ ಈಹಂತೇ ; ಅನನ್ಯದರ್ಶಿನಸ್ತು ನ ಆತ್ಮಾರ್ಥಂ ಯೋಗಕ್ಷೇಮಮ್ ಈಹಂತೇ ; ನ ಹಿ ತೇ ಜೀವಿತೇ ಮರಣೇ ವಾ ಆತ್ಮನಃ ಗೃದ್ಧಿಂ ಕುರ್ವಂತಿ ; ಕೇವಲಮೇವ ಭಗವಚ್ಛರಣಾಃ ತೇ ; ಅತಃ ಭಗವಾನೇವ ತೇಷಾಂ ಯೋಗಕ್ಷೇಮಂ ವಹತೀತಿ ॥ ೨೨ ॥
ನನು ಅನ್ಯಾ ಅಪಿ ದೇವತಾಃ ತ್ವಮೇವ ಚೇತ್ , ತದ್ಭಕ್ತಾಶ್ಚ ತ್ವಾಮೇವ ಯಜಂತೇ । ಸತ್ಯಮೇವಮ್ —
ಯೇಽಪ್ಯನ್ಯದೇವತಾಭಕ್ತಾ
ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ ।
ತೇಽಪಿ ಮಾಮೇವ ಕೌಂತೇಯ
ಯಜಂತ್ಯವಿಧಿಪೂರ್ವಕಮ್ ॥ ೨೩ ॥
ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ ।
ತೇಽಪಿ ಮಾಮೇವ ಕೌಂತೇಯ
ಯಜಂತ್ಯವಿಧಿಪೂರ್ವಕಮ್ ॥ ೨೩ ॥
ಯೇಽಪಿ ಅನ್ಯದೇವತಾಭಕ್ತಾಃ ಅನ್ಯಾಸು ದೇವತಾಸು ಭಕ್ತಾಃ ಅನ್ಯದೇವತಾಭಕ್ತಾಃ ಸಂತಃ ಯಜಂತೇ ಪೂಜಯಂತಿ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಅನುಗತಾಃ, ತೇಽಪಿ ಮಾಮೇವ ಕೌಂತೇಯ ಯಜಂತಿ ಅವಿಧಿಪೂರ್ವಕಮ್ ಅವಿಧಿಃ ಅಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಪೂರ್ವಕಂ ಯಜಂತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೩ ॥
ಕಸ್ಮಾತ್ ತೇ ಅವಿಧಿಪೂರ್ವಕಂ ಯಜಂತೇ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ; ಯಸ್ಮಾತ್ —
ಅಹಂ ಹಿ ಸರ್ವಯಜ್ಞಾನಾಂ
ಭೋಕ್ತಾ ಚ ಪ್ರಭುರೇವ ಚ ।
ನ ತು ಮಾಮಭಿಜಾನಂತಿ
ತತ್ತ್ವೇನಾತಶ್ಚ್ಯವಂತಿ ತೇ ॥ ೨೪ ॥
ಭೋಕ್ತಾ ಚ ಪ್ರಭುರೇವ ಚ ।
ನ ತು ಮಾಮಭಿಜಾನಂತಿ
ತತ್ತ್ವೇನಾತಶ್ಚ್ಯವಂತಿ ತೇ ॥ ೨೪ ॥
ಅಹಂ ಹಿ ಸರ್ವಯಜ್ಞಾನಾಂ ಶ್ರೌತಾನಾಂ ಸ್ಮಾರ್ತಾನಾಂ ಚ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಯಜ್ಞಾನಾಂ ದೇವತಾತ್ಮತ್ವೇನ ಭೋಕ್ತಾ ಚ ಪ್ರಭುಃ ಏವ ಚ । ಮತ್ಸ್ವಾಮಿಕೋ ಹಿ ಯಜ್ಞಃ, ‘ಅಧಿಯಜ್ಞೋಽಹಮೇವಾತ್ರ’ (ಭ. ಗೀ. ೮ । ೪) ಇತಿ ಹಿ ಉಕ್ತಮ್ । ತಥಾ ನ ತು ಮಾಮ್ ಅಭಿಜಾನಂತಿ ತತ್ತ್ವೇನ ಯಥಾವತ್ । ಅತಶ್ಚ ಅವಿಧಿಪೂರ್ವಕಮ್ ಇಷ್ಟ್ವಾ ಯಾಗಫಲಾತ್ ಚ್ಯವಂತಿ ಪ್ರಚ್ಯವಂತೇ ತೇ ॥ ೨೪ ॥
ಯೇಽಪಿ ಅನ್ಯದೇವತಾಭಕ್ತಿಮತ್ತ್ವೇನ ಅವಿಧಿಪೂರ್ವಕಂ ಯಜಂತೇ, ತೇಷಾಮಪಿ ಯಾಗಫಲಂ ಅವಶ್ಯಂಭಾವಿ । ಕಥಮ್ ? —
ಯಾಂತಿ ದೇವವ್ರತಾ ದೇವಾನ್ಪಿತೄನ್ಯಾಂತಿ ಪಿತೃವ್ರತಾಃ ।
ಭೂತಾನಿ ಯಾಂತಿ ಭೂತೇಜ್ಯಾ ಯಾಂತಿ ಮದ್ಯಾಜಿನೋಽಪಿ ಮಾಮ್ ॥ ೨೫ ॥
ಭೂತಾನಿ ಯಾಂತಿ ಭೂತೇಜ್ಯಾ ಯಾಂತಿ ಮದ್ಯಾಜಿನೋಽಪಿ ಮಾಮ್ ॥ ೨೫ ॥
ಯಾಂತಿ ಗಚ್ಛಂತಿ ದೇವವ್ರತಾಃ ದೇವೇಷು ವ್ರತಂ ನಿಯಮೋ ಭಕ್ತಿಶ್ಚ ಯೇಷಾಂ ತೇ ದೇವವ್ರತಾಃ ದೇವಾನ್ ಯಾಂತಿ । ಪಿತೄನ್ ಅಗ್ನಿಷ್ವಾತ್ತಾದೀನ್ ಯಾಂತಿ ಪಿತೃವ್ರತಾಃ ಶ್ರಾದ್ಧಾದಿಕ್ರಿಯಾಪರಾಃ ಪಿತೃಭಕ್ತಾಃ । ಭೂತಾನಿ ವಿನಾಯಕಮಾತೃಗಣಚತುರ್ಭಗಿನ್ಯಾದೀನಿ ಯಾಂತಿ ಭೂತೇಜ್ಯಾಃ ಭೂತಾನಾಂ ಪೂಜಕಾಃ । ಯಾಂತಿ ಮದ್ಯಾಜಿನಃ ಮದ್ಯಜನಶೀಲಾಃ ವೈಷ್ಣವಾಃ ಮಾಮೇವ ಯಾಂತಿ । ಸಮಾನೇ ಅಪಿ ಆಯಾಸೇ ಮಾಮೇವ ನ ಭಜಂತೇ ಅಜ್ಞಾನಾತ್ , ತೇನ ತೇ ಅಲ್ಪಫಲಭಾಜಃ ಭವಂತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೫ ॥
ನ ಕೇವಲಂ ಮದ್ಭಕ್ತಾನಾಮ್ ಅನಾವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಮ್ ಅನಂತಫಲಮ್ , ಸುಖಾರಾಧನಶ್ಚ ಅಹಮ್ । ಕಥಮ್ ? —
ಪತ್ರಂ ಪುಷ್ಪಂ ಫಲಂ ತೋಯಂ ಯೋ ಮೇ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರಯಚ್ಛತಿ ।
ತದಹಂ ಭಕ್ತ್ಯುಪಹೃತಮಶ್ನಾಮಿ ಪ್ರಯತಾತ್ಮನಃ ॥ ೨೬ ॥
ತದಹಂ ಭಕ್ತ್ಯುಪಹೃತಮಶ್ನಾಮಿ ಪ್ರಯತಾತ್ಮನಃ ॥ ೨೬ ॥
ಪತ್ರಂ ಪುಷ್ಪಂ ಫಲಂ ತೋಯಮ್ ಉದಕಂ ಯಃ ಮೇ ಮಹ್ಯಂ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರಯಚ್ಛತಿ, ತತ್ ಅಹಂ ಪತ್ರಾದಿ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಉಪಹೃತಂ ಭಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಾಪಿತಂ ಭಕ್ತ್ಯುಪಹೃತಮ್ ಅಶ್ನಾಮಿ ಗೃಹ್ಣಾಮಿ ಪ್ರಯತಾತ್ಮನಃ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇಃ ॥ ೨೬ ॥
ಯತಃ ಏವಮ್ , ಅತಃ —
ಯತ್ಕರೋಷಿ ಯದಶ್ನಾಸಿ
ಯಜ್ಜುಹೋಷಿ ದದಾಸಿ ಯತ್ ।
ಯತ್ತಪಸ್ಯಸಿ ಕೌಂತೇಯ
ತತ್ಕುರುಷ್ವ ಮದರ್ಪಣಮ್ ॥ ೨೭ ॥
ಯಜ್ಜುಹೋಷಿ ದದಾಸಿ ಯತ್ ।
ಯತ್ತಪಸ್ಯಸಿ ಕೌಂತೇಯ
ತತ್ಕುರುಷ್ವ ಮದರ್ಪಣಮ್ ॥ ೨೭ ॥
ಯತ್ ಕರೋಷಿ ಸ್ವತಃ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ , ಯತ್ ಅಶ್ನಾಸಿ, ಯಚ್ಚ ಜುಹೋಷಿ ಹವನಂ ನಿರ್ವರ್ತಯಸಿ ಶ್ರೌತಂ ಸ್ಮಾರ್ತಂ ವಾ, ಯತ್ ದದಾಸಿ ಪ್ರಯಚ್ಛಸಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಭ್ಯಃ ಹಿರಣ್ಯಾನ್ನಾಜ್ಯಾದಿ, ಯತ್ ತಪಸ್ಯಸಿ ತಪಃ ಚರಸಿ ಕೌಂತೇಯ, ತತ್ ಕುರುಷ್ವ ಮದರ್ಪಣಂ ಮತ್ಸಮರ್ಪಣಮ್ ॥ ೨೭ ॥
ಏವಂ ಕುರ್ವತಃ ತವ ಯತ್ ಭವತಿ, ತತ್ ಶೃಣು —
ಶುಭಾಶುಭಫಲೈರೇವಂ
ಮೋಕ್ಷ್ಯಸೇ ಕರ್ಮಬಂಧನೈಃ ।
ಸಂನ್ಯಾಸಯೋಗಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ
ವಿಮುಕ್ತೋ ಮಾಮುಪೈಷ್ಯಸಿ ॥ ೨೮ ॥
ಮೋಕ್ಷ್ಯಸೇ ಕರ್ಮಬಂಧನೈಃ ।
ಸಂನ್ಯಾಸಯೋಗಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ
ವಿಮುಕ್ತೋ ಮಾಮುಪೈಷ್ಯಸಿ ॥ ೨೮ ॥
ಶುಭಾಶುಭಫಲೈಃ ಶುಭಾಶುಭೇ ಇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟೇ ಫಲೇ ಯೇಷಾಂ ತಾನಿ ಶುಭಾಶುಭಫಲಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ತೈಃ ಶುಭಾಶುಭಫಲೈಃ ಕರ್ಮಬಂಧನೈಃ ಕರ್ಮಾಣ್ಯೇವ ಬಂಧನಾನಿ ಕರ್ಮಬಂಧನಾನಿ ತೈಃ ಕರ್ಮಬಂಧನೈಃ ಏವಂ ಮದರ್ಪಣಂ ಕುರ್ವನ್ ಮೋಕ್ಷ್ಯಸೇ । ಸೋಽಯಂ ಸಂನ್ಯಾಸಯೋಗೋ ನಾಮ, ಸಂನ್ಯಾಸಶ್ಚ ಅಸೌ ಮತ್ಸಮರ್ಪಣತಯಾ ಕರ್ಮತ್ವಾತ್ ಯೋಗಶ್ಚ ಅಸೌ ಇತಿ, ತೇನ ಸಂನ್ಯಾಸಯೋಗೇನ ಯುಕ್ತಃ ಆತ್ಮಾ ಅಂತಃಕರಣಂ ಯಸ್ಯ ತವ ಸಃ ತ್ವಂ ಸಂನ್ಯಾಸಯೋಗಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ ಸನ್ ವಿಮುಕ್ತಃ ಕರ್ಮಬಂಧನೈಃ ಜೀವನ್ನೇವ ಪತಿತೇ ಚಾಸ್ಮಿನ್ ಶರೀರೇ ಮಾಮ್ ಉಪೈಷ್ಯಸಿ ಆಗಮಿಷ್ಯಸಿ ॥ ೨೮ ॥
ರಾಗದ್ವೇಷವಾನ್ ತರ್ಹಿ ಭಗವಾನ್ , ಯತೋ ಭಕ್ತಾನ್ ಅನುಗೃಹ್ಣಾತಿ, ನ ಇತರಾನ್ ಇತಿ । ತತ್ ನ —
ಸಮೋಽಹಂ ಸರ್ವಭೂತೇಷು
ನ ಮೇ ದ್ವೇಷ್ಯೋಽಸ್ತಿ ನ ಪ್ರಿಯಃ ।
ಯೇ ಭಜಂತಿ ತು ಮಾಂ ಭಕ್ತ್ಯಾ
ಮಯಿ ತೇ ತೇಷು ಚಾಪ್ಯಹಮ್ ॥ ೨೯ ॥
ನ ಮೇ ದ್ವೇಷ್ಯೋಽಸ್ತಿ ನ ಪ್ರಿಯಃ ।
ಯೇ ಭಜಂತಿ ತು ಮಾಂ ಭಕ್ತ್ಯಾ
ಮಯಿ ತೇ ತೇಷು ಚಾಪ್ಯಹಮ್ ॥ ೨೯ ॥
ಸಮಃ ತುಲ್ಯಃ ಅಹಂ ಸರ್ವಭೂತೇಷು । ನ ಮೇ ದ್ವೇಷ್ಯಃ ಅಸ್ತಿ ನ ಪ್ರಿಯಃ । ಅಗ್ನಿವತ್ ಅಹಮ್ — ದೂರಸ್ಥಾನಾಂ ಯಥಾ ಅಗ್ನಿಃ ಶೀತಂ ನ ಅಪನಯತಿ, ಸಮೀಪಮ್ ಉಪಸರ್ಪತಾಂ ಅಪನಯತಿ ; ತಥಾ ಅಹಂ ಭಕ್ತಾನ್ ಅನುಗೃಹ್ಣಾಮಿ, ನ ಇತರಾನ್ । ಯೇ ಭಜಂತಿ ತು ಮಾಮ್ ಈಶ್ವರಂ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಯಿ ತೇ — ಸ್ವಭಾವತ ಏವ, ನ ಮಮ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಮ್ — ವರ್ತಂತೇ । ತೇಷು ಚ ಅಪಿ ಅಹಂ ಸ್ವಭಾವತ ಏವ ವರ್ತೇ, ನ ಇತರೇಷು । ನ ಏತಾವತಾ ತೇಷು ದ್ವೇಷೋ ಮಮ ॥ ೨೯ ॥
ಶೃಣು ಮದ್ಭಕ್ತೇರ್ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮ್ —
ಅಪಿ ಚೇತ್ಸುದುರಾಚಾರೋ
ಭಜತೇ ಮಾಮನನ್ಯಭಾಕ್ ।
ಸಾಧುರೇವ ಸ ಮಂತವ್ಯಃ
ಸಮ್ಯಗ್ವ್ಯವಸಿತೋ ಹಿ ಸಃ ॥ ೩೦ ॥
ಭಜತೇ ಮಾಮನನ್ಯಭಾಕ್ ।
ಸಾಧುರೇವ ಸ ಮಂತವ್ಯಃ
ಸಮ್ಯಗ್ವ್ಯವಸಿತೋ ಹಿ ಸಃ ॥ ೩೦ ॥
ಅಪಿ ಚೇತ್ ಯದ್ಯಪಿ ಸುದುರಾಚಾರಃ ಸುಷ್ಠು ದುರಾಚಾರಃ ಅತೀವ ಕುತ್ಸಿತಾಚಾರೋಽಪಿ ಭಜತೇ ಮಾಮ್ ಅನನ್ಯಭಾಕ್ ಅನನ್ಯಭಕ್ತಿಃ ಸನ್ , ಸಾಧುರೇವ ಸಮ್ಯಗ್ವೃತ್ತ ಏವ ಸಃ ಮಂತವ್ಯಃ ಜ್ಞಾತವ್ಯಃ ; ಸಮ್ಯಕ್ ಯಥಾವತ್ ವ್ಯವಸಿತೋ ಹಿ ಸಃ, ಯಸ್ಮಾತ್ ಸಾಧುನಿಶ್ಚಯಃ ಸಃ ॥ ೩೦ ॥
ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಚ ಬಾಹ್ಯಾಂ ದುರಾಚಾರತಾಂ ಅಂತಃ ಸಮ್ಯಗ್ವ್ಯವಸಾಯಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ —
ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಭವತಿ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ
ಶಶ್ವಚ್ಛಾಂತಿಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ ।
ಕೌಂತೇಯ ಪ್ರತಿಜಾನೀಹಿ
ನ ಮೇ ಭಕ್ತಃ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ॥ ೩೧ ॥
ಶಶ್ವಚ್ಛಾಂತಿಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ ।
ಕೌಂತೇಯ ಪ್ರತಿಜಾನೀಹಿ
ನ ಮೇ ಭಕ್ತಃ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ॥ ೩೧ ॥
ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಶೀಘ್ರಂ ಭವತಿ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಧರ್ಮಚಿತ್ತಃ ಏವ । ಶಶ್ವತ್ ನಿತ್ಯಂ ಶಾಂತಿಂ ಚ ಉಪಶಮಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ । ಶೃಣು ಪರಮಾರ್ಥಮ್ , ಕೌಂತೇಯ ಪ್ರತಿಜಾನೀಹಿ ನಿಶ್ಚಿತಾಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಂ ಕುರು, ನ ಮೇ ಮಮ ಭಕ್ತಃ ಮಯಿ ಸಮರ್ಪಿತಾಂತರಾತ್ಮಾ ಮದ್ಭಕ್ತಃ ನ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ಇತಿ ॥ ೩೧ ॥
ಕಿಂಚ —
ಮಾಂ ಹಿ ಪಾರ್ಥ ವ್ಯಪಾಶ್ರಿತ್ಯ ಯೇಽಪಿ ಸ್ಯುಃ ಪಾಪಯೋನಯಃ ।
ಸ್ತ್ರಿಯೋ ವೈಶ್ಯಾಸ್ತಥಾ ಶೂದ್ರಾಸ್ತೇಽಪಿ ಯಾಂತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ ॥ ೩೨ ॥
ಸ್ತ್ರಿಯೋ ವೈಶ್ಯಾಸ್ತಥಾ ಶೂದ್ರಾಸ್ತೇಽಪಿ ಯಾಂತಿ ಪರಾಂ ಗತಿಮ್ ॥ ೩೨ ॥
ಮಾಂ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಪಾರ್ಥ ವ್ಯಪಾಶ್ರಿತ್ಯ ಮಾಮ್ ಆಶ್ರಯತ್ವೇನ ಗೃಹೀತ್ವಾ ಯೇಽಪಿ ಸ್ಯುಃ ಭವೇಯುಃ ಪಾಪಯೋನಯಃ ಪಾಪಾ ಯೋನಿಃ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಪಾಪಯೋನಯಃ ಪಾಪಜನ್ಮಾನಃ । ಕೇ ತೇ ಇತಿ, ಆಹ — ಸ್ತ್ರಿಯಃ ವೈಶ್ಯಾಃ ತಥಾ ಶೂದ್ರಾಃ ತೇಽಪಿ ಯಾಂತಿ ಗಚ್ಛಂತಿ ಪರಾಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾಂ ಗತಿಮ್ ॥ ೩೨ ॥
ಕಿಂ ಪುನರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ಪುಣ್ಯಾ ಭಕ್ತಾ ರಾಜರ್ಷಯಸ್ತಥಾ ।
ಅನಿತ್ಯಮಸುಖಂ ಲೋಕಮಿಮಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಭಜಸ್ವ ಮಾಮ್ ॥ ೩೩ ॥
ಅನಿತ್ಯಮಸುಖಂ ಲೋಕಮಿಮಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಭಜಸ್ವ ಮಾಮ್ ॥ ೩೩ ॥
ಕಿಂ ಪುನಃ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ಪುಣ್ಯಾಃ ಪುಣ್ಯಯೋನಯಃ ಭಕ್ತಾಃ ರಾಜರ್ಷಯಃ ತಥಾ । ರಾಜಾನಶ್ಚ ತೇ ಋಷಯಶ್ಚ ರಾಜರ್ಷಯಃ । ಯತಃ ಏವಮ್ , ಅತಃ ಅನಿತ್ಯಂ ಕ್ಷಣಭಂಗುರಮ್ ಅಸುಖಂ ಚ ಸುಖವರ್ಜಿತಮ್ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನಂ ದುರ್ಲಭಂ ಮನುಷ್ಯತ್ವಂ ಲಬ್ಧ್ವಾ ಭಜಸ್ವ ಸೇವಸ್ವ ಮಾಮ್ ॥ ೩೩ ॥
ಕಥಮ್ —
ಮನ್ಮನಾ ಭವ ಮದ್ಭಕ್ತೋ ಮದ್ಯಾಜೀ ಮಾಂ ನಮಸ್ಕುರು ।
ಮಾಮೇವೈಷ್ಯಸಿ ಯುಕ್ತ್ವೈವಮಾತ್ಮಾನಂ ಮತ್ಪರಾಯಣಃ ॥ ೩೪ ॥
ಮಾಮೇವೈಷ್ಯಸಿ ಯುಕ್ತ್ವೈವಮಾತ್ಮಾನಂ ಮತ್ಪರಾಯಣಃ ॥ ೩೪ ॥
ಮಯಿ ವಾಸುದೇವೇ ಮನಃ ಯಸ್ಯ ತವ ಸ ತ್ವಂ ಮನ್ಮನಾಃ ಭವ । ತಥಾ ಮದ್ಭಕ್ತಃ ಭವ ಮದ್ಯಾಜೀ ಮದ್ಯಜನಶೀಲಃ ಭವ । ಮಾಮ್ ಏವ ಚ ನಮಸ್ಕುರು । ಮಾಮ್ ಏವ ಈಶ್ವರಮ್ ಏಷ್ಯಸಿ ಆಗಮಿಷ್ಯಸಿ ಯುಕ್ತ್ವಾ ಸಮಾಧಾಯ ಚಿತ್ತಮ್ । ಏವಮ್ ಆತ್ಮಾನಮ್ , ಅಹಂ ಹಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಮ್ ಆತ್ಮಾ, ಪರಾ ಚ ಗತಿಃ, ಪರಮ್ ಅಯನಮ್ , ತಂ ಮಾಮ್ ಏವಂಭೂತಮ್ , ಏಷ್ಯಸಿ ಇತಿ ಅತೀತೇನ ಸಂಬಂಧಃ, ಮತ್ಪರಾಯಣಃ ಸನ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೩೪ ॥