श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய:
ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய:
அதீதாநந்தராத்⁴யாயாந்தே த்⁴யாநயோக³ஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ப்ரதி அந்தரங்க³ஸ்ய ஸூத்ரபூ⁴தா: ஶ்லோகா: ‘ஸ்பர்ஶாந் க்ருத்வா ப³ஹி:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 27) இத்யாத³ய: உபதி³ஷ்டா: । தேஷாம் வ்ருத்திஸ்தா²நீய: அயம் ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । தத்ர த்⁴யாநயோக³ஸ்ய ப³ஹிரங்க³ம் கர்ம இதி, யாவத் த்⁴யாநயோகா³ரோஹணஸமர்த²: தாவத் க்³ருஹஸ்தே²ந அதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யம் கர்ம இத்யத: தத் ஸ்தௌதி — அநாஶ்ரித இதி ॥
நநு கிமர்த²ம் த்⁴யாநயோகா³ரோஹணஸீமாகரணம் , யாவதா அநுஷ்டே²யமேவ விஹிதம் கர்ம யாவஜ்ஜீவம் । ந, ‘ஆருருக்ஷோர்முநேர்யோக³ம் கர்ம காரணமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 6 । 3) இதி விஶேஷணாத் , ஆரூட⁴ஸ்ய ச ஶமேநைவ ஸம்ப³ந்த⁴கரணாத் । ஆருருக்ஷோ: ஆரூட⁴ஸ்ய ச ஶம: கர்ம ச உப⁴யம் கர்தவ்யத்வேந அபி⁴ப்ரேதம் சேத்ஸ்யாத் , ததா³ ‘ஆருருக்ஷோ:’ ‘ஆரூட⁴ஸ்ய ச’ இதி ஶமகர்மவிஷயபே⁴தே³ந விஶேஷணம் விபா⁴க³கரணம் ச அநர்த²கம் ஸ்யாத் ॥
தத்ர ஆஶ்ரமிணாம் கஶ்சித் யோக³மாருருக்ஷு: ப⁴வதி, ஆரூட⁴ஶ்ச கஶ்சித் , அந்யே ந ஆருருக்ஷவ: ந ச ஆரூடா⁴: ; தாநபேக்ஷ்ய ‘ஆருருக்ஷோ:’ ‘ஆரூட⁴ஸ்ய ச’ இதி விஶேஷணம் விபா⁴க³கரணம் ச உபபத்³யத ஏவேதி சேத் , ந ; ‘தஸ்யைவ’ இதி வசநாத் , புந: யோக³க்³ரஹணாச்ச ‘யோகா³ரூட⁴ஸ்ய’ இதி ; ய ஆஸீத் பூர்வம் யோக³மாருருக்ஷு:, தஸ்யைவ ஆரூட⁴ஸ்ய ஶம ஏவ கர்தவ்ய: காரணம் யோக³ப²லம் ப்ரதி உச்யதே இதி । அதோ ந யாவஜ்ஜீவம் கர்தவ்யத்வப்ராப்தி: கஸ்யசித³பி கர்மண: । யோக³விப்⁴ரஷ்டவசநாச்ச — க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய சேத் கர்மிணோ யோகோ³ விஹித: ஷஷ்டே² அத்⁴யாயே, ஸ: யோக³விப்⁴ரஷ்டோ(அ)பி கர்மக³திம் கர்மப²லம் ப்ராப்நோதி இதி தஸ்ய நாஶாஶங்கா அநுபபந்நா ஸ்யாத் । அவஶ்யம் ஹி க்ருதம் கர்ம காம்யம் நித்யம் வா — மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வாத் அநாரப்⁴யத்வே — ஸ்வம் ப²லம் ஆரப⁴த ஏவ । நித்யஸ்ய ச கர்மண: வேத³ப்ரமாணாவபு³த்³த⁴த்வாத் ப²லேந ப⁴விதவ்யம் இதி அவோசாம, அந்யதா² வேத³ஸ்ய ஆநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் இதி । ந ச கர்மணி ஸதி உப⁴யவிப்⁴ரஷ்டவசநம் , அர்த²வத் கர்மணோ விப்⁴ரம்ஶகாரணாநுபபத்தே: ॥
கர்ம க்ருதம் ஈஶ்வரே ஸம்ந்யஸ்ய இத்யத: கர்து: கர்ம ப²லம் நாரப⁴த இதி சேத் , ந ; ஈஶ்வரே ஸம்ந்யாஸஸ்ய அதி⁴கதரப²லஹேதுத்வோபபத்தே: ॥
மோக்ஷாயைவ இதி சேத் , ஸ்வகர்மணாம் க்ருதாநாம் ஈஶ்வரே ஸம்ந்யாஸோ மோக்ஷாயைவ, ந ப²லாந்தராய யோக³ஸஹித: ; யோகா³ச்ச விப்⁴ரஷ்ட: ; இத்யத: தம் ப்ரதி நாஶாஶங்கா யுக்தைவ இதி சேத் , ந ; ‘ஏகாகீ யதசித்தாத்மா நிராஶீரபரிக்³ரஹ:’ (ப⁴. கீ³. 6 । 10) ‘ப்³ரஹ்மசாரிவ்ரதே ஸ்தி²த:’ (ப⁴. கீ³. 6 । 14) இதி கர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நாத் । ந ச அத்ர த்⁴யாநகாலே ஸ்த்ரீஸஹாயத்வாஶங்கா, யேந ஏகாகித்வம் விதீ⁴யதே । ந ச க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய ‘நிராஶீரபரிக்³ரஹ:’ இத்யாதி³வசநம் அநுகூலம் । உப⁴யவிப்⁴ரஷ்டப்ரஶ்நாநுபபத்தேஶ்ச ॥
அநாஶ்ரித இத்யநேந கர்மிண ஏவ ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச உக்தம் , ப்ரதிஷித்³த⁴ம் ச நிரக்³நே: அக்ரியஸ்ய ச ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் சேதி சேத் , ந ; த்⁴யாநயோக³ம் ப்ரதி ப³ஹிரங்க³ஸ்ய யத: கர்மண: ப²லாகாங்க்ஷாஸம்ந்யாஸஸ்துதிபரத்வாத் । ந கேவலம் நிரக்³நி: அக்ரிய: ஏவ ஸம்ந்யாஸீ யோகீ³ ச । கிம் தர்ஹி ? கர்ம்யபி, கர்மப²லாஸங்க³ம் ஸம்ந்யஸ்ய கர்மயோக³ம் அநுதிஷ்ட²ந் ஸத்த்வஶுத்³த்⁴யர்த²ம் , ‘ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச ப⁴வதி’ இதி ஸ்தூயதே । ந ச ஏகேந வாக்யேந கர்மப²லாஸங்க³ஸம்ந்யாஸஸ்துதி: சதுர்தா²ஶ்ரமப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச உபபத்³யதே । ந ச ப்ரஸித்³த⁴ம் நிரக்³நே: அக்ரியஸ்ய பரமார்த²ஸம்ந்யாஸிந: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபுராணேதிஹாஸயோக³ஶாஸ்த்ரேஷு விஹிதம் ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச ப்ரதிஷேத⁴தி ப⁴க³வாந் । ஸ்வவசநவிரோதா⁴ச்ச — ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்ஸஸ்ய . . . நைவ குர்வந்ந காரயந் ஆஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) ‘மௌநீ ஸந்துஷ்டோ யேந கேநசித் அநிகேத: ஸ்தி²ரமதி:’ (ப⁴. கீ³. 12 । 19) ‘விஹாய காமாந்ய: ஸர்வாந் புமாம்ஶ்சரதி நி:ஸ்ப்ருஹ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 71) ‘ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³’ (ப⁴. கீ³. 12 । 16) இதி ச தத்ர தத்ர ப⁴க³வதா ஸ்வவசநாநி த³ர்ஶிதாநி ; தை: விருத்⁴யேத சதுர்தா²ஶ்ரமப்ரதிஷேத⁴: । தஸ்மாத் முநே: யோக³ம் ஆருருக்ஷோ: ப்ரதிபந்நகா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய அக்³நிஹோத்ராதி³கர்ம ப²லநிரபேக்ஷம் அநுஷ்டீ²யமாநம் த்⁴யாநயோகா³ரோஹணஸாத⁴நத்வம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரேண ப்ரதிபத்³யதே இதி ‘ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச’ இதி ஸ்தூயதே ॥
ந+நிரக்³நி:
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ந+நிரக்³நி:
அநாஶ்ரித: கர்மப²லம் கார்யம் கர்ம கரோதி ய: ।
ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச ந நிரக்³நிர்ந சாக்ரிய: ॥ 1 ॥
அநாஶ்ரித: ந ஆஶ்ரித: அநாஶ்ரித: । கிம் ? கர்மப²லம் கர்மணாம் ப²லம் கர்மப²லம் யத் தத³நாஶ்ரித:, கர்மப²லத்ருஷ்ணாரஹித இத்யர்த²: । யோ ஹி கர்மப²லே த்ருஷ்ணாவாந் ஸ: கர்மப²லமாஶ்ரிதோ ப⁴வதி, அயம் து தத்³விபரீத:, அத: அநாஶ்ரித: கர்மப²லம் । ஏவம்பூ⁴த: ஸந் கார்யம் கர்தவ்யம் நித்யம் காம்யவிபரீதம் அக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம கரோதி நிர்வர்தயதி ய: கஶ்சித் ஈத்³ருஶ: கர்மீ ஸ கர்ம்யந்தரேப்⁴யோ விஶிஷ்யதே இத்யேவமர்த²மாஹ — ‘ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச’ இதி । ஸம்ந்யாஸ: பரித்யாக³: ஸ யஸ்யாஸ்தி ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச, யோகீ³ ச யோக³: சித்தஸமாதா⁴நம் ஸ யஸ்யாஸ்தி ஸ யோகீ³ ச இதி ஏவம்கு³ணஸம்பந்ந: அயம் மந்தவ்ய:’ ந கேவலம் நிரக்³நி: அக்ரிய ஏவ ஸம்ந்யாஸீ யோகீ³ ச இதி மந்தவ்ய: । நிர்க³தா: அக்³நய: கர்மாங்க³பூ⁴தா: யஸ்மாத் ஸ நிரக்³நி:, அக்ரியஶ்ச அநக்³நிஸாத⁴நா அபி அவித்³யமாநா: க்ரியா: தபோதா³நாதி³கா: யஸ்ய அஸௌ அக்ரிய: ॥ 1 ॥
நநு ச நிரக்³நே: அக்ரியஸ்யைவ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதியோக³ஶாஸ்த்ரேஷு ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச ப்ரஸித்³த⁴ம் । கத²ம் இஹ ஸாக்³நே: ஸக்ரியஸ்ய ச ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச அப்ரஸித்³த⁴முச்யதே இதி । நைஷ தோ³ஷ:, கயாசித் கு³ணவ்ருத்த்யா உப⁴யஸ்ய ஸம்பிபாத³யிஷிதத்வாத் । தத் கத²ம் ? கர்மப²லஸங்கல்பஸம்ந்யாஸாத் ஸம்ந்யாஸித்வம் , யோகா³ங்க³த்வேந ச கர்மாநுஷ்டா²நாத் கர்மப²லஸங்கல்பஸ்ய ச சித்தவிக்ஷேபஹேதோ: பரித்யாகா³த் யோகி³த்வம் ச இதி கௌ³ணமுப⁴யம் ; ந புந: முக்²யம் ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச அபி⁴ப்ரேதமித்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிதுமாஹ —
யம் ஸம்ந்யாஸமிதி ப்ராஹுர்யோக³ம் தம் வித்³தி⁴ பாண்ட³வ ।
ந ஹ்யஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்போ யோகீ³ ப⁴வதி கஶ்சந ॥ 2 ॥
யம் ஸர்வகர்மதத்ப²லபரித்யாக³லக்ஷணம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸம் ஸம்ந்யாஸம் இதி ப்ராஹு: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவித³:, யோக³ம் கர்மாநுஷ்டா²நலக்ஷணம் தம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸம் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி ஹே பாண்ட³வ । கர்மயோக³ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணஸ்ய தத்³விபரீதேந நிவ்ருத்திலக்ஷணேந பரமார்த²ஸம்ந்யாஸேந கீத்³ருஶம் ஸாமாந்யமங்கீ³க்ருத்ய தத்³பா⁴வ உச்யதே இத்யபேக்ஷாயாம் இத³முச்யதே — அஸ்தி ஹி பரமார்த²ஸம்ந்யாஸேந ஸாத்³ருஶ்யம் கர்த்ருத்³வாரகம் கர்மயோக³ஸ்ய । யோ ஹி பரமார்த²ஸம்ந்யாஸீ ஸ த்யக்தஸர்வகர்மஸாத⁴நதயா ஸர்வகர்மதத்ப²லவிஷயம் ஸங்கல்பம் ப்ரவ்ருத்திஹேதுகாமகாரணம் ஸம்ந்யஸ்யதி । அயமபி கர்மயோகீ³ கர்ம குர்வாண ஏவ ப²லவிஷயம் ஸங்கல்பம் ஸம்ந்யஸ்யதி இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிஷ்யந் ஆஹ — ந ஹி யஸ்மாத் அஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்ப: அஸம்ந்யஸ்த: அபரித்யக்த: ப²லவிஷய: ஸங்கல்ப: அபி⁴ஸந்தி⁴: யேந ஸ: அஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்ப: கஶ்சந கஶ்சித³பி கர்மீ யோகீ³ ஸமாதா⁴நவாந் ப⁴வதி ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²:, ப²லஸங்கல்பஸ்ய சித்தவிக்ஷேபஹேதுத்வாத் । தஸ்மாத் ய: கஶ்சந கர்மீ ஸம்ந்யஸ்தப²லஸங்கல்போ ப⁴வேத் ஸ யோகீ³ ஸமாதா⁴நவாந் அவிக்ஷிப்தசித்தோ ப⁴வேத் , சித்தவிக்ஷேபஹேதோ: ப²லஸங்கல்பஸ்ய ஸம்ந்யஸ்தத்வாதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥ 2 ॥
ஏவம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: கர்த்ருத்³வாரகம் ஸம்ந்யாஸஸாமாந்யமபேக்ஷ்ய ‘யம் ஸம்ந்யாஸமிதி ப்ராஹுர்யோக³ம் தம் வித்³தி⁴ பாண்ட³வ’ இதி கர்மயோக³ஸ்ய ஸ்துத்யர்த²ம் ஸம்ந்யாஸத்வம் உக்தம் । த்⁴யாநயோக³ஸ்ய ப²லநிரபேக்ஷ: கர்மயோகோ³ ப³ஹிரங்க³ம் ஸாத⁴நமிதி தம் ஸம்ந்யாஸத்வேந ஸ்துத்வா அது⁴நா கர்மயோக³ஸ்ய த்⁴யாநயோக³ஸாத⁴நத்வம் த³ர்ஶயதி —
ஆருருக்ஷோர்முநேர்யோக³ம் கர்ம காரணமுச்யதே ।
யோகா³ரூட⁴ஸ்ய தஸ்யைவ ஶம: காரணமுச்யதே ॥ 3 ॥
ஆருருக்ஷோ: ஆரோடு⁴மிச்ச²த:, அநாரூட⁴ஸ்ய, த்⁴யாநயோகே³ அவஸ்தா²துமஶக்தஸ்யைவேத்யர்த²: । கஸ்ய தஸ்ய ஆருருக்ஷோ: ? முநே:, கர்மப²லஸம்ந்யாஸிந இத்யர்த²: । கிமாருருக்ஷோ: ? யோக³ம் । கர்ம காரணம் ஸாத⁴நம் உச்யதே । யோகா³ரூட⁴ஸ்ய புந: தஸ்யைவ ஶம: உபஶம: ஸர்வகர்மப்⁴யோ நிவ்ருத்தி: காரணம் யோகா³ரூட⁴ஸ்ய ஸாத⁴நம் உச்யதே இத்யர்த²: । யாவத்³யாவத் கர்மப்⁴ய: உபரமதே, தாவத்தாவத் நிராயாஸஸ்ய ஜிதேந்த்³ரியஸ்ய சித்தம் ஸமாதீ⁴யதே । ததா² ஸதி ஸ ஜ²டிதி யோகா³ரூடோ⁴ ப⁴வதி । ததா² சோக்தம் வ்யாஸேந — ‘நைதாத்³ருஶம் ப்³ராஹ்மணஸ்யாஸ்தி வித்தம் யதை²கதா ஸமதா ஸத்யதா ச । ஶீலம் ஸ்தி²திர்த³ண்ட³நிதா⁴நமார்ஜவம் ததஸ்ததஶ்சோபரம: க்ரியாப்⁴ய:’ (மோ. த⁴. 175 । 37) இதி ॥ 3 ॥
அதே²தா³நீம் கதா³ யோகா³ரூடோ⁴ ப⁴வதி இத்யுச்யதே —
யதா³ ஹி நேந்த்³ரியார்தே²ஷு ந கர்மஸ்வநுஷஜ்ஜதே ।
ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ யோகா³ரூட⁴ஸ்ததோ³ச்யதே ॥ 4 ॥
யதா³ ஸமாதீ⁴யமாநசித்தோ யோகீ³ ஹி இந்த்³ரியார்தே²ஷு இந்த்³ரியாணாமர்தா²: ஶப்³தா³த³ய: தேஷு இந்த்³ரியார்தே²ஷு கர்மஸு ச நித்யநைமித்திககாம்யப்ரதிஷித்³தே⁴ஷு ப்ரயோஜநாபா⁴வபு³த்³த்⁴யா ந அநுஷஜ்ஜதே அநுஷங்க³ம் கர்தவ்யதாபு³த்³தி⁴ம் ந கரோதீத்யர்த²: । ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ ஸர்வாந் ஸங்கல்பாந் இஹாமுத்ரார்த²காமஹேதூந் ஸம்ந்யஸிதும் ஶீலம் அஸ்ய இதி ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ, யோகா³ரூட⁴: ப்ராப்தயோக³ இத்யேதத் , ததா³ தஸ்மிந் காலே உச்யதே । ‘ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ’ இதி வசநாத் ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் ஸர்வாணி ச கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்யேதி³த்யர்த²: । ஸங்கல்பமூலா ஹி ஸர்வே காமா: — ‘ஸங்கல்பமூல: காமோ வை யஜ்ஞா: ஸங்கல்பஸம்ப⁴வா: । ’ (மநு. 2 । 3) ‘காம ஜாநாமி தே மூலம் ஸங்கல்பாத்கில ஜாயஸே । ந த்வாம் ஸங்கல்பயிஷ்யாமி தேந மே ந ப⁴விஷ்யஸி’ (மோ. த⁴. 177 । 25) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதே: । ஸர்வகாமபரித்யாகே³ ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: ஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி, ‘ஸ யதா²காமோ ப⁴வதி தத்க்ரதுர்ப⁴வதி யத்க்ரதுர்ப⁴வதி தத்கர்ம குருதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ; ‘யத்³யத்³தி⁴ குருதே ஜந்து: தத்தத் காமஸ்ய சேஷ்டிதம்’ (மநு. 2 । 4) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச ; ந்யாயாச்ச — ந ஹி ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸே கஶ்சித் ஸ்பந்தி³துமபி ஶக்த: । தஸ்மாத் ‘ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ’ இதி வசநாத் ஸர்வாந் காமாந் ஸர்வாணி கர்மாணி ச த்யாஜயதி ப⁴க³வாந் ॥ 4 ॥
யதா³ ஏவம் யோகா³ரூட⁴:, ததா³ தேந ஆத்மா உத்³த்⁴ருதோ ப⁴வதி ஸம்ஸாராத³நர்த²ஜாதாத் । அத: —
உத்³த⁴ரேதா³த்மநாத்மாநம் நாத்மாநமவஸாத³யேத் ।
ஆத்மைவ ஹ்யாத்மநோ ப³ந்து⁴ராத்மைவ ரிபுராத்மந: ॥ 5 ॥
உத்³த⁴ரேத் ஸம்ஸாரஸாக³ரே நிமக்³நம் ஆத்மநா ஆத்மாநம் தத: உத் ஊர்த்⁴வம் ஹரேத் உத்³த⁴ரேத் , யோகா³ரூட⁴தாமாபாத³யேதி³த்யர்த²: । ந ஆத்மாநம் அவஸாத³யேத் ந அத⁴: நயேத் , ந அத⁴: க³மயேத் । ஆத்மைவ ஹி யஸ்மாத் ஆத்மந: ப³ந்து⁴: । ந ஹி அந்ய: கஶ்சித் ப³ந்து⁴:, ய: ஸம்ஸாரமுக்தயே ப⁴வதி । ப³ந்து⁴ரபி தாவத் மோக்ஷம் ப்ரதி ப்ரதிகூல ஏவ, ஸ்நேஹாதி³ப³ந்த⁴நாயதநத்வாத் । தஸ்மாத் யுக்தமவதா⁴ரணம் ‘ஆத்மைவ ஹ்யாத்மநோ ப³ந்து⁴:’ இதி । ஆத்மைவ ரிபு: ஶத்ரு: । ய: அந்ய: அபகாரீ பா³ஹ்ய: ஶத்ரு: ஸோ(அ)பி ஆத்மப்ரயுக்த ஏவேதி யுக்தமேவ அவதா⁴ரணம் ‘ஆத்மைவ ரிபுராத்மந:’ இதி ॥ 5 ॥
ஆத்மைவ ப³ந்து⁴: ஆத்மைவ ரிபு: ஆத்மந: இத்யுக்தம் । தத்ர கிம்லக்ஷண ஆத்மா ஆத்மநோ ப³ந்து⁴:, கிம்லக்ஷணோ வா ஆத்மா ஆத்மநோ ரிபு: இத்யுச்யதே —
ப³ந்து⁴ராத்மாத்மநஸ்தஸ்ய யேநாத்மைவாத்மநா ஜித: ।
அநாத்மநஸ்து ஶத்ருத்வே வர்தேதாத்மைவ ஶத்ருவத் ॥ 6 ॥
ப³ந்து⁴: ஆத்மா ஆத்மந: தஸ்ய, தஸ்ய ஆத்மந: ஸ ஆத்மா ப³ந்து⁴: யேந ஆத்மநா ஆத்மைவ ஜித:, ஆத்மா கார்யகரணஸங்கா⁴தோ யேந வஶீக்ருத:, ஜிதேந்த்³ரிய இத்யர்த²: । அநாத்மநஸ்து அஜிதாத்மநஸ்து ஶத்ருத்வே ஶத்ருபா⁴வே வர்தேத ஆத்மைவ ஶத்ருவத் , யதா² அநாத்மா ஶத்ரு: ஆத்மந: அபகாரீ, ததா² ஆத்மா ஆத்மந அபகாரே வர்தேத இத்யர்த²: ॥ 6 ॥
ஜிதாத்மந: ப்ரஶாந்தஸ்ய பரமாத்மா ஸமாஹித: ।
ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு ததா² மாநாபமாநயோ: ॥ 7 ॥
ஜிதாத்மந: கார்யகரணஸங்கா⁴த ஆத்மா ஜிதோ யேந ஸ: ஜிதாத்மா தஸ்ய ஜிதாத்மந:, ப்ரஶாந்தஸ்ய ப்ரஸந்நாந்த:கரணஸ்ய ஸத: ஸம்ந்யாஸிந: பரமாத்மா ஸமாஹித: ஸாக்ஷாதா³த்மபா⁴வேந வர்ததே இத்யர்த²: । கிஞ்ச ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு ததா² மாநே அபமாநே ச மாநாபமாநயோ: பூஜாபரிப⁴வயோ: ஸம: ஸ்யாத் ॥ 7 ॥
ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா கூடஸ்தோ² விஜிதேந்த்³ரிய: ।
யுக்த இத்யுச்யதே யோகீ³ ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: ॥ 8 ॥
ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா ஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரோக்தபதா³ர்தா²நாம் பரிஜ்ஞாநம் , விஜ்ஞாநம் து ஶாஸ்த்ரதோ ஜ்ஞாதாநாம் ததை²வ ஸ்வாநுப⁴வகரணம் , தாப்⁴யாம் ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநாப்⁴யாம் த்ருப்த: ஸஞ்ஜாதாலம்ப்ரத்யய: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா, கூடஸ்த²: அப்ரகம்ப்ய:, ப⁴வதி இத்யர்த²: ; விஜிதேந்த்³ரியஶ்ச । ய ஈத்³ருஶ:, யுக்த: ஸமாஹித: இதி ஸ உச்யதே கத்²யதே । ஸ யோகீ³ ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: லோஷ்டாஶ்மகாஞ்சநாநி ஸமாநி யஸ்ய ஸ: ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: ॥ 8 ॥
கிஞ்ச —
ஸுஹ்ருந்மித்ரார்யுதா³ஸீநமத்⁴யஸ்த²த்³வேஷ்யப³ந்து⁴ஷு ।
ஸாது⁴ஷ்வபி ச பாபேஷு ஸமபு³த்³தி⁴ர்விஶிஷ்யதே ॥ 9 ॥
‘ஸுஹ்ருத்’ இத்யாதி³ஶ்லோகார்த⁴ம் ஏகம் பத³ம் । ஸுஹ்ருத் இதி ப்ரத்யுபகாரமநபேக்ஷ்ய உபகர்தா, மித்ரம் ஸ்நேஹவாந் , அரி: ஶத்ரு:, உதா³ஸீந: ந கஸ்யசித் பக்ஷம் ப⁴ஜதே, மத்⁴யஸ்த²: யோ விருத்³த⁴யோ: உப⁴யோ: ஹிதைஷீ, த்³வேஷ்ய: ஆத்மந: அப்ரிய:, ப³ந்து⁴: ஸம்ப³ந்தீ⁴ இத்யேதேஷு ஸாது⁴ஷு ஶாஸ்த்ராநுவர்திஷு அபி ச பாபேஷு ப்ரதிஷித்³த⁴காரிஷு ஸர்வேஷு ஏதேஷு ஸமபு³த்³தி⁴: ‘க: கிங்கர்மா’ இத்யவ்யாப்ருதபு³த்³தி⁴ரித்யர்த²: । விஶிஷ்யதே, ‘விமுச்யதே’ இதி வா பாடா²ந்தரம் । யோகா³ரூடா⁴நாம் ஸர்வேஷாம் அயம் உத்தம இத்யர்த²: ॥ 9 ॥
அத ஏவமுத்தமப²லப்ராப்தயே —
யோகீ³ யுஞ்ஜீத ஸததமாத்மாநம் ரஹஸி ஸ்தி²த: ।
ஏகாகீ யதசித்தாத்மா நிராஶீரபரிக்³ரஹ: ॥ 10 ॥
யோகீ³ த்⁴யாயீ யுஞ்ஜீத ஸமாத³த்⁴யாத் ஸததம் ஸர்வதா³ ஆத்மாநம் அந்த:கரணம் ரஹஸி ஏகாந்தே கி³ரிகு³ஹாதௌ³ ஸ்தி²த: ஸந் ஏகாகீ அஸஹாய: । ‘ரஹஸி ஸ்தி²த: ஏகாகீ ச’ இதி விஶேஷணாத் ஸம்ந்யாஸம் க்ருத்வா இத்யர்த²: । யதசித்தாத்மா சித்தம் அந்த:கரணம் ஆத்மா தே³ஹஶ்ச ஸம்யதௌ யஸ்ய ஸ: யதசித்தாத்மா, நிராஶீ: வீதத்ருஷ்ண: அபரிக்³ரஹ: பரிக்³ரஹரஹிதஶ்சேத்யர்த²: । ஸம்ந்யாஸித்வே(அ)பி த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ: ஸந் யுஞ்ஜீத இத்யர்த²: ॥ 10 ॥
அதே²தா³நீம் யோக³ம் யுஞ்ஜத: ஆஸநாஹாரவிஹாராதீ³நாம் யோக³ஸாத⁴நத்வேந நியமோ வக்தவ்ய:, ப்ராப்தயோக³ஸ்ய லக்ஷணம் தத்ப²லாதி³ ச, இத்யத ஆரப்⁴யதே । தத்ர ஆஸநமேவ தாவத் ப்ரத²மமுச்யதே —
ஶுசௌ தே³ஶே ப்ரதிஷ்டா²ப்ய ஸ்தி²ரமாஸநமாத்மந: ।
நாத்யுச்ச்²ரிதம் நாதிநீசம் சைலாஜிநகுஶோத்தரம் ॥ 11 ॥
ஶுசௌ ஶுத்³தே⁴ விவிக்தே ஸ்வபா⁴வத: ஸம்ஸ்காரதோ வா, தே³ஶே ஸ்தா²நே ப்ரதிஷ்டா²ப்ய ஸ்தி²ரம் அசலம் ஆத்மந: ஆஸநம் நாத்யுச்ச்²ரிதம் நாதீவ உச்ச்²ரிதம் ந அபி அதிநீசம் , தச்ச சைலாஜிநகுஶோத்தரம் சைலம் அஜிநம் குஶாஶ்ச உத்தரே யஸ்மிந் ஆஸநே தத் ஆஸநம் சைலாஜிநகுஶோத்தரம் । பாட²க்ரமாத்³விபரீத: அத்ர க்ரம: சைலாதீ³நாம் ॥ 11 ॥
ப்ரதிஷ்டா²ப்ய, கிம் ? —
தத்ரைகாக்³ரம் மந: க்ருத்வா யதசித்தேந்த்³ரியக்ரிய: ।
உபவிஶ்யாஸநே யுஞ்ஜ்யாத்³யோக³மாத்மவிஶுத்³த⁴யே ॥ 12 ॥
தத்ர தஸ்மிந் ஆஸநே உபவிஶ்ய யோக³ம் யுஞ்ஜ்யாத் । கத²ம் ? ஸர்வவிஷயேப்⁴ய: உபஸம்ஹ்ருத்ய ஏகாக்³ரம் மந: க்ருத்வா யதசித்தேந்த்³ரியக்ரிய: சித்தம் ச இந்த்³ரியாணி ச சித்தேந்த்³ரியாணி தேஷாம் க்ரியா: ஸம்யதா யஸ்ய ஸ: யதசித்தேந்த்³ரியக்ரிய: । ஸ கிமர்த²ம் யோக³ம் யுஞ்ஜ்யாத் இத்யாஹ — ஆத்மவிஶுத்³த⁴யே அந்த:கரணஸ்ய விஶுத்³த்⁴யர்த²மித்யேதத் ॥ 12 ॥
பா³ஹ்யமாஸநமுக்தம் ; அது⁴நா ஶரீரதா⁴ரணம் கத²ம் இத்யுச்யதே —
ஸமம் காயஶிரோக்³ரீவம் தா⁴ரயந்நசலம் ஸ்தி²ர: ।
ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய நாஸிகாக்³ரம் ஸ்வம் தி³ஶஶ்சாநவலோகயந் ॥ 13 ॥
ஸமம் காயஶிரோக்³ரீவம் காயஶ்ச ஶிரஶ்ச க்³ரீவா ச காயஶிரோக்³ரீவம் தத் ஸமம் தா⁴ரயந் அசலம் ச । ஸமம் தா⁴ரயத: சலநம் ஸம்ப⁴வதி ; அத: விஶிநஷ்டி — அசலமிதி । ஸ்தி²ர: ஸ்தி²ரோ பூ⁴த்வா இத்யர்த²: । ஸ்வம் நாஸிகாக்³ரம் ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய ஸம்யக் ப்ரேக்ஷணம் த³ர்ஶநம் க்ருத்வேவ இதி । இவஶப்³தோ³ லுப்தோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ந ஹி ஸ்வநாஸிகாக்³ரஸம்ப்ரேக்ஷணமிஹ விதி⁴த்ஸிதம் । கிம் தர்ஹி ? சக்ஷுஷோ த்³ருஷ்டிஸம்நிபாத: । ஸ ச அந்த:கரணஸமாதா⁴நாபேக்ஷோ விவக்ஷித: । ஸ்வநாஸிகாக்³ரஸம்ப்ரேக்ஷணமேவ சேத் விவக்ஷிதம் , மந: தத்ரைவ ஸமாதீ⁴யேத, நாத்மநி । ஆத்மநி ஹி மநஸ: ஸமாதா⁴நம் வக்ஷ்யதி ‘ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: க்ருத்வா’ (ப⁴. கீ³. 6 । 25) இதி । தஸ்மாத் இவஶப்³த³லோபேந அக்ஷ்ணோ: த்³ருஷ்டிஸம்நிபாத ஏவ ‘ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய’ இத்யுச்யதே । தி³ஶஶ்ச அநவலோகயந் தி³ஶாம் ச அவலோகநமந்தராகுர்வந் இத்யேதத் ॥ 13 ॥
கிஞ்ச —
ப்ரஶாந்தாத்மா விக³தபீ⁴ர்ப்³ரஹ்மசாரிவ்ரதே ஸ்தி²த: ।
மந: ஸம்யம்ய மச்சித்தோ யுக்த ஆஸீத மத்பர: ॥ 14 ॥
ப்ரஶாந்தாத்மா ப்ரகர்ஷேண ஶாந்த: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ப்ரஶாந்தாத்மா, விக³தபீ⁴: விக³தப⁴ய:, ப்³ரஹ்மசாரிவ்ரதே ஸ்தி²த: ப்³ரஹ்மசாரிணோ வ்ரதம் ப்³ரஹ்மசர்யம் கு³ருஶுஶ்ரூஷாபி⁴க்ஷாந்நபு⁴க்த்யாதி³ தஸ்மிந் ஸ்தி²த:, தத³நுஷ்டா²தா ப⁴வேதி³த்யர்த²: । கிஞ்ச, மந: ஸம்யம்ய மநஸ: வ்ருத்தீ: உபஸம்ஹ்ருத்ய இத்யேதத் , மச்சித்த: மயி பரமேஶ்வரே சித்தம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் மச்சித்த:, யுக்த: ஸமாஹித: ஸந் ஆஸீத உபவிஶேத் । மத்பர: அஹம் பரோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் மத்பரோ ப⁴வதி । கஶ்சித் ராகீ³ ஸ்த்ரீசித்த:, ந து ஸ்த்ரியமேவ பரத்வேந க்³ருஹ்ணாதி ; கிம் தர்ஹி ? ராஜாநம் மஹாதே³வம் வா । அயம் து மச்சித்தோ மத்பரஶ்ச ॥ 14 ॥
அதே²தா³நீம் யோக³ப²லமுச்யதே —
யுஞ்ஜந்நேவம் ஸதா³த்மாநம் யோகீ³ நியதமாநஸ: ।
ஶாந்திம் நிர்வாணபரமாம் மத்ஸம்ஸ்தா²மதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 15 ॥
யுஞ்ஜந் ஸமாதா⁴நம் குர்வந் ஏவம் யதோக்தேந விதா⁴நேந ஸதா³ ஆத்மாநம் ஸர்வதா³ யோகீ³ நியதமாநஸ: நியதம் ஸம்யதம் மாநஸம் மநோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் நியதமாநஸ:, ஶாந்திம் உபரதிம் நிர்வாணபரமாம் நிர்வாணம் மோக்ஷ: தத் பரமா நிஷ்டா² யஸ்யா: ஶாந்தே: ஸா நிர்வாணபரமா தாம் நிர்வாணபரமாம் , மத்ஸம்ஸ்தா²ம் மத³தீ⁴நாம் அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ॥ 15 ॥
இதா³நீம் யோகி³ந: ஆஹாராதி³நியம உச்யதே —
நாத்யஶ்நதஸ்து யோகோ³(அ)ஸ்தி ந சைகாந்தமநஶ்நத: ।
ந சாதிஸ்வப்நஶீலஸ்ய ஜாக்³ரதோ நைவ சார்ஜுந ॥ 16 ॥
ந அத்யஶ்நத: ஆத்மஸம்மிதமந்நபரிமாணமதீத்யாஶ்நத: அத்யஶ்நத: ந யோக³: அஸ்தி । ந ச ஏகாந்தம் அநஶ்நத: யோக³: அஸ்தி । ‘யது³ ஹ வா ஆத்மஸம்மிதமந்நம் தத³வதி தந்ந ஹிநஸ்தி யத்³பூ⁴யோ ஹிநஸ்தி தத்³யத் கநீயோ(அ)ந்நம் ந தத³வதி’ (ஶ. ப்³ரா. ? ) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் யோகீ³ ந ஆத்மஸம்மிதாத் அந்நாத் அதி⁴கம் ந்யூநம் வா அஶ்நீயாத் । அத²வா, யோகி³ந: யோக³ஶாஸ்த்ரே பரிபடீ²தாத் அந்நபரிமாணாத் அதிமாத்ரமஶ்நத: யோகோ³ நாஸ்தி । உக்தம் ஹி — ‘அர்த⁴ம் ஸவ்யஞ்ஜநாந்நஸ்ய த்ருதீயமுத³கஸ்ய ச । வாயோ: ஸஞ்சரணார்த²ம் து சதுர்த²மவஶேஷயேத்’ ( ? ) இத்யாதி³பரிமாணம் । ததா² — ந ச அதிஸ்வப்நஶீலஸ்ய யோகோ³ ப⁴வதி நைவ ச அதிமாத்ரம் ஜாக்³ரதோ ப⁴வதி ச அர்ஜுந ॥ 16 ॥
கத²ம் புந: யோகோ³ ப⁴வதி இத்யுச்யதே —
யுக்தாஹாரவிஹாரஸ்ய யுக்தசேஷ்டஸ்ய கர்மஸு ।
யுக்தஸ்வப்நாவபோ³த⁴ஸ்ய யோகோ³ ப⁴வதி து³:க²ஹா ॥ 17 ॥
யுக்தாஹாரவிஹாரஸ்ய ஆஹ்ரியதே இதி ஆஹார: அந்நம் , விஹரணம் விஹார: பாத³க்ரம:, தௌ யுக்தௌ நியதபரிமாணௌ யஸ்ய ஸ: யுக்தாஹாரவிஹார: தஸ்ய, ததா² யுக்தசேஷ்டஸ்ய யுக்தா நியதா சேஷ்டா யஸ்ய கர்மஸு தஸ்ய, ததா² யுக்தஸ்வப்நாவபோ³த⁴ஸ்ய யுக்தௌ ஸ்வப்நஶ்ச அவபோ³த⁴ஶ்ச தௌ நியதகாலௌ யஸ்ய தஸ்ய, யுக்தாஹாரவிஹாரஸ்ய யுக்தசேஷ்டஸ்ய கர்மஸு யுக்தஸ்வப்நாவபோ³த⁴ஸ்ய யோகி³நோ யோகோ³ ப⁴வதி து³:க²ஹா து³:கா²நி ஸர்வாணி ஹந்தீதி து³:க²ஹா, ஸர்வஸம்ஸாரது³:க²க்ஷயக்ருத் யோக³: ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ 17 ॥
அத² அது⁴நா கதா³ யுக்தோ ப⁴வதி இத்யுச்யதே —
யதா³ விநியதம் சித்தமாத்மந்யேவாவதிஷ்ட²தே ।
நி:ஸ்ப்ருஹ: ஸர்வகாமேப்⁴யோ யுக்த இத்யுச்யதே ததா³ ॥ 18 ॥
யதா³ விநியதம் விஶேஷேண நியதம் ஸம்யதம் ஏகாக்³ரதாமாபந்நம் சித்தம் ஹித்வா பா³ஹ்யார்த²சிந்தாம் ஆத்மந்யேவ கேவலே அவதிஷ்ட²தே, ஸ்வாத்மநி ஸ்தி²திம் லப⁴தே இத்யர்த²: । நி:ஸ்ப்ருஹ: ஸர்வகாமேப்⁴ய: நிர்க³தா த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டவிஷயேப்⁴ய: ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா யஸ்ய யோகி³ந: ஸ: யுக்த: ஸமாஹித: இத்யுச்யதே ததா³ தஸ்மிந்காலே ॥ 18 ॥
தஸ்ய யோகி³ந: ஸமாஹிதம் யத் சித்தம் தஸ்யோபமா உச்யதே —
யதா³ தீ³போ நிவாதஸ்தோ² நேங்க³தே ஸோபமா ஸ்ம்ருதா ।
யோகி³நோ யதசித்தஸ்ய யுஞ்ஜதோ யோக³மாத்மந: ॥ 19 ॥
யதா² தீ³ப: ப்ரதீ³ப: நிவாதஸ்த²: நிவாதே வாதவர்ஜிதே தே³ஶே ஸ்தி²த: ந இங்க³தே ந சலதி, ஸா உபமா உபமீயதே அநயா இத்யுபமா யோக³ஜ்ஞை: சித்தப்ரசாரத³ர்ஶிபி⁴: ஸ்ம்ருதா சிந்திதா யோகி³நோ யதசித்தஸ்ய ஸம்யதாந்த:கரணஸ்ய யுஞ்ஜதோ யோக³ம் அநுதிஷ்ட²த: ஆத்மந: ஸமாதி⁴மநுதிஷ்ட²த இத்யர்த²: ॥ 19 ॥
ஏவம் யோகா³ப்⁴யாஸப³லாதே³காக்³ரீபூ⁴தம் நிவாதப்ரதீ³பகல்பம் ஸத் —
யத்ரோபரமதே சித்தம் நிருத்³த⁴ம் யோக³ஸேவயா ।
யத்ர சைவாத்மநாத்மாநம் பஶ்யந்நாத்மநி துஷ்யதி ॥ 20 ॥
யத்ர யஸ்மிந் காலே உபரமதே சித்தம் உபரதிம் க³ச்ச²தி நிருத்³த⁴ம் ஸர்வதோ நிவாரிதப்ரசாரம் யோக³ஸேவயா யோகா³நுஷ்டா²நேந, யத்ர சைவ யஸ்மிம்ஶ்ச காலே ஆத்மநா ஸமாதி⁴பரிஶுத்³தே⁴ந அந்த:கரணேந ஆத்மாநம் பரம் சைதந்யம் ஜ்யோதி:ஸ்வரூபம் பஶ்யந் உபலப⁴மாந: ஸ்வே ஏவ ஆத்மநி துஷ்யதி துஷ்டிம் ப⁴ஜதே ॥ 20 ॥
கிஞ்ச —
ஸுக²மாத்யந்திகம் யத்தத்³பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யமதீந்த்³ரியம் ।
வேத்தி யத்ர ந சைவாயம் ஸ்தி²தஶ்சலதி தத்த்வத: ॥ 21 ॥
ஸுக²ம் ஆத்யந்திகம் அத்யந்தமேவ ப⁴வதி இத்யாத்யந்திகம் அநந்தமித்யர்த²:, யத் தத் பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யம் பு³த்³த்⁴யைவ இந்த்³ரியநிரபேக்ஷயா க்³ருஹ்யதே இதி பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யம் அதீந்த்³ரியம் இந்த்³ரியகோ³சராதீதம் அவிஷயஜநிதமித்யர்த²:, வேத்தி தத் ஈத்³ருஶம் ஸுக²மநுப⁴வதி யத்ர யஸ்மிந் காலே, ந ச ஏவ அயம் வித்³வாந் ஆத்மஸ்வரூபே ஸ்தி²த: தஸ்மாத் நைவ சலதி தத்த்வத: தத்த்வஸ்வரூபாத் ந ப்ரச்யவதே இத்யர்த²: ॥ 21 ॥
கிஞ்ச —
யம் லப்³த்⁴வா சாபரம் லாப⁴ம் மந்யதே நாதி⁴கம் தத: ।
யஸ்மிந்ஸ்தி²தோ ந து³:கே²ந கு³ருணாபி விசால்யதே ॥ 22 ॥
யம் லப்³த்⁴வா யம் ஆத்மலாப⁴ம் லப்³த்⁴வா ப்ராப்ய ச அபரம் அந்யத் லாப⁴ம் லாபா⁴ந்தரம் தத: அதி⁴கம் அஸ்தீதி ந மந்யதே ந சிந்தயதி । கிஞ்ச, யஸ்மிந் ஆத்மதத்த்வே ஸ்தி²த: து³:கே²ந ஶஸ்த்ரநிபாதாதி³லக்ஷணேந கு³ருணா மஹதா அபி ந விசால்யதே ॥ 22 ॥
‘யத்ரோபரமதே’ (ப⁴. கீ³. 6 । 20) இத்யாத்³யாரப்⁴ய யாவத்³பி⁴: விஶேஷணை: விஶிஷ்ட ஆத்மாவஸ்தா²விஶேஷ: யோக³: உக்த: —
தம் வித்³யாத்³து³:க²ஸம்யோக³வியோக³ம் யோக³ஸம்ஜ்ஞிதம் ।
ஸ நிஶ்சயேந யோக்தவ்யோ யோகோ³(அ)நிர்விண்ணசேதஸா ॥ 23 ॥
தம் வித்³யாத் விஜாநீயாத் து³:க²ஸம்யோக³வியோக³ம் து³:கை²: ஸம்யோக³: து³:க²ஸம்யோக³:, தேந வியோக³: து³:க²ஸம்யோக³வியோக³:, தம் து³:க²ஸம்யோக³வியோக³ம் யோக³ இத்யேவ ஸம்ஜ்ஞிதம் விபரீதலக்ஷணேந வித்³யாத் விஜாநீயாதி³த்யர்த²: । யோக³ப²லமுபஸம்ஹ்ருத்ய புநரந்வாரம்பே⁴ண யோக³ஸ்ய கர்தவ்யதா உச்யதே நிஶ்சயாநிர்வேத³யோ: யோக³ஸாத⁴நத்வவிதா⁴நார்த²ம் । ஸ யதோ²க்தப²லோ யோக³: நிஶ்சயேந அத்⁴யவஸாயேந யோக்தவ்ய: அநிர்விண்ணசேதஸா ந நிர்விண்ணம் அநிர்விண்ணம் । கிம் தத் ? சேத: தேந நிர்வேத³ரஹிதேந சேதஸா சித்தேநேத்யர்த²: ॥ 23 ॥
கிஞ்ச —
ஸங்கல்பப்ரப⁴வாந்காமாம்ஸ்த்யக்த்வா ஸர்வாநஶேஷத: ।
மநஸைவேந்த்³ரியக்³ராமம் விநியம்ய ஸமந்தத: ॥ 24 ॥
ஸங்கல்பப்ரப⁴வாந் ஸங்கல்ப: ப்ரப⁴வ: யேஷாம் காமாநாம் தே ஸங்கல்பப்ரப⁴வா: காமா: தாந் த்யக்த்வா பரித்யஜ்ய ஸர்வாந் அஶேஷத: நிர்லேபேந । கிஞ்ச, மநஸைவ விவேகயுக்தேந இந்த்³ரியக்³ராமம் இந்த்³ரியஸமுதா³யம் விநியம்ய நியமநம் க்ருத்வா ஸமந்தத: ஸமந்தாத் ॥ 24 ॥
ஶநை: ஶநைருபரமேத்³பு³த்³த்⁴யா த்⁴ருதிக்³ருஹீதயா ।
ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: க்ருத்வா ந கிஞ்சித³பி சிந்தயேத் ॥ 25 ॥
ஶநை: ஶநை: ந ஸஹஸா உபரமேத் உபரதிம் குர்யாத் । கயா ? பு³த்³த்⁴யா । கிம்விஶிஷ்டயா ? த்⁴ருதிக்³ருஹீதயா த்⁴ருத்யா தை⁴ர்யேண க்³ருஹீதயா த்⁴ருதிக்³ருஹீதயா தை⁴ர்யேண யுக்தயா இத்யர்த²: । ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் ஆத்மநி ஸம்ஸ்தி²தம் ‘ஆத்மைவ ஸர்வம் ந ததோ(அ)ந்யத் கிஞ்சித³ஸ்தி’ இத்யேவமாத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: க்ருத்வா ந கிஞ்சித³பி சிந்தயேத் । ஏஷ யோக³ஸ்ய பரமோ விதி⁴: ॥ 25 ॥
தத்ர ஏவமாத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: கர்தும் ப்ரவ்ருத்தோ யோகீ³ —
யதோ யதோ நிஶ்சரதி மநஶ்சஞ்சலமஸ்தி²ரம் ।
ததஸ்ததோ நியம்யைததா³த்மந்யேவ வஶம் நயேத் ॥ 26 ॥
யதோ யத: யஸ்மாத்³யஸ்மாத் நிமித்தாத் ஶப்³தா³தே³: நிஶ்சரதி நிர்க³ச்ச²தி ஸ்வபா⁴வதோ³ஷாத் மந: சஞ்சலம் அத்யர்த²ம் சலம் , அத ஏவ அஸ்தி²ரம் , ததஸ்தத: தஸ்மாத்தஸ்மாத் ஶப்³தா³தே³: நிமித்தாத் நியம்ய தத்தந்நிமித்தம் யாதா²த்ம்யநிரூபணேந ஆபா⁴ஸீக்ருத்ய வைராக்³யபா⁴வநயா ச ஏதத் மந: ஆத்மந்யேவ வஶம் நயேத் ஆத்மவஶ்யதாமாபாத³யேத் । ஏவம் யோகா³ப்⁴யாஸப³லாத் யோகி³ந: ஆத்மந்யேவ ப்ரஶாம்யதி மந: ॥ 26 ॥
ப்ரஶாந்தமநஸம் ஹ்யேநம் யோகி³நம் ஸுக²முத்தமம் ।
உபைதி ஶாந்தரஜஸம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தமகல்மஷம் ॥ 27 ॥
ப்ரஶாந்தமநஸம் ப்ரகர்ஷேண ஶாந்தம் மந: யஸ்ய ஸ: ப்ரஶாந்தமநா: தம் ப்ரஶாந்தமநஸம் ஹி ஏநம் யோகி³நம் ஸுக²ம் உத்தமம் நிரதிஶயம் உபைதி உபக³ச்ச²தி ஶாந்தரஜஸம் ப்ரக்ஷீணமோஹாதி³க்லேஶரஜஸமித்யர்த²:, ப்³ரஹ்மபூ⁴தம் ஜீவந்முக்தம் , ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸர்வம்’ இத்யேவம் நிஶ்சயவந்தம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தம் அகல்மஷம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³வர்ஜிதம் ॥ 27 ॥
யுஞ்ஜந்நேவம் ஸதா³த்மாநம் யோகீ³ விக³தகல்மஷ: ।
ஸுகே²ந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶமத்யந்தம் ஸுக²மஶ்நுதே ॥ 28 ॥
யுஞ்ஜந் ஏவம் யதோ²க்தேந க்ரமேண யோகீ³ யோகா³ந்தராயவர்ஜித: ஸதா³ ஸர்வதா³ ஆத்மாநம் விக³தகல்மஷ: விக³தபாப:, ஸுகே²ந அநாயாஸேந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶம் ப்³ரஹ்மணா பரேண ஸம்ஸ்பர்ஶோ யஸ்ய தத் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶம் ஸுக²ம் அத்யந்தம் அந்தமதீத்ய வர்தத இத்யத்யந்தம் உத்க்ருஷ்டம் நிரதிஶயம் அஶ்நுதே வ்யாப்நோதி ॥ 28 ॥
இதா³நீம் யோக³ஸ்ய யத் ப²லம் ப்³ரஹ்மைகத்வத³ர்ஶநம் ஸர்வஸம்ஸாரவிச்சே²த³காரணம் தத் ப்ரத³ர்ஶ்யதே —
ஸர்வபூ⁴தஸ்த²மாத்மாநம் ஸர்வபூ⁴தாநி சாத்மநி ।
ஈக்ஷதே யோக³யுக்தாத்மா ஸர்வத்ர ஸமத³ர்ஶந: ॥ 29 ॥
ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸ்தி²தம் ஸ்வம் ஆத்மாநம் ஸர்வபூ⁴தாநி ச ஆத்மநி ப்³ரஹ்மாதீ³நி ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநி ச ஸர்வபூ⁴தாநி ஆத்மநி ஏகதாம் க³தாநி ஈக்ஷதே பஶ்யதி யோக³யுக்தாத்மா ஸமாஹிதாந்த:கரண: ஸர்வத்ர ஸமத³ர்ஶந: ஸர்வேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு விஷமேஷு ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸமம் நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஷயம் த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநம் யஸ்ய ஸ ஸர்வத்ர ஸமத³ர்ஶந: ॥ 29 ॥
ஏதஸ்ய ஆத்மைகத்வத³ர்ஶநஸ்ய ப²லம் உச்யதே —
யோ மாம் பஶ்யதி ஸர்வத்ர ஸர்வம் ச மயி பஶ்யதி ।
தஸ்யாஹம் ந ப்ரணஶ்யாமி ஸ ச மே ந ப்ரணஶ்யதி ॥ 30 ॥
யோ மாம் பஶ்யதி வாஸுதே³வம் ஸர்வஸ்ய ஆத்மாநம் ஸர்வத்ர ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வம் ச ப்³ரஹ்மாதி³பூ⁴தஜாதம் மயி ஸர்வாத்மநி பஶ்யதி, தஸ்ய ஏவம் ஆத்மைகத்வத³ர்ஶிந: அஹம் ஈஶ்வரோ ந ப்ரணஶ்யாமி ந பரோக்ஷதாம் க³மிஷ்யாமி । ஸ ச மே ந ப்ரணஶ்யதி ஸ ச வித்³வாந் மம வாஸுதே³வஸ்ய ந ப்ரணஶ்யதி ந பரோக்ஷோ ப⁴வதி, தஸ்ய ச மம ச ஏகாத்மகத்வாத் ; ஸ்வாத்மா ஹி நாம ஆத்மந: ப்ரிய ஏவ ப⁴வதி, யஸ்மாச்ச அஹமேவ ஸர்வாத்மைகத்வத³ர்ஶீ ॥ 30 ॥
இத்யேதத் பூர்வஶ்லோகார்த²ம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநமநூத்³ய தத்ப²லம் மோக்ஷ: அபி⁴தீ⁴யதே —
ஸர்வபூ⁴தஸ்தி²தம் யோ மாம் ப⁴ஜத்யேகத்வமாஸ்தி²த: ।
ஸர்வதா² வர்தமாநோ(அ)பி ஸ யோகீ³ மயி வர்ததே ॥ 31 ॥
ஸர்வதா² ஸர்வப்ரகாரை: வர்தமாநோ(அ)பி ஸம்யக்³த³ர்ஶீ யோகீ³ மயி வைஷ்ணவே பரமே பதே³ வர்ததே, நித்யமுக்த ஏவ ஸ:, ந மோக்ஷம் ப்ரதி கேநசித் ப்ரதிப³த்⁴யதே இத்யர்த²: ॥ 31 ॥
கிஞ்ச அந்யத் —
ஆத்மௌபம்யேந ஸர்வத்ர ஸமம் பஶ்யதி யோ(அ)ர்ஜுந ।
ஸுக²ம் வா யதி³ வா து³:க²ம் ஸ யோகீ³ பரமோ மத: ॥ 32 ॥
ஆத்மௌபம்யேந ஆத்மா ஸ்வயமேவ உபமீயதே அநயா இத்யுபமா தஸ்யா உபமாயா பா⁴வ: ஔபம்யம் தேந ஆத்மௌபம்யேந, ஸர்வத்ர ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸமம் துல்யம் பஶ்யதி ய: அர்ஜுந, ஸ ச கிம் ஸமம் பஶ்யதி இத்யுச்யதே — யதா² மம ஸுக²ம் இஷ்டம் ததா² ஸர்வப்ராணிநாம் ஸுக²ம் அநுகூலம் । வாஶப்³த³: சார்தே² । யதி³ வா யச்ச து³:க²ம் மம ப்ரதிகூலம் அநிஷ்டம் யதா² ததா² ஸர்வப்ராணிநாம் து³:க²ம் அநிஷ்டம் ப்ரதிகூலம் இத்யேவம் ஆத்மௌபம்யேந ஸுக²து³:கே² அநுகூலப்ரதிகூலே துல்யதயா ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸமம் பஶ்யதி, ந கஸ்யசித் ப்ரதிகூலமாசரதி, அஹிம்ஸக இத்யர்த²: । ய: ஏவமஹிம்ஸக: ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்ட²: ஸ யோகீ³ பரம: உத்க்ருஷ்ட: மத: அபி⁴ப்ரேத: ஸர்வயோகி³நாம் மத்⁴யே ॥ 32 ॥
ஏதஸ்ய யதோ²க்தஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநலக்ஷணஸ்ய யோக³ஸ்ய து³:க²ஸம்பாத்³யதாமாலக்ஷ்ய ஶுஶ்ரூஷு: த்⁴ருவம் தத்ப்ராப்த்யுபாயமர்ஜுந உவாச —
அர்ஜுந உவாச —
யோ(அ)யம் யோக³ஸ்த்வயா ப்ரோக்த:
ஸாம்யேந மது⁴ஸூத³ந ।
ஏதஸ்யாஹம் ந பஶ்யாமி
சஞ்சலத்வாத்ஸ்தி²திம் ஸ்தி²ராம் ॥ 33 ॥
ய: அயம் யோக³: த்வயா ப்ரோக்த: ஸாம்யேந ஸமத்வேந ஹே மது⁴ஸூத³ந ஏதஸ்ய யோக³ஸ்ய அஹம் ந பஶ்யாமி நோபலபே⁴, சஞ்சலத்வாத் மநஸ: । கிம் ? ஸ்தி²ராம் அசலாம் ஸ்தி²திம் ॥ 33 ॥
ப்ரஸித்³த⁴மேதத் —
சஞ்சலம் ஹி மந: க்ருஷ்ண ப்ரமாதி² ப³லவத்³த்³ருட⁴ம் ।
தஸ்யாஹம் நிக்³ரஹம் மந்யே வாயோரிவ ஸுது³ஷ்கரம் ॥ 34 ॥
சஞ்சலம் ஹி மந: । க்ருஷ்ண இதி க்ருஷதே: விலேக²நார்த²ஸ்ய ரூபம் । ப⁴க்தஜநபாபாதி³தோ³ஷாகர்ஷணாத் க்ருஷ்ண:, தஸ்ய ஸம்பு³த்³தி⁴: ஹே க்ருஷ்ண । ஹி யஸ்மாத் மந: சஞ்சலம் ந கேவலமத்யர்த²ம் சஞ்சலம் , ப்ரமாதி² ச ப்ரமத²நஶீலம் , ப்ரமத்²நாதி ஶரீரம் இந்த்³ரியாணி ச விக்ஷிபத் ஸத் பரவஶீகரோதி । கிஞ்ச — ப³லவத் ப்ரப³லம் , ந கேநசித் நியந்தும் ஶக்யம் , து³ர்நிவாரத்வாத் । கிஞ்ச — த்³ருட⁴ம் தந்துநாக³வத் அச்சே²த்³யம் । தஸ்ய ஏவம்பூ⁴தஸ்ய மநஸ: அஹம் நிக்³ரஹம் நிரோத⁴ம் மந்யே வாயோரிவ யதா² வாயோ: து³ஷ்கரோ நிக்³ரஹ: ததோ(அ)பி து³ஷ்கரம் மந்யே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 34 ॥
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச, ஏவம் ஏதத் யதா² ப்³ரவீஷி —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
அஸம்ஶயம் மஹாபா³ஹோ மநோ து³ர்நிக்³ரஹம் சலம் ।
அப்⁴யாஸேந து கௌந்தேய வைராக்³யேண ச க்³ருஹ்யதே ॥ 35 ॥
அஸம்ஶயம் நாஸ்தி ஸம்ஶய: ‘மநோ து³ர்நிக்³ரஹம் சலம்’ இத்யத்ர ஹே மஹாபா³ஹோ । கிந்து அப்⁴யாஸேந து அப்⁴யாஸோ நாம சித்தபூ⁴மௌ கஸ்யாஞ்சித் ஸமாநப்ரத்யயாவ்ருத்தி: சித்தஸ்ய । வைராக்³யேண வைராக்³யம் நாம த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டபோ⁴கே³ஷு தோ³ஷத³ர்ஶநாப்⁴யாஸாத் வைத்ருஷ்ண்யம் । தேந ச வைராக்³யேண க்³ருஹ்யதே விக்ஷேபரூப: ப்ரசார: சித்தஸ்ய । ஏவம் தத் மந: க்³ருஹ்யதே நிக்³ருஹ்யதே நிருத்⁴யதே இத்யர்த²: ॥ 35 ॥
ய: புந: அஸம்யதாத்மா, தேந —
அஸம்யதாத்மநா யோகோ³ து³ஷ்ப்ராப இதி மே மதி: ।
வஶ்யாத்மநா து யததா ஶக்யோ(அ)வாப்துமுபாயத: ॥ 36 ॥
அஸம்யதாத்மநா அப்⁴யாஸவைராக்³யாப்⁴யாமஸம்யத: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் அஸம்யதாத்மா தேந அஸம்யதாத்மநா யோகோ³ து³ஷ்ப்ராப: து³:கே²ந ப்ராப்யத இதி மே மதி: । யஸ்து புந: வஶ்யாத்மா அப்⁴யாஸவைராக்³யாப்⁴யாம் வஶ்யத்வமாபாதி³த: ஆத்மா மந: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் வஶ்யாத்மா தேந வஶ்யாத்மநா து யததா பூ⁴யோ(அ)பி ப்ரயத்நம் குர்வதா ஶக்ய: அவாப்தும் யோக³: உபாயத: யதோ²க்தாது³பாயாத் ॥ 36 ॥
தத்ர யோகா³ப்⁴யாஸாங்கீ³கரணேந இஹலோகபரலோகப்ராப்திநிமித்தாநி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்தாநி, யோக³ஸித்³தி⁴ப²லம் ச மோக்ஷஸாத⁴நம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ந ப்ராப்தமிதி, யோகீ³ யோக³மார்கா³த் மரணகாலே சலிதசித்த: இதி தஸ்ய நாஶமஶங்க்ய அர்ஜுந உவாச —
அர்ஜுந உவாச —
அயதி: ஶ்ரத்³த⁴யோபேதோ யோகா³ச்சலிதமாநஸ: ।
அப்ராப்ய யோக³ஸம்ஸித்³தி⁴ம் காம் க³திம் க்ருஷ்ண க³ச்ச²தி ॥ 37 ॥
அயதி: அப்ரயத்நவாந் யோக³மார்கே³ ஶ்ரத்³த⁴யா ஆஸ்திக்யபு³த்³த்⁴யா ச உபேத: யோகா³த் அந்தகாலே ச சலிதம் மாநஸம் மநோ யஸ்ய ஸ: சலிதமாநஸ: ப்⁴ரஷ்டஸ்ம்ருதி: ஸ: அப்ராப்ய யோக³ஸம்ஸித்³தி⁴ம் யோக³ப²லம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் காம் க³திம் ஹே க்ருஷ்ண க³ச்ச²தி ॥ 37 ॥
கச்சிந்நோப⁴யவிப்⁴ரஷ்டஶ்சி²ந்நாப்⁴ரமிவ நஶ்யதி ।
அப்ரதிஷ்டோ² மஹாபா³ஹோ விமூடோ⁴ ப்³ரஹ்மண: பதி² ॥ 38 ॥
கச்சித் கிம் ந உப⁴யவிப்⁴ரஷ்ட: கர்மமார்கா³த் யோக³மார்கா³ச்ச விப்⁴ரஷ்ட: ஸந் சி²ந்நாப்⁴ரமிவ நஶ்யதி, கிம் வா ந நஶ்யதி அப்ரதிஷ்டோ² நிராஶ்ரய: ஹே மஹாபா³ஹோ விமூட⁴: ஸந் ப்³ரஹ்மண: பதி² ப்³ரஹ்மப்ராப்திமார்கே³ ॥ 38 ॥
ஏதந்மே ஸம்ஶயம் க்ருஷ்ண ச்சே²த்துமர்ஹஸ்யஶேஷத: ।
த்வத³ந்ய: ஸம்ஶயஸ்யாஸ்ய ச்சே²த்தா ந ஹ்யுபபத்³யதே ॥ 39 ॥
ஏதத் மே மம ஸம்ஶயம் க்ருஷ்ண ச்சே²த்தும் அபநேதும் அர்ஹஸி அஶேஷத: । த்வத³ந்ய: த்வத்த: அந்ய: ருஷி: தே³வோ வா ச்சே²த்தா நாஶயிதா ஸம்ஶயஸ்ய அஸ்ய ந ஹி யஸ்மாத் உபபத்³யதே ந ஸம்ப⁴வதி । அத: த்வமேவ ச்சே²த்துமர்ஹஸி இத்யர்த²: ॥ 39 ॥
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
பார்த² நைவேஹ நாமுத்ர விநாஶஸ்தஸ்ய வித்³யதே ।
ந ஹி கல்யாணக்ருத்கஶ்சித்³து³ர்க³திம் தாத க³ச்ச²தி ॥ 40 ॥
ஹே பார்த² நைவ இஹ லோகே நாமுத்ர பரஸ்மிந் வா லோகே விநாஶ: தஸ்ய வித்³யதே நாஸ்தி । நாஶோ நாம பூர்வஸ்மாத் ஹீநஜந்மப்ராப்தி: ஸ யோக³ப்⁴ரஷ்டஸ்ய நாஸ்தி । ந ஹி யஸ்மாத் கல்யாணக்ருத் ஶுப⁴க்ருத் கஶ்சித் து³ர்க³திம் குத்ஸிதாம் க³திம் ஹே தாத, தநோதி ஆத்மாநம் புத்ரரூபேணேதி பிதா தாத உச்யதே । பிதைவ புத்ர இதி புத்ரோ(அ)பி தாத உச்யதே । ஶிஷ்யோ(அ)பி புத்ர உச்யதே । யதோ ந க³ச்ச²தி ॥ 40 ॥
கிம் து அஸ்ய ப⁴வதி ? —
ப்ராப்ய புண்யக்ருதாம் லோகாநுஷித்வா ஶாஶ்வதீ: ஸமா: ।
ஶுசீநாம் ஶ்ரீமதாம் கே³ஹே யோக³ப்⁴ரஷ்டோ(அ)பி⁴ஜாயதே ॥ 41 ॥
யோக³மார்கே³ ப்ரவ்ருத்த: ஸம்ந்யாஸீ ஸாமர்த்²யாத் ப்ராப்ய க³த்வா புண்யக்ருதாம் அஶ்வமேதா⁴தி³யாஜிநாம் லோகாந் , தத்ர ச உஷித்வா வாஸமநுபூ⁴ய ஶாஶ்வதீ: நித்யா: ஸமா: ஸம்வத்ஸராந் , தத்³போ⁴க³க்ஷயே ஶுசீநாம் யதோ²க்தகாரிணாம் ஶ்ரீமதாம் விபூ⁴திமதாம் கே³ஹே க்³ருஹே யோக³ப்⁴ரஷ்ட: அபி⁴ஜாயதே ॥ 41 ॥
அத²வா யோகி³நாமேவ குலே ப⁴வதி தீ⁴மதாம் ।
ஏதத்³தி⁴ து³ர்லப⁴தரம் லோகே ஜந்ம யதீ³த்³ருஶம் ॥ 42 ॥
அத²வா ஶ்ரீமதாம் குலாத் அந்யஸ்மிந் யோகி³நாமேவ த³ரித்³ராணாம் குலே ப⁴வதி ஜாயதே தீ⁴மதாம் பு³த்³தி⁴மதாம் । ஏதத் ஹி ஜந்ம, யத் த³ரித்³ராணாம் யோகி³நாம் குலே, து³ர்லப⁴தரம் து³:க²லப்⁴யதரம் பூர்வமபேக்ஷ்ய லோகே ஜந்ம யத் ஈத்³ருஶம் யதோ²க்தவிஶேஷணே குலே ॥ 42 ॥
யஸ்மாத் —
தத்ர தம் பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ம் லப⁴தே பௌர்வதே³ஹிகம் ।
யததே ச ததோ பூ⁴ய: ஸம்ஸித்³தௌ⁴ குருநந்த³ந ॥ 43 ॥
தத்ர யோகி³நாம் குலே தம் பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ம் பு³த்³த்⁴யா ஸம்யோக³ம் பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ம் லப⁴தே பௌர்வதே³ஹிகம் பூர்வஸ்மிந் தே³ஹே ப⁴வம் பௌர்வதே³ஹிகம் । யததே ச ப்ரயத்நம் ச கரோதி தத: தஸ்மாத் பூர்வக்ருதாத் ஸம்ஸ்காராத் பூ⁴ய: ப³ஹுதரம் ஸம்ஸித்³தௌ⁴ ஸம்ஸித்³தி⁴நிமித்தம் ஹே குருநந்த³ந ॥ 43 ॥
கத²ம் பூர்வதே³ஹபு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ இதி தது³ச்யதே —
பூர்வாப்⁴யாஸேந தேநைவ ஹ்ரியதே ஹ்யவஶோ(அ)பி ஸ: ।
ஜிஜ்ஞாஸுரபி யோக³ஸ்ய ஶப்³த³ப்³ரஹ்மாதிவர்ததே ॥ 44 ॥
ய: பூர்வஜந்மநி க்ருத: அப்⁴யாஸ: ஸ: பூர்வாப்⁴யாஸ:, தேநைவ ப³லவதா ஹ்ரியதே ஸம்ஸித்³தௌ⁴ ஹி யஸ்மாத் அவஶோ(அ)பி ஸ: யோக³ப்⁴ரஷ்ட: ; ந க்ருதம் சேத் யோகா³ப்⁴யாஸஜாத் ஸம்ஸ்காராத் ப³லவத்தரமத⁴ர்மாதி³லக்ஷணம் கர்ம, ததா³ யோகா³ப்⁴யாஸஜநிதேந ஸம்ஸ்காரேண ஹ்ரியதே ; அத⁴ர்மஶ்சேத் ப³லவத்தர: க்ருத:, தேந யோக³ஜோ(அ)பி ஸம்ஸ்கார: அபி⁴பூ⁴யத ஏவ, தத்க்ஷயே து யோக³ஜ: ஸம்ஸ்கார: ஸ்வயமேவ கார்யமாரப⁴தே, ந தீ³ர்க⁴காலஸ்த²ஸ்யாபி விநாஶ: தஸ்ய அஸ்தி இத்யர்த²: । அத: ஜிஜ்ஞாஸுரபி யோக³ஸ்ய ஸ்வரூபம் ஜ்ஞாதுமிச்ச²ந் அபி யோக³மார்கே³ ப்ரவ்ருத்த: ஸம்ந்யாஸீ யோக³ப்⁴ரஷ்ட:, ஸாமர்த்²யாத் ஸோ(அ)பி ஶப்³த³ப்³ரஹ்ம வேதோ³க்தகர்மாநுஷ்டா²நப²லம் அதிவர்ததே அதிக்ராமதி அபாகரிஷ்யதி ; கிமுத பு³த்³த்⁴வா ய: யோக³ம் தந்நிஷ்ட²: அப்⁴யாஸம் குர்யாத் ॥ 44 ॥
குதஶ்ச யோகி³த்வம் ஶ்ரேய: இதி —
ப்ரயத்நாத்³யதமாநஸ்து யோகீ³ ஸம்ஶுத்³த⁴கில்பி³ஷ: ।
அநேகஜந்மஸம்ஸித்³த⁴ஸ்ததோ யாதி பராம் க³திம் ॥ 45 ॥
ப்ரயத்நாத் யதமாந:, அதி⁴கம் யதமாந இத்யர்த²: । தத்ர யோகீ³ வித்³வாந் ஸம்ஶுத்³த⁴கில்பி³ஷ: விஶுத்³த⁴கில்பி³ஷ: ஸம்ஶுத்³த⁴பாப: அநேகஜந்மஸம்ஸித்³த⁴: அநேகேஷு ஜந்மஸு கிஞ்சித்கிஞ்சித் ஸம்ஸ்காரஜாதம் உபசித்ய தேந உபசிதேந அநேகஜந்மக்ருதேந ஸம்ஸித்³த⁴: அநேகஜந்மஸம்ஸித்³த⁴: தத: லப்³த⁴ஸம்யக்³த³ர்ஶந: ஸந் யாதி பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³திம் ॥ 45 ॥
யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் —
தபஸ்விப்⁴யோ(அ)தி⁴கோ யோகீ³
ஜ்ஞாநிப்⁴யோ(அ)பி மதோ(அ)தி⁴க: ।
கர்மிப்⁴யஶ்சாதி⁴கோ யோகீ³
தஸ்மாத்³யோகீ³ ப⁴வார்ஜுந ॥ 46 ॥
தபஸ்விப்⁴ய: அதி⁴க: யோகீ³, ஜ்ஞாநிப்⁴யோ(அ)பி ஜ்ஞாநமத்ர ஶாஸ்த்ரார்த²பாண்டி³த்யம் , தத்³வத்³ப்⁴யோ(அ)பி மத: ஜ்ஞாத: அதி⁴க: ஶ்ரேஷ்ட²: இதி । கர்மிப்⁴ய:, அக்³நிஹோத்ராதி³ கர்ம, தத்³வத்³ப்⁴ய: அதி⁴க: யோகீ³ விஶிஷ்ட: யஸ்மாத் தஸ்மாத் யோகீ³ ப⁴வ அர்ஜுந ॥ 46 ॥
யோகி³நாமபி ஸர்வேஷாம் மத்³க³தேநாந்தராத்மநா ।
ஶ்ரத்³தா⁴வாந்ப⁴ஜதே யோ மாம் ஸ மே யுக்ததமோ மத: ॥ 47 ॥
யோகி³நாமபி ஸர்வேஷாம் ருத்³ராதி³த்யாதி³த்⁴யாநபராணாம் மத்⁴யே மத்³க³தேந மயி வாஸுதே³வே ஸமாஹிதேந அந்தராத்மநா அந்த:கரணேந ஶ்ரத்³தா⁴வாந் ஶ்ரத்³த³தா⁴ந: ஸந் ப⁴ஜதே ஸேவதே யோ மாம் , ஸ மே மம யுக்ததம: அதிஶயேந யுக்த: மத: அபி⁴ப்ரேத: இதி ॥ 47 ॥