அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

ஸர்வஸ்யைவ கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய அர்த²: அஸ்மிந் அத்⁴யாயே உபஸம்ஹ்ருத்ய ஸர்வஶ்ச வேதா³ர்தோ² வக்தவ்ய: இத்யேவமர்த²: அயம் அத்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । ஸர்வேஷு ஹி அதீதேஷு அத்⁴யாயேஷு உக்த: அர்த²: அஸ்மிந் அத்⁴யாயே அவக³ம்யதே । அர்ஜுநஸ்து ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³தா³ர்த²யோரேவ விஶேஷபு³பு⁴த்ஸு: உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

ஸம்ந்யாஸஸ்ய மஹாபா³ஹோ தத்த்வமிச்சா²மி வேதி³தும் ।
த்யாக³ஸ்ய ச ஹ்ருஷீகேஶ ப்ருத²க்கேஶிநிஷூத³ந ॥ 1 ॥

ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஸம்ந்யாஸஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய இத்யேதத் , ஹே மஹாபா³ஹோ, தத்த்வம் தஸ்ய பா⁴வ: தத்த்வம் , யாதா²த்ம்யமித்யேதத் , இச்சா²மி வேதி³தும் ஜ்ஞாதும் , த்யாக³ஸ்ய ச த்யாக³ஶப்³தா³ர்த²ஸ்யேத்யேதத் , ஹ்ருஷீகேஶ, ப்ருத²க் இதரேதரவிபா⁴க³த: கேஶிநிஷூத³ந கேஶிநாமா ஹயச்ச²த்³மா கஶ்சித் அஸுர: தம் நிஷூதி³தவாந் ப⁴க³வாந் வாஸுதே³வ:, தேந தந்நாம்நா ஸம்போ³த்⁴யதே அர்ஜுநேந ॥ 1 ॥

ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³தௌ³ தத்ர தத்ர நிர்தி³ஷ்டௌ, ந நிர்லுடி²தார்தௌ² பூர்வேஷு அத்⁴யாயேஷு । அத: அர்ஜுநாய ப்ருஷ்டவதே தந்நிர்ணயாய ப⁴க³வாந் உவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

காம்யாநாம் கர்மணாம் ந்யாஸம் ஸம்ந்யாஸம் கவயோ விது³: ।
ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் ப்ராஹுஸ்த்யாக³ம் விசக்ஷணா: ॥ 2 ॥

காம்யாநாம் அஶ்வமேதா⁴தீ³நாம் கர்மணாம் ந்யாஸம் ஸம்ந்யாஸஶப்³தா³ர்த²ம் , அநுஷ்டே²யத்வேந ப்ராப்தஸ்ய அநுஷ்டா²நம் , கவய: பண்டி³தா: கேசித் விது³: விஜாநந்தி । நித்யநைமித்திகாநாம் அநுஷ்டீ²யமாநாநாம் ஸர்வகர்மணாம் ஆத்மஸம்ப³ந்தி⁴தயா ப்ராப்தஸ்ய ப²லஸ்ய பரித்யாக³: ஸர்வகர்மப²லத்யாக³: தம் ப்ராஹு: கத²யந்தி த்யாக³ம் த்யாக³ஶப்³தா³ர்த²ம் விசக்ஷணா: பண்டி³தா: । யதி³ காம்யகர்மபரித்யாக³: ப²லபரித்யாகோ³ வா அர்த²: வக்தவ்ய:, ஸர்வதா² பரித்யாக³மாத்ரம் ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³த³யோ: ஏக: அர்த²: ஸ்யாத் , ந க⁴டபடஶப்³தா³விவ ஜாத்யந்தரபூ⁴தார்தௌ² ॥

நநு நித்யநைமித்திகாநாம் கர்மணாம் ப²லமேவ நாஸ்தி இதி ஆஹு: । கத²ம் உச்யதே தேஷாம் ப²லத்யாக³:, யதா² வந்த்⁴யாயா: புத்ரத்யாக³: ? நைஷ தோ³ஷ:, நித்யாநாமபி கர்மணாம் ப⁴க³வதா ப²லவத்த்வஸ்ய இஷ்டத்வாத் । வக்ஷ்யதி ஹி ப⁴க³வாந் ‘அநிஷ்டமிஷ்டம் மிஶ்ரம் ச’ (ப⁴. கீ³. 18 । 12) இதி ‘ந து ஸம்ந்யாஸிநாம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 12) இதி ச । ஸம்ந்யாஸிநாமேவ ஹி கேவலம் கர்மப²லாஸம்ப³ந்த⁴ம் த³ர்ஶயந் அஸம்ந்யாஸிநாம் நித்யகர்மப²லப்ராப்திம் ‘ப⁴வத்யத்யாகி³நாம் ப்ரேத்ய’ (ப⁴. கீ³. 18 । 12) இதி த³ர்ஶயதி ॥ 2 ॥

த்யாஜ்யம் தோ³ஷவதி³த்யேகே கர்ம ப்ராஹுர்மநீஷிண: ।
யஜ்ஞதா³நதப:கர்ம ந த்யாஜ்யமிதி சாபரே ॥ 3 ॥

த்யாஜ்யம் த்யக்தவ்யம் தோ³ஷவத் தோ³ஷ: அஸ்ய அஸ்தீதி தோ³ஷவத் । கிம் தத் ? கர்ம ப³ந்த⁴ஹேதுத்வாத் ஸர்வமேவ । அத²வா, தோ³ஷ: யதா² ராகா³தி³: த்யஜ்யதே, ததா² த்யாஜ்யம் இதி ஏகே கர்ம ப்ராஹு: மநீஷிண: பண்டி³தா: ஸாங்க்²யாதி³த்³ருஷ்டிம் ஆஶ்ரிதா:, அதி⁴க்ருதாநாம் கர்மிணாமபி இதி । தத்ரைவ யஜ்ஞதா³நதப:கர்ம ந த்யாஜ்யம் இதி ச அபரே ॥

கர்மிண: ஏவ அதி⁴க்ருதா:, தாந் அபேக்ஷ்ய ஏதே விகல்பா:, ந து ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ந் வ்யுத்தா²யிந: ஸம்ந்யாஸிந: அபேக்ஷ்ய । ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம் நிஷ்டா² மயா புரா ப்ரோக்தா’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி கர்மாதி⁴காராத் அபோத்³த்⁴ருதா: யே, ந தாந் ப்ரதி சிந்தா ॥

நநு ‘கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி அதி⁴க்ருதா: பூர்வம் விப⁴க்தநிஷ்டா²: அபி இஹ ஸர்வஶாஸ்த்ரார்தோ²பஸம்ஹாரப்ரகரணே யதா² விசார்யந்தே, ததா² ஸாங்க்²யா அபி ஜ்ஞாநநிஷ்டா²: விசார்யந்தாம் இதி । ந, தேஷாம் மோஹது³:க²நிமித்தத்யாகா³நுபபத்தே: । ந காயக்லேஶநிமித்தம் து³:க²ம் ஸாங்க்²யா: ஆத்மநி பஶ்யந்தி, இச்சா²தீ³நாம் க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வேநைவ த³ர்ஶிதத்வாத் । அத: தே ந காயக்லேஶது³:க²ப⁴யாத் கர்ம பரித்யஜந்தி । நாபி தே கர்மாணி ஆத்மநி பஶ்யந்தி, யேந நியதம் கர்ம மோஹாத் பரித்யஜேயு: । கு³ணாநாம் கர்ம ‘நைவ கிஞ்சித்கரோமி’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8) இதி ஹி தே ஸம்ந்யஸ்யந்தி । ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³பி⁴: தத்த்வவித³: ஸம்ந்யாஸப்ரகார: உக்த: । தஸ்மாத் யே அந்யே அதி⁴க்ருதா: கர்மணி அநாத்மவித³:, யேஷாம் ச மோஹநிமித்த: த்யாக³: ஸம்ப⁴வதி காயக்லேஶப⁴யாச்ச, தே ஏவ தாமஸா: த்யாகி³ந: ராஜஸாஶ்ச இதி நிந்த்³யந்தே கர்மிணாம் அநாத்மஜ்ஞாநாம் கர்மப²லத்யாக³ஸ்துத்யர்த²ம் ; ‘ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³’ (ப⁴. கீ³. 12 । 16) ‘மௌநீ ஸந்துஷ்டோ யேந கேநசித் । அநிகேத: ஸ்தி²ரமதி:’ (ப⁴. கீ³. 12 । 19) இதி கு³ணாதீதலக்ஷணே ச பரமார்த²ஸம்ந்யாஸிந: விஶேஷிதத்வாத் । வக்ஷ்யதி ச ‘நிஷ்டா² ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா’ (ப⁴. கீ³. 18 । 58) இதி । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²: ஸம்ந்யாஸிந: ந இஹ விவக்ஷிதா: । கர்மப²லத்யாக³: ஏவ ஸாத்த்விகத்வேந கு³ணேந தாமஸத்வாத்³யபேக்ஷயா ஸம்ந்யாஸ: உச்யதே, ந முக்²ய: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: ॥

ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸாஸம்ப⁴வே ச ‘ந ஹி தே³ஹப்⁴ருதா’ (ப⁴. கீ³. 18 । 11) இதி ஹேதுவசநாத் முக்²ய ஏவ இதி சேத் , ந ; ஹேதுவசநஸ்ய ஸ்துத்யர்த²த்வாத் । யதா² ‘த்யாகா³ச்சா²ந்திரநந்தரம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 12) இதி கர்மப²லத்யாக³ஸ்துதிரேவ யதோ²க்தாநேகபக்ஷாநுஷ்டா²நாஶக்திமந்தம் அர்ஜுநம் அஜ்ஞம் ப்ரதி விதா⁴நாத் ; ததா² இத³மபி ‘ந ஹி தே³ஹப்⁴ருதா ஶக்யம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 11) இதி கர்மப²லத்யாக³ஸ்துத்யர்த²ம் ; ந ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய நைவ குர்வந்ந காரயந்நாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யஸ்ய பக்ஷஸ்ய அபவாத³: கேநசித் த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । தஸ்மாத் கர்மணி அதி⁴க்ருதாந் ப்ரத்யேவ ஏஷ: ஸம்ந்யாஸத்யாக³விகல்ப: । யே து பரமார்த²த³ர்ஶிந: ஸாங்க்²யா:, தேஷாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமேவ ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸலக்ஷணாயாம் அதி⁴கார:, ந அந்யத்ர, இதி ந தே விகல்பார்ஹா: । தச்ச உபபாதி³தம் அஸ்மாபி⁴: ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யஸ்மிந்ப்ரதே³ஶே, த்ருதீயாதௌ³ ச ॥ 3 ॥

தத்ர ஏதேஷு விகல்பபே⁴தே³ஷு —

நிஶ்சயம் ஶ்ருணு மே தத்ர
த்யாகே³ ப⁴ரதஸத்தம ।
த்யாகோ³ ஹி புருஷவ்யாக்⁴ர
த்ரிவித⁴: ஸம்ப்ரகீர்தித: ॥ 4 ॥

நிஶ்சயம் ஶ்ருணு அவதா⁴ரய மே மம வசநாத் ; தத்ர த்யாகே³ த்யாக³ஸம்ந்யாஸவிகல்பே யதா²த³ர்ஶிதே ப⁴ரதஸத்தம ப⁴ரதாநாம் ஸாது⁴தம । த்யாகோ³ ஹி, த்யாக³ஸம்ந்யாஸஶப்³த³வாச்யோ ஹி ய: அர்த²: ஸ: ஏக ஏவேதி அபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ — த்யாகோ³ ஹி இதி । புருஷவ்யாக்⁴ர, த்ரிவித⁴: த்ரிப்ரகார: தாமஸாதி³ப்ரகாரை: ஸம்ப்ரகீர்தித: ஶாஸ்த்ரேஷு ஸம்யக் கதி²த: யஸ்மாத் தாமஸாதி³பே⁴தே³ந த்யாக³ஸம்ந்யாஸஶப்³த³வாச்ய: அர்த²: அதி⁴க்ருதஸ்ய கர்மிண: அநாத்மஜ்ஞஸ்ய த்ரிவித⁴: ஸம்ப⁴வதி, ந பரமார்த²த³ர்ஶிந:, இத்யயமர்த²: து³ர்ஜ்ஞாந:, தஸ்மாத் அத்ர தத்த்வம் ந அந்ய: வக்தும் ஸமர்த²: । தஸ்மாத் நிஶ்சயம் பரமார்த²ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயம் அத்⁴யவஸாயம் ஐஶ்வரம் மே மத்த: ஶ்ருணு ॥ 4 ॥

க: புந: அஸௌ நிஶ்சய: இதி, ஆஹ —

யஜ்ஞதா³நதப:கர்ம ந த்யாஜ்யம் கார்யமேவ தத் ।
யஜ்ஞோ தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி மநீஷிணாம் ॥ 5 ॥

யஜ்ஞ: தா³நம் தப: இத்யேதத் த்ரிவித⁴ம் கர்ம ந த்யாஜ்யம் ந த்யக்தவ்யம் , கார்யம் கரணீயம் ஏவ தத் । கஸ்மாத் ? யஜ்ஞ: தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி விஶுத்³தி⁴கராணி மநீஷிணாம் ப²லாநபி⁴ஸந்தீ⁴நாம் இத்யேதத் ॥ 5 ॥

ஏதாந்யபி து கர்மாணி
ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லாநி ச ।
கர்தவ்யாநீதி மே பார்த²
நிஶ்சிதம் மதமுத்தமம் ॥ 6 ॥

ஏதாந்யபி து கர்மாணி யஜ்ஞதா³நதபாம்ஸி பாவநாநி உக்தாநி ஸங்க³ம் ஆஸக்திம் தேஷு த்யக்த்வா ப²லாநி ச தேஷாம் பரித்யஜ்ய கர்தவ்யாநி இதி அநுஷ்டே²யாநி இதி மே மம நிஶ்சிதம் மதம் உத்தமம் ॥

‘நிஶ்சயம் ஶ்ருணு மே தத்ர’ (ப⁴. கீ³. 18 । 4) இதி ப்ரதிஜ்ஞாய, பாவநத்வம் ச ஹேதும் உக்த்வா, ‘ஏதாந்யபி கர்மாணி கர்தவ்யாநி’ இத்யேதத் ‘நிஶ்சிதம் மதமுத்தமம்’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாதார்தோ²பஸம்ஹார ஏவ, ந அபூர்வார்த²ம் வசநம் , ‘ஏதாந்யபி’ இதி ப்ரக்ருதஸம்நிக்ருஷ்டார்த²த்வோபபத்தே: । ஸாஸங்க³ஸ்ய ப²லார்தி²ந: ப³ந்த⁴ஹேதவ: ஏதாந்யபி கர்மாணி முமுக்ஷோ: கர்தவ்யாநி இதி அபிஶப்³த³ஸ்ய அர்த²: । ந து அந்யாநி கர்மாணி அபேக்ஷ்ய ‘ஏதாந்யபி’ இதி உச்யதே ॥

அந்யே து வர்ணயந்தி — நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லாபா⁴வாத் ‘ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லாநி ச’ இதி ந உபபத்³யதே । அத: ‘ஏதாந்யபி’ இதி யாநி காம்யாநி கர்மணி நித்யேப்⁴ய: அந்யாநி, ஏதாநி அபி கர்தவ்யாநி, கிமுத யஜ்ஞதா³நதபாம்ஸி நித்யாநி இதி । தத் அஸத் , நித்யாநாமபி கர்மணாம் இஹ ப²லவத்த்வஸ்ய உபபாதி³தத்வாத் ‘யஜ்ஞோ தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி’ (ப⁴. கீ³. 18 । 5) இத்யாதி³நா வசநேந । நித்யாந்யபி கர்மாணி ப³ந்த⁴ஹேதுத்வாஶங்கயா ஜிஹாஸோ: முமுக்ஷோ: குத: காம்யேஷு ப்ரஸங்க³: ? ‘தூ³ரேண ஹ்யவரம் கர்ம’ (ப⁴. கீ³. 2 । 49) இதி ச நிந்தி³தத்வாத் , ‘யஜ்ஞார்தா²த் கர்மணோ(அ)ந்யத்ர’ (ப⁴. கீ³. 3 । 9) இதி ச காம்யகர்மணாம் ப³ந்த⁴ஹேதுத்வஸ்ய நிஶ்சிதத்வாத் , ‘த்ரைகு³ண்யவிஷயா வேதா³:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 45) ‘த்ரைவித்³யா மாம் ஸோமபா:’ (ப⁴. கீ³. 9 । 20) ‘க்ஷீணே புண்யே மர்த்யலோகம் விஶந்தி’ (ப⁴. கீ³. 9 । 21) இதி ச, தூ³ரவ்யவஹிதத்வாச்ச, ந காம்யேஷு ‘ஏதாந்யபி’ இதி வ்யபதே³ஶ: ॥ 6 ॥

தஸ்மாத் அஜ்ஞஸ்ய அதி⁴க்ருதஸ்ய முமுக்ஷோ: —

நியதஸ்ய து ஸம்ந்யாஸ: கர்மணோ நோபபத்³யதே ।
மோஹாத்தஸ்ய பரித்யாக³ஸ்தாமஸ: பரிகீர்தித: ॥ 7 ॥

நியதஸ்ய து நித்யஸ்ய ஸம்ந்யாஸ: பரித்யாக³: கர்மண: ந உபபத்³யதே, அஜ்ஞஸ்ய பாவநத்வஸ்ய இஷ்டத்வாத் । மோஹாத் அஜ்ஞாநாத் தஸ்ய நியதஸ்ய பரித்யாக³: — நியதம் ச அவஶ்யம் கர்தவ்யம் , த்யஜ்யதே ச, இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் ; அத: மோஹநிமித்த: பரித்யாக³: தாமஸ: பரிகீர்தித: மோஹஶ்ச தம: இதி ॥ 7 ॥

கிம்ச

து³:க²மித்யேவ யத்கர்ம காயக்லேஶப⁴யாத்த்யஜேத் ।
ஸ க்ருத்வா ராஜஸம் த்யாக³ம் நைவ த்யாக³ப²லம் லபே⁴த் ॥ 8 ॥

து³:க²ம் இதி ஏவ யத் கர்ம காயக்லேஶப⁴யாத் ஶரீரது³:க²ப⁴யாத் த்யஜேத் , ஸ: க்ருத்வா ராஜஸம் ரஜோநிர்வர்த்யம் த்யாக³ம் நைவ த்யாக³ப²லம் ஜ்ஞாநபூர்வகஸ்ய ஸர்வகர்மத்யாக³ஸ்ய ப²லம் மோக்ஷாக்²யம் ந லபே⁴த் நைவ லபே⁴த ॥ 8 ॥

க: புந: ஸாத்த்விக: த்யாக³: இதி, ஆஹ —

கார்யமித்யேவ யத்கர்ம
நியதம் க்ரியதே(அ)ர்ஜுந ।
ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லம் சைவ
ஸ த்யாக³: ஸாத்த்விகோ மத: ॥ 9 ॥

கார்யம் கர்தவ்யம் இத்யேவ யத் கர்ம நியதம் நித்யம் க்ரியதே நிர்வர்த்யதே ஹே அர்ஜுந, ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லம் ச ஏவ । ஏதத் நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லவத்த்வே ப⁴க³வத்³வசநம் ப்ரமாணம் அவோசாம । அத²வா, யத்³யபி ப²லம் ந ஶ்ரூயதே நித்யஸ்ய கர்மண:, ததா²பி நித்யம் கர்ம க்ருதம் ஆத்மஸம்ஸ்காரம் ப்ரத்யவாயபரிஹாரம் வா ப²லம் கரோதி ஆத்மந: இதி கல்பயத்யேவ அஜ்ஞ: । தத்ர தாமபி கல்பநாம் நிவாரயதி ‘ப²லம் த்யக்த்வா’ இத்யநேந । அத: ஸாது⁴ உக்தம் ‘ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லம் ச’ இதி । ஸ: த்யாக³: நித்யகர்மஸு ஸங்க³ப²லபரித்யாக³: ஸாத்த்விக: ஸத்த்வநிர்வ்ருத்த: மத: அபி⁴ப்ரேத: ॥

நநு கர்மபரித்யாக³: த்ரிவித⁴: ஸம்ந்யாஸ: இதி ச ப்ரக்ருத: । தத்ர தாமஸோ ராஜஸஶ்ச உக்த: த்யாக³: । கத²ம் இஹ ஸங்க³ப²லத்யாக³: த்ருதீயத்வேந உச்யதே ? யதா² த்ரயோ ப்³ராஹ்மணா: ஆக³தா:, தத்ர ஷட³ங்க³விதௌ³ த்³வௌ, க்ஷத்ரிய: த்ருதீய: இதி தத்³வத் । நைஷ தோ³ஷ: த்யாக³ஸாமாந்யேந ஸ்துத்யர்த²த்வாத் । அஸ்தி ஹி கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴த்யாக³ஸ்ய ச த்யாக³த்வஸாமாந்யம் । தத்ர ராஜஸதாமஸத்வேந கர்மத்யாக³நிந்த³யா கர்மப²லாபி⁴ஸந்தி⁴த்யாக³: ஸாத்த்விகத்வேந ஸ்தூயதே ‘ஸ த்யாக³: ஸாத்த்விகோ மத:’ இதி ॥ 9 ॥

யஸ்து அதி⁴க்ருத: ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ம் ச நித்யம் கர்ம கரோதி, தஸ்ய ப²லராகா³தி³நா அகலுஷீக்ரியமாணம் அந்த:கரணம் நித்யைஶ்ச கர்மபி⁴: ஸம்ஸ்க்ரியமாணம் விஶுத்⁴யதி । தத் விஶுத்³த⁴ம் ப்ரஸந்நம் ஆத்மாலோசநக்ஷமம் ப⁴வதி । தஸ்யைவ நித்யகர்மாநுஷ்டா²நேந விஶுத்³தா⁴ந்த:கரணஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநாபி⁴முக²ஸ்ய க்ரமேண யதா² தந்நிஷ்டா² ஸ்யாத் , தத் வக்தவ்யமிதி ஆஹ —

ந த்³வேஷ்ட்யகுஶலம் கர்ம
குஶலே நாநுஷஜ்ஜதே ।
த்யாகீ³ ஸத்த்வஸமாவிஷ்டோ
மேதா⁴வீ ச்சி²ந்நஸம்ஶய: ॥ 10 ॥

ந த்³வேஷ்டி அகுஶலம் அஶோப⁴நம் காம்யம் கர்ம, ஶரீராரம்ப⁴த்³வாரேண ஸம்ஸாரகாரணம் , ‘கிமநேந ? ’ இத்யேவம் । குஶலே ஶோப⁴நே நித்யே கர்மணி ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநோத்பத்திதந்நிஷ்டா²ஹேதுத்வேந ‘மோக்ஷகாரணம் இத³ம்’ இத்யேவம் ந அநுஷஜ்ஜதே அநுஷங்க³ம் ப்ரீதிம் ந கரோதி இத்யேதத் । க: புந: அஸௌ ? த்யாகீ³ பூர்வோக்தேந ஸங்க³ப²லத்யாகே³ந தத்³வாந் த்யாகீ³, ய: கர்மணி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா தத்ப²லம் ச நித்யகர்மாநுஷ்டா²யீ ஸ: த்யாகீ³ । கதா³ புந: அஸௌ அகுஶலம் கர்ம ந த்³வேஷ்டி, குஶலே ச ந அநுஷஜ்ஜதே இதி, உச்யதே — ஸத்த்வஸமாவிஷ்ட: யதா³ ஸத்த்வேந ஆத்மாநாத்மவிவேகவிஜ்ஞாநஹேதுநா ஸமாவிஷ்ட: ஸம்வ்யாப்த:, ஸம்யுக்த இத்யேதத் । அத ஏவ ச மேதா⁴வீ மேத⁴யா ஆத்மஜ்ஞாநலக்ஷணயா ப்ரஜ்ஞயா ஸம்யுக்த: தத்³வாந் மேதா⁴வீ । மேதா⁴வித்வாதே³வ ச்சி²ந்நஸம்ஶய: சி²ந்ந: அவித்³யாக்ருத: ஸம்ஶய: யஸ்ய ‘ஆத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நமேவ பரம் நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் , ந அந்யத் கிஞ்சித்’ இத்யேவம் நிஶ்சயேந ச்சி²ந்நஸம்ஶய: ॥

ய: அதி⁴க்ருத: புருஷ: பூர்வோக்தேந ப்ரகாரேண கர்மயோகா³நுஷ்டா²நேந க்ரமேண ஸம்ஸ்க்ருதாத்மா ஸந் ஜந்மாதி³விக்ரியாரஹிதத்வேந நிஷ்க்ரியம் ஆத்மாநம் ஆத்மத்வேந ஸம்பு³த்³த⁴:, ஸ: ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய நைவ குர்வந் ந காரயந் ஆஸீந: நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் அஶ்நுதே இத்யேதத் । பூர்வோக்தஸ்ய கர்மயோக³ஸ்ய ப்ரயோஜநம் அநேநைவ ஶ்லோகேந உக்தம் ॥ 10 ॥

ய: புந: அதி⁴க்ருத: ஸந் தே³ஹாத்மாபி⁴மாநித்வேந தே³ஹப்⁴ருத் அஜ்ஞ: அபா³தி⁴தாத்மகர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநதயா ‘அஹம் கர்தா’ இதி நிஶ்சிதபு³த்³தி⁴: தஸ்ய அஶேஷகர்மபரித்யாக³ஸ்ய அஶக்யத்வாத் கர்மப²லத்யாகே³ந சோதி³தகர்மாநுஷ்டா²நே ஏவ அதி⁴கார:, ந தத்த்யாகே³ இதி ஏதம் அர்த²ம் த³ர்ஶயிதும் ஆஹ —

ந ஹி தே³ஹப்⁴ருதா ஶக்யம் த்யக்தும் கர்மாண்யஶேஷத: ।
யஸ்து கர்மப²லத்யாகீ³ ஸ த்யாகீ³த்யபி⁴தீ⁴யதே ॥ 11 ॥

ந ஹி யஸ்மாத் தே³ஹப்⁴ருதா, தே³ஹம் பி³ப⁴ர்தீதி தே³ஹப்⁴ருத் , தே³ஹாத்மாபி⁴மாநவாந் தே³ஹப்⁴ருத் உச்யதே, ந விவேகீ ; ஸ ஹி ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யாதி³நா கர்த்ருத்வாதி⁴காராத் நிவர்தித: । அத: தேந தே³ஹப்⁴ருதா அஜ்ஞேந ந ஶக்யம் த்யக்தும் ஸம்ந்யஸிதும் கர்மாணி அஶேஷத: நி:ஶேஷேண । தஸ்மாத் யஸ்து அஜ்ஞ: அதி⁴க்ருத: நித்யாநி கர்மாணி குர்வந் கர்மப²லத்யாகீ³ கர்மப²லாபி⁴ஸந்தி⁴மாத்ரஸம்ந்யாஸீ ஸ: த்யாகீ³ இதி அபி⁴தீ⁴யதே கர்மீ அபி ஸந் இதி ஸ்துத்யபி⁴ப்ராயேண । தஸ்மாத் பரமார்த²த³ர்ஶிநைவ அதே³ஹப்⁴ருதா தே³ஹாத்மபா⁴வரஹிதேந அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸ: ஶக்யதே கர்தும் ॥ 11 ॥

கிம் புந: தத் ப்ரயோஜநம் , யத் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸாத் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே —

அநிஷ்டமிஷ்டம் மிஶ்ரம் ச
த்ரிவித⁴ம் கர்மண: ப²லம் ।
ப⁴வத்யத்யாகி³நாம் ப்ரேத்ய
ந து ஸம்ந்யாஸிநாம் க்வசித் ॥ 12 ॥

அநிஷ்டம் நரகதிர்யகா³தி³லக்ஷணம் , இஷ்டம் தே³வாதி³லக்ஷணம் , மிஶ்ரம் இஷ்டாநிஷ்டஸம்யுக்தம் மநுஷ்யலக்ஷணம் ச, தத்ர த்ரிவித⁴ம் த்ரிப்ரகாரம் கர்மண: த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணஸ்ய ப²லம் பா³ஹ்யாநேககாரகவ்யாபாரநிஷ்பந்நம் ஸத் அவித்³யாக்ருதம் இந்த்³ரஜாலமாயோபமம் மஹாமோஹகரம் ப்ரத்யகா³த்மோபஸர்பி இவ — ப²ல்கு³தயா லயம் அத³ர்ஶநம் க³ச்ச²தீதி ப²லநிர்வசநம் — தத் ஏதத் ஏவம்லக்ஷணம் ப²லம் ப⁴வதி அத்யாகி³நாம் அஜ்ஞாநாம் கர்மிணாம் அபரமார்த²ஸம்ந்யாஸிநாம் ப்ரேத்ய ஶரீரபாதாத் ஊர்த்⁴வம் । ந து ஸம்ந்யாஸிநாம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸிநாம் பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாநாம் கேவலஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் க்வசித் । ந ஹி கேவலஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா² அவித்³யாதி³ஸம்ஸாரபீ³ஜம் ந உந்மூலயதி கதா³சித் இத்யர்த²: ॥ 12 ॥

அத: பரமார்த²த³ர்ஶிந: ஏவ அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸித்வம் ஸம்ப⁴வதி, அவித்³யாத்⁴யாரோபிதத்வாத் ஆத்மநி க்ரியாகாரகப²லாநாம் ; ந து அஜ்ஞஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நி க்ரியாகர்த்ருகாரகாணி ஆத்மத்வேநைவ பஶ்யத: அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸ: ஸம்ப⁴வதி ததே³தத் உத்தரை: ஶ்லோகை: த³ர்ஶயதி —

பஞ்சைதாநி மஹாபா³ஹோ
காரணாநி நிபோ³த⁴ மே ।
ஸாங்க்²யே க்ருதாந்தே ப்ரோக்தாநி
ஸித்³த⁴யே ஸர்வகர்மணாம் ॥ 13 ॥

பஞ்ச ஏதாநி வக்ஷ்யமாணாநி ஹே மஹாபா³ஹோ, காரணாநி நிர்வர்தகாநி । நிபோ³த⁴ மே மம இதி உத்தரத்ர சேத:ஸமாதா⁴நார்த²ம் , வஸ்துவைஷம்யப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ச । தாநி ச காரணாநி ஜ்ஞாதவ்யதயா ஸ்தௌதி — ஸாங்க்²யே ஜ்ஞாதவ்யா: பதா³ர்தா²: ஸங்க்²யாயந்தே யஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே தத் ஸாங்க்²யம் வேதா³ந்த: । க்ருதாந்தே இதி தஸ்யைவ விஶேஷணம் । க்ருதம் இதி கர்ம உச்யதே, தஸ்ய அந்த: பரிஸமாப்தி: யத்ர ஸ: க்ருதாந்த:, கர்மாந்த: இத்யேதத் । ‘யாவாநர்த² உத³பாநே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 46) ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த² ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ஆத்மஜ்ஞாநே ஸஞ்ஜாதே ஸர்வகர்மணாம் நிவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி । அத: தஸ்மிந் ஆத்மஜ்ஞாநார்தே² ஸாங்க்²யே க்ருதாந்தே வேதா³ந்தே ப்ரோக்தாநி கதி²தாநி ஸித்³த⁴யே நிஷ்பத்த்யர்த²ம் ஸர்வகர்மணாம் ॥ 13 ॥

காநி தாநீதி, உச்யதே —

அதி⁴ஷ்டா²நம் ததா² கர்தா கரணம் ச ப்ருத²க்³வித⁴ம் ।
விவிதா⁴ஶ்ச ப்ருத²க்சேஷ்டா தை³வம் சைவாத்ர பஞ்சமம் ॥ 14 ॥

அதி⁴ஷ்டா²நம் இச்சா²த்³வேஷஸுக²து³:க²ஜ்ஞாநாதீ³நாம் அபி⁴வ்யக்தேராஶ்ரய: அதி⁴ஷ்டா²நம் ஶரீரம் , ததா² கர்தா உபாதி⁴லக்ஷண: போ⁴க்தா, கரணம் ச ஶ்ரோத்ராதி³ ஶப்³தா³த்³யுபலப்³த⁴யே ப்ருத²க்³வித⁴ம் நாநாப்ரகாரம் தத் த்³வாத³ஶஸங்க்²யம் விவிதா⁴ஶ்ச ப்ருத²க்சேஷ்டா: வாயவீயா: ப்ராணாபாநாத்³யா: தை³வம் சைவ தை³வமேவ ச அத்ர ஏதேஷு சதுர்ஷு பஞ்சமம் பஞ்சாநாம் பூரணம் ஆதி³த்யாதி³ சக்ஷுராத்³யநுக்³ராஹகம் ॥ 14 ॥

ஶரீரவாங்மநோபி⁴ர்யத்கர்ம ப்ராரப⁴தே நர: ।
ந்யாய்யம் வா விபரீதம் வா பஞ்சைதே தஸ்ய ஹேதவ: ॥ 15 ॥

ஶரீரவாங்மநோபி⁴: யத் கர்ம த்ரிபி⁴: ஏதை: ப்ராரப⁴தே நிர்வர்தயதி நர:, ந்யாய்யம் வா த⁴ர்ம்யம் ஶாஸ்த்ரீயம் , விபரீதம் வா அஶாஸ்த்ரீயம் அத⁴ர்ம்யம் யச்சாபி நிமிஷிதசேஷ்டிதாதி³ ஜீவநஹேது: தத³பி பூர்வக்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மயோரேவ கார்யமிதி ந்யாய்யவிபரீதயோரேவ க்³ரஹணேந க்³ருஹீதம் , பஞ்ச ஏதே யதோ²க்தா: தஸ்ய ஸர்வஸ்யைவ கர்மணோ ஹேதவ: காரணாநி ॥

நநு ஏதாநி அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நி ஸர்வகர்மணாம் நிர்வர்தகாநி । கத²ம் உச்யதே ‘ஶரீரவாங்மநோபி⁴: யத் கர்ம ப்ராரப⁴தே’ இதி ? நைஷ தோ³ஷ: ; விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴லக்ஷணம் ஸர்வம் கர்ம ஶரீராதி³த்ரயப்ரதா⁴நம் ; தத³ங்க³தயா த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³ ச ஜீவநலக்ஷணம் த்ரிதை⁴வ ராஶீக்ருதம் உச்யதே ஶரீராதி³பி⁴: ஆரப்⁴யதே இதி । ப²லகாலே(அ)பி தத்ப்ரதா⁴நை: ஸாத⁴நை: பு⁴ஜ்யதே இதி பஞ்சாநாமேவ ஹேதுத்வம் ந விருத்⁴யதே இதி ॥ 15 ॥

தத்ரைவம் ஸதி கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து ய: ।
பஶ்யத்யக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாந்ந ஸ பஶ்யதி து³ர்மதி: ॥ 16 ॥

தத்ர இதி ப்ரக்ருதேந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஏவம் ஸதி ஏவம் யதோ²க்தை: பஞ்சபி⁴: ஹேதுபி⁴: நிர்வர்த்யே ஸதி கர்மணி । தத்ரைவம் ஸதி இதி து³ர்மதித்வஸ்ய ஹேதுத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே । தத்ர ஏதேஷு ஆத்மாநந்யத்வேந அவித்³யயா பரிகல்பிதை: க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: ‘அஹமேவ கர்தா’ இதி கர்தாரம் ஆத்மாநம் கேவலம் ஶுத்³த⁴ம் து ய: பஶ்யதி அவித்³வாந் ; கஸ்மாத் ? வேதா³ந்தாசார்யோபதே³ஶந்யாயை: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் அஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ; யோ(அ)பி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மவாதீ³ ஆத்மாநமேவ கேவலம் கர்தாரம் பஶ்யதி, அஸாவபி அக்ருதபு³த்³தி⁴: ; அத: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ந ஸ: பஶ்யதி ஆத்மந: தத்த்வம் கர்மணோ வா இத்யர்த²: । அத: து³ர்மதி:, குத்ஸிதா விபரீதா து³ஷ்டா அஜஸ்ரம் ஜநநமரணப்ரதிபத்திஹேதுபூ⁴தா மதி: அஸ்ய இதி து³ர்மதி: । ஸ: பஶ்யந்நபி ந பஶ்யதி, யதா² தைமிரிக: அநேகம் சந்த்³ரம் , யதா² வா அப்⁴ரேஷு தா⁴வத்ஸு சந்த்³ரம் தா⁴வந்தம் , யதா² வா வாஹநே உபவிஷ்ட: அந்யேஷு தா⁴வத்ஸு ஆத்மாநம் தா⁴வந்தம் ॥ 16 ॥

க: புந: ஸுமதி: ய: ஸம்யக் பஶ்யதீதி, உச்யதே —

யஸ்ய நாஹங்க்ருதோ பா⁴வோ பு³த்³தி⁴ர்யஸ்ய ந லிப்யதே ।
ஹத்வாபி ஸ இமாம்ல்லோகாந்ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே ॥ 17 ॥

யஸ்ய ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶந்யாயஸம்ஸ்க்ருதாத்மந: ந ப⁴வதி அஹங்க்ருத: ‘அஹம் கர்தா’ இத்யேவம்லக்ஷண: பா⁴வ: பா⁴வநா ப்ரத்யய: — ஏதே ஏவ பஞ்ச அதி⁴ஷ்டா²நாத³ய: அவித்³யயா ஆத்மநி கல்பிதா: ஸர்வகர்மணாம் கர்தார:, ந அஹம் , அஹம் து தத்³வ்யாபாராணாம் ஸாக்ஷிபூ⁴த: ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ரோ ஹ்யக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) கேவல: அவிக்ரிய: இத்யேவம் பஶ்யதீதி ஏதத் — பு³த்³தி⁴: அந்த:கரணம் யஸ்ய ஆத்மந: உபாதி⁴பூ⁴தா ந லிப்யதே ந அநுஶயிநீ ப⁴வதி — ‘இத³மஹமகார்ஷம் , தேந அஹம் நரகம் க³மிஷ்யாமி’ இத்யேவம் யஸ்ய பு³த்³தி⁴: ந லிப்யதே — ஸ: ஸுமதி:, ஸ: பஶ்யதி । ஹத்வா அபி ஸ: இமாந் லோகாந் , ஸர்வாந் இமாந் ப்ராணிந: இத்யர்த²:, ந ஹந்தி ஹநநக்ரியாம் ந கரோதி, ந நிப³த்⁴யதே நாபி தத்கார்யேண அத⁴ர்மப²லேந ஸம்ப³த்⁴யதே ॥

நநு ஹத்வாபி ந ஹந்தி இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் உச்யதே யத்³யபி ஸ்துதி: । நைஷ தோ³ஷ:, லௌகிகபாரமார்தி²கத்³ருஷ்ட்யபேக்ஷயா தது³பபத்தே: । தே³ஹாத்³யாத்மபு³த்³த்⁴யா ‘ஹந்தா அஹம்’ இதி லௌகிகீம் த்³ருஷ்டிம் ஆஶ்ரித்ய ‘ஹத்வாபி’ இதி ஆஹ । யதா²த³ர்ஶிதாம் பாரமார்தி²கீம் த்³ருஷ்டிம் ஆஶ்ரித்ய ‘ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே’ இதி । ஏதத் உப⁴யம் உபபத்³யதே ஏவ ॥

நநு அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴: ஸம்பூ⁴ய கரோத்யேவ ஆத்மா, ‘கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து’ (ப⁴. கீ³. 18 । 16) இதி கேவலஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । நைஷ தோ³ஷ:, ஆத்மந: அவிக்ரியஸ்வபா⁴வத்வே அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴:, ஸம்ஹதத்வாநுபபத்தே: । விக்ரியாவதோ ஹி அந்யை: ஸம்ஹநநம் ஸம்ப⁴வதி, ஸம்ஹத்ய வா கர்த்ருத்வம் ஸ்யாத் । ந து அவிக்ரியஸ்ய ஆத்மந: கேநசித் ஸம்ஹநநம் அஸ்தி இதி ந ஸம்பூ⁴ய கர்த்ருத்வம் உபபத்³யதே । அத: கேவலத்வம் ஆத்மந: ஸ்வாபா⁴விகமிதி கேவலஶப்³த³: அநுவாத³மாத்ரம் । அவிக்ரியத்வம் ச ஆத்மந: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³த⁴ம் । ‘அவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) ‘கு³ணைரேவ கர்மாணி க்ரியந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 27) ‘ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி ந கரோதி’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இத்யாதி³ அஸக்ருத் உபபாதி³தம் கீ³தாஸ்வேவ தாவத் । ஶ்ருதிஷு ச ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யேவமாத்³யாஸு । ந்யாயதஶ்ச — நிரவயவம் அபரதந்த்ரம் அவிக்ரியம் ஆத்மதத்த்வம் இதி ராஜமார்க³: । விக்ரியாவத்த்வாப்⁴யுபக³மே(அ)பி ஆத்மந: ஸ்வகீயைவ விக்ரியா ஸ்வஸ்ய ப⁴விதும் அர்ஹதி, ந அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் கர்மாணி ஆத்மகர்த்ருகாணி ஸ்யு: । ந ஹி பரஸ்ய கர்ம பரேண அக்ருதம் ஆக³ந்தும் அர்ஹதி । யத்து அவித்³யயா க³மிதம் , ந தத் தஸ்ய । யதா² ரஜதத்வம் ந ஶுக்திகாயா: ; யதா² வா தலமலிநத்வம் பா³லை: க³மிதம் அவித்³யயா, ந ஆகாஶஸ்ய, ததா² அதி⁴ஷ்டா²நாதி³விக்ரியாபி தேஷாமேவ, ந ஆத்மந: । தஸ்மாத் யுக்தம் உக்தம் ‘அஹங்க்ருதத்வபு³த்³தி⁴லேபாபா⁴வாத் வித்³வாந் ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே’ இதி । ‘நாயம் ஹந்தி ந ஹந்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) இதி ப்ரதிஜ்ஞாய ‘ந ஜாயதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³ஹேதுவசநேந அவிக்ரியத்வம் ஆத்மந: உக்த்வா, ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இதி விது³ஷ: கர்மாதி⁴காரநிவ்ருத்திம் ஶாஸ்த்ராதௌ³ ஸங்க்ஷேபத: உக்த்வா, மத்⁴யே ப்ரஸாரிதாம் தத்ர தத்ர ப்ரஸங்க³ம் க்ருத்வா இஹ உபஸம்ஹரதி ஶாஸ்த்ரார்த²பிண்டீ³கரணாய ‘வித்³வாந் ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே’ இதி । ஏவம் ச ஸதி தே³ஹப்⁴ருத்த்வாபி⁴மாநாநுபபத்தௌ அவித்³யாக்ருதாஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸோபபத்தே: ஸம்ந்யாஸிநாம் அநிஷ்டாதி³ த்ரிவித⁴ம் கர்மண: ப²லம் ந ப⁴வதி இதி உபபந்நம் ; தத்³விபர்யயாச்ச இதரேஷாம் ப⁴வதி இத்யேதச்ச அபரிஹார்யம் இதி ஏஷ: கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²: உபஸம்ஹ்ருத: । ஸ ஏஷ: ஸர்வவேதா³ர்த²ஸார: நிபுணமதிபி⁴: பண்டி³தை: விசார்ய ப்ரதிபத்தவ்ய: இதி தத்ர தத்ர ப்ரகரணவிபா⁴கே³ந த³ர்ஶித: அஸ்மாபி⁴: ஶாஸ்த்ரந்யாயாநுஸாரேண ॥ 17 ॥

அத² இதா³நீம் கர்மணாம் ப்ரவர்தகம் உச்யதே —

ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் பரிஜ்ஞாதா த்ரிவிதா⁴ கர்மசோத³நா ।
கரணம் கர்ம கர்தேதி த்ரிவித⁴: கர்மஸங்க்³ரஹ: ॥ 18 ॥

ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாயதே அநேந இதி ஸர்வவிஷயம் அவிஶேஷேண உச்யதே । ததா² ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாதவ்யம் , தத³பி ஸாமாந்யேநைவ ஸர்வம் உச்யதே । ததா² பரிஜ்ஞாதா உபாதி⁴லக்ஷண: அவித்³யாகல்பித: போ⁴க்தா । இதி ஏதத் த்ரயம் அவிஶேஷேண ஸர்வகர்மணாம் ப்ரவர்திகா த்ரிவிதா⁴ த்ரிப்ரகாரா கர்மசோத³நா । ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ஹி த்ரயாணாம் ஸம்நிபாதே ஹாநோபாதா³நாதி³ப்ரயோஜந: ஸர்வகர்மாரம்ப⁴: ஸ்யாத் । தத: பஞ்சபி⁴: அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴: ஆரப்³த⁴ம் வாங்மந:காயாஶ்ரயபே⁴தே³ந த்ரிதா⁴ ராஶீபூ⁴தம் த்ரிஷு கரணாதி³ஷு ஸங்க்³ருஹ்யதே இத்யேதத் உச்யதே — கரணம் க்ரியதே அநேந இதி பா³ஹ்யம் ஶ்ரோத்ராதி³, அந்த:ஸ்த²ம் பு³த்³த்⁴யாதி³, கர்ம ஈப்ஸிததமம் கர்து: க்ரியயா வ்யாப்யமாநம் , கர்தா கரணாநாம் வ்யாபாரயிதா உபாதி⁴லக்ஷண:, இதி த்ரிவித⁴: த்ரிப்ரகார: கர்மஸங்க்³ரஹ:, ஸங்க்³ருஹ்யதே அஸ்மிந்நிதி ஸங்க்³ரஹ:, கர்மண: ஸங்க்³ரஹ: கர்மஸங்க்³ரஹ:, கர்ம ஏஷு ஹி த்ரிஷு ஸமவைதி, தேந அயம் த்ரிவித⁴: கர்மஸங்க்³ரஹ: ॥ 18 ॥

அத² இதா³நீம் க்ரியாகாரகப²லாநாம் ஸர்வேஷாம் கு³ணாத்மகத்வாத் ஸத்த்வரஜஸ்தமோகு³ணபே⁴த³த: த்ரிவித⁴: பே⁴த³: வக்தவ்ய இதி ஆரப்⁴யதே —

ஜ்ஞாநம் கர்ம ச கர்தா ச
த்ரிதை⁴வ கு³ணபே⁴த³த: ।
ப்ரோச்யதே கு³ணஸங்க்²யாநே
யதா²வச்ச்²ருணு தாந்யபி ॥ 19 ॥

ஜ்ஞாநம் கர்ம ச, கர்ம க்ரியா, ந காரகம் பாரிபா⁴ஷிகம் ஈப்ஸிததமம் கர்ம, கர்தா ச நிர்வர்தக: க்ரியாணாம் த்ரிதா⁴ ஏவ, அவதா⁴ரணம் கு³ணவ்யதிரிக்தஜாத்யந்தராபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் கு³ணபே⁴த³த: ஸத்த்வாதி³பே⁴தே³ந இத்யர்த²: । ப்ரோச்யதே கத்²யதே கு³ணஸங்க்²யாநே காபிலே ஶாஸ்த்ரே தத³பி கு³ணஸங்க்²யாநஶாஸ்த்ரம் கு³ணபோ⁴க்த்ருவிஷயே ப்ரமாணமேவ । பரமார்த²ப்³ரஹ்மைகத்வவிஷயே யத்³யபி விருத்⁴யதே, ததா²பி தே ஹி காபிலா: கு³ணகௌ³ணவ்யாபாரநிரூபணே அபி⁴யுக்தா: இதி தச்சா²ஸ்த்ரமபி வக்ஷ்யமாணார்த²ஸ்துத்யர்த²த்வேந உபாதீ³யதே இதி ந விரோத⁴: । யதா²வத் யதா²ந்யாயம் யதா²ஶாஸ்த்ரம் ஶ்ருணு தாந்யபி ஜ்ஞாநாதீ³நி தத்³பே⁴த³ஜாதாநி கு³ணபே⁴த³க்ருதாநி ஶ்ருணு, வக்ஷ்யமாணே அர்தே² மந:ஸமாதி⁴ம் குரு இத்யர்த²: ॥ 19 ॥

ஜ்ஞாநஸ்ய து தாவத் த்ரிவித⁴த்வம் உச்யதே —

ஸர்வபூ⁴தேஷு யேநைகம்
பா⁴வமவ்யயமீக்ஷதே ।
அவிப⁴க்தம் விப⁴க்தேஷு
தஜ்ஜ்ஞாநம் வித்³தி⁴ ஸாத்த்விகம் ॥ 20 ॥

ஸர்வபூ⁴தேஷு அவ்யக்தாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு பூ⁴தேஷு யேந ஜ்ஞாநேந ஏகம் பா⁴வம் வஸ்து — பா⁴வஶப்³த³: வஸ்துவாசீ, ஏகம் ஆத்மவஸ்து இத்யர்த²: ; அவ்யயம் ந வ்யேதி ஸ்வாத்மநா ஸ்வத⁴ர்மேண வா, கூடஸ்த²ம் இத்யர்த²: ; ஈக்ஷதே பஶ்யதி யேந ஜ்ஞாநேந, தம் ச பா⁴வம் அவிப⁴க்தம் ப்ரதிதே³ஹம் விப⁴க்தேஷு தே³ஹபே⁴தே³ஷு ந விப⁴க்தம் தத் ஆத்மவஸ்து, வ்யோமவத் நிரந்தரமித்யர்த²: ; தத் ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் அத்³வைதாத்மவிஷயம் ஸாத்த்விகம் வித்³தி⁴ இதி ॥ 20 ॥

யாநி த்³வைதத³ர்ஶநாநி தாநி அஸம்யக்³பூ⁴தாநி ராஜஸாநி தாமஸாநி ச இதி ந ஸாக்ஷாத் ஸம்ஸாரோச்சி²த்தயே ப⁴வந்தி —

ப்ருத²க்த்வேந து யஜ்ஜ்ஞாநம்
நாநாபா⁴வாந்ப்ருத²க்³விதா⁴ந் ।
வேத்தி ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு
தஜ்ஜ்ஞாநம் வித்³தி⁴ ராஜஸம் ॥ 21 ॥

ப்ருத²க்த்வேந து பே⁴தே³ந ப்ரதிஶரீரம் அந்யத்வேந யத் ஜ்ஞாநம் நாநாபா⁴வாந் பி⁴ந்நாந் ஆத்மந: ப்ருத²க்³விதா⁴ந் ப்ருத²க்ப்ரகாராந் பி⁴ந்நலக்ஷணாந் இத்யர்த²:, வேத்தி விஜாநாதி யத் ஜ்ஞாநம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு, ஜ்ஞாநஸ்ய கர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வாத் யேந ஜ்ஞாநேந வேத்தி இத்யர்த²:, தத் ஜ்ஞாநம் வித்³தி⁴ ராஜஸம் ரஜோகு³ணநிர்வ்ருத்தம் ॥ 21 ॥

யத்து க்ருத்ஸ்நவதே³கஸ்மிந்கார்யே ஸக்தமஹைதுகம் ।
அதத்த்வார்த²வத³ல்பம் ச தத்தாமஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 22 ॥

யத் ஜ்ஞாநம் க்ருத்ஸ்நவத் ஸமஸ்தவத் ஸர்வவிஷயமிவ ஏகஸ்மிந் கார்யே தே³ஹே ப³ஹிர்வா ப்ரதிமாதௌ³ ஸக்தம் ‘ஏதாவாநேவ ஆத்மா ஈஶ்வரோ வா, ந அத: பரம் அஸ்தி’ இதி, யதா² நக்³நக்ஷபணகாதீ³நாம் ஶரீராந்தர்வர்தீ தே³ஹபரிமாணோ ஜீவ:, ஈஶ்வரோ வா பாஷாணதா³ர்வாதி³மாத்ரம் , இத்யேவம் ஏகஸ்மிந் கார்யே ஸக்தம் அஹைதுகம் ஹேதுவர்ஜிதம் நிர்யுக்திகம் , அதத்த்வார்த²வத் அயதா²பூ⁴தார்த²வத் , யதா²பூ⁴த: அர்த²: தத்த்வார்த²:, ஸ: அஸ்ய ஜ்ஞேயபூ⁴த: அஸ்தீதி தத்த்வார்த²வத் , ந தத்த்வார்த²வத் அதத்த்வார்த²வத் ; அஹைதுகத்வாதே³வ அல்பம் ச, அல்பவிஷயத்வாத் அல்பப²லத்வாத்³வா । தத் தாமஸம் உதா³ஹ்ருதம் । தாமஸாநாம் ஹி ப்ராணிநாம் அவிவேகிநாம் ஈத்³ருஶம் ஜ்ஞாநம் த்³ருஶ்யதே ॥ 22 ॥

அத² இதா³நீம் கர்மண: த்ரைவித்⁴யம் உச்யதே —

நியதம் ஸங்க³ரஹிதமராக³த்³வேஷத:க்ருதம் ।
அப²லப்ரேப்ஸுநா கர்ம யத்தத்ஸாத்த்விகமுச்யதே ॥ 23 ॥

நியதம் நித்யம் ஸங்க³ரஹிதம் ஆஸக்திவர்ஜிதம் அராக³த்³வேஷத:க்ருதம் ராக³ப்ரயுக்தேந த்³வேஷப்ரயுக்தேந ச க்ருதம் ராக³த்³வேஷத:க்ருதம் , தத்³விபரீதம் அராக³த்³வேஷத:க்ருதம் , அப²லப்ரேப்ஸுநா ப²லம் ப்ரேப்ஸதீதி ப²லப்ரேப்ஸு: ப²லத்ருஷ்ண: தத்³விபரீதேந அப²லப்ரேப்ஸுநா கர்த்ரா க்ருதம் கர்ம யத் , தத் ஸாத்த்விகம் உச்யதே ॥ 23 ॥

யத்து காமேப்ஸுநா கர்ம ஸாஹங்காரேண வா புந: ।
க்ரியதே ப³ஹுலாயாஸம் தத்³ராஜஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 24 ॥

யத்து காமேப்ஸுநா கர்மப²லப்ரேப்ஸுநா இத்யர்த²:, கர்ம ஸாஹங்காரேண இதி ந தத்த்வஜ்ஞாநாபேக்ஷயா । கிம் தர்ஹி ? லௌகிகஶ்ரோத்ரியநிரஹங்காராபேக்ஷயா । யோ ஹி பரமார்த²நிரஹங்கார: ஆத்மவித் , ந தஸ்ய காமேப்ஸுத்வப³ஹுலாயாஸகர்த்ருத்வப்ராப்தி: அஸ்தி । ஸாத்த்விகஸ்யாபி கர்மண: அநாத்மவித் ஸாஹங்கார: கர்தா, கிமுத ராஜஸதாமஸயோ: । லோகே அநாத்மவித³பி ஶ்ரோத்ரியோ நிரஹங்கார: உச்யதே ‘நிரஹங்கார: அயம் ப்³ராஹ்மண:’ இதி । தஸ்மாத் தத³பேக்ஷயைவ ‘ஸாஹங்காரேண வா’ இதி உக்தம் । புந:ஶப்³த³: பாத³பூரணார்த²: । க்ரியதே ப³ஹுலாயாஸம் கர்த்ரா மஹதா ஆயாஸேந நிர்வர்த்யதே, தத் கர்ம ராஜஸம் உதா³ஹ்ருதம் ॥ 24 ॥

அநுப³ந்த⁴ம் க்ஷயம் ஹிம்ஸாமநபேக்ஷ்ய ச பௌருஷம் ।
மோஹாதா³ரப்⁴யதே கர்ம யத்தத்தாமஸமுச்யதே ॥ 25 ॥

அநுப³ந்த⁴ம் பஶ்சாத்³பா⁴வி யத் வஸ்து ஸ: அநுப³ந்த⁴: உச்யதே தம் ச அநுப³ந்த⁴ம் , க்ஷயம் யஸ்மிந் கர்மணி க்ரியமாணே ஶக்திக்ஷய: அர்த²க்ஷயோ வா ஸ்யாத் தம் க்ஷயம் , ஹிம்ஸாம் ப்ராணிபா³தா⁴ம் ச ; அநபேக்ஷ்ய ச பௌருஷம் புருஷகாரம் ‘ஶக்நோமி இத³ம் கர்ம ஸமாபயிதும்’ இத்யேவம் ஆத்மஸாமர்த்²யம் , இத்யேதாநி அநுப³ந்தா⁴தீ³நி அநபேக்ஷ்ய பௌருஷாந்தாநி மோஹாத் அவிவேகத: ஆரப்⁴யதே கர்ம யத் , தத் தாமஸம் தமோநிர்வ்ருத்தம் உச்யதே ॥ 25 ॥

இதா³நீம் கர்த்ருபே⁴த³: உச்யதே —

முக்தஸங்கோ³(அ)நஹம்வாதீ³
த்⁴ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித: ।
ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோர்நிர்விகார:
கர்தா ஸாத்த்விக உச்யதே ॥ 26 ॥

முக்தஸங்க³: முக்த: பரித்யக்த: ஸங்க³: யேந ஸ: முக்தஸங்க³:, அநஹம்வாதீ³ ந அஹம்வத³நஶீல:, த்⁴ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித: த்⁴ருதி: தா⁴ரணம் உத்ஸாஹ: உத்³யம: தாப்⁴யாம் ஸமந்வித: ஸம்யுக்த: த்⁴ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித:, ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: ப²லஸித்³தௌ⁴ அஸித்³தௌ⁴ ச ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: நிர்விகார:, கேவலம் ஶாஸ்த்ரப்ரமாணேந ப்ரயுக்த: ந ப²லராகா³தி³நா ய: ஸ: நிர்விகார: உச்யதே । ஏவம்பூ⁴த: கர்தா ய: ஸ: ஸாத்த்விக: உச்யதே ॥ 26 ॥

ராகீ³ கர்மப²லப்ரேப்ஸுர்லுப்³தோ⁴ ஹிம்ஸாத்மகோ(அ)ஶுசி: ।
ஹர்ஷஶோகாந்வித: கர்தா ராஜஸ: பரிகீர்தித: ॥ 27 ॥

ராகீ³ ராக³: அஸ்ய அஸ்தீதி ராகீ³, கர்மப²லப்ரேப்ஸு: கர்மப²லார்தீ² இத்யர்த²:, லுப்³த⁴: பரத்³ரவ்யேஷு ஸஞ்ஜாதத்ருஷ்ண:, தீர்தா²தௌ³ ஸ்வத்³ரவ்யாபரித்யாகீ³ வா, ஹிம்ஸாத்மக: பரபீடா³கரஸ்வபா⁴வ:, அஶுசி: பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரஶௌசவர்ஜித:, ஹர்ஷஶோகாந்வித: இஷ்டப்ராப்தௌ ஹர்ஷ: அநிஷ்டப்ராப்தௌ இஷ்டவியோகே³ ச ஶோக: தாப்⁴யாம் ஹர்ஷஶோகாப்⁴யாம் அந்வித: ஸம்யுக்த:, தஸ்யைவ ச கர்மண: ஸம்பத்திவிபத்திப்⁴யாம் ஹர்ஷஶோகௌ ஸ்யாதாம் , தாப்⁴யாம் ஸம்யுக்தோ ய: கர்தா ஸ: ராஜஸ: பரிகீர்தித: ॥ 27 ॥

அயுக்த: ப்ராக்ருத: ஸ்தப்³த⁴:
ஶடோ² நைக்ருதிகோ(அ)லஸ: ।
விஷாதீ³ தீ³ர்க⁴ஸூத்ரீ ச
கர்தா தாமஸ உச்யதே ॥ 28 ॥

அயுக்த: ந யுக்த: அஸமாஹித:, ப்ராக்ருத: அத்யந்தாஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴: பா³லஸம:, ஸ்தப்³த⁴: த³ண்ட³வத் ந நமதி கஸ்மைசித் , ஶட²: மாயாவீ ஶக்திகூ³ஹநகாரீ, நைக்ருதிக: பரவிபே⁴த³நபர:, அலஸ: அப்ரவ்ருத்திஶீல: கர்தவ்யேஷ்வபி, விஷாதீ³ விஷாத³வாந் ஸர்வதா³ அவஸந்நஸ்வபா⁴வ:, தீ³ர்க⁴ஸூத்ரீ ச கர்தவ்யாநாம் தீ³ர்க⁴ப்ரஸாரண:, ஸர்வதா³ மந்த³ஸ்வபா⁴வ:, யத் அத்³ய ஶ்வோ வா கர்தவ்யம் தத் மாஸேநாபி ந கரோதி, யஶ்ச ஏவம்பூ⁴த:, ஸ: கர்தா தாமஸ: உச்யதே ॥ 28 ॥

பு³த்³தே⁴ர்பே⁴த³ம் த்⁴ருதேஶ்சைவ கு³ணதஸ்த்ரிவித⁴ம் ஶ்ருணு ।
ப்ரோச்யமாநமஶேஷேண ப்ருத²க்த்வேந த⁴நஞ்ஜய ॥ 29 ॥

பு³த்³தே⁴: பே⁴த³ம் த்⁴ருதேஶ்சைவ பே⁴த³ம் கு³ணத: ஸத்த்வாதி³கு³ணத: த்ரிவித⁴ம் ஶ்ருணு இதி ஸூத்ரோபந்யாஸ: । ப்ரோச்யமாநம் கத்²யமாநம் அஶேஷேண நிரவஶேஷத: யதா²வத் ப்ருத²க்த்வேந விவேகத: த⁴நஞ்ஜய, தி³க்³விஜயே மாநுஷம் தை³வம் ச ப்ரபூ⁴தம் த⁴நம் ஜிதவாந் , தேந அஸௌ த⁴நஞ்ஜய: அர்ஜுந: ॥ 29 ॥

ப்ரவ்ருத்திம் ச நிவ்ருத்திம் ச
கார்யாகார்யே ப⁴யாப⁴யே ।
ப³ந்த⁴ம் மோக்ஷம் ச யா வேத்தி
பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த² ஸாத்த்விகீ ॥ 30 ॥

ப்ரவ்ருத்திம் ச ப்ரவ்ருத்தி: ப்ரவர்தநம் ப³ந்த⁴ஹேது: கர்மமார்க³: ஶாஸ்த்ரவிஹிதவிஷய:, நிவ்ருத்திம் ச நிர்வ்ருத்தி: மோக்ஷஹேது: ஸம்ந்யாஸமார்க³: — ப³ந்த⁴மோக்ஷஸமாநவாக்யத்வாத் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ கர்மஸம்ந்யாஸமார்கௌ³ இதி அவக³ம்யதே — கார்யாகார்யே விஹிதப்ரதிஷித்³தே⁴ லௌகிகே வைதி³கே வா ஶாஸ்த்ரபு³த்³தே⁴: கர்தவ்யாகர்தவ்யே கரணாகரணே இத்யேதத் ; கஸ்ய ? தே³ஶகாலாத்³யபேக்ஷயா த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா²நாம் கர்மணாம் । ப⁴யாப⁴யே பி³பே⁴தி அஸ்மாதி³தி ப⁴யம் சோரவ்யாக்⁴ராதி³, ந ப⁴யம் அப⁴யம் , ப⁴யம் ச அப⁴யம் ச ப⁴யாப⁴யே, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டவிஷயயோ: ப⁴யாப⁴யயோ: காரணே இத்யர்த²: । ப³ந்த⁴ம் ஸஹேதுகம் மோக்ஷம் ச ஸஹேதுகம் யா வேத்தி விஜாநாதி பு³த்³தி⁴:, ஸா பார்த² ஸாத்த்விகீ । தத்ர ஜ்ஞாநம் பு³த்³தே⁴: வ்ருத்தி: ; பு³த்³தி⁴ஸ்து வ்ருத்திமதீ । த்⁴ருதிரபி வ்ருத்திவிஶேஷ: ஏவ பு³த்³தே⁴: ॥ 30 ॥

யயா த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச
கார்யம் சாகார்யமேவ ச ।
அயதா²வத்ப்ரஜாநாதி
பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த² ராஜஸீ ॥ 31 ॥

யயா த⁴ர்மம் ஶாஸ்த்ரசோதி³தம் அத⁴ர்மம் ச தத்ப்ரதிஷித்³த⁴ம் கார்யம் ச அகார்யமேவ ச பூர்வோக்தே ஏவ கார்யாகார்யே அயதா²வத் ந யதா²வத் ஸர்வத: நிர்ணயேந ந ப்ரஜாநாதி, பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த², ராஜஸீ ॥ 31 ॥

அத⁴ர்மம் த⁴ர்மமிதி யா
மந்யதே தமஸாவ்ருதா ।
ஸர்வார்தா²ந்விபரீதாம்ஶ்ச
பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த² தாமஸீ ॥ 32 ॥

அத⁴ர்மம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் த⁴ர்மம் விஹிதம் இதி யா மந்யதே ஜாநாதி தமஸா ஆவ்ருதா ஸதீ, ஸர்வார்தா²ந் ஸர்வாநேவ ஜ்ஞேயபதா³ர்தா²ந் விபரீதாம்ஶ்ச விபரீதாநேவ விஜாநாதி, பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த², தாமஸீ ॥ 32 ॥

த்⁴ருத்யா யயா தா⁴ரயதே
மந:ப்ராணேந்த்³ரியக்ரியா: ।
யோகே³நாவ்யபி⁴சாரிண்யா
த்⁴ருதி: ஸா பார்த² ஸாத்த்விகீ ॥ 33 ॥

த்⁴ருத்யா யயா — அவ்யபி⁴சாரிண்யா இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴:, தா⁴ரயதே ; கிம் ? மந:ப்ராணேந்த்³ரியக்ரியா: மநஶ்ச ப்ராணாஶ்ச இந்த்³ரியாணி ச மந:ப்ராணேந்த்³ரியாணி, தேஷாம் க்ரியா: சேஷ்டா:, தா: உச்சா²ஸ்த்ரமார்க³ப்ரவ்ருத்தே: தா⁴ரயதே தா⁴ரயதி — த்⁴ருத்யா ஹி தா⁴ர்யமாணா: உச்சா²ஸ்த்ரமார்க³விஷயா: ந ப⁴வந்தி — யோகே³ந ஸமாதி⁴நா, அவ்யபி⁴சாரிண்யா, நித்யஸமாத்⁴யநுக³தயா இத்யர்த²: । ஏதத் உக்தம் ப⁴வதி — அவ்யபி⁴சாரிண்யா த்⁴ருத்யா மந:ப்ராணேந்த்³ரியக்ரியா: தா⁴ர்யமாணா: யோகே³ந தா⁴ரயதீதி । யா ஏவம்லக்ஷணா த்⁴ருதி:, ஸா பார்த², ஸாத்த்விகீ ॥ 33 ॥

யயா து த⁴ர்மகாமார்தா²ந்த்⁴ருத்யா தா⁴ரயதே(அ)ர்ஜுந ।
ப்ரஸங்கே³ந ப²லாகாங்க்ஷீ த்⁴ருதி: ஸா பார்த² ராஜஸீ ॥ 34 ॥

யயா து த⁴ர்மகாமார்தா²ந் த⁴ர்மஶ்ச காமஶ்ச அர்த²ஶ்ச த⁴ர்மகாமார்தா²: தாந் த⁴ர்மகாமார்தா²ந் த்⁴ருத்யா யயா தா⁴ரயதே மநஸி நித்யமேவ கர்தவ்யரூபாந் அவதா⁴ரயதி ஹே அர்ஜுந, ப்ரஸங்கே³ந யஸ்ய யஸ்ய த⁴ர்மாதே³: தா⁴ரணப்ரஸங்க³: தேந தேந ப்ரஸங்கே³ந ப²லாகாங்க்ஷீ ச ப⁴வதி ய: புருஷ:, தஸ்ய த்⁴ருதி: யா, ஸா பார்த², ராஜஸீ ॥ 34 ॥

யயா ஸ்வப்நம் ப⁴யம் ஶோகம்
விஷாத³ம் மத³மேவ ச ।
ந விமுஞ்சதி து³ர்மேதா⁴
த்⁴ருதி: ஸா தாமஸீ மதா ॥ 35 ॥

யயா ஸ்வப்நம் நித்³ராம் ப⁴யம் த்ராஸம் ஶோகம் விஷாத³ம் விஷண்ணதாம் மத³ம் விஷயஸேவாம் ஆத்மந: ப³ஹுமந்யமாந: மத்த இவ மத³ம் ஏவ ச மநஸி நித்யமேவ கர்தவ்யரூபதயா குர்வந் ந விமுஞ்சதி தா⁴ரயத்யேவ து³ர்மேதா⁴: குத்ஸிதமேதா⁴: புருஷ: ய:, தஸ்ய த்⁴ருதி: யா, ஸா தாமஸீ மதா ॥ 35 ॥

கு³ணபே⁴தே³ந க்ரியாணாம் காரகாணாம் ச த்ரிவிதோ⁴ பே⁴த³: உக்த: । அத² இதா³நீம் ப²லஸ்ய ஸுக²ஸ்ய த்ரிவிதோ⁴ பே⁴த³: உச்யதே —

ஸுக²ம் த்விதா³நீம் த்ரிவித⁴ம்
ஶ்ருணு மே ப⁴ரதர்ஷப⁴ ।
அப்⁴யாஸாத்³ரமதே யத்ர
து³:கா²ந்தம் ச நிக³ச்ச²தி ॥ 36 ॥

ஸுக²ம் து இதா³நீம் த்ரிவித⁴ம் ஶ்ருணு, ஸமாதா⁴நம் குரு இத்யேதத் , மே மம ப⁴ரதர்ஷப⁴ । அப்⁴யாஸாத் பரிசயாத் ஆவ்ருத்தே: ரமதே ரதிம் ப்ரதிபத்³யதே யத்ர யஸ்மிந் ஸுகா²நுப⁴வே து³:கா²ந்தம் ச து³:கா²வஸாநம் து³:கோ²பஶமம் ச நிக³ச்ச²தி நிஶ்சயேந ப்ராப்நோதி ॥ 36 ॥

யத்தத³க்³ரே விஷமிவ பரிணாமே(அ)ம்ருதோபமம் ।
தத்ஸுக²ம் ஸாத்த்விகம் ப்ரோக்தமாத்மபு³த்³தி⁴ப்ரஸாத³ஜம் ॥ 37 ॥

யத் தத் ஸுக²ம் அக்³ரே பூர்வம் ப்ரத²மஸம்நிபாதே ஜ்ஞாநவைராக்³யத்⁴யாநஸமாத்⁴யாரம்பே⁴ அத்யந்தாயாஸபூர்வகத்வாத் விஷமிவ து³:கா²த்மகம் ப⁴வதி, பரிணாமே ஜ்ஞாநவைராக்³யாதி³பரிபாகஜம் ஸுக²ம் அம்ருதோபமம் , தத் ஸுக²ம் ஸாத்த்விகம் ப்ரோக்தம் வித்³வத்³பி⁴:, ஆத்மந: பு³த்³தி⁴: ஆத்மபு³த்³தி⁴:, ஆத்மபு³த்³தே⁴: ப்ரஸாத³: நைர்மல்யம் ஸலிலஸ்ய இவ ஸ்வச்ச²தா, தத: ஜாதம் ஆத்மபு³த்³தி⁴ப்ரஸாத³ஜம் । ஆத்மவிஷயா வா ஆத்மாவலம்ப³நா வா பு³த்³தி⁴: ஆத்மபு³த்³தி⁴:, தத்ப்ரஸாத³ப்ரகர்ஷாத்³வா ஜாதமித்யேதத் । தஸ்மாத் ஸாத்த்விகம் தத் ॥ 37 ॥

விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகா³த்³யத்தத³க்³ரே(அ)ம்ருதோபமம் ।
பரிணாமே விஷமிவ தத்ஸுக²ம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 38 ॥

விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகா³த் ஜாயதே யத் ஸுக²ம் தத் ஸுக²ம் அக்³ரே ப்ரத²மக்ஷணே அம்ருதோபமம் அம்ருதஸமம் , பரிணாமே விஷமிவ, ப³லவீர்யரூபப்ரஜ்ஞாமேதா⁴த⁴நோத்ஸாஹஹாநிஹேதுத்வாத் அத⁴ர்மதஜ்ஜநிதநரகாதி³ஹேதுத்வாச்ச பரிணாமே தது³பபோ⁴க³பரிணாமாந்தே விஷமிவ, தத் ஸுக²ம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 38 ॥

யத³க்³ரே சாநுப³ந்தே⁴ ச ஸுக²ம் மோஹநமாத்மந: ।
நித்³ராலஸ்யப்ரமாதோ³த்த²ம் தத்தாமஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 39 ॥

யத் அக்³ரே ச அநுப³ந்தே⁴ ச அவஸாநோத்தரகாலே ச ஸுக²ம் மோஹநம் மோஹகரம் ஆத்மந: நித்³ராலஸ்யப்ரமாதோ³த்த²ம் நித்³ரா ச ஆலஸ்யம் ச ப்ரமாத³ஶ்ச தேப்⁴ய: ஸமுத்திஷ்ட²தீதி நித்³ராலஸ்யப்ரமாதோ³த்த²ம் , தத் தாமஸம் உதா³ஹ்ருதம் ॥ 39 ॥

அத² இதா³நீம் ப்ரகரணோபஸம்ஹாரார்த²: ஶ்லோக: ஆரப்⁴யதே —

ந தத³ஸ்தி ப்ருதி²வ்யாம் வா தி³வி தே³வேஷு வா புந: ।
ஸத்த்வம் ப்ரக்ருதிஜைர்முக்தம் யதே³பி⁴: ஸ்யாத்த்ரிபி⁴ர்கு³ணை: ॥ 40 ॥

ந தத் அஸ்தி தத் நாஸ்தி ப்ருதி²வ்யாம் வா மநுஷ்யாதி³ஷு ஸத்த்வம் ப்ராணிஜாதம் அந்யத்³வா அப்ராணி, தி³வி தே³வேஷு வா புந: ஸத்த்வம் , ப்ரக்ருதிஜை: ப்ரக்ருதித: ஜாதை: ஏபி⁴: த்ரிபி⁴: கு³ணை: ஸத்த்வாதி³பி⁴: முக்தம் பரித்யக்தம் யத் ஸ்யாத் , ந தத் அஸ்தி இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 40 ॥

ஸர்வ: ஸம்ஸார: க்ரியாகாரகப²லலக்ஷண: ஸத்த்வரஜஸ்தமோகு³ணாத்மக: அவித்³யாபரிகல்பித: ஸமூல: அநர்த²: உக்த:, வ்ருக்ஷரூபகல்பநயா ச ‘ஊர்த்⁴வமூலம்’ (ப⁴. கீ³. 15 । 1) இத்யாதி³நா,தம் ச ‘அஸங்க³ஶஸ்த்ரேண த்³ருடே⁴ந ச்சி²த்த்வா' 'தத: பத³ம் தத்பரிமார்கி³தவ்யம்’ (ப⁴. கீ³. 15 । 3), (ப⁴. கீ³. 15 । 4) இதி ச உக்தம் । தத்ர ச ஸர்வஸ்ய த்ரிகு³ணாத்மகத்வாத் ஸம்ஸாரகாரணநிவ்ருத்த்யநுபபத்தௌ ப்ராப்தாயாம் , யதா² தந்நிவ்ருத்தி: ஸ்யாத் ததா² வக்தவ்யம் , ஸர்வஶ்ச கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²: உபஸம்ஹர்தவ்ய:, ஏதாவாநேவ ச ஸர்வவேத³ஸ்ம்ருத்யர்த²: புருஷார்த²ம் இச்ச²த்³பி⁴: அநுஷ்டே²ய: இத்யேவமர்த²ம் ‘ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம்’ இத்யாதி³: ஆரப்⁴யதே —

ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம் ஶூத்³ராணாம் ச பரந்தப ।
கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வைர்கு³ணை: ॥ 41 ॥

ப்³ராஹ்மணாஶ்ச க்ஷத்ரியாஶ்ச விஶஶ்ச ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶ:, தேஷாம் ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம் ஶூத்³ராணாம் ச — ஶூத்³ராணாம் அஸமாஸகரணம் ஏகஜாதித்வே ஸதி வேதா³நதி⁴காராத் — ஹே பரந்தப, கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி இதரேதரவிபா⁴கே³ந வ்யவஸ்தா²பிதாநி । கேந ? ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வை: கு³ணை:, ஸ்வபா⁴வ: ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரக்ருதி: த்ரிகு³ணாத்மிகா மாயா ஸா ப்ரப⁴வ: யேஷாம் கு³ணாநாம் தே ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வா:, தை:, ஶமாதீ³நி கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் । அத²வா ப்³ராஹ்மணஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வகு³ண: ப்ரப⁴வ: காரணம் , ததா² க்ஷத்ரியஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வோபஸர்ஜநம் ரஜ: ப்ரப⁴வ:, வைஶ்யஸ்வபா⁴வஸ்ய தமஉபஸர்ஜநம் ரஜ: ப்ரப⁴வ:, ஶூத்³ரஸ்வபா⁴வஸ்ய ரஜஉபஸர்ஜநம் தம: ப்ரப⁴வ:, ப்ரஶாந்த்யைஶ்வர்யேஹாமூட⁴தாஸ்வபா⁴வத³ர்ஶநாத் சதுர்ணாம் । அத²வா, ஜந்மாந்தரக்ருதஸம்ஸ்கார: ப்ராணிநாம் வர்தமாநஜந்மநி ஸ்வகார்யாபி⁴முக²த்வேந அபி⁴வ்யக்த: ஸ்வபா⁴வ:, ஸ: ப்ரப⁴வோ யேஷாம் கு³ணாநாம் தே ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வா: கு³ணா: ; கு³ணப்ராது³ர்பா⁴வஸ்ய நிஷ்காரணத்வாநுபபத்தே: । ‘ஸ்வபா⁴வ: காரணம்’ இதி ச காரணவிஶேஷோபாதா³நம் । ஏவம் ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வை: ப்ரக்ருதிப⁴வை: ஸத்த்வரஜஸ்தமோபி⁴: கு³ணை: ஸ்வகார்யாநுரூபேண ஶமாதீ³நி கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி ॥

நநு ஶாஸ்த்ரப்ரவிப⁴க்தாநி ஶாஸ்த்ரேண விஹிதாநி ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் ஶமாதீ³நி கர்மாணி ; கத²ம் உச்யதே ஸத்த்வாதி³கு³ணப்ரவிப⁴க்தாநி இதி ? நைஷ தோ³ஷ: ; ஶாஸ்த்ரேணாபி ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் ஸத்த்வாதி³கு³ணவிஶேஷாபேக்ஷயைவ ஶமாதீ³நி கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி, ந கு³ணாநபேக்ஷயா, இதி ஶாஸ்த்ரப்ரவிப⁴க்தாந்யபி கர்மாணி கு³ணப்ரவிப⁴க்தாநி இதி உச்யதே ॥ 41 ॥

காநி புந: தாநி கர்மாணி இதி, உச்யதே —

ஶமோ த³மஸ்தப: ஶௌசம்
க்ஷாந்திரார்ஜவமேவ ச ।
ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநமாஸ்திக்யம்
ப்³ரஹ்மகர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 42 ॥

ஶம: த³மஶ்ச யதா²வ்யாக்²யாதார்தௌ², தப: யதோ²க்தம் ஶாரீராதி³, ஶௌசம் வ்யாக்²யாதம் , க்ஷாந்தி: க்ஷமா, ஆர்ஜவம் ருஜுதா ஏவ ச ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநம் , ஆஸ்திக்யம் ஆஸ்திகபா⁴வ: ஶ்ரத்³த³தா⁴நதா ஆக³மார்தே²ஷு, ப்³ரஹ்மகர்ம ப்³ராஹ்மணஜாதே: கர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் — யத் உக்தம் ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வைர்கு³ணை: ப்ரவிப⁴க்தாநி இதி ததே³வோக்தம் ஸ்வபா⁴வஜம் இதி ॥ 42 ॥

ஶௌர்யம் தேஜோ த்⁴ருதிர்தா³க்ஷ்யம் யுத்³தே⁴ சாப்யபலாயநம் ।
தா³நமீஶ்வரபா⁴வஶ்ச க்ஷாத்ரம் கர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 43 ॥

ஶௌர்யம் ஶூரஸ்ய பா⁴வ:, தேஜ: ப்ராக³ல்ப்⁴யம் , த்⁴ருதி: தா⁴ரணம் , ஸர்வாவஸ்தா²ஸு அநவஸாத³: ப⁴வதி யயா த்⁴ருத்யா உத்தம்பி⁴தஸ்ய, தா³க்ஷ்யம் த³க்ஷஸ்ய பா⁴வ:, ஸஹஸா ப்ரத்யுத்பந்நேஷு கார்யேஷு அவ்யாமோஹேந ப்ரவ்ருத்தி:, யுத்³தே⁴ சாபி அபலாயநம் அபராங்முகீ²பா⁴வ: ஶத்ருப்⁴ய:, தா³நம் தே³யத்³ரவ்யேஷு முக்தஹஸ்ததா, ஈஶ்வரபா⁴வஶ்ச ஈஶ்வரஸ்ய பா⁴வ:, ப்ரபு⁴ஶக்திப்ரகடீகரணம் ஈஶிதவ்யாந் ப்ரதி, க்ஷாத்ரம் கர்ம க்ஷத்ரியஜாதே: விஹிதம் கர்ம க்ஷாத்ரம் கர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 43 ॥

க்ருஷிகௌ³ரக்ஷ்யவாணிஜ்யம் வைஶ்யகர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ।
பரிசர்யாத்மகம் கர்ம ஶூத்³ரஸ்யாபி ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 44 ॥

க்ருஷிகௌ³ரக்ஷ்யவாணிஜ்யம் க்ருஷிஶ்ச கௌ³ரக்ஷ்யம் ச வாணிஜ்யம் ச க்ருஷிகௌ³ரக்ஷ்யவாணிஜ்யம் , க்ருஷி: பூ⁴மே: விலேக²நம் , கௌ³ரக்ஷ்யம் கா³: ரக்ஷதீதி கோ³ரக்ஷ: தஸ்ய பா⁴வ: கௌ³ரக்ஷ்யம் , பாஶுபால்யம் இத்யர்த²:, வாணிஜ்யம் வணிக்கர்ம க்ரயவிக்ரயாதி³லக்ஷணம் வைஶ்யகர்ம வைஶ்யஜாதே: கர்ம வைஶ்யகர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் । பரிசர்யாத்மகம் ஶுஶ்ரூஷாஸ்வபா⁴வம் கர்ம ஶூத்³ரஸ்யாபி ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 44 ॥

ஏதேஷாம் ஜாதிவிஹிதாநாம் கர்மணாம் ஸம்யக³நுஷ்டி²தாநாம் ஸ்வர்க³ப்ராப்தி: ப²லம் ஸ்வபா⁴வத:, ‘வர்ணா ஆஶ்ரமாஶ்ச ஸ்வகர்மநிஷ்டா²: ப்ரேத்ய கர்மப²லமநுபூ⁴ய தத: ஶேஷேண விஶிஷ்டதே³ஶஜாதிகுலத⁴ர்மாயு:ஶ்ருதவ்ருத்தவித்தஸுக²மேத⁴ஸோ ஜந்ம ப்ரதிபத்³யந்தே’ (கௌ³. த⁴. 2 । 2 । 29), (மை. கௌ³. த⁴. 11 । 31) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴ய: ; புராணே ச வர்ணிநாம் ஆஶ்ரமிணாம் ச லோகப²லபே⁴த³விஶேஷஸ்மரணாத் । காரணாந்தராத்து இத³ம் வக்ஷ்யமாணம் ப²லம் —

ஸ்வே ஸ்வே கர்மண்யபி⁴ரத:
ஸம்ஸித்³தி⁴ம் லப⁴தே நர: ।
ஸ்வகர்மநிரத: ஸித்³தி⁴ம்
யதா² விந்த³தி தச்ச்²ருணு ॥ 45 ॥

ஸ்வே ஸ்வே யதோ²க்தலக்ஷணபே⁴தே³ கர்மணி அபி⁴ரத: தத்பர: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நாத் அஶுத்³தி⁴க்ஷயே ஸதி காயேந்த்³ரியாணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணாம் ஸம்ஸித்³தி⁴ம் லப⁴தே ப்ராப்நோதி நர: அதி⁴க்ருத: புருஷ: ; கிம் ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நத ஏவ ஸாக்ஷாத் ஸம்ஸித்³தி⁴: ? ந ; கத²ம் தர்ஹி ? ஸ்வகர்மநிரத: ஸித்³தி⁴ம் யதா² யேந ப்ரகாரேண விந்த³தி, தத் ஶ்ருணு ॥ 45 ॥

யத: ப்ரவ்ருத்திர்பூ⁴தாநாம்
யேந ஸர்வமித³ம் ததம் ।
ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய
ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ: ॥ 46 ॥

யத: யஸ்மாத் ப்ரவ்ருத்தி: உத்பத்தி: சேஷ்டா வா யஸ்மாத் அந்தர்யாமிண: ஈஶ்வராத் பூ⁴தாநாம் ப்ராணிநாம் ஸ்யாத் , யேந ஈஶ்வரேண ஸர்வம் இத³ம் ததம் ஜக³த் வ்யாப்தம் ஸ்வகர்மணா பூர்வோக்தேந ப்ரதிவர்ணம் தம் ஈஶ்வரம் அப்⁴யர்ச்ய பூஜயித்வா ஆராத்⁴ய கேவலம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணாம் ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ: மநுஷ்ய: ॥ 46 ॥

யத: ஏவம் , அத: —

ஶ்ரேயாந்ஸ்வத⁴ர்மோ விகு³ண:
பரத⁴ர்மாத்ஸ்வநுஷ்டி²தாத் ।
ஸ்வபா⁴வநியதம் கர்ம
குர்வந்நாப்நோதி கில்பி³ஷம் ॥ 47 ॥

ஶ்ரேயாந் ப்ரஶஸ்யதர: ஸ்வோ த⁴ர்ம: ஸ்வத⁴ர்ம:, விகு³ணோ(அ)பி இதி அபிஶப்³தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய:, பரத⁴ர்மாத் । ஸ்வபா⁴வநியதம் ஸ்வபா⁴வேந நியதம் , யது³க்தம் ஸ்வபா⁴வஜமிதி, ததே³வோக்தம் ஸ்வபா⁴வநியதம் இதி ; யதா² விஷஜாதஸ்ய க்ருமே: விஷம் ந தோ³ஷகரம் , ததா² ஸ்வபா⁴வநியதம் கர்ம குர்வந் ந ஆப்நோதி கில்பி³ஷம் பாபம் ॥ 47 ॥

ஸ்வபா⁴வநியதம் கர்ம குர்வாணோ விஷஜ: இவ க்ருமி: கில்பி³ஷம் ந ஆப்நோதீதி உக்தம் ; பரத⁴ர்மஶ்ச ப⁴யாவஹ: இதி, அநாத்மஜ்ஞஶ்ச ‘ந ஹி கஶ்சித்க்ஷணமபி அகர்மக்ருத்திஷ்ட²தி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 5) இதி । அத: —

ஸஹஜம் கர்ம கௌந்தேய
ஸதோ³ஷமபி ந த்யஜேத் ।
ஸர்வாரம்பா⁴ ஹி தோ³ஷேண
தூ⁴மேநாக்³நிரிவாவ்ருதா: ॥ 48 ॥

ஸஹஜம் ஸஹ ஜந்மநைவ உத்பந்நம் । கிம் தத் ? கர்ம கௌந்தேய ஸதோ³ஷமபி த்ரிகு³ணாத்மகத்வாத் ந த்யஜேத் । ஸர்வாரம்பா⁴: ஆரப்⁴யந்த இதி ஆரம்பா⁴:, ஸர்வகர்மாணி இத்யேதத் ; ப்ரகரணாத் யே கேசித் ஆரம்பா⁴: ஸ்வத⁴ர்மா: பரத⁴ர்மாஶ்ச, தே ஸர்வே ஹி யஸ்மாத் — த்ரிகு³ணாத்மகத்வம் அத்ர ஹேது: — த்ரிகு³ணாத்மகத்வாத் தோ³ஷேண தூ⁴மேந ஸஹஜேந அக்³நிரிவ, ஆவ்ருதா: । ஸஹஜஸ்ய கர்மண: ஸ்வத⁴ர்மாக்²யஸ்ய பரித்யாகே³ந பரத⁴ர்மாநுஷ்டா²நே(அ)பி தோ³ஷாத் நைவ முச்யதே ; ப⁴யாவஹஶ்ச பரத⁴ர்ம: । ந ச ஶக்யதே அஶேஷத: த்யக்தும் அஜ்ஞேந கர்ம யத:, தஸ்மாத் ந த்யஜேத் இத்யர்த²: ॥

கிம் அஶேஷத: த்யக்தும் அஶக்யம் கர்ம இதி ந த்யஜேத் ? கிம் வா ஸஹஜஸ்ய கர்மண: த்யாகே³ தோ³ஷோ ப⁴வதீதி ? கிம் ச அத: ? யதி³ தாவத் அஶேஷத: த்யக்தும் அஶக்யம் இதி ந த்யாஜ்யம் ஸஹஜம் கர்ம, ஏவம் தர்ஹி அஶேஷத: த்யாகே³ கு³ண ஏவ ஸ்யாதி³தி ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி । ஸத்யம் ஏவம் ; அஶேஷத: த்யாக³ ஏவ ந உபபத்³யதே இதி சேத் , கிம் நித்யப்ரசலிதாத்மக: புருஷ:, யதா² ஸாங்க்²யாநாம் கு³ணா: ? கிம் வா க்ரியைவ காரகம் , யதா² பௌ³த்³தா⁴நாம் ஸ்கந்தா⁴: க்ஷணப்ரத்⁴வம்ஸிந: ? உப⁴யதா²பி கர்மண: அஶேஷத: த்யாக³: ந ஸம்ப⁴வதி । அத² த்ருதீயோ(அ)பி பக்ஷ: — யதா³ கரோதி ததா³ ஸக்ரியம் வஸ்து । யதா³ ந கரோதி, ததா³ நிஷ்க்ரியம் ததே³வ । தத்ர ஏவம் ஸதி ஶக்யம் கர்ம அஶேஷத: த்யக்தும் । அயம் து அஸ்மிந் த்ருதீயே பக்ஷே விஶேஷ: — ந நித்யப்ரசலிதம் வஸ்து, நாபி க்ரியைவ காரகம் । கிம் தர்ஹி ? வ்யவஸ்தி²தே த்³ரவ்யே அவித்³யமாநா க்ரியா உத்பத்³யதே, வித்³யமாநா ச விநஶ்யதி । ஶுத்³த⁴ம் தத் த்³ரவ்யம் ஶக்திமத் அவதிஷ்ட²தே । இதி ஏவம் ஆஹு: காணாதா³: । ததே³வ ச காரகம் இதி । அஸ்மிந் பக்ஷே கோ தோ³ஷ: இதி । அயமேவ து தோ³ஷ: — யதஸ்து அபா⁴க³வதம் மதம் இத³ம் । கத²ம் ஜ்ஞாயதே ? யத: ஆஹ ப⁴க³வாந் ‘நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 16) இத்யாதி³ । காணாதா³நாம் ஹி அஸத: பா⁴வ:, ஸதஶ்ச அபா⁴வ:, இதி இத³ம் மதம் அபா⁴க³வதம் । அபா⁴க³வதமபி ந்யாயவச்சேத் கோ தோ³ஷ: இதி சேத் , உச்யதே — தோ³ஷவத்து இத³ம் , ஸர்வப்ரமாணவிரோதா⁴த் । கத²ம் ? யதி³ தாவத் த்³வ்யணுகாதி³ த்³ரவ்யம் ப்ராக் உத்பத்தே: அத்யந்தமேவ அஸத் , உத்பந்நம் ச ஸ்தி²தம் கஞ்சித் காலம் புந: அத்யந்தமேவ அஸத்த்வம் ஆபத்³யதே, ததா² ச ஸதி அஸதே³வ ஸத் ஜாயதே, ஸதே³வ அஸத்த்வம் ஆபத்³யதே, அபா⁴வ: பா⁴வோ ப⁴வதி, பா⁴வஶ்ச அபா⁴வோ ப⁴வதி ; தத்ர அபா⁴வ: ஜாயமாந: ப்ராக் உத்பத்தே: ஶஶவிஷாணகல்ப: ஸமவாய்யஸமவாயிநிமித்தாக்²யம் காரணம் அபேக்ஷ்ய ஜாயதே இதி । ந ச ஏவம் அபா⁴வ: உத்பத்³யதே, காரணம் ச அபேக்ஷதே இதி ஶக்யம் வக்தும் , அஸதாம் ஶஶவிஷாணாதீ³நாம் அத³ர்ஶநாத் । பா⁴வாத்மகாஶ்சேத் க⁴டாத³ய: உத்பத்³யமாநா:, கிஞ்சித் அபி⁴வ்யக்திமாத்ரே காரணம் அபேக்ஷ்ய உத்பத்³யந்தே இதி ஶக்யம் ப்ரதிபத்தும் । கிஞ்ச, அஸதஶ்ச ஸதஶ்ச ஸத்³பா⁴வே அஸத்³பா⁴வே ந க்வசித் ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹாரேஷு விஶ்வாஸ: கஸ்யசித் ஸ்யாத் , ‘ஸத் ஸதே³வ அஸத் அஸதே³வ’ இதி நிஶ்சயாநுபபத்தே: ॥

கிஞ்ச, உத்பத்³யதே இதி த்³வ்யணுகாதே³: த்³ரவ்யஸ்ய ஸ்வகாரணஸத்தாஸம்ப³ந்த⁴ம் ஆஹு: । ப்ராக் உத்பத்தேஶ்ச அஸத் , பஶ்சாத் காரணவ்யாபாரம் அபேக்ஷ்ய ஸ்வகாரணை: பரமாணுபி⁴: ஸத்தயா ச ஸமவாயலக்ஷணேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸத் காரணஸமவேதம் ஸத் ப⁴வதி । தத்ர வக்தவ்யம் கத²ம் அஸத: ஸ்வம் காரணம் ப⁴வேத் ஸம்ப³ந்தோ⁴ வா கேநசித் ஸ்யாத் ? ந ஹி வந்த்⁴யாபுத்ரஸ்ய ஸ்வம் காரணம் ஸம்ப³ந்தோ⁴ வா கேநசித் ப்ரமாணத: கல்பயிதும் ஶக்யதே ॥

நநு நைவம் வைஶேஷிகை: அபா⁴வஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴: கல்ப்யதே । த்³வ்யணுகாதீ³நாம் ஹி த்³ரவ்யாணாம் ஸ்வகாரணஸமவாயலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸதாமேவ உச்யதே இதி । ந ; ஸம்ப³ந்தா⁴த் ப்ராக் ஸத்த்வாநப்⁴யுபக³மாத் । ந ஹி வைஶேஷிகை: குலாலத³ண்ட³சக்ராதி³வ்யாபாராத் ப்ராக் க⁴டாதீ³நாம் அஸ்தித்வம் இஷ்யதே । ந ச ம்ருத³ ஏவ க⁴டாத்³யாகாரப்ராப்திம் இச்ச²ந்தி । ததஶ்ச அஸத ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴: பாரிஶேஷ்யாத் இஷ்டோ ப⁴வதி ॥

நநு அஸதோ(அ)பி ஸமவாயலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴: ந விருத்³த⁴: । ந ; வந்த்⁴யாபுத்ராதீ³நாம் அத³ர்ஶநாத் । க⁴டாதே³ரேவ ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ஸ்வகாரணஸம்ப³ந்தோ⁴ ப⁴வதி ந வந்த்⁴யாபுத்ராதே³:, அபா⁴வஸ்ய துல்யத்வே(அ)பி இதி விஶேஷ: அபா⁴வஸ்ய வக்தவ்ய: । ஏகஸ்ய அபா⁴வ:, த்³வயோ: அபா⁴வ:, ஸர்வஸ்ய அபா⁴வ:, ப்ராக³பா⁴வ:, ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வ:, இதரேதராபா⁴வ:, அத்யந்தாபா⁴வ: இதி லக்ஷணதோ ந கேநசித் விஶேஷோ த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । அஸதி ச விஶேஷே க⁴டஸ்ய ப்ராக³பா⁴வ: ஏவ குலாலாதி³பி⁴: க⁴டபா⁴வம் ஆபத்³யதே ஸம்ப³த்⁴யதே ச பா⁴வேந கபாலாக்²யேந, ஸம்ப³த்³த⁴ஶ்ச ஸர்வவ்யவஹாரயோக்³யஶ்ச ப⁴வதி, ந து க⁴டஸ்யைவ ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வ: அபா⁴வத்வே ஸத்யபி, இதி ப்ரத்⁴வம்ஸாத்³யபா⁴வாநாம் ந க்வசித் வ்யவஹாரயோக்³யத்வம் , ப்ராக³பா⁴வஸ்யைவ த்³வ்யணுகாதி³த்³ரவ்யாக்²யஸ்ய உத்பத்த்யாதி³வ்யவஹாரார்ஹத்வம் இத்யேதத் அஸமஞ்ஜஸம் ; அபா⁴வத்வாவிஶேஷாத் அத்யந்தப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வயோரிவ ॥

நநு நைவ அஸ்மாபி⁴: ப்ராக³பா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்தி: உச்யதே । பா⁴வஸ்யைவ தர்ஹி பா⁴வாபத்தி: ; யதா² க⁴டஸ்ய க⁴டாபத்தி:, படஸ்ய வா படாபத்தி: । ஏதத³பி அபா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்திவதே³வ ப்ரமாணவிருத்³த⁴ம் । ஸாங்க்²யஸ்யாபி ய: பரிணாமபக்ஷ: ஸோ(அ)பி அபூர்வத⁴ர்மோத்பத்திவிநாஶாங்கீ³கரணாத் வைஶேஷிகபக்ஷாத் ந விஶிஷ்யதே । அபி⁴வ்யக்திதிரோபா⁴வாங்கீ³கரணே(அ)பி அபி⁴வ்யக்திதிரோபா⁴வயோ: வித்³யமாநத்வாவித்³யமாநத்வநிரூபணே பூர்வவதே³வ ப்ரமாணவிரோத⁴: । ஏதேந காரணஸ்யைவ ஸம்ஸ்தா²நம் உத்பத்த்யாதி³ இத்யேதத³பி ப்ரத்யுக்தம் ॥

பாரிஶேஷ்யாத் ஸத் ஏகமேவ வஸ்து அவித்³யயா உத்பத்திவிநாஶாதி³த⁴ர்மை: அநேகதா⁴ நடவத் விகல்ப்யதே இதி । இத³ம் பா⁴க³வதம் மதம் உக்தம் ‘நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 16) இத்யஸ்மிந் ஶ்லோகே, ஸத்ப்ரத்யயஸ்ய அவ்யபி⁴சாராத் , வ்யபி⁴சாராச்ச இதரேஷாமிதி ॥

கத²ம் தர்ஹி ஆத்மந: அவிக்ரியத்வே அஶேஷத: கர்மண: த்யாக³: ந உபபத்³யதே இதி ? யதி³ வஸ்துபூ⁴தா: கு³ணா:, யதி³ வா அவித்³யாகல்பிதா:, தத்³த⁴ர்ம: கர்ம, ததா³ ஆத்மநி அவித்³யாத்⁴யாரோபிதமேவ இதி அவித்³வாந் ‘ந ஹி கஶ்சித் க்ஷணமபி அஶேஷத: த்யக்தும் ஶக்நோதி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 5) இதி உக்தம் । வித்³வாம்ஸ்து புந: வித்³யயா அவித்³யாயாம் நிவ்ருத்தாயாம் ஶக்நோத்யேவ அஶேஷத: கர்ம பரித்யக்தும் , அவித்³யாத்⁴யாரோபிதஸ்ய ஶேஷாநுபபத்தே: । ந ஹி தைமிரிகத்³ருஷ்ட்யா அத்⁴யாரோபிதஸ்ய த்³விசந்த்³ராதே³: திமிராபக³மே(அ)பி ஶேஷ: அவதிஷ்ட²தே । ஏவம் ச ஸதி இத³ம் வசநம் உபபந்நம் ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³, ‘ஸ்வே ஸ்வே கர்மண்யபி⁴ரத: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் லப⁴தே நர:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 45) ‘ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 46) இதி ச ॥ 48 ॥

யா கர்மஜா ஸித்³தி⁴: உக்தா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணா, தஸ்யா: ப²லபூ⁴தா நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணா ச வக்தவ்யேதி ஶ்லோக: ஆரப்⁴யதே —

அஸக்தபு³த்³தி⁴: ஸர்வத்ர
ஜிதாத்மா விக³தஸ்ப்ருஹ: ।
நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ம் பரமாம்
ஸம்ந்யாஸேநாதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 49 ॥

அஸக்தபு³த்³தி⁴: அஸக்தா ஸங்க³ரஹிதா பு³த்³தி⁴: அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அஸக்தபு³த்³தி⁴: ஸர்வத்ர புத்ரதா³ராதி³ஷு ஆஸக்திநிமித்தேஷு, ஜிதாத்மா ஜித: வஶீக்ருத: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: ஜிதாத்மா, விக³தஸ்ப்ருஹ: விக³தா ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா தே³ஹஜீவிதபோ⁴கே³ஷு யஸ்மாத் ஸ: விக³தஸ்ப்ருஹ:, ய: ஏவம்பூ⁴த: ஆத்மஜ்ஞ: ஸ: நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ம் நிர்க³தாநி கர்மாணி யஸ்மாத் நிஷ்க்ரியப்³ரஹ்மாத்மஸம்போ³தா⁴த் ஸ: நிஷ்கர்மா தஸ்ய பா⁴வ: நைஷ்கர்ம்யம் , நைஷ்கர்ம்யம் ச தத் ஸித்³தி⁴ஶ்ச ஸா நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴:, நிஷ்கர்மத்வஸ்ய வா நிஷ்க்ரியாத்மரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணஸ்ய ஸித்³தி⁴: நிஷ்பத்தி:, தாம் நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ம் பரமாம் ப்ரக்ருஷ்டாம் கர்மஜஸித்³தி⁴விலக்ஷணாம் ஸத்³யோமுக்த்யவஸ்தா²நரூபாம் ஸம்ந்யாஸேந ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந தத்பூர்வகேண வா ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸேந, அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி । ததா² ச உக்தம் — ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய நைவ குர்வந்ந காரயந்நாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இதி ॥ 49 ॥

பூர்வோக்தேந ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நேந ஈஶ்வராப்⁴யர்சநரூபேண ஜநிதாம் ப்ராகு³க்தலக்ஷணாம் ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தஸ்ய உத்பந்நாத்மவிவேகஜ்ஞாநஸ்ய கேவலாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபா நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணா ஸித்³தி⁴: யேந க்ரமேண ப⁴வதி, தத் வக்தவ்யமிதி ஆஹ —

ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தோ யதா² ப்³ரஹ்ம ததா²ப்நோதி நிபோ³த⁴ மே ।
ஸமாஸேநைவ கௌந்தேய நிஷ்டா² ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா ॥ 50 ॥

ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்த: ஸ்வகர்மணா ஈஶ்வரம் ஸமப்⁴யர்ச்ய தத்ப்ரஸாத³ஜாம் காயேந்த்³ரியாணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணாம் ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்த: — ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்த: இதி தத³நுவாத³: உத்தரார்த²: । கிம் தத் உத்தரம் , யத³ர்த²: அநுவாத³: இதி, உச்யதே — யதா² யேந ப்ரகாரேண ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபேண ப்³ரஹ்ம பரமாத்மாநம் ஆப்நோதி, ததா² தம் ப்ரகாரம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ப்ராப்திக்ரமம் மே மம வசநாத் நிபோ³த⁴ த்வம் நிஶ்சயேந அவதா⁴ரய இத்யேதத் । கிம் விஸ்தரேண ? ந இதி ஆஹ — ஸமாஸேநைவ ஸங்க்ஷேபேணைவ ஹே கௌந்தேய, யதா² ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோதி ததா² நிபோ³தே⁴தி । அநேந யா ப்ரதிஜ்ஞாதா ப்³ரஹ்மப்ராப்தி:, தாம் இத³ந்தயா த³ர்ஶயிதும் ஆஹ — ‘நிஷ்டா² ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா’ இதி । நிஷ்டா² பர்யவஸாநம் பரிஸமாப்தி: இத்யேதத் । கஸ்ய ? ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா । கீத்³ருஶீ ஸா ? யாத்³ருஶம் ஆத்மஜ்ஞாநம் । கீத்³ருக் தத் ? யாத்³ருஶ: ஆத்மா । கீத்³ருஶ: ஸ: ? யாத்³ருஶோ ப⁴க³வதா உக்த:, உபநிஷத்³வாக்யைஶ்ச ந்யாயதஶ்ச ॥

நநு விஷயாகாரம் ஜ்ஞாநம் । ந ஜ்ஞாநவிஷய:, நாபி ஆகாரவாந் ஆத்மா இஷ்யதே க்வசித் । நநு ‘ஆதி³த்யவர்ணம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) ‘பா⁴ரூப:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) ‘ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இதி ஆகாரவத்த்வம் ஆத்மந: ஶ்ரூயதே । ந ; தமோரூபத்வப்ரதிஷேதா⁴ர்த²த்வாத் தேஷாம் வாக்யாநாம் — த்³ரவ்யகு³ணாத்³யாகாரப்ரதிஷேதே⁴ ஆத்மந: தமோரூபத்வே ப்ராப்தே தத்ப்ரதிஷேதா⁴ர்தா²நி ‘ஆதி³த்யவர்ணம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இத்யாதீ³நி வாக்யாநி । ‘அரூபம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இதி ச விஶேஷத: ரூபப்ரதிஷேதா⁴த் । அவிஷயத்வாச்ச — ‘ந ஸந்த்³ருஶே திஷ்ட²தி ரூபமஸ்ய ந சக்ஷுஷா பஶ்யதி கஶ்சநைநம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 20) ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இத்யாதே³: । தஸ்மாத் ஆத்மாகாரம் ஜ்ஞாநம் இதி அநுபபந்நம் ॥

கத²ம் தர்ஹி ஆத்மந: ஜ்ஞாநம் ? ஸர்வம் ஹி யத்³விஷயம் யத் ஜ்ஞாநம் , தத் ததா³காரம் ப⁴வதி । நிராகாரஶ்ச ஆத்மா இத்யுக்தம் । ஜ்ஞாநாத்மநோஶ்ச உப⁴யோ: நிராகாரத்வே கத²ம் தத்³பா⁴வநாநிஷ்டா² இதி ? ந ; அத்யந்தநிர்மலத்வாதிஸ்வச்ச²த்வாதிஸூக்ஷ்மத்வோபபத்தே: ஆத்மந: । பு³த்³தே⁴ஶ்ச ஆத்மவத் நைர்மல்யாத்³யுபபத்தே: ஆத்மசைதந்யாகாராபா⁴ஸத்வோபபத்தி: । பு³த்³த்⁴யாபா⁴ஸம் மந:, ததா³பா⁴ஸாநி இந்த்³ரியாணி, இந்த்³ரியாபா⁴ஸஶ்ச தே³ஹ: । அத: லௌகிகை: தே³ஹமாத்ரே ஏவ ஆத்மத்³ருஷ்டி: க்ரியதே ॥

தே³ஹசைதந்யவாதி³நஶ்ச லோகாயதிகா: ‘சைதந்யவிஶிஷ்ட: காய: புருஷ:’ இத்யாஹு: । ததா² அந்யே இந்த்³ரியசைதந்யவாதி³ந:, அந்யே மநஶ்சைதந்யவாதி³ந:, அந்யே பு³த்³தி⁴சைதந்யவாதி³ந: । ததோ(அ)பி ஆந்தரம் அவ்யக்தம் அவ்யாக்ருதாக்²யம் அவித்³யாவஸ்த²ம் ஆத்மத்வேந ப்ரதிபந்நா: கேசித் । ஸர்வத்ர பு³த்³த்⁴யாதி³தே³ஹாந்தே ஆத்மசைதந்யாபா⁴ஸதா ஆத்மப்⁴ராந்திகாரணம் இத்யதஶ்ச ஆத்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம் ந விதா⁴தவ்யம் । கிம் தர்ஹி ? நாமரூபாத்³யநாத்மாத்⁴யாரோபணநிவ்ருத்திரேவ கார்யா, நாத்மசைதந்யவிஜ்ஞாநம் கார்யம் , அவித்³யாத்⁴யாரோபிதஸர்வபதா³ர்தா²காரை: அவிஶிஷ்டதயா த்³ருஶ்யமாநத்வாத் இதி । அத ஏவ ஹி விஜ்ஞாநவாதி³நோ பௌ³த்³தா⁴: விஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண வஸ்த்வேவ நாஸ்தீதி ப்ரதிபந்நா:, ப்ரமாணாந்தரநிரபேக்ஷதாம் ச ஸ்வஸம்விதி³தத்வாப்⁴யுபக³மேந । தஸ்மாத் அவித்³யாத்⁴யாரோபிதநிராகரணமாத்ரம் ப்³ரஹ்மணி கர்தவ்யம் , ந து ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநே யத்ந:, அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । அவித்³யாகல்பிதநாமரூபவிஶேஷாகாராபஹ்ருதபு³த்³தீ⁴நாம் அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ஸுவிஜ்ஞேயம் ஆஸந்நதரம் ஆத்மபூ⁴தமபி, அப்ரஸித்³த⁴ம் து³ர்விஜ்ஞேயம் அதிதூ³ரம் அந்யதி³வ ச ப்ரதிபா⁴தி அவிவேகிநாம் । பா³ஹ்யாகாரநிவ்ருத்தபு³த்³தீ⁴நாம் து லப்³த⁴கு³ர்வாத்மப்ரஸாதா³நாம் ந அத: பரம் ஸுக²ம் ஸுப்ரஸித்³த⁴ம் ஸுவிஜ்ஞேயம் ஸ்வாஸந்நதரம் அஸ்தி । ததா² சோக்தம் — ‘ப்ரத்யக்ஷாவக³மம் த⁴ர்ம்யம்’ (ப⁴. கீ³. 9 । 2) இத்யாதி³ ॥

கேசித்து பண்டி³தம்மந்யா: ‘நிராகாரத்வாத் ஆத்மவஸ்து ந உபைதி பு³த்³தி⁴: । அத: து³:ஸாத்⁴யா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநநிஷ்டா²’ இத்யாஹு:। ஸத்யம் ; ஏவம் கு³ருஸம்ப்ரதா³யரஹிதாநாம் அஶ்ருதவேதா³ந்தாநாம் அத்யந்தப³ஹிர்விஷயாஸக்தபு³த்³தீ⁴நாம் ஸம்யக்ப்ரமாணேஷு அக்ருதஶ்ரமாணாம் । தத்³விபரீதாநாம் து லௌகிகக்³ராஹ்யக்³ராஹகத்³வைதவஸ்துநி ஸத்³பு³த்³தி⁴: நிதராம் து³:ஸம்பாதா³, ஆத்மசைதந்யவ்யதிரேகேண வஸ்த்வந்தரஸ்ய அநுபலப்³தே⁴:, யதா² ச ‘ஏதத் ஏவமேவ, ந அந்யதா²’ இதி அவோசாம ; உக்தம் ச ப⁴க³வதா ‘யஸ்யாம் ஜாக்³ரதி பூ⁴தாநி ஸா நிஶா பஶ்யதோ முநே:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 69) இதி । தஸ்மாத் பா³ஹ்யாகாரபே⁴த³பு³த்³தி⁴நிவ்ருத்திரேவ ஆத்மஸ்வரூபாவலம்ப³நகாரணம் । ந ஹி ஆத்மா நாம கஸ்யசித் கதா³சித் அப்ரஸித்³த⁴: ப்ராப்ய: ஹேய: உபாதே³யோ வா ; அப்ரஸித்³தே⁴ ஹி தஸ்மிந் ஆத்மநி ஸ்வார்தா²: ஸர்வா: ப்ரவ்ருத்தய: வ்யர்தா²: ப்ரஸஜ்யேரந் । ந ச தே³ஹாத்³யசேதநார்த²த்வம் ஶக்யம் கல்பயிதும் । ந ச ஸுகா²ர்த²ம் ஸுக²ம் , து³:கா²ர்த²ம் து³:க²ம் । ஆத்மாவக³த்யவஸாநார்த²த்வாச்ச ஸர்வவ்யவஹாரஸ்ய । தஸ்மாத் யதா² ஸ்வதே³ஹஸ்ய பரிச்சே²தா³ய ந ப்ரமாணாந்தராபேக்ஷா, ததோ(அ)பி ஆத்மந: அந்தரதமத்வாத் தத³வக³திம் ப்ரதி ந ப்ரமாணாந்தராபேக்ஷா ; இதி ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா² விவேகிநாம் ஸுப்ரஸித்³தா⁴ இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

யேஷாமபி நிராகாரம் ஜ்ஞாநம் அப்ரத்யக்ஷம் , தேஷாமபி ஜ்ஞாநவஶேநைவ ஜ்ஞேயாவக³திரிதி ஜ்ஞாநம் அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ஸுகா²தி³வதே³வ இதி அப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்தேஶ்ச — அப்ரஸித்³த⁴ம் சேத் ஜ்ஞாநம் , ஜ்ஞேயவத் ஜிஜ்ஞாஸ்யேத । யதா² ஜ்ஞேயம் க⁴டாதி³லக்ஷணம் ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாதா வ்யாப்தும் இச்ச²தி, ததா² ஜ்ஞாநமபி ஜ்ஞாநாந்தரேண ஜ்ஞாதவ்யம் ஆப்தும் இச்சே²த் । ந ஏதத் அஸ்தி । அத: அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ஜ்ஞாநம் , ஜ்ஞாதாபி அத ஏவ ப்ரஸித்³த⁴: இதி । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநே யத்நோ ந கர்தவ்ய:, கிம் து அநாத்மநி ஆத்மபு³த்³தி⁴நிவ்ருத்தாவேவ । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஸுஸம்பாத்³யா ॥ 50 ॥

ஸா இயம் ஜ்ஞாநஸ்ய பரா நிஷ்டா² உச்யதே, கத²ம் கார்யா இதி —

பு³த்³த்⁴யா விஶுத்³த⁴யா யுக்தோ
த்⁴ருத்யாத்மாநம் நியம்ய ச ।
ஶப்³தா³தீ³ந்விஷயாம்ஸ்த்யக்த்வா
ராக³த்³வேஷௌ வ்யுத³ஸ்ய ச ॥ 51 ॥

பு³த்³த்⁴யா அத்⁴யவஸாயலக்ஷணயா விஶுத்³த⁴யா மாயாரஹிதயா யுக்த: ஸம்பந்ந:, த்⁴ருத்யா தை⁴ர்யேண ஆத்மாநம் கார்யகரணஸங்கா⁴தம் நியம்ய ச நியமநம் க்ருத்வா வஶீக்ருத்ய, ஶப்³தா³தீ³ந் ஶப்³த³: ஆதி³: யேஷாம் தாந் விஷயாந் த்யக்த்வா, ஸாமர்த்²யாத் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரஹேதுபூ⁴தாந் கேவலாந் முக்த்வா தத: அதி⁴காந் ஸுகா²ர்தா²ந் த்யக்த்வா இத்யர்த²:, ஶரீரஸ்தி²த்யர்த²த்வேந ப்ராப்தேஷு ராக³த்³வேஷௌ வ்யுத³ஸ்ய ச பரித்யஜ்ய ச ॥ 51 ॥

தத: —

விவிக்தஸேவீ லக்⁴வாஶீ
யதவாக்காயமாநஸ: ।
த்⁴யாநயோக³பரோ நித்யம்
வைராக்³யம் ஸமுபாஶ்ரித: ॥ 52 ॥

விவிக்தஸேவீ அரண்யநதீ³புலிநகி³ரிகு³ஹாதீ³ந் விவிக்தாந் தே³ஶாந் ஸேவிதும் ஶீலம் அஸ்ய இதி விவிக்தஸேவீ, லக்⁴வாஶீ லக்⁴வஶநஶீல: — விவிக்தஸேவாலக்⁴வஶநயோ: நித்³ராதி³தோ³ஷநிவர்தகத்வேந சித்தப்ரஸாத³ஹேதுத்வாத் க்³ரஹணம் ; யதவாக்காயமாநஸ: வாக் ச காயஶ்ச மாநஸம் ச யதாநி ஸம்யதாநி யஸ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய ஸ: ஜ்ஞாநநிஷ்ட²: யதி: யதவாக்காயமாநஸ: ஸ்யாத் । ஏவம் உபரதஸர்வகரண: ஸந் த்⁴யாநயோக³பர: த்⁴யாநம் ஆத்மஸ்வரூபசிந்தநம் , யோக³: ஆத்மவிஷயே ஏகாக்³ரீகரணம் தௌ பரத்வேந கர்தவ்யௌ யஸ்ய ஸ: த்⁴யாநயோக³பர: நித்யம் நித்யக்³ரஹணம் மந்த்ரஜபாத்³யந்யகர்தவ்யாபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் , வைராக்³யம் விராக³ஸ்ய பா⁴வ: த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷு விஷயேஷு வைத்ருஷ்ண்யம் ஸமுபாஶ்ரித: ஸம்யக் உபாஶ்ரித: நித்யமேவ இத்யர்த²: ॥ 52 ॥

கிஞ்ச —

அஹங்காரம் ப³லம் த³ர்பம்
காமம் க்ரோத⁴ம் பரிக்³ரஹம் ।
விமுச்ய நிர்மம: ஶாந்தோ
ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய கல்பதே ॥ 53 ॥

அஹங்காரம் அஹங்கரணம் அஹங்கார: தே³ஹாதி³ஷு தம் , ப³லம் ஸாமர்த்²யம் காமராக³ஸம்யுக்தம் — ந இதரத் ஶரீராதி³ஸாமர்த்²யம் ஸ்வாபா⁴விகத்வேந தத்த்யாக³ஸ்ய அஶக்யத்வாத் — த³ர்பம் த³ர்போ நாம ஹர்ஷாநந்தரபா⁴வீ த⁴ர்மாதிக்ரமஹேது: ‘ஹ்ருஷ்டோ த்³ருப்யதி த்³ருப்தோ த⁴ர்மமதிக்ராமதி’ (ஆ. த⁴. ஸூ. 1 । 13 । 4) இதி ஸ்மரணாத் ; தம் ச, காமம் இச்சா²ம் க்ரோத⁴ம் த்³வேஷம் பரிக்³ரஹம் இந்த்³ரியமநோக³ததோ³ஷபரித்யாகே³(அ)பி ஶரீரதா⁴ரணப்ரஸங்கே³ந த⁴ர்மாநுஷ்டா²நநிமித்தேந வா பா³ஹ்ய: பரிக்³ரஹ: ப்ராப்த:, தம் ச விமுச்ய பரித்யஜ்ய, பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகோ பூ⁴த்வா, தே³ஹஜீவநமாத்ரே(அ)பி நிர்க³தமமபா⁴வ: நிர்மம:, அத ஏவ ஶாந்த: உபரத:, ய: ஸம்ஹ்ருதஹர்ஷாயாஸ: யதி: ஜ்ஞாநநிஷ்ட²: ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய ப்³ரஹ்மப⁴வநாய கல்பதே ஸமர்தோ² ப⁴வதி ॥ 53 ॥

அநேந க்ரமேண —

ப்³ரஹ்மபூ⁴த: ப்ரஸந்நாத்மா
ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி ।
ஸம: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு
மத்³ப⁴க்திம் லப⁴தே பராம் ॥ 54 ॥

ப்³ரஹ்மபூ⁴த: ப்³ரஹ்மப்ராப்த: ப்ரஸந்நாத்மா லப்³தா⁴த்⁴யாத்மப்ரஸாத³ஸ்வபா⁴வ: ந ஶோசதி, கிஞ்சித் அர்த²வைகல்யம் ஆத்மந: வைகு³ண்யம் வா உத்³தி³ஶ்ய ந ஶோசதி ந ஸந்தப்யதே ; ந காங்க்ஷதி, ந ஹி அப்ராப்தவிஷயாகாங்க்ஷா ப்³ரஹ்மவித³: உபபத்³யதே ; அத: ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய அயம் ஸ்வபா⁴வ: அநூத்³யதே — ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி இதி । ‘ந ஹ்ருஷ்யதி’ இதி வா பாடா²ந்தரம் । ஸம: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு, ஆத்மௌபம்யேந ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸுக²ம் து³:க²ம் வா ஸமமேவ பஶ்யதி இத்யர்த²: । ந ஆத்மஸமத³ர்ஶநம் இஹ, தஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத் ‘ப⁴க்த்யா மாமபி⁴ஜாநாதி’ (ப⁴. கீ³. 18 । 55) இதி । ஏவம்பூ⁴த: ஜ்ஞாநநிஷ்ட²:, மத்³ப⁴க்திம் மயி பரமேஶ்வரே ப⁴க்திம் ப⁴ஜநம் பராம் உத்தமாம் ஜ்ஞாநலக்ஷணாம் சதுர்தீ²ம் லப⁴தே, ‘சதுர்விதா⁴ ப⁴ஜந்தே மாம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 16) இதி ஹி உக்தம் ॥ 54 ॥

தத: ஜ்ஞாநலக்ஷணயா —

ப⁴க்த்யா மாமபி⁴ஜாநாதி
யாவாந்யஶ்சாஸ்மி தத்த்வத: ।
ததோ மாம் தத்த்வதோ ஜ்ஞாத்வா
விஶதே தத³நந்தரம் ॥ 55 ॥

ப⁴க்த்யா மாம் அபி⁴ஜாநாதி யாவாந் அஹம் உபாதி⁴க்ருதவிஸ்தரபே⁴த³:, யஶ்ச அஹம் அஸ்மி வித்⁴வஸ்தஸர்வோபாதி⁴பே⁴த³: உத்தம: புருஷ: ஆகாஶகல்ப:, தம் மாம் அத்³வைதம் சைதந்யமாத்ரைகரஸம் அஜரம் அப⁴யம் அநித⁴நம் தத்த்வத: அபி⁴ஜாநாதி । தத: மாம் ஏவம் தத்த்வத: ஜ்ஞாத்வா விஶதே தத³நந்தரம் மாமேவ ஜ்ஞாநாநந்தரம் । நாத்ர ஜ்ஞாநப்ரவேஶக்ரியே பி⁴ந்நே விவக்ஷிதே ‘ஜ்ஞாத்வா விஶதே தத³நந்தரம்’ இதி । கிம் தர்ஹி ? ப²லாந்தராபா⁴வாத் ஜ்ஞாநமாத்ரமேவ, ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இதி உக்தத்வாத் ॥

நநு விருத்³த⁴ம் இத³ம் உக்தம் ‘ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா நிஷ்டா² தயா மாம் அபி⁴ஜாநாதி’ இதி । கத²ம் விருத்³த⁴ம் இதி சேத் , உச்யதே — யதை³வ யஸ்மிந் விஷயே ஜ்ஞாநம் உத்பத்³யதே ஜ்ஞாது:, ததை³வ தம் விஷயம் அபி⁴ஜாநாதி ஜ்ஞாதா இதி ந ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் ஜ்ஞாநாவ்ருத்திலக்ஷணாம் அபேக்ஷதே இதி ; அதஶ்ச ஜ்ஞாநேந ந அபி⁴ஜாநாதி, ஜ்ஞாநாவ்ருத்த்யா து ஜ்ஞாநநிஷ்ட²யா அபி⁴ஜாநாதீதி । நைஷ தோ³ஷ: ; ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வாத்மோத்பத்திபரிபாகஹேதுயுக்தஸ்ய ப்ரதிபக்ஷவிஹீநஸ்ய யத் ஆத்மாநுப⁴வநிஶ்சயாவஸாநத்வம் தஸ்ய நிஷ்டா²ஶப்³தா³பி⁴லாபாத் । ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶேந ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதும் ஸஹகாரிகாரணம் பு³த்³தி⁴விஶுத்³த⁴த்வாதி³ அமாநித்வாதி³கு³ணம் ச அபேக்ஷ்ய ஜநிதஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞபரமாத்மைகத்வஜ்ஞாநஸ்ய கர்த்ருத்வாதி³காரகபே⁴த³பு³த்³தி⁴நிப³ந்த⁴நஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஸஹிதஸ்ய ஸ்வாத்மாநுப⁴வநிஶ்சயரூபேண யத் அவஸ்தா²நம் , ஸா பரா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² இதி உச்யதே । ஸா இயம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஆர்தாதி³ப⁴க்தித்ரயாபேக்ஷயா பரா சதுர்தீ² ப⁴க்திரிதி உக்தா । தயா பரயா ப⁴க்த்யா ப⁴க³வந்தம் தத்த்வத: அபி⁴ஜாநாதி, யத³நந்தரமேவ ஈஶ்வரக்ஷேத்ரஜ்ஞபே⁴த³பு³த்³தி⁴: அஶேஷத: நிவர்ததே । அத: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணயா ப⁴க்த்யா மாம் அபி⁴ஜாநாதீதி வசநம் ந விருத்⁴யதே ।

அத்ர ச ஸர்வம் நிவ்ருத்திவிதா⁴யி ஶாஸ்த்ரம் வேதா³ந்தேதிஹாஸபுராணஸ்ம்ருதிலக்ஷணம் ந்யாயப்ரஸித்³த⁴ம் அர்த²வத் ப⁴வதி — ‘விதி³த்வா . . . வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) ‘தஸ்மாந்ந்யாஸமேஷாம் தபஸாமதிரிக்தமாஹு:’ (தை. நா. 79) ‘ந்யாஸ ஏவாத்யரேசயத்’ (தை. நா. 78) இதி । ‘ஸம்ந்யாஸ: கர்மணாம் ந்யாஸ:’ ( ? ) ‘வேதா³நிமம் ச லோகமமும் ச பரித்யஜ்ய’ (ஆ. த⁴. 2 । 9 । 13) ‘த்யஜ த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச’ (மோ. த⁴. 329 । 40) இத்யாதி³ । இஹ ச ப்ரத³ர்ஶிதாநி வாக்யாநி । ந ச தேஷாம் வாக்யாநாம் ஆநர்த²க்யம் யுக்தம் ; ந ச அர்த²வாத³த்வம் , ஸ்வப்ரகரணஸ்த²த்வாத் , ப்ரத்யகா³த்மாவிக்ரியஸ்வரூபநிஷ்ட²த்வாச்ச மோக்ஷஸ்ய । ந ஹி பூர்வஸமுத்³ரம் ஜிக³மிஷோ: ப்ராதிலோம்யேந ப்ரத்யக்ஸமுத்³ரஜிக³மிஷுணா ஸமாநமார்க³த்வம் ஸம்ப⁴வதி । ப்ரத்யகா³த்மவிஷயப்ரத்யயஸந்தாநகரணாபி⁴நிவேஶஶ்ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ; ஸா ச ப்ரத்யக்ஸமுத்³ரக³மநவத் கர்மணா ஸஹபா⁴வித்வேந விருத்⁴யதே । பர்வதஸர்ஷபயோரிவ அந்தரவாந் விரோத⁴: ப்ரமாணவிதா³ம் நிஶ்சித: । தஸ்மாத் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸேநைவ ஜ்ஞாநநிஷ்டா² கார்யா இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 55 ॥

ஸ்வகர்மணா ப⁴க³வத: அப்⁴யர்சநப⁴க்தியோக³ஸ்ய ஸித்³தி⁴ப்ராப்தி: ப²லம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதா, யந்நிமித்தா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² மோக்ஷப²லாவஸாநா । ஸ: ப⁴க³வத்³ப⁴க்தியோக³: அது⁴நா ஸ்தூயதே ஶாஸ்த்ரார்தோ²பாஸம்ஹாரப்ரகரணே ஶாஸ்த்ரார்த²நிஶ்சயதா³ர்ட்⁴யாய —

ஸர்வகர்மாண்யபி ஸதா³ குர்வாணோ மத்³வ்யபாஶ்ரய: ।
மத்ப்ரஸாதா³த³வாப்நோதி ஶாஶ்வதம் பத³மவ்யயம் ॥ 56 ॥

ஸர்வகர்மாண்யபி ப்ரதிஷித்³தா⁴ந்யபி ஸதா³ குர்வாண: அநுதிஷ்ட²ந் மத்³வ்யபாஶ்ரய: அஹம் வாஸுதே³வ: ஈஶ்வர: வ்யபாஶ்ரயோ வ்யபாஶ்ரயணம் யஸ்ய ஸ: மத்³வ்யபாஶ்ரய: மய்யர்பிதஸர்வபா⁴வ: இத்யர்த²: । ஸோ(அ)பி மத்ப்ரஸாதா³த் மம ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரஸாதா³த் அவாப்நோதி ஶாஶ்வதம் நித்யம் வைஷ்ணவம் பத³ம் அவ்யயம் ॥ 56 ॥

யஸ்மாத் ஏவம் —

சேதஸா ஸர்வகர்மாணி மயி ஸம்ந்யஸ்ய மத்பர: ।
பு³த்³தி⁴யோக³மபாஶ்ரித்ய மச்சித்த: ஸததம் ப⁴வ ॥ 57 ॥

சேதஸா விவேகபு³த்³த்⁴யா ஸர்வகர்மாணி த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா²நி மயி ஈஶ்வரே ஸம்ந்யஸ்ய ‘யத் கரோஷி யத³ஶ்நாஸி’ (ப⁴. கீ³. 9 । 27) இதி உக்தந்யாயேந, மத்பர: அஹம் வாஸுதே³வ: பரோ யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் மத்பர: ஸந் மய்யர்பிதஸர்வாத்மபா⁴வ: பு³த்³தி⁴யோக³ம் ஸமாஹிதபு³த்³தி⁴த்வம் பு³த்³தி⁴யோக³: தம் பு³த்³தி⁴யோக³ம் அபாஶ்ரித்ய அபாஶ்ரய: அநந்யஶரணத்வம் மச்சித்த: மய்யேவ சித்தம் யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் மச்சித்த: ஸததம் ஸர்வதா³ ப⁴வ ॥ 57 ॥

மச்சித்த: ஸர்வது³ர்கா³ணி மத்ப்ரஸாதா³த்தரிஷ்யஸி ।
அத² சேத்த்வமஹங்காராந்ந ஶ்ரோஷ்யஸி விநங்க்ஷ்யஸி ॥ 58 ॥

மச்சித்த: ஸர்வது³ர்கா³ணி ஸர்வாணி து³ஸ்தராணி ஸம்ஸாரஹேதுஜாதாநி மத்ப்ரஸாதா³த் தரிஷ்யஸி அதிக்ரமிஷ்யஸி । அத² சேத் யதி³ த்வம் மது³க்தம் அஹங்காராத் ‘பண்டி³த: அஹம்’ இதி ந ஶ்ரோஷ்யஸி ந க்³ரஹீஷ்யஸி, தத: த்வம் விநங்க்ஷ்யஸி விநாஶம் க³மிஷ்யஸி ॥ 58 ॥

இத³ம் ச த்வயா ந மந்தவ்யம் ‘ஸ்வதந்த்ர: அஹம் , கிமர்த²ம் பரோக்தம் கரிஷ்யாமி ? ’ இதி —

யத்³யஹங்காரமாஶ்ரித்ய
ந யோத்ஸ்ய இதி மந்யஸே ।
மித்²யைஷ வ்யவஸாயஸ்தே
ப்ரக்ருதிஸ்த்வாம் நியோக்ஷ்யதி ॥ 59 ॥

யதி³ சேத் த்வம் அஹங்காரம் ஆஶ்ரித்ய ந யோத்ஸ்யே இதி ந யுத்³த⁴ம் கரிஷ்யாமி இதி மந்யஸே சிந்தயஸி நிஶ்சயம் கரோஷி, மித்²யா ஏஷ: வ்யவஸாய: நிஶ்சய: தே தவ ; யஸ்மாத் ப்ரக்ருதி: க்ஷத்ரியஸ்வபா⁴வ: த்வாம் நியோக்ஷ்யதி ॥ 59 ॥

யஸ்மாச்ச —

ஸ்வபா⁴வஜேந கௌந்தேய நிப³த்³த⁴: ஸ்வேந கர்மணா ।
கர்தும் நேச்ச²ஸி யந்மோஹாத்கரிஷ்யஸ்யவஶோ(அ)பி தத் ॥ 60 ॥

ஸ்வபா⁴வஜேந ஶௌர்யாதி³நா யதோ²க்தேந கௌந்தேய நிப³த்³த⁴: நிஶ்சயேந ப³த்³த⁴: ஸ்வேந ஆத்மீயேந கர்மணா கர்தும் ந இச்ச²ஸி யத் கர்ம, மோஹாத் அவிவேகத: கரிஷ்யஸி அவஶோ(அ)பி பரவஶ ஏவ தத் கர்ம ॥ 60 ॥

யஸ்மாத் —

ஈஶ்வர: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹ்ருத்³தே³ஶே(அ)ர்ஜுந திஷ்ட²தி ।
ப்⁴ராமயந்ஸர்வபூ⁴தாநி யந்த்ராரூடா⁴நி மாயயா ॥ 61 ॥

ஈஶ்வர: ஈஶநஶீல: நாராயண: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஸர்வப்ராணிநாம் ஹ்ருத்³தே³ஶே ஹ்ருத³யதே³ஶே அர்ஜுந ஶுக்லாந்தராத்மஸ்வபா⁴வ: விஶுத்³தா⁴ந்த:கரண: — ‘அஹஶ்ச க்ருஷ்ணமஹரர்ஜுநம் ச’ (ரு. மம். 6 । 1 । 9 । 1) இதி த³ர்ஶநாத் — திஷ்ட²தி ஸ்தி²திம் லப⁴தே । தேஷு ஸ: கத²ம் திஷ்ட²தீதி, ஆஹ — ப்⁴ராமயந் ப்⁴ரமணம் காரயந் ஸர்வபூ⁴தாநி யந்த்ராரூடா⁴நி யந்த்ராணி ஆரூடா⁴நி அதி⁴ஷ்டி²தாநி இவ — இதி இவஶப்³த³: அத்ர த்³ரஷ்டவ்ய: — யதா² தா³ருக்ருதபுருஷாதீ³நி யந்த்ராரூடா⁴நி । மாயயா ச்ச²த்³மநா ப்⁴ராமயந் திஷ்ட²தி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 61 ॥

தமேவ ஶரணம் க³ச்ச²
ஸர்வபா⁴வேந பா⁴ரத ।
தத்ப்ரஸாதா³த்பராம் ஶாந்திம்
ஸ்தா²நம் ப்ராப்ஸ்யஸி ஶாஶ்வதம் ॥ 62 ॥

தமேவ ஈஶ்வரம் ஶரணம் ஆஶ்ரயம் ஸம்ஸாரார்திஹரணார்த²ம் க³ச்ச² ஆஶ்ரய ஸர்வபா⁴வேந ஸர்வாத்மநா ஹே பா⁴ரத । தத: தத்ப்ரஸாதா³த் ஈஶ்வராநுக்³ரஹாத் பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் ஶாந்திம் உபரதிம் ஸ்தா²நம் ச மம விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம் ப்ராப்ஸ்யஸி ஶாஶ்வதம் நித்யம் ॥ 62 ॥

இதி தே ஜ்ஞாநமாக்²யாதம் கு³ஹ்யாத்³கு³ஹ்யதரம் மயா ।
விம்ருஶ்யைதத³ஶேஷேண யதே²ச்ச²ஸி ததா² குரு ॥ 63 ॥

இதி ஏதத் தே துப்⁴யம் ஜ்ஞாநம் ஆக்²யாதம் கதி²தம் கு³ஹ்யாத் கோ³ப்யாத் கு³ஹ்யதரம் அதிஶயேந கு³ஹ்யம் ரஹஸ்யம் இத்யர்த²:, மயா ஸர்வஜ்ஞேந ஈஶ்வரேண । விம்ருஶ்ய விமர்ஶநம் ஆலோசநம் க்ருத்வா ஏதத் யதோ²க்தம் ஶாஸ்த்ரம் அஶேஷேண ஸமஸ்தம் யதோ²க்தம் ச அர்த²ஜாதம் யதா² இச்ச²ஸி ததா² குரு ॥ 63 ॥

பூ⁴யோ(அ)பி மயா உச்யமாநம் ஶ்ருணு —

ஸர்வகு³ஹ்யதமம் பூ⁴ய:
ஶ்ருணு மே பரமம் வச: ।
இஷ்டோ(அ)ஸி மே த்³ருட⁴மிதி
ததோ வக்ஷ்யாமி தே ஹிதம் ॥ 64 ॥

ஸர்வகு³ஹ்யதமம் ஸர்வேப்⁴ய: கு³ஹ்யேப்⁴ய: அத்யந்தகு³ஹ்யதமம் அத்யந்தரஹஸ்யம் , உக்தமபி அஸக்ருத் பூ⁴ய: புந: ஶ்ருணு மே மம பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் வச: வாக்யம் । ந ப⁴யாத் நாபி அர்த²காரணாத்³வா வக்ஷ்யாமி ; கிம் தர்ஹி ? இஷ்ட: ப்ரிய: அஸி மே மம த்³ருட⁴ம் அவ்யபி⁴சாரேண இதி க்ருத்வா தத: தேந காரணேந வக்ஷ்யாமி கத²யிஷ்யாமி தே தவ ஹிதம் பரமம் ஜ்ஞாநப்ராப்திஸாத⁴நம் , தத்³தி⁴ ஸர்வஹிதாநாம் ஹிததமம் ॥ 64 ॥

கிம் தத் இதி, ஆஹ —

மந்மநா ப⁴வ மத்³ப⁴க்தோ
மத்³யாஜீ மாம் நமஸ்குரு ।
மாமேவைஷ்யஸி ஸத்யம் தே
ப்ரதிஜாநே ப்ரியோ(அ)ஸி மே ॥ 65 ॥

மந்மநா: ப⁴வ மச்சித்த: ப⁴வ । மத்³ப⁴க்த: ப⁴வ மத்³ப⁴ஜநோ ப⁴வ । மத்³யாஜீ மத்³யஜநஶீலோ ப⁴வ । மாம் நமஸ்குரு நமஸ்காரம் அபி மமைவ குரு । தத்ர ஏவம் வர்தமாந: வாஸுதே³வே ஏவ ஸமர்பிதஸாத்⁴யஸாத⁴நப்ரயோஜந: மாமேவ ஏஷ்யஸி ஆக³மிஷ்யஸி । ஸத்யம் தே தவ ப்ரதிஜாநே, ஸத்யாம் ப்ரதிஜ்ஞாம் கரோமி ஏதஸ்மிந் வஸ்துநி இத்யர்த²: ; யத: ப்ரிய: அஸி மே । ஏவம் ப⁴க³வத: ஸத்யப்ரதிஜ்ஞத்வம் பு³த்³த்⁴வா ப⁴க³வத்³ப⁴க்தே: அவஶ்யம்பா⁴வி மோக்ஷப²லம் அவதா⁴ர்ய ப⁴க³வச்ச²ரணைகபராயண: ப⁴வேத் இதி வாக்யார்த²: ॥ 65 ॥

கர்மயோக³நிஷ்டா²யா: பரமரஹஸ்யம் ஈஶ்வரஶரணதாம் உபஸம்ஹ்ருத்ய, அத² இதா³நீம் கர்மயோக³நிஷ்டா²ப²லம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஸர்வவேதா³ந்தஸாரவிஹிதம் வக்தவ்யமிதி ஆஹ —

ஸர்வத⁴ர்மாந்பரித்யஜ்ய
மாமேகம் ஶரணம் வ்ரஜ ।
அஹம் த்வா ஸர்வபாபேப்⁴யோ
மோக்ஷயிஷ்யாமி மா ஶுச: ॥ 66 ॥

ஸர்வத⁴ர்மாந் ஸர்வே ச தே த⁴ர்மாஶ்ச ஸர்வத⁴ர்மா: தாந் — த⁴ர்மஶப்³தே³ந அத்ர அத⁴ர்மோ(அ)பி க்³ருஹ்யதே, நைஷ்கர்ம்யஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் , ‘நாவிரதோ து³ஶ்சரிதாத்’ (க. உ. 1 । 2 । 24) ‘த்யஜ த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச’ (மோ. த⁴. 329 । 40) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴ய: — ஸர்வத⁴ர்மாந் பரித்யஜ்ய ஸம்ந்யஸ்ய ஸர்வகர்மாணி இத்யேதத் । மாம் ஏகம் ஸர்வாத்மாநம் ஸமம் ஸர்வபூ⁴தஸ்தி²தம் ஈஶ்வரம் அச்யுதம் க³ர்ப⁴ஜந்மஜராமரணவர்ஜிதம் ‘அஹமேவ’ இத்யேவம் ஶரணம் வ்ரஜ, ந மத்த: அந்யத் அஸ்தி இதி அவதா⁴ரய இத்யர்த²: । அஹம் த்வா த்வாம் ஏவம் நிஶ்சிதபு³த்³தி⁴ம் ஸர்வபாபேப்⁴ய: ஸர்வத⁴ர்மாத⁴ர்மப³ந்த⁴நரூபேப்⁴ய: மோக்ஷயிஷ்யாமி ஸ்வாத்மபா⁴வப்ரகாஶீகரணேந । உக்தம் ச ‘நாஶயாம்யாத்மபா⁴வஸ்தோ² ஜ்ஞாநதீ³பேந பா⁴ஸ்வதா’ (ப⁴. கீ³. 10 । 11) இதி । அத: மா ஶுச: ஶோகம் மா கார்ஷீ: இத்யர்த²: ॥

அஸ்மிந்கீ³தாஶாஸ்த்ரே பரமநி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் நிஶ்சிதம் கிம் ஜ்ஞாநம் , கர்ம வா, ஆஹோஸ்வித் உப⁴யம் ? இதி । குத: ஸம்ஶய: ? ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வாம்ருதமஶ்நுதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) ‘ததோ மாம் தத்த்வதோ ஜ்ஞாத்வா விஶதே தத³நந்தரம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 55) இத்யாதீ³நி வாக்யாநி கேவலாஜ்ஜ்ஞாநாத் நி:ஶ்ரேயஸப்ராப்திம் த³ர்ஶயந்தி । ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) ‘குரு கர்மைவ’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) இத்யேவமாதீ³நி கர்மணாமவஶ்யகர்தவ்யதாம் த³ர்ஶயந்தி । ஏவம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: கர்தவ்யத்வோபதே³ஶாத் ஸமுச்சிதயோரபி நி:ஶ்ரேயஸஹேதுத்வம் ஸ்யாத் இதி ப⁴வேத் ஸம்ஶய: கஸ்யசித் । கிம் புநரத்ர மீமாம்ஸாப²லம் ? நநு ஏததே³வ — ஏஷாமந்யதமஸ்ய பரமநி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நத்வாவதா⁴ரணம் ; அத: விஸ்தீர்ணதரம் மீமாம்ஸ்யம் ஏதத் ॥

ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய து கேவலஸ்ய நி:ஶ்ரேயஸஹேதுத்வம் , பே⁴த³ப்ரத்யயநிவர்தகத்வேந கைவல்யப²லாவஸாயித்வாத் । க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³தி⁴: அவித்³யயா ஆத்மநி நித்யப்ரவ்ருத்தா — ‘மம கர்ம, அஹம் கர்தாமுஷ்மை ப²லாயேத³ம் கர்ம கரிஷ்யாமி’ இதி இயம் அவித்³யா அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தா । அஸ்யா அவித்³யாயா: நிவர்தகம் ‘அயமஹமஸ்மி கேவலோ(அ)கர்தா அக்ரியோ(அ)ப²ல: ; ந மத்தோ(அ)ந்யோ(அ)ஸ்தி கஶ்சித்’ இத்யேவம்ரூபம் ஆத்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம் உத்பத்³யமாநம் , கர்மப்ரவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தாயா: பே⁴த³பு³த்³தே⁴: நிவர்தகத்வாத் । து - ஶப்³த³: பக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: — ந கேவலேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய:, ந ச ஜ்ஞாநகர்மப்⁴யாம் ஸமுச்சிதாப்⁴யாம் நி:ஶ்ரேயஸப்ராப்தி: இதி பக்ஷத்³வயம் நிவர்தயதி । அகார்யத்வாச்ச நி:ஶ்ரேயஸஸ்ய கர்மஸாத⁴நத்வாநுபபத்தி: । ந ஹி நித்யம் வஸ்து கர்மணா ஜ்ஞாநேந வா க்ரியதே । கேவலம் ஜ்ஞாநமபி அநர்த²கம் தர்ஹி ? ந, அவித்³யாநிவர்தகத்வே ஸதி த்³ருஷ்டகைவல்யப²லாவஸாநத்வாத் । அவித்³யாதமோநிவர்தகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய த்³ருஷ்டம் கைவல்யப²லாவஸாநத்வம் , ரஜ்ஜ்வாதி³விஷயே ஸர்பாத்³யஜ்ஞாநதமோநிவர்தகப்ரதீ³பப்ரகாஶப²லவத் । விநிவ்ருத்தஸர்பாதி³விகல்பரஜ்ஜுகைவல்யாவஸாநம் ஹி ப்ரகாஶப²லம் ; ததா² ஜ்ஞாநம் । த்³ருஷ்டார்தா²நாம் ச ச்சி²தி³க்ரியாக்³நிமந்த²நாதீ³நாம் வ்யாப்ருதகர்த்ராதி³காரகாணாம் த்³வைதீ⁴பா⁴வாக்³நித³ர்ஶநாதி³ப²லாத் அந்யப²லே கர்மாந்தரே வா வ்யாபாராநுபபத்தி: யதா², ததா² த்³ருஷ்டார்தா²யாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²க்ரியாயாம் வ்யாப்ருதஸ்ய ஜ்ஞாத்ராதி³காரகஸ்ய ஆத்மகைவல்யப²லாத் கர்மாந்தரே ப்ரவ்ருத்தி: அநுபபந்நா இதி ந ஜ்ஞாநநிஷ்டா² கர்மஸஹிதா உபபத்³யதே । பு⁴ஜ்யக்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாவத்ஸ்யாத் இதி சேத் , ந ; கைவல்யப²லே ஜ்ஞாநே க்ரியாப²லார்தி²த்வாநுபபத்தே: । கைவல்யப²லே ஹி ஜ்ஞாநே ப்ராப்தே, ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கப²லே கூபதடாகாதி³க்ரியாப²லார்தி²த்வாபா⁴வவத் , ப²லாந்தரே தத்ஸாத⁴நபூ⁴தாயாம் வா க்ரியாயாம் அர்தி²த்வாநுபபத்தி: । ந ஹி ராஜ்யப்ராப்திப²லே கர்மணி வ்யாப்ருதஸ்ய க்ஷேத்ரமாத்ரப்ராப்திப²லே வ்யாபார: உபபத்³யதே, தத்³விஷயம் வா அர்தி²த்வம் । தஸ்மாத் ந கர்மணோ(அ)ஸ்தி நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நத்வம் । ந ச ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சிதயோ: । நாபி ஜ்ஞாநஸ்ய கைவல்யப²லஸ்ய கர்மஸாஹாய்யாபேக்ஷா, அவித்³யாநிவர்தகத்வேந விரோதா⁴த் । ந ஹி தம: தமஸ: நிவர்தகம் । அத: கேவலமேவ ஜ்ஞாநம் நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் இதி । ந ; நித்யாகரணே ப்ரத்யவாயப்ராப்தே:, கைவல்யஸ்ய ச நித்யத்வாத் । யத் தாவத் கேவலாஜ்ஜ்ஞாநாத் கைவல்யப்ராப்தி: இத்யேதத் , தத் அஸத் ; யத: நித்யாநாம் கர்மணாம் ஶ்ருத்யுக்தாநாம் அகரணே ப்ரத்யவாய: நரகாதி³ப்ராப்திலக்ஷண: ஸ்யாத் । நநு ஏவம் தர்ஹி கர்மப்⁴யோ மோக்ஷோ நாஸ்தி இதி அநிர்மோக்ஷ ஏவ । நைஷ தோ³ஷ: ; நித்யத்வாத் மோக்ஷஸ்ய । நித்யாநாம் கர்மணாம் அநுஷ்டா²நாத் ப்ரத்யவாயஸ்ய அப்ராப்தி:, ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய ச அகரணாத் அநிஷ்டஶரீராநுபபத்தி:, காம்யாநாம் ச வர்ஜநாத் இஷ்டஶரீராநுபபத்தி:, வர்தமாநஶரீராரம்ப⁴கஸ்ய ச கர்மண: ப²லோபபோ⁴க³க்ஷயே பதிதே அஸ்மிந் ஶரீரே தே³ஹாந்தரோத்பத்தௌ ச காரணாபா⁴வாத் ஆத்மந: ராகா³தீ³நாம் ச அகரணே ஸ்வரூபாவஸ்தா²நமேவ கைவல்யமிதி அயத்நஸித்³த⁴ம் கைவல்யம் இதி । அதிக்ராந்தாநேகஜந்மாந்தரக்ருதஸ்ய ஸ்வர்க³நரகாதி³ப்ராப்திப²லஸ்ய அநாரப்³த⁴கார்யஸ்ய உபபோ⁴கா³நுபபத்தே: க்ஷயாபா⁴வ: இதி சேத் , ந ; நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:கோ²பபோ⁴க³ஸ்ய தத்ப²லோபபோ⁴க³த்வோபபத்தே: । ப்ராயஶ்சித்தவத்³வா பூர்வோபாத்தது³ரிதக்ஷயார்த²ம் நித்யம் கர்ம । ஆரப்³தா⁴நாம் ச கர்மணாம் உபபோ⁴கே³நைவ க்ஷீணத்வாத் அபூர்வாணாம் ச கர்மணாம் அநாரம்பே⁴ அயத்நஸித்³த⁴ம் கைவல்யமிதி । ந ; ‘தமேவ விதி³த்வாதிம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி வித்³யாயா அந்ய: பந்தா²: மோக்ஷாய ந வித்³யதே இதி ஶ்ருதே:, சர்மவதா³காஶவேஷ்டநாஸம்ப⁴வவத் அவிது³ஷ: மோக்ஷாஸம்ப⁴வஶ்ருதே:, ‘ஜ்ஞாநாத்கைவல்யமாப்நோதி’ ( ? ) இதி ச புராணஸ்ம்ருதே: ; அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் புண்யாநாம் கர்மணாம் க்ஷயாநுபபத்தேஶ்ச । யதா² பூர்வோபாத்தாநாம் து³ரிதாநாம் அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் ஸம்ப⁴வ:, ததா² புண்யாநாம் அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் ஸ்யாத்ஸம்ப⁴வ: । தேஷாம் ச தே³ஹாந்தரம் அக்ருத்வா க்ஷயாநுபபத்தௌ மோக்ஷாநுபபத்தி: । த⁴ர்மாத⁴ர்மஹேதூநாம் ச ராக³த்³வேஷமோஹாநாம் அந்யத்ர ஆத்மஜ்ஞாநாத் உச்சே²தா³நுபபத்தே: த⁴ர்மாத⁴ர்மோச்சே²தா³நுபபத்தி: । நித்யாநாம் ச கர்மணாம் புண்யப²லத்வஶ்ருதே:, ‘வர்ணா ஆஶ்ரமாஶ்ச ஸ்வகர்மநிஷ்டா²:’ (கௌ³. த⁴. ஸூ. 2 । 2 । 29) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்ச கர்மக்ஷயாநுபபத்தி: ॥

யே து ஆஹு: — நித்யாநி கர்மாணி து³:க²ரூபத்வாத் பூர்வக்ருதது³ரிதகர்மணாம் ப²லமேவ, ந து தேஷாம் ஸ்வரூபவ்யதிரேகேண அந்யத் ப²லம் அஸ்தி, அஶ்ருதத்வாத் , ஜீவநாதி³நிமித்தே ச விதா⁴நாத் இதி । ந அப்ரவ்ருத்தாநாம் கர்மணாம் ப²லதா³நாஸம்ப⁴வாத் ; து³:க²ப²லவிஶேஷாநுபபத்திஶ்ச ஸ்யாத் । யது³க்தம் பூர்வஜந்மக்ருதது³ரிதாநாம் கர்மணாம் ப²லம் நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பு⁴ஜ்யத இதி, தத³ஸத் । ந ஹி மரணகாலே ப²லதா³நாய அநங்குரீபூ⁴தஸ்ய கர்மண: ப²லம் அந்யகர்மாரப்³தே⁴ ஜந்மநி உபபு⁴ஜ்யதே இதி உபபத்தி: । அந்யதா² ஸ்வர்க³ப²லோபபோ⁴கா³ய அக்³நிஹோத்ராதி³கர்மாரப்³தே⁴ ஜந்மநி நரகப²லோபபோ⁴கா³நுபபத்தி: ந ஸ்யாத் । தஸ்ய து³ரிதஸ்ய து³:க²விஶேஷப²லத்வாநுபபத்தேஶ்ச — அநேகேஷு ஹி து³ரிதேஷு ஸம்ப⁴வத்ஸு பி⁴ந்நது³:க²ஸாத⁴நப²லேஷு நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மாத்ரப²லேஷு கல்ப்யமாநேஷு த்³வந்த்³வரோகா³தி³பா³த⁴நம் நிர்நிமித்தம் ந ஹி ஶக்யதே கல்பயிதும் , நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ பூர்வோபாத்தது³ரிதப²லம் ந ஶிரஸா பாஷாணவஹநாதி³து³:க²மிதி । அப்ரக்ருதம் ச இத³ம் உச்யதே — நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பூர்வக்ருதது³ரிதகர்மப²லம் இதி । கத²ம் ? அப்ரஸூதப²லஸ்ய ஹி பூர்வக்ருதது³ரிதஸ்ய க்ஷய: ந உபபத்³யத இதி ப்ரக்ருதம் । தத்ர ப்ரஸூதப²லஸ்ய கர்மண: ப²லம் நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் ஆஹ ப⁴வாந் , ந அப்ரஸூதப²லஸ்யேதி । அத² ஸர்வமேவ பூர்வக்ருதம் து³ரிதம் ப்ரஸூதப²லமேவ இதி மந்யதே ப⁴வாந் , தத: நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ ப²லம் இதி விஶேஷணம் அயுக்தம் । நித்யகர்மவித்⁴யாநர்த²க்யப்ரஸங்க³ஶ்ச, உபபோ⁴கே³நைவ ப்ரஸூதப²லஸ்ய து³ரிதகர்மண: க்ஷயோபபத்தே: । கிஞ்ச, ஶ்ருதஸ்ய நித்யஸ்ய கர்மண: து³:க²ம் சேத் ப²லம் , நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸாதே³வ தத் த்³ருஶ்யதே வ்யாயாமாதி³வத் ; தத் அந்யஸ்ய இதி கல்பநாநுபபத்தி: । ஜீவநாதி³நிமித்தே ச விதா⁴நாத் , நித்யாநாம் கர்மணாம் ப்ராயஶ்சித்தவத் பூர்வக்ருதது³ரிதப²லத்வாநுபபத்தி: । யஸ்மிந் பாபகர்மணி நிமித்தே யத் விஹிதம் ப்ராயஶ்சித்தம் ந து தஸ்ய பாபஸ்ய தத் ப²லம் । அத² தஸ்யைவ பாபஸ்ய நிமித்தஸ்ய ப்ராயஶ்சித்தது³:க²ம் ப²லம் , ஜீவநாதி³நிமித்தே(அ)பி நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் ஜீவநாதி³நிமித்தஸ்யைவ ப²லம் ப்ரஸஜ்யேத, நித்யப்ராயஶ்சித்தயோ: நைமித்திகத்வாவிஶேஷாத் । கிஞ்ச அந்யத் — நித்யஸ்ய காம்யஸ்ய ச அக்³நிஹோத்ராதே³: அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ஸ்ய துல்யத்வாத் நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ பூர்வக்ருதது³ரிதஸ்ய ப²லம் , ந து காம்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் இதி விஶேஷோ நாஸ்தீதி தத³பி பூர்வக்ருதது³ரிதப²லம் ப்ரஸஜ்யேத । ததா² ச ஸதி நித்யாநாம் ப²லாஶ்ரவணாத் தத்³விதா⁴நாந்யதா²நுபபத்தேஶ்ச நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பூர்வக்ருதது³ரிதப²லம் இதி அர்தா²பத்திகல்பநா ச அநுபபந்நா, ஏவம் விதா⁴நாந்யதா²நுபபத்தே: அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²வ்யதிரிக்தப²லத்வாநுமாநாச்ச நித்யாநாம் । விரோதா⁴ச்ச ; விருத்³த⁴ம் ச இத³ம் உச்யதே — நித்யகர்மணா அநுஷ்டீயமாநேந அந்யஸ்ய கர்மண: ப²லம் பு⁴ஜ்யதே இதி அப்⁴யுபக³ம்யமாநே ஸ ஏவ உபபோ⁴க³: நித்யஸ்ய கர்மண: ப²லம் இதி, நித்யஸ்ய கர்மண: ப²லாபா⁴வ இதி ச விருத்³த⁴ம் உச்யதே । கிஞ்ச, காம்யாக்³நிஹோத்ராதௌ³ அநுஷ்டீ²யமாநே நித்யமபி அக்³நிஹோத்ராதி³ தந்த்ரேணைவ அநுஷ்டி²தம் ப⁴வதீதி ததா³யாஸது³:கே²நைவ காம்யாக்³நிஹோத்ராதி³ப²லம் உபக்ஷீணம் ஸ்யாத் , தத்தந்த்ரத்வாத் । அத² காம்யாக்³நிஹோத்ராதி³ப²லம் அந்யதே³வ ஸ்வர்கா³தி³, தத³நுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மபி பி⁴ந்நம் ப்ரஸஜ்யேத । ந ச தத³ஸ்தி, த்³ருஷ்டவிரோதா⁴த் ; ந ஹி காம்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:கா²த் கேவலநித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பி⁴ந்நம் த்³ருஶ்யதே । கிஞ்ச அந்யத் — அவிஹிதமப்ரதிஷித்³த⁴ம் ச கர்ம தத்காலப²லம் , ந து ஶாஸ்த்ரசோதி³தம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் வா தத்காலப²லம் ப⁴வேத் । ததா³ ஸ்வர்கா³தி³ஷ்வபி அத்³ருஷ்டப²லாஶாஸநேந உத்³யமோ ந ஸ்யாத் — அக்³நிஹோத்ராதீ³நாமேவ கர்மஸ்வரூபாவிஶேஷே அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மாத்ரேண உபக்ஷய: நித்யாநாம் ; ஸ்வர்கா³தி³மஹாப²லத்வம் காம்யாநாம் , அங்கே³திகர்தவ்யதாத்³யாதி⁴க்யே து அஸதி, ப²லகாமித்வமாத்ரேணேதி । தஸ்மாச்ச ந நித்யாநாம் கர்மணாம் அத்³ருஷ்டப²லாபா⁴வ: கதா³சித³பி உபபத்³யதே । அதஶ்ச அவித்³யாபூர்வகஸ்ய கர்மண: வித்³யைவ ஶுப⁴ஸ்ய அஶுப⁴ஸ்ய வா க்ஷயகாரணம் அஶேஷத:, ந நித்யகர்மாநுஷ்டா²நம் । அவித்³யாகாமபீ³ஜம் ஹி ஸர்வமேவ கர்ம । ததா² ச உபபாதி³தமவித்³வத்³விஷயம் கர்ம, வித்³வத்³விஷயா ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்விகா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² — ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) ‘வேதா³விநாஶிநம் நித்யம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) ‘அஜ்ஞாநாம் கர்மஸங்கி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 26) ‘தத்த்வவித்து மஹாபா³ஹோ கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே இதி மத்வா ந ஸஜ்ஜதே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) ‘நைவ கிஞ்சித் கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8), அர்தா²த் அஜ்ஞ: கரோமி இதி ; ஆருருக்ஷோ: கர்ம காரணம் , ஆரூட⁴ஸ்ய யோக³ஸ்த²ஸ்ய ஶம ஏவ காரணம் ; உதா³ரா: த்ரயோ(அ)பி அஜ்ஞா:, ‘ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 18) ‘அஜ்ஞா: கர்மிண: க³தாக³தம் காமகாமா: லப⁴ந்தே’ ; அநந்யாஶ்சிந்தயந்தோ மாம் நித்யயுக்தா: யதோ²க்தம் ஆத்மாநம் ஆகாஶகல்பம் உபாஸதே ; ‘த³தா³மி பு³த்³தி⁴யோக³ம் தம் யேந மாமுபயாந்தி தே’, அர்தா²த் ந கர்மிண: அஜ்ஞா: உபயாந்தி । ப⁴க³வத்கர்மகாரிண: யே யுக்ததமா அபி கர்மிண: அஜ்ஞா:, தே உத்தரோத்தரஹீநப²லத்யாகா³வஸாநஸாத⁴நா: ; அநிர்தே³ஶ்யாக்ஷரோபாஸகாஸ்து ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 13) இதி ஆத்⁴யாயபரிஸமாப்தி உக்தஸாத⁴நா: க்ஷேத்ராத்⁴யாயாத்³யத்⁴யாயத்ரயோக்தஜ்ஞாநஸாத⁴நாஶ்ச । அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பஞ்சகஹேதுகஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸிநாம் ஆத்மைகத்வாகர்த்ருத்வஜ்ஞாநவதாம் பரஸ்யாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் வர்தமாநாநாம் ப⁴க³வத்தத்த்வவிதா³ம் அநிஷ்டாதி³கர்மப²லத்ரயம் பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாநாமேவ லப்³த⁴ப⁴க³வத்ஸ்வரூபாத்மைகத்வஶரணாநாம் ந ப⁴வதி ; ப⁴வத்யேவ அந்யேஷாமஜ்ஞாநாம் கர்மிணாமஸம்ந்யாஸிநாம் இத்யேஷ: கீ³தாஶாஸ்த்ரோக்தகர்தவ்யார்த²ஸ்ய விபா⁴க³: ॥

அவித்³யாபூர்வகத்வம் ஸர்வஸ்ய கர்மண: அஸித்³த⁴மிதி சேத் , ந ; ப்³ரஹ்மஹத்யாதி³வத் । யத்³யபி ஶாஸ்த்ராவக³தம் நித்யம் கர்ம, ததா²பி அவித்³யாவத ஏவ ப⁴வதி । யதா² ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராவக³தமபி ப்³ரஹ்மஹத்யாதி³லக்ஷணம் கர்ம அநர்த²காரணம் அவித்³யாகாமாதி³தோ³ஷவத: ப⁴வதி, அந்யதா² ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே:, ததா² நித்யநைமித்திககாம்யாந்யபீதி । தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மநி அஜ்ஞாதே ப்ரவ்ருத்தி: நித்யாதி³கர்மஸு அநுபபந்நா இதி சேத் , ந ; சலநாத்மகஸ்ய கர்மண: அநாத்மகர்த்ருகஸ்ய ‘அஹம் கரோமி’ இதி ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: கௌ³ண:, ந மித்²யா இதி சேத் , ந ; தத்கார்யேஷ்வபி கௌ³ணத்வோபபத்தே: । ஆத்மீயே தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: கௌ³ண: ; யதா² ஆத்மீயே புத்ரே ‘ஆத்மா வை புத்ரநாமாஸி’ (தை. ஆ. ஏகா. 2 । 11) இதி, லோகே ச ‘மம ப்ராண ஏவ அயம் கௌ³:’ இதி, தத்³வத் । நைவாயம் மித்²யாப்ரத்யய: । மித்²யாப்ரத்யயஸ்து ஸ்தா²ணுபுருஷயோ: அக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷயோ: । ந கௌ³ணப்ரத்யயஸ்ய முக்²யகார்யார்த²தா, அதி⁴கரணஸ்துத்யர்த²த்வாத் லுப்தோபமாஶப்³தே³ந । யதா² ‘ஸிம்ஹோ தே³வத³த்த:’ ‘அக்³நிர்மாணவக:’ இதி ஸிம்ஹ இவ அக்³நிரிவ க்ரௌர்யபைங்க³ல்யாதி³ஸாமாந்யவத்த்வாத் தே³வத³த்தமாணவகாதி⁴கரணஸ்துத்யர்த²மேவ, ந து ஸிம்ஹகார்யம் அக்³நிகார்யம் வா கௌ³ணஶப்³த³ப்ரத்யயநிமித்தம் கிஞ்சித்ஸாத்⁴யதே ; மித்²யாப்ரத்யயகார்யம் து அநர்த²மநுப⁴வதி இதி । கௌ³ணப்ரத்யயவிஷயம் ஜாநாதி ‘நைஷ ஸிம்ஹ: தே³வத³த்த:’, ததா² ‘நாயமக்³நிர்மாணவக:’ இதி । ததா² கௌ³ணேந தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தேந ஆத்மநா க்ருதம் கர்ம ந முக்²யேந அஹம்ப்ரத்யயவிஷயேண ஆத்மநா க்ருதம் ஸ்யாத் । ந ஹி கௌ³ணஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் க்ருதம் கர்ம முக்²யஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் க்ருதம் ஸ்யாத் । ந ச க்ரௌர்யேண பைங்க³ல்யேந வா முக்²யஸிம்ஹாக்³ந்யோ: கார்யம் கிஞ்சித் க்ரியதே, ஸ்துத்யர்த²த்வேந உபக்ஷீணத்வாத் । ஸ்தூயமாநௌ ச ஜாநீத: ‘ந அஹம் ஸிம்ஹ:’ ‘ந அஹம் அக்³நி:’ இதி ; ந ஹி ‘ஸிம்ஹஸ்ய கர்ம மம அக்³நேஶ்ச’ இதி । ததா² ‘ந ஸங்கா⁴தஸ்ய கர்ம மம முக்²யஸ்ய ஆத்மந:’ இதி ப்ரத்யய: யுக்ததர: ஸ்யாத் ; ந புந: ‘அஹம் கர்தா மம கர்ம’ இதி । யச்ச ஆஹு: ‘ஆத்மீயை: ஸ்ம்ருதீச்சா²ப்ரயத்நை: கர்மஹேதுபி⁴ராத்மா கர்ம கரோதி’ இதி, ந ; தேஷாம் மித்²யாப்ரத்யயபூர்வகத்வாத் । மித்²யாப்ரத்யயநிமித்தேஷ்டாநிஷ்டாநுபூ⁴தக்ரியாப²லஜநிதஸம்ஸ்காரபூர்வகா: ஹி ஸ்ம்ருதீச்சா²ப்ரயத்நாத³ய: । யதா² அஸ்மிந் ஜந்மநி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாபி⁴மாநராக³த்³வேஷாதி³க்ருதௌ த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ தத்ப²லாநுப⁴வஶ்ச, ததா² அதீதே அதீததரே(அ)பி ஜந்மநி இதி அநாதி³ரவித்³யாக்ருத: ஸம்ஸார: அதீதோ(அ)நாக³தஶ்ச அநுமேய: । ததஶ்ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஸஹிதஜ்ஞாநநிஷ்ட²யா ஆத்யந்திக: ஸம்ஸாரோபரம இதி ஸித்³த⁴ம் । அவித்³யாத்மகத்வாச்ச தே³ஹாபி⁴மாநஸ்ய, தந்நிவ்ருத்தௌ தே³ஹாநுபபத்தே: ஸம்ஸாராநுபபத்தி: । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே ஆத்மாபி⁴மாந: அவித்³யாத்மக: । ந ஹி லோகே ‘க³வாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யோ(அ)ஹம் , மத்தஶ்சாந்யே க³வாத³ய:’ இதி ஜாநந் தாந் ‘அஹம்’ இதி மந்யதே கஶ்சித் । அஜாநம்ஸ்து ஸ்தா²ணௌ புருஷவிஜ்ஞாநவத் அவிவேகத: தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே குர்யாத் ‘அஹம்’ இதி ப்ரத்யயம் , ந விவேகத: ஜாநந் । யஸ்து ‘ஆத்மா வை புத்ர நாமாஸி’ (தை. ஆ. ஏகா. 2 । 11) இதி புத்ரே அஹம்ப்ரத்யய:, ஸ து ஜந்யஜநகஸம்ப³ந்த⁴நிமித்த: கௌ³ண: । கௌ³ணேந ச ஆத்மநா போ⁴ஜநாதி³வத் பரமார்த²கார்யம் ந ஶக்யதே கர்தும் , கௌ³ணஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் முக்²யஸிம்ஹாக்³நிகார்யவத் ॥

அத்³ருஷ்டவிஷயசோத³நாப்ராமாண்யாத் ஆத்மகர்தவ்யம் கௌ³ணை: தே³ஹேந்த்³ரியாத்மபி⁴: க்ரியத ஏவ இதி சேத் , ந ; அவித்³யாக்ருதாத்மத்வாத்தேஷாம் । ந ச கௌ³ணா: ஆத்மாந: தே³ஹேந்த்³ரியாத³ய: ; கிம் தர்ஹி ? மித்²யாப்ரத்யயேநைவ அநாத்மாந: ஸந்த: ஆத்மத்வமாபாத்³யந்தே, தத்³பா⁴வே பா⁴வாத் , தத³பா⁴வே ச அபா⁴வாத் । அவிவேகிநாம் ஹி அஜ்ஞாநகாலே பா³லாநாம் த்³ருஶ்யதே ‘தீ³ர்கோ⁴(அ)ஹம்’ ‘கௌ³ரோ(அ)ஹம்’ இதி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: । ந து விவேகிநாம் ‘அந்யோ(அ)ஹம் தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத்’ இதி ஜாநதாம் தத்காலே தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: ப⁴வதி । தஸ்மாத் மித்²யாப்ரத்யயாபா⁴வே அபா⁴வாத் தத்க்ருத ஏவ, ந கௌ³ண: । ப்ருத²க்³க்³ருஹ்யமாணவிஶேஷஸாமாந்யயோர்ஹி ஸிம்ஹதே³வத³த்தயோ: அக்³நிமாணவகயோர்வா கௌ³ண: ப்ரத்யய: ஶப்³த³ப்ரயோகோ³ வா ஸ்யாத் , ந அக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷஸாமாந்யயோ: । யத்து உக்தம் ‘ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத்’ இதி, தத் ந ; தத்ப்ராமாண்யஸ்ய அத்³ருஷ்டவிஷயத்வாத் । ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணாநுபலப்³தே⁴ ஹி விஷயே அக்³நிஹோத்ராதி³ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தே⁴ ஶ்ருதே: ப்ராமாண்யம் , ந ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயே, அத்³ருஷ்டத³ர்ஶநார்த²விஷயத்வாத் ப்ராமாண்யஸ்ய । தஸ்மாத் ந த்³ருஷ்டமித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தஸ்ய அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே கௌ³ணத்வம் கல்பயிதும் ஶக்யம் । ந ஹி ஶ்ருதிஶதமபி ‘ஶீதோ(அ)க்³நிரப்ரகாஶோ வா’ இதி ப்³ருவத் ப்ராமாண்யமுபைதி । யதி³ ப்³ரூயாத் ‘ஶீதோ(அ)க்³நிரப்ரகாஶோ வா’ இதி, ததா²பி அர்தா²ந்தரம் ஶ்ருதே: விவக்ஷிதம் கல்ப்யம் , ப்ராமாண்யாந்யதா²நுபபத்தே:, ந து ப்ரமாணாந்தரவிருத்³த⁴ம் ஸ்வவசநவிருத்³த⁴ம் வா । கர்மண: மித்²யாப்ரத்யயவத்கர்த்ருகத்வாத் கர்துரபா⁴வே ஶ்ருதேரப்ராமாண்யமிதி சேத் , ந ; ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமர்த²வத்த்வோபபத்தே: ॥

கர்மவிதி⁴ஶ்ருதிவத் ப்³ரஹ்மவித்³யாவிதி⁴ஶ்ருதேரபி அப்ராமாண்யப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந ; பா³த⁴கப்ரத்யயாநுபபத்தே: । யதா² ப்³ரஹ்மவித்³யாவிதி⁴ஶ்ருத்யா ஆத்மநி அவக³தே தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: பா³த்⁴யதே, ததா² ஆத்மந்யேவ ஆத்மாவக³தி: ந கதா³சித் கேநசித் கத²ஞ்சித³பி பா³தி⁴தும் ஶக்யா, ப²லாவ்யதிரேகாத³வக³தே:, யதா² அக்³நி: உஷ்ண: ப்ரகாஶஶ்ச இதி । ந ச ஏவம் கர்மவிதி⁴ஶ்ருதேரப்ராமாண்யம் , பூர்வபூர்வப்ரவ்ருத்திநிரோதே⁴ந உத்தரோத்தராபூர்வப்ரவ்ருத்திஜநநஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மாபி⁴முக்²யேந ப்ரவ்ருத்த்யுத்பாத³நார்த²த்வாத் । மித்²யாத்வே(அ)பி உபாயஸ்ய உபேயஸத்யதயா ஸத்யத்வமேவ ஸ்யாத் , யதா² அர்த²வாதா³நாம் விதி⁴ஶேஷாணாம் ; லோகே(அ)பி பா³லோந்மத்தாதீ³நாம் பயஆதௌ³ பாயயிதவ்யே சூடா³வர்த⁴நாதி³வசநம் । ப்ரகாராந்தரஸ்தா²நாம் ச ஸாக்ஷாதே³வ வா ப்ராமாண்யம் ஸித்³த⁴ம் , ப்ராகா³த்மஜ்ஞாநாத் தே³ஹாபி⁴மாநநிமித்தப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ராமாண்யவத் । யத்து மந்யஸே — ஸ்வயமவ்யாப்ரியமாணோ(அ)பி ஆத்மா ஸம்நிதி⁴மாத்ரேண கரோதி, ததே³வ முக்²யம் கர்த்ருத்வமாத்மந: ; யதா² ராஜா யுத்⁴யமாநேஷு யோதே⁴ஷு யுத்⁴யத இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ஸ்வயமயுத்⁴யமாநோ(அ)பி ஸம்நிதா⁴நாதே³வ ஜித: பராஜிதஶ்சேதி, ததா² ஸேநாபதி: வாசைவ கரோதி ; க்ரியாப²லஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச ராஜ்ஞ: ஸேநாபதேஶ்ச த்³ருஷ்ட: । யதா² ச ருத்விக்கர்ம யஜமாநஸ்ய, ததா² தே³ஹாதீ³நாம் கர்ம ஆத்மக்ருதம் ஸ்யாத் , ப²லஸ்ய ஆத்மகா³மித்வாத் । யதா² வா ப்⁴ராமகஸ்ய லோஹப்⁴ராமயித்ருத்வாத் அவ்யாப்ருதஸ்யைவ முக்²யமேவ கர்த்ருத்வம் , ததா² ச ஆத்மந: இதி । தத் அஸத் ; அகுர்வத: காரகத்வப்ரஸங்கா³த் । காரகமநேகப்ரகாரமிதி சேத் , ந ; ராஜப்ரப்⁴ருதீநாம் முக்²யஸ்யாபி கர்த்ருத்வஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ராஜா தாவத் ஸ்வவ்யாபாரேணாபி யுத்⁴யதே ; யோதா⁴நாம் ச யோத⁴யித்ருத்வே த⁴நதா³நே ச முக்²யமேவ கர்த்ருத்வம் , ததா² ஜயபராஜயப²லோபபோ⁴கே³ । யஜமாநஸ்யாபி ப்ரதா⁴நத்யாகே³ த³க்ஷிணாதா³நே ச முக்²யமேவ கர்த்ருத்வம் । தஸ்மாத் அவ்யாப்ருதஸ்ய கர்த்ருத்வோபசாரோ ய:, ஸ: கௌ³ண: இதி அவக³ம்யதே । யதி³ முக்²யம் கர்த்ருத்வம் ஸ்வவ்யாபாரலக்ஷணம் நோபலப்⁴யதே ராஜயஜமாநப்ரப்⁴ருதீநாம் , ததா³ ஸம்நிதி⁴மாத்ரேணாபி கர்த்ருத்வம் முக்²யம் பரிகல்ப்யேத ; யதா² ப்⁴ராமகஸ்ய லோஹப்⁴ரமணேந, ந ததா² ராஜயஜமாநாதீ³நாம் ஸ்வவ்யாபாரோ நோபலப்⁴யதே । தஸ்மாத் ஸம்நிதி⁴மாத்ரேண கர்த்ருத்வம் கௌ³ணமேவ । ததா² ச ஸதி தத்ப²லஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி கௌ³ண ஏவ ஸ்யாத் । ந கௌ³ணேந முக்²யம் கார்யம் நிர்வர்த்யதே । தஸ்மாத் அஸதே³வ ஏதத் கீ³யதே ‘தே³ஹாதீ³நாம் வ்யாபாரேண அவ்யாப்ருத: ஆத்மா கர்தா போ⁴க்தா ச ஸ்யாத்’ இதி । ப்⁴ராந்திநிமித்தம் து ஸர்வம் உபபத்³யதே, யதா² ஸ்வப்நே ; மாயாயாம் ச ஏவம் । ந ச தே³ஹாத்³யாத்மப்ரத்யயப்⁴ராந்திஸந்தாநவிச்சே²தே³ஷு ஸுஷுப்திஸமாத்⁴யாதி³ஷு கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்³யநர்த²: உபலப்⁴யதே । தஸ்மாத் ப்⁴ராந்திப்ரத்யயநிமித்த: ஏவ அயம் ஸம்ஸாரப்⁴ரம:, ந து பரமார்த²: ; இதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத் அத்யந்த ஏவோபரம இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 66 ॥

ஸர்வம் கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²முபஸம்ஹ்ருத்ய அஸ்மிந்நத்⁴யாயே, விஶேஷதஶ்ச அந்தே, இஹ ஶாஸ்த்ரார்த²தா³ர்ட்⁴யாய ஸங்க்ஷேபத: உபஸம்ஹாரம் க்ருத்வா, அத² இதா³நீம் ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³யவிதி⁴மாஹ —

இத³ம் தே நாதபஸ்காய
நாப⁴க்தாய கதா³சந ।
ந சாஶுஶ்ரூஷவே வாச்யம்
ந ச மாம் யோ(அ)ப்⁴யஸூயதி ॥ 67 ॥

இத³ம் ஶாஸ்த்ரம் தே தவ ஹிதாய மயா உக்தம் ஸம்ஸாரவிச்சி²த்தயே அதபஸ்காய தபோரஹிதாய ந வாச்யம் இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³த்⁴யதே । தபஸ்விநே(அ)பி அப⁴க்தாய கு³ரௌ தே³வே ச ப⁴க்திரஹிதாய கதா³சந கஸ்யாஞ்சித³பி அவஸ்தா²யாம் ந வாச்யம் । ப⁴க்த: தபஸ்வீ அபி ஸந் அஶுஶ்ரூஷு: யோ ப⁴வதி தஸ்மை அபி ந வாச்யம் । ந ச யோ மாம் வாஸுதே³வம் ப்ராக்ருதம் மநுஷ்யம் மத்வா அப்⁴யஸூயதி ஆத்மப்ரஶம்ஸாதி³தோ³ஷாத்⁴யாரோபணேந ஈஶ்வரத்வம் மம அஜாநந் ந ஸஹதே, அஸாவபி அயோக்³ய:, தஸ்மை அபி ந வாச்யம் । ப⁴க³வதி அநஸூயாயுக்தாய தபஸ்விநே ப⁴க்தாய ஶுஶ்ரூஷவே வாச்யம் ஶாஸ்த்ரம் இதி ஸாமர்த்²யாத் க³ம்யதே । தத்ர ‘மேதா⁴விநே தபஸ்விநே வா’ (யாஸ்க. நி. 2 । 1 । 6) இதி அநயோ: விகல்பத³ர்ஶநாத் ஶுஶ்ரூஷாப⁴க்தியுக்தாய தபஸ்விநே தத்³யுக்தாய மேதா⁴விநே வா வாச்யம் । ஶுஶ்ரூஷாப⁴க்திவியுக்தாய ந தபஸ்விநே நாபி மேதா⁴விநே வாச்யம் । ப⁴க³வதி அஸூயாயுக்தாய ஸமஸ்தகு³ணவதே(அ)பி ந வாச்யம் । கு³ருஶுஶ்ரூஷாப⁴க்திமதே ச வாச்யம் இத்யேஷ: ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³யவிதி⁴: ॥ 67 ॥

ஸம்ப்ரதா³யஸ்ய கர்து: ப²லம் இதா³நீம் ஆஹ —

ய இமம் பரமம் கு³ஹ்யம்
மத்³ப⁴க்தேஷ்வபி⁴தா⁴ஸ்யதி ।
ப⁴க்திம் மயி பராம் க்ருத்வா
மாமேவைஷ்யத்யஸம்ஶய: ॥ 68 ॥

ய: இமம் யதோ²க்தம் பரமம் பரமநி:ஶ்ரேயஸார்த²ம் கேஶவார்ஜுநயோ: ஸம்வாத³ரூபம் க்³ரந்த²ம் கு³ஹ்யம் கோ³ப்யதமம் மத்³ப⁴க்தேஷு மயி ப⁴க்திமத்ஸு அபி⁴தா⁴ஸ்யதி வக்ஷ்யதி, க்³ரந்த²த: அர்த²தஶ்ச ஸ்தா²பயிஷ்யதீத்யர்த²:, யதா² த்வயி மயா । ப⁴க்தே: புநர்க்³ரஹணாத் ப⁴க்திமாத்ரேண கேவலேந ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³நே பாத்ரம் ப⁴வதீதி க³ம்யதே । கத²ம் அபி⁴தா⁴ஸ்யதி இதி, உச்யதே — ப⁴க்திம் மயி பராம் க்ருத்வா ‘ப⁴க³வத: பரமகு³ரோ: அச்யுதஸ்ய ஶுஶ்ரூஷா மயா க்ரியதே’ இத்யேவம் க்ருத்வேத்யர்த²: । தஸ்ய இத³ம் ப²லம் — மாமேவ ஏஷ்யதி முச்யதே ஏவ । அஸம்ஶய: அத்ர ஸம்ஶய: ந கர்தவ்ய: ॥ 68 ॥

கிஞ்ச —

ந ச தஸ்மாந்மநுஷ்யேஷு கஶ்சிந்மே ப்ரியக்ருத்தம: ।
ப⁴விதா ந ச மே தஸ்மாத³ந்ய: ப்ரியதரோ பு⁴வி ॥ 69 ॥

ந ச தஸ்மாத் ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³யக்ருத: மநுஷ்யேஷு மநுஷ்யாணாம் மத்⁴யே கஶ்சித் மே மம ப்ரியக்ருத்தம: அதிஶயேந ப்ரியகர:, அந்ய: ப்ரியக்ருத்தம:, நாஸ்த்யேவ இத்யர்த²: வர்தமாநேஷு । ந ச ப⁴விதா ப⁴விஷ்யத்யபி காலே தஸ்மாத் த்³விதீய: அந்ய: ப்ரியதர: ப்ரியக்ருத்தர: பு⁴வி லோகே(அ)ஸ்மிந் ந ப⁴விதா ॥ 69 ॥

யோ(அ)பி —

அத்⁴யேஷ்யதே ச ய இமம் த⁴ர்ம்யம் ஸம்வாத³மாவயோ: ।
ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந தேநாஹமிஷ்ட: ஸ்யாமிதி மே மதி: ॥ 70 ॥

அத்⁴யேஷ்யதே ச படி²ஷ்யதி ய: இமம் த⁴ர்ம்யம் த⁴ர்மாத³நபேதம் ஸம்வாத³ரூபம் க்³ரந்த²ம் ஆவயோ:, தேந இத³ம் க்ருதம் ஸ்யாத் । ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந — விதி⁴ஜபோபாம்ஶுமாநஸாநாம் யஜ்ஞாநாம் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: மாநஸத்வாத் விஶிஷ்டதம: இத்யத: தேந ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய அத்⁴யயநம் ஸ்தூயதே ; ப²லவிதி⁴ரேவ வா, தே³வதாதி³விஷயஜ்ஞாநயஜ்ஞப²லதுல்யம் அஸ்ய ப²லம் ப⁴வதீதி — தேந அத்⁴யயநேந அஹம் இஷ்ட: பூஜித: ஸ்யாம் ப⁴வேயம் இதி மே மம மதி: நிஶ்சய: ॥ 70 ॥

அத² ஶ்ரோது: இத³ம் ப²லம் —

ஶ்ரத்³தா⁴வாநநஸூயஶ்ச ஶ்ருணுயாத³பி யோ நர: ।
ஸோ(அ)பி முக்த: ஶுபா⁴ம்ல்லோகாந்ப்ராப்நுயாத்புண்யகர்மணாம் ॥ 71 ॥

ஶ்ரத்³தா⁴வாந் ஶ்ரத்³த³தா⁴ந: அநஸூயஶ்ச அஸூயாவர்ஜித: ஸந் இமம் க்³ரந்த²ம் ஶ்ருணுயாத³பி யோ நர:, அபிஶப்³தா³த் கிமுத அர்த²ஜ்ஞாநவாந் , ஸோ(அ)பி பாபாத் முக்த: ஶுபா⁴ந் ப்ரஶஸ்தாந் லோகாந் ப்ராப்நுயாத் புண்யகர்மணாம் அக்³நிஹோத்ராதி³கர்மவதாம் ॥ 71 ॥

ஶிஷ்யஸ்ய ஶாஸ்த்ரார்த²க்³ரஹணாக்³ரஹணவிவேகபு³பு⁴த்ஸயா ப்ருச்ச²தி । தத³க்³ரஹணே ஜ்ஞாதே புந: க்³ராஹயிஷ்யாமி உபாயாந்தரேணாபி இதி ப்ரஷ்டு: அபி⁴ப்ராய: । யத்நாந்தரம் ச ஆஸ்தா²ய ஶிஷ்யஸ்ய க்ருதார்த²தா கர்தவ்யா இதி ஆசார்யத⁴ர்ம: ப்ரத³ர்ஶிதோ ப⁴வதி —

கச்சிதே³தச்ச்²ருதம் பார்த²
த்வயைகாக்³ரேண சேதஸா ।
கச்சித³ஜ்ஞாநஸம்மோஹ:
ப்ரணஷ்டஸ்தே த⁴நஞ்ஜய ॥ 72 ॥

கச்சித் கிம் ஏதத் மயா உக்தம் ஶ்ருதம் ஶ்ரவணேந அவதா⁴ரிதம் பார்த², த்வயா ஏகாக்³ரேண சேதஸா சித்தேந ? கிம் வா அப்ரமாத³த: ? கச்சித் அஜ்ஞாநஸம்மோஹ: அஜ்ஞாநநிமித்த: ஸம்மோஹ: அவிவிக்தபா⁴வ: அவிவேக: ஸ்வாபா⁴விக: கிம் ப்ரணஷ்ட: ? யத³ர்த²: அயம் ஶாஸ்த்ரஶ்ரவணாயாஸ: தவ, மம ச உபதே³ஷ்ட்ருத்வாயாஸ: ப்ரவ்ருத்த:, தே துப்⁴யம் ஹே த⁴நஞ்ஜய ॥ 72 ॥

அர்ஜுந உவாச —

நஷ்டோ மோஹ: ஸ்ம்ருதிர்லப்³தா⁴
த்வத்ப்ரஸாதா³ந்மயாச்யுத ।
ஸ்தி²தோ(அ)ஸ்மி க³தஸந்தே³ஹ:
கரிஷ்யே வசநம் தவ ॥ 73 ॥

நஷ்ட: மோஹ: அஜ்ஞாநஜ: ஸமஸ்தஸம்ஸாராநர்த²ஹேது:, ஸாக³ர இவ து³ருத்தர: । ஸ்ம்ருதிஶ்ச ஆத்மதத்த்வவிஷயா லப்³தா⁴, யஸ்யா: லாபா⁴த் ஸர்வஹ்ருத³யக்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷ: ; த்வத்ப்ரஸாதா³த் தவ ப்ரஸாதா³த் மயா த்வத்ப்ரஸாத³ம் ஆஶ்ரிதேந அச்யுத । அநேந மோஹநாஶப்ரஶ்நப்ரதிவசநேந ஸர்வஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநப²லம் ஏதாவதே³வேதி நிஶ்சிதம் த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி, யத: ஜ்ஞாநாத் மோஹநாஶ: ஆத்மஸ்ம்ருதிலாப⁴ஶ்சேதி । ததா² ச ஶ்ருதௌ ‘அநாத்மவித் ஶோசாமி’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இதி உபந்யஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநேந ஸர்வக்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷ: உக்த: ; ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக: ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இதி ச மந்த்ரவர்ண: । அத² இதா³நீம் த்வச்சா²ஸநே ஸ்தி²த: அஸ்மி க³தஸந்தே³ஹ: முக்தஸம்ஶய: । கரிஷ்யே வசநம் தவ । அஹம் த்வத்ப்ரஸாதா³த் க்ருதார்த²:, ந மே கர்தவ்யம் அஸ்தி இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 73 ॥

பரிஸமாப்த: ஶாஸ்த்ரார்த²: । அத² இதா³நீம் கதா²ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ஸஞ்ஜய: உவாச —

ஸஞ்ஜய உவாச —

இத்யஹம் வாஸுதே³வஸ்ய பார்த²ஸ்ய ச மஹாத்மந: ।
ஸம்வாத³மிமமஶ்ரௌஷமத்³பு⁴தம் ரோமஹர்ஷணம் ॥ 74 ॥

இதி ஏவம் அஹம் வாஸுதே³வஸ்ய பார்த²ஸ்ய ச மஹாத்மந: ஸம்வாத³ம் இமம் யதோ²க்தம் அஶ்ரௌஷம் ஶ்ருதவாந் அஸ்மி அத்³பு⁴தம் அத்யந்தவிஸ்மயகரம் ரோமஹர்ஷணம் ரோமாஞ்சகரம் ॥ 74 ॥

தம் ச இமம் —

வ்யாஸப்ரஸாதா³ச்ச்²ருதவாநிமம் கு³ஹ்யதமம் பரம் ।
யோக³ம் யோகே³ஶ்வராத்க்ருஷ்ணாத்ஸாக்ஷாத்கத²யத: ஸ்வயம் ॥ 75 ॥

வ்யாஸப்ரஸாதா³த் தத: தி³வ்யசக்ஷுர்லாபா⁴த் ஶ்ருதவாந் இமம் ஸம்வாத³ம் கு³ஹ்யதமம் பரம் யோக³ம் , யோகா³ர்த²த்வாத் க்³ரந்தோ²(அ)பி யோக³:, ஸம்வாத³ம் இமம் யோக³மேவ வா யோகே³ஶ்வராத் க்ருஷ்ணாத் ஸாக்ஷாத் கத²யத: ஸ்வயம் , ந பரம்பரயா ॥ 75 ॥

ராஜந் ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய
ஸம்வாத³மிமமத்³பு⁴தம் ।
கேஶவார்ஜுநயோ: புண்யம்
ஹ்ருஷ்யாமி ச முஹுர்முஹு: ॥ 76 ॥

ஹே ராஜந் த்⁴ருதராஷ்ட்ர, ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ப்ரதிக்ஷணம் ஸம்வாத³ம் இமம் அத்³பு⁴தம் கேஶவார்ஜுநயோ: புண்யம் இமம் ஶ்ரவணேநாபி பாபஹரம் ஶ்ருத்வா ஹ்ருஷ்யாமி ச முஹுர்முஹு: ப்ரதிக்ஷணம் ॥ 76 ॥

தச்ச ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய
ரூபமத்யத்³பு⁴தம் ஹரே: ।
விஸ்மயோ மே மஹாந்ராஜந்
ஹ்ருஷ்யாமி ச புந: புந: ॥ 77 ॥

தச்ச ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ரூபம் அத்யத்³பு⁴தம் ஹரே: விஶ்வரூபம் விஸ்மயோ மே மஹாந் ராஜந் , ஹ்ருஷ்யாமி ச புந: புந: ॥ 77 ॥

கிம் ப³ஹுநா —

யத்ர யோகே³ஶ்வர: க்ருஷ்ணோ யத்ர பார்தோ² த⁴நுர்த⁴ர: ।
தத்ர ஶ்ரீர்விஜயோ பூ⁴திர்த்⁴ருவா நீதிர்மதிர்மம ॥ 78 ॥

யத்ர யஸ்மிந் பக்ஷே யோகே³ஶ்வர: ஸர்வயோகா³நாம் ஈஶ்வர:, தத்ப்ரப⁴வத்வாத் ஸர்வயோக³பீ³ஜஸ்ய, க்ருஷ்ண:, யத்ர பார்த²: யஸ்மிந் பக்ஷே த⁴நுர்த⁴ர: கா³ண்டீ³வத⁴ந்வா, தத்ர ஶ்ரீ: தஸ்மிந் பாண்ட³வாநாம் பக்ஷே ஶ்ரீ: விஜய:, தத்ரைவ பூ⁴தி: ஶ்ரியோ விஶேஷ: விஸ்தார: பூ⁴தி:, த்⁴ருவா அவ்யபி⁴சாரிணீ நீதி: நய:, இத்யேவம் மதி: மம இதி ॥ 78 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्

அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

सञ्चरणम्