श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய:
பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய:
‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 18) இத்யாரப்⁴ய ‘ஸ யுக்த: க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 18) ‘ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மாணம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 19) ‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம குர்வந்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 21) ‘யத்³ருச்சா²லாப⁴ஸந்துஷ்ட:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 22) ‘ப்³ரஹ்மார்பணம் ப்³ரஹ்ம ஹவி:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 24) ‘கர்மஜாந் வித்³தி⁴ தாந் ஸர்வாந்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 32) ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த²’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) ‘ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி’ (ப⁴. கீ³. 4 । 37) ‘யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 41) இத்யேதை: வசநை: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் அவோசத் ப⁴க³வாந் । ‘சி²த்த்வைநம் ஸம்ஶயம் யோக³மாதிஷ்ட²’ (ப⁴. கீ³. 4 । 42) இத்யநேந வசநேந யோக³ம் ச கர்மாநுஷ்டா²நலக்ஷணம் அநுதிஷ்ட² இத்யுக்தவாந் । தயோருப⁴யோஶ்ச கர்மாநுஷ்டா²நகர்மஸம்ந்யாஸயோ: ஸ்தி²திக³திவத் பரஸ்பரவிரோதா⁴த் ஏகேந ஸஹ கர்துமஶக்யத்வாத் , காலபே⁴தே³ந ச அநுஷ்டா²நவிதா⁴நாபா⁴வாத் , அர்தா²த் ஏதயோ: அந்யதரகர்தவ்யதாப்ராப்தௌ ஸத்யாம் யத் ப்ரஶஸ்யதரம் ஏதயோ: கர்மாநுஷ்டா²நகர்மஸம்ந்யாஸயோ: தத் கர்தவ்யம் ந இதரத் இத்யேவம் மந்யமாந: ப்ரஶஸ்யதரபு³பு⁴த்ஸயா அர்ஜுந உவாச — ‘ஸம்ந்யாஸம் கர்மணாம் க்ருஷ்ண’ (ப⁴. கீ³. 5 । 1) இத்யாதி³நா ॥
நநு ச ஆத்மவித³: ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் ப்ரதிபிபாத³யிஷந் பூர்வோதா³ஹ்ருதை: வசநை: ப⁴க³வாந் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் அவோசத் , ந து அநாத்மஜ்ஞஸ்ய । அதஶ்ச கர்மாநுஷ்டா²நகர்மஸம்ந்யாஸயோ: பி⁴ந்நபுருஷவிஷயத்வாத் அந்யதரஸ்ய ப்ரஶஸ்யதரத்வபு³பு⁴த்ஸயா அயம் ப்ரஶ்ந: அநுபபந்ந: । ஸத்யமேவ த்வத³பி⁴ப்ராயேண ப்ரஶ்நோ ந உபபத்³யதே ; ப்ரஷ்டு: ஸ்வாபி⁴ப்ராயேண புந: ப்ரஶ்ந: யுஜ்யத ஏவேதி வதா³ம: । கத²ம் ? பூர்வோதா³ஹ்ருதை: வசநை: ப⁴க³வதா கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய கர்தவ்யதயா விவக்ஷிதத்வாத் , ப்ராதா⁴ந்யமந்தரேண ச கர்தாரம் தஸ்ய கர்தவ்யத்வாஸம்ப⁴வாத் அநாத்மவித³பி கர்தா பக்ஷே ப்ராப்த: அநூத்³யத ஏவ ; ந புந: ஆத்மவித்கர்த்ருகத்வமேவ ஸம்ந்யாஸஸ்ய விவக்ஷிதம் , இத்யேவம் மந்வாநஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நகர்மஸம்ந்யாஸயோ: அவித்³வத்புருஷகர்த்ருகத்வமபி அஸ்தீதி பூர்வோக்தேந ப்ரகாரேண தயோ: பரஸ்பரவிரோதா⁴த் அந்யதரஸ்ய கர்தவ்யத்வே ப்ராப்தே ப்ரஶஸ்யதரம் ச கர்தவ்யம் ந இதரத் இதி ப்ரஶஸ்யதரவிவிதி³ஷயா ப்ரஶ்ந: ந அநுபபந்ந: ॥
ப்ரதிவசநவாக்யார்த²நிரூபணேநாபி ப்ரஷ்டு: அபி⁴ப்ராய: ஏவமேவேதி க³ம்யதே । கத²ம் ? ‘ஸம்ந்யாஸகர்மயோகௌ³ நி:ஶ்ரேயஸகரௌ தயோஸ்து கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 2) இதி ப்ரதிவசநம் । ஏதத் நிரூப்யம் — கிம் அநேந ஆத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வம் ப்ரயோஜநம் உக்த்வா தயோரேவ குதஶ்சித் விஶேஷாத் கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வம் உச்யதே ? ஆஹோஸ்வித் அநாத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: தது³ப⁴யம் உச்யதே ? இதி । கிஞ்சாத: — யதி³ ஆத்மவித்கர்த்ருகயோ: கர்மஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வம் , தயோஸ்து கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வம் உச்யதே ; யதி³ வா அநாத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: தது³ப⁴யம் உச்யதே இதி । அத்ர உச்யதே — ஆத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: அஸம்ப⁴வாத் தயோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வவசநம் ததீ³யாச்ச கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நம் இத்யேதத் உப⁴யம் அநுபபந்நம் । யதி³ அநாத்மவித³: கர்மஸம்ந்யாஸ: தத்ப்ரதிகூலஶ்ச கர்மாநுஷ்டா²நலக்ஷண: கர்மயோக³: ஸம்ப⁴வேதாம் , ததா³ தயோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வோக்தி: கர்மயோக³ஸ்ய ச கர்மஸம்ந்யாஸாத் விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நம் இத்யேதத் உப⁴யம் உபபத்³யேத । ஆத்மவித³ஸ்து ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: அஸம்ப⁴வாத் தயோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வாபி⁴தா⁴நம் கர்மஸம்ந்யாஸாச்ச கர்மயோக³: விஶிஷ்யதே இதி ச அநுபபந்நம் ॥
அத்ர ஆஹ — கிம் ஆத்மவித³: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: உப⁴யோரபி அஸம்ப⁴வ: ? ஆஹோஸ்வித் அந்யதரஸ்ய அஸம்ப⁴வ: ? யதா³ ச அந்யதரஸ்ய அஸம்ப⁴வ:, ததா³ கிம் கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய, உத கர்மயோக³ஸ்ய ? இதி ; அஸம்ப⁴வே காரணம் ச வக்தவ்யம் இதி । அத்ர உச்யதே — ஆத்மவித³: நிவ்ருத்தமித்²யாஜ்ஞாநத்வாத் விபர்யயஜ்ஞாநமூலஸ்ய கர்மயோக³ஸ்ய அஸம்ப⁴வ: ஸ்யாத் । ஜந்மாதி³ஸர்வவிக்ரியாரஹிதத்வேந நிஷ்க்ரியம் ஆத்மாநம் ஆத்மத்வேந யோ வேத்தி தஸ்ய ஆத்மவித³: ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந அபாஸ்தமித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய நிஷ்க்ரியாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணம் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் உக்த்வா தத்³விபரீதஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநமூலகர்த்ருத்வாபி⁴மாநபுர:ஸரஸ்ய ஸக்ரியாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நரூபஸ்ய கர்மயோக³ஸ்ய இஹ கீ³தாஶாஸ்த்ரே தத்ர தத்ர ஆத்மஸ்வரூபநிரூபணப்ரதே³ஶேஷு ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமித்²யாஜ்ஞாநதத்கார்யவிரோதா⁴த் அபா⁴வ: ப்ரதிபாத்³யதே யஸ்மாத் , தஸ்மாத் ஆத்மவித³: நிவ்ருத்தமித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய விபர்யயஜ்ஞாநமூல: கர்மயோகோ³ ந ஸம்ப⁴வதீதி யுக்தம் உக்தம் ஸ்யாத் ॥
கேஷு கேஷு புந: ஆத்மஸ்வரூபநிரூபணப்ரதே³ஶேஷு ஆத்மவித³: கர்மாபா⁴வ: ப்ரதிபாத்³யதே இதி அத்ர உச்யதே — ‘அவிநாஶி து தத்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 17) இதி ப்ரக்ருத்ய ‘ய ஏநம் வேத்தி ஹந்தாரம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) ‘வேதா³விநாஶிநம் நித்யம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யாதௌ³ தத்ர தத்ர ஆத்மவித³: கர்மாபா⁴வ: உச்யதே ॥
நநு ச கர்மயோகோ³(அ)பி ஆத்மஸ்வரூபநிரூபணப்ரதே³ஶேஷு தத்ர தத்ர ப்ரதிபாத்³யதே ஏவ ; தத்³யதா² — ‘தஸ்மாத்³யுத்⁴யஸ்வ பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 2 । 18) ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 31) ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) இத்யாதௌ³ । அதஶ்ச கத²ம் ஆத்மவித³: கர்மயோக³ஸ்ய அஸம்ப⁴வ: ஸ்யாதி³தி ? அத்ர உச்யதே — ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமித்²யாஜ்ஞாநதத்கார்யவிரோதா⁴த் , ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இத்யநேந ஸாங்க்²யாநாம் ஆத்மதத்த்வவிதா³ம் அநாத்மவித்கர்த்ருககர்மயோக³நிஷ்டா²த: நிஷ்க்ரியாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணாயா: ஜ்ஞாநயோக³நிஷ்டா²யா: ப்ருத²க்கரணாத் , க்ருதக்ருத்யத்வேந ஆத்மவித³: ப்ரயோஜநாந்தராபா⁴வாத் , ‘தஸ்ய கார்யம் ந வித்³யதே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 17) இதி கர்தவ்யாந்தராபா⁴வவசநாச்ச, ‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) ‘ஸம்ந்யாஸஸ்து மஹாபா³ஹோ து³:க²மாப்துமயோக³த:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 6) இத்யாதி³நா ச ஆத்மஜ்ஞாநாங்க³த்வேந கர்மயோக³ஸ்ய விதா⁴நாத் , ‘யோகா³ரூட⁴ஸ்ய தஸ்யைவ ஶம: காரணமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 6 । 3) இத்யநேந ச உத்பந்நஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய கர்மயோகா³பா⁴வவசநாத் , ‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம குர்வந்நாப்நோதி கில்பி³ஷம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 21) இதி ச ஶரீரஸ்தி²திகாரணாதிரிக்தஸ்ய கர்மணோ நிவாரணாத் , ‘நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8) இத்யநேந ச ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயுக்தேஷ்வபி த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³கர்மஸு ஆத்மயாதா²த்ம்யவித³: ‘கரோமி’ இதி ப்ரத்யயஸ்ய ஸமாஹிதசேதஸ்தயா ஸதா³ அகர்தவ்யத்வோபதே³ஶாத் ஆத்மதத்த்வவித³: ஸம்யக்³த³ர்ஶநவிருத்³தோ⁴ மித்²யாஜ்ஞாநஹேதுக: கர்மயோக³: ஸ்வப்நே(அ)பி ந ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யதே யஸ்மாத் , தஸ்மாத் அநாத்மவித்கர்த்ருகயோரேவ ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வவசநம் , ததீ³யாச்ச கர்மஸம்ந்யாஸாத் பூர்வோக்தாத்மவித்கர்த்ருகஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிலக்ஷணாத் ஸத்யேவ கர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநே கர்மைகதே³ஶவிஷயாத் யமநியமாதி³ஸஹிதத்வேந ச து³ரநுஷ்டே²யாத் ஸுகரத்வேந ச கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நம் இத்யேவம் ப்ரதிவசநவாக்யார்த²நிரூபணேநாபி பூர்வோக்த: ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராய: நிஶ்சீயதே இதி ஸ்தி²தம் ॥
‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யத்ர ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸஹ அஸம்ப⁴வே ‘யச்ச்²ரேய ஏதயோ: தத்³ப்³ரூஹி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 2) இத்யேவம் ப்ருஷ்டோ(அ)ர்ஜுநேந ப⁴க³வாந் ஸாங்க்²யாநாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா² புந: கர்மயோகே³ந யோகி³நாம் நிஷ்டா² ப்ரோக்தேதி நிர்ணயம் சகார । ‘ந ச ஸம்ந்யஸநாதே³வ கேவலாத் ஸித்³தி⁴ம் ஸமதி⁴க³ச்ச²தி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) இதி வசநாத் ஜ்ஞாநஸஹிதஸ்ய ஸித்³தி⁴ஸாத⁴நத்வம் இஷ்டம்’ கர்மயோக³ஸ்ய ச, விதா⁴நாத் । ஜ்ஞாநரஹிதஸ்ய ஸம்ந்யாஸ: ஶ்ரேயாந் , கிம் வா கர்மயோக³: ஶ்ரேயாந் ? ’ இதி ஏதயோ: விஶேஷபு³பு⁴த்ஸயா —
அர்ஜுந உவாச —
ஸம்ந்யாஸம் கர்மணாம் க்ருஷ்ண புநர்யோக³ம் ச ஶம்ஸஸி ।
யச்ச்²ரேய ஏதயோரேகம் தந்மே ப்³ரூஹி ஸுநிஶ்சிதம் ॥ 1 ॥
ஸம்ந்யாஸம் பரித்யாக³ம் கர்மணாம் ஶாஸ்த்ரீயாணாம் அநுஷ்டே²யவிஶேஷாணாம் ஶம்ஸஸி ப்ரஶம்ஸஸி கத²யஸி இத்யேதத் । புந: யோக³ம் ச தேஷாமேவ அநுஷ்டா²நம் அவஶ்யகர்தவ்யம் ஶம்ஸஸி । அத: மே கதரத் ஶ்ரேய: இதி ஸம்ஶய: — கிம் கர்மாநுஷ்டா²நம் ஶ்ரேய:, கிம் வா தத்³தா⁴நம் இதி । ப்ரஶஸ்யதரம் ச அநுஷ்டே²யம் । அதஶ்ச யத் ஶ்ரேய: ப்ரஶஸ்யதரம் ஏதயோ: கர்மஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: யத³நுஷ்டா²நாத் ஶ்ரேயோவாப்தி: மம ஸ்யாதி³தி மந்யஸே, தத் ஏகம் அந்யதரம் ஸஹ ஏகபுருஷாநுஷ்டே²யத்வாஸம்ப⁴வாத் மே ப்³ரூஹி ஸுநிஶ்சிதம் அபி⁴ப்ரேதம் தவேதி ॥ 1 ॥
ஸ்வாபி⁴ப்ராயம் ஆசக்ஷாணோ நிர்ணயாய ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ஸம்ந்யாஸ: கர்மயோக³ஶ்ச நி:ஶ்ரேயஸகராவுபௌ⁴ ।
தயோஸ்து கர்மஸம்ந்யாஸாத்கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே ॥ 2 ॥
ஸம்ந்யாஸ: கர்மணாம் பரித்யாக³: கர்மயோக³ஶ்ச தேஷாமநுஷ்டா²நம் தௌ உபௌ⁴ அபி நி:ஶ்ரேயஸகரௌ மோக்ஷம் குர்வாதே ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுத்வேந । உபௌ⁴ யத்³யபி நி:ஶ்ரேயஸகரௌ, ததா²பி தயோஸ்து நி:ஶ்ரேயஸஹேத்வோ: கர்மஸம்ந்யாஸாத் கேவலாத் கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே இதி கர்மயோக³ம் ஸ்தௌதி ॥ 2 ॥
கஸ்மாத் இதி ஆஹ —
ஜ்ஞேய: ஸ நித்யஸம்ந்யாஸீ யோ ந த்³வேஷ்டி ந காங்க்ஷதி ।
நிர்த்³வந்த்³வோ ஹி மஹாபா³ஹோ ஸுக²ம் ப³ந்தா⁴த்ப்ரமுச்யதே ॥ 3 ॥
ஜ்ஞேய: ஜ்ஞாதவ்ய: ஸ கர்மயோகீ³ நித்யஸம்ந்யாஸீ இதி யோ ந த்³வேஷ்டி கிஞ்சித் ந காங்க்ஷதி து³:க²ஸுகே² தத்ஸாத⁴நே ச । ஏவம்விதோ⁴ ய:, கர்மணி வர்தமாநோ(அ)பி ஸ நித்யஸம்ந்யாஸீ இதி ஜ்ஞாதவ்ய: இத்யர்த²: । நிர்த்³வந்த்³வ: த்³வந்த்³வவர்ஜித: ஹி யஸ்மாத் மஹாபா³ஹோ ஸுக²ம் ப³ந்தா⁴த் அநாயாஸேந ப்ரமுச்யதே ॥ 3 ॥
ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யயோ: விருத்³த⁴யோ: ப²லே(அ)பி விரோதோ⁴ யுக்த:, ந து உப⁴யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வமேவ இதி ப்ராப்தே இத³ம் உச்யதே —
ஸாங்க்²யயோகௌ³ ப்ருத²க்³பா³லா: ப்ரவத³ந்தி ந பண்டி³தா: ।
ஏகமப்யாஸ்தி²த: ஸம்யகு³ப⁴யோர்விந்த³தே ப²லம் ॥ 4 ॥
ஸாங்க்²யயோகௌ³ ப்ருத²க் விருத்³த⁴பி⁴ந்நப²லௌ பா³லா: ப்ரவத³ந்தி ந பண்டி³தா: । பண்டி³தாஸ்து ஜ்ஞாநிந ஏகம் ப²லம் அவிருத்³த⁴ம் இச்ச²ந்தி । கத²ம் ? ஏகமபி ஸாங்க்²யயோக³யோ: ஸம்யக் ஆஸ்தி²த: ஸம்யக³நுஷ்டி²தவாந் இத்யர்த²:, உப⁴யோ: விந்த³தே ப²லம் । உப⁴யோ: ததே³வ ஹி நி:ஶ்ரேயஸம் ப²லம் ; அத: ந ப²லே விரோத⁴: அஸ்தி ॥
நநு ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³ஶப்³தே³ந ப்ரஸ்துத்ய ஸாங்க்²யயோக³யோ: ப²லைகத்வம் கத²ம் இஹ அப்ரக்ருதம் ப்³ரவீதி ? நைஷ தோ³ஷ: — யத்³யபி அர்ஜுநேந ஸம்ந்யாஸம் கர்மயோக³ம் ச கேவலம் அபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரஶ்ந: க்ருத:, ப⁴க³வாம்ஸ்து தத³பரித்யாகே³நைவ ஸ்வாபி⁴ப்ரேதம் ச விஶேஷம் ஸம்யோஜ்ய ஶப்³தா³ந்தரவாச்யதயா ப்ரதிவசநம் த³தௌ³ ‘ஸாங்க்²யயோகௌ³’ இதி । தௌ ஏவ ஸம்ந்யாஸகர்மயோகௌ³ ஜ்ஞாநதது³பாயஸமபு³த்³தி⁴த்வாதி³ஸம்யுக்தௌ ஸாங்க்²யயோக³ஶப்³த³வாச்யௌ இதி ப⁴க³வதோ மதம் । அத: ந அப்ரக்ருதப்ரக்ரியேதி ॥ 4 ॥
ஏகஸ்யாபி ஸம்யக³நுஷ்டா²நாத் கத²ம் உப⁴யோ: ப²லம் விந்த³தே இதி உச்யதே —
யத்ஸாங்க்²யை: ப்ராப்யதே ஸ்தா²நம் தத்³யோகை³ரபி க³ம்யதே ।
ஏகம் ஸாங்க்²யம் ச யோக³ம் ச ய: பஶ்யதி ஸ பஶ்யதி ॥ 5 ॥
யத் ஸாங்க்²யை: ஜ்ஞாநநிஷ்டை²: ஸம்ந்யாஸிபி⁴: ப்ராப்யதே ஸ்தா²நம் மோக்ஷாக்²யம் , தத் யோகை³ரபி ஜ்ஞாநப்ராப்த்யுபாயத்வேந ஈஶ்வரே ஸமர்ப்ய கர்மாணி ஆத்மந: ப²லம் அநபி⁴ஸந்தா⁴ய அநுதிஷ்ட²ந்தி யே தே யோகா³: யோகி³ந: தைரபி பரமார்த²ஜ்ஞாநஸம்ந்யாஸப்ராப்தித்³வாரேண க³ம்யதே இத்யபி⁴ப்ராய: । அத: ஏகம் ஸாங்க்²யம் ச யோக³ம் ச ய: பஶ்யதி ப²லைகத்வாத் ஸ பஶ்யதி ஸம்யக் பஶ்யதீத்யர்த²: — ॥ 5 ॥
ஏவம் தர்ஹி யோகா³த் ஸம்ந்யாஸ ஏவ விஶிஷ்யதே ; கத²ம் தர்ஹி இத³முக்தம் ‘தயோஸ்து கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 2) இதி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் — த்வயா ப்ருஷ்டம் கேவலம் கர்மஸம்ந்யாஸம் கர்மயோக³ம் ச அபி⁴ப்ரேத்ய தயோ: அந்யதர: க: ஶ்ரேயாந் இதி । தத³நுரூபம் ப்ரதிவசநம் மயா உக்தம் கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³: விஶிஷ்யதே இதி ஜ்ஞாநம் அநபேக்ஷ்ய । ஜ்ஞாநாபேக்ஷஸ்து ஸம்ந்யாஸ: ஸாங்க்²யமிதி மயா அபி⁴ப்ரேத: । பரமார்த²யோக³ஶ்ச ஸ ஏவ । யஸ்து கர்மயோக³: வைதி³க: ஸ ச தாத³ர்த்²யாத் யோக³: ஸம்ந்யாஸ இதி ச உபசர்யதே । கத²ம் தாத³ர்த்²யம் இதி உச்யதே
ஸம்ந்யாஸஸ்து மஹாபா³ஹோ து³:க²மாப்துமயோக³த: ।
யோக³யுக்தோ முநிர்ப்³ரஹ்ம நசிரேணாதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 6 ॥
ஸம்ந்யாஸஸ்து பாரமார்தி²க: ஹே மஹாபா³ஹோ து³:க²ம் ஆப்தும் ப்ராப்தும் அயோக³த: யோகே³ந விநா । யோக³யுக்த: வைதி³கேந கர்மயோகே³ந ஈஶ்வரஸமர்பிதரூபேண ப²லநிரபேக்ஷேண யுக்த:, முநி: மநநாத் ஈஶ்வரஸ்வரூபஸ்ய முநி:, ப்³ரஹ்ம — பரமாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணத்வாத் ப்ரக்ருத: ஸம்ந்யாஸ: ப்³ரஹ்ம உச்யதே, ‘ந்யாஸ இதி ப்³ரஹ்மா ப்³ரஹ்மா ஹி பர:’ (தை. நா. 78) இதி ஶ்ருதே: — ப்³ரஹ்ம பரமார்த²ஸம்ந்யாஸம் பரமார்த²ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணம் நசிரேண க்ஷிப்ரமேவ அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி । அத: மயா உக்தம் ‘கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 2) இதி ॥ 6 ॥
யதா³ புந: அயம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநப்ராப்த்யுபாயத்வேந —
யோக³யுக்தோ விஶுத்³தா⁴த்மா
விஜிதாத்மா ஜிதேந்த்³ரிய: ।
ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தாத்மா
குர்வந்நபி ந லிப்யதே ॥ 7 ॥
யோகே³ந யுக்த: யோக³யுக்த:, விஶுத்³தா⁴த்மா விஶுத்³த⁴ஸத்த்வ:, விஜிதாத்மா விஜிததே³ஹ:, ஜிதேந்த்³ரியஶ்ச, ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தாத்மா ஸர்வேஷாம் ப்³ரஹ்மாதீ³நாம் ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநாம் பூ⁴தாநாம் ஆத்மபூ⁴த: ஆத்மா ப்ரத்யக்சேதநோ யஸ்ய ஸ: ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தாத்மா ஸம்யக்³த³ர்ஶீத்யர்த²:, ஸ தத்ரைவம் வர்தமாந: லோகஸங்க்³ரஹாய கர்ம குர்வந்நபி ந லிப்யதே ந கர்மபி⁴: ப³த்⁴யதே இத்யர்த²: ॥ 7 ॥
ந ச அஸௌ பரமார்த²த: கரோதீத்யத: —
நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித் ।
பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்ஸ்ப்ருஶஞ்ஜிக்⁴ரந்நஶ்நந்க³ச்ச²ந்ஸ்வபஞ்ஶ்வஸந் ॥ 8 ॥
பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்ஸ்ப்ருஶஞ்ஜிக்⁴ரந்நஶ்நந்க³ச்ச²ந்ஸ்வபஞ்ஶ்வஸந் ॥ 8 ॥
ப்ரலபந் விஸ்ருஜந்க்³ருஹ்ணந்நுந்மிஷந்நிமிஷந்நபி ।
இந்த்³ரியாணீந்த்³ரியார்தே²ஷு வர்தந்த இதி தா⁴ரயந் ॥ 9 ॥
நைவ கிஞ்சித் கரோமீதி யுக்த: ஸமாஹித: ஸந் மந்யேத சிந்தயேத் , தத்த்வவித் ஆத்மநோ யாதா²த்ம்யம் தத்த்வம் வேத்தீதி தத்த்வவித் பரமார்த²த³ர்ஶீத்யர்த²: ॥
கதா³ கத²ம் வா தத்த்வமவதா⁴ரயந் மந்யேத இதி, உச்யதே — பஶ்யந்நிதி । மந்யேத இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । யஸ்ய ஏவம் தத்த்வவித³: ஸர்வகார்யகரணசேஷ்டாஸு கர்மஸு அகர்மைவ, பஶ்யத: ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: தஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴கார:, கர்மண: அபா⁴வத³ர்ஶநாத் । ந ஹி ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாயாம் உத³கபு³த்³த்⁴யா பாநாய ப்ரவ்ருத்த: உத³காபா⁴வஜ்ஞாநே(அ)பி தத்ரைவ பாநப்ரயோஜநாய ப்ரவர்ததே ॥ 9 ॥
யஸ்து புந: அதத்த்வவித் ப்ரவ்ருத்தஶ்ச கர்மயோகே³ —
ப்³ரஹ்மண்யாதா⁴ய கர்மாணி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா கரோதி ய: ।
லிப்யதே ந ஸ பாபேந பத்³மபத்ரமிவாம்ப⁴ஸா ॥ 10 ॥
ப்³ரஹ்மணி ஈஶ்வரே ஆதா⁴ய நிக்ஷிப்ய ‘தத³ர்த²ம் கர்ம கரோமி’ இதி ப்⁴ருத்ய இவ ஸ்வாம்யர்த²ம் ஸர்வாணி கர்மாணி மோக்ஷே(அ)பி ப²லே ஸங்க³ம் த்யக்த்வா கரோதி ய: ஸர்வகர்மாணி, லிப்யதே ந ஸ பாபேந ந ஸம்ப³த்⁴யதே பத்³மபத்ரமிவ அம்ப⁴ஸா உத³கேந । கேவலம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴மாத்ரமேவ ப²லம் தஸ்ய கர்மண: ஸ்யாத் ॥ 10 ॥
யஸ்மாத் —
காயேந மநஸா பு³த்³த்⁴யா கேவலைரிந்த்³ரியைரபி ।
யோகி³ந: கர்ம குர்வந்தி ஸங்க³ம் த்யக்த்வாத்மஶுத்³த⁴யே ॥ 11 ॥
காயேந தே³ஹேந மநஸா பு³த்³த்⁴யா ச கேவலை: மமத்வவர்ஜிதை: ‘ஈஶ்வராயைவ கர்ம கரோமி, ந மம ப²லாய’ இதி மமத்வபு³த்³தி⁴ஶூந்யை: இந்த்³ரியைரபி — கேவலஶப்³த³: காயாதி³பி⁴ரபி ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³த்⁴யதே — ஸர்வவ்யாபாரேஷு மமதாவர்ஜநாய । யோகி³ந: கர்மிண: கர்ம குர்வந்தி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லவிஷயம் ஆத்மஶுத்³த⁴யே ஸத்த்வஶுத்³த⁴யே இத்யர்த²: । தஸ்மாத் தத்ரைவ தவ அதி⁴கார: இதி குரு கர்மைவ ॥ 11 ॥
யஸ்மாச்ச —
யுக்த: கர்மப²லம் த்யக்த்வா
ஶாந்திமாப்நோதி நைஷ்டி²கீம் ।
அயுக்த: காமகாரேண
ப²லே ஸக்தோ நிப³த்⁴யதே ॥ 12 ॥
யுக்த: ‘ஈஶ்வராய கர்மாணி கரோமி ந மம ப²லாய’ இத்யேவம் ஸமாஹித: ஸந் கர்மப²லம் த்யக்த்வா பரித்யஜ்ய ஶாந்திம் மோக்ஷாக்²யாம் ஆப்நோதி நைஷ்டி²கீம் நிஷ்டா²யாம் ப⁴வாம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநப்ராப்திஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஜ்ஞாநநிஷ்டா²க்ரமேணேதி வாக்யஶேஷ: । யஸ்து புந: அயுக்த: அஸமாஹித: காமகாரேண கரணம் கார: காமஸ்ய கார: காமகார: தேந காமகாரேண, காமப்ரேரிததயேத்யர்த²:, ‘மம ப²லாய இத³ம் கரோமி கர்ம’ இத்யேவம் ப²லே ஸக்த: நிப³த்⁴யதே । அத: த்வம் யுக்தோ ப⁴வ இத்யர்த²: ॥ 12 ॥
யஸ்து பரமார்த²த³ர்ஶீ ஸ: —
ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே ஸுக²ம் வஶீ ।
நவத்³வாரே புரே தே³ஹீ நைவ குர்வந்ந காரயந் ॥ 13 ॥
ஸர்வாணி கர்மாணி ஸர்வகர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய பரித்யஜ்ய நித்யம் நைமித்திகம் காம்யம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் ச தாநி ஸர்வாணி கர்மாணி மநஸா விவேகபு³த்³த்⁴யா, கர்மாதௌ³ அகர்மஸந்த³ர்ஶநேந ஸந்த்யஜ்யேத்யர்த²:, ஆஸ்தே திஷ்ட²தி ஸுக²ம் । த்யக்தவாங்மந:காயசேஷ்ட: நிராயாஸ: ப்ரஸந்நசித்த: ஆத்மந: அந்யத்ர நிவ்ருத்தஸர்வபா³ஹ்யப்ரயோஜந: இதி ‘ஸுக²ம் ஆஸ்தே’ இத்யுச்யதே । வஶீ ஜிதேந்த்³ரிய இத்யர்த²: । க்வ கத²ம் ஆஸ்தே இதி, ஆஹ — நவத்³வாரே புரே । ஸப்த ஶீர்ஷண்யாநி ஆத்மந உபலப்³தி⁴த்³வாராணி, அவாக் த்³வே மூத்ரபுரீஷவிஸர்கா³ர்தே², தை: த்³வாரை: நவத்³வாரம் புரம் உச்யதே ஶரீரம் , புரமிவ புரம் , ஆத்மைகஸ்வாமிகம் , தத³ர்த²ப்ரயோஜநைஶ்ச இந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயை: அநேகப²லவிஜ்ஞாநஸ்ய உத்பாத³கை: பௌரைரிவ அதி⁴ஷ்டி²தம் । தஸ்மிந் நவத்³வாரே புரே தே³ஹீ ஸர்வம் கர்ம ஸம்ந்யஸ்ய ஆஸ்தே ; கிம் விஶேஷணேந ? ஸர்வோ ஹி தே³ஹீ ஸம்ந்யாஸீ அஸம்ந்யாஸீ வா தே³ஹே ஏவ ஆஸ்தே ; தத்ர அநர்த²கம் விஶேஷணமிதி । உச்யதே — யஸ்து அஜ்ஞ: தே³ஹீ தே³ஹேந்த்³ரியஸங்கா⁴தமாத்ராத்மத³ர்ஶீ ஸ ஸர்வோ(அ)பி ‘கே³ஹே பூ⁴மௌ ஆஸநே வா ஆஸே’ இதி மந்யதே । ந ஹி தே³ஹமாத்ராத்மத³ர்ஶிந: கே³ஹே இவ தே³ஹே ஆஸே இதி ப்ரத்யய: ஸம்ப⁴வதி । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தவ்யதிரிக்தாத்மத³ர்ஶிநஸ்து ‘தே³ஹே ஆஸே’ இதி ப்ரத்யய: உபபத்³யதே । பரகர்மணாம் ச பரஸ்மிந் ஆத்மநி அவித்³யயா அத்⁴யாரோபிதாநாம் வித்³யயா விவேகஜ்ஞாநேந மநஸா ஸம்ந்யாஸ உபபத்³யதே । உத்பந்நவிவேகஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸிநோ(அ)பி கே³ஹே இவ தே³ஹே ஏவ நவத்³வாரே புரே ஆஸநம் ப்ராரப்³த⁴ப²லகர்மஸம்ஸ்காரஶேஷாநுவ்ருத்த்யா தே³ஹ ஏவ விஶேஷவிஜ்ஞாநோத்பத்தே: । தே³ஹே ஏவ ஆஸ்தே இதி அஸ்த்யேவ விஶேஷணப²லம் , வித்³வத³வித்³வத்ப்ரத்யயபே⁴தா³பேக்ஷத்வாத் ॥
யத்³யபி கார்யகரணகர்மாணி அவித்³யயா ஆத்மநி அத்⁴யாரோபிதாநி ‘ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே’ இத்யுக்தம் , ததா²பி ஆத்மஸமவாயி து கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ — நைவ குர்வந் ஸ்வயம் , ந ச கார்யகரணாநி காரயந் க்ரியாஸு ப்ரவர்தயந் । கிம் யத் தத் கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச தே³ஹிந: ஸ்வாத்மஸமவாயி ஸத் ஸம்ந்யாஸாத் ந ஸம்ப⁴வதி, யதா² க³ச்ச²தோ க³தி: க³மநவ்யாபாரபரித்யாகே³ ந ஸ்யாத் தத்³வத் ? கிம் வா ஸ்வத ஏவ ஆத்மந: ந அஸ்தி இதி ? அத்ர உச்யதே — ந அஸ்தி ஆத்மந: ஸ்வத: கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச । உக்தம் ஹி ‘அவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) ‘ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி ந கரோதி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இதி । ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ஶ்ருதே: ॥ 13 ॥
கிஞ்ச—
ந கர்த்ருத்வம் ந கர்மாணி லோகஸ்ய ஸ்ருஜதி ப்ரபு⁴: ।
ந கர்மப²லஸம்யோக³ம் ஸ்வபா⁴வஸ்து ப்ரவர்ததே ॥ 14 ॥
ந கர்த்ருத்வம் ஸ்வத: குரு இதி நாபி கர்மாணி ரத²க⁴டப்ராஸாதா³தீ³நி ஈப்ஸிததமாநி லோகஸ்ய ஸ்ருஜதி உத்பாத³யதி ப்ரபு⁴: ஆத்மா । நாபி ரதா²தி³ க்ருதவத: தத்ப²லேந ஸம்யோக³ம் ந கர்மப²லஸம்யோக³ம் । யதி³ கிஞ்சித³பி ஸ்வத: ந கரோதி ந காரயதி ச தே³ஹீ, க: தர்ஹி குர்வந் காரயம்ஶ்ச ப்ரவர்ததே இதி, உச்யதே — ஸ்வபா⁴வஸ்து ஸ்வோ பா⁴வ: ஸ்வபா⁴வ: அவித்³யாலக்ஷணா ப்ரக்ருதி: மாயா ப்ரவர்ததே ‘தை³வீ ஹி’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யாதி³நா வக்ஷ்யமாணா ॥ 14 ॥
பரமார்த²தஸ்து —
நாத³த்தே கஸ்யசித்பாபம் ந சைவ ஸுக்ருதம் விபு⁴: ।
அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் தேந முஹ்யந்தி ஜந்தவ: ॥ 15 ॥
ந ஆத³த்தே ந ச க்³ருஹ்ணாதி ப⁴க்தஸ்யாபி கஸ்யசித் பாபம் । ந சைவ ஆத³த்தே ஸுக்ருதம் ப⁴க்தை: ப்ரயுக்தம் விபு⁴: । கிமர்த²ம் தர்ஹி ப⁴க்தை: பூஜாதி³லக்ஷணம் யாக³தா³நஹோமாதி³கம் ச ஸுக்ருதம் ப்ரயுஜ்யதே இத்யாஹ — அஜ்ஞாநேந ஆவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் விவேகவிஜ்ஞாநம் , தேந முஹ்யந்தி ‘கரோமி காரயாமி போ⁴க்ஷ்யே போ⁴ஜயாமி’ இத்யேவம் மோஹம் க³ச்ச²ந்தி அவிவேகிந: ஸம்ஸாரிணோ ஜந்தவ: ॥ 15 ॥
ஜ்ஞாநேந து தத³ஜ்ஞாநம் யேஷாம் நாஶிதமாத்மந: ।
தேஷாமாதி³த்யவஜ்ஜ்ஞாநம் ப்ரகாஶயதி தத்பரம் ॥ 16 ॥
ஜ்ஞாநேந து யேந அஜ்ஞாநேந ஆவ்ருதா: முஹ்யந்தி ஜந்தவ: தத் அஜ்ஞாநம் யேஷாம் ஜந்தூநாம் விவேகஜ்ஞாநேந ஆத்மவிஷயேண நாஶிதம் ஆத்மந: ப⁴வதி, தேஷாம் ஜந்தூநாம் ஆதி³த்யவத் யதா² ஆதி³த்ய: ஸமஸ்தம் ரூபஜாதம் அவபா⁴ஸயதி தத்³வத் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் வஸ்து ஸர்வம் ப்ரகாஶயதி தத் பரம் பரமார்த²தத்த்வம் ॥ 16 ॥
யத் பரம் ஜ்ஞாநம் ப்ரகாஶிதம் —
தத்³பு³த்³த⁴யஸ்ததா³த்மாநஸ்தந்நிஷ்டா²ஸ்தத்பராயணா: ।
க³ச்ச²ந்த்யபுநராவ்ருத்திம் ஜ்ஞாநநிர்தூ⁴தகல்மஷா: ॥ 17 ॥
தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி க³தா பு³த்³தி⁴: யேஷாம் தே தத்³பு³த்³த⁴ய:, ததா³த்மாந: ததே³வ பரம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மா யேஷாம் தே ததா³த்மாந:, தந்நிஷ்டா²: நிஷ்டா² அபி⁴நிவேஶ: தாத்பர்யம் ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மண்யேவ அவஸ்தா²நம் யேஷாம் தே தந்நிஷ்டா²:, தத்பராயணாஶ்ச ததே³வ பரம் அயநம் பரா க³தி: யேஷாம் ப⁴வதி தே தத்பராயணா: கேவலாத்மரதய இத்யர்த²: । யேஷாம் ஜ்ஞாநேந நாஶிதம் ஆத்மந: அஜ்ஞாநம் தே க³ச்ச²ந்தி ஏவம்விதா⁴: அபுநராவ்ருத்திம் அபுநர்தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴ம் ஜ்ஞாநநிர்தூ⁴தகல்மஷா: யதோ²க்தேந ஜ்ஞாநேந நிர்தூ⁴த: நாஶித: கல்மஷ: பாபாதி³ஸம்ஸாரகாரணதோ³ஷ: யேஷாம் தே ஜ்ஞாநநிர்தூ⁴தகல்மஷா: யதய: இத்யர்த²: ॥ 17 ॥
யேஷாம் ஜ்ஞாநேந நாஶிதம் ஆத்மந: அஜ்ஞாநம் தே பண்டி³தா: கத²ம் தத்த்வம் பஶ்யந்தி இத்யுச்யதே —
வித்³யாவிநயஸம்பந்நே ப்³ராஹ்மணே க³வி ஹஸ்திநி ।
ஶுநி சைவ ஶ்வபாகே ச பண்டி³தா: ஸமத³ர்ஶிந: ॥ 18 ॥
வித்³யாவிநயஸம்பந்நே வித்³யா ச விநயஶ்ச வித்³யாவிநயௌ, விநய: உபஶம:, தாப்⁴யாம் வித்³யாவிநயாப்⁴யாம் ஸம்பந்ந: வித்³யாவிநயஸம்பந்ந: வித்³வாந் விநீதஶ்ச யோ ப்³ராஹ்மண: தஸ்மிந் ப்³ராஹ்மணே க³வி ஹஸ்திநி ஶுநி சைவ ஶ்வபாகே ச பண்டி³தா: ஸமத³ர்ஶிந: । வித்³யாவிநயஸம்பந்நே உத்தமஸம்ஸ்காரவதி ப்³ராஹ்மணே ஸாத்த்விகே, மத்⁴யமாயாம் ச ராஜஸ்யாம் க³வி, ஸம்ஸ்காரஹீநாயாம் அத்யந்தமேவ கேவலதாமஸே ஹஸ்த்யாதௌ³ ச, ஸத்த்வாதி³கு³ணை: தஜ்ஜைஶ்ச ஸம்ஸ்காரை: ததா² ராஜஸை: ததா² தாமஸைஶ்ச ஸம்ஸ்காரை: அத்யந்தமேவ அஸ்ப்ருஷ்டம் ஸமம் ஏகம் அவிக்ரியம் தத் ப்³ரஹ்ம த்³ரஷ்டும் ஶீலம் யேஷாம் தே பண்டி³தா: ஸமத³ர்ஶிந: ॥ 18 ॥
நநு அபோ⁴ஜ்யாந்நா: தே தோ³ஷவந்த:, ‘ஸமாஸமாப்⁴யாம் விஷமஸமே பூஜாத:’ (கௌ³. த⁴. 2 । 8 । 20 ; 17 । 18) இதி ஸ்ம்ருதே: । ந தே தோ³ஷவந்த: । கத²ம் ? —
இஹைவ தைர்ஜித: ஸர்கோ³ யேஷாம் ஸாம்யே ஸ்தி²தம் மந: ।
நிர்தோ³ஷம் ஹி ஸமம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணி தே ஸ்தி²தா: ॥ 19 ॥
இஹ ஏவ ஜீவத்³பி⁴ரேவ தை: ஸமத³ர்ஶிபி⁴: பண்டி³தை: ஜித: வஶீக்ருத: ஸர்க³: ஜந்ம, யேஷாம் ஸாம்யே ஸர்வபூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மணி ஸமபா⁴வே ஸ்தி²தம் நிஶ்சலீபூ⁴தம் மந: அந்த:கரணம் । நிர்தோ³ஷம் யத்³யபி தோ³ஷவத்ஸு ஶ்வபாகாதி³ஷு மூடை⁴: தத்³தோ³ஷை: தோ³ஷவத் இவ விபா⁴வ்யதே, ததா²பி தத்³தோ³ஷை: அஸ்ப்ருஷ்டம் இதி நிர்தோ³ஷம் தோ³ஷவர்ஜிதம் ஹி யஸ்மாத் ; நாபி ஸ்வகு³ணபே⁴த³பி⁴ந்நம் , நிர்கு³ணத்வாத் சைதந்யஸ்ய । வக்ஷ்யதி ச ப⁴க³வாந் இச்சா²தீ³நாம் க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வம் , ‘அநாதி³த்வாந்நிர்கு³ணத்வாத்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இதி ச । நாபி அந்த்யா விஶேஷா: ஆத்மநோ பே⁴த³கா: ஸந்தி, ப்ரதிஶரீரம் தேஷாம் ஸத்த்வே ப்ரமாணாநுபபத்தே: । அத: ஸமம் ப்³ரஹ்ம ஏகம் ச । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மணி ஏவ தே ஸ்தி²தா: । தஸ்மாத் ந தோ³ஷக³ந்த⁴மாத்ரமபி தாந் ஸ்ப்ருஶதி, தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத்மத³ர்ஶநாபி⁴மாநாபா⁴வாத் தேஷாம் । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத்மத³ர்ஶநாபி⁴மாநவத்³விஷயம் து தத் ஸூத்ரம் ‘ஸமாஸமாப்⁴யாம் விஷமஸமே பூஜாத:’ (கௌ³. த⁴. 2 । 8 । 20) இதி, பூஜாவிஷயத்வேந விஶேஷணாத் । த்³ருஶ்யதே ஹி ப்³ரஹ்மவித் ஷட³ங்க³வித் சதுர்வேத³வித் இதி பூஜாதா³நாதௌ³ கு³ணவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴: காரணம் । ப்³ரஹ்ம து ஸர்வகு³ணதோ³ஷஸம்ப³ந்த⁴வர்ஜிதமித்யத: ‘ப்³ரஹ்மணி தே ஸ்தி²தா:’ இதி யுக்தம் । கர்மவிஷயம் ச ‘ஸமாஸமாப்⁴யாம்’ (கௌ³. த⁴. 2 । 8 । 20) இத்யாதி³ । இத³ம் து ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிஷயம் ப்ரஸ்துதம் , ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாரப்⁴ய அத்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ॥ 19 ॥
யஸ்மாத் நிர்தோ³ஷம் ஸமம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மா, தஸ்மாத் —
ந ப்ரஹ்ருஷ்யேத்ப்ரியம் ப்ராப்ய நோத்³விஜேத்ப்ராப்ய சாப்ரியம் ।
ஸ்தி²ரபு³த்³தி⁴ரஸம்மூடோ⁴ ப்³ரஹ்மவித்³ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த: ॥ 20 ॥
ந ப்ரஹ்ருஷ்யேத் ப்ரஹர்ஷம் ந குர்யாத் ப்ரியம் இஷ்டம் ப்ராப்ய லப்³த்⁴வா । ந உத்³விஜேத் ப்ராப்ய ச அப்ரியம் அநிஷ்டம் லப்³த்⁴வா । தே³ஹமாத்ராத்மத³ர்ஶிநாம் ஹி ப்ரியாப்ரியப்ராப்தீ ஹர்ஷவிஷாதௌ³ குர்வாதே, ந கேவலாத்மத³ர்ஶிந:, தஸ்ய ப்ரியாப்ரியப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத் । கிஞ்ச — ‘ஸர்வபூ⁴தேஷு ஏக: ஸம: நிர்தோ³ஷ: ஆத்மா’ இதி ஸ்தி²ரா நிர்விசிகித்ஸா பு³த்³தி⁴: யஸ்ய ஸ: ஸ்தி²ரபு³த்³தி⁴: அஸம்மூட⁴: ஸம்மோஹவர்ஜிதஶ்ச ஸ்யாத் யதோ²க்தப்³ரஹ்மவித் ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த:, அகர்மக்ருத் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸீ இத்யர்த²: ॥ 20 ॥
கிஞ்ச, ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த: —
பா³ஹ்யஸ்பர்ஶேஷ்வஸக்தாத்மா
விந்த³த்யாத்மநி யத்ஸுக²ம் ।
ஸ ப்³ரஹ்மயோக³யுக்தாத்மா
ஸுக²மக்ஷயமஶ்நுதே ॥ 21 ॥
பா³ஹ்யஸ்பர்ஶேஷு பா³ஹ்யாஶ்ச தே ஸ்பர்ஶாஶ்ச பா³ஹ்யஸ்பர்ஶா: ஸ்ப்ருஶ்யந்தே இதி ஸ்பர்ஶா: ஶப்³தா³த³யோ விஷயா: தேஷு பா³ஹ்யஸ்பர்ஶேஷு, அஸக்த: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அயம் அஸக்தாத்மா விஷயேஷு ப்ரீதிவர்ஜித: ஸந் விந்த³தி லப⁴தே ஆத்மநி யத் ஸுக²ம் தத் விந்த³தி இத்யேதத் । ஸ ப்³ரஹ்மயோக³யுக்தாத்மா ப்³ரஹ்மணி யோக³: ஸமாதி⁴: ப்³ரஹ்மயோக³: தேந ப்³ரஹ்மயோகே³ந யுக்த: ஸமாஹித: தஸ்மிந் வ்யாப்ருத: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: ப்³ரஹ்மயோக³யுக்தாத்மா, ஸுக²ம் அக்ஷயம் அஶ்நுதே வ்யாப்நோதி । தஸ்மாத் பா³ஹ்யவிஷயப்ரீதே: க்ஷணிகாயா: இந்த்³ரியாணி நிவர்தயேத் ஆத்மநி அக்ஷயஸுகா²ர்தீ² இத்யர்த²: ॥ 21 ॥
இதஶ்ச நிவர்தயேத் —
யே ஹி ஸம்ஸ்பர்ஶஜா போ⁴கா³ து³:க²யோநய ஏவ தே ।
ஆத்³யந்தவந்த: கௌந்தேய ந தேஷு ரமதே பு³த⁴: ॥ 22 ॥
யே ஹி யஸ்மாத் ஸம்ஸ்பர்ஶஜா: விஷயேந்த்³ரியஸம்ஸ்பர்ஶேப்⁴யோ ஜாதா: போ⁴கா³ பு⁴க்தய: து³:க²யோநய ஏவ தே, அவித்³யாக்ருதத்வாத் । த்³ருஶ்யந்தே ஹி ஆத்⁴யாத்மிகாதீ³நி து³:கா²நி தந்நிமித்தாந்யேவ । யதா² இஹலோகே ததா² பரலோகே(அ)பி இதி க³ம்யதே ஏவஶப்³தா³த் । ந ஸம்ஸாரே ஸுக²ஸ்ய க³ந்த⁴மாத்ரமபி அஸ்தி இதி பு³த்³த்⁴வா விஷயம்ருக³த்ருஷ்ணிகாயா இந்த்³ரியாணி நிவர்தயேத் । ந கேவலம் து³:க²யோநய ஏவ, ஆத்³யந்தவந்தஶ்ச, ஆதி³: விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகோ³ போ⁴கா³நாம் அந்தஶ்ச தத்³வியோக³ ஏவ ; அத: ஆத்³யந்தவந்த: அநித்யா:, மத்⁴யக்ஷணபா⁴வித்வாத் இத்யர்த²: । கௌந்தேய, ந தேஷு போ⁴கே³ஷு ரமதே பு³த⁴: விவேகீ அவக³தபரமார்த²தத்த்வ: ; அத்யந்தமூடா⁴நாமேவ ஹி விஷயேஷு ரதி: த்³ருஶ்யதே, யதா² பஶுப்ரப்⁴ருதீநாம் ॥ 22 ॥
அயம் ச ஶ்ரேயோமார்க³ப்ரதிபக்ஷீ கஷ்டதமோ தோ³ஷ: ஸர்வாநர்த²ப்ராப்திஹேது: து³ர்நிவாரஶ்ச இதி தத்பரிஹாரே யத்நாதி⁴க்யம் கர்தவ்யம் இத்யாஹ ப⁴க³வாந் —
ஶக்நோதீஹைவ ய: ஸோடு⁴ம் ப்ராக்ச²ரீரவிமோக்ஷணாத் ।
காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வம் வேக³ம் ஸ யுக்த: ஸ ஸுகீ² நர: ॥ 23 ॥
ஶக்நோதி உத்ஸஹதே இஹைவ ஜீவந்நேவ ய: ஸோடு⁴ம் ப்ரஸஹிதும் ப்ராக் பூர்வம் ஶரீரவிமோக்ஷணாத் ஆ மரணாத் இத்யர்த²: । மரணஸீமாகரணம் ஜீவதோ(அ)வஶ்யம்பா⁴வி ஹி காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வோ வேக³:, அநந்தநிமித்தவாந் ஹி ஸ: இதி யாவத் மரணம் தாவத் ந விஸ்ரம்ப⁴ணீய இத்யர்த²: । காம: இந்த்³ரியகோ³சரப்ராப்தே இஷ்டே விஷயே ஶ்ரூயமாணே ஸ்மர்யமாணே வா அநுபூ⁴தே ஸுக²ஹேதௌ யா க³ர்தி⁴: த்ருஷ்ணா ஸ காம: ; க்ரோத⁴ஶ்ச ஆத்மந: ப்ரதிகூலேஷு து³:க²ஹேதுஷு த்³ருஶ்யமாநேஷு ஶ்ரூயமாணேஷு ஸ்மர்யமாணேஷு வா யோ த்³வேஷ: ஸ: க்ரோத⁴: ; தௌ காமக்ரோதௌ⁴ உத்³ப⁴வோ யஸ்ய வேக³ஸ்ய ஸ: காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வ: வேக³: । ரோமாஞ்சநப்ரஹ்ருஷ்டநேத்ரவத³நாதி³லிங்க³: அந்த:கரணப்ரக்ஷோப⁴ரூப: காமோத்³ப⁴வோ வேக³:, கா³த்ரப்ரகம்பப்ரஸ்வேத³ஸந்த³ஷ்டோஷ்ட²புடரக்தநேத்ராதி³லிங்க³: க்ரோதோ⁴த்³ப⁴வோ வேக³:, தம் காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வம் வேக³ம் ய: உத்ஸஹதே ப்ரஸஹதே ஸோடு⁴ம் ப்ரஸஹிதும் , ஸ: யுக்த: யோகீ³ ஸுகீ² ச இஹ லோகே நர: ॥ 23 ॥
கத²ம்பூ⁴தஶ்ச ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த: ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோதி இதி ஆஹ ப⁴க³வாந் —
யோ(அ)ந்த:ஸுகோ²(அ)ந்தராராமஸ்ததா²ந்தர்ஜ்யோதிரேவ ய: ।
ஸ யோகீ³ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தோ(அ)தி⁴க³ச்ச²தி ॥ 24 ॥
ய: அந்த:ஸுக²: அந்த: ஆத்மநி ஸுக²ம் யஸ்ய ஸ: அந்த:ஸுக²:, ததா² அந்தரேவ ஆத்மநி ஆராம: ஆரமணம் க்ரீடா³ யஸ்ய ஸ: அந்தராராம:, ததா² ஏவ அந்த: ஏவ ஆத்மந்யேவ ஜ்யோதி: ப்ரகாஶோ யஸ்ய ஸ: அந்தர்ஜ்யோதிரேவ, ய: ஈத்³ருஶ: ஸ: யோகீ³ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் ப்³ரஹ்மணி நிர்வ்ருதிம் மோக்ஷம் இஹ ஜீவந்நேவ ப்³ரஹ்மபூ⁴த: ஸந் அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ॥ 24 ॥
கிஞ்ச —
லப⁴ந்தே ப்³ரஹ்மநிர்வாணம்ருஷய: க்ஷீணகல்மஷா: ।
சி²ந்நத்³வைதா⁴ யதாத்மாந: ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: ॥ 25 ॥
லப⁴ந்தே ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் மோக்ஷம் ருஷய: ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: ஸம்ந்யாஸிந: க்ஷீணகல்மஷா: க்ஷீணபாபா: நிர்தோ³ஷா: சி²ந்நத்³வைதா⁴: சி²ந்நஸம்ஶயா: யதாத்மாந: ஸம்யதேந்த்³ரியா: ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் ஹிதே ஆநுகூல்யே ரதா: அஹிம்ஸகா இத்யர்த²: ॥ 25 ॥
கிஞ்ச —
காமக்ரோத⁴வியுக்தாநாம் யதீநாம் யதசேதஸாம் ।
அபி⁴தோ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் வர்ததே விதி³தாத்மநாம் ॥ 26 ॥
காமக்ரோத⁴வியுக்தாநாம் காமஶ்ச க்ரோத⁴ஶ்ச காமக்ரோதௌ⁴ தாப்⁴யாம் வியுக்தாநாம் யதீநாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் யதசேதஸாம் ஸம்யதாந்த:கரணாநாம் அபி⁴த: உப⁴யத: ஜீவதாம் ம்ருதாநாம் ச ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் மோக்ஷோ வர்ததே விதி³தாத்மநாம் விதி³த: ஜ்ஞாத: ஆத்மா யேஷாம் தே விதி³தாத்மாந: தேஷாம் விதி³தாத்மநாம் ஸம்யக்³த³ர்ஶிநாமித்யர்த²: ॥ 26 ॥
ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²நாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் ஸத்³ய: முக்தி: உக்தா । கர்மயோக³ஶ்ச ஈஶ்வரார்பிதஸர்வபா⁴வேந ஈஶ்வரே ப்³ரஹ்மணி ஆதா⁴ய க்ரியமாண: ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநப்ராப்திஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸக்ரமேண மோக்ஷாய இதி ப⁴க³வாந் பதே³ பதே³ அப்³ரவீத் , வக்ஷ்யதி ச । அத² இதா³நீம் த்⁴யாநயோக³ம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய அந்தரங்க³ம் விஸ்தரேண வக்ஷ்யாமி இதி தஸ்ய ஸூத்ரஸ்தா²நீயாந் ஶ்லோகாந் உபதி³ஶதி ஸ்ம —
ஸ்பர்ஶாந்க்ருத்வா ப³ஹிர்பா³ஹ்யாம்ஶ்சக்ஷுஶ்சைவாந்தரே ப்⁴ருவோ: ।
ப்ராணாபாநௌ ஸமௌ க்ருத்வா நாஸாப்⁴யந்தரசாரிணௌ ॥ 27 ॥
ப்ராணாபாநௌ ஸமௌ க்ருத்வா நாஸாப்⁴யந்தரசாரிணௌ ॥ 27 ॥
யதேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ர்முநிர்மோக்ஷபராயண: ।
விக³தேச்சா²ப⁴யக்ரோதோ⁴ ய: ஸதா³ முக்த ஏவ ஸ: ॥ 28 ॥
ஸ்பர்ஶாந் ஶப்³தா³தீ³ந் க்ருத்வா ப³ஹி: பா³ஹ்யாந் — ஶ்ரோத்ராதி³த்³வாரேண அந்த: பு³த்³தௌ⁴ ப்ரவேஶிதா: ஶப்³தா³த³ய: விஷயா: தாந் அசிந்தயத: ஶப்³தா³த³யோ பா³ஹ்யா ப³ஹிரேவ க்ருதா: ப⁴வந்தி — தாந் ஏவம் ப³ஹி: க்ருத்வா சக்ஷுஶ்சைவ அந்தரே ப்⁴ருவோ: ‘க்ருத்வா’ இதி அநுஷஜ்யதே । ததா² ப்ராணாபாநௌ நாஸாப்⁴யந்தரசாரிணௌ ஸமௌ க்ருத்வா, யதேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴: யதாநி ஸம்யதாநி இந்த்³ரியாணி மந: பு³த்³தி⁴ஶ்ச யஸ்ய ஸ: யதேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴:, மநநாத் முநி: ஸம்ந்யாஸீ, மோக்ஷபராயண: ஏவம் தே³ஹஸம்ஸ்தா²நாத் மோக்ஷபராயண: மோக்ஷ ஏவ பரம் அயநம் பரா க³தி: யஸ்ய ஸ: அயம் மோக்ஷபராயணோ முநி: ப⁴வேத் । விக³தேச்சா²ப⁴யக்ரோத⁴: இச்சா² ச ப⁴யம் ச க்ரோத⁴ஶ்ச இச்சா²ப⁴யக்ரோதா⁴: தே விக³தா: யஸ்மாத் ஸ: விக³தேச்சா²ப⁴யக்ரோத⁴:, ய: ஏவம் வர்ததே ஸதா³ ஸம்ந்யாஸீ, முக்த ஏவ ஸ: ந தஸ்ய மோக்ஷாயாந்ய: கர்தவ்யோ(அ)ஸ்தி ॥ 28 ॥
ஏவம் ஸமாஹிதசித்தேந கிம் விஜ்ஞேயம் இதி, உச்யதே —
போ⁴க்தாரம் யஜ்ஞதபஸாம் ஸர்வலோகமஹேஶ்வரம் ।
ஸுஹ்ருத³ம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஜ்ஞாத்வா மாம் ஶாந்திம்ருச்ச²தி ॥ 29 ॥
போ⁴க்தாரம் யஜ்ஞதபஸாம் யஜ்ஞாநாம் தபஸாம் ச கர்த்ருரூபேண தே³வதாரூபேண ச, ஸர்வலோகமஹேஶ்வரம் ஸர்வேஷாம் லோகாநாம் மஹாந்தம் ஈஶ்வரம் ஸுஹ்ருத³ம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஸர்வப்ராணிநாம் ப்ரத்யுபகாரநிரபேக்ஷதயா உபகாரிணம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹ்ருத³யேஶயம் ஸர்வகர்மப²லாத்⁴யக்ஷம் ஸர்வப்ரத்யயஸாக்ஷிணம் மாம் நாராயணம் ஜ்ஞாத்வா ஶாந்திம் ஸர்வஸம்ஸாரோபரதிம் ருச்ச²தி ப்ராப்நோதி ॥ 29 ॥