श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्த்³வாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
த்³வாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
த்³விதீயாத்⁴யாயப்ரப்⁴ருதிஷு விபூ⁴த்யந்தேஷு அத்⁴யாயேஷு பரமாத்மந: ப்³ரஹ்மண: அக்ஷரஸ்ய வித்⁴வஸ்தஸர்வோபாதி⁴விஶேஷஸ்ய உபாஸநம் உக்தம் ; ஸர்வயோகை³ஶ்வர்யஸர்வஜ்ஞாநஶக்திமத்ஸத்த்வோபாதே⁴: ஈஶ்வரஸ்ய தவ ச உபாஸநம் தத்ர தத்ர உக்தம் । விஶ்வரூபாத்⁴யாயே து ஐஶ்வரம் ஆத்³யம் ஸமஸ்தஜக³தா³த்மரூபம் விஶ்வரூபம் த்வதீ³யம் த³ர்ஶிதம் உபாஸநார்த²மேவ த்வயா । தச்ச த³ர்ஶயித்வா உக்தவாநஸி ‘மத்கர்மக்ருத்’ (ப⁴. கீ³. 11 । 55) இத்யாதி³ । அத: அஹம் அநயோ: உப⁴யோ: பக்ஷயோ: விஶிஷ்டதரபு³பு⁴த்ஸயா த்வாம் ப்ருச்சா²மி இதி அர்ஜுந உவாச —
அர்ஜுந உவாச —
ஏவம் ஸததயுக்தா யே ப⁴க்தாஸ்த்வாம் பர்யுபாஸதே ।
யே சாப்யக்ஷரமவ்யக்தம் தேஷாம் கே யோக³வித்தமா: ॥ 1 ॥
ஏவம் இதி அதீதாநந்தரஶ்லோகேந உக்தம் அர்த²ம் பராம்ருஶதி ‘மத்கர்மக்ருத்’ (ப⁴. கீ³. 11 । 55) இத்யாதி³நா । ஏவம் ஸததயுக்தா:, நைரந்தர்யேண ப⁴க³வத்கர்மாதௌ³ யதோ²க்தே அர்தே² ஸமாஹிதா: ஸந்த: ப்ரவ்ருத்தா இத்யர்த²: । யே ப⁴க்தா: அநந்யஶரணா: ஸந்த: த்வாம் யதா²த³ர்ஶிதம் விஶ்வரூபம் பர்யுபாஸதே த்⁴யாயந்தி ; யே சாந்யே(அ)பி த்யக்தஸர்வைஷணா: ஸம்ந்யஸ்தஸர்வகர்மாண: யதா²விஶேஷிதம் ப்³ரஹ்ம அக்ஷரம் நிரஸ்தஸர்வோபாதி⁴த்வாத் அவ்யக்தம் அகரணகோ³சரம் । யத் ஹி கரணகோ³சரம் தத் வ்யக்தம் உச்யதே, அஞ்ஜே: தா⁴தோ: தத்கர்மகத்வாத் ; இத³ம் து அக்ஷரம் தத்³விபரீதம் , ஶிஷ்டைஶ்ச உச்யமாநை: விஶேஷணை: விஶிஷ்டம் , தத் யே சாபி பர்யுபாஸதே, தேஷாம் உப⁴யேஷாம் மத்⁴யே கே யோக³வித்தமா: ? கே அதிஶயேந யோக³வித³: இத்யர்த²: ॥ 1 ॥
ஶ்ரீப⁴க³வாந் உவாச — யே து அக்ஷரோபாஸகா: ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: நிவ்ருத்தைஷணா:, தே தாவத் திஷ்ட²ந்து ; தாந் ப்ரதி யத் வக்தவ்யம் , தத் உபரிஷ்டாத் வக்ஷ்யாம: । யே து இதரே —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
மய்யாவேஶ்ய மநோ யே மாம் நித்யயுக்தா உபாஸதே ।
ஶ்ரத்³த⁴யா பரயோபேதாஸ்தே மே யுக்ததமா மதா: ॥ 2 ॥
மயி விஶ்வரூபே பரமேஶ்வரே ஆவேஶ்ய ஸமாதா⁴ய மந:, யே ப⁴க்தா: ஸந்த:, மாம் ஸர்வயோகே³ஶ்வராணாம் அதீ⁴ஶ்வரம் ஸர்வஜ்ஞம் விமுக்தராகா³தி³க்லேஶதிமிரத்³ருஷ்டிம் , நித்யயுக்தா: அதீதாநந்தராத்⁴யாயாந்தோக்தஶ்லோகார்த²ந்யாயேந ஸததயுக்தா: ஸந்த: உபாஸதே ஶ்ரத்³த⁴யா பரயா ப்ரக்ருஷ்டயா உபேதா:, தே மே மம மதா: அபி⁴ப்ரேதா: யுக்ததமா: இதி । நைரந்தர்யேண ஹி தே மச்சித்ததயா அஹோராத்ரம் அதிவாஹயந்தி । அத: யுக்தம் தாந் ப்ரதி யுக்ததமா: இதி வக்தும் ॥ 2 ॥
கிமிதரே யுக்ததமா: ந ப⁴வந்தி ? ந ; கிந்து தாந் ப்ரதி யத் வக்தவ்யம் , தத் ஶ்ருணு —
யே த்வக்ஷரமநிர்தே³ஶ்யமவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே ।
ஸர்வத்ரக³மசிந்த்யம் ச கூடஸ்த²மசலம் த்⁴ருவம் ॥ 3 ॥
யே து அக்ஷரம் அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தத்வாத் அஶப்³த³கோ³சர இதி ந நிர்தே³ஷ்டும் ஶக்யதே, அத: அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தம் ந கேநாபி ப்ரமாணேந வ்யஜ்யத இத்யவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே பரி ஸமந்தாத் உபாஸதே । உபாஸநம் நாம யதா²ஶாஸ்த்ரம் உபாஸ்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய விஷயீகரணேந ஸாமீப்யம் உபக³ம்ய தைலதா⁴ராவத் ஸமாநப்ரத்யயப்ரவாஹேண தீ³ர்க⁴காலம் யத் ஆஸநம் , தத் உபாஸநமாசக்ஷதே । அக்ஷரஸ்ய விஶேஷணமாஹ உபாஸ்யஸ்ய — ஸர்வத்ரக³ம் வ்யோமவத் வ்யாபி அசிந்த்யம் ச அவ்யக்தத்வாத³சிந்த்யம் । யத்³தி⁴ கரணகோ³சரம் , தத் மநஸாபி சிந்த்யம் , தத்³விபரீதத்வாத் அசிந்த்யம் அக்ஷரம் , கூடஸ்த²ம் த்³ருஶ்யமாநகு³ணம் அந்தர்தோ³ஷம் வஸ்து கூடம் । ‘கூடரூபம்’ ’ கூடஸாக்ஷ்யம்’ இத்யாதௌ³ கூடஶப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴: லோகே । ததா² ச அவித்³யாத்³யநேகஸம்ஸாரபீ³ஜம் அந்தர்தோ³ஷவத் மாயாவ்யாக்ருதாதி³ஶப்³த³வாச்யதயா ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 10) ‘மம மாயா து³ரத்யயா’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴ம் யத் தத் கூடம் , தஸ்மிந் கூடே ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் தத³த்⁴யக்ஷதயா । அத²வா, ராஶிரிவ ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் । அத ஏவ அசலம் । யஸ்மாத் அசலம் , தஸ்மாத் த்⁴ருவம் , நித்யமித்யர்த²: ॥ 3 ॥
ஸம்நியம்யேந்த்³ரியக்³ராமம் ஸர்வத்ர ஸமபு³த்³த⁴ய: ।
தே ப்ராப்நுவந்தி மாமேவ ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: ॥ 4 ॥
ஸந்நியம்ய ஸம்யக் நியம்ய உபஸம்ஹ்ருத்ய இந்த்³ரியக்³ராமம் இந்த்³ரியஸமுதா³யம் ஸர்வத்ர ஸர்வஸ்மிந் காலே ஸமபு³த்³த⁴ய: ஸமா துல்யா பு³த்³தி⁴: யேஷாம் இஷ்டாநிஷ்டப்ராப்தௌ தே ஸமபு³த்³த⁴ய: । தே யே ஏவம்விதா⁴: தே ப்ராப்நுவந்தி மாமேவ ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: । ந து தேஷாம் வக்தவ்யம் கிஞ்சித் ‘மாம் தே ப்ராப்நுவந்தி’ இதி ; ‘ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 18) இதி ஹி உக்தம் । ந ஹி ப⁴க³வத்ஸ்வரூபாணாம் ஸதாம் யுக்ததமத்வமயுக்ததமத்வம் வா வாச்யம் ॥ 4 ॥
கிம் து —
க்லேஶோ(அ)தி⁴கதரஸ்தேஷாமவ்யக்தாஸக்தசேதஸாம் ।
அவ்யக்தா ஹி க³திர்து³:க²ம் தே³ஹவத்³பி⁴ரவாப்யதே ॥ 5 ॥
க்லேஶ: அதி⁴கதர:, யத்³யபி மத்கர்மாதி³பராணாம் க்லேஶ: அதி⁴க ஏவ க்லேஶ: அதி⁴கதரஸ்து அக்ஷராத்மநாம் பரமாத்மத³ர்ஶிநாம் தே³ஹாபி⁴மாநபரித்யாக³நிமித்த: । அவ்யக்தாஸக்தசேதஸாம் அவ்யக்தே ஆஸக்தம் சேத: யேஷாம் தே அவ்யக்தாஸக்தசேதஸ: தேஷாம் அவ்யக்தாஸக்தசேதஸாம் । அவ்யக்தா ஹி யஸ்மாத் யா க³தி: அக்ஷராத்மிகா து³:க²ம் ஸா தே³ஹவத்³பி⁴: தே³ஹாபி⁴மாநவத்³பி⁴: அவாப்யதே, அத: க்லேஶ: அதி⁴கதர: ॥ 5 ॥
அக்ஷரோபாஸகாநாம் யத் வர்தநம் , தத் உபரிஷ்டாத்³வக்ஷ்யாம: —
யே து ஸர்வாணி கர்மாணி மயி ஸம்ந்யஸ்ய மத்பரா: ।
அநந்யேநைவ யோகே³ந மாம் த்⁴யாயந்த உபாஸதே ॥ 6 ॥
யே து ஸர்வாணி கர்மாணி மயி ஈஶ்வரே ஸம்ந்யஸ்ய மத்பரா: அஹம் பர: யேஷாம் தே மத்பரா: ஸந்த: அநந்யேநைவ அவித்³யமாநம் அந்யத் ஆலம்ப³நம் விஶ்வரூபம் தே³வம் ஆத்மாநம் முக்த்வா யஸ்ய ஸ: அநந்ய: தேந அநந்யேநைவ ; கேந ? யோகே³ந ஸமாதி⁴நா மாம் த்⁴யாயந்த: சிந்தயந்த: உபாஸதே ॥ 6 ॥
தேஷாம் கிம் ? —
தேஷாமஹம் ஸமுத்³த⁴ர்தா ம்ருத்யுஸம்ஸாரஸாக³ராத் ।
ப⁴வாமி ந சிராத்பார்த² மய்யாவேஶிதசேதஸாம் ॥ 7 ॥
தேஷாம் மது³பாஸநைகபராணாம் அஹம் ஈஶ்வர: ஸமுத்³த⁴ர்தா । குத: இதி ஆஹ — ம்ருத்யுஸம்ஸாரஸாக³ராத் ம்ருத்யுயுக்த: ஸம்ஸார: ம்ருத்யுஸம்ஸார:, ஸ ஏவ ஸாக³ர இவ ஸாக³ர:, து³ஸ்தரத்வாத் , தஸ்மாத் ம்ருத்யுஸம்ஸாரஸாக³ராத் அஹம் தேஷாம் ஸமுத்³த⁴ர்தா ப⁴வாமி ந சிராத் । கிம் தர்ஹி ? க்ஷிப்ரமேவ ஹே பார்த², மயி ஆவேஶிதசேதஸாம் மயி விஶ்வரூபே ஆவேஶிதம் ஸமாஹிதம் சேத: யேஷாம் தே மய்யாவேஶிதசேதஸ: தேஷாம் ॥ 7 ॥
யத: ஏவம் , தஸ்மாத் —
மய்யேவ மந ஆத⁴த்ஸ்வ மயி பு³த்³தி⁴ம் நிவேஶய ।
நிவஸிஷ்யஸி மய்யேவ அத ஊர்த்⁴வம் ந ஸம்ஶய: ॥ 8 ॥
மயி ஏவ விஶ்வரூபே ஈஶ்வரே மந: ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகம் ஆத⁴த்ஸ்வ ஸ்தா²பய । மயி ஏவ அத்⁴யவஸாயம் குர்வதீம் பு³த்³தி⁴ம் ஆத⁴த்ஸ்வ நிவேஶய । தத: தே கிம் ஸ்யாத் இதி ஶ்ருணு — நிவஸிஷ்யஸி நிவத்ஸ்யஸி நிஶ்சயேந மதா³த்மநா மயி நிவாஸம் கரிஷ்யஸி ஏவ அத: ஶரீரபாதாத் ஊர்த்⁴வம் । ந ஸம்ஶய: ஸம்ஶய: அத்ர ந கர்தவ்ய: ॥ 8 ॥
அத² சித்தம் ஸமாதா⁴தும்
ந ஶக்நோஷி மயி ஸ்தி²ரம் ।
அப்⁴யாஸயோகே³ந ததோ
மாமிச்சா²ப்தும் த⁴நஞ்ஜய ॥ 9 ॥
அத² ஏவம் யதா² அவோசம் ததா² மயி சித்தம் ஸமாதா⁴தும் ஸ்தா²பயிதும் ஸ்தி²ரம் அசலம் ந ஶக்நோஷி சேத் , தத: பஶ்சாத் அப்⁴யாஸயோகே³ந, சித்தஸ்ய ஏகஸ்மிந் ஆலம்ப³நே ஸர்வத: ஸமாஹ்ருத்ய புந: புந: ஸ்தா²பநம் அப்⁴யாஸ:, தத்பூர்வகோ யோக³: ஸமாதா⁴நலக்ஷண: தேந அப்⁴யாஸயோகே³ந மாம் விஶ்வரூபம் இச்ச² ப்ரார்த²யஸ்வ ஆப்தும் ப்ராப்தும் ஹே த⁴நஞ்ஜய ॥ 9 ॥
அப்⁴யாஸே(அ)ப்யஸமர்தோ²(அ)ஸி
மத்கர்மபரமோ ப⁴வ ।
மத³ர்த²மபி கர்மாணி
குர்வந்ஸித்³தி⁴மவாப்ஸ்யஸி ॥ 10 ॥
அப்⁴யாஸே அபி அஸமர்த²: அஸி அஶக்த: அஸி, தர்ஹி மத்கர்மபரம: ப⁴வ மத³ர்த²ம் கர்ம மத்கர்ம தத்பரம: மத்கர்மபரம:, மத்கர்மப்ரதா⁴ந: இத்யர்த²: । அப்⁴யாஸேந விநா மத³ர்த²மபி கர்மாணி கேவலம் குர்வந் ஸித்³தி⁴ம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴யோக³ஜ்ஞாநப்ராப்தித்³வாரேண அவாப்ஸ்யஸி ॥ 10 ॥
அதை²தத³ப்யஶக்தோ(அ)ஸி கர்தும் மத்³யோக³மாஶ்ரித: ।
ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் தத: குரு யதாத்மவாந் ॥ 11 ॥
அத² புந: ஏதத³பி யத் உக்தம் மத்கர்மபரமத்வம் , தத் கர்தும் அஶக்த: அஸி, மத்³யோக³ம் ஆஶ்ரித: மயி க்ரியமாணாநி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய யத் கரணம் தேஷாம் அநுஷ்டா²நம் ஸ: மத்³யோக³:, தம் ஆஶ்ரித: ஸந் , ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் ஸர்வேஷாம் கர்மணாம் ப²லஸம்ந்யாஸம் ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் தத: அநந்தரம் குரு யதாத்மவாந் ஸம்யதசித்த: ஸந் இத்யர்த²: ॥ 11 ॥
இதா³நீம் ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் ஸ்தௌதி —
ஶ்ரேயோ ஹி ஜ்ஞாநமப்⁴யாஸாஜ்ஜ்ஞாநாத்³த்⁴யாநம் விஶிஷ்யதே ।
த்⁴யாநாத்கர்மப²லத்யாக³ஸ்த்யாகா³ச்சா²ந்திரநந்தரம் ॥ 12 ॥
ஶ்ரேய: ஹி ப்ரஶஸ்யதரம் ஜ்ஞாநம் । கஸ்மாத் ? விவேகபூர்வகாத் அப்⁴யாஸாத் । தஸ்மாத³பி ஜ்ஞாநாத் ஜ்ஞாநபூர்வகம் த்⁴யாநம் விஶிஷ்யதே । ஜ்ஞாநவதோ த்⁴யாநாத் அபி கர்மப²லத்யாக³:, ‘விஶிஷ்யதே’ இதி அநுஷஜ்யதே । ஏவம் கர்மப²லத்யாகா³த் பூர்வவிஶேஷணவத: ஶாந்தி: உபஶம: ஸஹேதுகஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய அநந்தரமேவ ஸ்யாத் , ந து காலாந்தரம் அபேக்ஷதே ॥
அஜ்ஞஸ்ய கர்மணி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய பூர்வோபதி³ஷ்டோபாயாநுஷ்டா²நாஶக்தௌ ஸர்வகர்மணாம் ப²லத்யாக³: ஶ்ரேய:ஸாத⁴நம் உபதி³ஷ்டம் , ந ப்ரத²மமேவ । அதஶ்ச ‘ஶ்ரேயோ ஹி ஜ்ஞாநமப்⁴யாஸாத்’ இத்யுத்தரோத்தரவிஶிஷ்டத்வோபதே³ஶேந ஸர்வகர்மப²லத்யாக³: ஸ்தூயதே, ஸம்பந்நஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாஶக்தௌ அநுஷ்டே²யத்வேந ஶ்ருதத்வாத் । கேந ஸாத⁴ர்ம்யேண ஸ்துதித்வம் ? ‘யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே’ (க. உ. 2 । 3 । 14) இதி ஸர்வகாமப்ரஹாணாத் அம்ருதத்வம் உக்தம் ; தத் ப்ரஸித்³த⁴ம் । காமாஶ்ச ஸர்வே ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மணாம் ப²லாநி । தத்த்யாகே³ ச விது³ஷ: த்⁴யாநநிஷ்ட²ஸ்ய அநந்தரைவ ஶாந்தி: இதி ஸர்வகாமத்யாக³ஸாமாந்யம் அஜ்ஞகர்மப²லத்யாக³ஸ்ய அஸ்தி இதி தத்ஸாமாந்யாத் ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ஸ்துதி: இயம் ப்ரரோசநார்தா² । யதா² அக³ஸ்த்யேந ப்³ராஹ்மணேந ஸமுத்³ர: பீத: இதி இதா³நீந்தநா: அபி ப்³ராஹ்மணா: ப்³ராஹ்மணத்வஸாமாந்யாத் ஸ்தூயந்தே, ஏவம் கர்மப²லத்யாகா³த் கர்மயோக³ஸ்ய ஶ்ரேய:ஸாத⁴நத்வமபி⁴ஹிதம் ॥ 12 ॥
அத்ர ச ஆத்மேஶ்வரபே⁴த³மாஶ்ரித்ய விஶ்வரூபே ஈஶ்வரே சேத:ஸமாதா⁴நலக்ஷண: யோக³: உக்த:, ஈஶ்வரார்த²ம் கர்மாநுஷ்டா²நாதி³ ச । ‘அதை²தத³ப்யஶக்தோ(அ)ஸி’ (ப⁴. கீ³. 12 । 11) இதி அஜ்ஞாநகார்யஸூசநாத் ந அபே⁴த³த³ர்ஶிந: அக்ஷரோபாஸகஸ்ய கர்மயோக³: உபபத்³யதே இதி த³ர்ஶயதி ; ததா² கர்மயோகி³ந: அக்ஷரோபாஸநாநுபபத்திம் । ‘தே ப்ராப்நுவந்தி மாமேவ’ (ப⁴. கீ³. 12 । 4) இதி அக்ஷரோபாஸகாநாம் கைவல்யப்ராப்தௌ ஸ்வாதந்த்ர்யம் உக்த்வா, இதரேஷாம் பாரதந்த்ர்யாத் ஈஶ்வராதீ⁴நதாம் த³ர்ஶிதவாந் ‘தேஷாமஹம் ஸமுத்³த⁴ர்தா’ (ப⁴. கீ³. 12 । 7) இதி । யதி³ ஹி ஈஶ்வரஸ்ய ஆத்மபூ⁴தா: தே மதா: அபே⁴த³த³ர்ஶித்வாத் , அக்ஷரஸ்வரூபா: ஏவ தே இதி ஸமுத்³த⁴ரணகர்மவசநம் தாந் ப்ரதி அபேஶலம் ஸ்யாத் । யஸ்மாச்ச அர்ஜுநஸ்ய அத்யந்தமேவ ஹிதைஷீ ப⁴க³வாந் தஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநாநந்விதம் கர்மயோக³ம் பே⁴த³த்³ருஷ்டிமந்தமேவ உபதி³ஶதி । ந ச ஆத்மாநம் ஈஶ்வரம் ப்ரமாணத: பு³த்³த்⁴வா கஸ்யசித் கு³ணபா⁴வம் ஜிக³மிஷதி கஶ்சித் , விரோதா⁴த் । தஸ்மாத் அக்ஷரோபாஸகாநாம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²நாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் த்யக்தஸர்வைஷணாநாம் ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ இத்யாதி³த⁴ர்மபூக³ம் ஸாக்ஷாத் அம்ருதத்வகாரணம் வக்ஷ்யாமீதி ப்ரவர்ததே —
அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம் மைத்ர: கருண ஏவ ச ।
நிர்மமோ நிரஹங்கார: ஸமது³:க²ஸுக²: க்ஷமீ ॥ 13 ॥
அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம் ந த்³வேஷ்டா, ஆத்மந: து³:க²ஹேதுமபி ந கிஞ்சித் த்³வேஷ்டி, ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மத்வேந ஹி பஶ்யதி । மைத்ர: மித்ரபா⁴வ: மைத்ரீ மித்ரதயா வர்ததே இதி மைத்ர: । கருண: ஏவ ச, கருணா க்ருபா து³:கி²தேஷு த³யா, தத்³வாந் கருண:, ஸர்வபூ⁴தாப⁴யப்ரத³:, ஸம்ந்யாஸீ இத்யர்த²: । நிர்மம: மமப்ரத்யயவர்ஜித: । நிரஹங்கார: நிர்க³தாஹம்ப்ரத்யய: । ஸமது³:க²ஸுக²: ஸமே து³:க²ஸுகே² த்³வேஷராக³யோ: அப்ரவர்தகே யஸ்ய ஸ: ஸமது³:க²ஸுக²: । க்ஷமீ க்ஷமாவாந் , ஆக்ருஷ்ட: அபி⁴ஹதோ வா அவிக்ரிய: ஏவ ஆஸ்தே ॥ 13 ॥
ஸந்துஷ்ட: ஸததம் யோகீ³ யதாத்மா த்³ருட⁴நிஶ்சய: ।
மய்யர்பிதமநோபு³த்³தி⁴ர்யோ மத்³ப⁴க்த: ஸ மே ப்ரிய: ॥ 14 ॥
ஸந்துஷ்ட: ஸததம் நித்யம் தே³ஹஸ்தி²திகாரணஸ்ய லாபே⁴ அலாபே⁴ ச உத்பந்நாலம்ப்ரத்யய: । ததா² கு³ணவல்லாபே⁴ விபர்யயே ச ஸந்துஷ்ட: । ஸததம் யோகீ³ ஸமாஹிதசித்த: । யதாத்மா ஸம்யதஸ்வபா⁴வ: । த்³ருட⁴நிஶ்சய: த்³ருட⁴: ஸ்தி²ர: நிஶ்சய: அத்⁴யவஸாய: யஸ்ய ஆத்மதத்த்வவிஷயே ஸ த்³ருட⁴நிஶ்சய: । மய்யர்பிதமநோபு³த்³தி⁴: ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகம் மந:, அத்⁴யவஸாயலக்ஷணா பு³த்³தி⁴:, தே மய்யேவ அர்பிதே ஸ்தா²பிதே யஸ்ய ஸம்ந்யாஸிந: ஸ: மய்யர்பிதமநோபு³த்³தி⁴: । ய: ஈத்³ருஶ: மத்³ப⁴க்த: ஸ: மே ப்ரிய: । ‘ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோ(அ)த்யர்த²மஹம் ஸ ச மம ப்ரிய:’ (ப⁴. கீ³. 7 । 17) இதி ஸப்தமே அத்⁴யாயே ஸூசிதம் , தத் இஹ ப்ரபஞ்ச்யதே ॥ 14 ॥
யஸ்மாந்நோத்³விஜதே லோகோ லோகாந்நோத்³விஜதே ச ய: ।
ஹர்ஷாமர்ஷப⁴யோத்³வேகை³ர்முக்தோ ய: ஸ ச மே ப்ரிய: ॥ 15 ॥
யஸ்மாத் ஸம்ந்யாஸிந: ந உத்³விஜதே ந உத்³வேக³ம் க³ச்ச²தி ந ஸந்தப்யதே ந ஸங்க்ஷுப்⁴யதி லோக:, ததா² லோகாத் ந உத்³விஜதே ச ய:, ஹர்ஷாமர்ஷப⁴யோத்³வேகை³: ஹர்ஷஶ்ச அமர்ஷஶ்ச ப⁴யம் ச உத்³வேக³ஶ்ச தை: ஹர்ஷாமர்ஷப⁴யோத்³வேகை³: முக்த: ; ஹர்ஷ: ப்ரியலாபே⁴ அந்த:கரணஸ்ய உத்கர்ஷ: ரோமாஞ்சநாஶ்ருபாதாதி³லிங்க³:, அமர்ஷ: அஸஹிஷ்ணுதா, ப⁴யம் த்ராஸ:, உத்³வேக³: உத்³விக்³நதா, தை: முக்த: ய: ஸ ச மே ப்ரிய: ॥ 15 ॥
அநபேக்ஷ: ஶுசிர்த³க்ஷ
உதா³ஸீநோ க³தவ்யத²: ।
ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³
யோ மத்³ப⁴க்த: ஸ மே ப்ரிய: ॥ 16 ॥
தே³ஹேந்த்³ரியவிஷயஸம்ப³ந்தா⁴தி³ஷு அபேக்ஷாவிஷயேஷு அநபேக்ஷ: நி:ஸ்ப்ருஹ: । ஶுசி: பா³ஹ்யேந ஆப்⁴யந்தரேண ச ஶௌசேந ஸம்பந்ந: । த³க்ஷ: ப்ரத்யுத்பந்நேஷு கார்யேஷு ஸத்³ய: யதா²வத் ப்ரதிபத்தும் ஸமர்த²: । உதா³ஸீந: ந கஸ்யசித் மித்ராதே³: பக்ஷம் ப⁴ஜதே ய:, ஸ: உதா³ஸீந: யதி: । க³தவ்யத²: க³தப⁴ய: । ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³ ஆரப்⁴யந்த இதி ஆரம்பா⁴: இஹாமுத்ரப²லபோ⁴கா³ர்தா²நி காமஹேதூநி கர்மாணி ஸர்வாரம்பா⁴:, தாந் பரித்யக்தும் ஶீலம் அஸ்யேதி ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³ ய: மத்³ப⁴க்த: ஸ: மே ப்ரிய: ॥ 16 ॥
கிஞ்ச —
யோ ந ஹ்ருஷ்யதி ந த்³வேஷ்டி
ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி ।
ஶுபா⁴ஶுப⁴பரித்யாகீ³
ப⁴க்திமாந்ய: ஸ மே ப்ரிய: ॥ 17 ॥
ய: ந ஹ்ருஷ்யதி இஷ்டப்ராப்தௌ, ந த்³வேஷ்டி அநிஷ்டப்ராப்தௌ, ந ஶோசதி ப்ரியவியோகே³, ந ச அப்ராப்தம் காங்க்ஷதி, ஶுபா⁴ஶுபே⁴ கர்மணீ பரித்யக்தும் ஶீலம் அஸ்ய இதி ஶுபா⁴ஶுப⁴பரித்யாகீ³ ப⁴க்திமாந் ய: ஸ: மே ப்ரிய: ॥ 17 ॥
ஸம: ஶத்ரௌ ச மித்ரே ச
ததா² மாநாபமாநயோ: ।
ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு
ஸம: ஸங்க³விவர்ஜித: ॥ 18 ॥
ஸம: ஶத்ரௌ ச மித்ரே ச, ததா² மாநாபமாநயோ: பூஜாபரிப⁴வயோ:, ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு ஸம:, ஸர்வத்ர ச ஸங்க³விவர்ஜித: ॥ 18 ॥
கிஞ்ச —
துல்யநிந்தா³ஸ்துதிர்மௌநீ ஸந்துஷ்டோ யேந கேநசித் ।
அநிகேத: ஸ்தி²ரமதிர்ப⁴க்திமாந்மே ப்ரியோ நர: ॥ 19 ॥
துல்யநிந்தா³ஸ்துதி: நிந்தா³ ச ஸ்துதிஶ்ச நிந்தா³ஸ்துதீ தே துல்யே யஸ்ய ஸ: துல்யநிந்தா³ஸ்துதி: । மௌநீ மௌநவாந் ஸம்யதவாக் । ஸந்துஷ்ட: யேந கேநசித் ஶரீரஸ்தி²திஹேதுமாத்ரேண ; ததா² ச உக்தம் — ‘யேந கேநசிதா³ச்ச²ந்நோ யேந கேநசிதா³ஶித: । யத்ர க்வசந ஶாயீ ஸ்யாத்தம் தே³வா ப்³ராஹ்மணம் விது³:’ (மோ. த⁴. 245 । 12) இதி । கிஞ்ச, அநிகேத: நிகேத: ஆஶ்ரய: நிவாஸ: நியத: ந வித்³யதே யஸ்ய ஸ: அநிகேத:, ‘நாகா³ரே’ ( ? ) இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யந்தராத் । ஸ்தி²ரமதி: ஸ்தி²ரா பரமார்த²விஷயா யஸ்ய மதி: ஸ: ஸ்தி²ரமதி: । ப⁴க்திமாந் மே ப்ரிய: நர: ॥ 19 ॥
‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 13), இத்யாதி³நா அக்ஷரோபாஸகாநாம் நிவ்ருத்தஸர்வைஷணாநாம் ஸந்யாஸிநாம் பரமார்த²ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் த⁴ர்மஜாதம் ப்ரக்ராந்தம் உபஸம்ஹ்ரியதே —
யே து த⁴ர்ம்யாம்ருதமித³ம்
யதோ²க்தம் பர்யுபாஸதே ।
ஶ்ரத்³த³தா⁴நா மத்பரமா
ப⁴க்தாஸ்தே(அ)தீவ மே ப்ரியா: ॥ 20 ॥
யே து ஸம்ந்யாஸிந: த⁴ர்ம்யாம்ருதம் த⁴ர்மாத³நபேதம் த⁴ர்ம்யம் ச தத் அம்ருதம் ச தத் , அம்ருதத்வஹேதுத்வாத் , இத³ம் யதோ²க்தம் ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 13) இத்யாதி³நா பர்யுபாஸதே அநுதிஷ்ட²ந்தி ஶ்ரத்³த³தா⁴நா: ஸந்த: மத்பரமா: யதோ²க்த: அஹம் அக்ஷராத்மா பரம: நிரதிஶயா க³தி: யேஷாம் தே மத்பரமா:, மத்³ப⁴க்தா: ச உத்தமாம் பரமார்த²ஜ்ஞாநலக்ஷணாம் ப⁴க்திமாஶ்ரிதா:, தே அதீவ மே ப்ரியா: । ‘ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோ(அ)த்யர்த²ம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 17) இதி யத் ஸூசிதம் தத் வ்யாக்²யாய இஹ உபஸம்ஹ்ருதம் ‘ப⁴க்தாஸ்தே(அ)தீவ மே ப்ரியா:’ இதி । யஸ்மாத் த⁴ர்ம்யாம்ருதமித³ம் யதோ²க்தமநுதிஷ்ட²ந் ப⁴க³வத: விஷ்ணோ: பரமேஶ்வரஸ்ய அதீவ ப்ரிய: ப⁴வதி, தஸ்மாத் இத³ம் த⁴ர்ம்யாம்ருதம் முமுக்ஷுணா யத்நத: அநுஷ்டே²யம் விஷ்ணோ: ப்ரியம் பரம் தா⁴ம ஜிக³மிஷுணா இதி வாக்யார்த²: ॥ 20 ॥