श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:
யோ(அ)யம் யோக³: அத்⁴யாயத்³வயேநோக்த: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷண: , ஸஸம்ந்யாஸ: கர்மயோகோ³பாய:, யஸ்மிந் வேதா³ர்த²: பரிஸமாப்த:, ப்ரவ்ருத்திலக்ஷண: நிவ்ருத்திலக்ஷணஶ்ச, கீ³தாஸு ச ஸர்வாஸு அயமேவ யோகோ³ விவக்ஷிதோ ப⁴க³வதா । அத: பரிஸமாப்தம் வேதா³ர்த²ம் மந்வாந: தம் வம்ஶகத²நேந ஸ்தௌதி ஶ்ரீப⁴க³வாந் —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
இமம் விவஸ்வதே யோக³ம் ப்ரோக்தவாநஹமவ்யயம் ।
விவஸ்வாந்மநவே ப்ராஹ மநுரிக்ஷ்வாகவே(அ)ப்³ரவீத் ॥ 1 ॥
இமம் அத்⁴யாயத்³வயேநோக்தம் யோக³ம் விவஸ்வதே ஆதி³த்யாய ஸர்கா³தௌ³ ப்ரோக்தவாந் அஹம் ஜக³த்பரிபாலயித்ரூணாம் க்ஷத்ரியாணாம் ப³லாதா⁴நாய தேந யோக³ப³லேந யுக்தா: ஸமர்தா² ப⁴வந்தி ப்³ரஹ்ம பரிரக்ஷிதும் । ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரே பரிபாலிதே ஜக³த் பரிபாலயிதுமலம் । அவ்யயம் அவ்யயப²லத்வாத் । ந ஹ்யஸ்ய யோக³ஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²லக்ஷணஸ்ய மோக்ஷாக்²யம் ப²லம் வ்யேதி । ஸ ச விவஸ்வாந் மநவே ப்ராஹ । மநு: இக்ஷ்வாகவே ஸ்வபுத்ராய ஆதி³ராஜாய அப்³ரவீத் ॥ 1 ॥
ஏவம் பரம்பராப்ராப்தமிமம் ராஜர்ஷயோ விது³: ।
ஸ காலேநேஹ மஹதா யோகோ³ நஷ்ட: பரந்தப ॥ 2 ॥
ஏவம் க்ஷத்ரியபரம்பராப்ராப்தம் இமம் ராஜர்ஷய: ராஜாநஶ்ச தே ருஷயஶ்ச ராஜர்ஷய: விது³: இமம் யோக³ம் । ஸ யோக³: காலேந இஹ மஹதா தீ³ர்கே⁴ண நஷ்ட: விச்சி²ந்நஸம்ப்ரதா³ய: ஸம்வ்ருத்த: । ஹே பரந்தப, ஆத்மந: விபக்ஷபூ⁴தா: பரா இதி உச்யந்தே, தாந் ஶௌர்யதேஜோக³ப⁴ஸ்திபி⁴: பா⁴நுரிவ தாபயதீதி பரந்தப: ஶத்ருதாபந இத்யர்த²: ॥ 2 ॥
து³ர்ப³லாநஜிதேந்த்³ரியாந் ப்ராப்ய நஷ்டம் யோக³மிமமுபலப்⁴ய லோகம் ச அபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நம் —
ஸ ஏவாயம் மயா தே(அ)த்³ய யோக³: ப்ரோக்த: புராதந: ।
ப⁴க்தோ(அ)ஸி மே ஸகா² சேதி ரஹஸ்யம் ஹ்யேதது³த்தமம் ॥ 3 ॥
ஸ ஏவ அயம் மயா தே துப்⁴யம் அத்³ய இதா³நீம் யோக³: ப்ரோக்த: புராதந: ப⁴க்த: அஸி மே ஸகா²
ச அஸி இதி । ரஹஸ்யம் ஹி யஸ்மாத் ஏதத் உத்தமம் யோக³: ஜ்ஞாநம் இத்யர்த²: ॥ 3 ॥
ப⁴க³வதா விப்ரதிஷித்³த⁴முக்தமிதி மா பூ⁴த் கஸ்யசித் பு³த்³தி⁴: இதி பரிஹாரார்த²ம் சோத்³யமிவ குர்வந் அர்ஜுந உவாச —
அர்ஜுந உவாச —
அபரம் ப⁴வதோ ஜந்ம பரம் ஜந்ம விவஸ்வத: ।
கத²மேதத்³விஜாநீயாம் த்வமாதௌ³ ப்ரோக்தவாநிதி ॥ 4 ॥
அபரம் அர்வாக் வஸுதே³வக்³ருஹே ப⁴வதோ ஜந்ம । பரம் பூர்வம் ஸர்கா³தௌ³ ஜந்ம உத்பத்தி: விவஸ்வத: ஆதி³த்யஸ்ய । தத் கத²ம் ஏதத் விஜாநீயாம் அவிருத்³தா⁴ர்த²தயா, ய: த்வமேவ ஆதௌ³ ப்ரோக்தவாந் இமம் யோக³ம் ஸ ஏவ இதா³நீம் மஹ்யம் ப்ரோக்தவாநஸி இதி ॥ 4 ॥
யா வாஸுதே³வே அநீஶ்வராஸர்வஜ்ஞாஶங்கா மூர்கா²ணாம் , தாம் பரிஹரந் ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச, யத³ர்தோ² ஹ்யர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்ந: —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ப³ஹூநி மே வ்யதீதாநி ஜந்மாநி தவ சார்ஜுந ।
தாந்யஹம் வேத³ ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த² பரந்தப ॥ 5 ॥
ப³ஹூநி மே மம வ்யதீதாநி அதிக்ராந்தாநி ஜந்மாநி தவ ச ஹே அர்ஜுந । தாநி அஹம் வேத³ ஜாநே ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த² ந ஜாநீஷே, த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ப்ரதிப³த்³த⁴ஜ்ஞாநஶக்தித்வாத் । அஹம் புந: நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வத்வாத் அநாவரணஜ்ஞாநஶக்திரிதி வேத³ அஹம் ஹே பரந்தப ॥ 5 ॥
கத²ம் தர்ஹி தவ நித்யேஶ்வரஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மாபா⁴வே(அ)பி ஜந்ம இதி, உச்யதே —
அஜோ(அ)பி ஸந்நவ்யயாத்மா
பூ⁴தாநாமீஶ்வரோ(அ)பி ஸந் ।
ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாமதி⁴ஷ்டா²ய
ஸம்ப⁴வாம்யாத்மமாயயா ॥ 6 ॥
அஜோ(அ)பி ஜந்மரஹிதோ(அ)பி ஸந் , ததா² அவ்யயாத்மா அக்ஷீணஜ்ஞாநஶக்திஸ்வபா⁴வோ(அ)பி ஸந் , ததா² பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநாம் ஈஶ்வர: ஈஶநஶீலோ(அ)பி ஸந் , ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாம் மம வைஷ்ணவீம் மாயாம் த்ரிகு³ணாத்மிகாம் , யஸ்யா வஶே ஸர்வம் ஜக³த் வர்ததே, யயா மோஹிதம் ஸத் ஸ்வமாத்மாநம் வாஸுதே³வம் ந ஜாநாதி, தாம் ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாம் அதி⁴ஷ்டா²ய வஶீக்ருத்ய ஸம்ப⁴வாமி தே³ஹவாநிவ ப⁴வாமி ஜாத இவ ஆத்மமாயயா ஆத்மந: மாயயா, ந பரமார்த²தோ லோகவத் ॥ 6 ॥
தச்ச ஜந்ம கதா³ கிமர்த²ம் ச இத்யுச்யதே —
யதா³ யதா³ ஹி த⁴ர்மஸ்ய க்³லாநிர்ப⁴வதி பா⁴ரத ।
அப்⁴யுத்தா²நமத⁴ர்மஸ்ய ததா³த்மாநம் ஸ்ருஜாம்யஹம் ॥ 7 ॥
யதா³ யதா³ ஹி த⁴ர்மஸ்ய க்³லாநி: ஹாநி: வர்ணாஶ்ரமாதி³லக்ஷணஸ்ய ப்ராணிநாமப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நஸ்ய ப⁴வதி பா⁴ரத, அப்⁴யுத்தா²நம் உத்³ப⁴வ: அத⁴ர்மஸ்ய, ததா³ ததா³ ஆத்மாநம் ஸ்ருஜாமி அஹம் மாயயா ॥ 7 ॥
கிமர்த²ம் ? —
பரித்ராணாய ஸாதூ⁴நாம் விநாஶாய ச து³ஷ்க்ருதாம் ।
த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநார்தா²ய ஸம்ப⁴வாமி யுகே³ யுகே³ ॥ 8 ॥
பரித்ராணாய பரிரக்ஷணாய ஸாதூ⁴நாம் ஸந்மார்க³ஸ்தா²நாம் , விநாஶாய ச து³ஷ்க்ருதாம் பாபகாரிணாம் , கிஞ்ச த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநார்தா²ய த⁴ர்மஸ்ய ஸம்யக் ஸ்தா²பநம் தத³ர்த²ம் ஸம்ப⁴வாமி யுகே³ யுகே³ ப்ரதியுக³ம் ॥ 8 ॥
தத் —
ஜந்ம கர்ம ச மே தி³வ்யமேவம் யோ வேத்தி தத்த்வத: ।
த்யக்த்வா தே³ஹம் புநர்ஜந்ம நைதி மாமேதி ஸோ(அ)ர்ஜுந ॥ 9 ॥
ஜந்ம மாயாரூபம் கர்ம ச ஸாதூ⁴நாம் பரித்ராணாதி³ மே மம தி³வ்யம் அப்ராக்ருதம் ஐஶ்வரம் ஏவம் யதோ²க்தம் ய: வேத்தி தத்த்வத: தத்த்வேந யதா²வத் த்யக்த்வா தே³ஹம் இமம் புநர்ஜந்ம புநருத்பத்திம் ந ஏதி ந ப்ராப்நோதி । மாம் ஏதி ஆக³ச்ச²தி ஸ: முச்யதே ஹே அர்ஜுந ॥ 9 ॥
நைஷ மோக்ஷமார்க³ இதா³நீம் ப்ரவ்ருத்த: ; கிம் தர்ஹி ? பூர்வமபி —
வீதராக³ப⁴யக்ரோதா⁴ மந்மயா மாமுபாஶ்ரிதா: ।
ப³ஹவோ ஜ்ஞாநதபஸா பூதா மத்³பா⁴வமாக³தா: ॥ 10 ॥
வீதராக³ப⁴யக்ரோதா⁴: ராக³ஶ்ச ப⁴யம் ச க்ரோத⁴ஶ்ச வீதா: விக³தா: யேப்⁴ய: தே வீதராக³ப⁴யக்ரோதா⁴: மந்மயா: ப்³ரஹ்மவித³: ஈஶ்வராபே⁴த³த³ர்ஶிந: மாமேவ ச பரமேஶ்வரம் உபாஶ்ரிதா: கேவலஜ்ஞாநநிஷ்டா² இத்யர்த²: । ப³ஹவ: அநேகே ஜ்ஞாநதபஸா ஜ்ஞாநமேவ ச பரமாத்மவிஷயம் தப: தேந ஜ்ஞாநதபஸா பூதா: பராம் ஶுத்³தி⁴ம் க³தா: ஸந்த: மத்³பா⁴வம் ஈஶ்வரபா⁴வம் மோக்ஷம் ஆக³தா: ஸமநுப்ராப்தா: । இதரதபோநிரபேக்ஷஜ்ஞாநநிஷ்டா² இத்யஸ்ய லிங்க³ம் ‘ஜ்ஞாநதபஸா’ இதி விஶேஷணம் ॥ 10 ॥
தவ தர்ஹி ராக³த்³வேஷௌ ஸ்த:, யேந கேப்⁴யஶ்சிதே³வ ஆத்மபா⁴வம் ப்ரயச்ச²ஸி ந ஸர்வேப்⁴ய: இத்யுச்யதே —
யே யதா² மாம் ப்ரபத்³யந்தே தாம்ஸ்ததை²வ ப⁴ஜாம்யஹம் ।
மம வர்த்மாநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: பார்த² ஸர்வஶ: ॥ 11 ॥
யே யதா² யேந ப்ரகாரேண யேந ப்ரயோஜநேந யத்ப²லார்தி²தயா மாம் ப்ரபத்³யந்தே தாந் ததை²வ தத்ப²லதா³நேந ப⁴ஜாமி அநுக்³ருஹ்ணாமி அஹம் இத்யேதத் । தேஷாம் மோக்ஷம் ப்ரதி அநர்தி²த்வாத் । ந ஹி ஏகஸ்ய முமுக்ஷுத்வம் ப²லார்தி²த்வம் ச யுக³பத் ஸம்ப⁴வதி । அத: யே ப²லார்தி²ந: தாந் ப²லப்ரதா³நேந, யே யதோ²க்தகாரிணஸ்து அப²லார்தி²ந: முமுக்ஷவஶ்ச தாந் ஜ்ஞாநப்ரதா³நேந, யே ஜ்ஞாநிந: ஸம்ந்யாஸிந: முமுக்ஷவஶ்ச தாந் மோக்ஷப்ரதா³நேந, ததா² ஆர்தாந் ஆர்திஹரணேந இத்யேவம் யதா² ப்ரபத்³யந்தே யே தாந் ததை²வ ப⁴ஜாமி இத்யர்த²: । ந புந: ராக³த்³வேஷநிமித்தம் மோஹநிமித்தம் வா கஞ்சித் ப⁴ஜாமி । ஸர்வதா²பி ஸர்வாவஸ்த²ஸ்ய மம ஈஶ்வரஸ்ய வர்த்ம மார்க³ம் அநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: — யத்ப²லார்தி²தயா யஸ்மிந் கர்மணி அதி⁴க்ருதா: யே ப்ரயதந்தே தே மநுஷ்யா அத்ர உச்யந்தே — ஹே பார்த² ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: ॥ 11 ॥
யதி³ தவ ஈஶ்வரஸ்ய ராகா³தி³தோ³ஷாபா⁴வாத் ஸர்வப்ராணிஷு அநுஜிக்⁴ருக்ஷாயாம் துல்யாயாம் ஸர்வப²லப்ரதா³நஸமர்தே² ச த்வயி ஸதி ‘வாஸுதே³வ: ஸர்வம்’ இதி ஜ்ஞாநேநைவ முமுக்ஷவ: ஸந்த: கஸ்மாத் த்வாமேவ ஸர்வே ந ப்ரதிபத்³யந்தே இதி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் —
காங்க்ஷந்த: கர்மணாம் ஸித்³தி⁴ம் யஜந்த இஹ தே³வதா: ।
க்ஷிப்ரம் ஹி மாநுஷே லோகே ஸித்³தி⁴ர்ப⁴வதி கர்மஜா ॥ 12 ॥
காங்க்ஷந்த: அபீ⁴ப்ஸந்த: கர்மணாம் ஸித்³தி⁴ம் ப²லநிஷ்பத்திம் ப்ரார்த²யந்த: யஜந்தே இஹ அஸ்மிந் லோகே தே³வதா: இந்த்³ராக்³ந்யாத்³யா: ; ‘அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶுரேவம் ஸ தே³வாநாம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ஶ்ருதே: । தேஷாம் ஹி பி⁴ந்நதே³வதாயாஜிநாம் ப²லாகாங்க்ஷிணாம் க்ஷிப்ரம் ஶீக்⁴ரம் ஹி யஸ்மாத் மாநுஷே லோகே, மநுஷ்யலோகே ஹி ஶாஸ்த்ராதி⁴கார: । ‘க்ஷிப்ரம் ஹி மாநுஷே லோகே’ இதி விஶேஷணாத் அந்யேஷ்வபி கர்மப²லஸித்³தி⁴ம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் । மாநுஷே லோகே வர்ணாஶ்ரமாதி³கர்மாணி இதி விஶேஷ:, தேஷாம் ச வர்ணாஶ்ரமாத்³யதி⁴காரிகர்மணாம் ப²லஸித்³தி⁴: க்ஷிப்ரம் ப⁴வதி । கர்மஜா கர்மணோ ஜாதா ॥ 12 ॥
மாநுஷே ஏவ லோகே வர்ணாஶ்ரமாதி³கர்மாதி⁴கார:, ந அந்யேஷு லோகேஷு இதி நியம: கிம்நிமித்த இதி ? அத²வா வர்ணாஶ்ரமாதி³ப்ரவிபா⁴கோ³பேதா: மநுஷ்யா: மம வர்த்ம அநுவர்தந்தே ஸர்வஶ: இத்யுக்தம் । கஸ்மாத்புந: காரணாத் நியமேந தவைவ வர்த்ம அநுவர்தந்தே ந அந்யஸ்ய இதி ? உச்யதே —
சாதுர்வர்ண்யம் மயா ஸ்ருஷ்டம் கு³ணகர்மவிபா⁴க³ஶ: ।
தஸ்ய கர்தாரமபி மாம் வித்³த்⁴யகர்தாரமவ்யயம் ॥ 13 ॥
சத்வார ஏவ வர்ணா: சாதுர்வர்ண்யம் மயா ஈஶ்வரேண ஸ்ருஷ்டம் உத்பாதி³தம் , ‘ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஸ்ய முக²மாஸீத்’ (ரு. 10 । 8 । 91) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । கு³ணகர்மவிபா⁴க³ஶ: கு³ணவிபா⁴க³ஶ: கர்மவிபா⁴க³ஶஶ்ச । கு³ணா: ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி । தத்ர ஸாத்த்விகஸ்ய ஸத்த்வப்ரதா⁴நஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸ்ய ‘ஶமோ த³மஸ்தப:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 42) இத்யாதீ³நி கர்மாணி, ஸத்த்வோபஸர்ஜநரஜ:ப்ரதா⁴நஸ்ய க்ஷத்ரியஸ்ய ஶௌர்யதேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநி கர்மாணி, தமஉபஸர்ஜநரஜ:ப்ரதா⁴நஸ்ய வைஶ்யஸ்ய க்ருஷ்யாதீ³நி கர்மாணி, ரஜஉபஸர்ஜநதம:ப்ரதா⁴நஸ்ய ஶூத்³ரஸ்ய ஶுஶ்ரூஷைவ கர்ம இத்யேவம் கு³ணகர்மவிபா⁴க³ஶ: சாதுர்வர்ண்யம் மயா ஸ்ருஷ்டம் இத்யர்த²: । தச்ச இத³ம் சாதுர்வர்ண்யம் ந அந்யேஷு லோகேஷு, அத: மாநுஷே லோகே இதி விஶேஷணம் । ஹந்த தர்ஹி சாதுர்வர்ண்யஸ்ய ஸர்கா³தே³: கர்மண: கர்த்ருத்வாத் தத்ப²லேந யுஜ்யஸே, அத: ந த்வம் நித்யமுக்த: நித்யேஶ்வரஶ்ச இதி ? உச்யதே — யத்³யபி மாயாஸம்வ்யவஹாரேண தஸ்ய கர்மண: கர்தாரமபி ஸந்தம் மாம் பரமார்த²த: வித்³தி⁴ அகர்தாரம் । அத ஏவ அவ்யயம் அஸம்ஸாரிணம் ச மாம் வித்³தி⁴ ॥ 13 ॥
யேஷாம் து கர்மணாம் கர்தாரம் மாம் மந்யஸே பரமார்த²த: தேஷாம் அகர்தா ஏவாஹம் , யத: —
ந மாம் கர்மாணி லிம்பந்தி ந மே கர்மப²லே ஸ்ப்ருஹா ।
இதி மாம் யோ(அ)பி⁴ஜாநாதி கர்மபி⁴ர்ந ஸ ப³த்⁴யதே ॥ 14 ॥
ந மாம் தாநி கர்மாணி லிம்பந்தி தே³ஹாத்³யாரம்ப⁴கத்வேந, அஹங்காராபா⁴வாத் । ந ச தேஷாம் கர்மணாம் ப²லேஷு மே மம ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா । யேஷாம் து ஸம்ஸாரிணாம் ‘அஹம் கர்தா’ இத்யபி⁴மாந: கர்மஸு, ஸ்ப்ருஹா தத்ப²லேஷு ச, தாந் கர்மாணி லிம்பந்தி இதி யுக்தம் , தத³பா⁴வாத் ந மாம் கர்மாணி லிம்பந்தி । இதி ஏவம் ய: அந்யோ(அ)பி மாம் ஆத்மத்வேந அபி⁴ஜாநாதி ‘நாஹம் கர்தா ந மே கர்மப²லே ஸ்ப்ருஹா’ இதி ஸ: கர்மபி⁴: ந ப³த்⁴யதே, தஸ்யாபி ந தே³ஹாத்³யாரம்ப⁴காணி கர்மாணி ப⁴வந்தி இத்யர்த²: ॥ 14 ॥
‘நாஹம் கர்தா ந மே கர்மப²லே ஸ்ப்ருஹா’ இதி —
ஏவம் ஜ்ஞாத்வா க்ருதம் கர்ம பூர்வைரபி முமுக்ஷுபி⁴: ।
குரு கர்மைவ தஸ்மாத்த்வம் பூர்வை: பூர்வதரம் க்ருதம் ॥ 15 ॥
ஏவம் ஜ்ஞாத்வா க்ருதம் கர்ம பூர்வை: அபி அதிக்ராந்தை: முமுக்ஷுபி⁴: । குரு தேந கர்மைவ த்வம் , ந தூஷ்ணீமாஸநம் நாபி ஸம்ந்யாஸ: கர்தவ்ய:, தஸ்மாத் த்வம் பூர்வைரபி அநுஷ்டி²தத்வாத் , யதி³ அநாத்மஜ்ஞ: த்வம் ததா³ ஆத்மஶுத்³த்⁴யர்த²ம் , தத்த்வவிச்சேத் லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் பூர்வை: ஜநகாதி³பி⁴: பூர்வதரம் க்ருதம் ந அது⁴நாதநம் க்ருதம் நிர்வர்திதம் ॥ 15 ॥
தத்ர கர்ம சேத் கர்தவ்யம் த்வத்³வசநாதே³வ கரோம்யஹம் , கிம் விஶேஷிதேந ‘பூர்வை: பூர்வதரம் க்ருதம்’ இத்யுச்யதே ; யஸ்மாத் மஹத் வைஷம்யம் கர்மணி । கத²ம் ? —
கிம் கர்ம கிமகர்மேதி
கவயோ(அ)ப்யத்ர மோஹிதா: ।
தத்தே கர்ம ப்ரவக்ஷ்யாமி
யஜ்ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த் ॥ 16 ॥
கிம் கர்ம கிம் ச அகர்ம இதி கவய: மேதா⁴விந: அபி அத்ர அஸ்மிந் கர்மாதி³விஷயே மோஹிதா: மோஹம் க³தா: । தத் அத: தே துப்⁴யம் அஹம் கர்ம அகர்ம ச ப்ரவக்ஷ்யாமி, யத் ஜ்ஞாத்வா விதி³த்வா கர்மாதி³ மோக்ஷ்யஸே அஶுபா⁴த் ஸம்ஸாராத் ॥ 16 ॥
ந சைதத்த்வயா மந்தவ்யம் — கர்ம நாம தே³ஹாதி³சேஷ்டா லோகப்ரஸித்³த⁴ம் , அகர்ம நாம தத³க்ரியா தூஷ்ணீமாஸநம் ; கிம் தத்ர போ³த்³த⁴வ்யம் ? இதி । கஸ்மாத் , உச்யதே —
கர்மணோ ஹ்யபி போ³த்³த⁴வ்யம் போ³த்³த⁴வ்யம் ச விகர்மண: ।
அகர்மணஶ்ச போ³த்³த⁴வ்யம் க³ஹநா கர்மணோ க³தி: ॥ 17 ॥
கர்மண: ஶாஸ்த்ரவிஹிதஸ்ய ஹி யஸ்மாத் அபி அஸ்தி போ³த்³த⁴வ்யம் , போ³த்³த⁴வ்யம் ச அஸ்த்யேவ விகர்மண: ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய, ததா² அகர்மணஶ்ச தூஷ்ணீம்பா⁴வஸ்ய போ³த்³த⁴வ்யம் அஸ்தி இதி த்ரிஷ்வப்யத்⁴யாஹார: கர்தவ்ய: । யஸ்மாத் க³ஹநா விஷமா து³ர்ஜ்ஞேயா — கர்மண: இதி உபலக்ஷணார்த²ம் கர்மாதீ³நாம் — கர்மாகர்மவிகர்மணாம் க³தி: யாதா²த்ம்யம் தத்த்வம் இத்யர்த²: ॥ 17 ॥
கிம் புநஸ்தத்த்வம் கர்மாதே³: யத் போ³த்³த⁴வ்யம் வக்ஷ்யாமி இதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ? உச்யதே —
கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத³கர்மணி ச கர்ம ய: ।
ஸ பு³த்³தி⁴மாந்மநுஷ்யேஷு ஸ யுக்த: க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத் ॥ 18 ॥
கர்மணி, க்ரியதே இதி கர்ம வ்யாபாரமாத்ரம் , தஸ்மிந் கர்மணி அகர்ம கர்மாபா⁴வம் ய: பஶ்யேத் , அகர்மணி ச கர்மாபா⁴வே கர்த்ருதந்த்ரத்வாத் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோ: — வஸ்து அப்ராப்யைவ ஹி ஸர்வ ஏவ க்ரியாகாரகாதி³வ்யவஹார: அவித்³யாபூ⁴மௌ ஏவ — கர்ம ய: பஶ்யேத் பஶ்யதி, ஸ: பு³த்³தி⁴மாந் மநுஷ்யேஷு, ஸ: யுக்த: யோகீ³ ச, க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத் ஸமஸ்தகர்மக்ருச்ச ஸ:, இதி ஸ்தூயதே கர்மாகர்மணோரிதரேதரத³ர்ஶீ ॥
நநு கிமித³ம் விருத்³த⁴முச்யதே ‘கர்மணி அகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இதி ‘அகர்மணி ச கர்ம’ இதி ; ந ஹி கர்ம அகர்ம ஸ்யாத் , அகர்ம வா கர்ம । தத்ர விருத்³த⁴ம் கத²ம் பஶ்யேத் த்³ரஷ்டா ? — ந, அகர்ம ஏவ பரமார்த²த: ஸத் கர்மவத் அவபா⁴ஸதே மூட⁴த்³ருஷ்டே: லோகஸ்ய, ததா² கர்மைவ அகர்மவத் । தத்ர யதா²பூ⁴தத³ர்ஶநார்த²மாஹ ப⁴க³வாந் — ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ । அதோ ந விருத்³த⁴ம் । பு³த்³தி⁴மத்த்வாத்³யுபபத்தேஶ்ச । ‘போ³த்³த⁴வ்யம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 17) இதி ச யதா²பூ⁴தத³ர்ஶநமுச்யதே । ந ச விபரீதஜ்ஞாநாத் அஶுபா⁴த் மோக்ஷணம் ஸ்யாத் ; ‘யத் ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 16) இதி ச உக்தம் । தஸ்மாத் கர்மாகர்மணீ விபர்யயேண க்³ருஹீதே ப்ராணிபி⁴: தத்³விபர்யயக்³ரஹணநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ப⁴க³வதோ வசநம் ‘கர்மண்யகர்ம ய:’ இத்யாதி³ । ந ச அத்ர கர்மாதி⁴கரணமகர்ம அஸ்தி, குண்டே³ ப³த³ராணீவ । நாபி அகர்மாதி⁴கரணம் கர்மாஸ்தி, கர்மாபா⁴வத்வாத³கர்மண: । அத: விபரீதக்³ருஹீதே ஏவ கர்மாகர்மணீ லௌகிகை:, யதா² ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாயாமுத³கம் ஶுக்திகாயாம் வா ரஜதம் । நநு கர்ம கர்மைவ ஸர்வேஷாம் ந க்வசித் வ்யபி⁴சரதி — தத் ந, நௌஸ்த²ஸ்ய நாவி க³ச்ச²ந்த்யாம் தடஸ்தே²ஷு அக³திஷு நகே³ஷு ப்ரதிகூலக³தித³ர்ஶநாத் , தூ³ரேஷு சக்ஷுஷா அஸம்நிக்ருஷ்டேஷு க³ச்ச²த்ஸு க³த்யபா⁴வத³ர்ஶநாத் , ஏவம் இஹாபி அகர்மணி கர்மத³ர்ஶநம் கர்மணி ச அகர்மத³ர்ஶநம் விபரீதத³ர்ஶநம் யேந தந்நிராகரணார்த²முச்யதே ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ ॥
ததே³தத் உக்தப்ரதிவசநமபி அஸக்ருத் அத்யந்தவிபரீதத³ர்ஶநபா⁴விததயா மோமுஹ்யமாநோ லோக: ஶ்ருதமபி அஸக்ருத் தத்த்வம் விஸ்ம்ருத்ய விஸ்ம்ருத்ய மித்²யாப்ரஸங்க³ம் அவதார்யாவதார்ய சோத³யதி இதி புந: புந: உத்தரமாஹ ப⁴க³வாந் , து³ர்விஜ்ஞேயத்வம் ச ஆலக்ஷ்ய வஸ்துந: । ‘அவ்யக்தோ(அ)யமசிந்த்யோ(அ)யம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³நா ஆத்மநி கர்மாபா⁴வ: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³த⁴: உக்த: வக்ஷ்யமாணஶ்ச । தஸ்மிந் ஆத்மநி கர்மாபா⁴வே அகர்மணி கர்மவிபரீதத³ர்ஶநம் அத்யந்தநிரூட⁴ம் ; யத:, ‘கிம் கர்ம கிமகர்மேதி கவயோ(அ)ப்யத்ர மோஹிதா:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 16) । தே³ஹாத்³யாஶ்ரயம் கர்ம ஆத்மந்யத்⁴யாரோப்ய ‘அஹம் கர்தா, மம ஏதத் கர்ம, மயா அஸ்ய கர்மண: ப²லம் போ⁴க்தவ்யம்’ இதி ச, ததா² ‘அஹம் தூஷ்ணீம் ப⁴வாமி, யேந அஹம் நிராயாஸ: அகர்மா ஸுகீ² ஸ்யாம்’ இதி கார்யகரணாஶ்ரயம் வ்யாபாரோபரமம் தத்க்ருதம் ச ஸுகி²த்வம் ஆத்மநி அத்⁴யாரோப்ய ‘ந கரோமி கிஞ்சித் , தூஷ்ணீம் ஸுக²மாஸே’ இதி அபி⁴மந்யதே லோக: । தத்ரேத³ம் லோகஸ்ய விபரரீதத³ர்ஶநாபநயாய ஆஹ ப⁴க³வாந் — ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ ॥
அத்ர ச கர்ம கர்மைவ ஸத் கார்யகரணாஶ்ரயம் கர்மரஹிதே அவிக்ரியே ஆத்மநி ஸர்வை: அத்⁴யஸ்தம் , யத: பண்டி³தோ(அ)பி ‘அஹம் கரோமி’ இதி மந்யதே । அத: ஆத்மஸமவேததயா ஸர்வலோகப்ரஸித்³தே⁴ கர்மணி நதீ³கூலஸ்தே²ஷ்விவ வ்ருக்ஷேஷு க³திப்ராதிலோம்யேந அகர்ம கர்மாபா⁴வம் யதா²பூ⁴தம் க³த்யபா⁴வமிவ வ்ருக்ஷேஷு ய: பஶ்யேத் , அகர்மணி ச கார்யகரணவ்யாபாரோபரமே கர்மவத் ஆத்மநி அத்⁴யாரோபிதே, ‘தூஷ்ணீம் அகுர்வந் ஸுக²ம் ஆஸே’ இத்யஹங்காராபி⁴ஸந்தி⁴ஹேதுத்வாத் , தஸ்மிந் அகர்மணி ச கர்ம ய: பஶ்யேத் , ய: ஏவம் கர்மாகர்மவிபா⁴க³ஜ்ஞ: ஸ: பு³த்³தி⁴மாந் பண்டி³த: மநுஷ்யேஷு, ஸ: யுக்த: யோகீ³ க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருச்ச ஸ: அஶுபா⁴த் மோக்ஷித: க்ருதக்ருத்யோ ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥
அயம் ஶ்லோக: அந்யதா² வ்யாக்²யாத: கைஶ்சித் । கத²ம் ? நித்யாநாம் கில கர்மணாம் ஈஶ்வரார்தே² அநுஷ்டீ²யமாநாநாம் தத்ப²லாபா⁴வாத் அகர்மாணி தாநி உச்யந்தே கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யா । தேஷாம் ச அகரணம் அகர்ம ; தச்ச ப்ரத்யவாயப²லத்வாத் கர்ம உச்யதே கௌ³ண்யைவ வ்ருத்த்யா । தத்ர நித்யே கர்மணி அகர்ம ய: பஶ்யேத் ப²லாபா⁴வாத் ; யதா² தே⁴நுரபி கௌ³: அகௌ³: இத்யுச்யதே க்ஷீராக்²யம் ப²லம் ந ப்ரயச்ச²தி இதி, தத்³வத் । ததா² நித்யாகரணே து அகர்மணி ச கர்ம ய: பஶ்யேத் நரகாதி³ப்ரத்யவாயப²லம் ப்ரயச்ச²தி இதி ॥
நைதத் யுக்தம் வ்யாக்²யாநம் । ஏவம் ஜ்ஞாநாத் அஶுபா⁴த் மோக்ஷாநுபபத்தே: ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 16) இதி ப⁴க³வதா உக்தம் வசநம் பா³த்⁴யேத । கத²ம் ? நித்யாநாமநுஷ்டா²நாத் அஶுபா⁴த் ஸ்யாத் நாம மோக்ஷணம் , ந து தேஷாம் ப²லாபா⁴வஜ்ஞாநாத் । ந ஹி நித்யாநாம் ப²லாபா⁴வஜ்ஞாநம் அஶுப⁴முக்திப²லத்வேந சோதி³தம் , நித்யகர்மஜ்ஞாநம் வா । ந ச ப⁴க³வதைவேஹோக்தம் । ஏதேந அகர்மணி கர்மத³ர்ஶநம் ப்ரத்யுக்தம் । ந ஹி அகர்மணி ‘கர்ம’ இதி த³ர்ஶநம் கர்தவ்யதயா இஹ சோத்³யதே, நித்யஸ்ய து கர்தவ்யதாமாத்ரம் । ந ச ‘அகரணாத் நித்யஸ்ய ப்ரத்யவாயோ ப⁴வதி’ இதி விஜ்ஞாநாத் கிஞ்சித் ப²லம் ஸ்யாத் । நாபி நித்யாகரணம் ஜ்ஞேயத்வேந சோதி³தம் । நாபி ‘கர்ம அகர்ம’ இதி மித்²யாத³ர்ஶநாத் அஶுபா⁴த் மோக்ஷணம் பு³த்³தி⁴மத்த்வம் யுக்ததா க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத்த்வாதி³ ச ப²லம் உபபத்³யதே, ஸ்துதிர்வா । மித்²யாஜ்ஞாநமேவ ஹி ஸாக்ஷாத் அஶுப⁴ரூபம் । குத: அந்யஸ்மாத³ஶுபா⁴த் மோக்ஷணம் ? ந ஹி தம: தமஸோ நிவர்தகம் ப⁴வதி ॥
நநு கர்மணி யத் அகர்மத³ர்ஶநம் அகர்மணி வா கர்மத³ர்ஶநம் ந தத் மித்²யாஜ்ஞாநம் ; கிம் தர்ஹி ? கௌ³ணம் ப²லபா⁴வாபா⁴வநிமித்தம் — ந, கர்மாகர்மவிஜ்ஞாநாத³பி கௌ³ணாத் ப²லஸ்ய அஶ்ரவணாத் । நாபி ஶ்ருதஹாந்யஶ்ருதபரிகல்பநாயாம் கஶ்சித் விஶேஷ உபலப்⁴யதே । ஸ்வஶப்³தே³நாபி ஶக்யம் வக்தும் ‘நித்யகர்மணாம் ப²லம் நாஸ்தி, அகரணாச்ச தேஷாம் நரகபாத: ஸ்யாத்’ இதி ; தத்ர வ்யாஜேந பரவ்யாமோஹரூபேண ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஸ்யேத்’ இத்யாதி³நா கிம் ? தத்ர ஏவம் வ்யாசக்ஷாணேந ப⁴க³வதோக்தம் வாக்யம் லோகவ்யாமோஹார்த²மிதி வ்யக்தம் கல்பிதம் ஸ்யாத் । ந ச ஏதத் ச²த்³மரூபேண வாக்யேந ரக்ஷணீயம் வஸ்து ; நாபி ஶப்³தா³ந்தரேண புந: புந: உச்யமாநம் ஸுபோ³த⁴ம் ஸ்யாத் இத்யேவம் வக்தும் யுக்தம் । ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) இத்யத்ர ஹி ஸ்பு²டதர உக்த: அர்த²:, ந புநர்வக்தவ்யோ ப⁴வதி । ஸர்வத்ர ச ப்ரஶஸ்தம் போ³த்³த⁴வ்யம் ச கர்தவ்யமேவ । ந நிஷ்ப்ரயோஜநம் போ³த்³த⁴வ்யமித்யுச்யதே ॥
ந ச மித்²யாஜ்ஞாநம் போ³த்³த⁴வ்யம் ப⁴வதி, தத்ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதம் வா வஸ்த்வாபா⁴ஸம் । நாபி நித்யாநாம் அகரணாத் அபா⁴வாத் ப்ரத்யவாயபா⁴வோத்பத்தி:, ‘நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 16) இதி வசநாத் ‘கத²ம் அஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி ச த³ர்ஶிதம் அஸத: ஸஜ்ஜந்மப்ரதிஷேதா⁴த் । அஸத: ஸது³த்பத்திம் ப்³ருவதா அஸதே³வ ஸத்³ப⁴வேத் , ஸச்சாபி அஸத் ப⁴வேத் இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । தச்ச அயுக்தம் , ஸர்வப்ரமாணவிரோதா⁴த் । ந ச நிஷ்ப²லம் வித³த்⁴யாத் கர்ம ஶாஸ்த்ரம் , து³:க²ஸ்வரூபத்வாத் , து³:க²ஸ்ய ச பு³த்³தி⁴பூர்வகதயா கார்யத்வாநுபபத்தே: । தத³கரணே ச நரகபாதாப்⁴யுபக³மாத் அநர்தா²யைவ உப⁴யதா²பி கரணே ச அகரணே ச ஶாஸ்த்ரம் நிஷ்ப²லம் கல்பிதம் ஸ்யாத் । ஸ்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴ஶ்ச ‘நித்யம் நிஷ்ப²லம் கர்ம’ இதி அப்⁴யுபக³ம்ய ‘மோக்ஷப²லாய’ இதி ப்³ருவத: । தஸ்மாத் யதா²ஶ்ருத ஏவார்த²: ‘கர்மண்யகர்ம ய:’ இத்யாதே³: । ததா² ச வ்யாக்²யாத: அஸ்மாபி⁴: ஶ்லோக: ॥ 18 ॥
ததே³தத் கர்மணி அகர்மத³ர்ஶநம் ஸ்தூயதே —
யஸ்ய ஸர்வே ஸமாரம்பா⁴: காமஸங்கல்பவர்ஜிதா: ।
ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மாணம் தமாஹு: பண்டி³தம் பு³தா⁴: ॥ 19 ॥
யஸ்ய யதோ²க்தத³ர்ஶிந: ஸர்வே யாவந்த: ஸமாரம்பா⁴: ஸர்வாணி கர்மாணி, ஸமாரப்⁴யந்தே இதி ஸமாரம்பா⁴:, காமஸங்கல்பவர்ஜிதா: காமை: தத்காரணைஶ்ச ஸங்கல்பை: வர்ஜிதா: முதை⁴வ சேஷ்டாமாத்ரா அநுஷ்டீ²யந்தே ; ப்ரவ்ருத்தேந சேத் லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் , நிவ்ருத்தேந சேத் ஜீவநமாத்ரார்த²ம் । தம் ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மாணம் கர்மாதௌ³ அகர்மாதி³த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநம் ததே³வ அக்³நி: தேந ஜ்ஞாநாக்³நிநா த³க்³தா⁴நி ஶுபா⁴ஶுப⁴லக்ஷணாநி கர்மாணி யஸ்ய தம் ஆஹு: பரமார்த²த: பண்டி³தம் பு³தா⁴: ப்³ரஹ்மவித³: ॥ 19 ॥
யஸ்து அகர்மாதி³த³ர்ஶீ, ஸ: அகர்மாதி³த³ர்ஶநாதே³வ நிஷ்கர்மா ஸம்ந்யாஸீ ஜீவநமாத்ரார்த²சேஷ்ட: ஸந் கர்மணி ந ப்ரவர்ததே, யத்³யபி ப்ராக் விவேகத: ப்ரவ்ருத்த: । யஸ்து ப்ராரப்³த⁴கர்மா ஸந் உத்தரகாலமுத்பந்நாத்மஸம்யக்³த³ர்ஶந: ஸ்யாத் , ஸ: ஸர்வகர்மணி ப்ரயோஜநமபஶ்யந் ஸஸாத⁴நம் கர்ம பரித்யஜத்யேவ । ஸ: குதஶ்சித் நிமித்தாத் கர்மபரித்யாகா³ஸம்ப⁴வே ஸதி கர்மணி தத்ப²லே ச ஸங்க³ரஹிததயா ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வாத் லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் பூர்வவத் கர்மணி ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நைவ கிஞ்சித் கரோதி, ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மத்வாத் ததீ³யம் கர்ம அகர்மைவ ஸம்பத்³யதே இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிஷ்யந் ஆஹ —
த்யக்த்வா கர்மப²லாஸங்க³ம் நித்யத்ருப்தோ நிராஶ்ரய: ।
கர்மண்யபி⁴ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நைவ கிஞ்சித்கரோதி ஸ: ॥ 20 ॥
த்யக்த்வா கர்மஸு அபி⁴மாநம் ப²லாஸங்க³ம் ச யதோ²க்தேந ஜ்ஞாநேந நித்யத்ருப்த: நிராகாங்க்ஷோ விஷயேஷு இத்யர்த²: । நிராஶ்ரய: ஆஶ்ரயரஹித:, ஆஶ்ரயோ நாம யத் ஆஶ்ரித்ய புருஷார்த²ம் ஸிஸாத⁴யிஷதி, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டப²லஸாத⁴நாஶ்ரயரஹித இத்யர்த²: । விது³ஷா க்ரியமாணம் கர்ம பரமார்த²தோ(அ)கர்மைவ, தஸ்ய நிஷ்க்ரியாத்மத³ர்ஶநஸம்பந்நத்வாத் । தேந ஏவம்பூ⁴தேந ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வாத் ஸஸாத⁴நம் கர்ம பரித்யக்தவ்யமேவ இதி ப்ராப்தே, தத: நிர்க³மாஸம்ப⁴வாத் லோகஸங்க்³ரஹசிகீர்ஷயா ஶிஷ்டவிக³ர்ஹணாபரிஜிஹீர்ஷயா வா பூர்வவத் கர்மணி அபி⁴ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நிஷ்க்ரியாத்மத³ர்ஶநஸம்பந்நத்வாத் நைவ கிஞ்சித் கரோதி ஸ: ॥ 20 ॥
ய: புந: பூர்வோக்தவிபரீத: ப்ராகே³வ கர்மாரம்பா⁴த் ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாந்தரே ப்ரத்யகா³த்மநி நிஷ்க்ரியே ஸஞ்ஜாதாத்மத³ர்ஶந: ஸ த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டவிஷயாஶீர்விவர்ஜிததயா த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தே² கர்மணி ப்ரயோஜநமபஶ்யந் ஸஸாத⁴நம் கர்ம ஸம்ந்யஸ்ய ஶரீரயாத்ராமாத்ரசேஷ்ட: யதி: ஜ்ஞாநநிஷ்டோ² முச்யதே இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிதுமாஹ —
நிராஶீர்யதசித்தாத்மா த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ: ।
ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம குர்வந்நாப்நோதி கில்பி³ஷம் ॥ 21 ॥
நிராஶீ: நிர்க³தா: ஆஶிஷ: யஸ்மாத் ஸ: நிராஶீ:, யதசித்தாத்மா சித்தம் அந்த:கரணம் ஆத்மா பா³ஹ்ய: கார்யகரணஸங்கா⁴த: தௌ உபா⁴வபி யதௌ ஸம்யதௌ யேந ஸ: யதசித்தாத்மா, த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ: த்யக்த: ஸர்வ: பரிக்³ரஹ: யேந ஸ: த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ:, ஶாரீரம் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் , கேவலம் தத்ராபி அபி⁴மாநவர்ஜிதம் , கர்ம குர்வந் ந ஆப்நோதி ந ப்ராப்நோதி கில்பி³ஷம் அநிஷ்டரூபம் பாபம் த⁴ர்மம் ச । த⁴ர்மோ(அ)பி முமுக்ஷோ: கில்பி³ஷமேவ ப³ந்தா⁴பாத³கத்வாத் । தஸ்மாத் தாப்⁴யாம் முக்த: ப⁴வதி, ஸம்ஸாராத் முக்தோ ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥
‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம’ இத்யத்ர கிம் ஶரீரநிர்வர்த்யம் ஶாரீரம் கர்ம அபி⁴ப்ரேதம் , ஆஹோஸ்வித் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் ஶாரீரம் கர்ம இதி ? கிம் ச அத: யதி³ ஶரீரநிர்வர்த்யம் ஶாரீரம் கர்ம யதி³ வா ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் ஶாரீரம் இதி ? உச்யதே — யதா³ ஶரீரநிர்வர்த்யம் கர்ம ஶாரீரம் அபி⁴ப்ரேதம் ஸ்யாத் , ததா³ த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் கர்ம ப்ரதிஷித்³த⁴மபி ஶரீரேண குர்வந் நாப்நோதி கில்பி³ஷம் இதி ப்³ருவதோ விருத்³தா⁴பி⁴தா⁴நம் ப்ரஸஜ்யேத । ஶாஸ்த்ரீயம் ச கர்ம த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் ஶரீரேண குர்வந் நாப்நோதி கில்பி³ஷம் இத்யபி ப்³ருவத: அப்ராப்தப்ரதிஷேத⁴ப்ரஸங்க³: । ‘ஶாரீரம் கர்ம குர்வந்’ இதி விஶேஷணாத் கேவலஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்ச வாங்மநஸநிர்வர்த்யம் கர்ம விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴விஷயம் த⁴ர்மாத⁴ர்மஶப்³த³வாச்யம் குர்வந் ப்ராப்நோதி கில்பி³ஷம் இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । தத்ராபி வாங்மநஸாப்⁴யாம் விஹிதாநுஷ்டா²நபக்ஷே கில்பி³ஷப்ராப்திவசநம் விருத்³த⁴ம் ஆபத்³யேத । ப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவாபக்ஷே(அ)பி பூ⁴தார்தா²நுவாத³மாத்ரம் அநர்த²கம் ஸ்யாத் । யதா³ து ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் ஶாரீரம் கர்ம அபி⁴ப்ரேதம் ப⁴வேத் , ததா³ த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் கர்ம விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴க³ம்யம் ஶரீரவாங்மநஸநிர்வர்த்யம் அந்யத் அகுர்வந் தைரேவ ஶரீராதி³பி⁴: ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் கேவலஶப்³த³ப்ரயோகா³த் ‘அஹம் கரோமி’ இத்யபி⁴மாநவர்ஜித: ஶரீராதி³சேஷ்டாமாத்ரம் லோகத்³ருஷ்ட்யா குர்வந் நாப்நோதி கில்பி³ஷம் । ஏவம்பூ⁴தஸ்ய பாபஶப்³த³வாச்யகில்பி³ஷப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத் கில்பி³ஷம் ஸம்ஸாரம் ந ஆப்நோதி ; ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴ஸர்வகர்மத்வாத் அப்ரதிப³ந்தே⁴ந முச்யத ஏவ இதி பூர்வோக்தஸம்யக்³த³ர்ஶநப²லாநுவாத³ ஏவ ஏஷ: । ஏவம் ‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம’ இத்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய பரிக்³ரஹே நிரவத்³யம் ப⁴வதி ॥ 21 ॥
த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹஸ்ய யதே: அந்நாதே³: ஶரீரஸ்தி²திஹேதோ: பரிக்³ரஹஸ்ய அபா⁴வாத் யாசநாதி³நா ஶரீரஸ்தி²தௌ கர்தவ்யதாயாம் ப்ராப்தாயாம் ‘அயாசிதமஸங்க்ல்ருப்தமுபபந்நம் யத்³ருச்ச²யா’ (அஶ்வ. 46 । 19) இத்யாதி³நா வசநேந அநுஜ்ஞாதம் யதே: ஶரீரஸ்தி²திஹேதோ: அந்நாதே³: ப்ராப்தித்³வாரம் ஆவிஷ்குர்வந் ஆஹ —
யத்³ருச்சா²லாப⁴ஸந்துஷ்டோ த்³வந்த்³வாதீதோ விமத்ஸர: ।
ஸம: ஸித்³தா⁴வஸித்³தௌ⁴ ச க்ருத்வாபி ந நிப³த்⁴யதே ॥ 22 ॥
யத்³ருச்சா²லாப⁴ஸந்துஷ்ட: அப்ரார்தி²தோபநதோ லாபோ⁴ யத்³ருச்சா²லாப⁴: தேந ஸந்துஷ்ட: ஸஞ்ஜாதாலம்ப்ரத்யய: । த்³வந்த்³வாதீத: த்³வந்த்³வை: ஶீதோஷ்ணாதி³பி⁴: ஹந்யமாநோ(அ)பி அவிஷண்ணசித்த: த்³வந்த்³வாதீத: உச்யதே । விமத்ஸர: விக³தமத்ஸர: நிர்வைரபு³த்³தி³: ஸம: துல்ய: யத்³ருச்சா²லாப⁴ஸ்ய ஸித்³தௌ⁴ அஸித்³தௌ⁴ ச । ய: ஏவம்பூ⁴தோ யதி: அந்நாதே³: ஶரீரஸ்தி²திஹேதோ: லாபா⁴லாப⁴யோ: ஸம: ஹர்ஷவிஷாத³வர்ஜித: கர்மாதௌ³ அகர்மாதி³த³ர்ஶீ யதா²பூ⁴தாத்மத³ர்ஶநநிஷ்ட²: ஸந் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநே பி⁴க்ஷாடநாதி³கர்மணி ஶரீராதி³நிர்வர்த்யே ‘நைவ கிஞ்சித் கரோம்யஹம்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8), ‘கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) இத்யேவம் ஸதா³ ஸம்பரிசக்ஷாண: ஆத்மந: கர்த்ருத்வாபா⁴வம் பஶ்யந்நைவ கிஞ்சித் பி⁴க்ஷாடநாதி³கம் கர்ம கரோதி, லோகவ்யவஹாரஸாமாந்யத³ர்ஶநேந து லௌகிகை: ஆரோபிதகர்த்ருத்வே பி⁴க்ஷாடநாதௌ³ கர்மணி கர்தா ப⁴வதி । ஸ்வாநுப⁴வேந து ஶாஸ்த்ரப்ரமாணாதி³ஜநிதேந அகர்தைவ । ஸ ஏவம் பராத்⁴யாரோபிதகர்த்ருத்வ: ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் பி⁴க்ஷாடநாதி³கம் கர்ம க்ருத்வாபி ந நிப³த்⁴யதே ப³ந்த⁴ஹேதோ: கர்மண: ஸஹேதுகஸ்ய ஜ்ஞாநாக்³நிநா த³க்³த⁴த்வாத் இதி உக்தாநுவாத³ ஏவ ஏஷ: ॥ 22 ॥
‘த்யக்த்வா கர்மப²லாஸங்க³ம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) இத்யநேந ஶ்லோகேந ய: ப்ராரப்³த⁴கர்மா ஸந் யதா³ நிஷ்க்ரியப்³ரஹ்மாத்மத³ர்ஶநஸம்பந்ந: ஸ்யாத் ததா³ தஸ்ய ஆத்மந: கர்த்ருகர்மப்ரயோஜநாபா⁴வத³ர்ஶிந: கர்மபரித்யாகே³ ப்ராப்தே குதஶ்சிந்நிமித்தாத் தத³ஸம்ப⁴வே ஸதி பூர்வவத் தஸ்மிந் கர்மணி அபி⁴ப்ரவ்ருத்தஸ்ய அபி ‘நைவ கிஞ்சித் கரோதி ஸ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) இதி கர்மாபா⁴வ: ப்ரத³ர்ஶித: । யஸ்ய ஏவம் கர்மாபா⁴வோ த³ர்ஶித: தஸ்யைவ —
க³தஸங்க³ஸ்ய முக்தஸ்ய ஜ்ஞாநாவஸ்தி²தசேதஸ: ।
யஜ்ஞாயாசரத: கர்ம ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே ॥ 23 ॥
க³தஸங்க³ஸ்ய ஸர்வதோநிவ்ருத்தாஸக்தே:, முக்தஸ்ய நிவ்ருத்தத⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ப³ந்த⁴நஸ்ய, ஜ்ஞாநாவஸ்தி²தசேதஸ: ஜ்ஞாநே ஏவ அவஸ்தி²தம் சேத: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஜ்ஞாநாவஸ்தி²தசேதா: தஸ்ய, யஜ்ஞாய யஜ்ஞநிர்வ்ருத்த்யர்த²ம் ஆசரத: நிர்வர்தயத: கர்ம ஸமக்³ரம் ஸஹ அக்³ரேண ப²லேந வர்ததே இதி ஸமக்³ரம் கர்ம தத் ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே விநஶ்யதி இத்யர்த²: ॥ 23 ॥
கஸ்மாத் புந: காரணாத் க்ரியமாணம் கர்ம ஸ்வகார்யாரம்ப⁴ம் அகுர்வத் ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே இத்யுச்யதே யத: —
ப்³ரஹ்மார்பணம் ப்³ரஹ்ம ஹவிர்ப்³ரஹ்மாக்³நௌ ப்³ரஹ்மணா ஹுதம் ।
ப்³ரஹ்மைவ தேந க³ந்தவ்யம் ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴நா ॥ 24 ॥
ப்³ரஹ்ம அர்பணம் யேந கரணேந ப்³ரஹ்மவித் ஹவி: அக்³நௌ அர்பயதி தத் ப்³ரஹ்மைவ இதி பஶ்யதி, தஸ்ய ஆத்மவ்யதிரேகேண அபா⁴வம் பஶ்யதி, யதா² ஶுக்திகாயாம் ரஜதாபா⁴வம் பஶ்யதி ; தது³ச்யதே ப்³ரஹ்மைவ அர்பணமிதி, யதா² யத்³ரஜதம் தத் ஶுக்திகைவேதி । ‘ப்³ரஹ்ம அர்பணம்’ இதி அஸமஸ்தே பதே³ । யத் அர்பணபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யதே லோகே தத் அஸ்ய ப்³ரஹ்மவித³: ப்³ரஹ்மைவ இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்ம ஹவி: ததா² யத் ஹவிர்பு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யமாணம் தத் ப்³ரஹ்மைவ அஸ்ய । ததா² ‘ப்³ரஹ்மாக்³நௌ’ இதி ஸமஸ்தம் பத³ம் । அக்³நிரபி ப்³ரஹ்மைவ யத்ர ஹூயதே ப்³ரஹ்மணா கர்த்ரா, ப்³ரஹ்மைவ கர்தேத்யர்த²: । யத் தேந ஹுதம் ஹவநக்ரியா தத் ப்³ரஹ்மைவ । யத் தேந க³ந்தவ்யம் ப²லம் தத³பி ப்³ரஹ்மைவ ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴நா ப்³ரஹ்மைவ கர்ம ப்³ரஹ்மகர்ம தஸ்மிந் ஸமாதி⁴: யஸ்ய ஸ: ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴: தேந ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴நா ப்³ரஹ்மைவ க³ந்தவ்யம் ॥
ஏவம் லோகஸங்க்³ரஹம் சிகீர்ஷுணாபி க்ரியமாணம் கர்ம பரமார்த²த: அகர்ம, ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யுபம்ருதி³தத்வாத் । ஏவம் ஸதி நிவ்ருத்தகர்மணோ(அ)பி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸிந: ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்துத்யர்த²ம் யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நம் ஜ்ஞாநஸ்ய ஸுதராமுபபத்³யதே ; யத் அர்பணாதி³ அதி⁴யஜ்ஞே ப்ரஸித்³த⁴ம் தத் அஸ்ய அத்⁴யாத்மம் ப்³ரஹ்மைவ பரமார்த²த³ர்ஶிந இதி । அந்யதா² ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே அர்பணாதீ³நாமேவ விஶேஷதோ ப்³ரஹ்மத்வாபி⁴தா⁴நம் அநர்த²கம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மைவ இத³ம் ஸர்வமிதி அபி⁴ஜாநத: விது³ஷ: கர்மாபா⁴வ: । காரகபு³த்³த்⁴யபா⁴வாச்ச । ந ஹி காரகபு³த்³தி⁴ரஹிதம் யஜ்ஞாக்²யம் கர்ம த்³ருஷ்டம் । ஸர்வமேவ அக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம ஶப்³த³ஸமர்பிததே³வதாவிஶேஷஸம்ப்ரதா³நாதி³காரகபு³த்³தி⁴மத் கர்த்ரபி⁴மாநப²லாபி⁴ஸந்தி⁴மச்ச த்³ருஷ்டம் ; ந உபம்ருதி³தக்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³தி⁴மத் கர்த்ருத்வாபி⁴மாநப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ரஹிதம் வா । இத³ம் து ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யுபம்ருதி³தார்பணாதி³காரகக்ரியாப²லபே⁴த³பு³த்³தி⁴ கர்ம । அத: அகர்மைவ தத் । ததா² ச த³ர்ஶிதம் ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 18) ‘கர்மண்யபி⁴ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நைவ கிஞ்சித்கரோதி ஸ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) ‘கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) ‘நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8) இத்யாதி³பி⁴: । ததா² ச த³ர்ஶயந் தத்ர தத்ர க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³த்⁴யுபமர்த³ம் கரோதி । த்³ருஷ்டா ச காம்யாக்³நிஹோத்ராதௌ³ காமோபமர்தே³ந காம்யாக்³நிஹோத்ராதி³ஹாநி: । ததா² மதிபூர்வகாமதிபூர்வகாதீ³நாம் கர்மணாம் கார்யவிஶேஷஸ்ய ஆரம்ப⁴கத்வம் த்³ருஷ்டம் । ததா² இஹாபி ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யுபம்ருதி³தார்பணாதி³காரகக்ரியாப²லபே⁴த³பு³த்³தே⁴: பா³ஹ்யசேஷ்டாமாத்ரேண கர்மாபி விது³ஷ: அகர்ம ஸம்பத்³யதே । அத: உக்தம் ‘ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) இதி ॥
அத்ர கேசிதா³ஹு: — யத் ப்³ரஹ்ம தத் அர்பணாதீ³நி ; ப்³ரஹ்மைவ கில அர்பணாதி³நா பஞ்சவிதே⁴ந காரகாத்மநா வ்யவஸ்தி²தம் ஸத் ததே³வ கர்ம கரோதி । தத்ர ந அர்பணாதி³பு³த்³தி⁴: நிவர்த்யதே, கிம் து அர்பணாதி³ஷு ப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴: ஆதீ⁴யதே ; யதா² ப்ரதிமாதௌ³ விஷ்ண்வாதி³பு³த்³தி⁴:, யதா² வா நாமாதௌ³ ப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴ரிதி ॥
ஸத்யம் , ஏவமபி ஸ்யாத் யதி³ ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்துத்யர்த²ம் ப்ரகரணம் ந ஸ்யாத் । அத்ர து ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநயஜ்ஞஶப்³தி³தம் அநேகாந் யஜ்ஞஶப்³தி³தாந் க்ரியாவிஶேஷாந் உபந்யஸ்ய ‘ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி । அத்ர ச ஸமர்த²மித³ம் வசநம் ‘ப்³ரஹ்மார்பணம்’ இத்யாதி³ ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நே ; அந்யதா² ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே அர்பணாதீ³நாமேவ விஶேஷதோ ப்³ரஹ்மத்வாபி⁴தா⁴நமநர்த²கம் ஸ்யாத் । யே து அர்பணாதி³ஷு ப்ரதிமாயாம் விஷ்ணுத்³ருஷ்டிவத் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டி: க்ஷிப்யதே நாமாதி³ஷ்விவ சேதி ப்³ருவதே ந தேஷாம் ப்³ரஹ்மவித்³யா உக்தா இஹ விவக்ஷிதா ஸ்யாத் , அர்பணாதி³விஷயத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய । ந ச த்³ருஷ்டிஸம்பாத³நஜ்ஞாநேந மோக்ஷப²லம் ப்ராப்யதே । ‘ப்³ரஹ்மைவ தேந க³ந்தவ்யம்’ இதி சோச்யதே । விருத்³த⁴ம் ச ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் அந்தரேண மோக்ஷப²லம் ப்ராப்யதே இதி । ப்ரக்ருதவிரோத⁴ஶ்ச ; ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ச ப்ரக்ருதம் ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 18) இத்யத்ர, அந்தே ச ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் , தஸ்யைவ உபஸம்ஹாராத் । ‘ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33), ‘ஜ்ஞாநம் லப்³த்⁴வா பராம் ஶாந்திம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 39) இத்யாதி³நா ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்துதிமேவ குர்வந் உபக்ஷீண: அத்⁴யாய: । தத்ர அகஸ்மாத் அர்பணாதௌ³ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டி: அப்ரகரணே ப்ரதிமாயாமிவ விஷ்ணுத்³ருஷ்டி: உச்யதே இதி அநுபபந்நம் | தஸ்மாத் யதா²வ்யாக்²யாதார்த² ஏவ அயம் ஶ்லோக: ॥ 24 ॥
தத்ர அது⁴நா ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய யஜ்ஞத்வம் ஸம்பாத்³ய தத்ஸ்துத்யர்த²ம் அந்யே(அ)பி யஜ்ஞா உபக்ஷிப்யந்தே —
தை³வமேவாபரே யஜ்ஞம் யோகி³ந: பர்யுபாஸதே ।
ப்³ரஹ்மாக்³நாவபரே யஜ்ஞம் யஜ்ஞேநைவோபஜுஹ்வதி ॥ 25 ॥
தை³வமேவ தே³வா இஜ்யந்தே யேந யஜ்ஞேந அஸௌ தை³வோ யஜ்ஞ: தமேவ அபரே யஜ்ஞம் யோகி³ந: கர்மிண: பர்யுபாஸதே குர்வந்தீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மாக்³நௌ ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ ‘யத் ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத் ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) இத்யாதி³வசநோக்தம் அஶநாயாதி³ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜிதம் ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி நிரஸ்தாஶேஷவிஶேஷம் ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந உச்யதே । ப்³ரஹ்ம ச தத் அக்³நிஶ்ச ஸ: ஹோமாதி⁴கரணத்வவிவக்ஷயா ப்³ரஹ்மாக்³நி: । தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மாக்³நௌ அபரே அந்யே ப்³ரஹ்மவித³: யஜ்ஞம் — யஜ்ஞஶப்³த³வாச்ய ஆத்மா, ஆத்மநாமஸு யஜ்ஞஶப்³த³ஸ்ய பாடா²த் — தம் ஆத்மாநம் யஜ்ஞம் பரமார்த²த: பரமேவ ப்³ரஹ்ம ஸந்தம் பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴ஸம்யுக்தம் அத்⁴யஸ்தஸர்வோபாதி⁴த⁴ர்மகம் ஆஹுதிரூபம் யஜ்ஞேநைவ ஆத்மநைவ உக்தலக்ஷணேந உபஜுஹ்வதி ப்ரக்ஷிபந்தி, ஸோபாதி⁴கஸ்ய ஆத்மந: நிருபாதி⁴கேந பரப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணைவ யத்³த³ர்ஶநம் ஸ தஸ்மிந் ஹோம: தம் குர்வந்தி ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வத³ர்ஶநநிஷ்டா²: ஸம்ந்யாஸிந: இத்யர்த²: ॥ 25 ॥
ஸோ(அ)யம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநலக்ஷண: யஜ்ஞ: தை³வயஜ்ஞாதி³ஷு யஜ்ஞேஷு உபக்ஷிப்யதே ‘ப்³ரஹ்மார்பணம்’ இத்யாதி³ஶ்லோகை: ப்ரஸ்துத: ‘ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: பரந்தப’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இத்யாதி³நா ஸ்துத்யர்த²ம் —
ஶ்ரோத்ராதீ³நீந்த்³ரியாண்யந்யே ஸம்யமாக்³நிஷு ஜுஹ்வதி ।
ஶப்³தா³தீ³ந்விஷயாநந்ய இந்த்³ரியாக்³நிஷு ஜுஹ்வதி ॥ 26 ॥
ஶ்ரோத்ராதீ³நி இந்த்³ரியாணி அந்யே யோகி³ந: ஸம்யமாக்³நிஷு । ப்ரதீந்த்³ரியம் ஸம்யமோ பி⁴த்³யதே இதி ப³ஹுவசநம் । ஸம்யமா ஏவ அக்³நய: தேஷு ஜுஹ்வதி இந்த்³ரியஸம்யமமேவ குர்வந்தி இத்யர்த²: । ஶப்³தா³தீ³ந் விஷயாந் அந்யே இந்த்³ரியாக்³நிஷு இந்த்³ரியாண்யேவ அக்³நய: தேஷு இந்த்³ரியாக்³நிஷு ஜுஹ்வதி ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴ரவிருத்³த⁴விஷயக்³ரஹணம் ஹோமம் மந்யந்தே ॥ 26 ॥
கிஞ்ச —
ஸர்வாணீந்த்³ரியகர்மாணி ப்ராணகர்மாணி சாபரே ।
ஆத்மஸம்யமயோகா³க்³நௌ ஜுஹ்வதி ஜ்ஞாநதீ³பிதே ॥ 27 ॥
ஸர்வாணி இந்த்³ரியகர்மாணி இந்த்³ரியாணாம் கர்மாணி இந்த்³ரியகர்மாணி, ததா² ப்ராணகர்மாணி ப்ராணோ வாயு: ஆத்⁴யாத்மிக: தத்கர்மாணி ஆகுஞ்சநப்ரஸாரணாதீ³நி தாநி ச அபரே ஆத்மஸம்யமயோகா³க்³நௌ ஆத்மநி ஸம்யம: ஆத்மஸம்யம: ஸ ஏவ யோகா³க்³நி: தஸ்மிந் ஆத்மஸம்யமயோகா³க்³நௌ ஜுஹ்வதி ப்ரக்ஷிபந்தி ஜ்ஞாநதீ³பிதே ஸ்நேஹேநேவ ப்ரதீ³பே விவேகவிஜ்ஞாநேந உஜ்ஜ்வலபா⁴வம் ஆபாதி³தே ஜுஹ்வதி ப்ரவிலாபயந்தி இத்யர்த²: ॥ 27 ॥
த்³ரவ்யயஜ்ஞாஸ்தபோயஜ்ஞா யோக³யஜ்ஞாஸ்ததா²பரே ।
ஸ்வாத்⁴யாயஜ்ஞாநயஜ்ஞாஶ்ச யதய: ஸம்ஶிதவ்ரதா: ॥ 28 ॥
த்³ரவ்யயஜ்ஞா: தீர்தே²ஷு த்³ரவ்யவிநியோக³ம் யஜ்ஞபு³த்³த்⁴யா குர்வந்தி யே தே த்³ரவ்யயஜ்ஞா: । தபோயஜ்ஞா: தப: யஜ்ஞ: யேஷாம் தபஸ்விநாம் தே தபோயஜ்ஞா: । யோக³யஜ்ஞா: ப்ராணாயாமப்ரத்யாஹாராதி³லக்ஷணோ யோகோ³ யஜ்ஞோ யேஷாம் தே யோக³யஜ்ஞா: । ததா² அபரே ஸ்வாத்⁴யாயஜ்ஞாநயஜ்ஞாஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாய: யதா²விதி⁴ ருகா³த்³யப்⁴யாஸ: யஜ்ஞ: யேஷாம் தே ஸ்வாத்⁴யாயயஜ்ஞா: । ஜ்ஞாநயஜ்ஞா: ஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரார்த²பரிஜ்ஞாநம் யஜ்ஞ: யேஷாம் தே ஜ்ஞாநயஜ்ஞாஶ்ச யதய: யதநஶீலா: ஸம்ஶிதவ்ரதா: ஸம்யக் ஶிதாநி தநூக்ருதாநி தீக்ஷ்ணீக்ருதாநி வ்ரதாநி யேஷாம் தே ஸம்ஶிதவ்ரதா: ॥ 28 ॥
கிஞ்ச —
அபாநே ஜுஹ்வதி ப்ராணம் ப்ராணே(அ)பாநம் ததா²பரே ।
ப்ராணாபாநக³தீ ருத்³த்⁴வா ப்ராணாயாமபராயணா: ॥ 29 ॥
அபாநே அபாநவ்ருத்தௌ ஜுஹ்வதி ப்ரக்ஷிபந்தி ப்ராணம் ப்ராணவ்ருத்திம் , பூரகாக்²யம் ப்ராணாயாமம் குர்வந்தீத்யர்த²: । ப்ராணே அபாநம் ததா² அபரே ஜுஹ்வதி, ரேசகாக்²யம் ச ப்ராணாயாமம் குர்வந்தீத்யேதத் । ப்ராணாபாநக³தீ முக²நாஸிகாப்⁴யாம் வாயோ: நிர்க³மநம் ப்ராணஸ்ய க³தி:, தத்³விபர்யயேண அதோ⁴க³மநம் அபாநஸ்ய க³தி:, தே ப்ராணாபாநக³தீ ஏதே ருத்³த்⁴வா நிருத்⁴ய ப்ராணாயாமபராயணா: ப்ராணாயாமதத்பரா: ; கும்ப⁴காக்²யம் ப்ராணாயாமம் குர்வந்தீத்யர்த²: ॥ 29 ॥
கிஞ்ச —
அபரே நியதாஹாரா: ப்ராணாந்ப்ராணேஷு ஜுஹ்வதி ।
ஸர்வே(அ)ப்யேதே யஜ்ஞவிதோ³ யஜ்ஞக்ஷபிதகல்மஷா: ॥ 30 ॥
அபரே நியதாஹாரா: நியத: பரிமித: ஆஹார: யேஷாம் தே நியதாஹாரா: ஸந்த: ப்ராணாந் வாயுபே⁴தா³ந் ப்ராணேஷு ஏவ ஜுஹ்வதி யஸ்ய யஸ்ய வாயோ: ஜய: க்ரியதே இதராந் வாயுபே⁴தா³ந் தஸ்மிந் தஸ்மிந் ஜுஹ்வதி, தே தத்ர ப்ரவிஷ்டா இவ ப⁴வந்தி । ஸர்வே(அ)பி ஏதே யஜ்ஞவித³: யஜ்ஞக்ஷபிதகல்மஷா: யஜ்ஞை: யதோ²க்தை: க்ஷபித: நாஶித: கல்மஷோ யேஷாம் தே யஜ்ஞக்ஷபிதகல்மஷா: ॥ 30 ॥
ஏவம் யதோ²க்தாந் யஜ்ஞாந் நிர்வர்த்ய —
யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜோ யாந்தி ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் ।
நாயம் லோகோ(அ)ஸ்த்யயஜ்ஞஸ்ய குதோ(அ)ந்ய: குருஸத்தம ॥ 31 ॥
யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜ: யஜ்ஞாநாம் ஶிஷ்டம் யஜ்ஞஶிஷ்டம் யஜ்ஞஶிஷ்டம் ச தத் அம்ருதம் ச யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதம் தத் பு⁴ஞ்ஜதே இதி யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜ: । யதோ²க்தாந் யஜ்ஞாந் க்ருத்வா தச்சி²ஷ்டேந காலேந யதா²விதி⁴சோதி³தம் அந்நம் அம்ருதாக்²யம் பு⁴ஞ்ஜதே இதி யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜ: யாந்தி க³ச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் சிரந்தநம் முமுக்ஷவஶ்சேத் ; காலாதிக்ரமாபேக்ஷயா இதி ஸாமர்த்²யாத் க³ம்யதே । ந அயம் லோக: ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணோ(அ)பி அஸ்தி யதோ²க்தாநாம் யஜ்ஞாநாம் ஏகோ(அ)பி யஜ்ஞ: யஸ்ய நாஸ்தி ஸ: அயஜ்ஞ: தஸ்ய । குத: அந்யோ விஶிஷ்டஸாத⁴நஸாத்⁴ய: குருஸத்தம ॥ 31 ॥
ஏவம் ப³ஹுவிதா⁴ யஜ்ஞா விததா ப்³ரஹ்மணோ முகே² ।
கர்மஜாந்வித்³தி⁴ தாந்ஸர்வாநேவம் ஜ்ஞாத்வா விமோக்ஷ்யஸே ॥ 32 ॥
ஏவம் யதோ²க்தா ப³ஹுவிதா⁴ ப³ஹுப்ரகாரா யஜ்ஞா: விததா: விஸ்தீர்ணா: ப்³ரஹ்மணோ வேத³ஸ்ய முகே² த்³வாரே வேத³த்³வாரேண அவக³ம்யமாநா: ப்³ரஹ்மணோ முகே² விததா உச்யந்தே ; தத்³யதா² ‘வாசி ஹி ப்ராணம் ஜுஹும:’ (ஐ. ஆ. 3 । 2 । 6) இத்யாத³ய: । கர்மஜாந் காயிகவாசிகமாநஸகர்மோத்³பா⁴வாந் வித்³தி⁴ தாந் ஸர்வாந் அநாத்மஜாந் , நிர்வ்யாபாரோ ஹி ஆத்மா । அத ஏவம் ஜ்ஞாத்வா விமோக்ஷ்யஸே அஶுபா⁴த் । ந மத்³வ்யாபாரா இமே, நிர்வ்யாபாரோ(அ)ஹம் உதா³ஸீந இத்யேவம் ஜ்ஞாத்வா அஸ்மாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத் மோக்ஷ்யஸே ஸம்ஸாரப³ந்த⁴நாத் இத்யர்த²: ॥ 32 ॥
‘ப்³ரஹ்மார்பணம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 24) இத்யாதி³ஶ்லோகேந ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய யஜ்ஞத்வம் ஸம்பாதி³தம் । யஜ்ஞாஶ்ச அநேகே உபதி³ஷ்டா: । தை: ஸித்³த⁴புருஷார்த²ப்ரயோஜநை: ஜ்ஞாநம் ஸ்தூயதே । கத²ம் ? —
ஶ்ரேயாந்த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாஜ்ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: பரந்தப ।
ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த² ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே ॥ 33 ॥
ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத் த்³ரவ்யஸாத⁴நஸாத்⁴யாத் யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: ஹே பரந்தப । த்³ரவ்யமயோ ஹி யஜ்ஞ: ப²லஸ்யாரம்ப⁴க:, ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: ந ப²லாரம்ப⁴க:, அத: ஶ்ரேயாந் ப்ரஶஸ்யதர: । கத²ம் ? யத: ஸர்வம் கர்ம ஸமஸ்தம் அகி²லம் அப்ரதிப³த்³த⁴ம் பார்த² ஜ்ஞாநே மோக்ஷஸாத⁴நே ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயே பரிஸமாப்யதே அந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: ‘யதா² க்ருதாய விஜிதாயாத⁴ரேயா: ஸம்யந்த்யேவமேவம் ஸர்வம் தத³பி⁴ஸமேதி யத் கிஞ்சித்ப்ரஜா: ஸாது⁴ குர்வந்தி யஸ்தத்³வேத³ யத்ஸ வேத³’ (சா². உ. 4 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: ॥ 33 ॥
ததே³தத் விஶிஷ்டம் ஜ்ஞாநம் தர்ஹி கேந ப்ராப்யதே இத்யுச்யதே —
தத்³வித்³தி⁴ ப்ரணிபாதேந பரிப்ரஶ்நேந ஸேவயா ।
உபதே³க்ஷ்யந்தி தே ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநிநஸ்தத்த்வத³ர்ஶிந: ॥ 34 ॥
தத் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி யேந விதி⁴நா ப்ராப்யதே இதி । ஆசார்யாந் அபி⁴க³ம்ய, ப்ரணிபாதேந ப்ரகர்ஷேண நீசை: பதநம் ப்ரணிபாத: தீ³ர்க⁴நமஸ்கார: தேந, ‘கத²ம் ப³ந்த⁴: ? கத²ம் மோக்ஷ: ? கா வித்³யா ? கா சாவித்³யா ? ’ இதி பரிப்ரஶ்நேந, ஸேவயா கு³ருஶுஶ்ரூஷயா ஏவமாதி³நா । ப்ரஶ்ரயேண ஆவர்ஜிதா ஆசார்யா உபதே³க்ஷ்யந்தி கத²யிஷ்யந்தி தே ஜ்ஞாநம் யதோ²க்தவிஶேஷணம் ஜ்ஞாநிந: । ஜ்ஞாநவந்தோ(அ)பி கேசித் யதா²வத் தத்த்வத³ர்ஶநஶீலா:, அபரே ந ; அதோ விஶிநஷ்டி தத்த்வத³ர்ஶிந: இதி । யே ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: தை: உபதி³ஷ்டம் ஜ்ஞாநம் கார்யக்ஷமம் ப⁴வதி நேதரத் இதி ப⁴க³வதோ மதம் ॥ 34 ॥
ததா² ச ஸதி இத³மபி ஸமர்த²ம் வசநம் —
யஜ்ஜ்ஞாத்வா ந புநர்மோஹமேவம் யாஸ்யஸி பாண்ட³வ ।
யேந பூ⁴தாந்யஶேஷேண த்³ரக்ஷ்யஸ்யாத்மந்யதோ² மயி ॥ 35 ॥
யத் ஜ்ஞாத்வா யத் ஜ்ஞாநம் தை: உபதி³ஷ்டம் அதி⁴க³ம்ய ப்ராப்ய புந: பூ⁴ய: மோஹம் ஏவம் யதா² இதா³நீம் மோஹம் க³தோ(அ)ஸி புந: ஏவம் ந யாஸ்யஸி ஹே பாண்ட³வ । கிஞ்ச — யேந ஜ்ஞாநேந பூ⁴தாநி அஶேஷேண ப்³ரஹ்மாதீ³நி ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநி த்³ரக்ஷ்யஸி ஸாக்ஷாத் ஆத்மநி ப்ரத்யகா³த்மநி ‘மத்ஸம்ஸ்தா²நி இமாநி பூ⁴தாநி’ இதி அதோ² அபி மயி வாஸுதே³வே ‘பரமேஶ்வரே ச இமாநி’ இதி ; க்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரைகத்வம் ஸர்வோபநிஷத்ப்ரஸித்³த⁴ம் த்³ரக்ஷ்யஸி இத்யர்த²: ॥ 35 ॥
கிஞ்ச ஏதஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய மாஹாத்ம்யம் —
அபி சேத³ஸி பாபேப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: பாபக்ருத்தம: ।
ஸர்வம் ஜ்ஞாநப்லவேநைவ வ்ருஜிநம் ஸந்தரிஷ்யஸி ॥ 36 ॥
அபி சேத் அஸி பாபேப்⁴ய: பாபக்ருத்³ப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: அதிஶயேந பாபக்ருத் பாபக்ருத்தம: ஸர்வம் ஜ்ஞாநப்லவேநைவ ஜ்ஞாநமேவ ப்லவம் க்ருத்வா வ்ருஜிநம் வ்ருஜிநார்ணவம் பாபஸமுத்³ரம் ஸந்தரிஷ்யஸி । த⁴ர்மோ(அ)பி இஹ முமுக்ஷோ: பாபம் உச்யதே ॥ 36 ॥
ஜ்ஞாநம் கத²ம் நாஶயதி பாபமிதி த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே —
யதை²தா⁴ம்ஸி ஸமித்³தோ⁴(அ)க்³நிர்ப⁴ஸ்மஸாத்குருதே(அ)ர்ஜுந ।
ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத்குருதே ததா² ॥ 37 ॥
யதா² ஏதா⁴ம்ஸி காஷ்டா²நி ஸமித்³த⁴: ஸம்யக் இத்³த⁴: தீ³ப்த: அக்³நி: ப⁴ஸ்மஸாத் ப⁴ஸ்மீபா⁴வம் குருதே ஹே அர்ஜுந, ஜ்ஞாநமேவ அக்³நி: ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத் குருதே ததா² நிர்பீ³ஜீகரோதீத்யர்த²: । ந ஹி ஸாக்ஷாதே³வ ஜ்ஞாநாக்³நி: கர்மாணி இந்த⁴நவத் ப⁴ஸ்மீகர்தும் ஶக்நோதி । தஸ்மாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஸர்வகர்மணாம் நிர்பீ³ஜத்வே காரணம் இத்யபி⁴ப்ராய: । ஸாமர்த்²யாத் யேந கர்மணா ஶரீரம் ஆரப்³த⁴ம் தத் ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் உபபோ⁴கே³நைவ க்ஷீயதே । அதோ யாநி அப்ரவ்ருத்தப²லாநி ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ப்ராக் க்ருதாநி ஜ்ஞாநஸஹபா⁴வீநி ச அதீதாநேகஜந்மக்ருதாநி ச தாந்யேவ ஸர்வாணி ப⁴ஸ்மஸாத் குருதே ॥ 37 ॥
யத: ஏவம் அத: —
ந ஹி ஜ்ஞாநேந ஸத்³ருஶம் பவித்ரமிஹ வித்³யதே ।
தத்ஸ்வயம் யோக³ஸம்ஸித்³த⁴: காலேநாத்மநி விந்த³தி ॥ 38 ॥
ந ஹி ஜ்ஞாநேந ஸத்³ருஶம் துல்யம் பவித்ரம் பாவநம் ஶுத்³தி⁴கரம் இஹ வித்³யதே । தத் ஜ்ஞாநம் ஸ்வயமேவ யோக³ஸம்ஸித்³த⁴: யோகே³ந கர்மயோகே³ந ஸமாதி⁴யோகே³ந ச ஸம்ஸித்³த⁴: ஸம்ஸ்க்ருத: யோக்³யதாம் ஆபந்ந: ஸந் முமுக்ஷு: காலேந மஹதா ஆத்மநி விந்த³தி லப⁴தே இத்யர்த²: ॥ 38 ॥
யேந ஏகாந்தேந ஜ்ஞாநப்ராப்தி: ப⁴வதி ஸ உபாய: உபதி³ஶ்யதே —
ஶ்ரத்³தா⁴வாம்ல்லப⁴தே ஜ்ஞாநம் தத்பர: ஸம்யதேந்த்³ரிய: ।
ஜ்ஞாநம் லப்³த்⁴வா பராம் ஶாந்திமசிரேணாதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 39 ॥
ஶ்ரத்³தா⁴வாந் ஶ்ரத்³தா⁴லு: லப⁴தே ஜ்ஞாநம் । ஶ்ரத்³தா⁴லுத்வே(அ)பி ப⁴வதி கஶ்சித் மந்த³ப்ரஸ்தா²ந:, அத ஆஹ — தத்பர:, கு³ரூபஸத³நாதௌ³ அபி⁴யுக்த: ஜ்ஞாநலப்³த்⁴யுபாயே ஶ்ரத்³தா⁴வாந் । தத்பர: அபி அஜிதேந்த்³ரிய: ஸ்யாத் இத்யத: ஆஹ — ஸம்யதேந்த்³ரிய:, ஸம்யதாநி விஷயேப்⁴யோ நிவர்திதாநி யஸ்ய இந்த்³ரியாணி ஸ ஸம்யதேந்த்³ரிய: । ய ஏவம்பூ⁴த: ஶ்ரத்³தா⁴வாந் தத்பர: ஸம்யதேந்த்³ரியஶ்ச ஸ: அவஶ்யம் ஜ்ஞாநம் லப⁴தே । ப்ரணிபாதாதி³ஸ்து பா³ஹ்யோ(அ)நைகாந்திகோ(அ)பி ப⁴வதி, மாயாவித்வாதி³ஸம்ப⁴வாத் ; ந து தத் ஶ்ரத்³தா⁴வத்த்வாதௌ³ இத்யேகாந்தத: ஜ்ஞாநலப்³த்⁴யுபாய: । கிம் புந: ஜ்ஞாநலாபா⁴த் ஸ்யாத் இத்யுச்யதே — ஜ்ஞாநம் லப்³த்⁴வா பராம் மோக்ஷாக்²யாம் ஶாந்திம் உபரதிம் அசிரேண க்ஷிப்ரமேவ அதி⁴க³ச்ச²தி । ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத் க்ஷிப்ரமேவ மோக்ஷோ ப⁴வதீதி ஸர்வஶாஸ்த்ரந்யாயப்ரஸித்³த⁴: ஸுநிஶ்சித: அர்த²: ॥ 39 ॥
அத்ர ஸம்ஶய: ந கர்தவ்ய:, பாபிஷ்டோ² ஹி ஸம்ஶய: ; கத²ம் இதி உச்யதே —
அஜ்ஞஶ்சாஶ்ரத்³த³தா⁴நஶ்ச ஸம்ஶயாத்மா விநஶ்யதி ।
நாயம் லோகோ(அ)ஸ்தி ந பரோ ந ஸுக²ம் ஸம்ஶயாத்மந: ॥ 40 ॥
அஜ்ஞஶ்ச அநாத்மஜ்ஞஶ்ச அஶ்ரத்³த³தா⁴நஶ்ச கு³ருவாக்யஶாஸ்த்ரேஷு அவிஶ்வாஸவாம்ஶ்ச ஸம்ஶயாத்மா ச ஸம்ஶயசித்தஶ்ச விநஶ்யதி । அஜ்ஞாஶ்ரத்³த³தா⁴நௌ யத்³யபி விநஶ்யத:, ந ததா² யதா² ஸம்ஶயாத்மா । ஸம்ஶயாத்மா து பாபிஷ்ட²: ஸர்வேஷாம் । கத²ம் ? நாயம் ஸாதா⁴ரணோ(அ)பி லோகோ(அ)ஸ்தி । ததா² ந பர: லோக: । ந ஸுக²ம் , தத்ராபி ஸம்ஶயோத்பத்தே: ஸம்ஶயாத்மந: ஸம்ஶயசித்தஸ்ய । தஸ்மாத் ஸம்ஶயோ ந கர்தவ்ய: ॥ 40 ॥
கஸ்மாத் ? —
யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் ஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶயம் ।
ஆத்மவந்தம் ந கர்மாணி நிப³த்⁴நந்தி த⁴நஞ்ஜய ॥ 41 ॥
யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் பரமார்த²த³ர்ஶநலக்ஷணேந யோகே³ந ஸம்ந்யஸ்தாநி கர்மாணி யேந பரமார்த²த³ர்ஶிநா த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யாநி தம் யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் । கத²ம் யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மேத்யாஹ — ஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶயம் ஜ்ஞாநேந ஆத்மேஶ்வரைகத்வத³ர்ஶநலக்ஷணேந ஸஞ்சி²ந்ந: ஸம்ஶயோ யஸ்ய ஸ: ஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶய: । ய ஏவம் யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மா தம் ஆத்மவந்தம் அப்ரமத்தம் கு³ணசேஷ்டாரூபேண த்³ருஷ்டாநி கர்மாணி ந நிப³த்⁴நந்தி அநிஷ்டாதி³ரூபம் ப²லம் நாரப⁴ந்தே ஹே த⁴நஞ்ஜய ॥ 41 ॥
யஸ்மாத் கர்மயோகா³நுஷ்டா²நாத் அஶுத்³தி⁴க்ஷயஹேதுகஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶய: ந நிப³த்⁴யதே கர்மபி⁴: ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மத்வாதே³வ, யஸ்மாச்ச ஜ்ஞாநகர்மாநுஷ்டா²நவிஷயே ஸம்ஶயவாந் விநஶ்யதி —
தஸ்மாத³ஜ்ஞாநஸம்பூ⁴தம் ஹ்ருத்ஸ்த²ம் ஜ்ஞாநாஸிநாத்மந: ।
சி²த்த்வைநம் ஸம்ஶயம் யோக³மாதிஷ்டோ²த்திஷ்ட² பா⁴ரத ॥ 42 ॥
தஸ்மாத் பாபிஷ்ட²ம் அஜ்ஞாநஸம்பூ⁴தம் அஜ்ஞாநாத் அவிவேகாத் ஜாதம் ஹ்ருத்ஸ்த²ம் ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ ஸ்தி²தம் ஜ்ஞாநாஸிநா ஶோகமோஹாதி³தோ³ஷஹரம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநம் ததே³வ அஸி: க²ங்க³: தேந ஜ்ஞாநாஸிநா ஆத்மந: ஸ்வஸ்ய, ஆத்மவிஷயத்வாத் ஸம்ஶயஸ்ய । ந ஹி பரஸ்ய ஸம்ஶய: பரேண ச்சே²த்தவ்யதாம் ப்ராப்த:, யேந ஸ்வஸ்யேதி விஶேஷ்யேத । அத: ஆத்மவிஷயோ(அ)பி ஸ்வஸ்யைவ ப⁴வதி । சி²த்த்வா ஏநம் ஸம்ஶயம் ஸ்வவிநாஶஹேதுபூ⁴தம் , யோக³ம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநோபாயம் கர்மாநுஷ்டா²நம் ஆதிஷ்ட² குர்வித்யர்த²: । உத்திஷ்ட² ச இதா³நீம் யுத்³தா⁴ய பா⁴ரத இதி ॥ 42 ॥