ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:

நாராயண: பரோ(அ)வ்யக்தாத³ண்ட³மவ்யக்தஸம்ப⁴வம் ।
அண்ட³ஸ்யாந்தஸ்த்விமே லோகா: ஸப்தத்³வீபா ச மேதி³நீ ॥

ஸ ப⁴க³வாந் ஸ்ருஷ்ட்வேத³ம் ஜக³த் , தஸ்ய ச ஸ்தி²திம் சிகீர்ஷு:, மரீச்யாதீ³நக்³ரே ஸ்ருஷ்ட்வா ப்ரஜாபதீந் , ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணம் த⁴ர்மம் க்³ராஹயாமாஸ வேதோ³க்தம் । ததோ(அ)ந்யாம்ஶ்ச ஸநகஸநந்த³நாதீ³நுத்பாத்³ய, நிவ்ருத்திலக்ஷணம் த⁴ர்மம் ஜ்ஞாநவைராக்³யலக்ஷணம் க்³ராஹயாமாஸ । த்³விவிதோ⁴ ஹி வேதோ³க்தோ த⁴ர்ம:, ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணோ நிவ்ருத்திலக்ஷணஶ்ச, ஜக³த: ஸ்தி²திகாரணம் । ப்ராணிநாம் ஸாக்ஷாத³ப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸஹேதுர்ய: ஸ த⁴ர்மோ ப்³ராஹ்மணாத்³யைர்வர்ணிபி⁴ராஶ்ரமிபி⁴ஶ்ச ஶ்ரேயோர்தி²பி⁴: அநுஷ்டீ²யமாநோ தீ³ர்கே⁴ண காலேந । அநுஷ்டா²த்ரூணாம் காமோத்³ப⁴வாத் ஹீயமாநவிவேகவிஜ்ஞாநஹேதுகேந அத⁴ர்மேண அபி⁴பூ⁴யமாநே த⁴ர்மே, ப்ரவர்த⁴மாநே ச அத⁴ர்மே, ஜக³த: ஸ்தி²திம் பரிபிபாலயிஷு: ஸ ஆதி³கர்தா நாராயணாக்²யோ விஷ்ணு: பௌ⁴மஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ப்³ராஹ்மணத்வஸ்ய ரக்ஷணார்த²ம் தே³வக்யாம் வஸுதே³வாத³ம்ஶேந க்ருஷ்ண: கில ஸம்ப³பூ⁴வ । ப்³ராஹ்மணத்வஸ்ய ஹி ரக்ஷணே ரக்ஷித: ஸ்யாத்³வைதி³கோ த⁴ர்ம:, தத³தீ⁴நத்வாத்³வர்ணாஶ்ரமபே⁴தா³நாம் ॥

ஸ ச ப⁴க³வாந் ஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்திப³லவீர்யதேஜோபி⁴: ஸதா³ ஸம்பந்ந: த்ரிகு³ணாத்மிகாம் ஸ்வாம் மாயாம் மூலப்ரக்ருதிம் வஶீக்ருத்ய, அஜோ(அ)வ்யயோ பூ⁴தாநாமீஶ்வரோ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வோ(அ)பி ஸந் , ஸ்வமாயயா தே³ஹவாநிவ ஜாத இவ ச லோகாநுக்³ரஹம் குர்வந் லக்ஷ்யதே । ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வே(அ)பி பூ⁴தாநுஜிக்⁴ருக்ஷயா வைதி³கம் த⁴ர்மத்³வயம் அர்ஜுநாய ஶோகமோஹமஹோத³தௌ⁴ நிமக்³நாய உபதி³தே³ஶ, கு³ணாதி⁴கைர்ஹி க்³ருஹீதோ(அ)நுஷ்டீ²யமாநஶ்ச த⁴ர்ம: ப்ரசயம் க³மிஷ்யதீதி । தம் த⁴ர்மம் ப⁴க³வதா யதோ²பதி³ஷ்டம் வேத³வ்யாஸ: ஸர்வஜ்ஞோ ப⁴க³வாந் கீ³தாக்²யை: ஸப்தபி⁴: ஶ்லோகஶதைருபநிப³ப³ந்த⁴ ॥

ததி³த³ம் கீ³தாஶாஸ்த்ரம் ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஸாரஸங்க்³ரஹபூ⁴தம் து³ர்விஜ்ஞேயார்த²ம் , தத³ர்தா²விஷ்கரணாயாநேகைர்விவ்ருதபத³பதா³ர்த²வாக்யார்த²ந்யாயமபி அத்யந்தவிருத்³தா⁴நேகார்த²வத்வேந லௌகிகைர்க்³ருஹ்யமாணமுபலப்⁴ய அஹம் விவேகதோ(அ)ர்த²நிர்தா⁴ரணார்த²ம் ஸங்க்ஷேபதோ விவரணம் கரிஷ்யாமி ॥

தஸ்ய அஸ்ய கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸங்க்ஷேபத: ப்ரயோஜநம் பரம் நி:ஶ்ரேயஸம் ஸஹேதுகஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய அத்யந்தோபரமலக்ஷணம் । தச்ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகாதா³த்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபாத் த⁴ர்மாத் ப⁴வதி । ததா² இமமேவ கீ³தார்த²ம் த⁴ர்மமுத்³தி³ஶ்ய ப⁴க³வதைவோக்தம் — ‘ஸ ஹி த⁴ர்ம: ஸுபர்யாப்தோ ப்³ரஹ்மண: பத³வேத³நே’ (அஶ்வ. 16 । 12) இதி அநுகீ³தாஸு । தத்ரைவ சோக்தம் — ‘நைவ த⁴ர்மீ ந சாத⁴ர்மீ ந சைவ ஹி ஶுபா⁴ஶுபீ⁴ । ’ (அஶ்வ. 19 । 7) ‘ய: ஸ்யாதே³காஸநே லீநஸ்தூஷ்ணீம் கிஞ்சித³சிந்தயந்’ (அஶ்வ. 19 । 1) ॥ இதி ‘ஜ்ஞாநம் ஸம்ந்யாஸலக்ஷணம்’ (அஶ்வ. 43 । 26) இதி ச । இஹாபி ச அந்தே உக்தமர்ஜுநாய — ‘ஸர்வத⁴ர்மாந் பரித்யஜ்ய மாமேகம் ஶரணம் வ்ரஜ’ (ப⁴. கீ³. 18 । 66) இதி । அப்⁴யுத³யார்தோ²(அ)பி ய: ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணோ த⁴ர்மோ வர்ணாநாஶ்ரமாம்ஶ்சோத்³தி³ஶ்ய விஹித:, ஸ தே³வாதி³ஸ்தா²நப்ராப்திஹேதுரபி ஸந் , ஈஶ்வரார்பணபு³த்³த்⁴யா அநுஷ்டீ²யமாந: ஸத்த்வஶுத்³த⁴யே ப⁴வதி ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴வர்ஜித: । ஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாப்ராப்தித்³வாரேண ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுத்வேந ச நி:ஶ்ரேயஸஹேதுத்வமபி ப்ரதிபத்³யதே । ததா² சேமமர்த²மபி⁴ஸந்தா⁴ய வக்ஷ்யதி — ‘ப்³ரஹ்மண்யாதா⁴ய கர்மாணி’ (ப⁴. கீ³. 5 । 10) ‘யோகி³ந: கர்ம குர்வந்தி ஸங்க³ம் த்யக்த்வாத்மஶுத்³த⁴யே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 11) இதி ॥

இமம் த்³விப்ரகாரம் த⁴ர்மம் நி:ஶ்ரேயஸப்ரயோஜநம் , பரமார்த²தத்த்வம் ச வாஸுதே³வாக்²யம் பரம் ப்³ரஹ்மாபி⁴தே⁴யபூ⁴தம் விஶேஷத: அபி⁴வ்யஞ்ஜயத் விஶிஷ்டப்ரயோஜநஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தே⁴யவத்³கீ³தாஶாஸ்த்ரம் । யத: தத³ர்த²விஜ்ஞாநே ஸமஸ்தபுருஷார்த²ஸித்³தி⁴:, அத: தத்³விவரணே யத்ந: க்ரியதே மயா ॥

த்⁴ருதராஷ்ட்ர உவாச —

த⁴ர்மக்ஷேத்ரே குருக்ஷேத்ரே ஸமவேதா யுயுத்ஸவ: ।
மாமகா: பாண்ட³வாஶ்சைவ கிமகுர்வத ஸஞ்ஜய ॥ 1 ॥

ஸஞ்ஜய உவாச —

த்³ருஷ்ட்வா து பாண்ட³வாநீகம் வ்யூட⁴ம் து³ர்யோத⁴நஸ்ததா³ ।
ஆசார்யமுபஸங்க³ம்ய ராஜா வசநமப்³ரவீத் ॥ 2 ॥

பஶ்யைதாம் பாண்டு³புத்ராணாமாசார்ய மஹதீம் சமூம் ।
வ்யூடா⁴ம் த்³ருபத³புத்ரேண தவ ஶிஷ்யேண தீ⁴மதா ॥ 3 ॥

அத்ர ஶூரா மஹேஷ்வாஸா பீ⁴மார்ஜுநஸமா யுதி⁴ ।
யுயுதா⁴நோ விராடஶ்ச த்³ருபத³ஶ்ச மஹாரத²: ॥ 4 ॥

த்⁴ருஷ்டகேதுஶ்சேகிதாந: காஶீராஜஶ்ச வீர்யவாந் ।
புருஜித்குந்திபோ⁴ஜஶ்ச ஶைப்³யஶ்ச நரபுங்க³வ: ॥ 5 ॥

யுதா⁴மந்யுஶ்ச விக்ராந்த உத்தமௌஜாஶ்ச வீர்யவாந் ।
ஸௌப⁴த்³ரோ த்³ரௌபதே³யாஶ்ச ஸர்வ ஏவ மஹாரதா²: ॥ 6 ॥

அஸ்மாகம் து விஶிஷ்டா யே தாந்நிபோ³த⁴ த்³விஜோத்தம ।
நாயகா மம ஸைந்யஸ்ய ஸம்ஜ்ஞார்த²ம் தாந்ப்³ரவீமி தே ॥ 7 ॥

ப⁴வாந்பீ⁴ஷ்மஶ்ச கர்ணஶ்ச க்ருபஶ்ச ஸமிதிஞ்ஜய: ।
அஶ்வத்தா²மா விகர்ணஶ்ச ஸௌமத³த்திர்ஜயத்³ரத²: ॥ 8 ॥

அந்யே ச ப³ஹவ: ஶூரா மத³ர்தே² த்யக்தஜீவிதா: ।
நாநாஶஸ்த்ரப்ரஹரணா: ஸர்வே யுத்³த⁴விஶாரதா³: ॥ 9 ॥

அபர்யாப்தம் தத³ஸ்மாகம் ப³லம் பீ⁴ஷ்மாபி⁴ரக்ஷிதம் ।
பர்யாப்தம் த்வித³மேதேஷாம் ப³லம் பீ⁴மாபி⁴ரக்ஷிதம் ॥ 10 ॥

அயநேஷு ச ஸர்வேஷு யதா²பா⁴க³மவஸ்தி²தா: ।
பீ⁴ஷ்மமேவாபி⁴ரக்ஷந்து ப⁴வந்த: ஸர்வ ஏவ ஹி ॥ 11 ॥

தஸ்ய ஸஞ்ஜநயந்ஹர்ஷம் குருவ்ருத்³த⁴: பிதாமஹ: ।
ஸிம்ஹநாத³ம் விநத்³யோச்சை: ஶங்க²ம் த³த்⁴மௌ ப்ரதாபவாந் ॥ 12 ॥

தத: ஶங்கா²ஶ்ச பே⁴ர்யஶ்ச பணவாநககோ³முகா²: ।
ஸஹஸைவாப்⁴யஹந்யந்த ஸ ஶப்³த³ஸ்துமுலோ(அ)ப⁴வத் ॥ 13 ॥

தத: ஶ்வேதைர்ஹயைர்யுக்தே மஹதி ஸ்யந்த³நே ஸ்தி²தௌ ।
மாத⁴வ: பாண்ட³வஶ்சைவ தி³வ்யௌ ஶங்கௌ² ப்ரத³த்⁴மது: ॥ 14 ॥

பாஞ்சஜந்யம் ஹ்ருஷீகேஶோ தே³வத³த்தம் த⁴நஞ்ஜய: ।
பௌண்ட்³ரம் த³த்⁴மௌ மஹாஶங்க²ம் பீ⁴மகர்மா வ்ருகோத³ர: ॥ 15 ॥

அநந்தவிஜயம் ராஜா குந்தீபுத்ரோ யுதி⁴ஷ்டி²ர: ।
நகுல: ஸஹதே³வஶ்ச ஸுகோ⁴ஷமணிபுஷ்பகௌ ॥ 16 ॥

காஶ்யஶ்ச பரமேஷ்வாஸ: ஶிக²ண்டீ³ ச மஹாரத²: ।
த்⁴ருஷ்டத்³யும்நோ விராடஶ்ச ஸாத்யகிஶ்சாபராஜித: ॥ 17 ॥

த்³ருபதோ³ த்³ரௌபதே³யாஶ்ச ஸர்வஶ: ப்ருதி²வீபதே ।
ஸௌப⁴த்³ரஶ்ச மஹாபா³ஹு: ஶங்கா²ந்த³த்⁴மு: ப்ருத²க்ப்ருத²க் ॥ 18 ॥

ஸ கோ⁴ஷோ தா⁴ர்தராஷ்ட்ராணாம் ஹ்ருத³யாநி வ்யதா³ரயத் ।
நப⁴ஶ்ச ப்ருதி²வீம் சைவ துமுலோ வ்யநுநாத³யந் ॥ 19 ॥

அத² வ்யவஸ்தி²தாந்த்³ருஷ்ட்வா தா⁴ர்தராஷ்ட்ராந்கபித்⁴வஜ: ।
ப்ரவ்ருத்தே ஶஸ்த்ரஸம்பாதே த⁴நுருத்³யம்ய பாண்ட³வ: ॥ 20 ॥

ஹ்ருஷீகேஶம் ததா³ வாக்யமித³மாஹ மஹீபதே ।
அர்ஜுந உவாச —
ஸேநயோருப⁴யோர்மத்⁴யே ரத²ம் ஸ்தா²பய மே(அ)ச்யுத ॥ 21 ॥

யாவதே³தாந்நிரீக்ஷே(அ)ஹம் யோத்³து⁴காமாநவஸ்தி²தாந் ।
கைர்மயா ஸஹ யோத்³த⁴வ்யமஸ்மிந்ரணஸமுத்³யமே ॥ 22 ॥

யோத்ஸ்யமாநாநவேக்ஷே(அ)ஹம் ய ஏதே(அ)த்ர ஸமாக³தா: ।
தா⁴ர்தராஷ்ட்ரஸ்ய து³ர்பு³த்³தே⁴ர்யுத்³தே⁴ ப்ரியசிகீர்ஷவ: ॥ 23 ॥

ஸஞ்ஜய உவாச —

ஏவமுக்தோ ஹ்ருஷீகேஶோ கு³டா³கேஶேந பா⁴ரத ।
ஸேநயோருப⁴யோர்மத்⁴யே ஸ்தா²பயித்வா ரதோ²த்தமம் ॥ 24 ॥

பீ⁴ஷ்மத்³ரோணப்ரமுக²த: ஸர்வேஷாம் ச மஹீக்ஷிதாம் ।
உவாச பார்த² பஶ்யைதாந்ஸமவேதாந்குரூநிதி ॥ 25 ॥

தத்ராபஶ்யத்ஸ்தி²தாந்பார்த²: பித்ரூநத² பிதாமஹாந் ।
ஆசார்யாந்மாதுலாந்ப்⁴ராத்ரூந்புத்ராந்பௌத்ராந்ஸகீ²ம்ஸ்ததா² ॥ 26 ॥

ஶ்வஶுராந்ஸுஹ்ருத³ஶ்சைவஸேநயோருப⁴யோரபி ।
தாந்ஸமீக்ஷ்ய ஸ கௌந்தேய: ஸர்வாந்ப³ந்தூ⁴நவஸ்தி²தாந் ॥ 27 ॥

க்ருபயா பரயாவிஷ்டோ விஷீத³ந்நித³மப்³ரவீத் ।
அர்ஜுந உவாச —
த்³ருஷ்ட்வேமாந்ஸ்வஜநாந்க்ருஷ்ண யுயுத்ஸூந்ஸமுபஸ்தி²தாந் ॥ 28 ॥

ஸீத³ந்தி மம கா³த்ராணி முக²ம் ச பரிஶுஷ்யதி ।
வேபது²ஶ்ச ஶரீரே மே ரோமஹர்ஷஶ்ச ஜாயதே ॥ 29 ॥

கா³ண்டீ³வம் ஸ்ரம்ஸதே ஹஸ்தாத்த்வக்சைவ பரித³ஹ்யதே ।
ந ச ஶக்நோம்யவஸ்தா²தும் ப்⁴ரமதீவ ச மே மந: ॥ 30 ॥

நிமித்தாநி ச பஶ்யாமி விபரீதாநி கேஶவ ।
ந ச ஶ்ரேயோ(அ)நுபஶ்யாமி ஹத்வா ஸ்வஜநமாஹவே ॥ 31 ॥

ந காங்க்ஷே விஜயம் க்ருஷ்ண ந ச ராஜ்யம் ஸுகா²நி ச ।
கிம் நோ ராஜ்யேந கோ³விந்த³ கிம் போ⁴கை³ர்ஜீவிதேந வா ॥ 32 ॥

யேஷாமர்தே² காங்க்ஷிதம் நோ ராஜ்யம் போ⁴கா³: ஸுகா²நி ச ।
த இமே(அ)வஸ்தி²தா யுத்³தே⁴ ப்ராணாம்ஸ்த்யக்த்வா த⁴நாநி ச ॥ 33 ॥

ஆசார்யா: பிதர: புத்ராஸ்ததை²வ ச பிதாமஹா: ।
மாதுலா: ஶ்வஶுரா: பௌத்ரா: ஸ்யாலா: ஸம்ப³ந்தி⁴நஸ்ததா² ॥ 34 ॥

ஏதாந்ந ஹந்துமிச்சா²மி க்⁴நதோ(அ)பி மது⁴ஸூத³ந ।
அபி த்ரைலோக்யராஜ்யஸ்ய ஹேதோ: கிம் நு மஹீக்ருதே ॥ 35 ॥

நிஹத்ய தா⁴ர்தராஷ்ட்ராந்ந: கா ப்ரீதி: ஸ்யாஜ்ஜநார்த³ந ।
பாபமேவாஶ்ரயேத³ஸ்மாந்ஹத்வைதாநாததாயிந: ॥ 36 ॥

தஸ்மாந்நார்ஹா வயம் ஹந்தும் தா⁴ர்தராஷ்ட்ராந்ஸபா³ந்த⁴வாந் ।
ஸ்வஜநம் ஹி கத²ம் ஹத்வா ஸுகி²ந: ஸ்யாம மாத⁴வ ॥ 37 ॥

யத்³யப்யேதே ந பஶ்யந்தி லோபோ⁴பஹதசேதஸ: ।
குலக்ஷயக்ருதம் தோ³ஷம் மித்ரத்³ரோஹே ச பாதகம் ॥ 38 ॥

கத²ம் ந ஜ்ஞேயமஸ்மாபி⁴: பாபாத³ஸ்மாந்நிவர்திதும் ।
குலக்ஷயக்ருதம் தோ³ஷம் ப்ரபஶ்யத்³பி⁴ர்ஜநார்த³ந ॥ 39 ॥

குலக்ஷயே ப்ரணஶ்யந்தி குலத⁴ர்மா: ஸநாதநா: ।
த⁴ர்மே நஷ்டே குலம் க்ருத்ஸ்நமத⁴ர்மோ(அ)பி⁴ப⁴வத்யுத ॥ 40 ॥

அத⁴ர்மாபி⁴ப⁴வாத்க்ருஷ்ண ப்ரது³ஷ்யந்தி குலஸ்த்ரிய: ।
ஸ்த்ரீஷு து³ஷ்டாஸு வார்ஷ்ணேய ஜாயதே வர்ணஸங்கர: ॥ 41 ॥

ஸங்கரோ நரகாயைவ குலக்⁴நாநாம் குலஸ்ய ச ।
பதந்தி பிதரோ ஹ்யேஷாம் லுப்தபிண்டோ³த³கக்ரியா: ॥ 42 ॥

தோ³ஷைரேதை: குலக்⁴நாநாம் வர்ணஸங்கரகாரகை: ।
உத்ஸாத்³யந்தே ஜாதித⁴ர்மா: குலத⁴ர்மாஶ்ச ஶாஶ்வதா: ॥ 43 ॥

உத்ஸந்நகுலத⁴ர்மாணாம் மநுஷ்யாணாம் ஜநார்த³ந ।
நரகே நியதம் வாஸோ ப⁴வதீத்யநுஶுஶ்ரும ॥ 44 ॥

அஹோ ப³த மஹத்பாபம் கர்தும் வ்யவஸிதா வயம் ।
யத்³ராஜ்யஸுக²லோபே⁴ந ஹந்தும் ஸ்வஜநமுத்³யதா: ॥ 45 ॥

யதி³ மாமப்ரதீகாரமஶஸ்த்ரம் ஶஸ்த்ரபாணய: ।
தா⁴ர்தராஷ்ட்ரா ரணே ஹந்யுஸ்தந்மே க்ஷேமதரம் ப⁴வேத் ॥ 46 ॥

ஸஞ்ஜய உவாச —

ஏவமுக்த்வார்ஜுந: ஸம்‍க்²யே ரதோ²பஸ்த² உபாவிஶத் ।
விஸ்ருஜ்ய ஸஶரம் சாபம் ஶோகஸம்விக்³நமாநஸ: ॥ 47 ॥

இதி ஶ்ரீமஹாபா⁴ரதே ஶதஸாஹஸ்ர்யாம் ஸம்ஹிதாயாம் வையாஸிக்யாம் பீ⁴ஷ்மபர்வணி ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஸூபநிஷத்ஸு ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் யோக³ஶாஸ்த்ரே ஶ்ரீக்ருஷ்ணார்ஜுநஸம்வாதே³ அர்ஜுநவிஷாத³யோகோ³ நாம ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய: ॥

த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:

ஸஞ்ஜய உவாச —

தம் ததா² க்ருபயாவிஷ்டமஶ்ருபூர்ணாகுலேக்ஷணம் ।
விஷீத³ந்தமித³ம் வாக்யமுவாச மது⁴ஸூத³ந: ॥ 1 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

குதஸ்த்வா கஶ்மலமித³ம் விஷமே ஸமுபஸ்தி²தம் ।
அநார்யஜுஷ்டமஸ்வர்க்³யமகீர்திகரமர்ஜுந ॥ 2 ॥

க்லைப்³யம் மா ஸ்ம க³ம: பார்த² நைதத்த்வய்யுபபத்³யதே ।
க்ஷுத்³ரம் ஹ்ருத³யதௌ³ர்ப³ல்யம் த்யக்த்வோத்திஷ்ட² பரந்தப ॥ 3 ॥

அர்ஜுந உவாச —

கத²ம் பீ⁴ஷ்மமஹம் ஸம்‍க்²யே த்³ரோணம் ச மது⁴ஸூத³ந ।
இஷுபி⁴: ப்ரதியோத்ஸ்யாமி பூஜார்ஹாவரிஸூத³ந ॥ 4 ॥

கு³ரூநஹத்வா ஹி மஹாநுபா⁴வாந் ஶ்ரேயோ போ⁴க்தும் பை⁴க்ஷமபீஹ லோகே ।
ஹத்வார்த²காமாம்ஸ்து கு³ரூநிஹைவ பு⁴ஞ்ஜீய போ⁴கா³ந்ருதி⁴ரப்ரதி³க்³தா⁴ந் ॥ 5 ॥

ந சைதத்³வித்³ம: கதரந்நோ க³ரீயோ யத்³வா ஜயேம யதி³ வா நோ ஜயேயு: ।
யாநேவ ஹத்வா ந ஜிஜீவிஷாமஸ்தே(அ)வஸ்தி²தா: ப்ரமுகே² தா⁴ர்தராஷ்ட்ரா: ॥ 6 ॥

கார்பண்யதோ³ஷோபஹதஸ்வபா⁴வ: ப்ருச்சா²மி த்வாம் த⁴ர்மஸம்மூட⁴சேதா: ।
யச்ச்²ரேய: ஸ்யாந்நிஶ்சிதம் ப்³ரூஹி தந்மே ஶிஷ்யஸ்தே(அ)ஹம் ஶாதி⁴ மாம் த்வாம் ப்ரபந்நம் ॥ 7 ॥

ந ஹி ப்ரபஶ்யாமி மமாபநுத்³யாத்³யச்சோ²கமுச்சோ²ஷணமிந்த்³ரியாணாம் ।
அவாப்ய பூ⁴மாவஸபத்நம்ருத்³த⁴ம் ராஜ்யம் ஸுராணாமபி சாதி⁴பத்யம் ॥ 8 ॥

ஸஞ்ஜய உவாச —

ஏவமுக்த்வா ஹ்ருஷீகேஶம் கு³டா³கேஶ: பரந்தப: ।
ந யோத்ஸ்ய இதி கோ³விந்த³முக்த்வா தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ ஹ ॥ 9 ॥

தமுவாச ஹ்ருஷீகேஶ: ப்ரஹஸந்நிவ பா⁴ரத ।
ஸேநயோருப⁴யோர்மத்⁴யே விஷீத³ந்தமித³ம் வச: ॥ 10 ॥

அத்ர ‘த்³ருஷ்ட்வா து பாண்ட³வாநீகம்’ (ப⁴. கீ³. 1 । 2) இத்யாரப்⁴ய யாவத் ‘ந யோத்ஸ்ய இதி கோ³விந்த³முக்த்வா தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ ஹ’ (ப⁴. கீ³. 2 । 9) இத்யேதத³ந்த: ப்ராணிநாம் ஶோகமோஹாதி³ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴ததோ³ஷோத்³ப⁴வகாரணப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேந வ்யாக்²யேயோ க்³ரந்த²: । ததா²ஹி — அர்ஜுநேந ராஜ்யகு³ருபுத்ரமித்ரஸுஹ்ருத்ஸ்வஜநஸம்ப³ந்தி⁴பா³ந்த⁴வேஷு ‘அஹமேதேஷாம்’ ‘மமைதே’ இத்யேவம்ப்ரத்யயநிமித்தஸ்நேஹவிச்சே²தா³தி³நிமித்தௌ ஆத்மந: ஶோகமோஹௌ ப்ரத³ர்ஶிதௌ ‘கத²ம் பீ⁴ஷ்மமஹம் ஸங்‍க்²யே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 4) இத்யாதி³நா । ஶோகமோஹாப்⁴யாம் ஹ்யபி⁴பூ⁴தவிவேகவிஜ்ஞாந: ஸ்வத ஏவ க்ஷத்ரத⁴ர்மே யுத்³தே⁴ ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி தஸ்மாத்³யுத்³தா⁴து³பரராம ; பரத⁴ர்மம் ச பி⁴க்ஷாஜீவநாதி³கம் கர்தும் ப்ரவவ்ருதே । ததா² ச ஸர்வப்ராணிநாம் ஶோகமோஹாதி³தோ³ஷாவிஷ்டசேதஸாம் ஸ்வபா⁴வத ஏவ ஸ்வத⁴ர்மபரித்யாக³: ப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவா ச ஸ்யாத் । ஸ்வத⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்தாநாமபி தேஷாம் வாங்மந:காயாதீ³நாம் ப்ரவ்ருத்தி: ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴பூர்விகைவ ஸாஹங்காரா ச ப⁴வதி । தத்ரைவம் ஸதி த⁴ர்மாத⁴ர்மோபசயாத் இஷ்டாநிஷ்டஜந்மஸுக²து³:ख़ாதி³ப்ராப்திலக்ஷண: ஸம்ஸார: அநுபரதோ ப⁴வதி । இத்யத: ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴தௌ ஶோகமோஹௌ தயோஶ்ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகாதா³த்மஜ்ஞாநாத் நாந்யதோ நிவ்ருத்திரிதி தது³பதி³தி³க்ஷு: ஸர்வலோகாநுக்³ரஹார்த²ம் அர்ஜுநம் நிமித்தீக்ருத்ய ஆஹ ப⁴க³வாந்வாஸுதே³வ: — ‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 11) இத்யாதி³ ॥

அத்ர கேசிதா³ஹு: — ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகாதா³த்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²மாத்ராதே³வ கேவலாத் கைவல்யம் ந ப்ராப்யத ஏவ । கிம் தர்ஹி ? அக்³நிஹோத்ராதி³ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மஸஹிதாத் ஜ்ஞாநாத் கைவல்யப்ராப்திரிதி ஸர்வாஸு கீ³தாஸு நிஶ்சிதோ(அ)ர்த² இதி । ஜ்ஞாபகம் ச ஆஹுரஸ்யார்த²ஸ்ய — ‘அத² சேத்த்வமிமம் த⁴ர்ம்யம் ஸங்க்³ராமம் ந கரிஷ்யஸி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 33) ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) ‘குரு கர்மைவ தஸ்மாத்த்வம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) இத்யாதி³ । ஹிம்ஸாதி³யுக்தத்வாத் வைதி³கம் கர்ம அத⁴ர்மாய இதீயமப்யாஶங்கா ந கார்யா । கத²ம் ? க்ஷாத்ரம் கர்ம யுத்³த⁴லக்ஷணம் கு³ருப்⁴ராத்ருபுத்ராதி³ஹிம்ஸாலக்ஷணமத்யந்தம் க்ரூரமபி ஸ்வத⁴ர்ம இதி க்ருத்வா ந அத⁴ர்மாய ; தத³கரணே ச ‘தத: ஸ்வத⁴ர்மம் கீர்திம் ச ஹித்வா பாபமவாப்ஸ்யஸி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 33) இதி ப்³ருவதா யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதிசோதி³தாநாம் பஶ்வாதி³ஹிம்ஸாலக்ஷணாநாம் ச கர்மணாம் ப்ராகே³வ நாத⁴ர்மத்வமிதி ஸுநிஶ்சிதமுக்தம் ப⁴வதி — இதி ॥

தத³ஸத் ; ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோர்விபா⁴க³வசநாத்³பு³த்³தி⁴த்³வயாஶ்ரயயோ: । ‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 11) இத்யாதி³நா ப⁴க³வதா யாவத் ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 31) இத்யேதத³ந்தேந க்³ரந்தே²ந யத்பரமார்தா²த்மதத்த்வநிரூபணம் க்ருதம் , தத்ஸாங்க்²யம் । தத்³விஷயா பு³த்³தி⁴: ஆத்மநோ ஜந்மாதி³ஷட்³விக்ரியாபா⁴வாத³கர்தா ஆத்மேதி ப்ரகரணார்த²நிரூபணாத் யா ஜாயதே, ஸா ஸாங்க்²யா பு³த்³தி⁴: । ஸா யேஷாம் ஜ்ஞாநிநாமுசிதா ப⁴வதி, தே ஸாங்க்²யா: । ஏதஸ்யா பு³த்³தே⁴: ஜந்மந: ப்ராக் ஆத்மநோ தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தத்வகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்³யபேக்ஷோ த⁴ர்மாத⁴ர்மவிவேகபூர்வகோ மோக்ஷஸாத⁴நாநுஷ்டா²நலக்ஷணோ யோக³: । தத்³விஷயா பு³த்³தி⁴: யோக³பு³த்³தி⁴: । ஸா யேஷாம் கர்மிணாமுசிதா ப⁴வதி தே யோகி³ந: । ததா² ச ப⁴க³வதா விப⁴க்தே த்³வே பு³த்³தீ⁴ நிர்தி³ஷ்டே ‘ஏஷா தே(அ)பி⁴ஹிதா ஸாங்‍க்²யே பு³த்³தி⁴ர்யோகே³ த்விமாம் ஶ்ருணு’ (ப⁴. கீ³. 2 । 39) இதி । தயோஶ்ச ஸாங்‍க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் ஸாங்‍க்²யாநாம் விப⁴க்தாம் வக்ஷ்யதி ‘புரா வேதா³த்மநா மயா ப்ரோக்தா’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி । ததா² ச யோக³பு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் கர்மயோகே³ந நிஷ்டா²ம் விப⁴க்தாம் வக்ஷ்யதி — ‘கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ இதி । ஏவம் ஸாங்‍க்²யபு³த்³தி⁴ம் யோக³பு³த்³தி⁴ம் ச ஆஶ்ரித்ய த்³வே நிஷ்டே² விப⁴க்தே ப⁴க³வதைவ உக்தே ஜ்ஞாநகர்மணோ: கர்த்ருத்வாகர்த்ருத்வைகத்வாநேகத்வபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயயோ: யுக³பதே³கபுருஷாஶ்ரயத்வாஸம்ப⁴வம் பஶ்யதா । யதா² ஏதத்³விபா⁴க³வசநம் , ததை²வ த³ர்ஶிதம் ஶாதபதீ²யே ப்³ராஹ்மணே — ‘ஏதமேவ ப்ரவ்ராஜிநோ லோகமிச்ச²ந்தோ ப்³ராஹ்மணா: ப்ரவ்ரஜந்தி’ இதி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் விதா⁴ய தச்சே²ஷேண ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாமோ யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மாயம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி । தத்ர ச ப்ராக் தா³ரபரிக்³ரஹாத் புருஷ: ஆத்மா ப்ராக்ருதோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸோத்தரகாலம் லோகத்ரயஸாத⁴நம் — புத்ரம் , த்³விப்ரகாரம் ச வித்தம் மாநுஷம் தை³வம் ச ; தத்ர மாநுஷம் கர்மரூபம் பித்ருலோகப்ராப்திஸாத⁴நம் வித்³யாம் ச தை³வம் வித்தம் தே³வலோகப்ராப்திஸாத⁴நம் — ‘ஸோ(அ)காமயத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இதி அவித்³யாகாமவத ஏவ ஸர்வாணி கர்மாணி ஶ்ரௌதாதீ³நி த³ர்ஶிதாநி । தேப்⁴ய: ‘வ்யுத்தா²ய, ப்ரவ்ரஜந்தி’ இதி வ்யுத்தா²நமாத்மாநமேவ லோகமிச்ச²தோ(அ)காமஸ்ய விஹிதம் । ததே³தத்³விபா⁴க³வசநமநுபபந்நம் ஸ்யாத்³யதி³ ஶ்ரௌதகர்மஜ்ஞாநயோ: ஸமுச்சயோ(அ)பி⁴ப்ரேத: ஸ்யாத்³ப⁴க³வத: ॥

ந ச அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்ந உபபந்நோ ப⁴வதி ‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யாதி³: । ஏகபுருஷாநுஷ்டே²யத்வாஸம்ப⁴வம் பு³த்³தி⁴கர்மணோ: ப⁴க³வதா பூர்வமநுக்தம் கத²மர்ஜுந: அஶ்ருதம் பு³த்³தே⁴ஶ்ச கர்மணோ ஜ்யாயஸ்த்வம் ப⁴க³வத்யத்⁴யாரோபயேந்ம்ருஷைவ ‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி ॥

கிஞ்ச — யதி³ பு³த்³தி⁴கர்மணோ: ஸர்வேஷாம் ஸமுச்சய உக்த: ஸ்யாத் அர்ஜுநஸ்யாபி ஸ உக்த ஏவேதி, ‘யச்ச்²ரேய ஏதயோரேகம் தந்மே ப்³ரூஹி ஸுநிஶ்சிதம்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 1) இதி கத²முப⁴யோருபதே³ஶே ஸதி அந்யதரவிஷய ஏவ ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ? ந ஹி பித்தப்ரஶமநார்தி²ந: வைத்³யேந மது⁴ரம் ஶீதலம் ச போ⁴க்தவ்யம் இத்யுபதி³ஷ்டே தயோரந்யதரத்பித்தப்ரஶமநகாரணம் ப்³ரூஹி இதி ப்ரஶ்ந: ஸம்ப⁴வதி ॥

அத² அர்ஜுநஸ்ய ப⁴க³வது³க்தவசநார்த²விவேகாநவதா⁴ரணநிமித்த: ப்ரஶ்ந: கல்ப்யேத, ததா²பி ப⁴க³வதா ப்ரஶ்நாநுரூபம் ப்ரதிவசநம் தே³யம் — மயா பு³த்³தி⁴கர்மணோ: ஸமுச்சய உக்த:, கிமர்த²மித்த²ம் த்வம் ப்⁴ராந்தோ(அ)ஸி — இதி । ந து புந: ப்ரதிவசநமநநுரூபம் ப்ருஷ்டாத³ந்யதே³வ ‘த்³வே நிஷ்டே² மயா புரா ப்ரோக்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி வக்தும் யுக்தம் ॥

நாபி ஸ்மார்தேநைவ கர்மணா பு³த்³தே⁴: ஸமுச்சயே அபி⁴ப்ரேதே விபா⁴க³வசநாதி³ ஸர்வமுபபந்நம் । கிஞ்ச — க்ஷத்ரியஸ்ய யுத்³த⁴ம் ஸ்மார்தம் கர்ம ஸ்வத⁴ர்ம இதி ஜாநத: ‘தத்கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி உபாலம்போ⁴(அ)நுபபந்ந: ॥

தஸ்மாத்³கீ³தாஶாஸ்த்ரே ஈஷந்மாத்ரேணாபி ஶ்ரௌதேந ஸ்மார்தேந வா கர்மணா ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய ஸமுச்சயோ ந கேநசித்³த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । யஸ்ய து அஜ்ஞாநாத் ராகா³தி³தோ³ஷதோ வா கர்மணி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸா வா விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய ஜ்ஞாநமுத்பந்நம்பரமார்த²தத்த்வவிஷயம் ‘ஏகமேவேத³ம் ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம அகர்த்ரு ச’ இதி, தஸ்ய கர்மணி கர்மப்ரயோஜநே ச நிவ்ருத்தே(அ)பி லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் யத்நபூர்வம் யதா² ப்ரவ்ருத்தி:, ததை²வ ப்ரவ்ருத்தஸ்ய யத்ப்ரவ்ருத்திரூபம் த்³ருஶ்யதே ந தத்கர்ம யேந பு³த்³தே⁴: ஸமுச்சய: ஸ்யாத் ; யதா² ப⁴க³வதோ வாஸுதே³வஸ்ய க்ஷத்ரத⁴ர்மசேஷ்டிதம் ந ஜ்ஞாநேந ஸமுச்சீயதே புருஷார்த²ஸித்³த⁴யே, தத்³வத் தத்ப²லாபி⁴ஸந்த்⁴யஹங்காராபா⁴வஸ்ய துல்யத்வாத்³விது³ஷ: । தத்த்வவிந்நாஹம் கரோமீதி மந்யதே, ந ச தத்ப²லமபி⁴ஸந்த⁴த்தே । யதா² ச ஸ்வர்கா³தி³காமார்தி²ந: அக்³நிஹோத்ராதி³கர்மலக்ஷணத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாய ஆஹிதாக்³நே: காம்யே ஏவ அக்³நிஹோத்ராதௌ³ ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஸாமி க்ருதே விநஷ்டே(அ)பி காமே ததே³வ அக்³நிஹோத்ராத்³யநுதிஷ்ட²தோ(அ)பி ந தத்காம்யமக்³நிஹோத்ராதி³ ப⁴வதி । ததா² ச த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் — ‘குர்வந்நபி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 7) ‘ந கரோதி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இதி தத்ர தத்ர ॥

யச்ச ‘பூர்வை: பூர்வதரம் க்ருதம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) ‘கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா ஜநகாத³ய:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 20) இதி, தத்து ப்ரவிப⁴ஜ்ய விஜ்ஞேயம் । தத்கத²ம் ? யதி³ தாவத் பூர்வே ஜநகாத³ய: தத்த்வவிதோ³(அ)பி ப்ரவ்ருத்தகர்மாண: ஸ்யு:, தே லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் ‘கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) இதி ஜ்ஞாநேநைவ ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா:, கர்மஸம்ந்யாஸே ப்ராப்தே(அ)பி கர்மணா ஸஹைவ ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா:, ந கர்மஸம்ந்யாஸம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: । அத² ந தே தத்த்வவித³: ; ஈஶ்வரஸமர்பிதேந கர்மணா ஸாத⁴நபூ⁴தேந ஸம்ஸித்³தி⁴ம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ம் , ஜ்ஞாநோத்பத்திலக்ஷணாம் வா ஸம்ஸித்³தி⁴ம் , ஆஸ்தி²தா ஜநகாத³ய இதி வ்யாக்²யேயம் । ஏவமேவார்த²ம் வக்ஷ்யதி ப⁴க³வாந் ‘ஸத்த்வஶுத்³த⁴யே கர்ம குர்வந்தி’ (ப⁴. கீ³. 5 । 11) இதி । ‘ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 46) இத்யுக்த்வா ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தஸ்ய புநர்ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் வக்ஷ்யதி — ‘ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தோ யதா² ப்³ரஹ்ம’ (ப⁴. கீ³. 18 । 50) இத்யாதி³நா ॥

தஸ்மாத்³கீ³தாஶாஸ்த்ரே கேவலாதே³வ தத்த்வஜ்ஞாநாந்மோக்ஷப்ராப்தி: ந கர்மஸமுச்சிதாத் , இதி நிஶ்சிதோ(அ)ர்த²: । யதா² சாயமர்த²:, ததா² ப்ரகரணஶோ விப⁴ஜ்ய தத்ர தத்ர த³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥

தத்ரைவம் த⁴ர்மஸம்மூட⁴சேதஸோ மித்²யாஜ்ஞாநவதோ மஹதி ஶோகஸாக³ரே நிமக்³நஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய அந்யத்ராத்மஜ்ஞாநாது³த்³த⁴ரணமபஶ்யந் ப⁴க³வாந்வாஸுதே³வ: தத: க்ருபயா அர்ஜுநமுத்³தி³தா⁴ரயிஷு: ஆத்மஜ்ஞாநாயாவதாரயந்நாஹ —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

அஶோச்யாநந்வஶோசஸ்த்வம் ப்ரஜ்ஞாவாதா³ம்ஶ்ச பா⁴ஷஸே ।
க³தாஸூநக³தாஸூம்ஶ்ச நாநுஶோசந்தி பண்டி³தா: ॥ 11 ॥

அஶோச்யாந் இத்யாதி³ । ந ஶோச்யா அஶோச்யா: பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாத³ய:, ஸத்³வ்ருத்தத்வாத் பரமார்த²ஸ்வரூபேண ச நித்யத்வாத் , தாந் அஶோச்யாந் அந்வஶோச: அநுஶோசிதவாநஸி ‘தே ம்ரியந்தே மந்நிமித்தம் , அஹம் தைர்விநாபூ⁴த: கிம் கரிஷ்யாமி ராஜ்யஸுகா²தி³நா’ இதி । த்வம் ப்ரஜ்ஞாவாதா³ந் ப்ரஜ்ஞாவதாம் பு³த்³தி⁴மதாம் வாதா³ம்ஶ்ச வசநாநி ச பா⁴ஷஸே | ததே³தத் மௌட்⁴யம் பாண்டி³த்யம் ச விருத்³த⁴ம் ஆத்மநி த³ர்ஶயஸி உந்மத்த இவ இத்யபி⁴ப்ராய: । யஸ்மாத் க³தாஸூந் க³தப்ராணாந் ம்ருதாந் , அக³தாஸூந் அக³தப்ராணாந் ஜீவதஶ்ச ந அநுஶோசந்தி பண்டி³தா: ஆத்மஜ்ஞா: । பண்டா³ ஆத்மவிஷயா பு³த்³தி⁴: யேஷாம் தே ஹி பண்டி³தா:, ‘பாண்டி³த்யம் நிர்வித்³ய’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி ஶ்ருதே: । பரமார்த²தஸ்து தாந் நித்யாந் அஶோச்யாந் அநுஶோசஸி, அதோ மூடோ⁴(அ)ஸி இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 11 ॥

குதஸ்தே அஶோச்யா:, யதோ நித்யா: । கத²ம் ? —

ந த்வேவாஹம் ஜாது நாஸம் ந த்வம் நேமே ஜநாதி⁴பா: ।
ந சைவ ந ப⁴விஷ்யாம: ஸர்வே வயமத: பரம் ॥ 12 ॥

ந து ஏவ ஜாது கதா³சித் அஹம் நாஸம் , கிம் து ஆஸமேவ । அதீதேஷு தே³ஹோத்பத்திவிநாஶேஷு க⁴டாதி³ஷு வியதி³வ நித்ய ஏவ அஹமாஸமித்யபி⁴ப்ராய: । ததா² ந த்வம் ந ஆஸீ:, கிம் து ஆஸீரேவ । ததா² ந இமே ஜநாதி⁴பா: ந ஆஸந் , கிம் து ஆஸந்நேவ । ததா² ந ச ஏவ ந ப⁴விஷ்யாம:, கிம் து ப⁴விஷ்யாம ஏவ, ஸர்வே வயம் அத: அஸ்மாத் தே³ஹவிநாஶாத் பரம் உத்தரகாலே அபி । த்ரிஷ்வபி காலேஷு நித்யா ஆத்மஸ்வரூபேண இத்யர்த²: । தே³ஹபே⁴தா³நுவ்ருத்த்யா ப³ஹுவசநம் , நாத்மபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண ॥ 12 ॥

தத்ர கத²மிவ நித்ய ஆத்மேதி த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

தே³ஹிநோ(அ)ஸ்மிந்யதா² தே³ஹே கௌமாரம் யௌவநம் ஜரா ।
ததா² தே³ஹாந்தரப்ராப்திர்தீ⁴ரஸ்தத்ர ந முஹ்யதி ॥ 13 ॥

தே³ஹ: அஸ்ய அஸ்தீதி தே³ஹீ, தஸ்ய தே³ஹிநோ தே³ஹவத: ஆத்மந: அஸ்மிந் வர்தமாநே தே³ஹே யதா² யேந ப்ரகாரேண கௌமாரம் குமாரபா⁴வோ பா³ல்யாவஸ்தா², யௌவநம் யூநோ பா⁴வோ மத்⁴யமாவஸ்தா², ஜரா வயோஹாநி: ஜீர்ணாவஸ்தா², இத்யேதா: திஸ்ர: அவஸ்தா²: அந்யோந்யவிலக்ஷணா: । தாஸாம் ப்ரத²மாவஸ்தா²நாஶே ந நாஶ:, த்³விதீயாவஸ்தோ²பஜநே ந உபஜந ஆத்மந: । கிம் தர்ஹி ? அவிக்ரியஸ்யைவ த்³விதீயத்ருதீயாவஸ்தா²ப்ராப்தி: ஆத்மநோ த்³ருஷ்டா । ததா² தத்³வதே³வ தே³ஹாத் அந்யோ தே³ஹோ தே³ஹாந்தரம் , தஸ்ய ப்ராப்தி: தே³ஹாந்தரப்ராப்தி: அவிக்ரியஸ்யைவ ஆத்மந: இத்யர்த²: । தீ⁴ரோ தீ⁴மாந் , தத்ர ஏவம் ஸதி ந முஹ்யதி ந மோஹமாபத்³யதே ॥ 13 ॥

யத்³யபி ஆத்மவிநாஶநிமித்தோ மோஹோ ந ஸம்ப⁴வதி நித்ய ஆத்மா இதி விஜாநத:, ததா²பி ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²ப்ராப்திநிமித்தோ மோஹோ லௌகிகோ த்³ருஶ்யதே, ஸுக²வியோக³நிமித்தோ மோஹ: து³:க²ஸம்யோக³நிமித்தஶ்ச ஶோக: । இத்யேதத³ர்ஜுநஸ்ய வசநமாஶங்க்ய ப⁴க³வாநாஹ —

மாத்ராஸ்பர்ஶாஸ்து கௌந்தேய ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²தா³: ।
ஆக³மாபாயிநோ(அ)நித்யாஸ்தாம்ஸ்திதிக்ஷஸ்வ பா⁴ரத ॥ 14 ॥

மாத்ரா: ஆபி⁴: மீயந்தே ஶப்³தா³த³ய இதி ஶ்ரோத்ராதீ³நி இந்த்³ரியாணி । மாத்ராணாம் ஸ்பர்ஶா: ஶப்³தா³தி³பி⁴: ஸம்யோகா³: । தே ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²தா³: ஶீதம் உஷ்ணம் ஸுக²ம் து³:க²ம் ச ப்ரயச்ச²ந்தீதி । அத²வா ஸ்ப்ருஶ்யந்த இதி ஸ்பர்ஶா: விஷயா: ஶப்³தா³த³ய: । மாத்ராஶ்ச ஸ்பர்ஶாஶ்ச ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²தா³: । ஶீதம் கதா³சித் ஸுக²ம் கதா³சித் து³:க²ம் । ததா² உஷ்ணமபி அநியதஸ்வரூபம் । ஸுக²து³:கே² புந: நியதரூபே யதோ ந வ்யபி⁴சரத: । அத: தாப்⁴யாம் ப்ருத²க் ஶீதோஷ்ணயோ: க்³ரஹணம் । யஸ்மாத் தே மாத்ராஸ்பர்ஶாத³ய: ஆக³மாபாயிந: ஆக³மாபாயஶீலா: தஸ்மாத் அநித்யா: । அத: தாந் ஶீதோஷ்ணாதீ³ந் திதிக்ஷஸ்வ ப்ரஸஹஸ்வ । தேஷு ஹர்ஷம் விஷாத³ம் வா மா கார்ஷீ: இத்யர்த²: ॥ 14 ॥

ஶீதோஷ்ணாதீ³ந் ஸஹத: கிம் ஸ்யாதி³தி ஶ்ருணு —

யம் ஹி ந வ்யத²யந்த்யேதே புருஷம் புருஷர்ஷப⁴ ।
ஸமது³:க²ஸுக²ம் தீ⁴ரம் ஸோ(அ)ம்ருதத்வாய கல்பதே ॥ 15 ॥

யம் ஹி புருஷம் ஸமே து³:க²ஸுகே² யஸ்ய தம் ஸமது³:க²ஸுக²ம் ஸுக²து³:க²ப்ராப்தௌ ஹர்ஷவிஷாத³ரஹிதம் தீ⁴ரம் தீ⁴மந்தம் ந வ்யத²யந்தி ந சாலயந்தி நித்யாத்மத³ர்ஶநாத் ஏதே யதோ²க்தா: ஶீதோஷ்ணாத³ய:, ஸ: நித்யாத்மஸ்வரூபத³ர்ஶநநிஷ்டோ² த்³வந்த்³வஸஹிஷ்ணு: அம்ருதத்வாய அம்ருதபா⁴வாய மோக்ஷாயேத்யர்த²:, கல்பதே ஸமர்தோ² ப⁴வதி ॥ 15 ॥

இதஶ்ச ஶோகமோஹௌ அக்ருத்வா ஶீதோஷ்ணாதி³ஸஹநம் யுக்தம் , யஸ்மாத் —

நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வோ நாபா⁴வோ வித்³யதே ஸத: ।
உப⁴யோரபி த்³ருஷ்டோ(அ)ந்தஸ்த்வநயோஸ்தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: ॥ 16 ॥

ந அஸத: அவித்³யமாநஸ்ய ஶீதோஷ்ணாதே³: ஸகாரணஸ்ய ந வித்³யதே நாஸ்தி பா⁴வோ ப⁴வநம் அஸ்திதா ॥

ந ஹி ஶீதோஷ்ணாதி³ ஸகாரணம் ப்ரமாணைர்நிரூப்யமாணம் வஸ்துஸத்³ப⁴வதி । விகாரோ ஹி ஸ:, விகாரஶ்ச வ்யபி⁴சரதி । யதா² க⁴டாதி³ஸம்ஸ்தா²நம் சக்ஷுஷா நிரூப்யமாணம் ம்ருத்³வ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத் , ததா² ஸர்வோ விகார: காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸந் । ஜந்மப்ரத்⁴வம்ஸாப்⁴யாம் ப்ராகூ³ர்த்⁴வம் ச அநுபலப்³தே⁴: கார்யஸ்ய க⁴டாதே³: ம்ருதா³தி³காரணஸ்ய ச தத்காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத்த்வம் ॥

தத³ஸத்த்வே ஸர்வாபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந ; ஸர்வத்ர பு³த்³தி⁴த்³வயோபலப்³தே⁴:, ஸத்³பு³த்³தி⁴ரஸத்³பு³த்³தி⁴ரிதி । யத்³விஷயா பு³த்³தி⁴ர்ந வ்யபி⁴சரதி, தத் ஸத் ; யத்³விஷயா வ்யபி⁴சரதி, தத³ஸத் ; இதி ஸத³ஸத்³விபா⁴கே³ பு³த்³தி⁴தந்த்ரே ஸ்தி²தே, ஸர்வத்ர த்³வே பு³த்³தீ⁴ ஸர்வைருபலப்⁴யேதே ஸமாநாதி⁴கரணே ந நீலோத்பலவத் , ஸந் க⁴ட:, ஸந் பட:, ஸந் ஹஸ்தீ இதி । ஏவம் ஸர்வத்ர தயோர்பு³த்³த்⁴யோ: க⁴டாதி³பு³த்³தி⁴: வ்யபி⁴சரதி । ததா² ச த³ர்ஶிதம் । ந து ஸத்³பு³த்³தி⁴: । தஸ்மாத் க⁴டாதி³பு³த்³தி⁴விஷய: அஸந் , வ்யபி⁴சாராத் ; ந து ஸத்³பு³த்³தி⁴விஷய:, அவ்யபி⁴சாராத் ॥

க⁴டே விநஷ்டே க⁴டபு³த்³தௌ³ வ்யபி⁴சரந்த்யாம் ஸத்³பு³த்³தி⁴ரபி வ்யபி⁴சரதீதி சேத் , ந ; படாதா³வபி ஸத்³பு³த்³தி⁴த³ர்ஶநாத் । விஶேஷணவிஷயைவ ஸா ஸத்³பு³த்³தி⁴: ॥

ஸத்³பு³த்³தி⁴வத் க⁴டபு³த்³தி⁴ரபி க⁴டாந்தரே த்³ருஶ்யத இதி சேத் , ந ; படாதௌ³ அத³ர்ஶநாத் ॥

ஸத்³பு³த்³தி⁴ரபி நஷ்டே க⁴டே ந த்³ருஶ்யத இதி சேத் , ந ; விஶேஷ்யாபா⁴வாத் ஸத்³பு³த்³தி⁴: விஶேஷணவிஷயா ஸதீ விஶேஷ்யாபா⁴வே விஶேஷணாநுபபத்தௌ கிம்விஷயா ஸ்யாத் ? ந து புந: ஸத்³பு³த்³தே⁴: விஷயாபா⁴வாத் ॥

ஏகாதி⁴கரணத்வம் க⁴டாதி³விஶேஷ்யாபா⁴வே ந யுக்தமிதி சேத் , ந ; ‘இத³முத³கம்’ இதி மரீச்யாதௌ³ அந்யதராபா⁴வே(அ)பி ஸாமாநாதி⁴கரண்யத³ர்ஶநாத் ॥

தஸ்மாத்³தே³ஹாதே³: த்³வந்த்³வஸ்ய ச ஸகாரணஸ்ய அஸதோ ந வித்³யதே பா⁴வ இதி । ததா² ஸதஶ்ச ஆத்மந: அபா⁴வ: அவித்³யமாநதா ந வித்³யதே, ஸர்வத்ர அவ்யபி⁴சாராத் இதி அவோசாம ॥

ஏவம் ஆத்மாநாத்மநோ: ஸத³ஸதோ: உப⁴யோரபி த்³ருஷ்ட: உபலப்³த⁴: அந்தோ நிர்ணய: ஸத் ஸதே³வ அஸத் அஸதே³வேதி, து அநயோ: யதோ²க்தயோ: தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: । ததி³தி ஸர்வநாம, ஸர்வம் ச ப்³ரஹ்ம, தஸ்ய நாம ததி³தி, தத்³பா⁴வ: தத்த்வம் , ப்³ரஹ்மணோ யாதா²த்ம்யம் । தத் த்³ரஷ்டும் ஶீலம் யேஷாம் தே தத்த்வத³ர்ஶிந:, தை: தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: । த்வமபி தத்த்வத³ர்ஶிநாம் த்³ருஷ்டிமாஶ்ரித்ய ஶோகம் மோஹம் ச ஹித்வா ஶீதோஷ்ணாதீ³நி நியதாநியதரூபாணி த்³வந்த்³வாநி ‘விகாரோ(அ)யமஸந்நேவ மரீசிஜலவந்மித்²யாவபா⁴ஸதே’ இதி மநஸி நிஶ்சித்ய திதிக்ஷஸ்வ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 16 ॥

கிம் புநஸ்தத் , யத் ஸதே³வ ஸர்வதா³ இதி ; உச்யதே —

அவிநாஶி து தத்³வித்³தி⁴ யேந ஸர்வமித³ம் ததம் ।
விநாஶமவ்யயஸ்யாஸ்ய ந கஶ்சித்கர்துமர்ஹதி ॥ 17 ॥

அவிநாஶி ந விநஷ்டும் ஶீலம் யஸ்யேதி । துஶப்³த³: அஸதோ விஶேஷணார்த²: । தத் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி । கிம் ? யேந ஸர்வம் இத³ம் ஜக³த் ததம் வ்யாப்தம் ஸதா³க்²யேந ப்³ரஹ்மணா ஸாகாஶம் , ஆகாஶேநேவ க⁴டாத³ய: । விநாஶம் அத³ர்ஶநம் அபா⁴வம் । அவ்யயஸ்ய ந வ்யேதி உபசயாபசயௌ ந யாதி இதி அவ்யயம் தஸ்ய அவ்யயஸ்ய । நைதத் ஸதா³க்²யம் ப்³ரஹ்ம ஸ்வேந ரூபேண வ்யேதி வ்யபி⁴சரதி, நிரவயவத்வாத் , தே³ஹாதி³வத் । நாப்யாத்மீயேந, ஆத்மீயாபா⁴வாத் । யதா² தே³வத³த்தோ த⁴நஹாந்யா வ்யேதி, ந து ஏவம் ப்³ரஹ்ம வ்யேதி । அத: அவ்யயஸ்ய அஸ்ய ப்³ரஹ்மண: விநாஶம் ந கஶ்சித் கர்துமர்ஹதி, ந கஶ்சித் ஆத்மாநம் விநாஶயிதும் ஶக்நோதி ஈஶ்வரோ(அ)பி । ஆத்மா ஹி ப்³ரஹ்ம, ஸ்வாத்மநி ச க்ரியாவிரோதா⁴த் ॥ 17 ॥

கிம் புநஸ்தத³ஸத் , யத்ஸ்வாத்மஸத்தாம் வ்யபி⁴சரதீதி, உச்யதே —

அந்தவந்த இமே தே³ஹா நித்யஸ்யோக்தா: ஶரீரிண: ।
அநாஶிநோ(அ)ப்ரமேயஸ்ய தஸ்மாத்³யுத்⁴யஸ்வ பா⁴ரத ॥ 18 ॥

அந்த: விநாஶ: வித்³யதே யேஷாம் தே அந்தவந்த: । யதா² ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதௌ³ ஸத்³பு³த்³தி⁴: அநுவ்ருத்தா ப்ரமாணநிரூபணாந்தே விச்சி²த்³யதே, ஸ தஸ்ய அந்த: ; ததா² இமே தே³ஹா: ஸ்வப்நமாயாதே³ஹாதி³வச்ச அந்தவந்த: நித்யஸ்ய ஶரீரிண: ஶரீரவத: அநாஶிந: அப்ரமேயஸ்ய ஆத்மந: அந்தவந்த இதி உக்தா: விவேகிபி⁴ரித்யர்த²: । ‘நித்யஸ்ய’ ‘அநாஶிந:’ இதி ந புநருக்தம் ; நித்யத்வஸ்ய த்³விவித⁴த்வாத் லோகே, நாஶஸ்ய ச । யதா² தே³ஹோ ப⁴ஸ்மீபூ⁴த: அத³ர்ஶநம் க³தோ நஷ்ட உச்யதே । வித்³யமாநோ(அ)பி யதா² அந்யதா² பரிணதோ வ்யாத்⁴யாதி³யுக்தோ ஜாதோ நஷ்ட உச்யதே । தத்ர ‘நித்யஸ்ய’ ‘அநாஶிந:’ இதி த்³விவிதே⁴நாபி நாஶேந அஸம்ப³ந்த⁴: அஸ்யேத்யர்த²: । அந்யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³வத³பி நித்யத்வம் ஸ்யாத் ஆத்மந: ; தத் மா பூ⁴தி³தி ‘நித்யஸ்ய’ ‘அநாஶிந:’ இத்யாஹ । அப்ரமேயஸ்ய ந ப்ரமேயஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணை: அபரிச்சே²த்³யஸ்யேத்யர்த²: ॥

நநு ஆக³மேந ஆத்மா பரிச்சி²த்³யதே, ப்ரத்யக்ஷாதி³நா ச பூர்வம் । ந ; ஆத்மந: ஸ்வத:ஸித்³த⁴த்வாத் । ஸித்³தே⁴ ஹி ஆத்மநி ப்ரமாதரி ப்ரமித்ஸோ: ப்ரமாணாந்வேஷணா ப⁴வதி । ந ஹி பூர்வம் ‘இத்த²மஹம்’ இதி ஆத்மாநமப்ரமாய பஶ்சாத் ப்ரமேயபரிச்சே²தா³ய ப்ரவர்ததே । ந ஹி ஆத்மா நாம கஸ்யசித் அப்ரஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி । ஶாஸ்த்ரம் து அந்த்யம் ப்ரமாணம் அதத்³த⁴ர்மாத்⁴யாரோபணமாத்ரநிவர்தகத்வேந ப்ரமாணத்வம் ஆத்மந: ப்ரதிபத்³யதே, ந து அஜ்ஞாதார்த²ஜ்ஞாபகத்வேந । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி ॥

யஸ்மாதே³வம் நித்ய: அவிக்ரியஶ்ச ஆத்மா தஸ்மாத் யுத்⁴யஸ்வ, யுத்³தா⁴த் உபரமம் மா கார்ஷீ: இத்யர்த²: ॥

ந ஹி அத்ர யுத்³த⁴கர்தவ்யதா விதீ⁴யதே, யுத்³தே⁴ ப்ரவ்ருத்த ஏவ ஹி அஸௌ ஶோகமோஹப்ரதிப³த்³த⁴: தூஷ்ணீமாஸ்தே । அத: தஸ்ய ப்ரதிப³ந்தா⁴பநயநமாத்ரம் ப⁴க³வதா க்ரியதே । தஸ்மாத் ‘யுத்⁴யஸ்வ’ இதி அநுவாத³மாத்ரம் , ந விதி⁴: ॥ 18 ॥

ஶோகமோஹாதி³ஸம்ஸாரகாரணநிவ்ருத்த்யர்த²: கீ³தாஶாஸ்த்ரம் , ந ப்ரவர்தகம் இத்யேதஸ்யார்த²ஸ்ய ஸாக்ஷிபூ⁴தே ருசௌ ஆநீநாய ப⁴க³வாந் । யத்து மந்யஸே ‘யுத்³தே⁴ பீ⁴ஷ்மாத³யோ மயா ஹந்யந்தே’ ‘அஹமேவ தேஷாம் ஹந்தா’ இதி, ஏஷா பு³த்³தி⁴: ம்ருஷைவ தே । கத²ம் ? —

ய ஏநம் வேத்தி ஹந்தாரம் யஶ்சைநம் மந்யதே ஹதம் ।
உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீதோ நாயம் ஹந்தி ந ஹந்யதே ॥ 19 ॥

ய ஏநம் ப்ரக்ருதம் தே³ஹிநம் வேத்தி விஜாநாதி ஹந்தாரம் ஹநநக்ரியாயா: கர்தாரம் யஶ்ச ஏநம் அந்யோ மந்யதே ஹதம் தே³ஹஹநநேந ‘ஹத: அஹம்’ இதி ஹநநக்ரியாயா: கர்மபூ⁴தம் , தௌ உபௌ⁴ ந விஜாநீத: ந ஜ்ஞாதவந்தௌ அவிவேகேந ஆத்மாநம் । ‘ஹந்தா அஹம்’ ‘ஹத: அஸ்மி அஹம்’ இதி தே³ஹஹநநேந ஆத்மாநமஹம் ப்ரத்யயவிஷயம் யௌ விஜாநீத: தௌ ஆத்மஸ்வரூபாநபி⁴ஜ்ஞௌ இத்யர்த²: । யஸ்மாத் ந அயம் ஆத்மா ஹந்தி ந ஹநநக்ரியாயா: கர்தா ப⁴வதி, ந ச ஹந்யதே ந ச கர்ம ப⁴வதீத்யர்த²:, அவிக்ரியத்வாத் ॥ 19 ॥

கத²மவிக்ரய ஆத்மேதி த்³விதீயோ மந்த்ர: —

ந ஜாயதே ம்ரியதே வா கதா³சிந்நாயம் பூ⁴த்வாப⁴விதா வா ந பூ⁴ய: ।
அஜோ நித்ய: ஶாஶ்வதோ(அ)யம் புராணோ ந ஹந்யதே ஹந்யமாநே ஶரீரே ॥ 20 ॥

ந ஜாயதே ந உத்பத்³யதே, ஜநிலக்ஷணா வஸ்துவிக்ரியா ந ஆத்மநோ வித்³யதே இத்யர்த²: । ததா² ந ம்ரியதே வா । வாஶப்³த³: சார்தே² । ந ம்ரியதே ச இதி அந்த்யா விநாஶலக்ஷணா விக்ரியா ப்ரதிஷித்⁴யதே । கதா³சிச்ச²ப்³த³: ஸர்வவிக்ரியாப்ரதிஷேதை⁴: ஸம்ப³த்⁴யதே — ந கதா³சித் ஜாயதே, ந கதா³சித் ம்ரியதே, இத்யேவம் । யஸ்மாத் அயம் ஆத்மா பூ⁴த்வா ப⁴வநக்ரியாமநுபூ⁴ய பஶ்சாத் அப⁴விதா அபா⁴வம் க³ந்தா ந பூ⁴ய: புந:, தஸ்மாத் ந ம்ரியதே । யோஹி பூ⁴த்வா ந ப⁴விதா ஸ ம்ரியத இத்யுச்யதே லோகே । வாஶப்³தா³த் நஶப்³தா³ச்ச அயமாத்மா அபூ⁴த்வா வா ப⁴விதா தே³ஹவத் ந பூ⁴ய: । தஸ்மாத் ந ஜாயதே । யோ ஹி அபூ⁴த்வா ப⁴விதா ஸ ஜாயத இத்யுச்யதே । நைவமாத்மா । அதோ ந ஜாயதே । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் அஜ:, யஸ்மாத் ந ம்ரியதே தஸ்மாத் நித்யஶ்ச । யத்³யபி ஆத்³யந்தயோர்விக்ரியயோ: ப்ரதிஷேதே⁴ ஸர்வா விக்ரியா: ப்ரதிஷித்³தா⁴ ப⁴வந்தி, ததா²பி மத்⁴யபா⁴விநீநாம் விக்ரியாணாம் ஸ்வஶப்³தை³ரேவ ப்ரதிஷேத⁴: கர்தவ்ய: அநுக்தாநாமபி யௌவநாதி³ஸமஸ்தவிக்ரியாணாம் ப்ரதிஷேதோ⁴ யதா² ஸ்யாத் இத்யாஹ — ஶாஶ்வத இத்யாதி³நா । ஶாஶ்வத இதி அபக்ஷயலக்ஷணா விக்ரியா ப்ரதிஷித்⁴யதே । ஶஶ்வத்³ப⁴வ: ஶாஶ்வத: । ந அபக்ஷீயதே ஸ்வரூபேண, நிரவயவத்வாத் । நாபி கு³ணக்ஷயேண அபக்ஷய:, நிர்கு³ணத்வாத் । அபக்ஷயவிபரீதாபி வ்ருத்³தி⁴லக்ஷணா விக்ரியா ப்ரதிஷித்⁴யதே — புராண இதி । யோ ஹி அவயவாக³மேந உபசீயதே ஸ வர்த⁴தே அபி⁴நவ இதி ச உச்யதே । அயம் து ஆத்மா நிரவயவத்வாத் புராபி நவ ஏவேதி புராண: ; ந வர்த⁴தே இத்யர்த²: । ததா² ந ஹந்யதே । ஹந்தி ; அத்ர விபரிணாமார்தே² த்³ரஷ்டவ்ய: அபுநருக்ததாயை । ந விபரிணம்யதே இத்யர்த²: । ஹந்யமாநே விபரிணம்யமாநே(அ)பி ஶரீரே । அஸ்மிந் மந்த்ரே ஷட்³ பா⁴வவிகாரா லௌகிகவஸ்துவிக்ரியா ஆத்மநி ப்ரதிஷித்⁴யந்தே । ஸர்வப்ரகாரவிக்ரியாரஹித ஆத்மா இதி வாக்யார்த²: । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ இதி பூர்வேண மந்த்ரேண அஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 20 ॥

‘ய ஏநம் வேத்தி ஹந்தாரம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) இத்யநேந மந்த்ரேண ஹநநக்ரியாயா: கர்தா கர்ம ச ந ப⁴வதி இதி ப்ரதிஜ்ஞாய, ‘ந ஜாயதே’ இத்யநேந அவிக்ரியத்வம் ஹேதுமுக்த்வா ப்ரதிஜ்ஞாதார்த²முபஸம்ஹரதி —

வேதா³விநாஶிநம் நித்யம் ய ஏநமஜமவ்யயம் ।
கத²ம் ஸ புருஷ: பார்த² கம் கா⁴தயதி ஹந்தி கம் ॥ 21 ॥

வேத³ விஜாநாதி அவிநாஶிநம் அந்த்யபா⁴வவிகாரரஹிதம் நித்யம் விபரிணாமரஹிதம் யோ வேத³ இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஏநம் பூர்வேண மந்த்ரேணோக்தலக்ஷணம் அஜம் ஜந்மரஹிதம் அவ்யயம் அபக்ஷயரஹிதம் கத²ம் கேந ப்ரகாரேண ஸ: வித்³வாந் புருஷ: அதி⁴க்ருத: ஹந்தி ஹநநக்ரியாம் கரோதி, கத²ம் வா கா⁴தயதி ஹந்தாரம் ப்ரயோஜயதி । ந கத²ஞ்சித் கஞ்சித் ஹந்தி, ந கத²ஞ்சித் கஞ்சித் கா⁴தயதி இதி உப⁴யத்ர ஆக்ஷேப ஏவார்த²:, ப்ரஶ்நார்தா²ஸம்ப⁴வாத் । ஹேத்வர்த²ஸ்ய ச அவிக்ரியத்வஸ்ய துல்யத்வாத் விது³ஷ: ஸர்வகர்மப்ரதிஷேத⁴ ஏவ ப்ரகரணார்த²: அபி⁴ப்ரேதோ ப⁴க³வதா । ஹந்தேஸ்து ஆக்ஷேப: உதா³ஹரணார்த²த்வேந கதி²த: ॥

விது³ஷ: கம் கர்மாஸம்ப⁴வஹேதுவிஶேஷம் பஶ்யந் கர்மாண்யாக்ஷிபதி ப⁴க³வாந் ‘கத²ம் ஸ புருஷ:’ இதி । நநு உக்த ஏவாத்மந: அவிக்ரியத்வம் ஸர்வகர்மாஸம்ப⁴வகாரணவிஶேஷ: । ஸத்யமுக்த: । ந து ஸ: காரணவிஶேஷ:, அந்யத்வாத் விது³ஷ: அவிக்ரியாதா³த்மந: । ந ஹி அவிக்ரியம் ஸ்தா²ணும் விதி³தவத: கர்ம ந ஸம்ப⁴வதி இதி சேத் , ந ; விது³ஷ: ஆத்மத்வாத் । ந தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்ய வித்³வத்தா । அத: பாரிஶேஷ்யாத் அஸம்ஹத: ஆத்மா வித்³வாந் அவிக்ரிய: இதி தஸ்ய விது³ஷ: கர்மாஸம்ப⁴வாத் ஆக்ஷேபோ யுக்த: ‘கத²ம் ஸ புருஷ:’ இதி । யதா² பு³த்³த்⁴யாத்³யாஹ்ருதஸ்ய ஶப்³தா³த்³யர்த²ஸ்ய அவிக்ரிய ஏவ ஸந் பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யவிவேகவிஜ்ஞாநேந அவித்³யயா உபலப்³தா⁴ ஆத்மா கல்ப்யதே, ஏவமேவ ஆத்மாநாத்மவிவேகஜ்ஞாநேந பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யா வித்³யயா அஸத்யரூபயைவ பரமார்த²த: அவிக்ரிய ஏவ ஆத்மா வித்³வாநுச்யதே । விது³ஷ: கர்மாஸம்ப⁴வவசநாத் யாநி கர்மாணி ஶாஸ்த்ரேண விதீ⁴யந்தே தாநி அவிது³ஷோ விஹிதாநி இதி ப⁴க³வதோ நிஶ்சயோ(அ)வக³ம்யதே ॥

நநு வித்³யாபி அவிது³ஷ ஏவ விதீ⁴யதே, விதி³தவித்³யஸ்ய பிஷ்டபேஷணவத் வித்³யாவிதா⁴நாநர்த²க்யாத் । தத்ர அவிது³ஷ: கர்மாணி விதீ⁴யந்தே ந விது³ஷ: இதி விஶேஷோ நோபபத்³யதே இதி சேத் , ந ; அநுஷ்டே²யஸ்ய பா⁴வாபா⁴வவிஶேஷோபபத்தே: । அக்³நிஹோத்ராதி³வித்⁴யர்த²ஜ்ஞாநோத்தரகாலம் அக்³நிஹோத்ராதி³கர்ம அநேகஸாத⁴நோபஸம்ஹாரபூர்வகமநுஷ்டே²யம் ‘கர்தா அஹம் , மம கர்தவ்யம்’ இத்யேவம்ப்ரகாரவிஜ்ஞாநவத: அவிது³ஷ: யதா² அநுஷ்டே²யம் ப⁴வதி, ந து ததா² ‘ந ஜாயதே’ இத்யாத்³யாத்மஸ்வரூபவித்⁴யர்த²ஜ்ஞாநோத்தரகாலபா⁴வி கிஞ்சித³நுஷ்டே²யம் ப⁴வதி ; கிம் து ‘நாஹம் கர்தா, நாஹம் போ⁴க்தா’ இத்யாத்³யாத்மைகத்வாகர்த்ருத்வாதி³விஷயஜ்ஞாநாத் நாந்யது³த்பத்³யதே இதி ஏஷ விஶேஷ உபபத்³யதே । ய: புந: ‘கர்தா அஹம்’ இதி வேத்தி ஆத்மாநம் , தஸ்ய ‘மம இத³ம் கர்தவ்யம்’ இதி அவஶ்யம்பா⁴விநீ பு³த்³தி⁴: ஸ்யாத் ; தத³பேக்ஷயா ஸ: அதி⁴க்ரியதே இதி தம் ப்ரதி கர்மாணி ஸம்ப⁴வந்தி । ஸ ச அவித்³வாந் , ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) இதி வசநாத் , விஶேஷிதஸ்ய ச விது³ஷ: கர்மாக்ஷேபவசநாச்ச ‘கத²ம் ஸ புருஷ:’ இதி । தஸ்மாத் விஶேஷிதஸ்ய அவிக்ரியாத்மத³ர்ஶிந: விது³ஷ: முமுக்ஷோஶ்ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴கார: । அத ஏவ ப⁴க³வாந் நாராயண: ஸாங்க்²யாந் விது³ஷ: அவிது³ஷஶ்ச கர்மிண: ப்ரவிப⁴ஜ்ய த்³வே நிஷ்டே² க்³ராஹயதி — ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்‍க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி । ததா² ச புத்ராய ஆஹ ப⁴க³வாந் வ்யாஸ: — ‘த்³வாவிமாவத² பந்தா²நௌ’ (ஶாம். 241 । 6) இத்யாதி³ । ததா² ச க்ரியாபத²ஶ்சைவ புரஸ்தாத் பஶ்சாத்ஸம்ந்யாஸஶ்சேதி । ஏதமேவ விபா⁴க³ம் புந: புநர்த³ர்ஶயிஷ்யதி ப⁴க³வாந் — அதத்த்வவித் ‘அஹங்காரவிமூடா⁴த்மா கர்தாஹமிதி மந்யதே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 27), தத்த்வவித்து நாஹம் கரோமி இதி । ததா² ச ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³ ॥

தத்ர கேசித்பண்டி³தம்மந்யா வத³ந்தி — ‘ஜந்மாதி³ஷட்³பா⁴வவிக்ரியாரஹித: அவிக்ரிய: அகர்தா ஏக: அஹமாத்மா’ இதி ந கஸ்யசித் ஜ்ஞாநம் உத்பத்³யதே, யஸ்மிந் ஸதி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: உபதி³ஶ்யதே இதி । தந்ந ; ‘ந ஜாயதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । யதா² ச ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶஸாமர்த்²யாத் த⁴ர்மாத⁴ர்மாஸ்தித்வவிஜ்ஞாநம் கர்துஶ்ச தே³ஹாந்தரஸம்ப³ந்த⁴விஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே, ததா² ஶாஸ்த்ராத் தஸ்யைவ ஆத்மந: அவிக்ரியத்வாகர்த்ருத்வைகத்வாதி³விஜ்ஞாநம் கஸ்மாத் நோத்பத்³யதே இதி ப்ரஷ்டவ்யா: தே । கரணாகோ³சரத்வாத் இதி சேத் , ந ; ‘மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இதி ஶ்ருதே: । ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶஶமத³மாதி³ஸம்ஸ்க்ருதம் மந: ஆத்மத³ர்ஶநே கரணம் । ததா² ச தத³தி⁴க³மாய அநுமாநே ஆக³மே ச ஸதி ஜ்ஞாநம் நோத்பத்³யத இதி ஸாஹஸமாத்ரமேதத் । ஜ்ஞாநம் ச உத்பத்³யமாநம் தத்³விபரீதமஜ்ஞாநம் அவஶ்யம் பா³த⁴தே இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । தச்ச அஜ்ஞாநம் த³ர்ஶிதம் ‘ஹந்தா அஹம் , ஹத: அஸ்மி’ இதி ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ இதி । அத்ர ச ஆத்மந: ஹநநக்ரியாயா: கர்த்ருத்வம் கர்மத்வம் ஹேதுகர்த்ருத்வம் ச அஜ்ஞாநக்ருதம் த³ர்ஶிதம் । தச்ச ஸர்வக்ரியாஸ்வபி ஸமாநம் கர்த்ருத்வாதே³: அவித்³யாக்ருதத்வம் , அவிக்ரியத்வாத் ஆத்மந: । விக்ரியாவாந் ஹி கர்தா ஆத்மந: கர்மபூ⁴தமந்யம் ப்ரயோஜயதி ‘குரு’ இதி । ததே³தத் அவிஶேஷேண விது³ஷ: ஸர்வக்ரியாஸு கர்த்ருத்வம் ஹேதுகர்த்ருத்வம் ச ப்ரதிஷேத⁴தி ப⁴க³வாந்வாஸுதே³வ: விது³ஷ: கர்மாதி⁴காராபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ‘வேதா³விநாஶிநம் . . . கத²ம் ஸ புருஷ:’ இத்யாதி³நா । க்வ புந: விது³ஷ: அதி⁴கார இதி ஏதது³க்தம் பூர்வமேவ ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி । ததா² ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் வக்ஷ்யதி ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³நா ॥

நநு மநஸா இதி வசநாத் ந வாசிகாநாம் காயிகாநாம் ச ஸம்ந்யாஸ: இதி சேத் , ந ; ஸர்வகர்மாணி இதி விஶேஷிதத்வாத் । மாநஸாநாமேவ ஸர்வகர்மணாமிதி சேத் , ந ; மநோவ்யாபாரபூர்வகத்வாத்³வாக்காயவ்யாபாராணாம் மநோவ்யாபாராபா⁴வே தத³நுபபத்தே: । ஶாஸ்த்ரீயாணாம் வாக்காயகர்மணாம் காரணாநி மாநஸாநி கர்மாணி வர்ஜயித்வா அந்யாநி ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யேதி³தி சேத் , ந ; ‘நைவ குர்வந்ந காரயந்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இதி விஶேஷணாத் । ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: அயம் ப⁴க³வதா உக்த: மரிஷ்யத: ந ஜீவத: இதி சேத் , ந ; ‘நவத்³வாரே புரே தே³ஹீ ஆஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இதி விஶேஷணாநுபபத்தே: । ந ஹி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸேந ம்ருதஸ்ய தத்³தே³ஹே ஆஸநம் ஸம்ப⁴வதி । அகுர்வத: அகாரயதஶ்ச தே³ஹே ஸம்ந்யஸ்ய இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ந தே³ஹே ஆஸ்தே இதி சேத் , ந ; ஸர்வத்ர ஆத்மந: அவிக்ரியத்வாவதா⁴ரணாத் , ஆஸநக்ரியாயாஶ்ச அதி⁴கரணாபேக்ஷத்வாத் , தத³நபேக்ஷத்வாச்ச ஸம்ந்யாஸஸ்ய । ஸம்பூர்வஸ்து ந்யாஸஶப்³த³: அத்ர த்யாகா³ர்த²:, ந நிக்ஷேபார்த²: । தஸ்மாத் கீ³தாஶாஸ்த்ரே ஆத்மஜ்ஞாநவத: ஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴கார:, ந கர்மணி இதி தத்ர தத்ர உபரிஷ்டாத் ஆத்மஜ்ஞாநப்ரகரணே த³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥ 21 ॥

ப்ரக்ருதம் து வக்ஷ்யாம: । தத்ர ஆத்மந: அவிநாஶித்வம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் । தத் கிமிவேதி, உச்யதே —

வாஸாம்ஸி ஜீர்ணாநி யதா² விஹாய நவாநி க்³ருஹ்ணாதி நரோ(அ)பராணி ।
ததா² ஶரீராணி விஹாய ஜீர்ணாந்யந்யாநி ஸம்யாதி நவாநி தே³ஹீ ॥ 22 ॥

வாஸாம்ஸி வஸ்த்ராணி ஜீர்ணாநி து³ர்ப³லதாம் க³தாநி யதா² லோகே விஹாய பரித்யஜ்ய நவாநி அபி⁴நவாநி க்³ருஹ்ணாதி உபாத³த்தே நர: புருஷ: அபராணி அந்யாநி, ததா² தத்³வதே³வ ஶரீராணி விஹாய ஜீர்ணாநி அந்யாநி ஸம்யாதி ஸங்க³ச்ச²தி நவாநி தே³ஹீ ஆத்மா புருஷவத் அவிக்ரிய ஏவேத்யர்த²: ॥ 22 ॥

கஸ்மாத் அவிக்ரிய ஏவேதி, ஆஹ —

நைநம் சி²ந்த³ந்தி ஶஸ்த்ராணி நைநம் த³ஹதி பாவக: ।
ந சைநம் க்லேத³யந்த்யாபோ ந ஶோஷயதி மாருத: ॥ 23 ॥

ஏநம் ப்ரக்ருதம் தே³ஹிநம் ந ச்சி²ந்த³ந்தி ஶஸ்த்ராணி, நிரவயவத்வாத் ந அவயவவிபா⁴க³ம் குர்வந்தி । ஶஸ்த்ராணி அஸ்யாதீ³நி । ததா² ந ஏநம் த³ஹதி பாவக:, அக்³நிரபி ந ப⁴ஸ்மீகரோதி । ததா² ந ச ஏநம் க்லேத³யந்தி ஆப: । அபாம் ஹி ஸாவயவஸ்ய வஸ்துந: ஆர்த்³ரீபா⁴வகரணேந அவயவவிஶ்லேஷாபாத³நே ஸாமர்த்²யம் । தத் ந நிரவயவே ஆத்மநி ஸம்ப⁴வதி । ததா² ஸ்நேஹவத் த்³ரவ்யம் ஸ்நேஹஶோஷணேந நாஶயதி வாயு: । ஏநம் து ஆத்மாநம் ந ஶோஷயதி மாருதோ(அ)பி ॥ 23 ॥

யத: ஏவம் தஸ்மாத் —

அச்சே²த்³யோ(அ)யமதா³ஹ்யோ(அ)யமக்லேத்³யோ(அ)ஶோஷ்ய ஏவ ச ।
நித்ய: ஸர்வக³த: ஸ்தா²ணுரசலோ(அ)யம் ஸநாதந: ॥ 24 ॥

யஸ்மாத் அந்யோந்யநாஶஹேதுபூ⁴தாநி ஏநமாத்மாநம் நாஶயிதும் நோத்ஸஹந்தே அஸ்யாதீ³நி தஸ்மாத் நித்ய: । நித்யத்வாத் ஸர்வக³த: । ஸர்வக³தத்வாத் ஸ்தா²ணு: இவ, ஸ்தி²ர இத்யேதத் । ஸ்தி²ரத்வாத் அசல: அயம் ஆத்மா । அத: ஸநாதந: சிரந்தந:, ந காரணாத்குதஶ்சித் நிஷ்பந்ந:, அபி⁴நவ இத்யர்த²: ॥

நைதேஷாம் ஶ்லோகாநாம் பௌநருக்த்யம் சோத³நீயம் , யத: ஏகேநைவ ஶ்லோகேந ஆத்மந: நித்யத்வமவிக்ரியத்வம் சோக்தம் ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³நா । தத்ர யதே³வ ஆத்மவிஷயம் கிஞ்சிது³ச்யதே, தத் ஏதஸ்மாத் ஶ்லோகார்தா²த் ந அதிரிச்யதே ; கிஞ்சிச்ச²ப்³த³த: புநருக்தம் , கிஞ்சித³ர்த²த: இதி । து³ர்போ³த⁴த்வாத் ஆத்மவஸ்துந: புந: புந: ப்ரஸங்க³மாபாத்³ய ஶப்³தா³ந்தரேண ததே³வ வஸ்து நிரூபயதி ப⁴க³வாந் வாஸுதே³வ: கத²ம் நு நாம ஸம்ஸாரிணாமஸம்ஸாரித்வபு³த்³தி⁴கோ³சரதாமாபந்நம் ஸத் அவ்யக்தம் தத்த்வம் ஸம்ஸாரநிவ்ருத்தயே ஸ்யாத் இதி ॥ 24 ॥

கிம் ச —

அவ்யக்தோ(அ)யமசிந்த்யோ(அ)யமவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே ।
தஸ்மாதே³வம் விதி³த்வைநம் நாநுஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 25 ॥

ஸர்வகரணாவிஷயத்வாத் ந வ்யஜ்யத இதி அவ்யக்த: அயம் ஆத்மா । அத ஏவ அசிந்த்ய: அயம் । யத்³தி⁴ இந்த்³ரியகோ³சர: தத் சிந்தாவிஷயத்வமாபத்³யதே । அயம் த்வாத்மா அநிந்த்³ரியகோ³சரத்வாத் அசிந்த்ய: । அத ஏவ அவிகார்ய:, யதா² க்ஷீரம் த³த்⁴யாதஞ்சநாதி³நா விகாரி ந ததா² அயமாத்மா । நிரவயவத்வாச்ச அவிக்ரிய: । ந ஹி நிரவயவம் கிஞ்சித் விக்ரியாத்மகம் த்³ருஷ்டம் । அவிக்ரியத்வாத் அவிகார்ய: அயம் ஆத்மா உச்யதே । தஸ்மாத் ஏவம் யதோ²க்தப்ரகாரேண ஏநம் ஆத்மாநம் விதி³த்வா

த்வம் ந அநுஶோசிதுமர்ஹஸி ஹந்தாஹமேஷாம் , மயைதே ஹந்யந்த இதி ॥ 25 ॥

ஆத்மந: அநித்யத்வமப்⁴யுபக³ம்ய இத³முச்யதே —

அத² சைநம் நித்யஜாதம் நித்யம் வா மந்யஸே ம்ருதம் ।
ததா²பி த்வம் மஹாபா³ஹோ நைவம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 26 ॥

அத² ச இதி அப்⁴யுபக³மார்த²: । ஏநம் ப்ரக்ருதமாத்மாநம் நித்யஜாதம் லோகப்ரஸித்³த்⁴யா ப்ரத்யநேகஶரீரோத்பத்தி ஜாதோ ஜாத இதி மந்யஸே ததா² ப்ரதிதத்தத்³விநாஶம் நித்யம் வா மந்யஸே ம்ருதம் ம்ருதோ ம்ருத இதி ; ததா²பி ததா²பா⁴வே(அ)பி ஆத்மநி த்வம் மஹாபா³ஹோ, ந ஏவம் ஶோசிதுமர்ஹஸி, ஜந்மவதோ ஜந்ம நாஶவதோ நாஶஶ்சேத்யேதாவவஶ்யம்பா⁴விநாவிதி ॥ 26 ॥

ததா² ச ஸதி —

ஜாதஸ்ய ஹி த்⁴ருவோ ம்ருத்யுர்த்⁴ருவம் ஜந்ம ம்ருதஸ்ய ச ।
தஸ்மாத³பரிஹார்யே(அ)ர்தே² ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 27 ॥

ஜாதஸ்ய ஹி லப்³த⁴ஜந்மந: த்⁴ருவ: அவ்யபி⁴சாரீ ம்ருத்யு: மரணம் த்⁴ருவம் ஜந்ம ம்ருதஸ்ய ச । தஸ்மாத³பரிஹார்யோ(அ)யம் ஜந்மமரணலக்ஷணோ(அ)ர்த²: । தஸ்மிந்நபரிஹார்யே(அ)ர்தே² ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 27 ॥

கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்மகாந்யபி பூ⁴தாந்யுத்³தி³ஶ்ய ஶோகோ ந யுக்த: கர்தும் , யத: —

அவ்யக்தாதீ³நி பூ⁴தாநி வ்யக்தமத்⁴யாநி பா⁴ரத ।
அவ்யக்தநித⁴நாந்யேவ தத்ர கா பரிதே³வநா ॥ 28 ॥

அவ்யக்தாதீ³நி அவ்யக்தம் அத³ர்ஶநம் அநுபலப்³தி⁴: ஆதி³: யேஷாம் பூ⁴தாநாம் புத்ரமித்ராதி³கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்மகாநாம் தாநி அவ்யக்தாதீ³நி பூ⁴தாநி ப்ராகு³த்பத்தே:, உத்பந்நாநி ச ப்ராங்மரணாத் வ்யக்தமத்⁴யாநி । அவ்யக்தநித⁴நாந்யேவ புந: அவ்யக்தம் அத³ர்ஶநம் நித⁴நம் மரணம் யேஷாம் தாநி அவ்யக்தநித⁴நாநி । மரணாதூ³ர்த்⁴வமப்யவ்யக்ததாமேவ ப்ரதிபத்³யந்தே இத்யர்த²: । ததா² சோக்தம் — ‘அத³ர்ஶநாதா³பதித: புநஶ்சாத³ர்ஶநம் க³த: । நாஸௌ தவ ந தஸ்ய த்வம் வ்ருதா² கா பரிதே³வநா’ (மோ. த⁴. 174 । 17) இதி । தத்ர கா பரிதே³வநா கோ வா ப்ரலாப: அத்³ருஷ்டத்³ருஷ்டப்ரநஷ்டப்⁴ராந்திபூ⁴தேஷு பூ⁴தேஷ்வித்யர்த²: ॥ 28 ॥

து³ர்விஜ்ஞேயோ(அ)யம் ப்ரக்ருத ஆத்மா ; கிம் த்வாமேவைகமுபாலபே⁴ ஸாதா⁴ரணே ப்⁴ராந்திநிமித்தே । கத²ம் து³ர்விஜ்ஞேயோ(அ)யமாத்மா இத்யத ஆஹ —

ஆஶ்சர்யவத்பஶ்யதி கஶ்சிதே³நமாஶ்சர்யவத்³வத³தி ததை²வ சாந்ய: ।
ஆஶ்சர்யவச்சைநமந்ய: ஶ்ருணோதி ஶ்ருத்வாப்யேநம் வேத³ ந சைவ கஶ்சித் ॥ 29 ॥

ஆஶ்சர்யவத் ஆஶ்சர்யம் அத்³ருஷ்டபூர்வம் அத்³பு⁴தம் அகஸ்மாத்³த்³ருஶ்யமாநம் தேந துல்யம் ஆஶ்சர்யவத் ஆஶ்சர்யமிதி ஏநம் ஆத்மாநம் பஶ்யதி கஶ்சித் । ஆஶ்சர்யவத் ஏநம் வத³தி ததை²வ ச அந்ய: । ஆஶ்சர்யவச்ச ஏநமந்ய: ஶ்ருணோதி । ஶ்ருத்வா த்³ருஷ்ட்வா உக்த்வாபி ஏநமாத்மாநம் வேத³ ந சைவ கஶ்சித் । அத²வா யோ(அ)யமாத்மாநம் பஶ்யதி ஸ ஆஶ்சர்யதுல்ய:, யோ வத³தி யஶ்ச ஶ்ருணோதி ஸ: அநேகஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சிதே³வ ப⁴வதி । அதோ து³ர்போ³த⁴ ஆத்மா இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 29 ॥

அதே²தா³நீம் ப்ரகரணார்த²முபஸம்ஹரந்ப்³ரூதே —

தே³ஹீ நித்யமவத்⁴யோ(அ)யம் தே³ஹே ஸர்வஸ்ய பா⁴ரத ।
தஸ்மாத்ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 30 ॥

தே³ஹீ ஶரீரீ நித்யம் ஸர்வதா³ ஸர்வாவஸ்தா²ஸு அவத்⁴ய: நிரவயவத்வாந்நித்யத்வாச்ச தத்ர அவத்⁴யோ(அ)யம் தே³ஹே ஶரீரே ஸர்வஸ்ய ஸர்வக³தத்வாத்ஸ்தா²வராதி³ஷு ஸ்தி²தோ(அ)பி ஸர்வஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய தே³ஹே வத்⁴யமாநே(அ)பி அயம் தே³ஹீ ந வத்⁴ய: யஸ்மாத் , தஸ்மாத் பீ⁴ஷ்மாதீ³நி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி உத்³தி³ஶ்ய ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 30 ॥

இஹ பரமார்த²தத்த்வாபேக்ஷாயாம் ஶோகோ மோஹோ வா ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் । ந கேவலம் பரமார்த²தத்த்வாபேக்ஷாயாமேவ । கிம் து —

ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய ந விகம்பிதுமர்ஹஸி ।
த⁴ர்ம்யாத்³தி⁴ யுத்³தா⁴ச்ச்²ரேயோ(அ)ந்யத்க்ஷத்த்ரியஸ்ய ந வித்³யதே ॥ 31 ॥

ஸ்வத⁴ர்மமபி ஸ்வோ த⁴ர்ம: க்ஷத்ரியஸ்ய யுத்³த⁴ம் தமபி அவேக்ஷ்ய த்வம் ந விகம்பிதும் ப்ரசலிதும் நார்ஹஸி க்ஷத்ரியஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகாத்³த⁴ர்மாத் ஆத்மஸ்வாபா⁴வ்யாதி³த்யபி⁴ப்ராய: । தச்ச யுத்³த⁴ம் ப்ருதி²வீஜயத்³வாரேண த⁴ர்மார்த²ம் ப்ரஜாரக்ஷணார்த²ம் சேதி த⁴ர்மாத³நபேதம் பரம் த⁴ர்ம்யம் । தஸ்மாத் த⁴ர்ம்யாத் யுத்³தா⁴த் ஶ்ரேய: அந்யத் க்ஷத்ரியஸ்ய ந வித்³யதே ஹி யஸ்மாத் ॥ 31 ॥

குதஶ்ச தத் யுத்³த⁴ம் கர்தவ்யமிதி, உச்யதே —

யத்³ருச்ச²யா சோபபந்நம் ஸ்வர்க³த்³வாரமபாவ்ருதம் ।
ஸுகி²ந: க்ஷத்ரியா: பார்த² லப⁴ந்தே யுத்³த⁴மீத்³ருஶம் ॥ 32 ॥

யத்³ருச்ச²யா ச அப்ரார்தி²ததயா உபபந்நம் ஆக³தம் ஸ்வர்க³த்³வாரம் அபாவ்ருதம் உத்³தா⁴டிதம் யே ஏதத் ஈத்³ருஶம் யுத்³த⁴ம் லப⁴ந்தே க்ஷத்ரியா: ஹே பார்த², கிம் ந ஸுகி²ந: தே ? ॥ 32 ॥

ஏவம் கர்தவ்யதாப்ராப்தமபி —

அத² சேத்த்வமிமம் த⁴ர்ம்யம் ஸங்க்³ராமம் ந கரிஷ்யஸி ।
தத: ஸ்வத⁴ர்மம் கீர்திம் ச ஹித்வா பாபமவாப்ஸ்யஸி ॥ 33 ॥

அத² சேத் த்வம் இமம் த⁴ர்ம்யம் த⁴ர்மாத³நபேதம் விஹிதம் ஸங்க்³ராமம் யுத்³த⁴ம் ந கரிஷ்யஸி சேத் , தத: தத³கரணாத் ஸ்வத⁴ர்மம் கீர்திம் ச மஹாதே³வாதி³ஸமாக³மநிமித்தாம் ஹித்வா கேவலம் பாபம் அவாப்ஸ்யஸி ॥ 33 ॥

ந கேவலம் ஸ்வத⁴ர்மகீர்திபரித்யாக³: —

அகீர்திம் சாபி பூ⁴தாநி கத²யிஷ்யந்தி தே(அ)வ்யயாம் ।
ஸம்பா⁴விதஸ்ய சாகீர்திர்மரணாத³திரிச்யதே ॥ 34 ॥

அகீர்திம் சாபி யுத்³தே⁴ பூ⁴தாநி கத²யிஷ்யந்தி தே தவ அவ்யயாம் தீ³ர்க⁴காலாம் । த⁴ர்மாத்மா ஶூர இத்யேவமாதி³பி⁴: கு³ணை: ஸம்பா⁴விதஸ்ய ச அகீர்தி: மரணாத் அதிரிச்யதே, ஸம்பா⁴விதஸ்ய ச

அகீர்தே: வரம் மரணமித்யர்த²: ॥ 34 ॥

கிஞ்ச —

ப⁴யாத்³ரணாது³பரதம் மம்ஸ்யந்தே த்வாம் மஹாரதா²: ।
யேஷாம் ச த்வம் ப³ஹுமதோ பூ⁴த்வா யாஸ்யஸி லாக⁴வம் ॥ 35 ॥

ப⁴யாத் கர்ணாதி³ப்⁴ய: ரணாத் யுத்³தா⁴த் உபரதம் நிவ்ருத்தம் மம்ஸ்யந்தே சிந்தயிஷ்யந்தி ந க்ருபயேதி த்வாம் மஹாரதா²: து³ர்யோத⁴நப்ரப்⁴ருதய: । யேஷாம் ச த்வம் து³ர்யோத⁴நாதீ³நாம் ப³ஹுமதோ ப³ஹுபி⁴: கு³ணை: யுக்த: இத்யேவம் மத: ப³ஹுமத: பூ⁴த்வா புந: யாஸ்யஸி லாக⁴வம் லகு⁴பா⁴வம் ॥ 35 ॥

கிஞ்ச—

அவாச்யவாதா³ம்ஶ்ச ப³ஹூந்வதி³ஷ்யந்தி தவாஹிதா: ।
நிந்த³ந்தஸ்தவ ஸாமர்த்²யம் ததோ து³:க²தரம் நு கிம் ॥ 36 ॥

அவாச்யவாதா³ந் அவக்தவ்யவாதா³ம்ஶ்ச ப³ஹூந் அநேகப்ரகாராந் வதி³ஷ்யந்தி தவ அஹிதா: ஶத்ரவ: நிந்த³ந்த: குத்ஸயந்த: தவ த்வதீ³யம் ஸாமர்த்²யம் நிவாதகவசாதி³யுத்³த⁴நிமித்தம் । தத: தஸ்மாத் நிந்தா³ப்ராப்தேர்து³:கா²த் து³:க²தரம் நு கிம் , தத: கஷ்டதரம் து³:க²ம் நாஸ்தீத்யர்த²: ॥ 36 ॥

யுத்³தே⁴ புந: க்ரியமாணே கர்ணாதி³பி⁴: —

ஹதோ வா ப்ராப்ஸ்யஸி ஸ்வர்க³ம் ஜித்வா வா போ⁴க்ஷ்யஸே மஹீம் ।
தஸ்மாது³த்திஷ்ட² கௌந்தேய யுத்³தா⁴ய க்ருதநிஶ்சய: ॥ 37 ॥

ஹதோ வா ப்ராப்ஸ்யஸி ஸ்வர்க³ம் , ஹத: ஸந் ஸ்வர்க³ம் ப்ராப்ஸ்யஸி । ஜித்வா வா கர்ணாதீ³ந் ஶூராந் போ⁴க்ஷ்யஸே மஹீம் । உப⁴யதா²பி தவ லாப⁴ ஏவேத்யபி⁴ப்ராய: । யத ஏவம் தஸ்மாத் உத்திஷ்ட² கௌந்தேய யுத்³தா⁴ய க்ருதநிஶ்சய: ‘ஜேஷ்யாமி ஶத்ரூந் , மரிஷ்யாமி வா’ இதி நிஶ்சயம் க்ருத்வேத்யர்த²: ॥ 37 ॥

தத்ர யுத்³த⁴ம் ஸ்வத⁴ர்மம் இத்யேவம் யுத்⁴யமாநஸ்யோபதே³ஶமிமம் ஶ்ருணு —

ஸுக²து³:கே² ஸமே க்ருத்வா லாபா⁴லாபௌ⁴ ஜயாஜயௌ ।
ததோ யுத்³தா⁴ய யுஜ்யஸ்வ நைவம் பாபமவாப்ஸ்யஸி ॥ 38 ॥

ஸுக²து³:கே² ஸமே துல்யே க்ருத்வா, ராக³த்³வேஷாவப்யக்ருத்வேத்யேதத் । ததா² லாபா⁴லாபௌ⁴ ஜயாஜயௌ ச ஸமௌ க்ருத்வா ததோ யுத்³தா⁴ய யுஜ்யஸ்வ க⁴டஸ்வ । ந ஏவம் யுத்³த⁴ம் குர்வந் பாபம் அவாப்ஸ்யஸி । இத்யேஷ உபதே³ஶ: ப்ராஸங்கி³க: ॥ 38 ॥

ஶோகமோஹாபநயநாய லௌகிகோ ந்யாய: ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 31) இத்யாத்³யை: ஶ்லோகைருக்த:, ந து தாத்பர்யேண । பரமார்த²த³ர்ஶநமிஹ ப்ரக்ருதம் । தச்சோக்தமுபஸம்ஹ்ரியதே — ‘ஏஷா தே(அ)பி⁴ஹிதா’ (ப⁴. கீ³. 2 । 39) இதி ஶாஸ்த்ரவிஷயவிபா⁴க³ப்ரத³ர்ஶநாய । இஹ ஹி ப்ரத³ர்ஶிதே புந: ஶாஸ்த்ரவிஷயவிபா⁴கே³ உபரிஷ்டாத் ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்‍க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி நிஷ்டா²த்³வயவிஷயம் ஶாஸ்த்ரம் ஸுக²ம் ப்ரவர்திஷ்யதே, ஶ்ரோதாரஶ்ச விஷயவிபா⁴கே³ந ஸுக²ம் க்³ரஹீஷ்யந்தி இத்யத ஆஹ —

ஏஷா தே(அ)பி⁴ஹிதா ஸாங்‍க்²யே பு³த்³தி⁴ர்யோகே³ த்விமாம் ஶ்ருணு ।
பு³த்³த்⁴யா யுக்தோ யயா பார்த² கர்மப³ந்த⁴ம் ப்ரஹாஸ்யஸி ॥ 39 ॥

ஏஷா தே துப்⁴யம் அபி⁴ஹிதா உக்தா ஸாங்‍க்²யே பரமார்த²வஸ்துவிவேகவிஷயே பு³த்³தி⁴: ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷாத் ஶோகமோஹாதி³ஸம்ஸாரஹேதுதோ³ஷநிவ்ருத்திகாரணம் । யோகே³ து தத்ப்ராப்த்யுபாயே நி:ஸங்க³தயா த்³வந்த்³வப்ரஹாணபூர்வகம் ஈஶ்வராராத⁴நார்தே² கர்மயோகே³ கர்மாநுஷ்டா²நே ஸமாதி⁴யோகே³ ச இமாம் அநந்தரமேவோச்யமாநாம் பு³த்³தி⁴ம் ஶ்ருணு । தாம் ச பு³த்³தி⁴ம் ஸ்தௌதி ப்ரரோசநார்த²ம் — பு³த்³த்⁴யா யயா யோக³விஷயயா யுக்த: ஹே பார்த², கர்மப³ந்த⁴ம் கர்மைவ த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யோ ப³ந்த⁴: கர்மப³ந்த⁴: தம் ப்ரஹாஸ்யஸி ஈஶ்வரப்ரஸாத³நிமித்தஜ்ஞாநப்ராப்த்யைவ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 39 ॥

கிஞ்ச அந்யத் —

நேஹாபி⁴க்ரமநாஶோ(அ)ஸ்தி ப்ரத்யவாயோ ந வித்³யதே ।
ஸ்வல்பமப்யஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய த்ராயதே மஹதோ ப⁴யாத் ॥ 40 ॥

ந இஹ மோக்ஷமார்கே³ கர்மயோகே³ அபி⁴க்ரமநாஶ: அபி⁴க்ரமணமபி⁴க்ரம: ப்ராரம்ப⁴: தஸ்ய நாஶ: நாஸ்தி யதா² க்ருஷ்யாதே³: । யோக³விஷயே ப்ராரம்ப⁴ஸ்ய ந அநைகாந்திகப²லத்வமித்யர்த²: । கிஞ்ச — நாபி சிகித்ஸாவத் ப்ரத்யவாய: வித்³யதே ப⁴வதி । கிம் து ஸ்வல்பமபி அஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய யோக³த⁴ர்மஸ்ய அநுஷ்டி²தம் த்ராயதே ரக்ஷதி மஹத: ப⁴யாத் ஸம்ஸாரப⁴யாத் ஜந்மமரணாதி³லக்ஷணாத் ॥ 40 ॥

யேயம் ஸாங்‍க்²யே பு³த்³தி⁴ருக்தா யோகே³ ச, வக்ஷ்யமாணலக்ஷணா ஸா —

வ்யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴ரேகேஹ குருநந்த³ந ।
ப³ஹுஶாகா² ஹ்யநந்தாஶ்ச பு³த்³த⁴யோ(அ)வ்யவஸாயிநாம் ॥ 41 ॥

வ்யவஸாயாத்மிகா நிஶ்சயஸ்வபா⁴வா ஏகா ஏவ பு³த்³தி⁴: இதரவிபரீதபு³த்³தி⁴ஶாகா²பே⁴த³ஸ்ய பா³தி⁴கா, ஸம்யக்ப்ரமாணஜநிதத்வாத் , இஹ ஶ்ரேயோமார்கே³ ஹே குருநந்த³ந । யா: புந: இதரா விபரீதபு³த்³த⁴ய:, யாஸாம் ஶாகா²பே⁴த³ப்ரசாரவஶாத் அநந்த: அபார: அநுபரத: ஸம்ஸாரோ நித்யப்ரததோ விஸ்தீர்ணோ ப⁴வதி, ப்ரமாணஜநிதவிவேகபு³த்³தி⁴நிமித்தவஶாச்ச உபரதாஸ்வநந்தபே⁴த³பு³த்³தி⁴ஷு ஸம்ஸாரோ(அ)ப்யுபரமதே தா பு³த்³த⁴ய: ப³ஹுஶாகா²: ப³ஹ்வய: ஶாகா²: யாஸாம் தா: ப³ஹுஶாகா²:, ப³ஹுபே⁴தா³ இத்யேதத் । ப்ரதிஶாகா²பே⁴தே³ந ஹி அநந்தாஶ்ச பு³த்³த⁴ய: । கேஷாம் ? அவ்யவஸாயிநாம் ப்ரமாணஜநிதவிவேகபு³த்³தி⁴ரஹிதாநாமித்யர்த²: ॥ 41 ॥

யேஷாம் வ்யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴ர்நாஸ்தி தே —

யாமிமாம் புஷ்பிதாம் வாசம் ப்ரவத³ந்த்யவிபஶ்சித: ।
வேத³வாத³ரதா: பார்த² நாந்யத³ஸ்தீதி வாதி³ந: ॥ 42 ॥

யாம் இமாம் வக்ஷ்யமாணாம் புஷ்பிதாம் புஷ்பித இவ வ்ருக்ஷ: ஶோப⁴மாநாம் ஶ்ரூயமாணரமணீயாம் வாசம் வாக்யலக்ஷணாம் ப்ரவத³ந்தி । கே ? அவிபஶ்சித: அமேத⁴ஸ: அவிவேகிந இத்யர்த²: । வேத³வாத³ரதா: ப³ஹ்வர்த²வாத³ப²லஸாத⁴நப்ரகாஶகேஷு வேத³வாக்யேஷு ரதா: ஹே பார்த², ந அந்யத் ஸ்வர்க³பஶ்வாதி³ப²லஸாத⁴நேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: அஸ்தி இதி ஏவம் வாதி³ந: வத³நஶீலா: ॥ 42 ॥

தே ச —

காமாத்மாந: ஸ்வர்க³பரா ஜந்மகர்மப²லப்ரதா³ம் ।
க்ரியாவிஶேஷப³ஹுலாம் போ⁴கை³ஶ்வர்யக³திம் ப்ரதி ॥ 43 ॥

காமாத்மாந: காமஸ்வபா⁴வா:, காமபரா இத்யர்த²: । ஸ்வர்க³பரா: ஸ்வர்க³: பர: புருஷார்த²: யேஷாம் தே ஸ்வர்க³பரா: ஸ்வர்க³ப்ரதா⁴நா: । ஜந்மகர்மப²லப்ரதா³ம் கர்மண: ப²லம் கர்மப²லம் ஜந்மைவ கர்மப²லம் ஜந்மகர்மப²லம் தத் ப்ரத³தா³தீதி ஜந்மகர்மப²லப்ரதா³, தாம் வாசம் । ப்ரவத³ந்தி இத்யநுஷஜ்யதே । க்ரியாவிஶேஷப³ஹுலாம் க்ரியாணாம் விஶேஷா: க்ரியாவிஶேஷா: தே ப³ஹுலா யஸ்யாம் வாசி தாம் ஸ்வர்க³பஶுபுத்ராத்³யர்தா²: யயா வாசா பா³ஹுல்யேந ப்ரகாஶ்யந்தே । போ⁴கை³ஶ்வர்யக³திம் ப்ரதி போ⁴க³ஶ்ச ஐஶ்வர்யம் ச போ⁴கை³ஶ்வர்யே, தயோர்க³தி: ப்ராப்தி: போ⁴கை³ஶ்வர்யக³தி:, தாம் ப்ரதி ஸாத⁴நபூ⁴தா: யே க்ரியாவிஶேஷா: தத்³ப³ஹுலாம் தாம் வாசம் ப்ரவத³ந்த: மூடா⁴: ஸம்ஸாரே பரிவர்தந்தே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 43 ॥

தேஷாம் ச —

போ⁴கை³ஶ்வர்யப்ரஸக்தாநாம் தயாபஹ்ருதசேதஸாம் ।
வ்யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴: ஸமாதௌ⁴ ந விதீ⁴யதே ॥ 44 ॥

போ⁴கை³ஶ்வர்யப்ரஸக்தாநாம் போ⁴க³: கர்தவ்ய: ஐஶ்வர்யம் ச இதி போ⁴கை³ஶ்வர்யயோரேவ ப்ரணயவதாம் ததா³த்மபூ⁴தாநாம் । தயா க்ரியாவிஶேஷப³ஹுலயா வாசா அபஹ்ருதசேதஸாம் ஆச்சா²தி³தவிவேகப்ரஜ்ஞாநாம் வ்யவஸாயாத்மிகா ஸாங்‍க்²யே யோகே³ வா பு³த்³தி⁴: ஸமாதௌ⁴ ஸமாதீ⁴யதே அஸ்மிந் புருஷோபபோ⁴கா³ய ஸர்வமிதி ஸமாதி⁴: அந்த:கரணம் பு³த்³தி⁴: தஸ்மிந் ஸமாதௌ⁴, ந விதீ⁴யதே ந ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥ 44 ॥

யே ஏவம் விவேகபு³த்³தி⁴ரஹிதா: தேஷாம் காமாத்மநாம் யத் ப²லம் ததா³ஹ —

த்ரைகு³ண்யவிஷயா வேதா³ நிஸ்த்ரைகு³ண்யோ ப⁴வார்ஜுந ।
நிர்த்³வந்த்³வோ நித்யஸத்த்வஸ்தோ² நிர்யோக³க்ஷேம ஆத்மவாந் ॥ 45 ॥

த்ரைகு³ண்யவிஷயா: த்ரைகு³ண்யம் ஸம்ஸாரோ விஷய: ப்ரகாஶயிதவ்ய: யேஷாம் தே வேதா³: த்ரைகு³ண்யவிஷயா: । த்வம் து நிஸ்த்ரைகு³ண்யோ ப⁴வ அர்ஜுந, நிஷ்காமோ ப⁴வ இத்யர்த²: । நிர்த்³வந்த்³வ: ஸுக²து³:க²ஹேதூ ஸப்ரதிபக்ஷௌ பதா³ர்தௌ² த்³வந்த்³வஶப்³த³வாச்யௌ, தத: நிர்க³த: நிர்த்³வந்த்³வோ ப⁴வ । நித்யஸத்த்வஸ்த²: ஸதா³ ஸத்த்வகு³ணாஶ்ரிதோ ப⁴வ । ததா² நிர்யோக³க்ஷேம: அநுபாத்தஸ்ய உபாதா³நம் யோக³:, உபாத்தஸ்ய ரக்ஷணம் க்ஷேம:, யோக³க்ஷேமப்ரதா⁴நஸ்ய ஶ்ரேயஸி ப்ரவ்ருத்திர்து³ஷ்கரா இத்யத: நிர்யோக³க்ஷேமோ ப⁴வ । ஆத்மவாந் அப்ரமத்தஶ்ச ப⁴வ । ஏஷ தவ உபதே³ஶ: ஸ்வத⁴ர்மமநுதிஷ்ட²த: ॥ 45 ॥

ஸர்வேஷு வேதோ³க்தேஷு கர்மஸு யாந்யுக்தாந்யநந்தாநி ப²லாநி தாநி நாபேக்ஷ்யந்தே சேத் , கிமர்த²ம் தாநி ஈஶ்வராயேத்யநுஷ்டீ²யந்தே இத்யுச்யதே ; ஶ்ருணு —

யாவாநர்த² உத³பாநே ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கே ।
தாவாந் ஸர்வேஷு வேதே³ஷு ப்³ராஹ்மணஸ்ய விஜாநத: ॥ 46 ॥

யதா² லோகே கூபதடா³கா³த்³யநேகஸ்மிந் உத³பாநே பரிச்சி²ந்நோத³கே யாவாந் யாவத்பரிமாண: ஸ்நாநபாநாதி³: அர்த²: ப²லம் ப்ரயோஜநம் ஸ ஸர்வ: அர்த²: ஸர்வத: ஸம்ப்லுதோத³கே(அ)பி ய: அர்த²: தாவாநேவ ஸம்பத்³யதே, தத்ர அந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: । ஏவம் தாவாந் தாவத்பரிமாண ஏவ ஸம்பத்³யதே ஸர்வேஷு வேதே³ஷு வேதோ³க்தேஷு கர்மஸு ய: அர்த²: யத்கர்மப²லம் ஸ: அர்த²: ப்³ராஹ்மணஸ்ய ஸம்ந்யாஸிந: பரமார்த²தத்த்வம் விஜாநத: ய: அர்த²: யத் விஜ்ஞாநப²லம் ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயம் தஸ்மிந் தாவாநேவ ஸம்பத்³யதே தத்ரைவாந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: । ‘யதா² க்ருதாய விஜிதாயாத⁴ரேயா: ஸம்யந்த்யேவமேநம் ஸர்வம் தத³பி⁴ஸமேதி யத் கிஞ்சித் ப்ரஜா: ஸாது⁴ குர்வந்தி யஸ்தத்³வேத³ யத்ஸ வேத³’ (சா². உ. 4 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: । ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ச வக்ஷ்யதி । தஸ்மாத் ப்ராக் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²தி⁴காரப்ராப்தே: கர்மண்யதி⁴க்ருதேந கூபதடா³கா³த்³யர்த²ஸ்தா²நீயமபி கர்ம கர்தவ்யம் ॥ 46 ॥

தவ ச —

கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே மா ப²லேஷு கதா³சந ।
மா கர்மப²லஹேதுர்பூ⁴ர்மா தே ஸங்கோ³(அ)ஸ்த்வகர்மணி ॥ 47 ॥

கர்மண்யேவ அதி⁴கார: ந ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் தே தவ । தத்ர ச கர்ம குர்வத: மா ப²லேஷு அதி⁴கார: அஸ்து, கர்மப²லத்ருஷ்ணா மா பூ⁴த் கதா³சந கஸ்யாஞ்சித³ப்யவஸ்தா²யாமித்யர்த²: । யதா³ கர்மப²லே த்ருஷ்ணா தே ஸ்யாத் ததா³ கர்மப²லப்ராப்தே: ஹேது: ஸ்யா:, ஏவம் மா கர்மப²லஹேது: பூ⁴: । யதா³ ஹி கர்மப²லத்ருஷ்ணாப்ரயுக்த: கர்மணி ப்ரவர்ததே ததா³ கர்மப²லஸ்யைவ ஜந்மநோ ஹேதுர்ப⁴வேத் । யதி³ கர்மப²லம் நேஷ்யதே, கிம் கர்மணா து³:க²ரூபேண ? இதி மா தே தவ ஸங்க³: அஸ்து அகர்மணி அகரணே ப்ரீதிர்மா பூ⁴த் ॥ 47 ॥

யதி³ கர்மப²லப்ரயுக்தேந ந கர்தவ்யம் கர்ம, கத²ம் தர்ஹி கர்தவ்யமிதி ; உச்யதே —

யோக³ஸ்த²: குரு கர்மாணி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா த⁴நஞ்ஜய ।
ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: ஸமோ பூ⁴த்வா ஸமத்வம் யோக³ உச்யதே ॥ 48 ॥

யோக³ஸ்த²: ஸந் குரு கர்மாணி கேவலமீஶ்வரார்த²ம் ; தத்ராபி ‘ஈஶ்வரோ மே துஷ்யது’ இதி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா த⁴நஞ்ஜய । ப²லத்ருஷ்ணாஶூந்யேந க்ரியமாணே கர்மணி ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜா ஜ்ஞாநப்ராப்திலக்ஷணா ஸித்³தி⁴:, தத்³விபர்யயஜா அஸித்³தி⁴:, தயோ: ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: அபி ஸம: துல்ய: பூ⁴த்வா குரு கர்மாணி । கோ(அ)ஸௌ யோக³: யத்ரஸ்த²: குரு இதி உக்தம் ? இத³மேவ தத் — ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: ஸமத்வம் யோக³: உச்யதே ॥ 48 ॥

யத்புந: ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தமீஶ்வராராத⁴நார்த²ம் கர்மோக்தம் , ஏதஸ்மாத்கர்மண: —

தூ³ரேண ஹ்யவரம் கர்ம பு³த்³தி⁴யோகா³த்³த⁴நஞ்ஜய ।
பு³த்³தௌ⁴ ஶரணமந்விச்ச² க்ருபணா: ப²லஹேதவ: ॥ 49 ॥

தூ³ரேண அதிவிப்ரகர்ஷேண அத்யந்தமேவ ஹி அவரம் அத⁴மம் நிக்ருஷ்டம் கர்ம ப²லார்தி²நா க்ரியமாணம் பு³த்³தி⁴யோகா³த் ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தாத் கர்மண:, ஜந்மமரணாதி³ஹேதுத்வாத் । ஹே த⁴நஞ்ஜய, யத ஏவம் தத: யோக³விஷயாயாம் பு³த்³தௌ⁴ தத்பரிபாகஜாயாம் வா ஸாங்‍க்²யபு³த்³தௌ⁴ ஶரணம் ஆஶ்ரயமப⁴யப்ராப்திகாரணம் அந்விச்ச² ப்ரார்த²யஸ்வ, பரமார்த²ஜ்ஞாநஶரணோ ப⁴வேத்யர்த²: । யத: அவரம் கர்ம குர்வாணா: க்ருபணா: தீ³நா: ப²லஹேதவ: ப²லத்ருஷ்ணாப்ரயுக்தா: ஸந்த:, ‘யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வாஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ க்ருபண:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 10) இதி ஶ்ருதே: ॥ 49 ॥

ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்த: ஸந் ஸ்வத⁴ர்மமநுதிஷ்ட²ந் யத்ப²லம் ப்ராப்நோதி தச்ச்²ருணு —

பு³த்³தி⁴யுக்தோ ஜஹாதீஹ உபே⁴ ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே ।
தஸ்மாத்³யோகா³ய யுஜ்யஸ்வ யோக³: கர்மஸு கௌஶலம் ॥ 50 ॥

பு³த்³தி⁴யுக்த: கர்மஸமத்வவிஷயயா பு³த்³த்⁴யா யுக்த: பு³த்³தி⁴யுக்த: ஸ: ஜஹாதி பரித்யஜதி இஹ அஸ்மிந் லோகே உபே⁴ ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே புண்யபாபே ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநப்ராப்தித்³வாரேண யத:, தஸ்மாத் ஸமத்வபு³த்³தி⁴யோகா³ய யுஜ்யஸ்வ க⁴டஸ்வ । யோகோ³ ஹி கர்மஸு கௌஶலம் , ஸ்வத⁴ர்மாக்²யேஷு கர்மஸு வர்தமாநஸ்ய யா ஸித்³த்⁴யாஸித்³த்⁴யோ: ஸமத்வபு³த்³தி⁴: ஈஶ்வரார்பிதசேதஸ்தயா தத் கௌஶலம் குஶலபா⁴வ: । தத்³தி⁴ கௌஶலம் யத் ப³ந்த⁴நஸ்வபா⁴வாந்யபி கர்மாணி ஸமத்வபு³த்³த்⁴யா ஸ்வபா⁴வாத் நிவர்தந்தே । தஸ்மாத்ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தோ ப⁴வ த்வம் ॥ 50 ॥

யஸ்மாத் —

கர்மஜம் பு³த்³தி⁴யுக்தா ஹி ப²லம் த்யக்த்வா மநீஷிண: ।
ஜந்மப³ந்த⁴விநிர்முக்தா: பத³ம் க³ச்ச²ந்த்யநாமயம் ॥ 51 ॥

கர்மஜம் ப²லம் த்யக்த்வா இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । இஷ்டாநிஷ்டதே³ஹப்ராப்தி: கர்மஜம் ப²லம் கர்மப்⁴யோ ஜாதம் பு³த்³தி⁴யுக்தா: ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தா: ஸந்த: ஹி யஸ்மாத் ப²லம் த்யக்த்வா பரித்யஜ்ய மநீஷிண: ஜ்ஞாநிநோ பூ⁴த்வா, ஜந்மப³ந்த⁴விநிர்முக்தா: ஜந்மைவ ப³ந்த⁴: ஜந்மப³ந்த⁴: தேந விநிர்முக்தா: ஜீவந்த ஏவ ஜந்மப³ந்தா⁴த் விநிர்முக்தா: ஸந்த:, பத³ம் பரமம் விஷ்ணோ: மோக்ஷாக்²யம் க³ச்ச²ந்தி அநாமயம் ஸர்வோபத்³ரவரஹிதமித்யர்த²: । அத²வா ‘பு³த்³தி⁴யோகா³த்³த⁴நஞ்ஜய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 49) இத்யாரப்⁴ய பரமார்த²த³ர்ஶநலக்ஷணைவ ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயா கர்மயோக³ஜஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜநிதா பு³த்³தி⁴ர்த³ர்ஶிதா, ஸாக்ஷாத்ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதப்ரஹாணாதி³ஹேதுத்வஶ்ரவணாத் ॥ 51 ॥

யோகா³நுஷ்டா²நஜநிதஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜா பு³த்³தி⁴: கதா³ ப்ராப்ஸ்யதே இத்யுச்யதே —

யதா³ தே மோஹகலிலம் பு³த்³தி⁴ர்வ்யதிதரிஷ்யதி ।
ததா³ க³ந்தாஸி நிர்வேத³ம் ஶ்ரோதவ்யஸ்ய ஶ்ருதஸ்ய ச ॥ 52 ॥

யதா³ யஸ்மிந்காலே தே தவ மோஹகலிலம் மோஹாத்மகமவிவேகரூபம் காலுஷ்யம் யேந ஆத்மாநாத்மவிவேகபோ³த⁴ம் கலுஷீக்ருத்ய விஷயம் ப்ரத்யந்த:கரணம் ப்ரவர்ததே, தத் தவ பு³த்³தி⁴: வ்யதிதரிஷ்யதி வ்யதிக்ரமிஷ்யதி, அதிஶுத்³த⁴பா⁴வமாபத்ஸ்யதே இத்யர்த²: । ததா³ தஸ்மிந் காலே க³ந்தாஸி ப்ராப்ஸ்யஸி நிர்வேத³ம் வைராக்³யம் ஶ்ரோதவ்யஸ்ய ஶ்ருதஸ்ய ச, ததா³ ஶ்ரோதவ்யம் ஶ்ருதம் ச தே நிஷ்ப²லம் ப்ரதிபா⁴தீத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 52 ॥

மோஹகலிலாத்யயத்³வாரேண லப்³தா⁴த்மவிவேகஜப்ரஜ்ஞ: கதா³ கர்மயோக³ஜம் ப²லம் பரமார்த²யோக³மவாப்ஸ்யாமீதி சேத் , தத் ஶ்ருணு —

ஶ்ருதிவிப்ரதிபந்நா தே யதா³ ஸ்தா²ஸ்யதி நிஶ்சலா ।
ஸமாதா⁴வசலா பு³த்³தி⁴ஸ்ததா³ யோக³மவாப்ஸ்யஸி ॥ 53 ॥

ஶ்ருதிவிப்ரதிபந்நா அநேகஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴ப்ரகாஶநஶ்ருதிபி⁴: ஶ்ரவணை: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திலக்ஷணை: விப்ரதிபந்நா நாநாப்ரதிபந்நா விக்ஷிப்தா ஸதீ தே தவ பு³த்³தி⁴: யதி³ யஸ்மிந் காலே ஸ்தா²ஸ்யதி ஸ்தி²ரீபூ⁴தா ப⁴விஷ்யதி நிஶ்சலா விக்ஷேபசலநவர்ஜிதா ஸதீ ஸமாதௌ⁴, ஸமாதீ⁴யதே சித்தமஸ்மிந்நிதி ஸமாதி⁴: ஆத்மா, தஸ்மிந் ஆத்மநி இத்யேதத் । அசலா தத்ராபி விகல்பவர்ஜிதா இத்யேதத் । பு³த்³தி⁴: அந்த:கரணம் । ததா³ தஸ்மிந்காலே யோக³ம் அவாப்ஸ்யஸி விவேகப்ரஜ்ஞாம் ஸமாதி⁴ம் ப்ராப்ஸ்யஸி ॥ 53 ॥

ப்ரஶ்நபீ³ஜம் ப்ரதிலப்⁴ய அர்ஜுந உவாச லப்³த⁴ஸமாதி⁴ப்ரஜ்ஞஸ்ய லக்ஷணபு³பு⁴த்ஸயா —

அர்ஜுந உவாச —

ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பா⁴ஷா ஸமாதி⁴ஸ்த²ஸ்ய கேஶவ ।
ஸ்தி²ததீ⁴: கிம் ப்ருபா⁴ஷேத கிமாஸீத வ்ரஜேத கிம் ॥ 54 ॥

ஸ்தி²தா ப்ரதிஷ்டி²தா ‘அஹமஸ்மி பரம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரஜ்ஞா யஸ்ய ஸ: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: தஸ்ய ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பா⁴ஷா கிம் பா⁴ஷணம் வசநம் கத²மஸௌ பரைர்பா⁴ஷ்யதே ஸமாதி⁴ஸ்த²ஸ்ய ஸமாதௌ⁴ ஸ்தி²தஸ்ய ஹே கேஶவ । ஸ்தி²ததீ⁴: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: ஸ்வயம் வா கிம் ப்ரபா⁴ஷேத । கிம் ஆஸீத வ்ரஜேத கிம் ஆஸநம் வ்ரஜநம் வா தஸ்ய கத²மித்யர்த²: । ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய லக்ஷணமநேந ஶ்லோகேந ப்ருச்ச்²யதே ॥ 54 ॥

யோ ஹ்யாதி³த ஏவ ஸம்ந்யஸ்ய கர்மாணி ஜ்ஞாநயோக³நிஷ்டா²யாம் ப்ரவ்ருத்த:, யஶ்ச கர்மயோகே³ந, தயோ: ‘ப்ரஜஹாதி’ இத்யாரப்⁴ய ஆ அத்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞலக்ஷணம் ஸாத⁴நம் சோபதி³ஶ்யதே । ஸர்வத்ரைவ ஹி அத்⁴யாத்மஶாஸ்த்ரே க்ருதார்த²லக்ஷணாநி யாநி தாந்யேவ ஸாத⁴நாநி உபதி³ஶ்யந்தே, யத்நஸாத்⁴யத்வாத் । யாநி யத்நஸாத்⁴யாநி ஸாத⁴நாநி லக்ஷணாநி ச ப⁴வந்தி தாநி ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ப்ரஜஹாதி யதா³ காமாந்ஸர்வாந்பார்த² மநோக³தாந் ।
ஆத்மந்யேவாத்மநா துஷ்ட: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ததோ³ச்யதே ॥ 55 ॥

ப்ரஜஹாதி ப்ரகர்ஷேண ஜஹாதி பரித்யஜதி யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸர்வாந் ஸமஸ்தாந் காமாந் இச்சா²பே⁴தா³ந் ஹே பார்த², மநோக³தாந் மநஸி ப்ரவிஷ்டாந் ஹ்ருதி³ ப்ரவிஷ்டாந் । ஸர்வகாமபரித்யாகே³ துஷ்டிகாரணாபா⁴வாத் ஶரீரதா⁴ரணநிமித்தஶேஷே ச ஸதி உந்மத்தப்ரமத்தஸ்யேவ ப்ரவ்ருத்தி: ப்ராப்தா, இத்யத உச்யதே — ஆத்மந்யேவ ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபே ஏவ ஆத்மநா ஸ்வேநைவ பா³ஹ்யலாப⁴நிரபேக்ஷ: துஷ்ட: பரமார்த²த³ர்ஶநாம்ருதரஸலாபே⁴ந அந்யஸ்மாத³லம்ப்ரத்யயவாந் ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: ஸ்தி²தா ப்ரதிஷ்டி²தா ஆத்மாநாத்மவிவேகஜா ப்ரஜ்ஞா யஸ்ய ஸ: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: வித்³வாந் ததா³ உச்யதே । த்யக்தபுத்ரவித்தலோகைஷண: ஸம்ந்யாஸீ ஆத்மாராம ஆத்மக்ரீட³: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ இத்யர்த²: ॥ 55 ॥

கிஞ்ச —

து³:கே²ஷ்வநுத்³விக்³நமநா: ஸுகே²ஷு விக³தஸ்ப்ருஹ: ।
வீதராக³ப⁴யக்ரோத⁴: ஸ்தி²ததீ⁴ர்முநிருச்யதே ॥ 56 ॥

து³:கே²ஷு ஆத்⁴யாத்மிகாதி³ஷு ப்ராப்தேஷு ந உத்³விக்³நம் ந ப்ரக்ஷுபி⁴தம் து³:க²ப்ராப்தௌ மநோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் அநுத்³விக்³நமநா: । ததா² ஸுகே²ஷு ப்ராப்தேஷு விக³தா ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா யஸ்ய, ந அக்³நிரிவ இந்த⁴நாத்³யாதா⁴நே ஸுகா²ந்யநு விவர்த⁴தே ஸ விக³தஸ்ப்ருஹ: । வீதராக³ப⁴யக்ரோத⁴: ராக³ஶ்ச ப⁴யம் ச க்ரோத⁴ஶ்ச வீதா விக³தா யஸ்மாத் ஸ வீதராக³ப⁴யக்ரோத⁴: । ஸ்தி²ததீ⁴: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞோ முநி: ஸம்ந்யாஸீ ததா³ உச்யதே ॥ 56 ॥

கிஞ்ச —

ய: ஸர்வத்ராநபி⁴ஸ்நேஹஸ்தத்தத்ப்ராப்ய ஶுபா⁴ஶுப⁴ம் ।
நாபி⁴நந்த³தி ந த்³வேஷ்டி தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 57 ॥

ய: முநி: ஸர்வத்ர தே³ஹஜீவிதாதி³ஷ்வபி அநபி⁴ஸ்நேஹ: அபி⁴ஸ்நேஹவர்ஜித: தத்தத் ப்ராப்ய ஶுபா⁴ஶுப⁴ம் தத்தத் ஶுப⁴ம் அஶுப⁴ம் வா லப்³த்⁴வா ந அபி⁴நந்த³தி ந த்³வேஷ்டி ஶுப⁴ம் ப்ராப்ய ந துஷ்யதி ந ஹ்ருஷ்யதி, அஶுப⁴ம் ச ப்ராப்ய ந த்³வேஷ்டி இத்யர்த²: । தஸ்ய ஏவம் ஹர்ஷவிஷாத³வர்ஜிதஸ்ய விவேகஜா ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வதி ॥ 57 ॥

கிஞ்ச—

யதா³ ஸம்ஹரதே சாயம் கூர்மோ(அ)ங்கா³நீவ ஸர்வஶ: ।
இந்த்³ரியாணீந்த்³ரியார்தே²ப்⁴யஸ்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 58 ॥

யதா³ ஸம்ஹரதே ஸம்யகு³பஸம்ஹரதே ச அயம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் ப்ரவ்ருத்தோ யதி: கூர்ம: அங்கா³நி இவ யதா² கூர்ம: ப⁴யாத் ஸ்வாந்யங்கா³நி உபஸம்ஹரதி ஸர்வஶ: ஸர்வத:, ஏவம் ஜ்ஞாநநிஷ்ட²: இந்த்³ரியாணி இந்த்³ரியார்தே²ப்⁴ய: ஸர்வவிஷயேப்⁴ய: உபஸம்ஹரதே । தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா இத்யுக்தார்த²ம் வாக்யம் ॥ 58 ॥

தத்ர விஷயாநநாஹரத: ஆதுரஸ்யாபி இந்த்³ரியாணி கூர்மாங்கா³நீவ ஸம்ஹ்ரியந்தே ந து தத்³விஷயோ ராக³: ஸ கத²ம் ஸம்ஹ்ரியதே இதி உச்யதே —

விஷயா விநிவர்தந்தே நிராஹாரஸ்ய தே³ஹிந: ।
ரஸவர்ஜம் ரஸோ(அ)ப்யஸ்ய பரம் த்³ருஷ்ட்வா நிவர்ததே ॥ 59 ॥

யத்³யபி விஷயா: விஷயோபலக்ஷிதாநி விஷயஶப்³த³வாச்யாநி இந்த்³ரியாணி நிராஹாரஸ்ய அநாஹ்ரியமாணவிஷயஸ்ய கஷ்டே தபஸி ஸ்தி²தஸ்ய மூர்க²ஸ்யாபி விநிவர்தந்தே தே³ஹிநோ தே³ஹவத: ரஸவர்ஜம் ரஸோ ராகோ³ விஷயேஷு ய: தம் வர்ஜயித்வா । ரஸஶப்³தோ³ ராகே³ ப்ரஸித்³த⁴:, ஸ்வரஸேந ப்ரவ்ருத்த: ரஸிக: ரஸஜ்ஞ:, இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । ஸோ(அ)பி ரஸோ ரஞ்ஜநாரூப: ஸூக்ஷ்ம: அஸ்ய யதே: பரம் பரமார்த²தத்த்வம் ப்³ரஹ்ம த்³ருஷ்ட்வா உபலப்⁴ய ‘அஹமேவ தத்’ இதி வர்தமாநஸ்ய நிவர்ததே நிர்பீ³ஜம் விஷயவிஜ்ஞாநம் ஸம்பத்³யதே இத்யர்த²: । ந அஸதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநே ரஸஸ்ய உச்சே²த³: । தஸ்மாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத்மிகாயா: ப்ரஜ்ஞாயா: ஸ்தை²ர்யம் கர்தவ்யமித்யபி⁴ப்ராய: ॥ 59 ॥

ஸம்யக்³த³ர்ஶநலக்ஷணப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யம் சிகீர்ஷதா ஆதௌ³ இந்த்³ரியாணி ஸ்வவஶே ஸ்தா²பயிதவ்யாநி, யஸ்மாத்தத³நவஸ்தா²பநே தோ³ஷமாஹ —

யததோ ஹ்யபி கௌந்தேய புருஷஸ்ய விபஶ்சித: ।
இந்த்³ரியாணி ப்ரமாதீ²நி ஹரந்தி ப்ரஸப⁴ம் மந: ॥ 60 ॥

யதத: ப்ரயத்நம் குர்வத: ஹி யஸ்மாத் கௌந்தேய புருஷஸ்ய விபஶ்சித: மேதா⁴விந: அபி இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । இந்த்³ரியாணி ப்ரமாதீ²நி ப்ரமத²நஶீலாநி விஷயாபி⁴முக²ம் ஹி புருஷம் விக்ஷோப⁴யந்தி ஆகுலீகுர்வந்தி, ஆகுலீக்ருத்ய ச ஹரந்தி ப்ரஸப⁴ம் ப்ரஸஹ்ய ப்ரகாஶமேவ பஶ்யதோ விவேகவிஜ்ஞாநயுக்தம் மந: ॥ 60 ॥

யத: தஸ்மாத் —

தாநி ஸர்வாணி ஸம்யம்ய யுக்த ஆஸீத மத்பர: ।
வஶே ஹி யஸ்யேந்த்³ரியாணி தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 61 ॥

தாநி ஸர்வாணி ஸம்யம்ய ஸம்யமநம் வஶீகரணம் க்ருத்வா யுக்த: ஸமாஹித: ஸந் ஆஸீத மத்பர: அஹம் வாஸுதே³வ: ஸர்வப்ரத்யகா³த்மா பரோ யஸ்ய ஸ: மத்பர:, ‘ந அந்யோ(அ)ஹம் தஸ்மாத்’ இதி ஆஸீத இத்யர்த²: । ஏவமாஸீநஸ்ய யதே: வஶே ஹி யஸ்ய இந்த்³ரியாணி வர்தந்தே அப்⁴யாஸப³லாத் தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 61 ॥

அதே²தா³நீம் பராப⁴விஷ்யத: ஸர்வாநர்த²மூலமித³முச்யதே —

த்⁴யாயதோ விஷயாந்பும்ஸ: ஸங்க³ஸ்தேஷூபஜாயதே ।
ஸங்கா³த்ஸஞ்ஜாயதே காம: காமாத்க்ரோதோ⁴(அ)பி⁴ஜாயதே ॥ 62 ॥

த்⁴யாயத: சிந்தயத: விஷயாந் ஶப்³தா³தீ³ந் விஷயவிஶேஷாந் ஆலோசயத: பும்ஸ: புருஷஸ்ய ஸங்க³: ஆஸக்தி: ப்ரீதி: தேஷு விஷயேஷு உபஜாயதே உத்பத்³யதே । ஸங்கா³த் ப்ரீதே: ஸஞ்ஜாயதே ஸமுத்பத்³யதே காம: த்ருஷ்ணா । காமாத் குதஶ்சித் ப்ரதிஹதாத் க்ரோத⁴: அபி⁴ஜாயதே ॥ 62 ॥

க்ரோதா⁴த்³ப⁴வதி ஸம்மோஹ: ஸம்மோஹாத்ஸ்ம்ருதிவிப்⁴ரம: ।
ஸ்ம்ருதிப்⁴ரம்ஶாத்³பு³த்³தி⁴நாஶோ பு³த்³தி⁴நாஶாத்ப்ரணஶ்யதி ॥ 63 ॥

க்ரோதா⁴த் ப⁴வதி ஸம்மோஹ: அவிவேக: கார்யாகார்யவிஷய: । க்ருத்³தோ⁴ ஹி ஸம்மூட⁴: ஸந் கு³ருமப்யாக்ரோஶதி । ஸம்மோஹாத் ஸ்ம்ருதிவிப்⁴ரம: ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶாஹிதஸம்ஸ்காரஜநிதாயா: ஸ்ம்ருதே: ஸ்யாத் விப்⁴ரமோ ப்⁴ரம்ஶ: ஸ்ம்ருத்யுத்பத்திநிமித்தப்ராப்தௌ அநுத்பத்தி: । தத: ஸ்ம்ருதிப்⁴ரம்ஶாத் பு³த்³தி⁴நாஶ: பு³த்³தே⁴ர்நாஶ: । கார்யாகார்யவிஷயவிவேகாயோக்³யதா அந்த:கரணஸ்ய பு³த்³தே⁴ர்நாஶ உச்யதே । பு³த்³தி⁴நாஶாத் ப்ரணஶ்யதி । தாவதே³வ ஹி புருஷ: யாவத³ந்த:கரணம் ததீ³யம் கார்யாகார்யவிஷயவிவேகயோக்³யம் । தத³யோக்³யத்வே நஷ்ட ஏவ புருஷோ ப⁴வதி । அத: தஸ்யாந்த:கரணஸ்ய பு³த்³தே⁴ர்நாஶாத் ப்ரணஶ்யதி புருஷார்தா²யோக்³யோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ 63 ॥

ஸர்வாநர்த²ஸ்ய மூலமுக்தம் விஷயாபி⁴த்⁴யாநம் । அத² இதா³நீம் மோக்ஷகாரணமித³முச்யதே —

ராக³த்³வேஷவியுக்தைஸ்து விஷயாநிந்த்³ரியைஶ்சரந் ।
ஆத்மவஶ்யைர்விதே⁴யாத்மா ப்ரஸாத³மதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 64 ॥

ராக³த்³வேஷவியுக்தை: ராக³ஶ்ச த்³வேஷஶ்ச ராக³த்³வேஷௌ, தத்புர:ஸரா ஹி இந்த்³ரியாணாம் ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்வாபா⁴விகீ, தத்ர யோ முமுக்ஷு: ப⁴வதி ஸ: தாப்⁴யாம் வியுக்தை: ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴: இந்த்³ரியை: விஷயாந் அவர்ஜநீயாந் சரந் உபலப⁴மாந: ஆத்மவஶ்யை: ஆத்மந: வஶ்யாநி வஶீபூ⁴தாநி இந்த்³ரியாணி தை: ஆத்மவஶ்யை: விதே⁴யாத்மா இச்சா²த: விதே⁴ய: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அயம் ப்ரஸாத³ம் அதி⁴க³ச்ச²தி । ப்ரஸாத³: ப்ரஸந்நதா ஸ்வாஸ்த்²யம் ॥ 64 ॥

ப்ரஸாதே³ ஸதி கிம் ஸ்யாத் இத்யுச்யதே —

ப்ரஸாதே³ ஸர்வது³:கா²நாம் ஹாநிரஸ்யோபஜாயதே ।
ப்ரஸந்நசேதஸோ ஹ்யாஶு பு³த்³தி⁴: பர்யவதிஷ்ட²தே ॥ 65 ॥

ப்ரஸாதே³ ஸர்வது³:கா²நாம் ஆத்⁴யாத்மிகாதீ³நாம் ஹாநி: விநாஶ: அஸ்ய யதே: உபஜாயதே । கிஞ்ச — ப்ரஸந்நசேதஸ: ஸ்வஸ்தா²ந்த:கரணஸ்ய ஹி யஸ்மாத் ஆஶு ஶீக்⁴ரம் பு³த்³தி⁴: பர்யவதிஷ்ட²தே ஆகாஶமிவ பரி ஸமந்தாத் அவதிஷ்ட²தே, ஆத்மஸ்வரூபேணைவ நிஶ்சலீப⁴வதீத்யர்த²: ॥

ஏவம் ப்ரஸந்நசேதஸ: அவஸ்தி²தபு³த்³தே⁴: க்ருதக்ருத்யதா யத:, தஸ்மாத் ராக³த்³வேஷவியுக்தை: இந்த்³ரியை: ஶாஸ்த்ராவிருத்³தே⁴ஷு அவர்ஜநீயேஷு யுக்த: ஸமாசரேத் இதி வாக்யார்த²: ॥ 65 ॥

ஸேயம் ப்ரஸந்நதா ஸ்தூயதே —

நாஸ்தி பு³த்³தி⁴ரயுக்தஸ்ய ந சாயுக்தஸ்ய பா⁴வநா ।
ந சாபா⁴வயத: ஶாந்திரஶாந்தஸ்ய குத: ஸுக²ம் ॥ 66 ॥

நாஸ்தி ந வித்³யதே ந ப⁴வதீத்யர்த²:, பு³த்³தி⁴: ஆத்மஸ்வரூபவிஷயா அயுக்தஸ்ய அஸமாஹிதாந்த:கரணஸ்ய । ந ச அஸ்தி அயுக்தஸ்ய பா⁴வநா ஆத்மஜ்ஞாநாபி⁴நிவேஶ: । ததா² — ந ச அஸ்தி அபா⁴வயத: ஆத்மஜ்ஞாநாபி⁴நிவேஶமகுர்வத: ஶாந்தி: உபஶம: । அஶாந்தஸ்ய குத: ஸுக²ம் ? இந்த்³ரியாணாம் ஹி விஷயஸேவாத்ருஷ்ணாத: நிவ்ருத்திர்யா தத்ஸுக²ம் , ந விஷயவிஷயா த்ருஷ்ணா । து³:க²மேவ ஹி ஸா । ந த்ருஷ்ணாயாம் ஸத்யாம் ஸுக²ஸ்ய க³ந்த⁴மாத்ரமப்யுபபத்³யதே இத்யர்த²: ॥ 66 ॥

அயுக்தஸ்ய கஸ்மாத்³பு³த்³தி⁴ர்நாஸ்தி இத்யுச்யதே —

இந்த்³ரியாணாம் ஹி சரதாம் யந்மநோ(அ)நுவிதீ⁴யதே ।
தத³ஸ்ய ஹரதி ப்ரஜ்ஞாம் வாயுர்நாவமிவாம்ப⁴ஸி ॥ 67 ॥

இந்த்³ரியாணாம் ஹி யஸ்மாத் சரதாம் ஸ்வஸ்வவிஷயேஷு ப்ரவர்தமாநாநாம் யத் மந: அநுவிதீ⁴யதே அநுப்ரவர்ததே தத் இந்த்³ரியவிஷயவிகல்பநேந ப்ரவ்ருத்தம் மந: அஸ்ய யதே: ஹரதி ப்ரஜ்ஞாம் ஆத்மாநாத்மவிவேகஜாம் நாஶயதி । கத²ம் ? வாயு: நாவமிவ அம்ப⁴ஸி உத³கே ஜிக³மிஷதாம் மார்கா³து³த்³த்⁴ருத்ய உந்மார்கே³ யதா² வாயு: நாவம் ப்ரவர்தயதி, ஏவமாத்மவிஷயாம் ப்ரஜ்ஞாம் ஹ்ருத்வா மநோ விஷயவிஷயாம் கரோதி ॥ 67 ॥

‘யததோ ஹி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 60) இத்யுபந்யஸ்தஸ்யார்த²ஸ்ய அநேகதா⁴ உபபத்திமுக்த்வா தம் சார்த²முபபாத்³ய உபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாத்³யஸ்ய மஹாபா³ஹோ நிக்³ருஹீதாநி ஸர்வஶ: ।
இந்த்³ரியாணீந்த்³ரியார்தே²ப்⁴யஸ்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 68 ॥

இந்த்³ரியாணாம் ப்ரவ்ருத்தௌ தோ³ஷ உபபாதி³தோ யஸ்மாத் , தஸ்மாத் யஸ்ய யதே: ஹே மஹாபா³ஹோ, நிக்³ருஹீதாநி ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: மாநஸாதி³பே⁴தை³: இந்த்³ரியாணி இந்த்³ரியார்தே²ப்⁴ய: ஶப்³தா³தி³ப்⁴ய: தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 68 ॥

யோ(அ)யம் லௌகிகோ வைதி³கஶ்ச வ்யவஹார: ஸ உத்பந்நவிவேகஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய அவித்³யாகார்யத்வாத் அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ நிவர்ததே, அவித்³யாயாஶ்ச வித்³யாவிரோதா⁴த் நிவ்ருத்தி:, இத்யேதமர்த²ம் ஸ்பு²டீகுர்வந் ஆஹ —

யா நிஶா ஸர்வபூ⁴தாநாம் தஸ்யாம் ஜாக³ர்தி ஸம்யமீ ।
யஸ்யாம் ஜாக்³ரதி பூ⁴தாநி ஸா நிஶா பஶ்யதோ முநே: ॥ 69 ॥

யா நிஶா ராத்ரி: ஸர்வபதா³ர்தா²நாமவிவேககரீ தம:ஸ்வபா⁴வத்வாத் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் । கிம் தத் பரமார்த²தத்த்வம் ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய விஷய: । யதா² நக்தஞ்சராணாம் அஹரேவ ஸத³ந்யேஷாம் நிஶா ப⁴வதி, தத்³வத் நக்தஞ்சரஸ்தா²நீயாநாமஜ்ஞாநாம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் நிஶேவ நிஶா பரமார்த²தத்த்வம் , அகோ³சரத்வாத³தத்³பு³த்³தீ⁴நாம் । தஸ்யாம் பரமார்த²தத்த்வலக்ஷணாயாமஜ்ஞாநநித்³ராயா: ப்ரபு³த்³தோ⁴ ஜாக³ர்தி ஸம்யமீ ஸம்யமவாந் , ஜிதேந்த்³ரியோ யோகீ³த்யர்த²: । யஸ்யாம் க்³ராஹ்யக்³ராஹகபே⁴த³லக்ஷணாயாமவித்³யாநிஶாயாம் ப்ரஸுப்தாந்யேவ பூ⁴தாநி ஜாக்³ரதி இதி உச்யந்தே, யஸ்யாம் நிஶாயாம் ப்ரஸுப்தா இவ ஸ்வப்நத்³ருஶ:, ஸா நிஶா அவித்³யாரூபத்வாத் பரமார்த²தத்த்வம் பஶ்யதோ முநே: ॥

அத: கர்மாணி அவித்³யாவஸ்தா²யாமேவ சோத்³யந்தே, ந வித்³யாவஸ்தா²யாம் । வித்³யாயாம் ஹி ஸத்யாம் உதி³தே ஸவிதரி ஶார்வரமிவ தம: ப்ரணாஶமுபக³ச்ச²தி அவித்³யா । ப்ராக் வித்³யோத்பத்தே: அவித்³யா ப்ரமாணபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யமாணா க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ரூபா ஸதீ ஸர்வகர்மஹேதுத்வம் ப்ரதிபத்³யதே । ந அப்ரமாணபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யமாணாயா: கர்மஹேதுத்வோபபத்தி:, ‘ப்ரமாணபூ⁴தேந வேதே³ந மம சோதி³தம் கர்தவ்யம் கர்ம’ இதி ஹி கர்மணி கர்தா ப்ரவர்ததே, ந ‘அவித்³யாமாத்ரமித³ம் ஸர்வம் நிஶேவ’ இதி । யஸ்ய புந: ‘நிஶேவ அவித்³யாமாத்ரமித³ம் ஸர்வம் பே⁴த³ஜாதம்’ இதி ஜ்ஞாநம் தஸ்ய ஆத்மஜ்ஞஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴காரோ ந ப்ரவ்ருத்தௌ । ததா² ச த³ர்ஶயிஷ்யதி — ‘தத்³பு³த்³த⁴யஸ்ததா³த்மாந:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 17) இத்யாதி³நா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமேவ தஸ்ய அதி⁴காரம் ॥

தத்ராபி ப்ரவர்தகப்ரமாணாபா⁴வே ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி: இதி சேத் , ந ; ஸ்வாத்மவிஷயத்வாதா³த்மவிஜ்ஞாநஸ்ய । ந ஹி ஆத்மந: ஸ்வாத்மநி ப்ரவர்தகப்ரமாணாபேக்ஷதா, ஆத்மத்வாதே³வ । தத³ந்தத்வாச்ச ஸர்வப்ரமாணாநாம் ப்ரமாணத்வஸ்ய । ந ஹி ஆத்மஸ்வரூபாதி⁴க³மே ஸதி புந: ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹார: ஸம்ப⁴வதி । ப்ரமாத்ருத்வம் ஹி ஆத்மந: நிவர்தயதி அந்த்யம் ப்ரமாணம் ; நிவர்தயதே³வ ச அப்ரமாணீப⁴வதி, ஸ்வப்நகாலப்ரமாணமிவ ப்ரபோ³தே⁴ । லோகே ச வஸ்த்வதி⁴க³மே ப்ரவ்ருத்திஹேதுத்த்வாத³ர்ஶநாத் ப்ரமாணஸ்ய । தஸ்மாத் ந ஆத்மவித³: கர்மண்யதி⁴கார இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 69 ॥

விது³ஷ: த்யக்தைஷணஸ்ய ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய யதேரேவ மோக்ஷப்ராப்தி:, ந து அஸம்ந்யாஸிந: காமகாமிந: இத்யேதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரதிபாத³யிஷ்யந் ஆஹ —

ஆபூர்யமாணமசலப்ரதிஷ்ட²ம் ஸமுத்³ரமாப: ப்ரவிஶந்தி யத்³வத் ।
தத்³வத்காமா யம் ப்ரவிஶந்தி ஸர்வே ஸ ஶாந்திமாப்நோதி ந காமகாமீ ॥ 70 ॥

ஆபூர்யமாணம் அத்³பி⁴: அசலப்ரதிஷ்ட²ம் அசலதயா ப்ரதிஷ்டா² அவஸ்தி²தி: யஸ்ய தம் அசலப்ரதிஷ்ட²ம் ஸமுத்³ரம் ஆப: ஸர்வதோ க³தா: ப்ரவிஶந்தி ஸ்வாத்மஸ்த²மவிக்ரியமேவ ஸந்தம் யத்³வத் , தத்³வத் காமா: விஷயஸம்நிதா⁴வபி ஸர்வத: இச்சா²விஶேஷா: யம் புருஷம் — ஸமுத்³ரமிவ ஆப: — அவிகுர்வந்த: ப்ரவிஶந்தி ஸர்வே ஆத்மந்யேவ ப்ரலீயந்தே ந ஸ்வாத்மவஶம் குர்வந்தி, ஸ: ஶாந்திம் மோக்ஷம் ஆப்நோதி, ந இதர: காமகாமீ, காம்யந்த இதி காமா: விஷயா: தாந் காமயிதும் ஶீலம் யஸ்ய ஸ: காமகாமீ, நைவ ப்ராப்நோதி இத்யர்த²: ॥ 70 ॥

யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத்—

விஹாய காமாந்ய: ஸர்வாந்புமாம்ஶ்சரதி நி:ஸ்ப்ருஹ: ।
நிர்மமோ நிரஹங்கார: ஸ ஶாந்திமதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 71 ॥

விஹாய பரித்யஜ்ய காமாந் ய: ஸம்ந்யாஸீ புமாந் ஸர்வாந் அஶேஷத: கார்‌த்ஸ்ந்யேந சரதி, ஜீவநமாத்ரசேஷ்டாஶேஷ: பர்யடதீத்யர்த²: । நி:ஸ்ப்ருஹ: ஶரீரஜீவநமாத்ரே(அ)பி நிர்க³தா ஸ்ப்ருஹா யஸ்ய ஸ: நி:ஸ்ப்ருஹ: ஸந் , நிர்மம: ஶரீரஜீவநமாத்ராக்ஷிப்தபரிக்³ரஹே(அ)பி மமேத³ம் இத்யபபி⁴நிவேஶவர்ஜித:, நிரஹங்கார: வித்³யாவத்த்வாதி³நிமித்தாத்மஸம்பா⁴வநாரஹித: இத்யேதத் । ஸ: ஏவம்பூ⁴த: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: ப்³ரஹ்மவித் ஶாந்திம் ஸர்வஸம்ஸாரது³:கோ²பரமலக்ஷணாம் நிர்வாணாக்²யாம் அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ப்³ரஹ்மபூ⁴தோ ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥ 71 ॥

ஸைஷா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஸ்தூயதே —

ஏஷா ப்³ராஹ்மீ ஸ்தி²தி: பார்த² நைநாம் ப்ராப்ய விமுஹ்யதி ।
ஸ்தி²த்வாஸ்யாமந்தகாலே(அ)பி ப்³ரஹ்மநிர்வாணம்ருச்ச²தி ॥ 72 ॥

ஏஷா யதோ²க்தா ப்³ராஹ்மீ ப்³ரஹ்மணி ப⁴வா இயம் ஸ்தி²தி: ஸர்வம் கர்ம ஸம்ந்யஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபேணைவ அவஸ்தா²நம் இத்யேதத் । ஹே பார்த², ந ஏநாம் ஸ்தி²திம் ப்ராப்ய லப்³த்⁴வா ந விமுஹ்யதி ந மோஹம் ப்ராப்நோதி । ஸ்தி²த்வா அஸ்யாம் ஸ்தி²தௌ ப்³ராஹ்ம்யாம் யதோ²க்தாயாம் அந்தகாலே(அ)பி அந்த்யே வயஸ்யபி ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் ப்³ரஹ்மநிர்வ்ருதிம் மோக்ஷம் ருச்ச²தி க³ச்ச²தி । கிமு வக்தவ்யம் ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ஸம்ந்யஸ்ய யாவஜ்ஜீவம் யோ ப்³ரஹ்மண்யேவ அவதிஷ்ட²தே ஸ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம்ருச்ச²தி இதி ॥ 72 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய: ॥

த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:

ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவிஷயபூ⁴தே த்³வே பு³த்³தீ⁴ ப⁴க³வதா நிர்தி³ஷ்டே, ஸாங்‍க்²யே பு³த்³தி⁴: யோகே³ பு³த்³தி⁴: இதி ச । தத்ர ‘ப்ரஜஹாதி யதா³ காமாந்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 55) இத்யாரப்⁴ய ஆ அத்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ஸாங்‍க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரிதாநாம் ஸம்ந்யாஸம் கர்தவ்யமுக்த்வா தேஷாம் தந்நிஷ்ட²தயைவ ச க்ருதார்த²தா உக்தா — ‘ஏஷா ப்³ராஹ்மீ ஸ்தி²தி:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 72) இதி । அர்ஜுநாய ச ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே . . . மா தே ஸங்கோ³(அ)ஸ்த்வகர்மணி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) இதி கர்மைவ கர்தவ்யமுக்தவாந் யோக³பு³த்³தி⁴மாஶ்ரித்ய, ந தத ஏவ ஶ்ரேய:ப்ராப்திம் உக்தவாந் । ததே³ததா³லக்ஷ்ய பர்யாகுலீக்ருதபு³த்³தி⁴: அர்ஜுந: உவாச । கத²ம் ப⁴க்தாய ஶ்ரேயோர்தி²நே யத் ஸாக்ஷாத் ஶ்ரேய:ப்ராப்திஸாத⁴நம் ஸாங்‍க்²யபு³த்³தி⁴நிஷ்டா²ம் ஶ்ராவயித்வா மாம் கர்மணி த்³ருஷ்டாநேகாநர்த²யுக்தே பாரம்பர்யேணாபி அநைகாந்திகஶ்ரேய:ப்ராப்திப²லே நியுஞ்ஜ்யாத் இதி யுக்த: பர்யாகுலீபா⁴வ: அர்ஜுநஸ்ய, தத³நுரூபஶ்ச ப்ரஶ்ந: ‘ஜ்யாயஸீ சேத்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யாதி³:, ப்ரஶ்நாபாகரணவாக்யம் ச ப⁴க³வத: யுக்தம் யதோ²க்தவிபா⁴க³விஷயே ஶாஸ்த்ரே ॥

கேசித்து — அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நார்த²மந்யதா² கல்பயித்வா தத்ப்ரதிகூலம் ப⁴க³வத: ப்ரதிவசநம் வர்ணயந்தி, யதா² ச ஆத்மநா ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² கீ³தார்தோ² நிரூபித: தத்ப்ரதிகூலம் ச இஹ புந: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோ: அர்த²ம் நிரூபயந்தி । கத²ம் ? தத்ர ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² தாவத் — ஸர்வேஷாமாஶ்ரமிணாம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சய: கீ³தாஶாஸ்த்ரே நிரூபித: அர்த²: இத்யுக்தம் ; புந: விஶேஷிதம் ச யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிசோதி³தாநி கர்மாணி பரித்யஜ்ய கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ: ப்ராப்யதே இத்யேதத் ஏகாந்தேநைவ ப்ரதிஷித்³த⁴மிதி । இஹ து ஆஶ்ரமவிகல்பம் த³ர்ஶயதா யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிசோதி³தாநாமேவ கர்மணாம் பரித்யாக³ உக்த: । தத் கத²ம் ஈத்³ருஶம் விருத்³த⁴மர்த²ம் அர்ஜுநாய ப்³ரூயாத் ப⁴க³வாந் , ஶ்ரோதா வா கத²ம் விருத்³த⁴மர்த²மவதா⁴ரயேத் ॥

தத்ரைதத் ஸ்யாத் — க்³ருஹஸ்தா²நாமேவ ஶ்ரௌதகர்மபரித்யாகே³ந கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ: ப்ரதிஷித்⁴யதே, ந து ஆஶ்ரமாந்தராணாமிதி । ஏதத³பி பூர்வோத்தரவிருத்³த⁴மேவ । கத²ம் ? ஸர்வாஶ்ரமிணாம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயோ கீ³தாஶாஸ்த்ரே நிஶ்சித: அர்த²: இதி ப்ரதிஜ்ஞாய இஹ கத²ம் தத்³விருத்³த⁴ம் கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷம் ப்³ரூயாத் ஆஶ்ரமாந்தராணாம் ॥

அத² மதம் ஶ்ரௌதகர்மாபேக்ஷயா ஏதத்³வசநம் ‘கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் ஶ்ரௌதகர்மரஹிதாத் க்³ருஹஸ்தா²நாம் மோக்ஷ: ப்ரதிஷித்⁴யதே’ இதி ; தத்ர க்³ருஹஸ்தா²நாம் வித்³யமாநமபி ஸ்மார்தம் கர்ம அவித்³யமாநவத் உபேக்ஷ்ய ‘ஜ்ஞாநாதே³வ கேவலாத்’ இத்யுச்யதே இதி । ஏதத³பி விருத்³த⁴ம் । கத²ம் ? க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ ஸ்மார்தகர்மணா ஸமுச்சிதாத் ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ: ப்ரதிஷித்⁴யதே ந து ஆஶ்ரமாந்தராணாமிதி கத²ம் விவேகிபி⁴: ஶக்யமவதா⁴ரயிதும் । கிஞ்ச — யதி³ மோக்ஷஸாத⁴நத்வேந ஸ்மார்தாநி கர்மாணி ஊர்த்⁴வரேதஸாம் ஸமுச்சீயந்தே ததா² க்³ருஹஸ்த²ஸ்யாபி இஷ்யதாம் ஸ்மார்தைரேவ ஸமுச்சயோ ந ஶ்ரௌதை: ॥

அத² ஶ்ரௌதை: ஸ்மார்தைஶ்ச க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ ஸமுச்சய: மோக்ஷாய, ஊர்த்⁴வரேதஸாம் து ஸ்மார்தகர்மமாத்ரஸமுச்சிதாத் ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ இதி । தத்ரைவம் ஸதி க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய ஆயாஸபா³ஹுல்யாத் , ஶ்ரௌதம் ஸ்மார்தம் ச ப³ஹுது³:க²ரூபம் கர்ம ஶிரஸி ஆரோபிதம் ஸ்யாத் ॥

அத² க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ ஆயாஸபா³ஹுல்யகாரணாத் மோக்ஷ: ஸ்யாத் , ந ஆஶ்ரமாந்தராணாம் ஶ்ரௌதநித்யகர்மரஹிதத்வாத் இதி । தத³ப்யஸத் , ஸர்வோபநிஷத்ஸு இதிஹாஸபுராணயோக³ஶாஸ்த்ரேஷு ச ஜ்ஞாநாங்க³த்வேந முமுக்ஷோ: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நாத் , ஆஶ்ரமவிகல்பஸமுச்சயவிதா⁴நாச்ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ॥

ஸித்³த⁴ஸ்தர்ஹி ஸர்வாஶ்ரமிணாம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சய: — ந, முமுக்ஷோ: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நாத் । ‘புத்ரைஷணாயா வித்தைஷணாயாஶ்ச லோகைஷணாயாஶ்ச வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) ‘தஸ்மாத் ந்யாஸமேஷாம் தபஸாமதிரிக்தமாஹு:’ (தை. நா. 79) ‘ந்யாஸ ஏவாத்யரேசயத்’ (தை. நா. 78) இதி, ‘ந கர்மணா ந ப்ரஜயா த⁴நேந த்யாகே³நைகே அம்ருதத்வமாநஶு:’ (தை. நா. 12) இதி ச । ‘ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ப்ரவ்ரஜேத்’ (ஜா. உ. 4) இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: । ‘த்யஜ த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச உபே⁴ ஸத்யாந்ருதே த்யஜ । உபே⁴ ஸத்யாந்ருதே த்யக்த்வா யேந த்யஜஸி தத்த்யஜ । ’ (மோ. த⁴. 329 । 40) ‘ஸம்ஸாரமேவ நி:ஸாரம் த்³ருஷ்ட்வா ஸாரதி³த்³ருக்ஷயா । ப்ரவ்ரஜந்த்யக்ருதோத்³வாஹா: பரம் வைராக்³யமாஶ்ரிதா:’ ( ? ) இதி ப்³ருஹஸ்பதி: । ‘கர்மணா ப³த்⁴யதே ஜந்துர்வித்³யயா ச விமுச்யதே । தஸ்மாத்கர்ம ந குர்வந்தி யதய: பாரத³ர்ஶிந:’ (மோ. த⁴. 241 । 7) இதி ஶுகாநுஶாஸநம் । இஹாபி ச ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³ ॥

மோக்ஷஸ்ய ச அகார்யத்வாத் முமுக்ஷோ: கர்மாநர்த²க்யம் । நித்யாநி ப்ரத்யவாயபரிஹாரார்தா²நி இதி சேத் , ந ; அஸம்ந்யாஸிவிஷயத்வாத் ப்ரத்யவாயப்ராப்தே: । ந ஹி அக்³நிகார்யாத்³யகரணாத் ஸம்ந்யாஸிந: ப்ரத்யவாய: கல்பயிதும் ஶக்ய:, யதா² ப்³ரஹ்மசாரிணாமஸம்ந்யாஸிநாமபி கர்மிணாம் । ந தாவத் நித்யாநாம் கர்மணாமபா⁴வாதே³வ பா⁴வரூபஸ்ய ப்ரத்யவாயஸ்ய உத்பத்தி: கல்பயிதும் ஶக்யா, ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி அஸத: ஸஜ்ஜந்மாஸம்ப⁴வஶ்ருதே: । யதி³ விஹிதாகரணாத் அஸம்பா⁴வ்யமபி ப்ரத்யவாயம் ப்³ரூயாத் வேத³:, ததா³ அநர்த²கர: வேத³: அப்ரமாணமித்யுக்தம் ஸ்யாத் ; விஹிதஸ்ய கரணாகரணயோ: து³:க²மாத்ரப²லத்வாத் । ததா² ச காரகம் ஶாஸ்த்ரம் ந ஜ்ஞாபகம் இத்யநுபபந்நார்த²ம் கல்பிதம் ஸ்யாத் । ந சைததி³ஷ்டம் । தஸ்மாத் ந ஸம்ந்யாஸிநாம் கர்மாணி । அதோ ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயாநுபபத்தி: ; ‘ஜ்யாயஸீ சேத் கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நாநுபபத்தேஶ்ச ॥

யதி³ ஹி ப⁴க³வதா த்³விதீயே(அ)த்⁴யாயே ஜ்ஞாநம் கர்ம ச ஸமுச்சித்ய த்வயா அநுஷ்டே²யம் இத்யுக்தம் ஸ்யாத் , தத: அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்ந: அநுபபந்ந: ‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி । அர்ஜுநாய சேத் பு³த்³தி⁴கர்மணீ த்வயா அநுஷ்டே²யே இத்யுக்தே, யா கர்மணோ ஜ்யாயஸீ பு³த்³தி⁴: ஸாபி உக்தைவ இதி ‘தத் கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி கேஶவ’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி உபாலம்ப⁴: ப்ரஶ்நோ வா ந கத²ஞ்சந உபபத்³யதே । ந ச அர்ஜுநஸ்யைவ ஜ்யாயஸீ பு³த்³தி⁴: ந அநுஷ்டே²யா இதி ப⁴க³வதா உக்தம் பூர்வம் இதி கல்பயிதும் யுக்தம் , யேந ‘ஜ்யாயஸீ சேத்’ இதி விவேகத: ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ॥

யதி³ புந: ஏகஸ்ய புருஷஸ்ய ஜ்ஞாநகர்மணோர்விரோதா⁴த் யுக³பத³நுஷ்டா²நம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வம் ப⁴க³வதா பூர்வமுக்தம் ஸ்யாத் , ததோ(அ)யம் ப்ரஶ்ந உபபந்ந: ‘ஜ்யாயஸீ சேத்’ இத்யாதி³: । அவிவேகத: ப்ரஶ்நகல்பநாயாமபி பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வேந ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோ: ப⁴க³வத: ப்ரதிவசநம் நோபபத்³யதே । ந ச அஜ்ஞாநநிமித்தம் ப⁴க³வத்ப்ரதிவசநம் கல்பநீயம் । அஸ்மாச்ச பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வேந ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோ: ப⁴க³வத: ப்ரதிவசநத³ர்ஶநாத் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயாநுபபத்தி: । தஸ்மாத் கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ இத்யேஷோ(அ)ர்தோ² நிஶ்சிதோ கீ³தாஸு ஸர்வோபநிஷத்ஸு ச ॥

ஜ்ஞாநகர்மணோ: ‘ஏகம் வத³ நிஶ்சித்ய’ (ப⁴. கீ³. 3 । 2) இதி ச ஏகவிஷயைவ ப்ரார்த²நா அநுபபந்நா, உப⁴யோ: ஸமுச்சயஸம்ப⁴வே । ‘குரு கர்மைவ தஸ்மாத்த்வம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) இதி ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஸம்ப⁴வம் அர்ஜுநஸ்ய அவதா⁴ரணேந த³ர்ஶயிஷ்யதி ॥

அர்ஜுந உவாச —

ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴ர்ஜநார்த³ந ।
தத்கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி கேஶவ ॥ 1 ॥

ஜ்யாயஸீ ஶ்ரேயஸீ சேத் யதி³ கர்மண: ஸகாஶாத் தே தவ மதா அபி⁴ப்ரேதா பு³த்³தி⁴ர்ஜ்ஞாநம் ஹே ஜநார்த³ந । யதி³ பு³த்³தி⁴கர்மணீ ஸமுச்சிதே இஷ்டே ததா³ ஏகம் ஶ்ரேய:ஸாத⁴நமிதி கர்மணோ ஜ்யாயஸீ பு³த்³தி⁴: இதி கர்மண: அதிரிக்தகரணம் பு³த்³தே⁴ரநுபபந்நம் அர்ஜுநேந க்ருதம் ஸ்யாத் ; ந ஹி ததே³வ தஸ்மாத் ப²லதோ(அ)திரிக்தம் ஸ்யாத் । ததா² ச, கர்மண: ஶ்ரேயஸ்கரீ ப⁴க³வதோக்தா பு³த்³தி⁴:, அஶ்ரேயஸ்கரம் ச கர்ம குர்விதி மாம் ப்ரதிபாத³யதி, தத் கிம் நு காரணமிதி ப⁴க³வத உபாலம்ப⁴மிவ குர்வந் தத் கிம் கஸ்மாத் கர்மணி கோ⁴ரே க்ரூரே ஹிம்ஸாலக்ஷணே மாம் நியோஜயஸி கேஶவ இதி ச யதா³ஹ, தச்ச நோபபத்³யதே । அத² ஸ்மார்தேநைவ கர்மணா ஸமுச்சய: ஸர்வேஷாம் ப⁴க³வதா உக்த: அர்ஜுநேந ச அவதா⁴ரிதஶ்சேத் , ‘தத்கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யாதி³ கத²ம் யுக்தம் வசநம் ॥ 1 ॥

கிஞ்ச—

வ்யாமிஶ்ரேணேவ வாக்யேந பு³த்³தி⁴ம் மோஹயஸீவ மே ।
ததே³கம் வத³ நிஶ்சித்ய யேந ஶ்ரேயோ(அ)ஹமாப்நுயாம் ॥ 2 ॥

வ்யாமிஶ்ரேணேவ, யத்³யபி விவிக்தாபி⁴தா⁴யீ ப⁴க³வாந் , ததா²பி மம மந்த³பு³த்³தே⁴: வ்யாமிஶ்ரமிவ ப⁴க³வத்³வாக்யம் ப்ரதிபா⁴தி । தேந மம பு³த்³தி⁴ம் மோஹயஸி இவ, மம பு³த்³தி⁴வ்யாமோஹாபநயாய ஹி ப்ரவ்ருத்த: த்வம் து கத²ம் மோஹயஸி ? அத: ப்³ரவீமி பு³த்³தி⁴ம் மோஹயஸி இவ மே மம இதி । த்வம் து பி⁴ந்நகர்த்ருகயோ: ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஏகபுருஷாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வம் யதி³ மந்யஸே, தத்ரைவம் ஸதி தத் தயோ: ஏகம் பு³த்³தி⁴ம் கர்ம வா இத³மேவ அர்ஜுநஸ்ய யோக்³யம் பு³த்³தி⁴ஶக்த்யவஸ்தா²நுரூபமிதி நிஶ்சித்ய வத³ ப்³ரூஹி, யேந ஜ்ஞாநேந கர்மணா வா அந்யதரேண ஶ்ரேய: அஹம் ஆப்நுயாம் ப்ராப்நுயாம் ; இதி யது³க்தம் தத³பி நோபபத்³யதே ॥

யதி³ ஹி கர்மநிஷ்டா²யாம் கு³ணபூ⁴தமபி ஜ்ஞாநம் ப⁴க³வதா உக்தம் ஸ்யாத் , தத் கத²ம் தயோ: ‘ஏகம் வத³’ இதி ஏகவிஷயைவ அர்ஜுநஸ்ய ஶுஶ்ரூஷா ஸ்யாத் । ந ஹி ப⁴க³வதா பூர்வமுக்தம் ‘அந்யதரதே³வ ஜ்ஞாநகர்மணோ: வக்ஷ்யாமி, நைவ த்³வயம்’ இதி, யேந உப⁴யப்ராப்த்யஸம்ப⁴வம் ஆத்மநோ மந்யமாந: ஏகமேவ ப்ரார்த²யேத் ॥ 2 ॥

ப்ரஶ்நாநுரூபமேவ ப்ரதிவசநம் ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

லோகே(அ)ஸ்மிந்த்³விவிதா⁴ நிஷ்டா² புரா ப்ரோக்தா மயாநக⁴ ।
ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்‍க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம் ॥ 3 ॥

லோகே அஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரார்தா²நுஷ்டா²நாதி⁴க்ருதாநாம் த்ரைவர்ணிகாநாம் த்³விவிதா⁴ த்³விப்ரகாரா நிஷ்டா² ஸ்தி²தி: அநுஷ்டே²யதாத்பர்யம் புரா பூர்வம் ஸர்கா³தௌ³ ப்ரஜா: ஸ்ருஷ்ட்வா தாஸாம் அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸப்ராப்திஸாத⁴நம் வேதா³ர்த²ஸம்ப்ரதா³யமாவிஷ்குர்வதா ப்ரோக்தா மயா ஸர்வஜ்ஞேந ஈஶ்வரேண ஹே அநக⁴ அபாப । தத்ர கா ஸா த்³விவிதா⁴ நிஷ்டா² இத்யாஹ — தத்ர ஜ்ஞாநயோகே³ந ஜ்ஞாநமேவ யோக³: தேந ஸாங்க்²யாநாம் ஆத்மாநாத்மவிஷயவிவேகவிஜ்ஞாநவதாம் ப்³ரஹ்மசர்யாஶ்ரமாதே³வ க்ருதஸம்ந்யாஸாநாம் வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²நாம் பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாநாம் ப்³ரஹ்மண்யேவ அவஸ்தி²தாநாம் நிஷ்டா² ப்ரோக்தா । கர்மயோகே³ந கர்மைவ யோக³: கர்மயோக³: தேந கர்மயோகே³ந யோகி³நாம் கர்மிணாம் நிஷ்டா² ப்ரோக்தா இத்யர்த²: । யதி³ ச ஏகேந புருஷேண ஏகஸ்மை புருஷார்தா²ய ஜ்ஞாநம் கர்ம ச ஸமுச்சித்ய அநுஷ்டே²யம் ப⁴க³வதா இஷ்டம் உக்தம் வக்ஷ்யமாணம் வா கீ³தாஸு வேதே³ஷு சோக்தம் , கத²மிஹ அர்ஜுநாய உபஸந்நாய ப்ரியாய விஶிஷ்டபி⁴ந்நபுருஷகர்த்ருகே ஏவ ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்டே² ப்³ரூயாத் ? யதி³ புந: ‘அர்ஜுந: ஜ்ஞாநம் கர்ம ச த்³வயம் ஶ்ருத்வா ஸ்வயமேவாநுஷ்டா²ஸ்யதி அந்யேஷாம் து பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யதாம் வக்ஷ்யாமி இதி’ மதம் ப⁴க³வத: கல்ப்யேத, ததா³ ராக³த்³வேஷவாந் அப்ரமாணபூ⁴தோ ப⁴க³வாந் கல்பித: ஸ்யாத் । தச்சாயுக்தம் । தஸ்மாத் கயாபி யுக்த்யா ந ஸமுச்சயோ ஜ்ஞாநகர்மணோ: ॥

யத் அர்ஜுநேந உக்தம் கர்மணோ ஜ்யாயஸ்த்வம் பு³த்³தே⁴:, தச்ச ஸ்தி²தம் , அநிராகரணாத் । தஸ்யாஶ்ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யா: ஸம்ந்யாஸிநாமேவாநுஷ்டே²யத்வம் , பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வவசநாத் । ப⁴க³வத: ஏவமேவ அநுமதமிதி க³ம்யதே ॥ 3 ॥

‘மாம் ச ப³ந்த⁴காரணே கர்மண்யேவ நியோஜயஸி’ இதி விஷண்ணமநஸமர்ஜுநம் ‘கர்ம நாரபே⁴’ இத்யேவம் மந்வாநமாலக்ஷ்ய ஆஹ ப⁴க³வாந் — ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த் இதி । அத²வா — ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோ: பரஸ்பரவிரோதா⁴த் ஏகேந புருஷேண யுக³பத் அநுஷ்டா²துமஶக்த்யத்வே ஸதி இதரேதராநபேக்ஷயோரேவ புருஷார்த²ஹேதுத்வே ப்ராப்தே கர்மநிஷ்டா²யா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ப்ராப்திஹேதுத்வேந புருஷார்த²ஹேதுத்வம் , ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண ; ஜ்ஞாநநிஷ்டா² து கர்மநிஷ்டோ²பாயலப்³தா⁴த்மிகா ஸதீ ஸ்வாதந்த்ர்யேண புருஷார்த²ஹேது: அந்யாநபேக்ஷா, இத்யேதமர்த²ம் ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யந் ஆஹ ப⁴க³வாந் —

ந கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யம் புருஷோ(அ)ஶ்நுதே ।
ந ச ஸம்ந்யஸநாதே³வ ஸித்³தி⁴ம் ஸமதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 4 ॥

ந கர்மணாம் க்ரியாணாம் யஜ்ஞாதீ³நாம் இஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரே வா அநுஷ்டி²தாநாம் உபாத்தது³ரிதக்ஷயஹேதுத்வேந ஸத்த்வஶுத்³தி⁴காரணாநாம் தத்காரணத்வேந ச ஜ்ஞாநோத்பத்தித்³வாரேண ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஹேதூநாம் , ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத்பாபஸ்ய கர்மண: । யதா²த³ர்ஶதலப்ரக்²யே பஶ்யத்யாத்மாநமாத்மநி’ (மோ. த⁴. 204 । 8) இத்யாதி³ஸ்மரணாத் , அநாரம்பா⁴த் அநநுஷ்டா²நாத் நைஷ்கர்ம்யம் நிஷ்கர்மபா⁴வம் கர்மஶூந்யதாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் நிஷ்க்ரியாத்மஸ்வரூபேணைவ அவஸ்தா²நமிதி யாவத் । புருஷ: ந அஶ்நுதே ந ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ॥

கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யம் நாஶ்நுதே இதி வசநாத் தத்³விபர்யயாத் தேஷாமாரம்பா⁴த் நைஷ்கர்ம்யமஶ்நுதே இதி க³ம்யதே । கஸ்மாத் புந: காரணாத் கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யம் நாஶ்நுதே இதி ? உச்யதே, கர்மாரம்ப⁴ஸ்யைவ நைஷ்கர்ம்யோபாயத்வாத் । ந ஹ்யுபாயமந்தரேண உபேயப்ராப்திரஸ்தி । கர்மயோகோ³பாயத்வம் ச நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணஸ்ய ஜ்ஞாநயோக³ஸ்ய, ஶ்ருதௌ இஹ ச, ப்ரதிபாத³நாத் । ஶ்ருதௌ தாவத் ப்ரக்ருதஸ்ய ஆத்மலோகஸ்ய வேத்³யஸ்ய வேத³நோபாயத்வேந ‘தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாதி³நா கர்மயோக³ஸ்ய ஜ்ஞாநயோகோ³பாயத்வம் ப்ரதிபாதி³தம் । இஹாபி ச — ‘ஸம்ந்யாஸஸ்து மஹாபா³ஹோ து³:க²மாப்துமயோக³த:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 6) ‘யோகி³ந: கர்ம குர்வந்தி ஸங்க³ம் த்யக்த்வாத்மஶுத்³த⁴யே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 11) ‘யஜ்ஞோ தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி மநீஷிணாம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 5) இத்யாதி³ ப்ரதிபாத³யிஷ்யதி ॥

நநு ச ‘அப⁴யம் ஸர்வபூ⁴தேப்⁴யோ த³த்த்வா நைஷ்கர்ம்யமாசரேத்’ (அஶ்வ. 46 । 18) இத்யாதௌ³ கர்தவ்யகர்மஸம்ந்யாஸாத³பி நைஷ்கர்ம்யப்ராப்திம் த³ர்ஶயதி । லோகே ச கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யமிதி ப்ரஸித்³த⁴தரம் । அதஶ்ச நைஷ்கர்ம்யார்தி²ந: கிம் கர்மாரம்பே⁴ண ? இதி ப்ராப்தம் । அத ஆஹ — ந ச ஸம்ந்யஸநாதே³வேதி । நாபி ஸம்ந்யஸநாதே³வ கேவலாத் கர்மபரித்யாக³மாத்ராதே³வ ஜ்ஞாநரஹிதாத் ஸித்³தி⁴ம் நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் ஸமதி⁴க³ச்ச²தி ந ப்ராப்நோதி ॥ 4 ॥

கஸ்மாத் புந: காரணாத் கர்மஸம்ந்யாஸமாத்ராதே³வ கேவலாத் ஜ்ஞாநரஹிதாத் ஸித்³தி⁴ம் நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணாம் புருஷோ நாதி⁴க³ச்ச²தி இதி ஹேத்வாகாங்க்ஷாயாமாஹ —

ந ஹி கஶ்சித்க்ஷணமபி ஜாது திஷ்ட²த்யகர்மக்ருத் ।
கார்யதே ஹ்யவஶ: கர்ம ஸர்வ: ப்ரக்ருதிஜைர்கு³ணை: ॥ 5 ॥

ந ஹி யஸ்மாத் க்ஷணமபி காலம் ஜாது கதா³சித் கஶ்சித் திஷ்ட²தி அகர்மக்ருத் ஸந் । கஸ்மாத் ? கார்யதே ப்ரவர்த்யதே ஹி யஸ்மாத் அவஶ ஏவ அஸ்வதந்த்ர ஏவ கர்ம ஸர்வ: ப்ராணீ ப்ரக்ருதிஜை: ப்ரக்ருதிதோ ஜாதை: ஸத்த்வரஜஸ்தமோபி⁴: கு³ணை: । அஜ்ஞ இதி வாக்யஶேஷ:, யதோ வக்ஷ்யதி ‘கு³ணைர்யோ ந விசால்யதே’ (ப⁴. கீ³. 14 । 23) இதி । ஸாங்‍க்²யாநாம் ப்ருத²க்கரணாத் அஜ்ஞாநாமேவ ஹி கர்மயோக³:, ந ஜ்ஞாநிநாம் । ஜ்ஞாநிநாம் து கு³ணைரசால்யமாநாநாம் ஸ்வதஶ்சலநாபா⁴வாத் கர்மயோகோ³ நோபபத்³யதே । ததா² ச வ்யாக்²யாதம் ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யத்ர ॥ 5 ॥

யத்த்வநாத்மஜ்ஞ: சோதி³தம் கர்ம நாரப⁴தே இதி தத³ஸதே³வேத்யாஹ —

கர்மேந்த்³ரியாணி ஸம்யம்ய ய ஆஸ்தே மநஸா ஸ்மரந் ।
இந்த்³ரியார்தா²ந்விமூடா⁴த்மா மித்²யாசார: ஸ உச்யதே ॥ 6 ॥

கர்மேந்த்³ரியாணி ஹஸ்தாதீ³நி ஸம்யம்ய ஸம்ஹ்ருத்ய ய: ஆஸ்தே திஷ்ட²தி மநஸா ஸ்மரந் சிந்தயந் இந்த்³ரியார்தா²ந் விஷயாந் விமூடா⁴த்மா விமூடா⁴ந்த:கரண: மித்²யாசாரோ ம்ருஷாசார: பாபாசார:

ஸ: உச்யதே ॥ 6 ॥

யஸ்த்விந்த்³ரியாணி மநஸா நியம்யாரப⁴தே(அ)ர்ஜுந ।
கர்மேந்த்³ரியை: கர்மயோக³மஸக்த: ஸ விஶிஷ்யதே ॥ 7 ॥

யஸ்து புந: கர்மண்யதி⁴க்ருத: அஜ்ஞ: பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி மநஸா நியம்ய ஆரப⁴தே அர்ஜுந கர்மேந்த்³ரியை: வாக்பாண்யாதி³பி⁴: । கிமாரப⁴தே இத்யாஹ — கர்மயோக³ம் அஸக்த: ஸந் ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴வர்ஜித: ஸ: விஶிஷ்யதே இதரஸ்மாத் மித்²யாசாராத் ॥ 7 ॥

யத: ஏவம் அத: —

நியதம் குரு கர்ம த்வம் கர்ம ஜ்யாயோ ஹ்யகர்மண: ।
ஶரீரயாத்ராபி ச தே ந ப்ரஸித்⁴யேத³கர்மண: ॥ 8 ॥

நியதம் நித்யம் ஶாஸ்த்ரோபதி³ஷ்டம் , யோ யஸ்மிந் கர்மணி அதி⁴க்ருத: ப²லாய ச அஶ்ருதம் தத் நியதம் கர்ம, தத் குரு த்வம் ஹே அர்ஜுந, யத: கர்ம ஜ்யாய: அதி⁴கதரம் ப²லத:, ஹி யஸ்மாத் அகர்மண: அகரணாத் அநாரம்பா⁴த் । கத²ம் ? ஶரீரயாத்ரா ஶரீரஸ்தி²தி: அபி ச தே தவ ந ப்ரஸித்⁴யேத் ப்ரஸித்³தி⁴ம் ந க³ச்சே²த் அகர்மண: அகரணாத் । அத: த்³ருஷ்ட: கர்மாகர்மணோர்விஶேஷோ லோகே ॥ 8 ॥

யச்ச மந்யஸே ப³ந்தா⁴ர்த²த்வாத் கர்ம ந கர்தவ்யமிதி தத³ப்யஸத் । கத²ம் —

யஜ்ஞார்தா²த்கர்மணோ(அ)ந்யத்ர லோகோ(அ)யம் கர்மப³ந்த⁴ந: ।
தத³ர்த²ம் கர்ம கௌந்தேய முக்தஸங்க³: ஸமாசர ॥ 9 ॥

‘யஜ்ஞோ வை விஷ்ணு:’ (தை. ஸ. 1 । 7 । 4) இதி ஶ்ருதே: யஜ்ஞ: ஈஶ்வர:, தத³ர்த²ம் யத் க்ரியதே தத் யஜ்ஞார்த²ம் கர்ம । தஸ்மாத் கர்மண: அந்யத்ர அந்யேந கர்மணா லோக: அயம் அதி⁴க்ருத: கர்மக்ருத் கர்மப³ந்த⁴ந: கர்ம ப³ந்த⁴நம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் கர்மப³ந்த⁴ந: லோக:, ந து யஜ்ஞார்தா²த் । அத: தத³ர்த²ம் யஜ்ஞார்த²ம் கர்ம கௌந்தேய, முக்தஸங்க³: கர்மப²லஸங்க³வர்ஜித: ஸந் ஸமாசர நிர்வர்தய ॥ 9 ॥

இதஶ்ச அதி⁴க்ருதேந கர்ம கர்தவ்யம் —

ஸஹயஜ்ஞா: ப்ரஜா: ஸ்ருஷ்ட்வா புரோவாச ப்ரஜாபதி: ।
அநேந ப்ரஸவிஷ்யத்⁴வமேஷ வோ(அ)ஸ்த்விஷ்டகாமது⁴க் ॥ 10 ॥

ஸஹயஜ்ஞா: யஜ்ஞஸஹிதா: ப்ரஜா: த்ரயோ வர்ணா: தா: ஸ்ருஷ்ட்வா உத்பாத்³ய புரா பூர்வம் ஸர்கா³தௌ³ உவாச உக்தவாந் ப்ரஜாபதி: ப்ரஜாநாம் ஸ்ரஷ்டா அநேந யஜ்ஞேந ப்ரஸவிஷ்யத்⁴வம் ப்ரஸவ: வ்ருத்³தி⁴: உத்பத்தி: தம் குருத்⁴வம் । ஏஷ யஜ்ஞ: வ: யுஷ்மாகம் அஸ்து ப⁴வது இஷ்டகாமது⁴க் இஷ்டாந் அபி⁴ப்ரேதாந் காமாந் ப²லவிஶேஷாந் தோ³க்³தீ⁴தி இஷ்டகாமது⁴க் ॥ 10 ॥

கத²ம் —

தே³வாந்பா⁴வயதாநேந தே தே³வா பா⁴வயந்து வ: ।
பரஸ்பரம் பா⁴வயந்த: ஶ்ரேய: பரமவாப்ஸ்யத² ॥ 11 ॥

தே³வாந் இந்த்³ராதீ³ந் பா⁴வயத வர்த⁴யத அநேந யஜ்ஞேந । தே தே³வா பா⁴வயந்து ஆப்யாயயந்து வ்ருஷ்ட்யாதி³நா வ: யுஷ்மாந் । ஏவம் பரஸ்பரம் அந்யோந்யம் பா⁴வயந்த: ஶ்ரேய: பரம் மோக்ஷலக்ஷணம் ஜ்ஞாநப்ராப்திக்ரமேண அவாப்ஸ்யத² । ஸ்வர்க³ம் வா பரம் ஶ்ரேய: அவாப்ஸ்யத² ॥ 11 ॥

கிஞ்ச—

இஷ்டாந்போ⁴கா³ந்ஹி வோ தே³வா தா³ஸ்யந்தே யஜ்ஞபா⁴விதா: ।
தைர்த³த்தாநப்ரதா³யைப்⁴யோ யோ பு⁴ங்க்தே ஸ்தேந ஏவ ஸ: ॥ 12 ॥

இஷ்டாந் அபி⁴ப்ரேதாந் போ⁴கா³ந் ஹி வ: யுஷ்மப்⁴யம் தே³வா: தா³ஸ்யந்தே விதரிஷ்யந்தி ஸ்த்ரீபஶுபுத்ராதீ³ந் யஜ்ஞபா⁴விதா: யஜ்ஞை: வர்தி⁴தா: தோஷிதா: இத்யர்த²: । தை: தே³வை: த³த்தாந் போ⁴கா³ந் அப்ரதா³ய அத³த்த்வா, ஆந்ருண்யமக்ருத்வா இத்யர்த²:, ஏப்⁴ய: தே³வேப்⁴ய:, ய: பு⁴ங்க்தே ஸ்வதே³ஹேந்த்³ரியாண்யேவ தர்பயதி ஸ்தேந ஏவ தஸ்கர ஏவ ஸ: தே³வாதி³ஸ்வாபஹாரீ ॥ 12 ॥

யே புந: —

யஜ்ஞஶிஷ்டாஶிந: ஸந்தோ முச்யந்தே ஸர்வகில்பி³ஷை: ।
பு⁴ஞ்ஜதே தே த்வக⁴ம் பாபா யே பசந்த்யாத்மகாரணாத் ॥ 13 ॥

தே³வயஜ்ஞாதீ³ந் நிர்வர்த்ய தச்சி²ஷ்டம் அஶநம் அம்ருதாக்²யம் அஶிதும் ஶீலம் யேஷாம் தே யஜ்ஞஶிஷ்டாஶிந: ஸந்த: முச்யந்தே ஸர்வகில்பி³ஷை: ஸர்வபாபை: சுல்ல்யாதி³பஞ்சஸூநாக்ருதை: ப்ரமாத³க்ருதஹிம்ஸாதி³ஜநிதைஶ்ச அந்யை: । யே து ஆத்மம்ப⁴ரய:, பு⁴ஞ்ஜதே தே து அக⁴ம் பாபம் ஸ்வயமபி பாபா: — யே பசந்தி பாகம் நிர்வர்தயந்தி ஆத்மகாரணாத் ஆத்மஹேதோ: ॥ 13 ॥

இதஶ்ச அதி⁴க்ருதேந கர்ம கர்தவ்யம் ஜக³ச்சக்ரப்ரவ்ருத்திஹேதுர்ஹி கர்ம । கத²மிதி உச்யதே —

அந்நாத்³ப⁴வந்தி பூ⁴தாநி பர்ஜந்யாத³ந்நஸம்ப⁴வ: ।
யஜ்ஞாத்³ப⁴வதி பர்ஜந்யோ யஜ்ஞ: கர்மஸமுத்³ப⁴வ: ॥ 14 ॥

அந்நாத் பு⁴க்தாத் லோஹிதரேத:பரிணதாத் ப்ரத்யக்ஷம் ப⁴வந்தி ஜாயந்தே பூ⁴தாநி । பர்ஜந்யாத் வ்ருஷ்டே: அந்நஸ்ய ஸம்ப⁴வ: அந்நஸம்ப⁴வ: । யஜ்ஞாத் ப⁴வதி பர்ஜந்ய:, ‘அக்³நௌ ப்ராஸ்தாஹுதி: ஸம்யகா³தி³த்யமுபதிஷ்ட²தே । ஆதி³த்யாஜ்ஜாயதே வ்ருஷ்டிர்வ்ருஷ்டேரந்நம் தத: ப்ரஜா:’ (மநு. 3 । 76) இதி ஸ்ம்ருதே: । யஜ்ஞ: அபூர்வம் । ஸ ச யஜ்ஞ: கர்மஸமுத்³ப⁴வ: ருத்விக்³யஜமாநயோஶ்ச வ்யாபார: கர்ம, தத் ஸமுத்³ப⁴வ: யஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய அபூர்வஸ்ய ஸ யஜ்ஞ: கர்மஸமுத்³ப⁴வ: ॥ 14 ॥

தச்சைவம்வித⁴ம் கர்ம குதோ ஜாதமித்யாஹ —

கர்ம ப்³ரஹ்மோத்³ப⁴வம் வித்³தி⁴ ப்³ரஹ்மாக்ஷரஸமுத்³ப⁴வம் ।
தஸ்மாத்ஸர்வக³தம் ப்³ரஹ்ம நித்யம் யஜ்ஞே ப்ரதிஷ்டி²தம் ॥ 15 ॥

கர்ம ப்³ரஹ்மோத்³ப⁴வம் ப்³ரஹ்ம வேத³: ஸ: உத்³ப⁴வ: காரணம் ப்ரகாஶகோ யஸ்ய தத் கர்ம ப்³ரஹ்மோத்³ப⁴வம் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி । ப்³ரஹ்ம புந: வேதா³க்²யம் அக்ஷரஸமுத்³ப⁴வம் அக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம பரமாத்மா ஸமுத்³ப⁴வோ யஸ்ய தத் அக்ஷரஸமுத்³ப⁴வம் । ப்³ரஹ்ம வேத³ இத்யர்த²: । யஸ்மாத் ஸாக்ஷாத் பரமாத்மாக்²யாத் அக்ஷராத் புருஷநி:ஶ்வாஸவத் ஸமுத்³பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மாத் ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகத்வாத் ஸர்வக³தம் ; ஸர்வக³தமபி ஸத் நித்யம் ஸதா³ யஜ்ஞவிதி⁴ப்ரதா⁴நத்வாத் யஜ்ஞே ப்ரதிஷ்டி²தம் ॥ 15 ॥

ஏவம் ப்ரவர்திதம் சக்ரம் நாநுவர்தயதீஹ ய: ।
அகா⁴யுரிந்த்³ரியாராமோ மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி ॥ 16 ॥

ஏவம் இத்த²ம் ஈஶ்வரேண வேத³யஜ்ஞபூர்வகம் ஜக³ச்சக்ரம் ப்ரவர்திதம் ந அநுவர்தயதி இஹ லோகே ய: கர்மணி அதி⁴க்ருத: ஸந் அகா⁴யு: அக⁴ம் பாபம் ஆயு: ஜீவநம் யஸ்ய ஸ: அகா⁴யு:, பாபஜீவந: இதி யாவத் । இந்த்³ரியாராம: இந்த்³ரியை: ஆராம: ஆரமணம் ஆக்ரீடா³ விஷயேஷு யஸ்ய ஸ: இந்த்³ரியாராம: மோக⁴ம் வ்ருதா² ஹே பார்த², ஸ ஜீவதி ॥

தஸ்மாத் அஜ்ஞேந அதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமேவ கர்மேதி ப்ரகரணார்த²: । ப்ராக் ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாப்ராப்தே: தாத³ர்த்²யேந கர்மயோகா³நுஷ்டா²நம் அதி⁴க்ருதேந அநாத்மஜ்ஞேந கர்தவ்யமேவேத்யேதத் ‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) இத்யத ஆரப்⁴ய ‘ஶரீரயாத்ராபி ச தே ந ப்ரஸித்⁴யேத³கர்மண:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 8) இத்யேவமந்தேந ப்ரதிபாத்³ய, ‘யஜ்ஞார்தா²த் கர்மணோ(அ)ந்யத்ர’ (ப⁴. கீ³. 3 । 9) இத்யாதி³நா ‘மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 16) இத்யேவமந்தேநாபி க்³ரந்தே²ந ப்ராஸங்கி³கம் அதி⁴க்ருதஸ்ய அநாத்மவித³: கர்மாநுஷ்டா²நே ப³ஹு காரணமுக்தம் । தத³கரணே ச தோ³ஷஸங்கீர்தநம் க்ருதம் ॥ 16 ॥

ஏவம் ஸ்தி²தே கிமேவம் ப்ரவர்திதம் சக்ரம் ஸர்வேணாநுவர்தநீயம் , ஆஹோஸ்வித் பூர்வோக்தகர்மயோகா³நுஷ்டா²நோபாயப்ராப்யாம் அநாத்மவித³: ஜ்ஞாநயோகே³நைவ நிஷ்டா²ம் ஆத்மவித்³பி⁴: ஸாங்க்²யை: அநுஷ்டே²யாமப்ராப்தேநைவ, இத்யேவமர்த²ம் அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நமாஶங்க்ய ஸ்வயமேவ வா ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய விவேகப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ‘ஏதம் வை தமாத்மாநம் விதி³த்வா நிவ்ருத்தமித்²யாஜ்ஞாநா: ஸந்த: ப்³ராஹ்மணா: மித்²யாஜ்ஞாநவத்³பி⁴: அவஶ்யம் கர்தவ்யேப்⁴ய: புத்ரைஷணாதி³ப்⁴யோ வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயுக்தம் சரந்தி ந தேஷாமாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²வ்யதிரேகேண அந்யத் கார்யமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இத்யேவம் ஶ்ருத்யர்த²மிஹ கீ³தாஶாஸ்த்ரே ப்ரதிபிபாத³யிஷிதமாவிஷ்குர்வந் ஆஹ ப⁴க³வாந் —

யஸ்த்வாத்மரதிரேவ ஸ்யாதா³த்மத்ருப்தஶ்ச மாநவ: ।
ஆத்மந்யேவ ச ஸந்துஷ்டஸ்தஸ்ய கார்யம் ந வித்³யதே ॥ 17 ॥

யஸ்து ஸாங்க்²ய: ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்ட²: ஆத்மரதி: ஆத்மந்யேவ ரதி: ந விஷயேஷு யஸ்ய ஸ: ஆத்மரதிரேவ ஸ்யாத் ப⁴வேத் ஆத்மத்ருப்தஶ்ச ஆத்மநைவ த்ருப்த: ந அந்நரஸாதி³நா ஸ: மாநவ: மநுஷ்ய: ஸம்ந்யாஸீ ஆத்மந்யேவ ச ஸந்துஷ்ட: । ஸந்தோஷோ ஹி பா³ஹ்யார்த²லாபே⁴ ஸர்வஸ்ய ப⁴வதி, தமநபேக்ஷ்ய ஆத்மந்யேவ ச ஸந்துஷ்ட: ஸர்வதோ வீதத்ருஷ்ண இத்யேதத் । ய: ஈத்³ருஶ: ஆத்மவித் தஸ்ய கார்யம் கரணீயம் ந வித்³யதே நாஸ்தி இத்யர்த²: ॥ 17 ॥

கிஞ்ச —

நைவ தஸ்ய க்ருதேநார்தோ² நாக்ருதேநேஹ கஶ்சந ।
ந சாஸ்ய ஸர்வபூ⁴தேஷு கஶ்சித³ர்த²வ்யபாஶ்ரய: ॥ 18 ॥

நைவ தஸ்ய பரமாத்மரதே: க்ருதேந கர்மணா அர்த²: ப்ரயோஜநமஸ்தி । அஸ்து தர்ஹி அக்ருதேந அகரணேந ப்ரத்யவாயாக்²ய: அநர்த²:, ந அக்ருதேந இஹ லோகே கஶ்சந கஶ்சித³பி ப்ரத்யவாயப்ராப்திரூப: ஆத்மஹாநிலக்ஷணோ வா நைவ அஸ்தி । ந ச அஸ்ய ஸர்வபூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு பூ⁴தேஷு கஶ்சித் அர்த²வ்யபாஶ்ரய: ப்ரயோஜநநிமித்தக்ரியாஸாத்⁴ய: வ்யபாஶ்ரய: வ்யபாஶ்ரயணம் ஆலம்ப³நம் கஞ்சித் பூ⁴தவிஶேஷமாஶ்ரித்ய ந ஸாத்⁴ய: கஶ்சித³ர்த²: அஸ்தி, யேந தத³ர்தா² க்ரியா அநுஷ்டே²யா ஸ்யாத் । ந த்வம் ஏதஸ்மிந் ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயே ஸம்யக்³த³ர்ஶநே வர்தஸே ॥ 18 ॥

யத: ஏவம் —

தஸ்மாத³ஸக்த: ஸததம் கார்யம் கர்ம ஸமாசர ।
அஸக்தோ ஹ்யாசரந்கர்ம பரமாப்நோதி பூருஷ: ॥ 19 ॥

தஸ்மாத் அஸக்த: ஸங்க³வர்ஜித: ஸததம் ஸர்வதா³ கார்யம் கர்தவ்யம் நித்யம் கர்ம ஸமாசர நிர்வர்தய । அஸக்தோ ஹி யஸ்மாத் ஸமாசரந் ஈஶ்வரார்த²ம் கர்ம குர்வந் பரம் மோக்ஷம் ஆப்நோதி பூருஷ: ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரேண இத்யர்த²: ॥ 19 ॥

யஸ்மாச்ச —

கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா ஜநகாத³ய: ।
லோகஸங்க்³ரஹமேவாபி ஸம்பஶ்யந்கர்துமர்ஹஸி ॥ 20 ॥

கர்மணைவ ஹி யஸ்மாத் பூர்வே க்ஷத்ரியா: வித்³வாம்ஸ: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் மோக்ஷம் க³ந்தும் ஆஸ்தி²தா: ப்ரவ்ருத்தா: । கே ? ஜநகாத³ய: ஜநகாஶ்வபதிப்ரப்⁴ருதய: । யதி³ தே ப்ராப்தஸம்யக்³த³ர்ஶநா:, தத: லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் ப்ராரப்³த⁴கர்மத்வாத் கர்மணா ஸஹைவ அஸம்ந்யஸ்யைவ கர்ம ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா இத்யர்த²: । அத² அப்ராப்தஸம்யக்³த³ர்ஶநா: ஜநகாத³ய:, ததா³ கர்மணா ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஸாத⁴நபூ⁴தேந க்ரமேண ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா இதி வ்யாக்²யேய: ஶ்லோக: । அத² மந்யஸே பூர்வைரபி ஜநகாதி³பி⁴: அஜாநத்³பி⁴ரேவ கர்தவ்யம் கர்ம க்ருதம் ; தாவதா நாவஶ்யமந்யேந கர்தவ்யம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநவதா க்ருதார்தே²நேதி ; ததா²பி ப்ராரப்³த⁴கர்மாயத்த: த்வம் லோகஸங்க்³ரஹம் ஏவ அபி லோகஸ்ய உந்மார்க³ப்ரவ்ருத்திநிவாரணம் லோகஸங்க்³ரஹ: தமேவாபி ப்ரயோஜநம் ஸம்பஶ்யந் கர்தும் அர்ஹஸி ॥ 20 ॥

லோகஸங்க்³ரஹ: கிமர்த²ம் கர்தவ்ய இத்யுச்யதே —

யத்³யதா³சரதி ஶ்ரேஷ்ட²ஸ்தத்ததே³வேதரோ ஜந: ।
ஸ யத்ப்ரமாணம் குருதே லோகஸ்தத³நுவர்ததே ॥ 21 ॥

யத்³யத் கர்ம ஆசரதி கரோதி ஶ்ரேஷ்ட²: ப்ரதா⁴ந: தத்ததே³வ கர்ம ஆசரதி இதர: அந்ய: ஜந: தத³நுக³த: । கிஞ்ச ஸ: ஶ்ரேஷ்ட²: யத் ப்ரமாணம் குருதே லௌகிகம் வைதி³கம் வா லோக: தத் அநுவர்ததே ததே³வ ப்ரமாணீகரோதி இத்யர்த²: ॥ 21 ॥

யதி³ அத்ர தே லோகஸங்க்³ரஹகர்தவ்யதாயாம் விப்ரதிபத்தி: தர்ஹி மாம் கிம் ந பஶ்யஸி ? —

ந மே பார்தா²ஸ்தி கர்தவ்யம் த்ரிஷு லோகேஷு கிஞ்சந ।
நாநவாப்தமவாப்தவ்யம் வர்த ஏவ ச கர்மணி ॥ 22 ॥

ந மே மம பார்த² ந அஸ்தி ந வித்³யதே கர்தவ்யம் த்ரிஷு அபி லோகேஷு கிஞ்சந கிஞ்சித³பி । கஸ்மாத் ? ந அநவாப்தம் அப்ராப்தம் அவாப்தவ்யம் ப்ராபணீயம் , ததா²பி வர்தே ஏவ ச கர்மணி அஹம் ॥ 22 ॥

யதி³ ஹ்யஹம் ந வர்தேய ஜாது கர்மண்யதந்த்³ரித: ।
மம வர்த்மாநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: பார்த² ஸர்வஶ: ॥ 23 ॥

யதி³ ஹி புந: அஹம் ந வர்தேய ஜாது கதா³சித் கர்மணி அதந்த்³ரித: அநலஸ: ஸந் மம ஶ்ரேஷ்ட²ஸ்ய ஸத: வர்த்ம மார்க³ம் அநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: ஹே பார்த², ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: ॥ 23 ॥

உத்ஸீதே³யுரிமே லோகா ந குர்யாம் கர்ம சேத³ஹம் ।
ஸங்கரஸ்ய ச கர்தா ஸ்யாமுபஹந்யாமிமா: ப்ரஜா: ॥ 24 ॥

உத்ஸீதே³யு: விநஶ்யேயு: இமே ஸர்வே லோகா: லோகஸ்தி²திநிமித்தஸ்ய கர்மண: அபா⁴வாத் ந குர்யாம் கர்ம சேத் அஹம் । கிஞ்ச, ஸங்கரஸ்ய ச கர்தா ஸ்யாம் । தேந காரணேந உபஹந்யாம் இமா: ப்ரஜா: । ப்ரஜாநாமநுக்³ரஹாய ப்ரவ்ருத்த: உபஹதிம் உபஹநநம் குர்யாம் இத்யர்த²: । மம ஈஶ்வரஸ்ய அநநுரூபமாபத்³யேத ॥ 24 ॥

யதி³ புந: அஹமிவ த்வம் க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴:, ஆத்மவித் அந்யோ வா, தஸ்யாபி ஆத்மந: கர்தவ்யாபா⁴வே(அ)பி பராநுக்³ரஹ ஏவ கர்தவ்ய இத்யாஹ —

ஸக்தா: கர்மண்யவித்³வாம்ஸோ யதா² குர்வந்தி பா⁴ரத ।
குர்யாத்³வித்³வாம்ஸ்ததா²ஸக்தஶ்சிகீர்ஷுர்லோகஸங்க்³ரஹம் ॥ 25 ॥

ஸக்தா: கர்மணி ‘அஸ்ய கர்மண: ப²லம் மம ப⁴விஷ்யதி’ இதி கேசித் அவித்³வாம்ஸ: யதா² குர்வந்தி பா⁴ரத, குர்யாத் வித்³வாந் ஆத்மவித் ததா² அஸக்த: ஸந் । தத்³வத் கிமர்த²ம் கரோதி ? தத் ஶ்ருணு — சிகீர்ஷு: கர்துமிச்சு²: லோகஸங்க்³ரஹம் ॥ 25 ॥

ஏவம் லோகஸங்க்³ரஹம் சிகீர்ஷோ: ந மம ஆத்மவித³: கர்தவ்யமஸ்தி அந்யஸ்ய வா லோகஸங்க்³ரஹம் முக்த்வா । தத: தஸ்ய ஆத்மவித³: இத³முபதி³ஶ்யதே —

ந பு³த்³தி⁴பே⁴த³ம் ஜநயேத³ஜ்ஞாநாம் கர்மஸங்கி³நாம் ।
ஜோஷயேத்ஸர்வகர்மாணி வித்³வாந்யுக்த: ஸமாசரந் ॥ 26 ॥

பு³த்³தே⁴ர்பே⁴த³: பு³த்³தி⁴பே⁴த³: ‘மயா இத³ம் கர்தவ்யம் போ⁴க்தவ்யம் சாஸ்ய கர்மண: ப²லம்’ இதி நிஶ்சயரூபாயா பு³த்³தே⁴: பே⁴த³நம் சாலநம் பு³த்³தி⁴பே⁴த³: தம் ந ஜநயேத் ந உத்பாத³யேத் அஜ்ஞாநாம் அவிவேகிநாம் கர்மஸங்கி³நாம் கர்மணி ஆஸக்தாநாம் ஆஸங்க³வதாம் । கிம் நு குர்யாத் ? ஜோஷயேத் காரயேத் ஸர்வகர்மாணி வித்³வாந் ஸ்வயம் ததே³வ அவிது³ஷாம் கர்ம யுக்த: அபி⁴யுக்த: ஸமாசரந் ॥ 26 ॥

அவித்³வாநஜ்ஞ: கத²ம் கர்மஸு ஸஜ்ஜதே இத்யாஹ —

ப்ரக்ருதே: க்ரியமாணாநி கு³ணை: கர்மாணி ஸர்வஶ: ।
அஹங்காரவிமூடா⁴த்மா கர்தாஹமிதி மந்யதே ॥ 27 ॥

ப்ரக்ருதே: ப்ரக்ருதி: ப்ரதா⁴நம் ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாம் கு³ணாநாம் ஸாம்யாவஸ்தா² தஸ்யா: ப்ரக்ருதே: கு³ணை: விகாரை: கார்யகரணரூபை: க்ரியமாணாநி கர்மாணி லௌகிகாநி ஶாஸ்த்ரீயாணி ச ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: அஹங்காரவிமூடா⁴த்மா கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்மப்ரத்யய: அஹங்கார: தேந விவித⁴ம் நாநாவித⁴ம் மூட⁴: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அயம் கார்யகரணத⁴ர்மா கார்யகரணாபி⁴மாநீ அவித்³யயா கர்மாணி ஆத்மநி மந்யமாந: தத்தத்கர்மணாம் அஹம் கர்தா இதி மந்யதே ॥ 27 ॥

ய: புநர்வித்³வாந் —

தத்த்வவித்து மஹாபா³ஹோ கு³ணகர்மவிபா⁴க³யோ: ।
கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்த இதி மத்வா ந ஸஜ்ஜதே ॥ 28 ॥

தத்த்வவித் து மஹாபா³ஹோ । கஸ்ய தத்த்வவித் ? கு³ணகர்மவிபா⁴க³யோ: கு³ணவிபா⁴க³ஸ்ய கர்மவிபா⁴க³ஸ்ய ச தத்த்வவித் இத்யர்த²: । கு³ணா: கரணாத்மகா: கு³ணேஷு விஷயாத்மகேஷு வர்தந்தே ந ஆத்மா இதி மத்வா ந ஸஜ்ஜதே ஸக்திம் ந கரோதி ॥ 28 ॥

யே புந: —

ப்ரக்ருதேர்கு³ணஸம்மூடா⁴: ஸஜ்ஜந்தே கு³ணகர்மஸு ।
தாநக்ருத்ஸ்நவிதோ³ மந்தா³ந்க்ருத்ஸ்நவிந்ந விசாலயேத் ॥ 29 ॥

ப்ரக்ருதே: கு³ணை: ஸம்யக் மூடா⁴: ஸம்மோஹிதா: ஸந்த: ஸஜ்ஜந்தே கு³ணாநாம் கர்மஸு கு³ணகர்மஸு ‘வயம் கர்ம குர்ம: ப²லாய’ இதி | தாந் கர்மஸங்கி³ந: அக்ருத்ஸ்நவித³: கர்மப²லமாத்ரத³ர்ஶிந: மந்தா³ந் மந்த³ப்ரஜ்ஞாந் க்ருத்ஸ்நவித் ஆத்மவித் ஸ்வயம் ந விசாலயேத் பு³த்³தி⁴பே⁴த³கரணமேவ சாலநம் தத் ந குர்யாத் இத்யர்த²: ॥ 29 ॥

கத²ம் புந: கர்மண்யதி⁴க்ருதேந அஜ்ஞேந முமுக்ஷுணா கர்ம கர்தவ்யமிதி, உச்யதே —

மயி ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்யாத்⁴யாத்மசேதஸா ।
நிராஶீர்நிர்மமோ பூ⁴த்வா யுத்⁴யஸ்வ விக³தஜ்வர: ॥ 30 ॥

மயி வாஸுதே³வே பரமேஶ்வரே ஸர்வஜ்ஞே ஸர்வாத்மநி ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய நிக்ஷிப்ய அத்⁴யாத்மசேதஸா விவேகபு³த்³த்⁴யா ‘அஹம் கர்தா ஈஶ்வராய ப்⁴ருத்யவத் கரோமி’ இத்யநயா பு³த்³த்⁴யா । கிஞ்ச, நிராஶீ: த்யக்தாஶீ: நிர்மம: மமபா⁴வஶ்ச நிர்க³த: யஸ்ய தவ ஸ த்வம் நிர்மமோ பூ⁴த்வா யுத்⁴யஸ்வ விக³தஜ்வர: விக³தஸந்தாப: விக³தஶோக: ஸந்நித்யர்த²: ॥ 30 ॥

யதே³தந்மம மதம் கர்ம கர்தவ்யம் இதி ஸப்ரமாணமுக்தம் தத் ததா² —

யே மே மதமித³ம் நித்யமநுதிஷ்ட²ந்தி மாநவா: ।
ஶ்ரத்³தா⁴வந்தோ(அ)நஸூயந்தோ முச்யந்தே தே(அ)பி கர்மபி⁴: ॥ 31 ॥

யே மே மதீ³யம் இத³ம் மதம் நித்யம் அநுதிஷ்ட²ந்தி அநுவர்தந்தே மாநவா: மநுஷ்யா: ஶ்ரத்³தா⁴வந்த: ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நா: அநஸூயந்த: அஸூயாம் ச மயி பரமகு³ரௌ வாஸுதே³வே அகுர்வந்த:, முச்யந்தே தே(அ)பி ஏவம் பூ⁴தா: கர்மபி⁴: த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யை: ॥ 31 ॥

யே த்வேதத³ப்⁴யஸூயந்தோ நாநுதிஷ்ட²ந்தி மே மதம் ।
ஸர்வஜ்ஞாநவிமூடா⁴ம்ஸ்தாந்வித்³தி⁴ நஷ்டாநசேதஸ: ॥ 32 ॥

யே து தத்³விபரீதா: ஏதத் மம மதம் அப்⁴யஸூயந்த: நிந்த³ந்த: ந அநுதிஷ்ட²ந்தி நாநுவர்தந்தே மே மதம் , ஸர்வேஷு ஜ்ஞாநேஷு விவித⁴ம் மூடா⁴: தே । ஸர்வஜ்ஞாநவிமூடா⁴ந் தாந் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி

நஷ்டாந் நாஶம் க³தாந் அசேதஸ: அவிவேகிந: ॥ 32 ॥

கஸ்மாத் புந: காரணாத் த்வதீ³யம் மதம் நாநுதிஷ்ட²ந்தி, பரத⁴ர்மாந் அநுதிஷ்ட²ந்தி, ஸ்வத⁴ர்மம் ச நாநுவர்தந்தே, த்வத்ப்ரதிகூலா: கத²ம் ந பி³ப்⁴யதி த்வச்சா²ஸநாதிக்ரமதோ³ஷாத் ? தத்ராஹ —

ஸத்³ருஶம் சேஷ்டதே ஸ்வஸ்யா: ப்ரக்ருதேர்ஜ்ஞாநவாநபி ।
ப்ரக்ருதிம் யாந்தி பூ⁴தாநி நிக்³ரஹ: கிம் கரிஷ்யதி ॥ 33 ॥

ஸத்³ருஶம் அநுரூபம் சேஷ்டதே சேஷ்டாம் கரோதி | கஸ்ய ? ஸ்வஸ்யா: ஸ்வகீயாயா: ப்ரக்ருதே: । ப்ரக்ருதிர்நாம பூர்வக்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ஸம்ஸ்கார: வர்தமாநஜந்மாதௌ³ அபி⁴வ்யக்த: ; ஸா ப்ரக்ருதி: । தஸ்யா: ஸத்³ருஶமேவ ஸர்வோ ஜந்து: ஜ்ஞாநவாநபி சேஷ்டதே, கிம் புநர்மூர்க²: । தஸ்மாத் ப்ரக்ருதிம் யாந்தி அநுக³ச்ச²ந்தி பூ⁴தாநி ப்ராணிந: । நிக்³ரஹ: நிஷேத⁴ரூப: கிம் கரிஷ்யதி மம வா அந்யஸ்ய வா ॥ 33 ॥

யதி³ ஸர்வோ ஜந்து: ஆத்மந: ப்ரக்ருதிஸத்³ருஶமேவ சேஷ்டதே, ந ச ப்ரக்ருதிஶூந்ய: கஶ்சித் அஸ்தி, தத: புருஷகாரஸ்ய விஷயாநுபபத்தே: ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யப்ராப்தௌ இத³முச்யதே —

இந்த்³ரியஸ்யேந்த்³ரியஸ்யார்தே² ராக³த்³வேஷௌ வ்யவஸ்தி²தௌ ।
தயோர்ந வஶமாக³ச்சே²த்தௌ ஹ்யஸ்ய பரிபந்தி²நௌ ॥ 34 ॥

இந்த்³ரியஸ்யேந்த்³ரியஸ்ய அர்தே² ஸர்வேந்த்³ரியாணாமர்தே² ஶப்³தா³தி³விஷயே இஷ்டே ராக³: அநிஷ்டே த்³வேஷ: இத்யேவம் ப்ரதீந்த்³ரியார்த²ம் ராக³த்³வேஷௌ அவஶ்யம்பா⁴விநௌ தத்ர அயம் புருஷகாரஸ்ய ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய ச விஷய உச்யதே । ஶாஸ்த்ரார்தே² ப்ரவ்ருத்த: பூர்வமேவ ராக³த்³வேஷயோர்வஶம் நாக³ச்சே²த் । யா ஹி புருஷஸ்ய ப்ரக்ருதி: ஸா ராக³த்³வேஷபுர:ஸரைவ ஸ்வகார்யே புருஷம் ப்ரவர்தயதி । ததா³ ஸ்வத⁴ர்மபரித்யாக³: பரத⁴ர்மாநுஷ்டா²நம் ச ப⁴வதி । யதா³ புந: ராக³த்³வேஷௌ தத்ப்ரதிபக்ஷேண நியமயதி ததா³ ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டிரேவ புருஷ: ப⁴வதி, ந ப்ரக்ருதிவஶ: । தஸ்மாத் தயோ: ராக³த்³வேஷயோ: வஶம் ந ஆக³ச்சே²த் , யத: தௌ ஹி அஸ்ய புருஷஸ்ய பரிபந்தி²நௌ ஶ்ரேயோமார்க³ஸ்ய விக்⁴நகர்தாரௌ தஸ்கரௌ இவ பதீ²த்யர்த²: ॥ 34 ॥

தத்ர ராக³த்³வேஷப்ரயுக்தோ மந்யதே ஶாஸ்த்ரார்த²மப்யந்யதா² ‘பரத⁴ர்மோ(அ)பி த⁴ர்மத்வாத் அநுஷ்டே²ய ஏவ’ இதி, தத³ஸத் —

ஶ்ரேயாந்ஸ்வத⁴ர்மோ விகு³ண: பரத⁴ர்மாத்ஸ்வநுஷ்டி²தாத் ।
ஸ்வத⁴ர்மே நித⁴நம் ஶ்ரேய: பரத⁴ர்மோ ப⁴யாவஹ: ॥ 35 ॥

ஶ்ரேயாந் ப்ரஶஸ்யதர: ஸ்வோ த⁴ர்ம: ஸ்வத⁴ர்ம: விகு³ண: அபி விக³தகு³ணோ(அ)பி அநுஷ்டீ²யமாந: பரத⁴ர்மாத் ஸ்வநுஷ்டி²தாத் ஸாத்³கு³ண்யேந ஸம்பாதி³தாத³பி । ஸ்வத⁴ர்மே ஸ்தி²தஸ்ய நித⁴நம் மரணமபி ஶ்ரேய: பரத⁴ர்மே ஸ்தி²தஸ்ய ஜீவிதாத் । கஸ்மாத் ? பரத⁴ர்ம: ப⁴யாவஹ: நரகாதி³லக்ஷணம் ப⁴யமாவஹதி யத: ॥

யத்³யபி அநர்த²மூலம் ‘த்⁴யாயதோ விஷயாந்பும்ஸ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 62) இதி ‘ராக³த்³வேஷௌ ஹ்யஸ்ய பரிபந்தி²நௌ’ (ப⁴. கீ³. 3 । 34) இதி ச உக்தம் , விக்ஷிப்தம் அநவதா⁴ரிதம் ச தது³க்தம் । தத் ஸங்க்ஷிப்தம் நிஶ்சிதம் ச இத³மேவேதி ஜ்ஞாதுமிச்ச²ந் அர்ஜுந: உவாச ‘ஜ்ஞாதே ஹி தஸ்மிந் தது³ச்சே²தா³ய யத்நம் குர்யாம்’ இதி ॥ 35 ॥

அர்ஜுந உவாச —

அத² கேந ப்ரயுக்தோ(அ)யம் பாபம் சரதி பூருஷ: ।
அநிச்ச²ந்நபி வார்ஷ்ணேய ப³லாதி³வ நியோஜித: ॥ 36 ॥

அத² கேந ஹேதுபூ⁴தேந ப்ரயுக்த: ஸந் ராஜ்ஞேவ ப்⁴ருத்ய: அயம் பாபம் கர்ம சரதி ஆசரதி பூருஷ: புருஷ: ஸ்வயம் அநிச்ச²ந் அபி ஹே வார்ஷ்ணேய வ்ருஷ்ணிகுலப்ரஸூத, ப³லாத் இவ நியோஜித: ராஜ்ஞேவ இத்யுக்தோ த்³ருஷ்டாந்த: ॥

ஶ்ருணு த்வம் தம் வைரிணம் ஸர்வாநர்த²கரம் யம் த்வம் ப்ருச்ச²ஸி இதி ப⁴க³வாந் உவாச — ॥ 36 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

காம ஏஷ க்ரோத⁴ ஏஷ ரஜோகு³ணஸமுத்³ப⁴வ: ।
மஹாஶநோ மஹாபாப்மா வித்³த்⁴யேநமிஹ வைரிணம் ॥ 37 ॥

‘ஐஶ்வர்யஸ்ய ஸமக்³ரஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய யஶஸ: ஶ்ரிய: । வைராக்³யஸ்யாத² மோக்ஷஸ்ய ஷண்ணாம் ப⁴க³ இதீங்க³நா’ (வி. பு. 6 । 5 । 74) ஐஶ்வர்யாதி³ஷட்கம் யஸ்மிந் வாஸுதே³வே நித்யமப்ரதிப³த்³த⁴த்வேந ஸாமஸ்த்யேந ச வர்ததே, ‘உத்பத்திம் ப்ரலயம் சைவ பூ⁴தாநாமாக³திம் க³திம் । வேத்தி வித்³யாமவித்³யாம் ச ஸ வாச்யோ ப⁴க³வாநிதி’ (வி. பு. 6 । 5 । 78) உத்பத்த்யாதி³விஷயம் ச விஜ்ஞாநம் யஸ்ய ஸ வாஸுதே³வ: வாச்ய: ப⁴க³வாந் இதி ॥

காம ஏஷ: ஸர்வலோகஶத்ரு: யந்நிமித்தா ஸர்வாநர்த²ப்ராப்தி: ப்ராணிநாம் । ஸ ஏஷ காம: ப்ரதிஹத: கேநசித் க்ரோத⁴த்வேந பரிணமதே । அத: க்ரோத⁴: அபி ஏஷ ஏவ ரஜோகு³ணஸமுத்³ப⁴வ: ரஜஶ்ச தத் கு³ணஶ்ச ரஜோகு³ண: ஸ: ஸமுத்³ப⁴வ: யஸ்ய ஸ: காம: ரஜோகு³ணஸமுத்³ப⁴வ:, ரஜோகு³ணஸ்ய வா ஸமுத்³ப⁴வ: । காமோ ஹி உத்³பூ⁴த: ரஜ: ப்ரவர்தயந் புருஷம் ப்ரவர்தயதி ; ‘த்ருஷ்ணயா ஹி அஹம் காரித:’ இதி து³:கி²நாம் ரஜ:கார்யே ஸேவாதௌ³ ப்ரவ்ருத்தாநாம் ப்ரலாப: ஶ்ரூயதே । மஹாஶந: மஹத் அஶநம் அஸ்யேதி மஹாஶந: ; அத ஏவ மஹாபாப்மா ; காமேந ஹி ப்ரேரித: ஜந்து: பாபம் கரோதி । அத: வித்³தி⁴ ஏநம் காமம் இஹ ஸம்ஸாரே வைரிணம் ॥ 37 ॥

கத²ம் வைரீ இதி த்³ருஷ்டாந்தை: ப்ரத்யாயயதி —

தூ⁴மேநாவ்ரியதே வஹ்நிர்யதா²த³ர்ஶோ மலேந ச ।
யதோ²ல்பே³நாவ்ருதோ க³ர்ப⁴ஸ்ததா² தேநேத³மாவ்ருதம் ॥ 38 ॥

தூ⁴மேந ஸஹஜேந ஆவ்ரியதே வஹ்நி: ப்ரகாஶாத்மக: அப்ரகாஶாத்மகேந, யதா² வா ஆத³ர்ஶோ மலேந ச, யதா² உல்பே³ந ச ஜராயுணா க³ர்ப⁴வேஷ்டநேந ஆவ்ருத: ஆச்சா²தி³த: க³ர்ப⁴: ததா² தேந இத³ம் ஆவ்ருதம் ॥ 38 ॥

கிம் புநஸ்தத் இத³ம்ஶப்³த³வாச்யம் யத் காமேநாவ்ருதமித்யுச்யதே —

ஆவ்ருதம் ஜ்ஞாநமேதேந ஜ்ஞாநிநோ நித்யவைரிணா ।
காமரூபேண கௌந்தேய து³ஷ்பூரேணாநலேந ச ॥ 39 ॥

ஆவ்ருதம் ஏதேந ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநிந: நித்யவைரிணா, ஜ்ஞாநீ ஹி ஜாநாதி ‘அநேந அஹமநர்தே² ப்ரயுக்த:’ இதி பூர்வமேவ । து³:கீ² ச ப⁴வதி நித்யமேவ । அத: அஸௌ ஜ்ஞாநிநோ நித்யவைரீ, ந து மூர்க²ஸ்ய । ஸ ஹி காமம் த்ருஷ்ணாகாலே மித்ரமிவ பஶ்யந் தத்கார்யே து³:கே² ப்ராப்தே ஜாநாதி

‘த்ருஷ்ணயா அஹம் து³:கி²த்வமாபாதி³த:’ இதி, ந பூர்வமேவ । அத: ஜ்ஞாநிந ஏவ நித்யவைரீ । கிம்ரூபேண ? காமரூபேண காம: இச்சை²வ ரூபமஸ்ய இதி காமரூப: தேந து³ஷ்பூரேண து³:கே²ந பூரணமஸ்ய இதி து³ஷ்பூர: தேந அநலேந ந அஸ்ய அலம் பர்யாப்தி: வித்³யதே இத்யநல: தேந ச ॥ 39 ॥

கிமதி⁴ஷ்டா²ந: புந: காம: ஜ்ஞாநஸ்ய ஆவரணத்வேந வைரீ ஸர்வஸ்ய லோகஸ்ய ? இத்யபேக்ஷாயாமாஹ, ஜ்ஞாதே ஹி ஶத்ரோரதி⁴ஷ்டா²நே ஸுகே²ந நிப³ர்ஹணம் கர்தும் ஶக்யத இதி —

இந்த்³ரியாணி மநோ பு³த்³தி⁴ரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நமுச்யதே ।
ஏதைர்விமோஹயத்யேஷ ஜ்ஞாநமாவ்ருத்ய தே³ஹிநம் ॥ 40 ॥

இந்த்³ரியாணி மந: பு³த்³தி⁴ஶ்ச அஸ்ய காமஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நம் ஆஶ்ரய: உச்யதே । ஏதை: இந்த்³ரியாதி³பி⁴: ஆஶ்ரயை: விமோஹயதி விவித⁴ம் மோஹயதி ஏஷ காம: ஜ்ஞாநம் ஆவ்ருத்ய ஆச்சா²த்³ய தே³ஹிநம் ஶரீரிணம் ॥ 40 ॥

யத: ஏவம் —

தஸ்மாத்த்வமிந்த்³ரியாண்யாதௌ³ நியம்ய ப⁴ரதர்ஷப⁴ ।
பாப்மாநம் ப்ரஜஹிஹ்யேநம் ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநநாஶநம் ॥ 41 ॥

தஸ்மாத் த்வம் இந்த்³ரியாணி ஆதௌ³ பூர்வமேவ நியம்ய வஶீக்ருத்ய ப⁴ரதர்ஷப⁴ பாப்மாநம் பாபாசாரம் காமம் ப்ரஜஹிஹி பரித்யஜ ஏநம் ப்ரக்ருதம் வைரிணம் ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநநாஶநம் ஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரத: ஆசார்யதஶ்ச ஆத்மாதீ³நாம் அவபோ³த⁴:, விஜ்ஞாநம் விஶேஷத: தத³நுப⁴வ:, தயோ: ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநயோ: ஶ்ரேய:ப்ராப்திஹேத்வோ: நாஶநம் நாஶகரம் ப்ரஜஹிஹி ஆத்மந: பரித்யஜேத்யர்த²: ॥ 41 ॥

இந்த்³ரியாண்யாதௌ³ நியம்ய காமம் ஶத்ரும் ஜஹிஹி இத்யுக்தம் ; தத்ர கிமாஶ்ரய: காமம் ஜஹ்யாத் இத்யுச்யதே —

இந்த்³ரியாணி பராண்யாஹுரிந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மந: ।
மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴ர்யோ பு³த்³தே⁴: பரதஸ்து ஸ: ॥ 42 ॥

இந்த்³ரியாணி ஶ்ரோத்ராதீ³நி பஞ்ச தே³ஹம் ஸ்தூ²லம் பா³ஹ்யம் பரிச்சி²ந்நம் ச அபேக்ஷ்ய ஸௌக்ஷ்ம்யாந்தரத்வவ்யாபித்வாத்³யபேக்ஷயா பராணி ப்ரக்ருஷ்டாநி ஆஹு: பண்டி³தா: । ததா² இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மந: ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகம் । ததா² மநஸ: து பரா பு³த்³தி⁴: நிஶ்சயாத்மிகா । ததா² ய: ஸர்வத்³ருஶ்யேப்⁴ய: பு³த்³த்⁴யந்தேப்⁴ய: ஆப்⁴யந்தர:, யம் தே³ஹிநம் இந்த்³ரியாதி³பி⁴: ஆஶ்ரயை: யுக்த: காம: ஜ்ஞாநாவரணத்³வாரேண மோஹயதி இத்யுக்தம் । பு³த்³தே⁴: பரதஸ்து ஸ:, ஸ: பு³த்³தே⁴: த்³ரஷ்டா பர ஆத்மா ॥ 42 ॥

தத: கிம் —

ஏவம் பு³த்³தே⁴: பரம் பு³த்³த்⁴வா ஸம்ஸ்தப்⁴யாத்மாநமாத்மநா ।
ஜஹி ஶத்ரும் மஹாபா³ஹோ காமரூபம் து³ராஸத³ம் ॥ 43 ॥

ஏவம் பு³த்³தே⁴: பரம் ஆத்மாநம் பு³த்³த்⁴வா ஜ்ஞாத்வா ஸம்ஸ்தப்⁴ய ஸம்யக் ஸ்தம்ப⁴நம் க்ருத்வா ஆத்மாநம் ஸ்வேநைவ ஆத்மநா ஸம்ஸ்க்ருதேந மநஸா ஸம்யக் ஸமாதா⁴யேத்யர்த²: । ஜஹி ஏநம் ஶத்ரும் ஹே மஹாபா³ஹோ காமரூபம் து³ராஸத³ம் து³:கே²ந ஆஸத³: ஆஸாத³நம் ப்ராப்தி: யஸ்ய தம் து³ராஸத³ம் து³ர்விஜ்ஞேயாநேகவிஶேஷமிதி ॥ 43 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய: ॥

சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:

யோ(அ)யம் யோக³: அத்⁴யாயத்³வயேநோக்த: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷண: , ஸஸம்ந்யாஸ: கர்மயோகோ³பாய:, யஸ்மிந் வேதா³ர்த²: பரிஸமாப்த:, ப்ரவ்ருத்திலக்ஷண: நிவ்ருத்திலக்ஷணஶ்ச, கீ³தாஸு ச ஸர்வாஸு அயமேவ யோகோ³ விவக்ஷிதோ ப⁴க³வதா । அத: பரிஸமாப்தம் வேதா³ர்த²ம் மந்வாந: தம் வம்ஶகத²நேந ஸ்தௌதி ஶ்ரீப⁴க³வாந் —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

இமம் விவஸ்வதே யோக³ம் ப்ரோக்தவாநஹமவ்யயம் ।
விவஸ்வாந்மநவே ப்ராஹ மநுரிக்ஷ்வாகவே(அ)ப்³ரவீத் ॥ 1 ॥

இமம் அத்⁴யாயத்³வயேநோக்தம் யோக³ம் விவஸ்வதே ஆதி³த்யாய ஸர்கா³தௌ³ ப்ரோக்தவாந் அஹம் ஜக³த்பரிபாலயித்ரூணாம் க்ஷத்ரியாணாம் ப³லாதா⁴நாய தேந யோக³ப³லேந யுக்தா: ஸமர்தா² ப⁴வந்தி ப்³ரஹ்ம பரிரக்ஷிதும் । ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரே பரிபாலிதே ஜக³த் பரிபாலயிதுமலம் । அவ்யயம் அவ்யயப²லத்வாத் । ந ஹ்யஸ்ய யோக³ஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²லக்ஷணஸ்ய மோக்ஷாக்²யம் ப²லம் வ்யேதி । ஸ ச விவஸ்வாந் மநவே ப்ராஹ । மநு: இக்ஷ்வாகவே ஸ்வபுத்ராய ஆதி³ராஜாய அப்³ரவீத் ॥ 1 ॥

ஏவம் பரம்பராப்ராப்தமிமம் ராஜர்ஷயோ விது³: ।
ஸ காலேநேஹ மஹதா யோகோ³ நஷ்ட: பரந்தப ॥ 2 ॥

ஏவம் க்ஷத்ரியபரம்பராப்ராப்தம் இமம் ராஜர்ஷய: ராஜாநஶ்ச தே ருஷயஶ்ச ராஜர்ஷய: விது³: இமம் யோக³ம் । ஸ யோக³: காலேந இஹ மஹதா தீ³ர்கே⁴ண நஷ்ட: விச்சி²ந்நஸம்ப்ரதா³ய: ஸம்வ்ருத்த: । ஹே பரந்தப, ஆத்மந: விபக்ஷபூ⁴தா: பரா இதி உச்யந்தே, தாந் ஶௌர்யதேஜோக³ப⁴ஸ்திபி⁴: பா⁴நுரிவ தாபயதீதி பரந்தப: ஶத்ருதாபந இத்யர்த²: ॥ 2 ॥

து³ர்ப³லாநஜிதேந்த்³ரியாந் ப்ராப்ய நஷ்டம் யோக³மிமமுபலப்⁴ய லோகம் ச அபுருஷார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நம் —

ஸ ஏவாயம் மயா தே(அ)த்³ய யோக³: ப்ரோக்த: புராதந: ।
ப⁴க்தோ(அ)ஸி மே ஸகா² சேதி ரஹஸ்யம் ஹ்யேதது³த்தமம் ॥ 3 ॥

ஸ ஏவ அயம் மயா தே துப்⁴யம் அத்³ய இதா³நீம் யோக³: ப்ரோக்த: புராதந: ப⁴க்த: அஸி மே ஸகா²

ச அஸி இதி । ரஹஸ்யம் ஹி யஸ்மாத் ஏதத் உத்தமம் யோக³: ஜ்ஞாநம் இத்யர்த²: ॥ 3 ॥

ப⁴க³வதா விப்ரதிஷித்³த⁴முக்தமிதி மா பூ⁴த் கஸ்யசித் பு³த்³தி⁴: இதி பரிஹாரார்த²ம் சோத்³யமிவ குர்வந் அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

அபரம் ப⁴வதோ ஜந்ம பரம் ஜந்ம விவஸ்வத: ।
கத²மேதத்³விஜாநீயாம் த்வமாதௌ³ ப்ரோக்தவாநிதி ॥ 4 ॥

அபரம் அர்வாக் வஸுதே³வக்³ருஹே ப⁴வதோ ஜந்ம । பரம் பூர்வம் ஸர்கா³தௌ³ ஜந்ம உத்பத்தி: விவஸ்வத: ஆதி³த்யஸ்ய । தத் கத²ம் ஏதத் விஜாநீயாம் அவிருத்³தா⁴ர்த²தயா, ய: த்வமேவ ஆதௌ³ ப்ரோக்தவாந் இமம் யோக³ம் ஸ ஏவ இதா³நீம் மஹ்யம் ப்ரோக்தவாநஸி இதி ॥ 4 ॥

யா வாஸுதே³வே அநீஶ்வராஸர்வஜ்ஞாஶங்கா மூர்கா²ணாம் , தாம் பரிஹரந் ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச, யத³ர்தோ² ஹ்யர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்ந: —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ப³ஹூநி மே வ்யதீதாநி ஜந்மாநி தவ சார்ஜுந ।
தாந்யஹம் வேத³ ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த² பரந்தப ॥ 5 ॥

ப³ஹூநி மே மம வ்யதீதாநி அதிக்ராந்தாநி ஜந்மாநி தவ ச ஹே அர்ஜுந । தாநி அஹம் வேத³ ஜாநே ஸர்வாணி ந த்வம் வேத்த² ந ஜாநீஷே, த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ப்ரதிப³த்³த⁴ஜ்ஞாநஶக்தித்வாத் । அஹம் புந: நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வத்வாத் அநாவரணஜ்ஞாநஶக்திரிதி வேத³ அஹம் ஹே பரந்தப ॥ 5 ॥

கத²ம் தர்ஹி தவ நித்யேஶ்வரஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மாபா⁴வே(அ)பி ஜந்ம இதி, உச்யதே —

அஜோ(அ)பி ஸந்நவ்யயாத்மா
பூ⁴தாநாமீஶ்வரோ(அ)பி ஸந் ।
ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாமதி⁴ஷ்டா²ய
ஸம்ப⁴வாம்யாத்மமாயயா ॥ 6 ॥

அஜோ(அ)பி ஜந்மரஹிதோ(அ)பி ஸந் , ததா² அவ்யயாத்மா அக்ஷீணஜ்ஞாநஶக்திஸ்வபா⁴வோ(அ)பி ஸந் , ததா² பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநாம் ஈஶ்வர: ஈஶநஶீலோ(அ)பி ஸந் , ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாம் மம வைஷ்ணவீம் மாயாம் த்ரிகு³ணாத்மிகாம் , யஸ்யா வஶே ஸர்வம் ஜக³த் வர்ததே, யயா மோஹிதம் ஸத் ஸ்வமாத்மாநம் வாஸுதே³வம் ந ஜாநாதி, தாம் ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாம் அதி⁴ஷ்டா²ய வஶீக்ருத்ய ஸம்ப⁴வாமி தே³ஹவாநிவ ப⁴வாமி ஜாத இவ ஆத்மமாயயா ஆத்மந: மாயயா, ந பரமார்த²தோ லோகவத் ॥ 6 ॥

தச்ச ஜந்ம கதா³ கிமர்த²ம் ச இத்யுச்யதே —

யதா³ யதா³ ஹி த⁴ர்மஸ்ய க்³லாநிர்ப⁴வதி பா⁴ரத ।
அப்⁴யுத்தா²நமத⁴ர்மஸ்ய ததா³த்மாநம் ஸ்ருஜாம்யஹம் ॥ 7 ॥

யதா³ யதா³ ஹி த⁴ர்மஸ்ய க்³லாநி: ஹாநி: வர்ணாஶ்ரமாதி³லக்ஷணஸ்ய ப்ராணிநாமப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நஸ்ய ப⁴வதி பா⁴ரத, அப்⁴யுத்தா²நம் உத்³ப⁴வ: அத⁴ர்மஸ்ய, ததா³ ததா³ ஆத்மாநம் ஸ்ருஜாமி அஹம் மாயயா ॥ 7 ॥

கிமர்த²ம் ? —

பரித்ராணாய ஸாதூ⁴நாம் விநாஶாய ச து³ஷ்க்ருதாம் ।
த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநார்தா²ய ஸம்ப⁴வாமி யுகே³ யுகே³ ॥ 8 ॥

பரித்ராணாய பரிரக்ஷணாய ஸாதூ⁴நாம் ஸந்மார்க³ஸ்தா²நாம் , விநாஶாய ச து³ஷ்க்ருதாம் பாபகாரிணாம் , கிஞ்ச த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநார்தா²ய த⁴ர்மஸ்ய ஸம்யக் ஸ்தா²பநம் தத³ர்த²ம் ஸம்ப⁴வாமி யுகே³ யுகே³ ப்ரதியுக³ம் ॥ 8 ॥

தத் —

ஜந்ம கர்ம ச மே தி³வ்யமேவம் யோ வேத்தி தத்த்வத: ।
த்யக்த்வா தே³ஹம் புநர்ஜந்ம நைதி மாமேதி ஸோ(அ)ர்ஜுந ॥ 9 ॥

ஜந்ம மாயாரூபம் கர்ம ச ஸாதூ⁴நாம் பரித்ராணாதி³ மே மம தி³வ்யம் அப்ராக்ருதம் ஐஶ்வரம் ஏவம் யதோ²க்தம் ய: வேத்தி தத்த்வத: தத்த்வேந யதா²வத் த்யக்த்வா தே³ஹம் இமம் புநர்ஜந்ம புநருத்பத்திம் ந ஏதி ந ப்ராப்நோதி । மாம் ஏதி ஆக³ச்ச²தி ஸ: முச்யதே ஹே அர்ஜுந ॥ 9 ॥

நைஷ மோக்ஷமார்க³ இதா³நீம் ப்ரவ்ருத்த: ; கிம் தர்ஹி ? பூர்வமபி —

வீதராக³ப⁴யக்ரோதா⁴ மந்மயா மாமுபாஶ்ரிதா: ।
ப³ஹவோ ஜ்ஞாநதபஸா பூதா மத்³பா⁴வமாக³தா: ॥ 10 ॥

வீதராக³ப⁴யக்ரோதா⁴: ராக³ஶ்ச ப⁴யம் ச க்ரோத⁴ஶ்ச வீதா: விக³தா: யேப்⁴ய: தே வீதராக³ப⁴யக்ரோதா⁴: மந்மயா: ப்³ரஹ்மவித³: ஈஶ்வராபே⁴த³த³ர்ஶிந: மாமேவ ச பரமேஶ்வரம் உபாஶ்ரிதா: கேவலஜ்ஞாநநிஷ்டா² இத்யர்த²: । ப³ஹவ: அநேகே ஜ்ஞாநதபஸா ஜ்ஞாநமேவ ச பரமாத்மவிஷயம் தப: தேந ஜ்ஞாநதபஸா பூதா: பராம் ஶுத்³தி⁴ம் க³தா: ஸந்த: மத்³பா⁴வம் ஈஶ்வரபா⁴வம் மோக்ஷம் ஆக³தா: ஸமநுப்ராப்தா: । இதரதபோநிரபேக்ஷஜ்ஞாநநிஷ்டா² இத்யஸ்ய லிங்க³ம் ‘ஜ்ஞாநதபஸா’ இதி விஶேஷணம் ॥ 10 ॥

தவ தர்ஹி ராக³த்³வேஷௌ ஸ்த:, யேந கேப்⁴யஶ்சிதே³வ ஆத்மபா⁴வம் ப்ரயச்ச²ஸி ந ஸர்வேப்⁴ய: இத்யுச்யதே —

யே யதா² மாம் ப்ரபத்³யந்தே தாம்ஸ்ததை²வ ப⁴ஜாம்யஹம் ।
மம வர்த்மாநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: பார்த² ஸர்வஶ: ॥ 11 ॥

யே யதா² யேந ப்ரகாரேண யேந ப்ரயோஜநேந யத்ப²லார்தி²தயா மாம் ப்ரபத்³யந்தே தாந் ததை²வ தத்ப²லதா³நேந ப⁴ஜாமி அநுக்³ருஹ்ணாமி அஹம் இத்யேதத் । தேஷாம் மோக்ஷம் ப்ரதி அநர்தி²த்வாத் । ந ஹி ஏகஸ்ய முமுக்ஷுத்வம் ப²லார்தி²த்வம் ச யுக³பத் ஸம்ப⁴வதி । அத: யே ப²லார்தி²ந: தாந் ப²லப்ரதா³நேந, யே யதோ²க்தகாரிணஸ்து அப²லார்தி²ந: முமுக்ஷவஶ்ச தாந் ஜ்ஞாநப்ரதா³நேந, யே ஜ்ஞாநிந: ஸம்ந்யாஸிந: முமுக்ஷவஶ்ச தாந் மோக்ஷப்ரதா³நேந, ததா² ஆர்தாந் ஆர்திஹரணேந இத்யேவம் யதா² ப்ரபத்³யந்தே யே தாந் ததை²வ ப⁴ஜாமி இத்யர்த²: । ந புந: ராக³த்³வேஷநிமித்தம் மோஹநிமித்தம் வா கஞ்சித் ப⁴ஜாமி । ஸர்வதா²பி ஸர்வாவஸ்த²ஸ்ய மம ஈஶ்வரஸ்ய வர்த்ம மார்க³ம் அநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: — யத்ப²லார்தி²தயா யஸ்மிந் கர்மணி அதி⁴க்ருதா: யே ப்ரயதந்தே தே மநுஷ்யா அத்ர உச்யந்தே — ஹே பார்த² ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: ॥ 11 ॥

யதி³ தவ ஈஶ்வரஸ்ய ராகா³தி³தோ³ஷாபா⁴வாத் ஸர்வப்ராணிஷு அநுஜிக்⁴ருக்ஷாயாம் துல்யாயாம் ஸர்வப²லப்ரதா³நஸமர்தே² ச த்வயி ஸதி ‘வாஸுதே³வ: ஸர்வம்’ இதி ஜ்ஞாநேநைவ முமுக்ஷவ: ஸந்த: கஸ்மாத் த்வாமேவ ஸர்வே ந ப்ரதிபத்³யந்தே இதி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் —

காங்க்ஷந்த: கர்மணாம் ஸித்³தி⁴ம் யஜந்த இஹ தே³வதா: ।
க்ஷிப்ரம் ஹி மாநுஷே லோகே ஸித்³தி⁴ர்ப⁴வதி கர்மஜா ॥ 12 ॥

காங்க்ஷந்த: அபீ⁴ப்ஸந்த: கர்மணாம் ஸித்³தி⁴ம் ப²லநிஷ்பத்திம் ப்ரார்த²யந்த: யஜந்தே இஹ அஸ்மிந் லோகே தே³வதா: இந்த்³ராக்³ந்யாத்³யா: ; ‘அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶுரேவம் ஸ தே³வாநாம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ஶ்ருதே: । தேஷாம் ஹி பி⁴ந்நதே³வதாயாஜிநாம் ப²லாகாங்க்ஷிணாம் க்ஷிப்ரம் ஶீக்⁴ரம் ஹி யஸ்மாத் மாநுஷே லோகே, மநுஷ்யலோகே ஹி ஶாஸ்த்ராதி⁴கார: । ‘க்ஷிப்ரம் ஹி மாநுஷே லோகே’ இதி விஶேஷணாத் அந்யேஷ்வபி கர்மப²லஸித்³தி⁴ம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் । மாநுஷே லோகே வர்ணாஶ்ரமாதி³கர்மாணி இதி விஶேஷ:, தேஷாம் ச வர்ணாஶ்ரமாத்³யதி⁴காரிகர்மணாம் ப²லஸித்³தி⁴: க்ஷிப்ரம் ப⁴வதி । கர்மஜா கர்மணோ ஜாதா ॥ 12 ॥

மாநுஷே ஏவ லோகே வர்ணாஶ்ரமாதி³கர்மாதி⁴கார:, ந அந்யேஷு லோகேஷு இதி நியம: கிம்நிமித்த இதி ? அத²வா வர்ணாஶ்ரமாதி³ப்ரவிபா⁴கோ³பேதா: மநுஷ்யா: மம வர்த்ம அநுவர்தந்தே ஸர்வஶ: இத்யுக்தம் । கஸ்மாத்புந: காரணாத் நியமேந தவைவ வர்த்ம அநுவர்தந்தே ந அந்யஸ்ய இதி ? உச்யதே —

சாதுர்வர்ண்யம் மயா ஸ்ருஷ்டம் கு³ணகர்மவிபா⁴க³ஶ: ।
தஸ்ய கர்தாரமபி மாம் வித்³த்⁴யகர்தாரமவ்யயம் ॥ 13 ॥

சத்வார ஏவ வர்ணா: சாதுர்வர்ண்யம் மயா ஈஶ்வரேண ஸ்ருஷ்டம் உத்பாதி³தம் , ‘ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஸ்ய முக²மாஸீத்’ (ரு. 10 । 8 । 91) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । கு³ணகர்மவிபா⁴க³ஶ: கு³ணவிபா⁴க³ஶ: கர்மவிபா⁴க³ஶஶ்ச । கு³ணா: ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி । தத்ர ஸாத்த்விகஸ்ய ஸத்த்வப்ரதா⁴நஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸ்ய ‘ஶமோ த³மஸ்தப:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 42) இத்யாதீ³நி கர்மாணி, ஸத்த்வோபஸர்ஜநரஜ:ப்ரதா⁴நஸ்ய க்ஷத்ரியஸ்ய ஶௌர்யதேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநி கர்மாணி, தமஉபஸர்ஜநரஜ:ப்ரதா⁴நஸ்ய வைஶ்யஸ்ய க்ருஷ்யாதீ³நி கர்மாணி, ரஜஉபஸர்ஜநதம:ப்ரதா⁴நஸ்ய ஶூத்³ரஸ்ய ஶுஶ்ரூஷைவ கர்ம இத்யேவம் கு³ணகர்மவிபா⁴க³ஶ: சாதுர்வர்ண்யம் மயா ஸ்ருஷ்டம் இத்யர்த²: । தச்ச இத³ம் சாதுர்வர்ண்யம் ந அந்யேஷு லோகேஷு, அத: மாநுஷே லோகே இதி விஶேஷணம் । ஹந்த தர்ஹி சாதுர்வர்ண்யஸ்ய ஸர்கா³தே³: கர்மண: கர்த்ருத்வாத் தத்ப²லேந யுஜ்யஸே, அத: ந த்வம் நித்யமுக்த: நித்யேஶ்வரஶ்ச இதி ? உச்யதே — யத்³யபி மாயாஸம்வ்யவஹாரேண தஸ்ய கர்மண: கர்தாரமபி ஸந்தம் மாம் பரமார்த²த: வித்³தி⁴ அகர்தாரம் । அத ஏவ அவ்யயம் அஸம்ஸாரிணம் ச மாம் வித்³தி⁴ ॥ 13 ॥

யேஷாம் து கர்மணாம் கர்தாரம் மாம் மந்யஸே பரமார்த²த: தேஷாம் அகர்தா ஏவாஹம் , யத: —

ந மாம் கர்மாணி லிம்பந்தி ந மே கர்மப²லே ஸ்ப்ருஹா ।
இதி மாம் யோ(அ)பி⁴ஜாநாதி கர்மபி⁴ர்ந ஸ ப³த்⁴யதே ॥ 14 ॥

ந மாம் தாநி கர்மாணி லிம்பந்தி தே³ஹாத்³யாரம்ப⁴கத்வேந, அஹங்காராபா⁴வாத் । ந ச தேஷாம் கர்மணாம் ப²லேஷு மே மம ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா । யேஷாம் து ஸம்ஸாரிணாம் ‘அஹம் கர்தா’ இத்யபி⁴மாந: கர்மஸு, ஸ்ப்ருஹா தத்ப²லேஷு ச, தாந் கர்மாணி லிம்பந்தி இதி யுக்தம் , தத³பா⁴வாத் ந மாம் கர்மாணி லிம்பந்தி । இதி ஏவம் ய: அந்யோ(அ)பி மாம் ஆத்மத்வேந அபி⁴ஜாநாதி ‘நாஹம் கர்தா ந மே கர்மப²லே ஸ்ப்ருஹா’ இதி ஸ: கர்மபி⁴: ந ப³த்⁴யதே, தஸ்யாபி ந தே³ஹாத்³யாரம்ப⁴காணி கர்மாணி ப⁴வந்தி இத்யர்த²: ॥ 14 ॥

‘நாஹம் கர்தா ந மே கர்மப²லே ஸ்ப்ருஹா’ இதி —

ஏவம் ஜ்ஞாத்வா க்ருதம் கர்ம பூர்வைரபி முமுக்ஷுபி⁴: ।
குரு கர்மைவ தஸ்மாத்த்வம் பூர்வை: பூர்வதரம் க்ருதம் ॥ 15 ॥

ஏவம் ஜ்ஞாத்வா க்ருதம் கர்ம பூர்வை: அபி அதிக்ராந்தை: முமுக்ஷுபி⁴: । குரு தேந கர்மைவ த்வம் , ந தூஷ்ணீமாஸநம் நாபி ஸம்ந்யாஸ: கர்தவ்ய:, தஸ்மாத் த்வம் பூர்வைரபி அநுஷ்டி²தத்வாத் , யதி³ அநாத்மஜ்ஞ: த்வம் ததா³ ஆத்மஶுத்³த்⁴யர்த²ம் , தத்த்வவிச்சேத் லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் பூர்வை: ஜநகாதி³பி⁴: பூர்வதரம் க்ருதம் ந அது⁴நாதநம் க்ருதம் நிர்வர்திதம் ॥ 15 ॥

தத்ர கர்ம சேத் கர்தவ்யம் த்வத்³வசநாதே³வ கரோம்யஹம் , கிம் விஶேஷிதேந ‘பூர்வை: பூர்வதரம் க்ருதம்’ இத்யுச்யதே ; யஸ்மாத் மஹத் வைஷம்யம் கர்மணி । கத²ம் ? —

கிம் கர்ம கிமகர்மேதி
கவயோ(அ)ப்யத்ர மோஹிதா: ।
தத்தே கர்ம ப்ரவக்ஷ்யாமி
யஜ்ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த் ॥ 16 ॥

கிம் கர்ம கிம் ச அகர்ம இதி கவய: மேதா⁴விந: அபி அத்ர அஸ்மிந் கர்மாதி³விஷயே மோஹிதா: மோஹம் க³தா: । தத் அத: தே துப்⁴யம் அஹம் கர்ம அகர்ம ச ப்ரவக்ஷ்யாமி, யத் ஜ்ஞாத்வா விதி³த்வா கர்மாதி³ மோக்ஷ்யஸே அஶுபா⁴த் ஸம்ஸாராத் ॥ 16 ॥

ந சைதத்த்வயா மந்தவ்யம் — கர்ம நாம தே³ஹாதி³சேஷ்டா லோகப்ரஸித்³த⁴ம் , அகர்ம நாம தத³க்ரியா தூஷ்ணீமாஸநம் ; கிம் தத்ர போ³த்³த⁴வ்யம் ? இதி । கஸ்மாத் , உச்யதே —

கர்மணோ ஹ்யபி போ³த்³த⁴வ்யம் போ³த்³த⁴வ்யம் ச விகர்மண: ।
அகர்மணஶ்ச போ³த்³த⁴வ்யம் க³ஹநா கர்மணோ க³தி: ॥ 17 ॥

கர்மண: ஶாஸ்த்ரவிஹிதஸ்ய ஹி யஸ்மாத் அபி அஸ்தி போ³த்³த⁴வ்யம் , போ³த்³த⁴வ்யம் ச அஸ்த்யேவ விகர்மண: ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய, ததா² அகர்மணஶ்ச தூஷ்ணீம்பா⁴வஸ்ய போ³த்³த⁴வ்யம் அஸ்தி இதி த்ரிஷ்வப்யத்⁴யாஹார: கர்தவ்ய: । யஸ்மாத் க³ஹநா விஷமா து³ர்ஜ்ஞேயா — கர்மண: இதி உபலக்ஷணார்த²ம் கர்மாதீ³நாம் — கர்மாகர்மவிகர்மணாம் க³தி: யாதா²த்ம்யம் தத்த்வம் இத்யர்த²: ॥ 17 ॥

கிம் புநஸ்தத்த்வம் கர்மாதே³: யத் போ³த்³த⁴வ்யம் வக்ஷ்யாமி இதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ? உச்யதே —

கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத³கர்மணி ச கர்ம ய: ।
ஸ பு³த்³தி⁴மாந்மநுஷ்யேஷு ஸ யுக்த: க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத் ॥ 18 ॥

கர்மணி, க்ரியதே இதி கர்ம வ்யாபாரமாத்ரம் , தஸ்மிந் கர்மணி அகர்ம கர்மாபா⁴வம் ய: பஶ்யேத் , அகர்மணி ச கர்மாபா⁴வே கர்த்ருதந்த்ரத்வாத் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோ: — வஸ்து அப்ராப்யைவ ஹி ஸர்வ ஏவ க்ரியாகாரகாதி³வ்யவஹார: அவித்³யாபூ⁴மௌ ஏவ — கர்ம ய: பஶ்யேத் பஶ்யதி, ஸ: பு³த்³தி⁴மாந் மநுஷ்யேஷு, ஸ: யுக்த: யோகீ³ ச, க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத் ஸமஸ்தகர்மக்ருச்ச ஸ:, இதி ஸ்தூயதே கர்மாகர்மணோரிதரேதரத³ர்ஶீ ॥

நநு கிமித³ம் விருத்³த⁴முச்யதே ‘கர்மணி அகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இதி ‘அகர்மணி ச கர்ம’ இதி ; ந ஹி கர்ம அகர்ம ஸ்யாத் , அகர்ம வா கர்ம । தத்ர விருத்³த⁴ம் கத²ம் பஶ்யேத் த்³ரஷ்டா ? — ந, அகர்ம ஏவ பரமார்த²த: ஸத் கர்மவத் அவபா⁴ஸதே மூட⁴த்³ருஷ்டே: லோகஸ்ய, ததா² கர்மைவ அகர்மவத் । தத்ர யதா²பூ⁴தத³ர்ஶநார்த²மாஹ ப⁴க³வாந் — ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ । அதோ ந விருத்³த⁴ம் । பு³த்³தி⁴மத்த்வாத்³யுபபத்தேஶ்ச । ‘போ³த்³த⁴வ்யம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 17) இதி ச யதா²பூ⁴தத³ர்ஶநமுச்யதே । ந ச விபரீதஜ்ஞாநாத் அஶுபா⁴த் மோக்ஷணம் ஸ்யாத் ; ‘யத் ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 16) இதி ச உக்தம் । தஸ்மாத் கர்மாகர்மணீ விபர்யயேண க்³ருஹீதே ப்ராணிபி⁴: தத்³விபர்யயக்³ரஹணநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ப⁴க³வதோ வசநம் ‘கர்மண்யகர்ம ய:’ இத்யாதி³ । ந ச அத்ர கர்மாதி⁴கரணமகர்ம அஸ்தி, குண்டே³ ப³த³ராணீவ । நாபி அகர்மாதி⁴கரணம் கர்மாஸ்தி, கர்மாபா⁴வத்வாத³கர்மண: । அத: விபரீதக்³ருஹீதே ஏவ கர்மாகர்மணீ லௌகிகை:, யதா² ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாயாமுத³கம் ஶுக்திகாயாம் வா ரஜதம் । நநு கர்ம கர்மைவ ஸர்வேஷாம் ந க்வசித் வ்யபி⁴சரதி — தத் ந, நௌஸ்த²ஸ்ய நாவி க³ச்ச²ந்த்யாம் தடஸ்தே²ஷு அக³திஷு நகே³ஷு ப்ரதிகூலக³தித³ர்ஶநாத் , தூ³ரேஷு சக்ஷுஷா அஸம்நிக்ருஷ்டேஷு க³ச்ச²த்ஸு க³த்யபா⁴வத³ர்ஶநாத் , ஏவம் இஹாபி அகர்மணி கர்மத³ர்ஶநம் கர்மணி ச அகர்மத³ர்ஶநம் விபரீதத³ர்ஶநம் யேந தந்நிராகரணார்த²முச்யதே ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ ॥

ததே³தத் உக்தப்ரதிவசநமபி அஸக்ருத் அத்யந்தவிபரீதத³ர்ஶநபா⁴விததயா மோமுஹ்யமாநோ லோக: ஶ்ருதமபி அஸக்ருத் தத்த்வம் விஸ்ம்ருத்ய விஸ்ம்ருத்ய மித்²யாப்ரஸங்க³ம் அவதார்யாவதார்ய சோத³யதி இதி புந: புந: உத்தரமாஹ ப⁴க³வாந் , து³ர்விஜ்ஞேயத்வம் ச ஆலக்ஷ்ய வஸ்துந: । ‘அவ்யக்தோ(அ)யமசிந்த்யோ(அ)யம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³நா ஆத்மநி கர்மாபா⁴வ: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³த⁴: உக்த: வக்ஷ்யமாணஶ்ச । தஸ்மிந் ஆத்மநி கர்மாபா⁴வே அகர்மணி கர்மவிபரீதத³ர்ஶநம் அத்யந்தநிரூட⁴ம் ; யத:, ‘கிம் கர்ம கிமகர்மேதி கவயோ(அ)ப்யத்ர மோஹிதா:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 16) । தே³ஹாத்³யாஶ்ரயம் கர்ம ஆத்மந்யத்⁴யாரோப்ய ‘அஹம் கர்தா, மம ஏதத் கர்ம, மயா அஸ்ய கர்மண: ப²லம் போ⁴க்தவ்யம்’ இதி ச, ததா² ‘அஹம் தூஷ்ணீம் ப⁴வாமி, யேந அஹம் நிராயாஸ: அகர்மா ஸுகீ² ஸ்யாம்’ இதி கார்யகரணாஶ்ரயம் வ்யாபாரோபரமம் தத்க்ருதம் ச ஸுகி²த்வம் ஆத்மநி அத்⁴யாரோப்ய ‘ந கரோமி கிஞ்சித் , தூஷ்ணீம் ஸுக²மாஸே’ இதி அபி⁴மந்யதே லோக: । தத்ரேத³ம் லோகஸ்ய விபரரீதத³ர்ஶநாபநயாய ஆஹ ப⁴க³வாந் — ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ ॥

அத்ர ச கர்ம கர்மைவ ஸத் கார்யகரணாஶ்ரயம் கர்மரஹிதே அவிக்ரியே ஆத்மநி ஸர்வை: அத்⁴யஸ்தம் , யத: பண்டி³தோ(அ)பி ‘அஹம் கரோமி’ இதி மந்யதே । அத: ஆத்மஸமவேததயா ஸர்வலோகப்ரஸித்³தே⁴ கர்மணி நதீ³கூலஸ்தே²ஷ்விவ வ்ருக்ஷேஷு க³திப்ராதிலோம்யேந அகர்ம கர்மாபா⁴வம் யதா²பூ⁴தம் க³த்யபா⁴வமிவ வ்ருக்ஷேஷு ய: பஶ்யேத் , அகர்மணி ச கார்யகரணவ்யாபாரோபரமே கர்மவத் ஆத்மநி அத்⁴யாரோபிதே, ‘தூஷ்ணீம் அகுர்வந் ஸுக²ம் ஆஸே’ இத்யஹங்காராபி⁴ஸந்தி⁴ஹேதுத்வாத் , தஸ்மிந் அகர்மணி ச கர்ம ய: பஶ்யேத் , ய: ஏவம் கர்மாகர்மவிபா⁴க³ஜ்ஞ: ஸ: பு³த்³தி⁴மாந் பண்டி³த: மநுஷ்யேஷு, ஸ: யுக்த: யோகீ³ க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருச்ச ஸ: அஶுபா⁴த் மோக்ஷித: க்ருதக்ருத்யோ ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥

அயம் ஶ்லோக: அந்யதா² வ்யாக்²யாத: கைஶ்சித் । கத²ம் ? நித்யாநாம் கில கர்மணாம் ஈஶ்வரார்தே² அநுஷ்டீ²யமாநாநாம் தத்ப²லாபா⁴வாத் அகர்மாணி தாநி உச்யந்தே கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யா । தேஷாம் ச அகரணம் அகர்ம ; தச்ச ப்ரத்யவாயப²லத்வாத் கர்ம உச்யதே கௌ³ண்யைவ வ்ருத்த்யா । தத்ர நித்யே கர்மணி அகர்ம ய: பஶ்யேத் ப²லாபா⁴வாத் ; யதா² தே⁴நுரபி கௌ³: அகௌ³: இத்யுச்யதே க்ஷீராக்²யம் ப²லம் ந ப்ரயச்ச²தி இதி, தத்³வத் । ததா² நித்யாகரணே து அகர்மணி ச கர்ம ய: பஶ்யேத் நரகாதி³ப்ரத்யவாயப²லம் ப்ரயச்ச²தி இதி ॥

நைதத் யுக்தம் வ்யாக்²யாநம் । ஏவம் ஜ்ஞாநாத் அஶுபா⁴த் மோக்ஷாநுபபத்தே: ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 16) இதி ப⁴க³வதா உக்தம் வசநம் பா³த்⁴யேத । கத²ம் ? நித்யாநாமநுஷ்டா²நாத் அஶுபா⁴த் ஸ்யாத் நாம மோக்ஷணம் , ந து தேஷாம் ப²லாபா⁴வஜ்ஞாநாத் । ந ஹி நித்யாநாம் ப²லாபா⁴வஜ்ஞாநம் அஶுப⁴முக்திப²லத்வேந சோதி³தம் , நித்யகர்மஜ்ஞாநம் வா । ந ச ப⁴க³வதைவேஹோக்தம் । ஏதேந அகர்மணி கர்மத³ர்ஶநம் ப்ரத்யுக்தம் । ந ஹி அகர்மணி ‘கர்ம’ இதி த³ர்ஶநம் கர்தவ்யதயா இஹ சோத்³யதே, நித்யஸ்ய து கர்தவ்யதாமாத்ரம் । ந ச ‘அகரணாத் நித்யஸ்ய ப்ரத்யவாயோ ப⁴வதி’ இதி விஜ்ஞாநாத் கிஞ்சித் ப²லம் ஸ்யாத் । நாபி நித்யாகரணம் ஜ்ஞேயத்வேந சோதி³தம் । நாபி ‘கர்ம அகர்ம’ இதி மித்²யாத³ர்ஶநாத் அஶுபா⁴த் மோக்ஷணம் பு³த்³தி⁴மத்த்வம் யுக்ததா க்ருத்ஸ்நகர்மக்ருத்த்வாதி³ ச ப²லம் உபபத்³யதே, ஸ்துதிர்வா । மித்²யாஜ்ஞாநமேவ ஹி ஸாக்ஷாத் அஶுப⁴ரூபம் । குத: அந்யஸ்மாத³ஶுபா⁴த் மோக்ஷணம் ? ந ஹி தம: தமஸோ நிவர்தகம் ப⁴வதி ॥

நநு கர்மணி யத் அகர்மத³ர்ஶநம் அகர்மணி வா கர்மத³ர்ஶநம் ந தத் மித்²யாஜ்ஞாநம் ; கிம் தர்ஹி ? கௌ³ணம் ப²லபா⁴வாபா⁴வநிமித்தம் — ந, கர்மாகர்மவிஜ்ஞாநாத³பி கௌ³ணாத் ப²லஸ்ய அஶ்ரவணாத் । நாபி ஶ்ருதஹாந்யஶ்ருதபரிகல்பநாயாம் கஶ்சித் விஶேஷ உபலப்⁴யதே । ஸ்வஶப்³தே³நாபி ஶக்யம் வக்தும் ‘நித்யகர்மணாம் ப²லம் நாஸ்தி, அகரணாச்ச தேஷாம் நரகபாத: ஸ்யாத்’ இதி ; தத்ர வ்யாஜேந பரவ்யாமோஹரூபேண ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஸ்யேத்’ இத்யாதி³நா கிம் ? தத்ர ஏவம் வ்யாசக்ஷாணேந ப⁴க³வதோக்தம் வாக்யம் லோகவ்யாமோஹார்த²மிதி வ்யக்தம் கல்பிதம் ஸ்யாத் । ந ச ஏதத் ச²த்³மரூபேண வாக்யேந ரக்ஷணீயம் வஸ்து ; நாபி ஶப்³தா³ந்தரேண புந: புந: உச்யமாநம் ஸுபோ³த⁴ம் ஸ்யாத் இத்யேவம் வக்தும் யுக்தம் । ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) இத்யத்ர ஹி ஸ்பு²டதர உக்த: அர்த²:, ந புநர்வக்தவ்யோ ப⁴வதி । ஸர்வத்ர ச ப்ரஶஸ்தம் போ³த்³த⁴வ்யம் ச கர்தவ்யமேவ । ந நிஷ்ப்ரயோஜநம் போ³த்³த⁴வ்யமித்யுச்யதே ॥

ந ச மித்²யாஜ்ஞாநம் போ³த்³த⁴வ்யம் ப⁴வதி, தத்ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதம் வா வஸ்த்வாபா⁴ஸம் । நாபி நித்யாநாம் அகரணாத் அபா⁴வாத் ப்ரத்யவாயபா⁴வோத்பத்தி:, ‘நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 16) இதி வசநாத் ‘கத²ம் அஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி ச த³ர்ஶிதம் அஸத: ஸஜ்ஜந்மப்ரதிஷேதா⁴த் । அஸத: ஸது³த்பத்திம் ப்³ருவதா அஸதே³வ ஸத்³ப⁴வேத் , ஸச்சாபி அஸத் ப⁴வேத் இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । தச்ச அயுக்தம் , ஸர்வப்ரமாணவிரோதா⁴த் । ந ச நிஷ்ப²லம் வித³த்⁴யாத் கர்ம ஶாஸ்த்ரம் , து³:க²ஸ்வரூபத்வாத் , து³:க²ஸ்ய ச பு³த்³தி⁴பூர்வகதயா கார்யத்வாநுபபத்தே: । தத³கரணே ச நரகபாதாப்⁴யுபக³மாத் அநர்தா²யைவ உப⁴யதா²பி கரணே ச அகரணே ச ஶாஸ்த்ரம் நிஷ்ப²லம் கல்பிதம் ஸ்யாத் । ஸ்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴ஶ்ச ‘நித்யம் நிஷ்ப²லம் கர்ம’ இதி அப்⁴யுபக³ம்ய ‘மோக்ஷப²லாய’ இதி ப்³ருவத: । தஸ்மாத் யதா²ஶ்ருத ஏவார்த²: ‘கர்மண்யகர்ம ய:’ இத்யாதே³: । ததா² ச வ்யாக்²யாத: அஸ்மாபி⁴: ஶ்லோக: ॥ 18 ॥

ததே³தத் கர்மணி அகர்மத³ர்ஶநம் ஸ்தூயதே —

யஸ்ய ஸர்வே ஸமாரம்பா⁴: காமஸங்கல்பவர்ஜிதா: ।
ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மாணம் தமாஹு: பண்டி³தம் பு³தா⁴: ॥ 19 ॥

யஸ்ய யதோ²க்தத³ர்ஶிந: ஸர்வே யாவந்த: ஸமாரம்பா⁴: ஸர்வாணி கர்மாணி, ஸமாரப்⁴யந்தே இதி ஸமாரம்பா⁴:, காமஸங்கல்பவர்ஜிதா: காமை: தத்காரணைஶ்ச ஸங்கல்பை: வர்ஜிதா: முதை⁴வ சேஷ்டாமாத்ரா அநுஷ்டீ²யந்தே ; ப்ரவ்ருத்தேந சேத் லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் , நிவ்ருத்தேந சேத் ஜீவநமாத்ரார்த²ம் । தம் ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மாணம் கர்மாதௌ³ அகர்மாதி³த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநம் ததே³வ அக்³நி: தேந ஜ்ஞாநாக்³நிநா த³க்³தா⁴நி ஶுபா⁴ஶுப⁴லக்ஷணாநி கர்மாணி யஸ்ய தம் ஆஹு: பரமார்த²த: பண்டி³தம் பு³தா⁴: ப்³ரஹ்மவித³: ॥ 19 ॥

யஸ்து அகர்மாதி³த³ர்ஶீ, ஸ: அகர்மாதி³த³ர்ஶநாதே³வ நிஷ்கர்மா ஸம்ந்யாஸீ ஜீவநமாத்ரார்த²சேஷ்ட: ஸந் கர்மணி ந ப்ரவர்ததே, யத்³யபி ப்ராக் விவேகத: ப்ரவ்ருத்த: । யஸ்து ப்ராரப்³த⁴கர்மா ஸந் உத்தரகாலமுத்பந்நாத்மஸம்யக்³த³ர்ஶந: ஸ்யாத் , ஸ: ஸர்வகர்மணி ப்ரயோஜநமபஶ்யந் ஸஸாத⁴நம் கர்ம பரித்யஜத்யேவ । ஸ: குதஶ்சித் நிமித்தாத் கர்மபரித்யாகா³ஸம்ப⁴வே ஸதி கர்மணி தத்ப²லே ச ஸங்க³ரஹிததயா ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வாத் லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் பூர்வவத் கர்மணி ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நைவ கிஞ்சித் கரோதி, ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மத்வாத் ததீ³யம் கர்ம அகர்மைவ ஸம்பத்³யதே இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிஷ்யந் ஆஹ —

த்யக்த்வா கர்மப²லாஸங்க³ம் நித்யத்ருப்தோ நிராஶ்ரய: ।
கர்மண்யபி⁴ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நைவ கிஞ்சித்கரோதி ஸ: ॥ 20 ॥

த்யக்த்வா கர்மஸு அபி⁴மாநம் ப²லாஸங்க³ம் ச யதோ²க்தேந ஜ்ஞாநேந நித்யத்ருப்த: நிராகாங்க்ஷோ விஷயேஷு இத்யர்த²: । நிராஶ்ரய: ஆஶ்ரயரஹித:, ஆஶ்ரயோ நாம யத் ஆஶ்ரித்ய புருஷார்த²ம் ஸிஸாத⁴யிஷதி, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டப²லஸாத⁴நாஶ்ரயரஹித இத்யர்த²: । விது³ஷா க்ரியமாணம் கர்ம பரமார்த²தோ(அ)கர்மைவ, தஸ்ய நிஷ்க்ரியாத்மத³ர்ஶநஸம்பந்நத்வாத் । தேந ஏவம்பூ⁴தேந ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வாத் ஸஸாத⁴நம் கர்ம பரித்யக்தவ்யமேவ இதி ப்ராப்தே, தத: நிர்க³மாஸம்ப⁴வாத் லோகஸங்க்³ரஹசிகீர்ஷயா ஶிஷ்டவிக³ர்ஹணாபரிஜிஹீர்ஷயா வா பூர்வவத் கர்மணி அபி⁴ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நிஷ்க்ரியாத்மத³ர்ஶநஸம்பந்நத்வாத் நைவ கிஞ்சித் கரோதி ஸ: ॥ 20 ॥

ய: புந: பூர்வோக்தவிபரீத: ப்ராகே³வ கர்மாரம்பா⁴த் ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாந்தரே ப்ரத்யகா³த்மநி நிஷ்க்ரியே ஸஞ்ஜாதாத்மத³ர்ஶந: ஸ த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டவிஷயாஶீர்விவர்ஜிததயா த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தே² கர்மணி ப்ரயோஜநமபஶ்யந் ஸஸாத⁴நம் கர்ம ஸம்ந்யஸ்ய ஶரீரயாத்ராமாத்ரசேஷ்ட: யதி: ஜ்ஞாநநிஷ்டோ² முச்யதே இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிதுமாஹ —

நிராஶீர்யதசித்தாத்மா த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ: ।
ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம குர்வந்நாப்நோதி கில்பி³ஷம் ॥ 21 ॥

நிராஶீ: நிர்க³தா: ஆஶிஷ: யஸ்மாத் ஸ: நிராஶீ:, யதசித்தாத்மா சித்தம் அந்த:கரணம் ஆத்மா பா³ஹ்ய: கார்யகரணஸங்கா⁴த: தௌ உபா⁴வபி யதௌ ஸம்யதௌ யேந ஸ: யதசித்தாத்மா, த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ: த்யக்த: ஸர்வ: பரிக்³ரஹ: யேந ஸ: த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ:, ஶாரீரம் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் , கேவலம் தத்ராபி அபி⁴மாநவர்ஜிதம் , கர்ம குர்வந் ந ஆப்நோதி ந ப்ராப்நோதி கில்பி³ஷம் அநிஷ்டரூபம் பாபம் த⁴ர்மம் ச । த⁴ர்மோ(அ)பி முமுக்ஷோ: கில்பி³ஷமேவ ப³ந்தா⁴பாத³கத்வாத் । தஸ்மாத் தாப்⁴யாம் முக்த: ப⁴வதி, ஸம்ஸாராத் முக்தோ ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥

‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம’ இத்யத்ர கிம் ஶரீரநிர்வர்த்யம் ஶாரீரம் கர்ம அபி⁴ப்ரேதம் , ஆஹோஸ்வித் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் ஶாரீரம் கர்ம இதி ? கிம் ச அத: யதி³ ஶரீரநிர்வர்த்யம் ஶாரீரம் கர்ம யதி³ வா ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் ஶாரீரம் இதி ? உச்யதே — யதா³ ஶரீரநிர்வர்த்யம் கர்ம ஶாரீரம் அபி⁴ப்ரேதம் ஸ்யாத் , ததா³ த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் கர்ம ப்ரதிஷித்³த⁴மபி ஶரீரேண குர்வந் நாப்நோதி கில்பி³ஷம் இதி ப்³ருவதோ விருத்³தா⁴பி⁴தா⁴நம் ப்ரஸஜ்யேத । ஶாஸ்த்ரீயம் ச கர்ம த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் ஶரீரேண குர்வந் நாப்நோதி கில்பி³ஷம் இத்யபி ப்³ருவத: அப்ராப்தப்ரதிஷேத⁴ப்ரஸங்க³: । ‘ஶாரீரம் கர்ம குர்வந்’ இதி விஶேஷணாத் கேவலஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்ச வாங்மநஸநிர்வர்த்யம் கர்ம விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴விஷயம் த⁴ர்மாத⁴ர்மஶப்³த³வாச்யம் குர்வந் ப்ராப்நோதி கில்பி³ஷம் இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । தத்ராபி வாங்மநஸாப்⁴யாம் விஹிதாநுஷ்டா²நபக்ஷே கில்பி³ஷப்ராப்திவசநம் விருத்³த⁴ம் ஆபத்³யேத । ப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவாபக்ஷே(அ)பி பூ⁴தார்தா²நுவாத³மாத்ரம் அநர்த²கம் ஸ்யாத் । யதா³ து ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் ஶாரீரம் கர்ம அபி⁴ப்ரேதம் ப⁴வேத் , ததா³ த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் கர்ம விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴க³ம்யம் ஶரீரவாங்மநஸநிர்வர்த்யம் அந்யத் அகுர்வந் தைரேவ ஶரீராதி³பி⁴: ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் கேவலஶப்³த³ப்ரயோகா³த் ‘அஹம் கரோமி’ இத்யபி⁴மாநவர்ஜித: ஶரீராதி³சேஷ்டாமாத்ரம் லோகத்³ருஷ்ட்யா குர்வந் நாப்நோதி கில்பி³ஷம் । ஏவம்பூ⁴தஸ்ய பாபஶப்³த³வாச்யகில்பி³ஷப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத் கில்பி³ஷம் ஸம்ஸாரம் ந ஆப்நோதி ; ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴ஸர்வகர்மத்வாத் அப்ரதிப³ந்தே⁴ந முச்யத ஏவ இதி பூர்வோக்தஸம்யக்³த³ர்ஶநப²லாநுவாத³ ஏவ ஏஷ: । ஏவம் ‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம’ இத்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய பரிக்³ரஹே நிரவத்³யம் ப⁴வதி ॥ 21 ॥

த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹஸ்ய யதே: அந்நாதே³: ஶரீரஸ்தி²திஹேதோ: பரிக்³ரஹஸ்ய அபா⁴வாத் யாசநாதி³நா ஶரீரஸ்தி²தௌ கர்தவ்யதாயாம் ப்ராப்தாயாம் ‘அயாசிதமஸங்க்ல்ருப்தமுபபந்நம் யத்³ருச்ச²யா’ (அஶ்வ. 46 । 19) இத்யாதி³நா வசநேந அநுஜ்ஞாதம் யதே: ஶரீரஸ்தி²திஹேதோ: அந்நாதே³: ப்ராப்தித்³வாரம் ஆவிஷ்குர்வந் ஆஹ —

யத்³ருச்சா²லாப⁴ஸந்துஷ்டோ த்³வந்த்³வாதீதோ விமத்ஸர: ।
ஸம: ஸித்³தா⁴வஸித்³தௌ⁴ ச க்ருத்வாபி ந நிப³த்⁴யதே ॥ 22 ॥

யத்³ருச்சா²லாப⁴ஸந்துஷ்ட: அப்ரார்தி²தோபநதோ லாபோ⁴ யத்³ருச்சா²லாப⁴: தேந ஸந்துஷ்ட: ஸஞ்ஜாதாலம்ப்ரத்யய: । த்³வந்த்³வாதீத: த்³வந்த்³வை: ஶீதோஷ்ணாதி³பி⁴: ஹந்யமாநோ(அ)பி அவிஷண்ணசித்த: த்³வந்த்³வாதீத: உச்யதே । விமத்ஸர: விக³தமத்ஸர: நிர்வைரபு³த்³தி³: ஸம: துல்ய: யத்³ருச்சா²லாப⁴ஸ்ய ஸித்³தௌ⁴ அஸித்³தௌ⁴ ச । ய: ஏவம்பூ⁴தோ யதி: அந்நாதே³: ஶரீரஸ்தி²திஹேதோ: லாபா⁴லாப⁴யோ: ஸம: ஹர்ஷவிஷாத³வர்ஜித: கர்மாதௌ³ அகர்மாதி³த³ர்ஶீ யதா²பூ⁴தாத்மத³ர்ஶநநிஷ்ட²: ஸந் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநே பி⁴க்ஷாடநாதி³கர்மணி ஶரீராதி³நிர்வர்த்யே ‘நைவ கிஞ்சித் கரோம்யஹம்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8), ‘கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) இத்யேவம் ஸதா³ ஸம்பரிசக்ஷாண: ஆத்மந: கர்த்ருத்வாபா⁴வம் பஶ்யந்நைவ கிஞ்சித் பி⁴க்ஷாடநாதி³கம் கர்ம கரோதி, லோகவ்யவஹாரஸாமாந்யத³ர்ஶநேந து லௌகிகை: ஆரோபிதகர்த்ருத்வே பி⁴க்ஷாடநாதௌ³ கர்மணி கர்தா ப⁴வதி । ஸ்வாநுப⁴வேந து ஶாஸ்த்ரப்ரமாணாதி³ஜநிதேந அகர்தைவ । ஸ ஏவம் பராத்⁴யாரோபிதகர்த்ருத்வ: ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் பி⁴க்ஷாடநாதி³கம் கர்ம க்ருத்வாபி ந நிப³த்⁴யதே ப³ந்த⁴ஹேதோ: கர்மண: ஸஹேதுகஸ்ய ஜ்ஞாநாக்³நிநா த³க்³த⁴த்வாத் இதி உக்தாநுவாத³ ஏவ ஏஷ: ॥ 22 ॥

‘த்யக்த்வா கர்மப²லாஸங்க³ம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) இத்யநேந ஶ்லோகேந ய: ப்ராரப்³த⁴கர்மா ஸந் யதா³ நிஷ்க்ரியப்³ரஹ்மாத்மத³ர்ஶநஸம்பந்ந: ஸ்யாத் ததா³ தஸ்ய ஆத்மந: கர்த்ருகர்மப்ரயோஜநாபா⁴வத³ர்ஶிந: கர்மபரித்யாகே³ ப்ராப்தே குதஶ்சிந்நிமித்தாத் தத³ஸம்ப⁴வே ஸதி பூர்வவத் தஸ்மிந் கர்மணி அபி⁴ப்ரவ்ருத்தஸ்ய அபி ‘நைவ கிஞ்சித் கரோதி ஸ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) இதி கர்மாபா⁴வ: ப்ரத³ர்ஶித: । யஸ்ய ஏவம் கர்மாபா⁴வோ த³ர்ஶித: தஸ்யைவ —

க³தஸங்க³ஸ்ய முக்தஸ்ய ஜ்ஞாநாவஸ்தி²தசேதஸ: ।
யஜ்ஞாயாசரத: கர்ம ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே ॥ 23 ॥

க³தஸங்க³ஸ்ய ஸர்வதோநிவ்ருத்தாஸக்தே:, முக்தஸ்ய நிவ்ருத்தத⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ப³ந்த⁴நஸ்ய, ஜ்ஞாநாவஸ்தி²தசேதஸ: ஜ்ஞாநே ஏவ அவஸ்தி²தம் சேத: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ஜ்ஞாநாவஸ்தி²தசேதா: தஸ்ய, யஜ்ஞாய யஜ்ஞநிர்வ்ருத்த்யர்த²ம் ஆசரத: நிர்வர்தயத: கர்ம ஸமக்³ரம் ஸஹ அக்³ரேண ப²லேந வர்ததே இதி ஸமக்³ரம் கர்ம தத் ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே விநஶ்யதி இத்யர்த²: ॥ 23 ॥

கஸ்மாத் புந: காரணாத் க்ரியமாணம் கர்ம ஸ்வகார்யாரம்ப⁴ம் அகுர்வத் ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே இத்யுச்யதே யத: —

ப்³ரஹ்மார்பணம் ப்³ரஹ்ம ஹவிர்ப்³ரஹ்மாக்³நௌ ப்³ரஹ்மணா ஹுதம் ।
ப்³ரஹ்மைவ தேந க³ந்தவ்யம் ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴நா ॥ 24 ॥

ப்³ரஹ்ம அர்பணம் யேந கரணேந ப்³ரஹ்மவித் ஹவி: அக்³நௌ அர்பயதி தத் ப்³ரஹ்மைவ இதி பஶ்யதி, தஸ்ய ஆத்மவ்யதிரேகேண அபா⁴வம் பஶ்யதி, யதா² ஶுக்திகாயாம் ரஜதாபா⁴வம் பஶ்யதி ; தது³ச்யதே ப்³ரஹ்மைவ அர்பணமிதி, யதா² யத்³ரஜதம் தத் ஶுக்திகைவேதி । ‘ப்³ரஹ்ம அர்பணம்’ இதி அஸமஸ்தே பதே³ । யத் அர்பணபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யதே லோகே தத் அஸ்ய ப்³ரஹ்மவித³: ப்³ரஹ்மைவ இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்ம ஹவி: ததா² யத் ஹவிர்பு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யமாணம் தத் ப்³ரஹ்மைவ அஸ்ய । ததா² ‘ப்³ரஹ்மாக்³நௌ’ இதி ஸமஸ்தம் பத³ம் । அக்³நிரபி ப்³ரஹ்மைவ யத்ர ஹூயதே ப்³ரஹ்மணா கர்த்ரா, ப்³ரஹ்மைவ கர்தேத்யர்த²: । யத் தேந ஹுதம் ஹவநக்ரியா தத் ப்³ரஹ்மைவ । யத் தேந க³ந்தவ்யம் ப²லம் தத³பி ப்³ரஹ்மைவ ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴நா ப்³ரஹ்மைவ கர்ம ப்³ரஹ்மகர்ம தஸ்மிந் ஸமாதி⁴: யஸ்ய ஸ: ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴: தேந ப்³ரஹ்மகர்மஸமாதி⁴நா ப்³ரஹ்மைவ க³ந்தவ்யம் ॥

ஏவம் லோகஸங்க்³ரஹம் சிகீர்ஷுணாபி க்ரியமாணம் கர்ம பரமார்த²த: அகர்ம, ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யுபம்ருதி³தத்வாத் । ஏவம் ஸதி நிவ்ருத்தகர்மணோ(அ)பி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸிந: ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்துத்யர்த²ம் யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நம் ஜ்ஞாநஸ்ய ஸுதராமுபபத்³யதே ; யத் அர்பணாதி³ அதி⁴யஜ்ஞே ப்ரஸித்³த⁴ம் தத் அஸ்ய அத்⁴யாத்மம் ப்³ரஹ்மைவ பரமார்த²த³ர்ஶிந இதி । அந்யதா² ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே அர்பணாதீ³நாமேவ விஶேஷதோ ப்³ரஹ்மத்வாபி⁴தா⁴நம் அநர்த²கம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மைவ இத³ம் ஸர்வமிதி அபி⁴ஜாநத: விது³ஷ: கர்மாபா⁴வ: । காரகபு³த்³த்⁴யபா⁴வாச்ச । ந ஹி காரகபு³த்³தி⁴ரஹிதம் யஜ்ஞாக்²யம் கர்ம த்³ருஷ்டம் । ஸர்வமேவ அக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம ஶப்³த³ஸமர்பிததே³வதாவிஶேஷஸம்ப்ரதா³நாதி³காரகபு³த்³தி⁴மத் கர்த்ரபி⁴மாநப²லாபி⁴ஸந்தி⁴மச்ச த்³ருஷ்டம் ; ந உபம்ருதி³தக்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³தி⁴மத் கர்த்ருத்வாபி⁴மாநப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ரஹிதம் வா । இத³ம் து ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யுபம்ருதி³தார்பணாதி³காரகக்ரியாப²லபே⁴த³பு³த்³தி⁴ கர்ம । அத: அகர்மைவ தத் । ததா² ச த³ர்ஶிதம் ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 18) ‘கர்மண்யபி⁴ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நைவ கிஞ்சித்கரோதி ஸ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) ‘கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) ‘நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8) இத்யாதி³பி⁴: । ததா² ச த³ர்ஶயந் தத்ர தத்ர க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³த்⁴யுபமர்த³ம் கரோதி । த்³ருஷ்டா ச காம்யாக்³நிஹோத்ராதௌ³ காமோபமர்தே³ந காம்யாக்³நிஹோத்ராதி³ஹாநி: । ததா² மதிபூர்வகாமதிபூர்வகாதீ³நாம் கர்மணாம் கார்யவிஶேஷஸ்ய ஆரம்ப⁴கத்வம் த்³ருஷ்டம் । ததா² இஹாபி ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யுபம்ருதி³தார்பணாதி³காரகக்ரியாப²லபே⁴த³பு³த்³தே⁴: பா³ஹ்யசேஷ்டாமாத்ரேண கர்மாபி விது³ஷ: அகர்ம ஸம்பத்³யதே । அத: உக்தம் ‘ஸமக்³ரம் ப்ரவிலீயதே’ (ப⁴. கீ³. 4 । 20) இதி ॥

அத்ர கேசிதா³ஹு: — யத் ப்³ரஹ்ம தத் அர்பணாதீ³நி ; ப்³ரஹ்மைவ கில அர்பணாதி³நா பஞ்சவிதே⁴ந காரகாத்மநா வ்யவஸ்தி²தம் ஸத் ததே³வ கர்ம கரோதி । தத்ர ந அர்பணாதி³பு³த்³தி⁴: நிவர்த்யதே, கிம் து அர்பணாதி³ஷு ப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴: ஆதீ⁴யதே ; யதா² ப்ரதிமாதௌ³ விஷ்ண்வாதி³பு³த்³தி⁴:, யதா² வா நாமாதௌ³ ப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴ரிதி ॥

ஸத்யம் , ஏவமபி ஸ்யாத் யதி³ ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்துத்யர்த²ம் ப்ரகரணம் ந ஸ்யாத் । அத்ர து ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநயஜ்ஞஶப்³தி³தம் அநேகாந் யஜ்ஞஶப்³தி³தாந் க்ரியாவிஶேஷாந் உபந்யஸ்ய ‘ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி । அத்ர ச ஸமர்த²மித³ம் வசநம் ‘ப்³ரஹ்மார்பணம்’ இத்யாதி³ ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நே ; அந்யதா² ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே அர்பணாதீ³நாமேவ விஶேஷதோ ப்³ரஹ்மத்வாபி⁴தா⁴நமநர்த²கம் ஸ்யாத் । யே து அர்பணாதி³ஷு ப்ரதிமாயாம் விஷ்ணுத்³ருஷ்டிவத் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டி: க்ஷிப்யதே நாமாதி³ஷ்விவ சேதி ப்³ருவதே ந தேஷாம் ப்³ரஹ்மவித்³யா உக்தா இஹ விவக்ஷிதா ஸ்யாத் , அர்பணாதி³விஷயத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய । ந ச த்³ருஷ்டிஸம்பாத³நஜ்ஞாநேந மோக்ஷப²லம் ப்ராப்யதே । ‘ப்³ரஹ்மைவ தேந க³ந்தவ்யம்’ இதி சோச்யதே । விருத்³த⁴ம் ச ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் அந்தரேண மோக்ஷப²லம் ப்ராப்யதே இதி । ப்ரக்ருதவிரோத⁴ஶ்ச ; ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ச ப்ரக்ருதம் ‘கர்மண்யகர்ம ய: பஶ்யேத்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 18) இத்யத்ர, அந்தே ச ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் , தஸ்யைவ உபஸம்ஹாராத் । ‘ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ:’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33), ‘ஜ்ஞாநம் லப்³த்⁴வா பராம் ஶாந்திம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 39) இத்யாதி³நா ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்துதிமேவ குர்வந் உபக்ஷீண: அத்⁴யாய: । தத்ர அகஸ்மாத் அர்பணாதௌ³ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டி: அப்ரகரணே ப்ரதிமாயாமிவ விஷ்ணுத்³ருஷ்டி: உச்யதே இதி அநுபபந்நம் | தஸ்மாத் யதா²வ்யாக்²யாதார்த² ஏவ அயம் ஶ்லோக: ॥ 24 ॥

தத்ர அது⁴நா ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய யஜ்ஞத்வம் ஸம்பாத்³ய தத்ஸ்துத்யர்த²ம் அந்யே(அ)பி யஜ்ஞா உபக்ஷிப்யந்தே —

தை³வமேவாபரே யஜ்ஞம் யோகி³ந: பர்யுபாஸதே ।
ப்³ரஹ்மாக்³நாவபரே யஜ்ஞம் யஜ்ஞேநைவோபஜுஹ்வதி ॥ 25 ॥

தை³வமேவ தே³வா இஜ்யந்தே யேந யஜ்ஞேந அஸௌ தை³வோ யஜ்ஞ: தமேவ அபரே யஜ்ஞம் யோகி³ந: கர்மிண: பர்யுபாஸதே குர்வந்தீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மாக்³நௌ ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ ‘யத் ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத் ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) இத்யாதி³வசநோக்தம் அஶநாயாதி³ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜிதம் ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி நிரஸ்தாஶேஷவிஶேஷம் ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந உச்யதே । ப்³ரஹ்ம ச தத் அக்³நிஶ்ச ஸ: ஹோமாதி⁴கரணத்வவிவக்ஷயா ப்³ரஹ்மாக்³நி: । தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மாக்³நௌ அபரே அந்யே ப்³ரஹ்மவித³: யஜ்ஞம் — யஜ்ஞஶப்³த³வாச்ய ஆத்மா, ஆத்மநாமஸு யஜ்ஞஶப்³த³ஸ்ய பாடா²த் — தம் ஆத்மாநம் யஜ்ஞம் பரமார்த²த: பரமேவ ப்³ரஹ்ம ஸந்தம் பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴ஸம்யுக்தம் அத்⁴யஸ்தஸர்வோபாதி⁴த⁴ர்மகம் ஆஹுதிரூபம் யஜ்ஞேநைவ ஆத்மநைவ உக்தலக்ஷணேந உபஜுஹ்வதி ப்ரக்ஷிபந்தி, ஸோபாதி⁴கஸ்ய ஆத்மந: நிருபாதி⁴கேந பரப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணைவ யத்³த³ர்ஶநம் ஸ தஸ்மிந் ஹோம: தம் குர்வந்தி ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வத³ர்ஶநநிஷ்டா²: ஸம்ந்யாஸிந: இத்யர்த²: ॥ 25 ॥

ஸோ(அ)யம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநலக்ஷண: யஜ்ஞ: தை³வயஜ்ஞாதி³ஷு யஜ்ஞேஷு உபக்ஷிப்யதே ‘ப்³ரஹ்மார்பணம்’ இத்யாதி³ஶ்லோகை: ப்ரஸ்துத: ‘ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: பரந்தப’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இத்யாதி³நா ஸ்துத்யர்த²ம் —

ஶ்ரோத்ராதீ³நீந்த்³ரியாண்யந்யே ஸம்யமாக்³நிஷு ஜுஹ்வதி ।
ஶப்³தா³தீ³ந்விஷயாநந்ய இந்த்³ரியாக்³நிஷு ஜுஹ்வதி ॥ 26 ॥

ஶ்ரோத்ராதீ³நி இந்த்³ரியாணி அந்யே யோகி³ந: ஸம்யமாக்³நிஷு । ப்ரதீந்த்³ரியம் ஸம்யமோ பி⁴த்³யதே இதி ப³ஹுவசநம் । ஸம்யமா ஏவ அக்³நய: தேஷு ஜுஹ்வதி இந்த்³ரியஸம்யமமேவ குர்வந்தி இத்யர்த²: । ஶப்³தா³தீ³ந் விஷயாந் அந்யே இந்த்³ரியாக்³நிஷு இந்த்³ரியாண்யேவ அக்³நய: தேஷு இந்த்³ரியாக்³நிஷு ஜுஹ்வதி ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴ரவிருத்³த⁴விஷயக்³ரஹணம் ஹோமம் மந்யந்தே ॥ 26 ॥

கிஞ்ச —

ஸர்வாணீந்த்³ரியகர்மாணி ப்ராணகர்மாணி சாபரே ।
ஆத்மஸம்யமயோகா³க்³நௌ ஜுஹ்வதி ஜ்ஞாநதீ³பிதே ॥ 27 ॥

ஸர்வாணி இந்த்³ரியகர்மாணி இந்த்³ரியாணாம் கர்மாணி இந்த்³ரியகர்மாணி, ததா² ப்ராணகர்மாணி ப்ராணோ வாயு: ஆத்⁴யாத்மிக: தத்கர்மாணி ஆகுஞ்சநப்ரஸாரணாதீ³நி தாநி ச அபரே ஆத்மஸம்யமயோகா³க்³நௌ ஆத்மநி ஸம்யம: ஆத்மஸம்யம: ஸ ஏவ யோகா³க்³நி: தஸ்மிந் ஆத்மஸம்யமயோகா³க்³நௌ ஜுஹ்வதி ப்ரக்ஷிபந்தி ஜ்ஞாநதீ³பிதே ஸ்நேஹேநேவ ப்ரதீ³பே விவேகவிஜ்ஞாநேந உஜ்ஜ்வலபா⁴வம் ஆபாதி³தே ஜுஹ்வதி ப்ரவிலாபயந்தி இத்யர்த²: ॥ 27 ॥

த்³ரவ்யயஜ்ஞாஸ்தபோயஜ்ஞா யோக³யஜ்ஞாஸ்ததா²பரே ।
ஸ்வாத்⁴யாயஜ்ஞாநயஜ்ஞாஶ்ச யதய: ஸம்ஶிதவ்ரதா: ॥ 28 ॥

த்³ரவ்யயஜ்ஞா: தீர்தே²ஷு த்³ரவ்யவிநியோக³ம் யஜ்ஞபு³த்³த்⁴யா குர்வந்தி யே தே த்³ரவ்யயஜ்ஞா: । தபோயஜ்ஞா: தப: யஜ்ஞ: யேஷாம் தபஸ்விநாம் தே தபோயஜ்ஞா: । யோக³யஜ்ஞா: ப்ராணாயாமப்ரத்யாஹாராதி³லக்ஷணோ யோகோ³ யஜ்ஞோ யேஷாம் தே யோக³யஜ்ஞா: । ததா² அபரே ஸ்வாத்⁴யாயஜ்ஞாநயஜ்ஞாஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாய: யதா²விதி⁴ ருகா³த்³யப்⁴யாஸ: யஜ்ஞ: யேஷாம் தே ஸ்வாத்⁴யாயயஜ்ஞா: । ஜ்ஞாநயஜ்ஞா: ஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரார்த²பரிஜ்ஞாநம் யஜ்ஞ: யேஷாம் தே ஜ்ஞாநயஜ்ஞாஶ்ச யதய: யதநஶீலா: ஸம்ஶிதவ்ரதா: ஸம்யக் ஶிதாநி தநூக்ருதாநி தீக்ஷ்ணீக்ருதாநி வ்ரதாநி யேஷாம் தே ஸம்ஶிதவ்ரதா: ॥ 28 ॥

கிஞ்ச —

அபாநே ஜுஹ்வதி ப்ராணம் ப்ராணே(அ)பாநம் ததா²பரே ।
ப்ராணாபாநக³தீ ருத்³த்⁴வா ப்ராணாயாமபராயணா: ॥ 29 ॥

அபாநே அபாநவ்ருத்தௌ ஜுஹ்வதி ப்ரக்ஷிபந்தி ப்ராணம் ப்ராணவ்ருத்திம் , பூரகாக்²யம் ப்ராணாயாமம் குர்வந்தீத்யர்த²: । ப்ராணே அபாநம் ததா² அபரே ஜுஹ்வதி, ரேசகாக்²யம் ச ப்ராணாயாமம் குர்வந்தீத்யேதத் । ப்ராணாபாநக³தீ முக²நாஸிகாப்⁴யாம் வாயோ: நிர்க³மநம் ப்ராணஸ்ய க³தி:, தத்³விபர்யயேண அதோ⁴க³மநம் அபாநஸ்ய க³தி:, தே ப்ராணாபாநக³தீ ஏதே ருத்³த்⁴வா நிருத்⁴ய ப்ராணாயாமபராயணா: ப்ராணாயாமதத்பரா: ; கும்ப⁴காக்²யம் ப்ராணாயாமம் குர்வந்தீத்யர்த²: ॥ 29 ॥

கிஞ்ச —

அபரே நியதாஹாரா: ப்ராணாந்ப்ராணேஷு ஜுஹ்வதி ।
ஸர்வே(அ)ப்யேதே யஜ்ஞவிதோ³ யஜ்ஞக்ஷபிதகல்மஷா: ॥ 30 ॥

அபரே நியதாஹாரா: நியத: பரிமித: ஆஹார: யேஷாம் தே நியதாஹாரா: ஸந்த: ப்ராணாந் வாயுபே⁴தா³ந் ப்ராணேஷு ஏவ ஜுஹ்வதி யஸ்ய யஸ்ய வாயோ: ஜய: க்ரியதே இதராந் வாயுபே⁴தா³ந் தஸ்மிந் தஸ்மிந் ஜுஹ்வதி, தே தத்ர ப்ரவிஷ்டா இவ ப⁴வந்தி । ஸர்வே(அ)பி ஏதே யஜ்ஞவித³: யஜ்ஞக்ஷபிதகல்மஷா: யஜ்ஞை: யதோ²க்தை: க்ஷபித: நாஶித: கல்மஷோ யேஷாம் தே யஜ்ஞக்ஷபிதகல்மஷா: ॥ 30 ॥

ஏவம் யதோ²க்தாந் யஜ்ஞாந் நிர்வர்த்ய —

யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜோ யாந்தி ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் ।
நாயம் லோகோ(அ)ஸ்த்யயஜ்ஞஸ்ய குதோ(அ)ந்ய: குருஸத்தம ॥ 31 ॥

யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜ: யஜ்ஞாநாம் ஶிஷ்டம் யஜ்ஞஶிஷ்டம் யஜ்ஞஶிஷ்டம் ச தத் அம்ருதம் ச யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதம் தத் பு⁴ஞ்ஜதே இதி யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜ: । யதோ²க்தாந் யஜ்ஞாந் க்ருத்வா தச்சி²ஷ்டேந காலேந யதா²விதி⁴சோதி³தம் அந்நம் அம்ருதாக்²யம் பு⁴ஞ்ஜதே இதி யஜ்ஞஶிஷ்டாம்ருதபு⁴ஜ: யாந்தி க³ச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் சிரந்தநம் முமுக்ஷவஶ்சேத் ; காலாதிக்ரமாபேக்ஷயா இதி ஸாமர்த்²யாத் க³ம்யதே । ந அயம் லோக: ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணோ(அ)பி அஸ்தி யதோ²க்தாநாம் யஜ்ஞாநாம் ஏகோ(அ)பி யஜ்ஞ: யஸ்ய நாஸ்தி ஸ: அயஜ்ஞ: தஸ்ய । குத: அந்யோ விஶிஷ்டஸாத⁴நஸாத்⁴ய: குருஸத்தம ॥ 31 ॥

ஏவம் ப³ஹுவிதா⁴ யஜ்ஞா விததா ப்³ரஹ்மணோ முகே² ।
கர்மஜாந்வித்³தி⁴ தாந்ஸர்வாநேவம் ஜ்ஞாத்வா விமோக்ஷ்யஸே ॥ 32 ॥

ஏவம் யதோ²க்தா ப³ஹுவிதா⁴ ப³ஹுப்ரகாரா யஜ்ஞா: விததா: விஸ்தீர்ணா: ப்³ரஹ்மணோ வேத³ஸ்ய முகே² த்³வாரே வேத³த்³வாரேண அவக³ம்யமாநா: ப்³ரஹ்மணோ முகே² விததா உச்யந்தே ; தத்³யதா² ‘வாசி ஹி ப்ராணம் ஜுஹும:’ (ஐ. ஆ. 3 । 2 । 6) இத்யாத³ய: । கர்மஜாந் காயிகவாசிகமாநஸகர்மோத்³பா⁴வாந் வித்³தி⁴ தாந் ஸர்வாந் அநாத்மஜாந் , நிர்வ்யாபாரோ ஹி ஆத்மா । அத ஏவம் ஜ்ஞாத்வா விமோக்ஷ்யஸே அஶுபா⁴த் । ந மத்³வ்யாபாரா இமே, நிர்வ்யாபாரோ(அ)ஹம் உதா³ஸீந இத்யேவம் ஜ்ஞாத்வா அஸ்மாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத் மோக்ஷ்யஸே ஸம்ஸாரப³ந்த⁴நாத் இத்யர்த²: ॥ 32 ॥

‘ப்³ரஹ்மார்பணம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 24) இத்யாதி³ஶ்லோகேந ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய யஜ்ஞத்வம் ஸம்பாதி³தம் । யஜ்ஞாஶ்ச அநேகே உபதி³ஷ்டா: । தை: ஸித்³த⁴புருஷார்த²ப்ரயோஜநை: ஜ்ஞாநம் ஸ்தூயதே । கத²ம் ? —

ஶ்ரேயாந்த்³ரவ்யமயாத்³யஜ்ஞாஜ்ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: பரந்தப ।
ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த² ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே ॥ 33 ॥

ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத் த்³ரவ்யஸாத⁴நஸாத்⁴யாத் யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: ஹே பரந்தப । த்³ரவ்யமயோ ஹி யஜ்ஞ: ப²லஸ்யாரம்ப⁴க:, ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: ந ப²லாரம்ப⁴க:, அத: ஶ்ரேயாந் ப்ரஶஸ்யதர: । கத²ம் ? யத: ஸர்வம் கர்ம ஸமஸ்தம் அகி²லம் அப்ரதிப³த்³த⁴ம் பார்த² ஜ்ஞாநே மோக்ஷஸாத⁴நே ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயே பரிஸமாப்யதே அந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: ‘யதா² க்ருதாய விஜிதாயாத⁴ரேயா: ஸம்யந்த்யேவமேவம் ஸர்வம் தத³பி⁴ஸமேதி யத் கிஞ்சித்ப்ரஜா: ஸாது⁴ குர்வந்தி யஸ்தத்³வேத³ யத்ஸ வேத³’ (சா². உ. 4 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: ॥ 33 ॥

ததே³தத் விஶிஷ்டம் ஜ்ஞாநம் தர்ஹி கேந ப்ராப்யதே இத்யுச்யதே —

தத்³வித்³தி⁴ ப்ரணிபாதேந பரிப்ரஶ்நேந ஸேவயா ।
உபதே³க்ஷ்யந்தி தே ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநிநஸ்தத்த்வத³ர்ஶிந: ॥ 34 ॥

தத் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி யேந விதி⁴நா ப்ராப்யதே இதி । ஆசார்யாந் அபி⁴க³ம்ய, ப்ரணிபாதேந ப்ரகர்ஷேண நீசை: பதநம் ப்ரணிபாத: தீ³ர்க⁴நமஸ்கார: தேந, ‘கத²ம் ப³ந்த⁴: ? கத²ம் மோக்ஷ: ? கா வித்³யா ? கா சாவித்³யா ? ’ இதி பரிப்ரஶ்நேந, ஸேவயா கு³ருஶுஶ்ரூஷயா ஏவமாதி³நா । ப்ரஶ்ரயேண ஆவர்ஜிதா ஆசார்யா உபதே³க்ஷ்யந்தி கத²யிஷ்யந்தி தே ஜ்ஞாநம் யதோ²க்தவிஶேஷணம் ஜ்ஞாநிந: । ஜ்ஞாநவந்தோ(அ)பி கேசித் யதா²வத் தத்த்வத³ர்ஶநஶீலா:, அபரே ந ; அதோ விஶிநஷ்டி தத்த்வத³ர்ஶிந: இதி । யே ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: தை: உபதி³ஷ்டம் ஜ்ஞாநம் கார்யக்ஷமம் ப⁴வதி நேதரத் இதி ப⁴க³வதோ மதம் ॥ 34 ॥

ததா² ச ஸதி இத³மபி ஸமர்த²ம் வசநம் —

யஜ்ஜ்ஞாத்வா ந புநர்மோஹமேவம் யாஸ்யஸி பாண்ட³வ ।
யேந பூ⁴தாந்யஶேஷேண த்³ரக்ஷ்யஸ்யாத்மந்யதோ² மயி ॥ 35 ॥

யத் ஜ்ஞாத்வா யத் ஜ்ஞாநம் தை: உபதி³ஷ்டம் அதி⁴க³ம்ய ப்ராப்ய புந: பூ⁴ய: மோஹம் ஏவம் யதா² இதா³நீம் மோஹம் க³தோ(அ)ஸி புந: ஏவம் ந யாஸ்யஸி ஹே பாண்ட³வ । கிஞ்ச — யேந ஜ்ஞாநேந பூ⁴தாநி அஶேஷேண ப்³ரஹ்மாதீ³நி ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநி த்³ரக்ஷ்யஸி ஸாக்ஷாத் ஆத்மநி ப்ரத்யகா³த்மநி ‘மத்ஸம்ஸ்தா²நி இமாநி பூ⁴தாநி’ இதி அதோ² அபி மயி வாஸுதே³வே ‘பரமேஶ்வரே ச இமாநி’ இதி ; க்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரைகத்வம் ஸர்வோபநிஷத்ப்ரஸித்³த⁴ம் த்³ரக்ஷ்யஸி இத்யர்த²: ॥ 35 ॥

கிஞ்ச ஏதஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய மாஹாத்ம்யம் —

அபி சேத³ஸி பாபேப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: பாபக்ருத்தம: ।
ஸர்வம் ஜ்ஞாநப்லவேநைவ வ்ருஜிநம் ஸந்தரிஷ்யஸி ॥ 36 ॥

அபி சேத் அஸி பாபேப்⁴ய: பாபக்ருத்³ப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: அதிஶயேந பாபக்ருத் பாபக்ருத்தம: ஸர்வம் ஜ்ஞாநப்லவேநைவ ஜ்ஞாநமேவ ப்லவம் க்ருத்வா வ்ருஜிநம் வ்ருஜிநார்ணவம் பாபஸமுத்³ரம் ஸந்தரிஷ்யஸி । த⁴ர்மோ(அ)பி இஹ முமுக்ஷோ: பாபம் உச்யதே ॥ 36 ॥

ஜ்ஞாநம் கத²ம் நாஶயதி பாபமிதி த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே —

யதை²தா⁴ம்ஸி ஸமித்³தோ⁴(அ)க்³நிர்ப⁴ஸ்மஸாத்குருதே(அ)ர்ஜுந ।
ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத்குருதே ததா² ॥ 37 ॥

யதா² ஏதா⁴ம்ஸி காஷ்டா²நி ஸமித்³த⁴: ஸம்யக் இத்³த⁴: தீ³ப்த: அக்³நி: ப⁴ஸ்மஸாத் ப⁴ஸ்மீபா⁴வம் குருதே ஹே அர்ஜுந, ஜ்ஞாநமேவ அக்³நி: ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத் குருதே ததா² நிர்பீ³ஜீகரோதீத்யர்த²: । ந ஹி ஸாக்ஷாதே³வ ஜ்ஞாநாக்³நி: கர்மாணி இந்த⁴நவத் ப⁴ஸ்மீகர்தும் ஶக்நோதி । தஸ்மாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஸர்வகர்மணாம் நிர்பீ³ஜத்வே காரணம் இத்யபி⁴ப்ராய: । ஸாமர்த்²யாத் யேந கர்மணா ஶரீரம் ஆரப்³த⁴ம் தத் ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் உபபோ⁴கே³நைவ க்ஷீயதே । அதோ யாநி அப்ரவ்ருத்தப²லாநி ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ப்ராக் க்ருதாநி ஜ்ஞாநஸஹபா⁴வீநி ச அதீதாநேகஜந்மக்ருதாநி ச தாந்யேவ ஸர்வாணி ப⁴ஸ்மஸாத் குருதே ॥ 37 ॥

யத: ஏவம் அத: —

ந ஹி ஜ்ஞாநேந ஸத்³ருஶம் பவித்ரமிஹ வித்³யதே ।
தத்ஸ்வயம் யோக³ஸம்ஸித்³த⁴: காலேநாத்மநி விந்த³தி ॥ 38 ॥

ந ஹி ஜ்ஞாநேந ஸத்³ருஶம் துல்யம் பவித்ரம் பாவநம் ஶுத்³தி⁴கரம் இஹ வித்³யதே । தத் ஜ்ஞாநம் ஸ்வயமேவ யோக³ஸம்ஸித்³த⁴: யோகே³ந கர்மயோகே³ந ஸமாதி⁴யோகே³ந ச ஸம்ஸித்³த⁴: ஸம்ஸ்க்ருத: யோக்³யதாம் ஆபந்ந: ஸந் முமுக்ஷு: காலேந மஹதா ஆத்மநி விந்த³தி லப⁴தே இத்யர்த²: ॥ 38 ॥

யேந ஏகாந்தேந ஜ்ஞாநப்ராப்தி: ப⁴வதி ஸ உபாய: உபதி³ஶ்யதே —

ஶ்ரத்³தா⁴வாம்ல்லப⁴தே ஜ்ஞாநம் தத்பர: ஸம்யதேந்த்³ரிய: ।
ஜ்ஞாநம் லப்³த்⁴வா பராம் ஶாந்திமசிரேணாதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 39 ॥

ஶ்ரத்³தா⁴வாந் ஶ்ரத்³தா⁴லு: லப⁴தே ஜ்ஞாநம் । ஶ்ரத்³தா⁴லுத்வே(அ)பி ப⁴வதி கஶ்சித் மந்த³ப்ரஸ்தா²ந:, அத ஆஹ — தத்பர:, கு³ரூபஸத³நாதௌ³ அபி⁴யுக்த: ஜ்ஞாநலப்³த்⁴யுபாயே ஶ்ரத்³தா⁴வாந் । தத்பர: அபி அஜிதேந்த்³ரிய: ஸ்யாத் இத்யத: ஆஹ — ஸம்யதேந்த்³ரிய:, ஸம்யதாநி விஷயேப்⁴யோ நிவர்திதாநி யஸ்ய இந்த்³ரியாணி ஸ ஸம்யதேந்த்³ரிய: । ய ஏவம்பூ⁴த: ஶ்ரத்³தா⁴வாந் தத்பர: ஸம்யதேந்த்³ரியஶ்ச ஸ: அவஶ்யம் ஜ்ஞாநம் லப⁴தே । ப்ரணிபாதாதி³ஸ்து பா³ஹ்யோ(அ)நைகாந்திகோ(அ)பி ப⁴வதி, மாயாவித்வாதி³ஸம்ப⁴வாத் ; ந து தத் ஶ்ரத்³தா⁴வத்த்வாதௌ³ இத்யேகாந்தத: ஜ்ஞாநலப்³த்⁴யுபாய: । கிம் புந: ஜ்ஞாநலாபா⁴த் ஸ்யாத் இத்யுச்யதே — ஜ்ஞாநம் லப்³த்⁴வா பராம் மோக்ஷாக்²யாம் ஶாந்திம் உபரதிம் அசிரேண க்ஷிப்ரமேவ அதி⁴க³ச்ச²தி । ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத் க்ஷிப்ரமேவ மோக்ஷோ ப⁴வதீதி ஸர்வஶாஸ்த்ரந்யாயப்ரஸித்³த⁴: ஸுநிஶ்சித: அர்த²: ॥ 39 ॥

அத்ர ஸம்ஶய: ந கர்தவ்ய:, பாபிஷ்டோ² ஹி ஸம்ஶய: ; கத²ம் இதி உச்யதே —

அஜ்ஞஶ்சாஶ்ரத்³த³தா⁴நஶ்ச ஸம்ஶயாத்மா விநஶ்யதி ।
நாயம் லோகோ(அ)ஸ்தி ந பரோ ந ஸுக²ம் ஸம்ஶயாத்மந: ॥ 40 ॥

அஜ்ஞஶ்ச அநாத்மஜ்ஞஶ்ச அஶ்ரத்³த³தா⁴நஶ்ச கு³ருவாக்யஶாஸ்த்ரேஷு அவிஶ்வாஸவாம்ஶ்ச ஸம்ஶயாத்மா ச ஸம்ஶயசித்தஶ்ச விநஶ்யதி । அஜ்ஞாஶ்ரத்³த³தா⁴நௌ யத்³யபி விநஶ்யத:, ந ததா² யதா² ஸம்ஶயாத்மா । ஸம்ஶயாத்மா து பாபிஷ்ட²: ஸர்வேஷாம் । கத²ம் ? நாயம் ஸாதா⁴ரணோ(அ)பி லோகோ(அ)ஸ்தி । ததா² ந பர: லோக: । ந ஸுக²ம் , தத்ராபி ஸம்ஶயோத்பத்தே: ஸம்ஶயாத்மந: ஸம்ஶயசித்தஸ்ய । தஸ்மாத் ஸம்ஶயோ ந கர்தவ்ய: ॥ 40 ॥

கஸ்மாத் ? —

யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் ஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶயம் ।
ஆத்மவந்தம் ந கர்மாணி நிப³த்⁴நந்தி த⁴நஞ்ஜய ॥ 41 ॥

யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் பரமார்த²த³ர்ஶநலக்ஷணேந யோகே³ந ஸம்ந்யஸ்தாநி கர்மாணி யேந பரமார்த²த³ர்ஶிநா த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யாநி தம் யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம் । கத²ம் யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மேத்யாஹ — ஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶயம் ஜ்ஞாநேந ஆத்மேஶ்வரைகத்வத³ர்ஶநலக்ஷணேந ஸஞ்சி²ந்ந: ஸம்ஶயோ யஸ்ய ஸ: ஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶய: । ய ஏவம் யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மா தம் ஆத்மவந்தம் அப்ரமத்தம் கு³ணசேஷ்டாரூபேண த்³ருஷ்டாநி கர்மாணி ந நிப³த்⁴நந்தி அநிஷ்டாதி³ரூபம் ப²லம் நாரப⁴ந்தே ஹே த⁴நஞ்ஜய ॥ 41 ॥

யஸ்மாத் கர்மயோகா³நுஷ்டா²நாத் அஶுத்³தி⁴க்ஷயஹேதுகஜ்ஞாநஸஞ்சி²ந்நஸம்ஶய: ந நிப³த்⁴யதே கர்மபி⁴: ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴கர்மத்வாதே³வ, யஸ்மாச்ச ஜ்ஞாநகர்மாநுஷ்டா²நவிஷயே ஸம்ஶயவாந் விநஶ்யதி —

தஸ்மாத³ஜ்ஞாநஸம்பூ⁴தம் ஹ்ருத்ஸ்த²ம் ஜ்ஞாநாஸிநாத்மந: ।
சி²த்த்வைநம் ஸம்ஶயம் யோக³மாதிஷ்டோ²த்திஷ்ட² பா⁴ரத ॥ 42 ॥

தஸ்மாத் பாபிஷ்ட²ம் அஜ்ஞாநஸம்பூ⁴தம் அஜ்ஞாநாத் அவிவேகாத் ஜாதம் ஹ்ருத்ஸ்த²ம் ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ ஸ்தி²தம் ஜ்ஞாநாஸிநா ஶோகமோஹாதி³தோ³ஷஹரம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநம் ததே³வ அஸி: க²ங்க³: தேந ஜ்ஞாநாஸிநா ஆத்மந: ஸ்வஸ்ய, ஆத்மவிஷயத்வாத் ஸம்ஶயஸ்ய । ந ஹி பரஸ்ய ஸம்ஶய: பரேண ச்சே²த்தவ்யதாம் ப்ராப்த:, யேந ஸ்வஸ்யேதி விஶேஷ்யேத । அத: ஆத்மவிஷயோ(அ)பி ஸ்வஸ்யைவ ப⁴வதி । சி²த்த்வா ஏநம் ஸம்ஶயம் ஸ்வவிநாஶஹேதுபூ⁴தம் , யோக³ம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநோபாயம் கர்மாநுஷ்டா²நம் ஆதிஷ்ட² குர்வித்யர்த²: । உத்திஷ்ட² ச இதா³நீம் யுத்³தா⁴ய பா⁴ரத இதி ॥ 42 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய: ॥

பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய:

நநு ச ஆத்மவித³: ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் ப்ரதிபிபாத³யிஷந் பூர்வோதா³ஹ்ருதை: வசநை: ப⁴க³வாந் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் அவோசத் , ந து அநாத்மஜ்ஞஸ்ய । அதஶ்ச கர்மாநுஷ்டா²நகர்மஸம்ந்யாஸயோ: பி⁴ந்நபுருஷவிஷயத்வாத் அந்யதரஸ்ய ப்ரஶஸ்யதரத்வபு³பு⁴த்ஸயா அயம் ப்ரஶ்ந: அநுபபந்ந: । ஸத்யமேவ த்வத³பி⁴ப்ராயேண ப்ரஶ்நோ ந உபபத்³யதே ; ப்ரஷ்டு: ஸ்வாபி⁴ப்ராயேண புந: ப்ரஶ்ந: யுஜ்யத ஏவேதி வதா³ம: । கத²ம் ? பூர்வோதா³ஹ்ருதை: வசநை: ப⁴க³வதா கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய கர்தவ்யதயா விவக்ஷிதத்வாத் , ப்ராதா⁴ந்யமந்தரேண ச கர்தாரம் தஸ்ய கர்தவ்யத்வாஸம்ப⁴வாத் அநாத்மவித³பி கர்தா பக்ஷே ப்ராப்த: அநூத்³யத ஏவ ; ந புந: ஆத்மவித்கர்த்ருகத்வமேவ ஸம்ந்யாஸஸ்ய விவக்ஷிதம் , இத்யேவம் மந்வாநஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நகர்மஸம்ந்யாஸயோ: அவித்³வத்புருஷகர்த்ருகத்வமபி அஸ்தீதி பூர்வோக்தேந ப்ரகாரேண தயோ: பரஸ்பரவிரோதா⁴த் அந்யதரஸ்ய கர்தவ்யத்வே ப்ராப்தே ப்ரஶஸ்யதரம் ச கர்தவ்யம் ந இதரத் இதி ப்ரஶஸ்யதரவிவிதி³ஷயா ப்ரஶ்ந: ந அநுபபந்ந: ॥

ப்ரதிவசநவாக்யார்த²நிரூபணேநாபி ப்ரஷ்டு: அபி⁴ப்ராய: ஏவமேவேதி க³ம்யதே । கத²ம் ? ‘ஸம்ந்யாஸகர்மயோகௌ³ நி:ஶ்ரேயஸகரௌ தயோஸ்து கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 2) இதி ப்ரதிவசநம் । ஏதத் நிரூப்யம் — கிம் அநேந ஆத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வம் ப்ரயோஜநம் உக்த்வா தயோரேவ குதஶ்சித் விஶேஷாத் கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வம் உச்யதே ? ஆஹோஸ்வித் அநாத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: தது³ப⁴யம் உச்யதே ? இதி । கிஞ்சாத: — யதி³ ஆத்மவித்கர்த்ருகயோ: கர்மஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வம் , தயோஸ்து கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வம் உச்யதே ; யதி³ வா அநாத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: தது³ப⁴யம் உச்யதே இதி । அத்ர உச்யதே — ஆத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: அஸம்ப⁴வாத் தயோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வவசநம் ததீ³யாச்ச கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நம் இத்யேதத் உப⁴யம் அநுபபந்நம் । யதி³ அநாத்மவித³: கர்மஸம்ந்யாஸ: தத்ப்ரதிகூலஶ்ச கர்மாநுஷ்டா²நலக்ஷண: கர்மயோக³: ஸம்ப⁴வேதாம் , ததா³ தயோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வோக்தி: கர்மயோக³ஸ்ய ச கர்மஸம்ந்யாஸாத் விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நம் இத்யேதத் உப⁴யம் உபபத்³யேத । ஆத்மவித³ஸ்து ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: அஸம்ப⁴வாத் தயோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வாபி⁴தா⁴நம் கர்மஸம்ந்யாஸாச்ச கர்மயோக³: விஶிஷ்யதே இதி ச அநுபபந்நம் ॥

அத்ர ஆஹ — கிம் ஆத்மவித³: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: உப⁴யோரபி அஸம்ப⁴வ: ? ஆஹோஸ்வித் அந்யதரஸ்ய அஸம்ப⁴வ: ? யதா³ ச அந்யதரஸ்ய அஸம்ப⁴வ:, ததா³ கிம் கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய, உத கர்மயோக³ஸ்ய ? இதி ; அஸம்ப⁴வே காரணம் ச வக்தவ்யம் இதி । அத்ர உச்யதே — ஆத்மவித³: நிவ்ருத்தமித்²யாஜ்ஞாநத்வாத் விபர்யயஜ்ஞாநமூலஸ்ய கர்மயோக³ஸ்ய அஸம்ப⁴வ: ஸ்யாத் । ஜந்மாதி³ஸர்வவிக்ரியாரஹிதத்வேந நிஷ்க்ரியம் ஆத்மாநம் ஆத்மத்வேந யோ வேத்தி தஸ்ய ஆத்மவித³: ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந அபாஸ்தமித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய நிஷ்க்ரியாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணம் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் உக்த்வா தத்³விபரீதஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநமூலகர்த்ருத்வாபி⁴மாநபுர:ஸரஸ்ய ஸக்ரியாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நரூபஸ்ய கர்மயோக³ஸ்ய இஹ கீ³தாஶாஸ்த்ரே தத்ர தத்ர ஆத்மஸ்வரூபநிரூபணப்ரதே³ஶேஷு ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமித்²யாஜ்ஞாநதத்கார்யவிரோதா⁴த் அபா⁴வ: ப்ரதிபாத்³யதே யஸ்மாத் , தஸ்மாத் ஆத்மவித³: நிவ்ருத்தமித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய விபர்யயஜ்ஞாநமூல: கர்மயோகோ³ ந ஸம்ப⁴வதீதி யுக்தம் உக்தம் ஸ்யாத் ॥

கேஷு கேஷு புந: ஆத்மஸ்வரூபநிரூபணப்ரதே³ஶேஷு ஆத்மவித³: கர்மாபா⁴வ: ப்ரதிபாத்³யதே இதி அத்ர உச்யதே — ‘அவிநாஶி து தத்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 17) இதி ப்ரக்ருத்ய ‘ய ஏநம் வேத்தி ஹந்தாரம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) ‘வேதா³விநாஶிநம் நித்யம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யாதௌ³ தத்ர தத்ர ஆத்மவித³: கர்மாபா⁴வ: உச்யதே ॥

நநு ச கர்மயோகோ³(அ)பி ஆத்மஸ்வரூபநிரூபணப்ரதே³ஶேஷு தத்ர தத்ர ப்ரதிபாத்³யதே ஏவ ; தத்³யதா² — ‘தஸ்மாத்³யுத்⁴யஸ்வ பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 2 । 18) ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 31) ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) இத்யாதௌ³ । அதஶ்ச கத²ம் ஆத்மவித³: கர்மயோக³ஸ்ய அஸம்ப⁴வ: ஸ்யாதி³தி ? அத்ர உச்யதே — ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமித்²யாஜ்ஞாநதத்கார்யவிரோதா⁴த் , ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இத்யநேந ஸாங்க்²யாநாம் ஆத்மதத்த்வவிதா³ம் அநாத்மவித்கர்த்ருககர்மயோக³நிஷ்டா²த: நிஷ்க்ரியாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணாயா: ஜ்ஞாநயோக³நிஷ்டா²யா: ப்ருத²க்கரணாத் , க்ருதக்ருத்யத்வேந ஆத்மவித³: ப்ரயோஜநாந்தராபா⁴வாத் , ‘தஸ்ய கார்யம் ந வித்³யதே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 17) இதி கர்தவ்யாந்தராபா⁴வவசநாச்ச, ‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) ‘ஸம்ந்யாஸஸ்து மஹாபா³ஹோ து³:க²மாப்துமயோக³த:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 6) இத்யாதி³நா ச ஆத்மஜ்ஞாநாங்க³த்வேந கர்மயோக³ஸ்ய விதா⁴நாத் , ‘யோகா³ரூட⁴ஸ்ய தஸ்யைவ ஶம: காரணமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 6 । 3) இத்யநேந ச உத்பந்நஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய கர்மயோகா³பா⁴வவசநாத் , ‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம குர்வந்நாப்நோதி கில்பி³ஷம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 21) இதி ச ஶரீரஸ்தி²திகாரணாதிரிக்தஸ்ய கர்மணோ நிவாரணாத் , ‘நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8) இத்யநேந ச ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயுக்தேஷ்வபி த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³கர்மஸு ஆத்மயாதா²த்ம்யவித³: ‘கரோமி’ இதி ப்ரத்யயஸ்ய ஸமாஹிதசேதஸ்தயா ஸதா³ அகர்தவ்யத்வோபதே³ஶாத் ஆத்மதத்த்வவித³: ஸம்யக்³த³ர்ஶநவிருத்³தோ⁴ மித்²யாஜ்ஞாநஹேதுக: கர்மயோக³: ஸ்வப்நே(அ)பி ந ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யதே யஸ்மாத் , தஸ்மாத் அநாத்மவித்கர்த்ருகயோரேவ ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வவசநம் , ததீ³யாச்ச கர்மஸம்ந்யாஸாத் பூர்வோக்தாத்மவித்கர்த்ருகஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிலக்ஷணாத் ஸத்யேவ கர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநே கர்மைகதே³ஶவிஷயாத் யமநியமாதி³ஸஹிதத்வேந ச து³ரநுஷ்டே²யாத் ஸுகரத்வேந ச கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நம் இத்யேவம் ப்ரதிவசநவாக்யார்த²நிரூபணேநாபி பூர்வோக்த: ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராய: நிஶ்சீயதே இதி ஸ்தி²தம் ॥

‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யத்ர ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸஹ அஸம்ப⁴வே ‘யச்ச்²ரேய ஏதயோ: தத்³ப்³ரூஹி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 2) இத்யேவம் ப்ருஷ்டோ(அ)ர்ஜுநேந ப⁴க³வாந் ஸாங்‍க்²யாநாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா² புந: கர்மயோகே³ந யோகி³நாம் நிஷ்டா² ப்ரோக்தேதி நிர்ணயம் சகார । ‘ந ச ஸம்ந்யஸநாதே³வ கேவலாத் ஸித்³தி⁴ம் ஸமதி⁴க³ச்ச²தி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) இதி வசநாத் ஜ்ஞாநஸஹிதஸ்ய ஸித்³தி⁴ஸாத⁴நத்வம் இஷ்டம்’ கர்மயோக³ஸ்ய ச, விதா⁴நாத் । ஜ்ஞாநரஹிதஸ்ய ஸம்ந்யாஸ: ஶ்ரேயாந் , கிம் வா கர்மயோக³: ஶ்ரேயாந் ? ’ இதி ஏதயோ: விஶேஷபு³பு⁴த்ஸயா —

அர்ஜுந உவாச —

ஸம்ந்யாஸம் கர்மணாம் க்ருஷ்ண புநர்யோக³ம் ச ஶம்ஸஸி ।
யச்ச்²ரேய ஏதயோரேகம் தந்மே ப்³ரூஹி ஸுநிஶ்சிதம் ॥ 1 ॥

ஸம்ந்யாஸம் பரித்யாக³ம் கர்மணாம் ஶாஸ்த்ரீயாணாம் அநுஷ்டே²யவிஶேஷாணாம் ஶம்ஸஸி ப்ரஶம்ஸஸி கத²யஸி இத்யேதத் । புந: யோக³ம் ச தேஷாமேவ அநுஷ்டா²நம் அவஶ்யகர்தவ்யம் ஶம்ஸஸி । அத: மே கதரத் ஶ்ரேய: இதி ஸம்ஶய: — கிம் கர்மாநுஷ்டா²நம் ஶ்ரேய:, கிம் வா தத்³தா⁴நம் இதி । ப்ரஶஸ்யதரம் ச அநுஷ்டே²யம் । அதஶ்ச யத் ஶ்ரேய: ப்ரஶஸ்யதரம் ஏதயோ: கர்மஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: யத³நுஷ்டா²நாத் ஶ்ரேயோவாப்தி: மம ஸ்யாதி³தி மந்யஸே, தத் ஏகம் அந்யதரம் ஸஹ ஏகபுருஷாநுஷ்டே²யத்வாஸம்ப⁴வாத் மே ப்³ரூஹி ஸுநிஶ்சிதம் அபி⁴ப்ரேதம் தவேதி ॥ 1 ॥

ஸ்வாபி⁴ப்ராயம் ஆசக்ஷாணோ நிர்ணயாய ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஸம்ந்யாஸ: கர்மயோக³ஶ்ச நி:ஶ்ரேயஸகராவுபௌ⁴ ।
தயோஸ்து கர்மஸம்ந்யாஸாத்கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே ॥ 2 ॥

ஸம்ந்யாஸ: கர்மணாம் பரித்யாக³: கர்மயோக³ஶ்ச தேஷாமநுஷ்டா²நம் தௌ உபௌ⁴ அபி நி:ஶ்ரேயஸகரௌ மோக்ஷம் குர்வாதே ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுத்வேந । உபௌ⁴ யத்³யபி நி:ஶ்ரேயஸகரௌ, ததா²பி தயோஸ்து நி:ஶ்ரேயஸஹேத்வோ: கர்மஸம்ந்யாஸாத் கேவலாத் கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே இதி கர்மயோக³ம் ஸ்தௌதி ॥ 2 ॥

கஸ்மாத் இதி ஆஹ —

ஜ்ஞேய: ஸ நித்யஸம்ந்யாஸீ யோ ந த்³வேஷ்டி ந காங்க்ஷதி ।
நிர்த்³வந்த்³வோ ஹி மஹாபா³ஹோ ஸுக²ம் ப³ந்தா⁴த்ப்ரமுச்யதே ॥ 3 ॥

ஜ்ஞேய: ஜ்ஞாதவ்ய: ஸ கர்மயோகீ³ நித்யஸம்ந்யாஸீ இதி யோ ந த்³வேஷ்டி கிஞ்சித் ந காங்க்ஷதி து³:க²ஸுகே² தத்ஸாத⁴நே ச । ஏவம்விதோ⁴ ய:, கர்மணி வர்தமாநோ(அ)பி ஸ நித்யஸம்ந்யாஸீ இதி ஜ்ஞாதவ்ய: இத்யர்த²: । நிர்த்³வந்த்³வ: த்³வந்த்³வவர்ஜித: ஹி யஸ்மாத் மஹாபா³ஹோ ஸுக²ம் ப³ந்தா⁴த் அநாயாஸேந ப்ரமுச்யதே ॥ 3 ॥

ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யயோ: விருத்³த⁴யோ: ப²லே(அ)பி விரோதோ⁴ யுக்த:, ந து உப⁴யோ: நி:ஶ்ரேயஸகரத்வமேவ இதி ப்ராப்தே இத³ம் உச்யதே —

ஸாங்‍க்²யயோகௌ³ ப்ருத²க்³பா³லா: ப்ரவத³ந்தி ந பண்டி³தா: ।
ஏகமப்யாஸ்தி²த: ஸம்யகு³ப⁴யோர்விந்த³தே ப²லம் ॥ 4 ॥

ஸாங்‍க்²யயோகௌ³ ப்ருத²க் விருத்³த⁴பி⁴ந்நப²லௌ பா³லா: ப்ரவத³ந்தி ந பண்டி³தா: । பண்டி³தாஸ்து ஜ்ஞாநிந ஏகம் ப²லம் அவிருத்³த⁴ம் இச்ச²ந்தி । கத²ம் ? ஏகமபி ஸாங்க்²யயோக³யோ: ஸம்யக் ஆஸ்தி²த: ஸம்யக³நுஷ்டி²தவாந் இத்யர்த²:, உப⁴யோ: விந்த³தே ப²லம் । உப⁴யோ: ததே³வ ஹி நி:ஶ்ரேயஸம் ப²லம் ; அத: ந ப²லே விரோத⁴: அஸ்தி ॥

நநு ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³ஶப்³தே³ந ப்ரஸ்துத்ய ஸாங்‍க்²யயோக³யோ: ப²லைகத்வம் கத²ம் இஹ அப்ரக்ருதம் ப்³ரவீதி ? நைஷ தோ³ஷ: — யத்³யபி அர்ஜுநேந ஸம்ந்யாஸம் கர்மயோக³ம் ச கேவலம் அபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரஶ்ந: க்ருத:, ப⁴க³வாம்ஸ்து தத³பரித்யாகே³நைவ ஸ்வாபி⁴ப்ரேதம் ச விஶேஷம் ஸம்யோஜ்ய ஶப்³தா³ந்தரவாச்யதயா ப்ரதிவசநம் த³தௌ³ ‘ஸாங்‍க்²யயோகௌ³’ இதி । தௌ ஏவ ஸம்ந்யாஸகர்மயோகௌ³ ஜ்ஞாநதது³பாயஸமபு³த்³தி⁴த்வாதி³ஸம்யுக்தௌ ஸாங்‍க்²யயோக³ஶப்³த³வாச்யௌ இதி ப⁴க³வதோ மதம் । அத: ந அப்ரக்ருதப்ரக்ரியேதி ॥ 4 ॥

ஏகஸ்யாபி ஸம்யக³நுஷ்டா²நாத் கத²ம் உப⁴யோ: ப²லம் விந்த³தே இதி உச்யதே —

யத்ஸாங்‍க்²யை: ப்ராப்யதே ஸ்தா²நம் தத்³யோகை³ரபி க³ம்யதே ।
ஏகம் ஸாங்‍க்²யம் ச யோக³ம் ச ய: பஶ்யதி ஸ பஶ்யதி ॥ 5 ॥

யத் ஸாங்க்²யை: ஜ்ஞாநநிஷ்டை²: ஸம்ந்யாஸிபி⁴: ப்ராப்யதே ஸ்தா²நம் மோக்ஷாக்²யம் , தத் யோகை³ரபி ஜ்ஞாநப்ராப்த்யுபாயத்வேந ஈஶ்வரே ஸமர்ப்ய கர்மாணி ஆத்மந: ப²லம் அநபி⁴ஸந்தா⁴ய அநுதிஷ்ட²ந்தி யே தே யோகா³: யோகி³ந: தைரபி பரமார்த²ஜ்ஞாநஸம்ந்யாஸப்ராப்தித்³வாரேண க³ம்யதே இத்யபி⁴ப்ராய: । அத: ஏகம் ஸாங்‍க்²யம் ச யோக³ம் ச ய: பஶ்யதி ப²லைகத்வாத் ஸ பஶ்யதி ஸம்யக் பஶ்யதீத்யர்த²: — ॥ 5 ॥

ஏவம் தர்ஹி யோகா³த் ஸம்ந்யாஸ ஏவ விஶிஷ்யதே ; கத²ம் தர்ஹி இத³முக்தம் ‘தயோஸ்து கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 2) இதி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் — த்வயா ப்ருஷ்டம் கேவலம் கர்மஸம்ந்யாஸம் கர்மயோக³ம் ச அபி⁴ப்ரேத்ய தயோ: அந்யதர: க: ஶ்ரேயாந் இதி । தத³நுரூபம் ப்ரதிவசநம் மயா உக்தம் கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³: விஶிஷ்யதே இதி ஜ்ஞாநம் அநபேக்ஷ்ய । ஜ்ஞாநாபேக்ஷஸ்து ஸம்ந்யாஸ: ஸாங்‍க்²யமிதி மயா அபி⁴ப்ரேத: । பரமார்த²யோக³ஶ்ச ஸ ஏவ । யஸ்து கர்மயோக³: வைதி³க: ஸ ச தாத³ர்த்²யாத் யோக³: ஸம்ந்யாஸ இதி ச உபசர்யதே । கத²ம் தாத³ர்த்²யம் இதி உச்யதே

ஸம்ந்யாஸஸ்து மஹாபா³ஹோ து³:க²மாப்துமயோக³த: ।
யோக³யுக்தோ முநிர்ப்³ரஹ்ம நசிரேணாதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 6 ॥

ஸம்ந்யாஸஸ்து பாரமார்தி²க: ஹே மஹாபா³ஹோ து³:க²ம் ஆப்தும் ப்ராப்தும் அயோக³த: யோகே³ந விநா । யோக³யுக்த: வைதி³கேந கர்மயோகே³ந ஈஶ்வரஸமர்பிதரூபேண ப²லநிரபேக்ஷேண யுக்த:, முநி: மநநாத் ஈஶ்வரஸ்வரூபஸ்ய முநி:, ப்³ரஹ்ம — பரமாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணத்வாத் ப்ரக்ருத: ஸம்ந்யாஸ: ப்³ரஹ்ம உச்யதே, ‘ந்யாஸ இதி ப்³ரஹ்மா ப்³ரஹ்மா ஹி பர:’ (தை. நா. 78) இதி ஶ்ருதே: — ப்³ரஹ்ம பரமார்த²ஸம்ந்யாஸம் பரமார்த²ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணம் நசிரேண க்ஷிப்ரமேவ அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி । அத: மயா உக்தம் ‘கர்மயோகோ³ விஶிஷ்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 2) இதி ॥ 6 ॥

யதா³ புந: அயம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநப்ராப்த்யுபாயத்வேந —

யோக³யுக்தோ விஶுத்³தா⁴த்மா
விஜிதாத்மா ஜிதேந்த்³ரிய: ।
ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தாத்மா
குர்வந்நபி ந லிப்யதே ॥ 7 ॥

யோகே³ந யுக்த: யோக³யுக்த:, விஶுத்³தா⁴த்மா விஶுத்³த⁴ஸத்த்வ:, விஜிதாத்மா விஜிததே³ஹ:, ஜிதேந்த்³ரியஶ்ச, ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தாத்மா ஸர்வேஷாம் ப்³ரஹ்மாதீ³நாம் ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநாம் பூ⁴தாநாம் ஆத்மபூ⁴த: ஆத்மா ப்ரத்யக்சேதநோ யஸ்ய ஸ: ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தாத்மா ஸம்யக்³த³ர்ஶீத்யர்த²:, ஸ தத்ரைவம் வர்தமாந: லோகஸங்க்³ரஹாய கர்ம குர்வந்நபி ந லிப்யதே ந கர்மபி⁴: ப³த்⁴யதே இத்யர்த²: ॥ 7 ॥

ந ச அஸௌ பரமார்த²த: கரோதீத்யத: —

நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித் ।
பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்ஸ்ப்ருஶஞ்ஜிக்⁴ரந்நஶ்நந்க³ச்ச²ந்ஸ்வபஞ்ஶ்வஸந் ॥ 8 ॥

ப்ரலபந் விஸ்ருஜந்க்³ருஹ்ணந்நுந்மிஷந்நிமிஷந்நபி ।
இந்த்³ரியாணீந்த்³ரியார்தே²ஷு வர்தந்த இதி தா⁴ரயந் ॥ 9 ॥

நைவ கிஞ்சித் கரோமீதி யுக்த: ஸமாஹித: ஸந் மந்யேத சிந்தயேத் , தத்த்வவித் ஆத்மநோ யாதா²த்ம்யம் தத்த்வம் வேத்தீதி தத்த்வவித் பரமார்த²த³ர்ஶீத்யர்த²: ॥

கதா³ கத²ம் வா தத்த்வமவதா⁴ரயந் மந்யேத இதி, உச்யதே — பஶ்யந்நிதி । மந்யேத இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । யஸ்ய ஏவம் தத்த்வவித³: ஸர்வகார்யகரணசேஷ்டாஸு கர்மஸு அகர்மைவ, பஶ்யத: ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: தஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴கார:, கர்மண: அபா⁴வத³ர்ஶநாத் । ந ஹி ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாயாம் உத³கபு³த்³த்⁴யா பாநாய ப்ரவ்ருத்த: உத³காபா⁴வஜ்ஞாநே(அ)பி தத்ரைவ பாநப்ரயோஜநாய ப்ரவர்ததே ॥ 9 ॥

யஸ்து புந: அதத்த்வவித் ப்ரவ்ருத்தஶ்ச கர்மயோகே³ —

ப்³ரஹ்மண்யாதா⁴ய கர்மாணி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா கரோதி ய: ।
லிப்யதே ந ஸ பாபேந பத்³மபத்ரமிவாம்ப⁴ஸா ॥ 10 ॥

ப்³ரஹ்மணி ஈஶ்வரே ஆதா⁴ய நிக்ஷிப்ய ‘தத³ர்த²ம் கர்ம கரோமி’ இதி ப்⁴ருத்ய இவ ஸ்வாம்யர்த²ம் ஸர்வாணி கர்மாணி மோக்ஷே(அ)பி ப²லே ஸங்க³ம் த்யக்த்வா கரோதி ய: ஸர்வகர்மாணி, லிப்யதே ந ஸ பாபேந ந ஸம்ப³த்⁴யதே பத்³மபத்ரமிவ அம்ப⁴ஸா உத³கேந । கேவலம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴மாத்ரமேவ ப²லம் தஸ்ய கர்மண: ஸ்யாத் ॥ 10 ॥

யஸ்மாத் —

காயேந மநஸா பு³த்³த்⁴யா கேவலைரிந்த்³ரியைரபி ।
யோகி³ந: கர்ம குர்வந்தி ஸங்க³ம் த்யக்த்வாத்மஶுத்³த⁴யே ॥ 11 ॥

காயேந தே³ஹேந மநஸா பு³த்³த்⁴யா ச கேவலை: மமத்வவர்ஜிதை: ‘ஈஶ்வராயைவ கர்ம கரோமி, ந மம ப²லாய’ இதி மமத்வபு³த்³தி⁴ஶூந்யை: இந்த்³ரியைரபி — கேவலஶப்³த³: காயாதி³பி⁴ரபி ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³த்⁴யதே — ஸர்வவ்யாபாரேஷு மமதாவர்ஜநாய । யோகி³ந: கர்மிண: கர்ம குர்வந்தி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லவிஷயம் ஆத்மஶுத்³த⁴யே ஸத்த்வஶுத்³த⁴யே இத்யர்த²: । தஸ்மாத் தத்ரைவ தவ அதி⁴கார: இதி குரு கர்மைவ ॥ 11 ॥

யஸ்மாச்ச —

யுக்த: கர்மப²லம் த்யக்த்வா
ஶாந்திமாப்நோதி நைஷ்டி²கீம் ।
அயுக்த: காமகாரேண
ப²லே ஸக்தோ நிப³த்⁴யதே ॥ 12 ॥

யுக்த: ‘ஈஶ்வராய கர்மாணி கரோமி ந மம ப²லாய’ இத்யேவம் ஸமாஹித: ஸந் கர்மப²லம் த்யக்த்வா பரித்யஜ்ய ஶாந்திம் மோக்ஷாக்²யாம் ஆப்நோதி நைஷ்டி²கீம் நிஷ்டா²யாம் ப⁴வாம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநப்ராப்திஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஜ்ஞாநநிஷ்டா²க்ரமேணேதி வாக்யஶேஷ: । யஸ்து புந: அயுக்த: அஸமாஹித: காமகாரேண கரணம் கார: காமஸ்ய கார: காமகார: தேந காமகாரேண, காமப்ரேரிததயேத்யர்த²:, ‘மம ப²லாய இத³ம் கரோமி கர்ம’ இத்யேவம் ப²லே ஸக்த: நிப³த்⁴யதே । அத: த்வம் யுக்தோ ப⁴வ இத்யர்த²: ॥ 12 ॥

யஸ்து பரமார்த²த³ர்ஶீ ஸ: —

ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே ஸுக²ம் வஶீ ।
நவத்³வாரே புரே தே³ஹீ நைவ குர்வந்ந காரயந் ॥ 13 ॥

ஸர்வாணி கர்மாணி ஸர்வகர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய பரித்யஜ்ய நித்யம் நைமித்திகம் காம்யம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் ச தாநி ஸர்வாணி கர்மாணி மநஸா விவேகபு³த்³த்⁴யா, கர்மாதௌ³ அகர்மஸந்த³ர்ஶநேந ஸந்த்யஜ்யேத்யர்த²:, ஆஸ்தே திஷ்ட²தி ஸுக²ம் । த்யக்தவாங்மந:காயசேஷ்ட: நிராயாஸ: ப்ரஸந்நசித்த: ஆத்மந: அந்யத்ர நிவ்ருத்தஸர்வபா³ஹ்யப்ரயோஜந: இதி ‘ஸுக²ம் ஆஸ்தே’ இத்யுச்யதே । வஶீ ஜிதேந்த்³ரிய இத்யர்த²: । க்வ கத²ம் ஆஸ்தே இதி, ஆஹ — நவத்³வாரே புரே । ஸப்த ஶீர்ஷண்யாநி ஆத்மந உபலப்³தி⁴த்³வாராணி, அவாக் த்³வே மூத்ரபுரீஷவிஸர்கா³ர்தே², தை: த்³வாரை: நவத்³வாரம் புரம் உச்யதே ஶரீரம் , புரமிவ புரம் , ஆத்மைகஸ்வாமிகம் , தத³ர்த²ப்ரயோஜநைஶ்ச இந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயை: அநேகப²லவிஜ்ஞாநஸ்ய உத்பாத³கை: பௌரைரிவ அதி⁴ஷ்டி²தம் । தஸ்மிந் நவத்³வாரே புரே தே³ஹீ ஸர்வம் கர்ம ஸம்ந்யஸ்ய ஆஸ்தே ; கிம் விஶேஷணேந ? ஸர்வோ ஹி தே³ஹீ ஸம்ந்யாஸீ அஸம்ந்யாஸீ வா தே³ஹே ஏவ ஆஸ்தே ; தத்ர அநர்த²கம் விஶேஷணமிதி । உச்யதே — யஸ்து அஜ்ஞ: தே³ஹீ தே³ஹேந்த்³ரியஸங்கா⁴தமாத்ராத்மத³ர்ஶீ ஸ ஸர்வோ(அ)பி ‘கே³ஹே பூ⁴மௌ ஆஸநே வா ஆஸே’ இதி மந்யதே । ந ஹி தே³ஹமாத்ராத்மத³ர்ஶிந: கே³ஹே இவ தே³ஹே ஆஸே இதி ப்ரத்யய: ஸம்ப⁴வதி । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தவ்யதிரிக்தாத்மத³ர்ஶிநஸ்து ‘தே³ஹே ஆஸே’ இதி ப்ரத்யய: உபபத்³யதே । பரகர்மணாம் ச பரஸ்மிந் ஆத்மநி அவித்³யயா அத்⁴யாரோபிதாநாம் வித்³யயா விவேகஜ்ஞாநேந மநஸா ஸம்ந்யாஸ உபபத்³யதே । உத்பந்நவிவேகஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸிநோ(அ)பி கே³ஹே இவ தே³ஹே ஏவ நவத்³வாரே புரே ஆஸநம் ப்ராரப்³த⁴ப²லகர்மஸம்ஸ்காரஶேஷாநுவ்ருத்த்யா தே³ஹ ஏவ விஶேஷவிஜ்ஞாநோத்பத்தே: । தே³ஹே ஏவ ஆஸ்தே இதி அஸ்த்யேவ விஶேஷணப²லம் , வித்³வத³வித்³வத்ப்ரத்யயபே⁴தா³பேக்ஷத்வாத் ॥

யத்³யபி கார்யகரணகர்மாணி அவித்³யயா ஆத்மநி அத்⁴யாரோபிதாநி ‘ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே’ இத்யுக்தம் , ததா²பி ஆத்மஸமவாயி து கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ — நைவ குர்வந் ஸ்வயம் , ந ச கார்யகரணாநி காரயந் க்ரியாஸு ப்ரவர்தயந் । கிம் யத் தத் கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச தே³ஹிந: ஸ்வாத்மஸமவாயி ஸத் ஸம்ந்யாஸாத் ந ஸம்ப⁴வதி, யதா² க³ச்ச²தோ க³தி: க³மநவ்யாபாரபரித்யாகே³ ந ஸ்யாத் தத்³வத் ? கிம் வா ஸ்வத ஏவ ஆத்மந: ந அஸ்தி இதி ? அத்ர உச்யதே — ந அஸ்தி ஆத்மந: ஸ்வத: கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச । உக்தம் ஹி ‘அவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) ‘ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி ந கரோதி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இதி । ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ஶ்ருதே: ॥ 13 ॥

கிஞ்ச—

ந கர்த்ருத்வம் ந கர்மாணி லோகஸ்ய ஸ்ருஜதி ப்ரபு⁴: ।
ந கர்மப²லஸம்யோக³ம் ஸ்வபா⁴வஸ்து ப்ரவர்ததே ॥ 14 ॥

ந கர்த்ருத்வம் ஸ்வத: குரு இதி நாபி கர்மாணி ரத²க⁴டப்ராஸாதா³தீ³நி ஈப்ஸிததமாநி லோகஸ்ய ஸ்ருஜதி உத்பாத³யதி ப்ரபு⁴: ஆத்மா । நாபி ரதா²தி³ க்ருதவத: தத்ப²லேந ஸம்யோக³ம் ந கர்மப²லஸம்யோக³ம் । யதி³ கிஞ்சித³பி ஸ்வத: ந கரோதி ந காரயதி ச தே³ஹீ, க: தர்ஹி குர்வந் காரயம்ஶ்ச ப்ரவர்ததே இதி, உச்யதே — ஸ்வபா⁴வஸ்து ஸ்வோ பா⁴வ: ஸ்வபா⁴வ: அவித்³யாலக்ஷணா ப்ரக்ருதி: மாயா ப்ரவர்ததே ‘தை³வீ ஹி’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யாதி³நா வக்ஷ்யமாணா ॥ 14 ॥

பரமார்த²தஸ்து —

நாத³த்தே கஸ்யசித்பாபம் ந சைவ ஸுக்ருதம் விபு⁴: ।
அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் தேந முஹ்யந்தி ஜந்தவ: ॥ 15 ॥

ந ஆத³த்தே ந ச க்³ருஹ்ணாதி ப⁴க்தஸ்யாபி கஸ்யசித் பாபம் । ந சைவ ஆத³த்தே ஸுக்ருதம் ப⁴க்தை: ப்ரயுக்தம் விபு⁴: । கிமர்த²ம் தர்ஹி ப⁴க்தை: பூஜாதி³லக்ஷணம் யாக³தா³நஹோமாதி³கம் ச ஸுக்ருதம் ப்ரயுஜ்யதே இத்யாஹ — அஜ்ஞாநேந ஆவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் விவேகவிஜ்ஞாநம் , தேந முஹ்யந்தி ‘கரோமி காரயாமி போ⁴க்ஷ்யே போ⁴ஜயாமி’ இத்யேவம் மோஹம் க³ச்ச²ந்தி அவிவேகிந: ஸம்ஸாரிணோ ஜந்தவ: ॥ 15 ॥

ஜ்ஞாநேந து தத³ஜ்ஞாநம் யேஷாம் நாஶிதமாத்மந: ।
தேஷாமாதி³த்யவஜ்ஜ்ஞாநம் ப்ரகாஶயதி தத்பரம் ॥ 16 ॥

ஜ்ஞாநேந து யேந அஜ்ஞாநேந ஆவ்ருதா: முஹ்யந்தி ஜந்தவ: தத் அஜ்ஞாநம் யேஷாம் ஜந்தூநாம் விவேகஜ்ஞாநேந ஆத்மவிஷயேண நாஶிதம் ஆத்மந: ப⁴வதி, தேஷாம் ஜந்தூநாம் ஆதி³த்யவத் யதா² ஆதி³த்ய: ஸமஸ்தம் ரூபஜாதம் அவபா⁴ஸயதி தத்³வத் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் வஸ்து ஸர்வம் ப்ரகாஶயதி தத் பரம் பரமார்த²தத்த்வம் ॥ 16 ॥

யத் பரம் ஜ்ஞாநம் ப்ரகாஶிதம் —

தத்³பு³த்³த⁴யஸ்ததா³த்மாநஸ்தந்நிஷ்டா²ஸ்தத்பராயணா: ।
க³ச்ச²ந்த்யபுநராவ்ருத்திம் ஜ்ஞாநநிர்தூ⁴தகல்மஷா: ॥ 17 ॥

தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி க³தா பு³த்³தி⁴: யேஷாம் தே தத்³பு³த்³த⁴ய:, ததா³த்மாந: ததே³வ பரம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மா யேஷாம் தே ததா³த்மாந:, தந்நிஷ்டா²: நிஷ்டா² அபி⁴நிவேஶ: தாத்பர்யம் ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மண்யேவ அவஸ்தா²நம் யேஷாம் தே தந்நிஷ்டா²:, தத்பராயணாஶ்ச ததே³வ பரம் அயநம் பரா க³தி: யேஷாம் ப⁴வதி தே தத்பராயணா: கேவலாத்மரதய இத்யர்த²: । யேஷாம் ஜ்ஞாநேந நாஶிதம் ஆத்மந: அஜ்ஞாநம் தே க³ச்ச²ந்தி ஏவம்விதா⁴: அபுநராவ்ருத்திம் அபுநர்தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴ம் ஜ்ஞாநநிர்தூ⁴தகல்மஷா: யதோ²க்தேந ஜ்ஞாநேந நிர்தூ⁴த: நாஶித: கல்மஷ: பாபாதி³ஸம்ஸாரகாரணதோ³ஷ: யேஷாம் தே ஜ்ஞாநநிர்தூ⁴தகல்மஷா: யதய: இத்யர்த²: ॥ 17 ॥

யேஷாம் ஜ்ஞாநேந நாஶிதம் ஆத்மந: அஜ்ஞாநம் தே பண்டி³தா: கத²ம் தத்த்வம் பஶ்யந்தி இத்யுச்யதே —

வித்³யாவிநயஸம்பந்நே ப்³ராஹ்மணே க³வி ஹஸ்திநி ।
ஶுநி சைவ ஶ்வபாகே ச பண்டி³தா: ஸமத³ர்ஶிந: ॥ 18 ॥

வித்³யாவிநயஸம்பந்நே வித்³யா ச விநயஶ்ச வித்³யாவிநயௌ, விநய: உபஶம:, தாப்⁴யாம் வித்³யாவிநயாப்⁴யாம் ஸம்பந்ந: வித்³யாவிநயஸம்பந்ந: வித்³வாந் விநீதஶ்ச யோ ப்³ராஹ்மண: தஸ்மிந் ப்³ராஹ்மணே க³வி ஹஸ்திநி ஶுநி சைவ ஶ்வபாகே ச பண்டி³தா: ஸமத³ர்ஶிந: । வித்³யாவிநயஸம்பந்நே உத்தமஸம்ஸ்காரவதி ப்³ராஹ்மணே ஸாத்த்விகே, மத்⁴யமாயாம் ச ராஜஸ்யாம் க³வி, ஸம்ஸ்காரஹீநாயாம் அத்யந்தமேவ கேவலதாமஸே ஹஸ்த்யாதௌ³ ச, ஸத்த்வாதி³கு³ணை: தஜ்ஜைஶ்ச ஸம்ஸ்காரை: ததா² ராஜஸை: ததா² தாமஸைஶ்ச ஸம்ஸ்காரை: அத்யந்தமேவ அஸ்ப்ருஷ்டம் ஸமம் ஏகம் அவிக்ரியம் தத் ப்³ரஹ்ம த்³ரஷ்டும் ஶீலம் யேஷாம் தே பண்டி³தா: ஸமத³ர்ஶிந: ॥ 18 ॥

நநு அபோ⁴ஜ்யாந்நா: தே தோ³ஷவந்த:, ‘ஸமாஸமாப்⁴யாம் விஷமஸமே பூஜாத:’ (கௌ³. த⁴. 2 । 8 । 20 ; 17 । 18) இதி ஸ்ம்ருதே: । ந தே தோ³ஷவந்த: । கத²ம் ? —

இஹைவ தைர்ஜித: ஸர்கோ³ யேஷாம் ஸாம்யே ஸ்தி²தம் மந: ।
நிர்தோ³ஷம் ஹி ஸமம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணி தே ஸ்தி²தா: ॥ 19 ॥

இஹ ஏவ ஜீவத்³பி⁴ரேவ தை: ஸமத³ர்ஶிபி⁴: பண்டி³தை: ஜித: வஶீக்ருத: ஸர்க³: ஜந்ம, யேஷாம் ஸாம்யே ஸர்வபூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மணி ஸமபா⁴வே ஸ்தி²தம் நிஶ்சலீபூ⁴தம் மந: அந்த:கரணம் । நிர்தோ³ஷம் யத்³யபி தோ³ஷவத்ஸு ஶ்வபாகாதி³ஷு மூடை⁴: தத்³தோ³ஷை: தோ³ஷவத் இவ விபா⁴வ்யதே, ததா²பி தத்³தோ³ஷை: அஸ்ப்ருஷ்டம் இதி நிர்தோ³ஷம் தோ³ஷவர்ஜிதம் ஹி யஸ்மாத் ; நாபி ஸ்வகு³ணபே⁴த³பி⁴ந்நம் , நிர்கு³ணத்வாத் சைதந்யஸ்ய । வக்ஷ்யதி ச ப⁴க³வாந் இச்சா²தீ³நாம் க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வம் , ‘அநாதி³த்வாந்நிர்கு³ணத்வாத்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இதி ச । நாபி அந்த்யா விஶேஷா: ஆத்மநோ பே⁴த³கா: ஸந்தி, ப்ரதிஶரீரம் தேஷாம் ஸத்த்வே ப்ரமாணாநுபபத்தே: । அத: ஸமம் ப்³ரஹ்ம ஏகம் ச । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மணி ஏவ தே ஸ்தி²தா: । தஸ்மாத் ந தோ³ஷக³ந்த⁴மாத்ரமபி தாந் ஸ்ப்ருஶதி, தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத்மத³ர்ஶநாபி⁴மாநாபா⁴வாத் தேஷாம் । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத்மத³ர்ஶநாபி⁴மாநவத்³விஷயம் து தத் ஸூத்ரம் ‘ஸமாஸமாப்⁴யாம் விஷமஸமே பூஜாத:’ (கௌ³. த⁴. 2 । 8 । 20) இதி, பூஜாவிஷயத்வேந விஶேஷணாத் । த்³ருஶ்யதே ஹி ப்³ரஹ்மவித் ஷட³ங்க³வித் சதுர்வேத³வித் இதி பூஜாதா³நாதௌ³ கு³ணவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴: காரணம் । ப்³ரஹ்ம து ஸர்வகு³ணதோ³ஷஸம்ப³ந்த⁴வர்ஜிதமித்யத: ‘ப்³ரஹ்மணி தே ஸ்தி²தா:’ இதி யுக்தம் । கர்மவிஷயம் ச ‘ஸமாஸமாப்⁴யாம்’ (கௌ³. த⁴. 2 । 8 । 20) இத்யாதி³ । இத³ம் து ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிஷயம் ப்ரஸ்துதம் , ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாரப்⁴ய அத்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ॥ 19 ॥

யஸ்மாத் நிர்தோ³ஷம் ஸமம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மா, தஸ்மாத் —

ந ப்ரஹ்ருஷ்யேத்ப்ரியம் ப்ராப்ய நோத்³விஜேத்ப்ராப்ய சாப்ரியம் ।
ஸ்தி²ரபு³த்³தி⁴ரஸம்மூடோ⁴ ப்³ரஹ்மவித்³ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த: ॥ 20 ॥

ந ப்ரஹ்ருஷ்யேத் ப்ரஹர்ஷம் ந குர்யாத் ப்ரியம் இஷ்டம் ப்ராப்ய லப்³த்⁴வா । ந உத்³விஜேத் ப்ராப்ய ச அப்ரியம் அநிஷ்டம் லப்³த்⁴வா । தே³ஹமாத்ராத்மத³ர்ஶிநாம் ஹி ப்ரியாப்ரியப்ராப்தீ ஹர்ஷவிஷாதௌ³ குர்வாதே, ந கேவலாத்மத³ர்ஶிந:, தஸ்ய ப்ரியாப்ரியப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத் । கிஞ்ச — ‘ஸர்வபூ⁴தேஷு ஏக: ஸம: நிர்தோ³ஷ: ஆத்மா’ இதி ஸ்தி²ரா நிர்விசிகித்ஸா பு³த்³தி⁴: யஸ்ய ஸ: ஸ்தி²ரபு³த்³தி⁴: அஸம்மூட⁴: ஸம்மோஹவர்ஜிதஶ்ச ஸ்யாத் யதோ²க்தப்³ரஹ்மவித் ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த:, அகர்மக்ருத் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸீ இத்யர்த²: ॥ 20 ॥

கிஞ்ச, ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த: —

பா³ஹ்யஸ்பர்ஶேஷ்வஸக்தாத்மா
விந்த³த்யாத்மநி யத்ஸுக²ம் ।
ஸ ப்³ரஹ்மயோக³யுக்தாத்மா
ஸுக²மக்ஷயமஶ்நுதே ॥ 21 ॥

பா³ஹ்யஸ்பர்ஶேஷு பா³ஹ்யாஶ்ச தே ஸ்பர்ஶாஶ்ச பா³ஹ்யஸ்பர்ஶா: ஸ்ப்ருஶ்யந்தே இதி ஸ்பர்ஶா: ஶப்³தா³த³யோ விஷயா: தேஷு பா³ஹ்யஸ்பர்ஶேஷு, அஸக்த: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அயம் அஸக்தாத்மா விஷயேஷு ப்ரீதிவர்ஜித: ஸந் விந்த³தி லப⁴தே ஆத்மநி யத் ஸுக²ம் தத் விந்த³தி இத்யேதத் । ஸ ப்³ரஹ்மயோக³யுக்தாத்மா ப்³ரஹ்மணி யோக³: ஸமாதி⁴: ப்³ரஹ்மயோக³: தேந ப்³ரஹ்மயோகே³ந யுக்த: ஸமாஹித: தஸ்மிந் வ்யாப்ருத: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: ப்³ரஹ்மயோக³யுக்தாத்மா, ஸுக²ம் அக்ஷயம் அஶ்நுதே வ்யாப்நோதி । தஸ்மாத் பா³ஹ்யவிஷயப்ரீதே: க்ஷணிகாயா: இந்த்³ரியாணி நிவர்தயேத் ஆத்மநி அக்ஷயஸுகா²ர்தீ² இத்யர்த²: ॥ 21 ॥

இதஶ்ச நிவர்தயேத் —

யே ஹி ஸம்ஸ்பர்ஶஜா போ⁴கா³ து³:க²யோநய ஏவ தே ।
ஆத்³யந்தவந்த: கௌந்தேய ந தேஷு ரமதே பு³த⁴: ॥ 22 ॥

யே ஹி யஸ்மாத் ஸம்ஸ்பர்ஶஜா: விஷயேந்த்³ரியஸம்ஸ்பர்ஶேப்⁴யோ ஜாதா: போ⁴கா³ பு⁴க்தய: து³:க²யோநய ஏவ தே, அவித்³யாக்ருதத்வாத் । த்³ருஶ்யந்தே ஹி ஆத்⁴யாத்மிகாதீ³நி து³:கா²நி தந்நிமித்தாந்யேவ । யதா² இஹலோகே ததா² பரலோகே(அ)பி இதி க³ம்யதே ஏவஶப்³தா³த் । ந ஸம்ஸாரே ஸுக²ஸ்ய க³ந்த⁴மாத்ரமபி அஸ்தி இதி பு³த்³த்⁴வா விஷயம்ருக³த்ருஷ்ணிகாயா இந்த்³ரியாணி நிவர்தயேத் । ந கேவலம் து³:க²யோநய ஏவ, ஆத்³யந்தவந்தஶ்ச, ஆதி³: விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகோ³ போ⁴கா³நாம் அந்தஶ்ச தத்³வியோக³ ஏவ ; அத: ஆத்³யந்தவந்த: அநித்யா:, மத்⁴யக்ஷணபா⁴வித்வாத் இத்யர்த²: । கௌந்தேய, ந தேஷு போ⁴கே³ஷு ரமதே பு³த⁴: விவேகீ அவக³தபரமார்த²தத்த்வ: ; அத்யந்தமூடா⁴நாமேவ ஹி விஷயேஷு ரதி: த்³ருஶ்யதே, யதா² பஶுப்ரப்⁴ருதீநாம் ॥ 22 ॥

அயம் ச ஶ்ரேயோமார்க³ப்ரதிபக்ஷீ கஷ்டதமோ தோ³ஷ: ஸர்வாநர்த²ப்ராப்திஹேது: து³ர்நிவாரஶ்ச இதி தத்பரிஹாரே யத்நாதி⁴க்யம் கர்தவ்யம் இத்யாஹ ப⁴க³வாந் —

ஶக்நோதீஹைவ ய: ஸோடு⁴ம் ப்ராக்ச²ரீரவிமோக்ஷணாத் ।
காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வம் வேக³ம் ஸ யுக்த: ஸ ஸுகீ² நர: ॥ 23 ॥

ஶக்நோதி உத்ஸஹதே இஹைவ ஜீவந்நேவ ய: ஸோடு⁴ம் ப்ரஸஹிதும் ப்ராக் பூர்வம் ஶரீரவிமோக்ஷணாத் ஆ மரணாத் இத்யர்த²: । மரணஸீமாகரணம் ஜீவதோ(அ)வஶ்யம்பா⁴வி ஹி காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வோ வேக³:, அநந்தநிமித்தவாந் ஹி ஸ: இதி யாவத் மரணம் தாவத் ந விஸ்ரம்ப⁴ணீய இத்யர்த²: । காம: இந்த்³ரியகோ³சரப்ராப்தே இஷ்டே விஷயே ஶ்ரூயமாணே ஸ்மர்யமாணே வா அநுபூ⁴தே ஸுக²ஹேதௌ யா க³ர்தி⁴: த்ருஷ்ணா ஸ காம: ; க்ரோத⁴ஶ்ச ஆத்மந: ப்ரதிகூலேஷு து³:க²ஹேதுஷு த்³ருஶ்யமாநேஷு ஶ்ரூயமாணேஷு ஸ்மர்யமாணேஷு வா யோ த்³வேஷ: ஸ: க்ரோத⁴: ; தௌ காமக்ரோதௌ⁴ உத்³ப⁴வோ யஸ்ய வேக³ஸ்ய ஸ: காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வ: வேக³: । ரோமாஞ்சநப்ரஹ்ருஷ்டநேத்ரவத³நாதி³லிங்க³: அந்த:கரணப்ரக்ஷோப⁴ரூப: காமோத்³ப⁴வோ வேக³:, கா³த்ரப்ரகம்பப்ரஸ்வேத³ஸந்த³ஷ்டோஷ்ட²புடரக்தநேத்ராதி³லிங்க³: க்ரோதோ⁴த்³ப⁴வோ வேக³:, தம் காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வம் வேக³ம் ய: உத்ஸஹதே ப்ரஸஹதே ஸோடு⁴ம் ப்ரஸஹிதும் , ஸ: யுக்த: யோகீ³ ஸுகீ² ச இஹ லோகே நர: ॥ 23 ॥

கத²ம்பூ⁴தஶ்ச ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த: ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோதி இதி ஆஹ ப⁴க³வாந் —

யோ(அ)ந்த:ஸுகோ²(அ)ந்தராராமஸ்ததா²ந்தர்ஜ்யோதிரேவ ய: ।
ஸ யோகீ³ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தோ(அ)தி⁴க³ச்ச²தி ॥ 24 ॥

ய: அந்த:ஸுக²: அந்த: ஆத்மநி ஸுக²ம் யஸ்ய ஸ: அந்த:ஸுக²:, ததா² அந்தரேவ ஆத்மநி ஆராம: ஆரமணம் க்ரீடா³ யஸ்ய ஸ: அந்தராராம:, ததா² ஏவ அந்த: ஏவ ஆத்மந்யேவ ஜ்யோதி: ப்ரகாஶோ யஸ்ய ஸ: அந்தர்ஜ்யோதிரேவ, ய: ஈத்³ருஶ: ஸ: யோகீ³ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் ப்³ரஹ்மணி நிர்வ்ருதிம் மோக்ஷம் இஹ ஜீவந்நேவ ப்³ரஹ்மபூ⁴த: ஸந் அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ॥ 24 ॥

கிஞ்ச —

லப⁴ந்தே ப்³ரஹ்மநிர்வாணம்ருஷய: க்ஷீணகல்மஷா: ।
சி²ந்நத்³வைதா⁴ யதாத்மாந: ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: ॥ 25 ॥

லப⁴ந்தே ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் மோக்ஷம் ருஷய: ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: ஸம்ந்யாஸிந: க்ஷீணகல்மஷா: க்ஷீணபாபா: நிர்தோ³ஷா: சி²ந்நத்³வைதா⁴: சி²ந்நஸம்ஶயா: யதாத்மாந: ஸம்யதேந்த்³ரியா: ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் ஹிதே ஆநுகூல்யே ரதா: அஹிம்ஸகா இத்யர்த²: ॥ 25 ॥

கிஞ்ச —

காமக்ரோத⁴வியுக்தாநாம் யதீநாம் யதசேதஸாம் ।
அபி⁴தோ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் வர்ததே விதி³தாத்மநாம் ॥ 26 ॥

காமக்ரோத⁴வியுக்தாநாம் காமஶ்ச க்ரோத⁴ஶ்ச காமக்ரோதௌ⁴ தாப்⁴யாம் வியுக்தாநாம் யதீநாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் யதசேதஸாம் ஸம்யதாந்த:கரணாநாம் அபி⁴த: உப⁴யத: ஜீவதாம் ம்ருதாநாம் ச ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் மோக்ஷோ வர்ததே விதி³தாத்மநாம் விதி³த: ஜ்ஞாத: ஆத்மா யேஷாம் தே விதி³தாத்மாந: தேஷாம் விதி³தாத்மநாம் ஸம்யக்³த³ர்ஶிநாமித்யர்த²: ॥ 26 ॥

ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²நாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் ஸத்³ய: முக்தி: உக்தா । கர்மயோக³ஶ்ச ஈஶ்வரார்பிதஸர்வபா⁴வேந ஈஶ்வரே ப்³ரஹ்மணி ஆதா⁴ய க்ரியமாண: ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநப்ராப்திஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸக்ரமேண மோக்ஷாய இதி ப⁴க³வாந் பதே³ பதே³ அப்³ரவீத் , வக்ஷ்யதி ச । அத² இதா³நீம் த்⁴யாநயோக³ம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய அந்தரங்க³ம் விஸ்தரேண வக்ஷ்யாமி இதி தஸ்ய ஸூத்ரஸ்தா²நீயாந் ஶ்லோகாந் உபதி³ஶதி ஸ்ம —

ஸ்பர்ஶாந்க்ருத்வா ப³ஹிர்பா³ஹ்யாம்ஶ்சக்ஷுஶ்சைவாந்தரே ப்⁴ருவோ: ।
ப்ராணாபாநௌ ஸமௌ க்ருத்வா நாஸாப்⁴யந்தரசாரிணௌ ॥ 27 ॥

யதேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ர்முநிர்மோக்ஷபராயண: ।
விக³தேச்சா²ப⁴யக்ரோதோ⁴ ய: ஸதா³ முக்த ஏவ ஸ: ॥ 28 ॥

ஸ்பர்ஶாந் ஶப்³தா³தீ³ந் க்ருத்வா ப³ஹி: பா³ஹ்யாந் — ஶ்ரோத்ராதி³த்³வாரேண அந்த: பு³த்³தௌ⁴ ப்ரவேஶிதா: ஶப்³தா³த³ய: விஷயா: தாந் அசிந்தயத: ஶப்³தா³த³யோ பா³ஹ்யா ப³ஹிரேவ க்ருதா: ப⁴வந்தி — தாந் ஏவம் ப³ஹி: க்ருத்வா சக்ஷுஶ்சைவ அந்தரே ப்⁴ருவோ: ‘க்ருத்வா’ இதி அநுஷஜ்யதே । ததா² ப்ராணாபாநௌ நாஸாப்⁴யந்தரசாரிணௌ ஸமௌ க்ருத்வா, யதேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴: யதாநி ஸம்யதாநி இந்த்³ரியாணி மந: பு³த்³தி⁴ஶ்ச யஸ்ய ஸ: யதேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴:, மநநாத் முநி: ஸம்ந்யாஸீ, மோக்ஷபராயண: ஏவம் தே³ஹஸம்ஸ்தா²நாத் மோக்ஷபராயண: மோக்ஷ ஏவ பரம் அயநம் பரா க³தி: யஸ்ய ஸ: அயம் மோக்ஷபராயணோ முநி: ப⁴வேத் । விக³தேச்சா²ப⁴யக்ரோத⁴: இச்சா² ச ப⁴யம் ச க்ரோத⁴ஶ்ச இச்சா²ப⁴யக்ரோதா⁴: தே விக³தா: யஸ்மாத் ஸ: விக³தேச்சா²ப⁴யக்ரோத⁴:, ய: ஏவம் வர்ததே ஸதா³ ஸம்ந்யாஸீ, முக்த ஏவ ஸ: ந தஸ்ய மோக்ஷாயாந்ய: கர்தவ்யோ(அ)ஸ்தி ॥ 28 ॥

ஏவம் ஸமாஹிதசித்தேந கிம் விஜ்ஞேயம் இதி, உச்யதே —

போ⁴க்தாரம் யஜ்ஞதபஸாம் ஸர்வலோகமஹேஶ்வரம் ।
ஸுஹ்ருத³ம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஜ்ஞாத்வா மாம் ஶாந்திம்ருச்ச²தி ॥ 29 ॥

போ⁴க்தாரம் யஜ்ஞதபஸாம் யஜ்ஞாநாம் தபஸாம் ச கர்த்ருரூபேண தே³வதாரூபேண ச, ஸர்வலோகமஹேஶ்வரம் ஸர்வேஷாம் லோகாநாம் மஹாந்தம் ஈஶ்வரம் ஸுஹ்ருத³ம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஸர்வப்ராணிநாம் ப்ரத்யுபகாரநிரபேக்ஷதயா உபகாரிணம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹ்ருத³யேஶயம் ஸர்வகர்மப²லாத்⁴யக்ஷம் ஸர்வப்ரத்யயஸாக்ஷிணம் மாம் நாராயணம் ஜ்ஞாத்வா ஶாந்திம் ஸர்வஸம்ஸாரோபரதிம் ருச்ச²தி ப்ராப்நோதி ॥ 29 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜயபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய: ॥

ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய:

அதீதாநந்தராத்⁴யாயாந்தே த்⁴யாநயோக³ஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ப்ரதி அந்தரங்க³ஸ்ய ஸூத்ரபூ⁴தா: ஶ்லோகா: ‘ஸ்பர்ஶாந் க்ருத்வா ப³ஹி:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 27) இத்யாத³ய: உபதி³ஷ்டா: । தேஷாம் வ்ருத்திஸ்தா²நீய: அயம் ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । தத்ர த்⁴யாநயோக³ஸ்ய ப³ஹிரங்க³ம் கர்ம இதி, யாவத் த்⁴யாநயோகா³ரோஹணஸமர்த²: தாவத் க்³ருஹஸ்தே²ந அதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யம் கர்ம இத்யத: தத் ஸ்தௌதி — அநாஶ்ரித இதி ॥

நநு கிமர்த²ம் த்⁴யாநயோகா³ரோஹணஸீமாகரணம் , யாவதா அநுஷ்டே²யமேவ விஹிதம் கர்ம யாவஜ்ஜீவம் । ந, ‘ஆருருக்ஷோர்முநேர்யோக³ம் கர்ம காரணமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 6 । 3) இதி விஶேஷணாத் , ஆரூட⁴ஸ்ய ச ஶமேநைவ ஸம்ப³ந்த⁴கரணாத் । ஆருருக்ஷோ: ஆரூட⁴ஸ்ய ச ஶம: கர்ம ச உப⁴யம் கர்தவ்யத்வேந அபி⁴ப்ரேதம் சேத்ஸ்யாத் , ததா³ ‘ஆருருக்ஷோ:’ ‘ஆரூட⁴ஸ்ய ச’ இதி ஶமகர்மவிஷயபே⁴தே³ந விஶேஷணம் விபா⁴க³கரணம் ச அநர்த²கம் ஸ்யாத் ॥

தத்ர ஆஶ்ரமிணாம் கஶ்சித் யோக³மாருருக்ஷு: ப⁴வதி, ஆரூட⁴ஶ்ச கஶ்சித் , அந்யே ந ஆருருக்ஷவ: ந ச ஆரூடா⁴: ; தாநபேக்ஷ்ய ‘ஆருருக்ஷோ:’ ‘ஆரூட⁴ஸ்ய ச’ இதி விஶேஷணம் விபா⁴க³கரணம் ச உபபத்³யத ஏவேதி சேத் , ந ; ‘தஸ்யைவ’ இதி வசநாத் , புந: யோக³க்³ரஹணாச்ச ‘யோகா³ரூட⁴ஸ்ய’ இதி ; ய ஆஸீத் பூர்வம் யோக³மாருருக்ஷு:, தஸ்யைவ ஆரூட⁴ஸ்ய ஶம ஏவ கர்தவ்ய: காரணம் யோக³ப²லம் ப்ரதி உச்யதே இதி । அதோ ந யாவஜ்ஜீவம் கர்தவ்யத்வப்ராப்தி: கஸ்யசித³பி கர்மண: । யோக³விப்⁴ரஷ்டவசநாச்ச — க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய சேத் கர்மிணோ யோகோ³ விஹித: ஷஷ்டே² அத்⁴யாயே, ஸ: யோக³விப்⁴ரஷ்டோ(அ)பி கர்மக³திம் கர்மப²லம் ப்ராப்நோதி இதி தஸ்ய நாஶாஶங்கா அநுபபந்நா ஸ்யாத் । அவஶ்யம் ஹி க்ருதம் கர்ம காம்யம் நித்யம் வா — மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வாத் அநாரப்⁴யத்வே — ஸ்வம் ப²லம் ஆரப⁴த ஏவ । நித்யஸ்ய ச கர்மண: வேத³ப்ரமாணாவபு³த்³த⁴த்வாத் ப²லேந ப⁴விதவ்யம் இதி அவோசாம, அந்யதா² வேத³ஸ்ய ஆநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் இதி । ந ச கர்மணி ஸதி உப⁴யவிப்⁴ரஷ்டவசநம் , அர்த²வத் கர்மணோ விப்⁴ரம்ஶகாரணாநுபபத்தே: ॥

கர்ம க்ருதம் ஈஶ்வரே ஸம்ந்யஸ்ய இத்யத: கர்து: கர்ம ப²லம் நாரப⁴த இதி சேத் , ந ; ஈஶ்வரே ஸம்ந்யாஸஸ்ய அதி⁴கதரப²லஹேதுத்வோபபத்தே: ॥

மோக்ஷாயைவ இதி சேத் , ஸ்வகர்மணாம் க்ருதாநாம் ஈஶ்வரே ஸம்ந்யாஸோ மோக்ஷாயைவ, ந ப²லாந்தராய யோக³ஸஹித: ; யோகா³ச்ச விப்⁴ரஷ்ட: ; இத்யத: தம் ப்ரதி நாஶாஶங்கா யுக்தைவ இதி சேத் , ந ; ‘ஏகாகீ யதசித்தாத்மா நிராஶீரபரிக்³ரஹ:’ (ப⁴. கீ³. 6 । 10) ‘ப்³ரஹ்மசாரிவ்ரதே ஸ்தி²த:’ (ப⁴. கீ³. 6 । 14) இதி கர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நாத் । ந ச அத்ர த்⁴யாநகாலே ஸ்த்ரீஸஹாயத்வாஶங்கா, யேந ஏகாகித்வம் விதீ⁴யதே । ந ச க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய ‘நிராஶீரபரிக்³ரஹ:’ இத்யாதி³வசநம் அநுகூலம் । உப⁴யவிப்⁴ரஷ்டப்ரஶ்நாநுபபத்தேஶ்ச ॥

அநாஶ்ரித இத்யநேந கர்மிண ஏவ ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச உக்தம் , ப்ரதிஷித்³த⁴ம் ச நிரக்³நே: அக்ரியஸ்ய ச ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் சேதி சேத் , ந ; த்⁴யாநயோக³ம் ப்ரதி ப³ஹிரங்க³ஸ்ய யத: கர்மண: ப²லாகாங்க்ஷாஸம்ந்யாஸஸ்துதிபரத்வாத் । ந கேவலம் நிரக்³நி: அக்ரிய: ஏவ ஸம்ந்யாஸீ யோகீ³ ச । கிம் தர்ஹி ? கர்ம்யபி, கர்மப²லாஸங்க³ம் ஸம்ந்யஸ்ய கர்மயோக³ம் அநுதிஷ்ட²ந் ஸத்த்வஶுத்³த்⁴யர்த²ம் , ‘ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச ப⁴வதி’ இதி ஸ்தூயதே । ந ச ஏகேந வாக்யேந கர்மப²லாஸங்க³ஸம்ந்யாஸஸ்துதி: சதுர்தா²ஶ்ரமப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச உபபத்³யதே । ந ச ப்ரஸித்³த⁴ம் நிரக்³நே: அக்ரியஸ்ய பரமார்த²ஸம்ந்யாஸிந: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபுராணேதிஹாஸயோக³ஶாஸ்த்ரேஷு விஹிதம் ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச ப்ரதிஷேத⁴தி ப⁴க³வாந் । ஸ்வவசநவிரோதா⁴ச்ச — ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்ஸஸ்ய . . . நைவ குர்வந்ந காரயந் ஆஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) ‘மௌநீ ஸந்துஷ்டோ யேந கேநசித் அநிகேத: ஸ்தி²ரமதி:’ (ப⁴. கீ³. 12 । 19) ‘விஹாய காமாந்ய: ஸர்வாந் புமாம்ஶ்சரதி நி:ஸ்ப்ருஹ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 71) ‘ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³’ (ப⁴. கீ³. 12 । 16) இதி ச தத்ர தத்ர ப⁴க³வதா ஸ்வவசநாநி த³ர்ஶிதாநி ; தை: விருத்⁴யேத சதுர்தா²ஶ்ரமப்ரதிஷேத⁴: । தஸ்மாத் முநே: யோக³ம் ஆருருக்ஷோ: ப்ரதிபந்நகா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய அக்³நிஹோத்ராதி³கர்ம ப²லநிரபேக்ஷம் அநுஷ்டீ²யமாநம் த்⁴யாநயோகா³ரோஹணஸாத⁴நத்வம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரேண ப்ரதிபத்³யதே இதி ‘ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச’ இதி ஸ்தூயதே ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

அநாஶ்ரித: கர்மப²லம் கார்யம் கர்ம கரோதி ய: ।
ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச ந நிரக்³நிர்ந சாக்ரிய: ॥ 1 ॥

அநாஶ்ரித: ந ஆஶ்ரித: அநாஶ்ரித: । கிம் ? கர்மப²லம் கர்மணாம் ப²லம் கர்மப²லம் யத் தத³நாஶ்ரித:, கர்மப²லத்ருஷ்ணாரஹித இத்யர்த²: । யோ ஹி கர்மப²லே த்ருஷ்ணாவாந் ஸ: கர்மப²லமாஶ்ரிதோ ப⁴வதி, அயம் து தத்³விபரீத:, அத: அநாஶ்ரித: கர்மப²லம் । ஏவம்பூ⁴த: ஸந் கார்யம் கர்தவ்யம் நித்யம் காம்யவிபரீதம் அக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம கரோதி நிர்வர்தயதி ய: கஶ்சித் ஈத்³ருஶ: கர்மீ ஸ கர்ம்யந்தரேப்⁴யோ விஶிஷ்யதே இத்யேவமர்த²மாஹ — ‘ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச யோகீ³ ச’ இதி । ஸம்ந்யாஸ: பரித்யாக³: ஸ யஸ்யாஸ்தி ஸ ஸம்ந்யாஸீ ச, யோகீ³ ச யோக³: சித்தஸமாதா⁴நம் ஸ யஸ்யாஸ்தி ஸ யோகீ³ ச இதி ஏவம்கு³ணஸம்பந்ந: அயம் மந்தவ்ய:’ ந கேவலம் நிரக்³நி: அக்ரிய ஏவ ஸம்ந்யாஸீ யோகீ³ ச இதி மந்தவ்ய: । நிர்க³தா: அக்³நய: கர்மாங்க³பூ⁴தா: யஸ்மாத் ஸ நிரக்³நி:, அக்ரியஶ்ச அநக்³நிஸாத⁴நா அபி அவித்³யமாநா: க்ரியா: தபோதா³நாதி³கா: யஸ்ய அஸௌ அக்ரிய: ॥ 1 ॥

நநு ச நிரக்³நே: அக்ரியஸ்யைவ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதியோக³ஶாஸ்த்ரேஷு ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச ப்ரஸித்³த⁴ம் । கத²ம் இஹ ஸாக்³நே: ஸக்ரியஸ்ய ச ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச அப்ரஸித்³த⁴முச்யதே இதி । நைஷ தோ³ஷ:, கயாசித் கு³ணவ்ருத்த்யா உப⁴யஸ்ய ஸம்பிபாத³யிஷிதத்வாத் । தத் கத²ம் ? கர்மப²லஸங்கல்பஸம்ந்யாஸாத் ஸம்ந்யாஸித்வம் , யோகா³ங்க³த்வேந ச கர்மாநுஷ்டா²நாத் கர்மப²லஸங்கல்பஸ்ய ச சித்தவிக்ஷேபஹேதோ: பரித்யாகா³த் யோகி³த்வம் ச இதி கௌ³ணமுப⁴யம் ; ந புந: முக்²யம் ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச அபி⁴ப்ரேதமித்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிதுமாஹ —

யம் ஸம்ந்யாஸமிதி ப்ராஹுர்யோக³ம் தம் வித்³தி⁴ பாண்ட³வ ।
ந ஹ்யஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்போ யோகீ³ ப⁴வதி கஶ்சந ॥ 2 ॥

யம் ஸர்வகர்மதத்ப²லபரித்யாக³லக்ஷணம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸம் ஸம்ந்யாஸம் இதி ப்ராஹு: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவித³:, யோக³ம் கர்மாநுஷ்டா²நலக்ஷணம் தம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸம் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி ஹே பாண்ட³வ । கர்மயோக³ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணஸ்ய தத்³விபரீதேந நிவ்ருத்திலக்ஷணேந பரமார்த²ஸம்ந்யாஸேந கீத்³ருஶம் ஸாமாந்யமங்கீ³க்ருத்ய தத்³பா⁴வ உச்யதே இத்யபேக்ஷாயாம் இத³முச்யதே — அஸ்தி ஹி பரமார்த²ஸம்ந்யாஸேந ஸாத்³ருஶ்யம் கர்த்ருத்³வாரகம் கர்மயோக³ஸ்ய । யோ ஹி பரமார்த²ஸம்ந்யாஸீ ஸ த்யக்தஸர்வகர்மஸாத⁴நதயா ஸர்வகர்மதத்ப²லவிஷயம் ஸங்கல்பம் ப்ரவ்ருத்திஹேதுகாமகாரணம் ஸம்ந்யஸ்யதி । அயமபி கர்மயோகீ³ கர்ம குர்வாண ஏவ ப²லவிஷயம் ஸங்கல்பம் ஸம்ந்யஸ்யதி இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶயிஷ்யந் ஆஹ — ந ஹி யஸ்மாத் அஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்ப: அஸம்ந்யஸ்த: அபரித்யக்த: ப²லவிஷய: ஸங்கல்ப: அபி⁴ஸந்தி⁴: யேந ஸ: அஸம்ந்யஸ்தஸங்கல்ப: கஶ்சந கஶ்சித³பி கர்மீ யோகீ³ ஸமாதா⁴நவாந் ப⁴வதி ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²:, ப²லஸங்கல்பஸ்ய சித்தவிக்ஷேபஹேதுத்வாத் । தஸ்மாத் ய: கஶ்சந கர்மீ ஸம்ந்யஸ்தப²லஸங்கல்போ ப⁴வேத் ஸ யோகீ³ ஸமாதா⁴நவாந் அவிக்ஷிப்தசித்தோ ப⁴வேத் , சித்தவிக்ஷேபஹேதோ: ப²லஸங்கல்பஸ்ய ஸம்ந்யஸ்தத்வாதி³த்யபி⁴ப்ராய: ॥ 2 ॥

ஏவம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: கர்த்ருத்³வாரகம் ஸம்ந்யாஸஸாமாந்யமபேக்ஷ்ய ‘யம் ஸம்ந்யாஸமிதி ப்ராஹுர்யோக³ம் தம் வித்³தி⁴ பாண்ட³வ’ இதி கர்மயோக³ஸ்ய ஸ்துத்யர்த²ம் ஸம்ந்யாஸத்வம் உக்தம் । த்⁴யாநயோக³ஸ்ய ப²லநிரபேக்ஷ: கர்மயோகோ³ ப³ஹிரங்க³ம் ஸாத⁴நமிதி தம் ஸம்ந்யாஸத்வேந ஸ்துத்வா அது⁴நா கர்மயோக³ஸ்ய த்⁴யாநயோக³ஸாத⁴நத்வம் த³ர்ஶயதி —

ஆருருக்ஷோர்முநேர்யோக³ம் கர்ம காரணமுச்யதே ।
யோகா³ரூட⁴ஸ்ய தஸ்யைவ ஶம: காரணமுச்யதே ॥ 3 ॥

ஆருருக்ஷோ: ஆரோடு⁴மிச்ச²த:, அநாரூட⁴ஸ்ய, த்⁴யாநயோகே³ அவஸ்தா²துமஶக்தஸ்யைவேத்யர்த²: । கஸ்ய தஸ்ய ஆருருக்ஷோ: ? முநே:, கர்மப²லஸம்ந்யாஸிந இத்யர்த²: । கிமாருருக்ஷோ: ? யோக³ம் । கர்ம காரணம் ஸாத⁴நம் உச்யதே । யோகா³ரூட⁴ஸ்ய புந: தஸ்யைவ ஶம: உபஶம: ஸர்வகர்மப்⁴யோ நிவ்ருத்தி: காரணம் யோகா³ரூட⁴ஸ்ய ஸாத⁴நம் உச்யதே இத்யர்த²: । யாவத்³யாவத் கர்மப்⁴ய: உபரமதே, தாவத்தாவத் நிராயாஸஸ்ய ஜிதேந்த்³ரியஸ்ய சித்தம் ஸமாதீ⁴யதே । ததா² ஸதி ஸ ஜ²டிதி யோகா³ரூடோ⁴ ப⁴வதி । ததா² சோக்தம் வ்யாஸேந — ‘நைதாத்³ருஶம் ப்³ராஹ்மணஸ்யாஸ்தி வித்தம் யதை²கதா ஸமதா ஸத்யதா ச । ஶீலம் ஸ்தி²திர்த³ண்ட³நிதா⁴நமார்ஜவம் ததஸ்ததஶ்சோபரம: க்ரியாப்⁴ய:’ (மோ. த⁴. 175 । 37) இதி ॥ 3 ॥

அதே²தா³நீம் கதா³ யோகா³ரூடோ⁴ ப⁴வதி இத்யுச்யதே —

யதா³ ஹி நேந்த்³ரியார்தே²ஷு ந கர்மஸ்வநுஷஜ்ஜதே ।
ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ யோகா³ரூட⁴ஸ்ததோ³ச்யதே ॥ 4 ॥

யதா³ ஸமாதீ⁴யமாநசித்தோ யோகீ³ ஹி இந்த்³ரியார்தே²ஷு இந்த்³ரியாணாமர்தா²: ஶப்³தா³த³ய: தேஷு இந்த்³ரியார்தே²ஷு கர்மஸு ச நித்யநைமித்திககாம்யப்ரதிஷித்³தே⁴ஷு ப்ரயோஜநாபா⁴வபு³த்³த்⁴யா ந அநுஷஜ்ஜதே அநுஷங்க³ம் கர்தவ்யதாபு³த்³தி⁴ம் ந கரோதீத்யர்த²: । ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ ஸர்வாந் ஸங்கல்பாந் இஹாமுத்ரார்த²காமஹேதூந் ஸம்ந்யஸிதும் ஶீலம் அஸ்ய இதி ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ, யோகா³ரூட⁴: ப்ராப்தயோக³ இத்யேதத் , ததா³ தஸ்மிந் காலே உச்யதே । ‘ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ’ இதி வசநாத் ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் ஸர்வாணி ச கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்யேதி³த்யர்த²: । ஸங்கல்பமூலா ஹி ஸர்வே காமா: — ‘ஸங்கல்பமூல: காமோ வை யஜ்ஞா: ஸங்கல்பஸம்ப⁴வா: । ’ (மநு. 2 । 3) ‘காம ஜாநாமி தே மூலம் ஸங்கல்பாத்கில ஜாயஸே । ந த்வாம் ஸங்கல்பயிஷ்யாமி தேந மே ந ப⁴விஷ்யஸி’ (மோ. த⁴. 177 । 25) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதே: । ஸர்வகாமபரித்யாகே³ ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: ஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி, ‘ஸ யதா²காமோ ப⁴வதி தத்க்ரதுர்ப⁴வதி யத்க்ரதுர்ப⁴வதி தத்கர்ம குருதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ; ‘யத்³யத்³தி⁴ குருதே ஜந்து: தத்தத் காமஸ்ய சேஷ்டிதம்’ (மநு. 2 । 4) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச ; ந்யாயாச்ச — ந ஹி ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸே கஶ்சித் ஸ்பந்தி³துமபி ஶக்த: । தஸ்மாத் ‘ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ’ இதி வசநாத் ஸர்வாந் காமாந் ஸர்வாணி கர்மாணி ச த்யாஜயதி ப⁴க³வாந் ॥ 4 ॥

யதா³ ஏவம் யோகா³ரூட⁴:, ததா³ தேந ஆத்மா உத்³த்⁴ருதோ ப⁴வதி ஸம்ஸாராத³நர்த²ஜாதாத் । அத: —

உத்³த⁴ரேதா³த்மநாத்மாநம் நாத்மாநமவஸாத³யேத் ।
ஆத்மைவ ஹ்யாத்மநோ ப³ந்து⁴ராத்மைவ ரிபுராத்மந: ॥ 5 ॥

உத்³த⁴ரேத் ஸம்ஸாரஸாக³ரே நிமக்³நம் ஆத்மநா ஆத்மாநம் தத: உத் ஊர்த்⁴வம் ஹரேத் உத்³த⁴ரேத் , யோகா³ரூட⁴தாமாபாத³யேதி³த்யர்த²: । ந ஆத்மாநம் அவஸாத³யேத் ந அத⁴: நயேத் , ந அத⁴: க³மயேத் । ஆத்மைவ ஹி யஸ்மாத் ஆத்மந: ப³ந்து⁴: । ந ஹி அந்ய: கஶ்சித் ப³ந்து⁴:, ய: ஸம்ஸாரமுக்தயே ப⁴வதி । ப³ந்து⁴ரபி தாவத் மோக்ஷம் ப்ரதி ப்ரதிகூல ஏவ, ஸ்நேஹாதி³ப³ந்த⁴நாயதநத்வாத் । தஸ்மாத் யுக்தமவதா⁴ரணம் ‘ஆத்மைவ ஹ்யாத்மநோ ப³ந்து⁴:’ இதி । ஆத்மைவ ரிபு: ஶத்ரு: । ய: அந்ய: அபகாரீ பா³ஹ்ய: ஶத்ரு: ஸோ(அ)பி ஆத்மப்ரயுக்த ஏவேதி யுக்தமேவ அவதா⁴ரணம் ‘ஆத்மைவ ரிபுராத்மந:’ இதி ॥ 5 ॥

ஆத்மைவ ப³ந்து⁴: ஆத்மைவ ரிபு: ஆத்மந: இத்யுக்தம் । தத்ர கிம்லக்ஷண ஆத்மா ஆத்மநோ ப³ந்து⁴:, கிம்லக்ஷணோ வா ஆத்மா ஆத்மநோ ரிபு: இத்யுச்யதே —

ப³ந்து⁴ராத்மாத்மநஸ்தஸ்ய யேநாத்மைவாத்மநா ஜித: ।
அநாத்மநஸ்து ஶத்ருத்வே வர்தேதாத்மைவ ஶத்ருவத் ॥ 6 ॥

ப³ந்து⁴: ஆத்மா ஆத்மந: தஸ்ய, தஸ்ய ஆத்மந: ஸ ஆத்மா ப³ந்து⁴: யேந ஆத்மநா ஆத்மைவ ஜித:, ஆத்மா கார்யகரணஸங்கா⁴தோ யேந வஶீக்ருத:, ஜிதேந்த்³ரிய இத்யர்த²: । அநாத்மநஸ்து அஜிதாத்மநஸ்து ஶத்ருத்வே ஶத்ருபா⁴வே வர்தேத ஆத்மைவ ஶத்ருவத் , யதா² அநாத்மா ஶத்ரு: ஆத்மந: அபகாரீ, ததா² ஆத்மா ஆத்மந அபகாரே வர்தேத இத்யர்த²: ॥ 6 ॥

ஜிதாத்மந: ப்ரஶாந்தஸ்ய பரமாத்மா ஸமாஹித: ।
ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு ததா² மாநாபமாநயோ: ॥ 7 ॥

ஜிதாத்மந: கார்யகரணஸங்கா⁴த ஆத்மா ஜிதோ யேந ஸ: ஜிதாத்மா தஸ்ய ஜிதாத்மந:, ப்ரஶாந்தஸ்ய ப்ரஸந்நாந்த:கரணஸ்ய ஸத: ஸம்ந்யாஸிந: பரமாத்மா ஸமாஹித: ஸாக்ஷாதா³த்மபா⁴வேந வர்ததே இத்யர்த²: । கிஞ்ச ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு ததா² மாநே அபமாநே ச மாநாபமாநயோ: பூஜாபரிப⁴வயோ: ஸம: ஸ்யாத் ॥ 7 ॥

ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா கூடஸ்தோ² விஜிதேந்த்³ரிய: ।
யுக்த இத்யுச்யதே யோகீ³ ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: ॥ 8 ॥

ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா ஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரோக்தபதா³ர்தா²நாம் பரிஜ்ஞாநம் , விஜ்ஞாநம் து ஶாஸ்த்ரதோ ஜ்ஞாதாநாம் ததை²வ ஸ்வாநுப⁴வகரணம் , தாப்⁴யாம் ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநாப்⁴யாம் த்ருப்த: ஸஞ்ஜாதாலம்ப்ரத்யய: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநத்ருப்தாத்மா, கூடஸ்த²: அப்ரகம்ப்ய:, ப⁴வதி இத்யர்த²: ; விஜிதேந்த்³ரியஶ்ச । ய ஈத்³ருஶ:, யுக்த: ஸமாஹித: இதி ஸ உச்யதே கத்²யதே । ஸ யோகீ³ ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: லோஷ்டாஶ்மகாஞ்சநாநி ஸமாநி யஸ்ய ஸ: ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: ॥ 8 ॥

கிஞ்ச —

ஸுஹ்ருந்மித்ரார்யுதா³ஸீநமத்⁴யஸ்த²த்³வேஷ்யப³ந்து⁴ஷு ।
ஸாது⁴ஷ்வபி ச பாபேஷு ஸமபு³த்³தி⁴ர்விஶிஷ்யதே ॥ 9 ॥

‘ஸுஹ்ருத்’ இத்யாதி³ஶ்லோகார்த⁴ம் ஏகம் பத³ம் । ஸுஹ்ருத் இதி ப்ரத்யுபகாரமநபேக்ஷ்ய உபகர்தா, மித்ரம் ஸ்நேஹவாந் , அரி: ஶத்ரு:, உதா³ஸீந: ந கஸ்யசித் பக்ஷம் ப⁴ஜதே, மத்⁴யஸ்த²: யோ விருத்³த⁴யோ: உப⁴யோ: ஹிதைஷீ, த்³வேஷ்ய: ஆத்மந: அப்ரிய:, ப³ந்து⁴: ஸம்ப³ந்தீ⁴ இத்யேதேஷு ஸாது⁴ஷு ஶாஸ்த்ராநுவர்திஷு அபி ச பாபேஷு ப்ரதிஷித்³த⁴காரிஷு ஸர்வேஷு ஏதேஷு ஸமபு³த்³தி⁴: ‘க: கிங்கர்மா’ இத்யவ்யாப்ருதபு³த்³தி⁴ரித்யர்த²: । விஶிஷ்யதே, ‘விமுச்யதே’ இதி வா பாடா²ந்தரம் । யோகா³ரூடா⁴நாம் ஸர்வேஷாம் அயம் உத்தம இத்யர்த²: ॥ 9 ॥

அத ஏவமுத்தமப²லப்ராப்தயே —

யோகீ³ யுஞ்ஜீத ஸததமாத்மாநம் ரஹஸி ஸ்தி²த: ।
ஏகாகீ யதசித்தாத்மா நிராஶீரபரிக்³ரஹ: ॥ 10 ॥

யோகீ³ த்⁴யாயீ யுஞ்ஜீத ஸமாத³த்⁴யாத் ஸததம் ஸர்வதா³ ஆத்மாநம் அந்த:கரணம் ரஹஸி ஏகாந்தே கி³ரிகு³ஹாதௌ³ ஸ்தி²த: ஸந் ஏகாகீ அஸஹாய: । ‘ரஹஸி ஸ்தி²த: ஏகாகீ ச’ இதி விஶேஷணாத் ஸம்ந்யாஸம் க்ருத்வா இத்யர்த²: । யதசித்தாத்மா சித்தம் அந்த:கரணம் ஆத்மா தே³ஹஶ்ச ஸம்யதௌ யஸ்ய ஸ: யதசித்தாத்மா, நிராஶீ: வீதத்ருஷ்ண: அபரிக்³ரஹ: பரிக்³ரஹரஹிதஶ்சேத்யர்த²: । ஸம்ந்யாஸித்வே(அ)பி த்யக்தஸர்வபரிக்³ரஹ: ஸந் யுஞ்ஜீத இத்யர்த²: ॥ 10 ॥

அதே²தா³நீம் யோக³ம் யுஞ்ஜத: ஆஸநாஹாரவிஹாராதீ³நாம் யோக³ஸாத⁴நத்வேந நியமோ வக்தவ்ய:, ப்ராப்தயோக³ஸ்ய லக்ஷணம் தத்ப²லாதி³ ச, இத்யத ஆரப்⁴யதே । தத்ர ஆஸநமேவ தாவத் ப்ரத²மமுச்யதே —

ஶுசௌ தே³ஶே ப்ரதிஷ்டா²ப்ய ஸ்தி²ரமாஸநமாத்மந: ।
நாத்யுச்ச்²ரிதம் நாதிநீசம் சைலாஜிநகுஶோத்தரம் ॥ 11 ॥

ஶுசௌ ஶுத்³தே⁴ விவிக்தே ஸ்வபா⁴வத: ஸம்ஸ்காரதோ வா, தே³ஶே ஸ்தா²நே ப்ரதிஷ்டா²ப்ய ஸ்தி²ரம் அசலம் ஆத்மந: ஆஸநம் நாத்யுச்ச்²ரிதம் நாதீவ உச்ச்²ரிதம் ந அபி அதிநீசம் , தச்ச சைலாஜிநகுஶோத்தரம் சைலம் அஜிநம் குஶாஶ்ச உத்தரே யஸ்மிந் ஆஸநே தத் ஆஸநம் சைலாஜிநகுஶோத்தரம் । பாட²க்ரமாத்³விபரீத: அத்ர க்ரம: சைலாதீ³நாம் ॥ 11 ॥

ப்ரதிஷ்டா²ப்ய, கிம் ? —

தத்ரைகாக்³ரம் மந: க்ருத்வா யதசித்தேந்த்³ரியக்ரிய: ।
உபவிஶ்யாஸநே யுஞ்ஜ்யாத்³யோக³மாத்மவிஶுத்³த⁴யே ॥ 12 ॥

தத்ர தஸ்மிந் ஆஸநே உபவிஶ்ய யோக³ம் யுஞ்ஜ்யாத் । கத²ம் ? ஸர்வவிஷயேப்⁴ய: உபஸம்ஹ்ருத்ய ஏகாக்³ரம் மந: க்ருத்வா யதசித்தேந்த்³ரியக்ரிய: சித்தம் ச இந்த்³ரியாணி ச சித்தேந்த்³ரியாணி தேஷாம் க்ரியா: ஸம்யதா யஸ்ய ஸ: யதசித்தேந்த்³ரியக்ரிய: । ஸ கிமர்த²ம் யோக³ம் யுஞ்ஜ்யாத் இத்யாஹ — ஆத்மவிஶுத்³த⁴யே அந்த:கரணஸ்ய விஶுத்³த்⁴யர்த²மித்யேதத் ॥ 12 ॥

பா³ஹ்யமாஸநமுக்தம் ; அது⁴நா ஶரீரதா⁴ரணம் கத²ம் இத்யுச்யதே —

ஸமம் காயஶிரோக்³ரீவம் தா⁴ரயந்நசலம் ஸ்தி²ர: ।
ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய நாஸிகாக்³ரம் ஸ்வம் தி³ஶஶ்சாநவலோகயந் ॥ 13 ॥

ஸமம் காயஶிரோக்³ரீவம் காயஶ்ச ஶிரஶ்ச க்³ரீவா ச காயஶிரோக்³ரீவம் தத் ஸமம் தா⁴ரயந் அசலம் ச । ஸமம் தா⁴ரயத: சலநம் ஸம்ப⁴வதி ; அத: விஶிநஷ்டி — அசலமிதி । ஸ்தி²ர: ஸ்தி²ரோ பூ⁴த்வா இத்யர்த²: । ஸ்வம் நாஸிகாக்³ரம் ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய ஸம்யக் ப்ரேக்ஷணம் த³ர்ஶநம் க்ருத்வேவ இதி । இவஶப்³தோ³ லுப்தோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ந ஹி ஸ்வநாஸிகாக்³ரஸம்ப்ரேக்ஷணமிஹ விதி⁴த்ஸிதம் । கிம் தர்ஹி ? சக்ஷுஷோ த்³ருஷ்டிஸம்நிபாத: । ஸ ச அந்த:கரணஸமாதா⁴நாபேக்ஷோ விவக்ஷித: । ஸ்வநாஸிகாக்³ரஸம்ப்ரேக்ஷணமேவ சேத் விவக்ஷிதம் , மந: தத்ரைவ ஸமாதீ⁴யேத, நாத்மநி । ஆத்மநி ஹி மநஸ: ஸமாதா⁴நம் வக்ஷ்யதி ‘ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: க்ருத்வா’ (ப⁴. கீ³. 6 । 25) இதி । தஸ்மாத் இவஶப்³த³லோபேந அக்ஷ்ணோ: த்³ருஷ்டிஸம்நிபாத ஏவ ‘ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய’ இத்யுச்யதே । தி³ஶஶ்ச அநவலோகயந் தி³ஶாம் ச அவலோகநமந்தராகுர்வந் இத்யேதத் ॥ 13 ॥

கிஞ்ச —

ப்ரஶாந்தாத்மா விக³தபீ⁴ர்ப்³ரஹ்மசாரிவ்ரதே ஸ்தி²த: ।
மந: ஸம்யம்ய மச்சித்தோ யுக்த ஆஸீத மத்பர: ॥ 14 ॥

ப்ரஶாந்தாத்மா ப்ரகர்ஷேண ஶாந்த: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் ப்ரஶாந்தாத்மா, விக³தபீ⁴: விக³தப⁴ய:, ப்³ரஹ்மசாரிவ்ரதே ஸ்தி²த: ப்³ரஹ்மசாரிணோ வ்ரதம் ப்³ரஹ்மசர்யம் கு³ருஶுஶ்ரூஷாபி⁴க்ஷாந்நபு⁴க்த்யாதி³ தஸ்மிந் ஸ்தி²த:, தத³நுஷ்டா²தா ப⁴வேதி³த்யர்த²: । கிஞ்ச, மந: ஸம்யம்ய மநஸ: வ்ருத்தீ: உபஸம்ஹ்ருத்ய இத்யேதத் , மச்சித்த: மயி பரமேஶ்வரே சித்தம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் மச்சித்த:, யுக்த: ஸமாஹித: ஸந் ஆஸீத உபவிஶேத் । மத்பர: அஹம் பரோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் மத்பரோ ப⁴வதி । கஶ்சித் ராகீ³ ஸ்த்ரீசித்த:, ந து ஸ்த்ரியமேவ பரத்வேந க்³ருஹ்ணாதி ; கிம் தர்ஹி ? ராஜாநம் மஹாதே³வம் வா । அயம் து மச்சித்தோ மத்பரஶ்ச ॥ 14 ॥

அதே²தா³நீம் யோக³ப²லமுச்யதே —

யுஞ்ஜந்நேவம் ஸதா³த்மாநம் யோகீ³ நியதமாநஸ: ।
ஶாந்திம் நிர்வாணபரமாம் மத்ஸம்ஸ்தா²மதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 15 ॥

யுஞ்ஜந் ஸமாதா⁴நம் குர்வந் ஏவம் யதோக்தேந விதா⁴நேந ஸதா³ ஆத்மாநம் ஸர்வதா³ யோகீ³ நியதமாநஸ: நியதம் ஸம்யதம் மாநஸம் மநோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் நியதமாநஸ:, ஶாந்திம் உபரதிம் நிர்வாணபரமாம் நிர்வாணம் மோக்ஷ: தத் பரமா நிஷ்டா² யஸ்யா: ஶாந்தே: ஸா நிர்வாணபரமா தாம் நிர்வாணபரமாம் , மத்ஸம்ஸ்தா²ம் மத³தீ⁴நாம் அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ॥ 15 ॥

இதா³நீம் யோகி³ந: ஆஹாராதி³நியம உச்யதே —

நாத்யஶ்நதஸ்து யோகோ³(அ)ஸ்தி ந சைகாந்தமநஶ்நத: ।
ந சாதிஸ்வப்நஶீலஸ்ய ஜாக்³ரதோ நைவ சார்ஜுந ॥ 16 ॥

ந அத்யஶ்நத: ஆத்மஸம்மிதமந்நபரிமாணமதீத்யாஶ்நத: அத்யஶ்நத: ந யோக³: அஸ்தி । ந ச ஏகாந்தம் அநஶ்நத: யோக³: அஸ்தி । ‘யது³ ஹ வா ஆத்மஸம்மிதமந்நம் தத³வதி தந்ந ஹிநஸ்தி யத்³பூ⁴யோ ஹிநஸ்தி தத்³யத் கநீயோ(அ)ந்நம் ந தத³வதி’ (ஶ. ப்³ரா. ? ) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் யோகீ³ ந ஆத்மஸம்மிதாத் அந்நாத் அதி⁴கம் ந்யூநம் வா அஶ்நீயாத் । அத²வா, யோகி³ந: யோக³ஶாஸ்த்ரே பரிபடீ²தாத் அந்நபரிமாணாத் அதிமாத்ரமஶ்நத: யோகோ³ நாஸ்தி । உக்தம் ஹி — ‘அர்த⁴ம் ஸவ்யஞ்ஜநாந்நஸ்ய த்ருதீயமுத³கஸ்ய ச । வாயோ: ஸஞ்சரணார்த²ம் து சதுர்த²மவஶேஷயேத்’ ( ? ) இத்யாதி³பரிமாணம் । ததா² — ந ச அதிஸ்வப்நஶீலஸ்ய யோகோ³ ப⁴வதி நைவ ச அதிமாத்ரம் ஜாக்³ரதோ ப⁴வதி ச அர்ஜுந ॥ 16 ॥

கத²ம் புந: யோகோ³ ப⁴வதி இத்யுச்யதே —

யுக்தாஹாரவிஹாரஸ்ய யுக்தசேஷ்டஸ்ய கர்மஸு ।
யுக்தஸ்வப்நாவபோ³த⁴ஸ்ய யோகோ³ ப⁴வதி து³:க²ஹா ॥ 17 ॥

யுக்தாஹாரவிஹாரஸ்ய ஆஹ்ரியதே இதி ஆஹார: அந்நம் , விஹரணம் விஹார: பாத³க்ரம:, தௌ யுக்தௌ நியதபரிமாணௌ யஸ்ய ஸ: யுக்தாஹாரவிஹார: தஸ்ய, ததா² யுக்தசேஷ்டஸ்ய யுக்தா நியதா சேஷ்டா யஸ்ய கர்மஸு தஸ்ய, ததா² யுக்தஸ்வப்நாவபோ³த⁴ஸ்ய யுக்தௌ ஸ்வப்நஶ்ச அவபோ³த⁴ஶ்ச தௌ நியதகாலௌ யஸ்ய தஸ்ய, யுக்தாஹாரவிஹாரஸ்ய யுக்தசேஷ்டஸ்ய கர்மஸு யுக்தஸ்வப்நாவபோ³த⁴ஸ்ய யோகி³நோ யோகோ³ ப⁴வதி து³:க²ஹா து³:கா²நி ஸர்வாணி ஹந்தீதி து³:க²ஹா, ஸர்வஸம்ஸாரது³:க²க்ஷயக்ருத் யோக³: ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ 17 ॥

அத² அது⁴நா கதா³ யுக்தோ ப⁴வதி இத்யுச்யதே —

யதா³ விநியதம் சித்தமாத்மந்யேவாவதிஷ்ட²தே ।
நி:ஸ்ப்ருஹ: ஸர்வகாமேப்⁴யோ யுக்த இத்யுச்யதே ததா³ ॥ 18 ॥

யதா³ விநியதம் விஶேஷேண நியதம் ஸம்யதம் ஏகாக்³ரதாமாபந்நம் சித்தம் ஹித்வா பா³ஹ்யார்த²சிந்தாம் ஆத்மந்யேவ கேவலே அவதிஷ்ட²தே, ஸ்வாத்மநி ஸ்தி²திம் லப⁴தே இத்யர்த²: । நி:ஸ்ப்ருஹ: ஸர்வகாமேப்⁴ய: நிர்க³தா த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டவிஷயேப்⁴ய: ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா யஸ்ய யோகி³ந: ஸ: யுக்த: ஸமாஹித: இத்யுச்யதே ததா³ தஸ்மிந்காலே ॥ 18 ॥

தஸ்ய யோகி³ந: ஸமாஹிதம் யத் சித்தம் தஸ்யோபமா உச்யதே —

யதா³ தீ³போ நிவாதஸ்தோ² நேங்க³தே ஸோபமா ஸ்ம்ருதா ।
யோகி³நோ யதசித்தஸ்ய யுஞ்ஜதோ யோக³மாத்மந: ॥ 19 ॥

யதா² தீ³ப: ப்ரதீ³ப: நிவாதஸ்த²: நிவாதே வாதவர்ஜிதே தே³ஶே ஸ்தி²த: ந இங்க³தே ந சலதி, ஸா உபமா உபமீயதே அநயா இத்யுபமா யோக³ஜ்ஞை: சித்தப்ரசாரத³ர்ஶிபி⁴: ஸ்ம்ருதா சிந்திதா யோகி³நோ யதசித்தஸ்ய ஸம்யதாந்த:கரணஸ்ய யுஞ்ஜதோ யோக³ம் அநுதிஷ்ட²த: ஆத்மந: ஸமாதி⁴மநுதிஷ்ட²த இத்யர்த²: ॥ 19 ॥

ஏவம் யோகா³ப்⁴யாஸப³லாதே³காக்³ரீபூ⁴தம் நிவாதப்ரதீ³பகல்பம் ஸத் —

யத்ரோபரமதே சித்தம் நிருத்³த⁴ம் யோக³ஸேவயா ।
யத்ர சைவாத்மநாத்மாநம் பஶ்யந்நாத்மநி துஷ்யதி ॥ 20 ॥

யத்ர யஸ்மிந் காலே உபரமதே சித்தம் உபரதிம் க³ச்ச²தி நிருத்³த⁴ம் ஸர்வதோ நிவாரிதப்ரசாரம் யோக³ஸேவயா யோகா³நுஷ்டா²நேந, யத்ர சைவ யஸ்மிம்ஶ்ச காலே ஆத்மநா ஸமாதி⁴பரிஶுத்³தே⁴ந அந்த:கரணேந ஆத்மாநம் பரம் சைதந்யம் ஜ்யோதி:ஸ்வரூபம் பஶ்யந் உபலப⁴மாந: ஸ்வே ஏவ ஆத்மநி துஷ்யதி துஷ்டிம் ப⁴ஜதே ॥ 20 ॥

கிஞ்ச —

ஸுக²மாத்யந்திகம் யத்தத்³பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யமதீந்த்³ரியம் ।
வேத்தி யத்ர ந சைவாயம் ஸ்தி²தஶ்சலதி தத்த்வத: ॥ 21 ॥

ஸுக²ம் ஆத்யந்திகம் அத்யந்தமேவ ப⁴வதி இத்யாத்யந்திகம் அநந்தமித்யர்த²:, யத் தத் பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யம் பு³த்³த்⁴யைவ இந்த்³ரியநிரபேக்ஷயா க்³ருஹ்யதே இதி பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யம் அதீந்த்³ரியம் இந்த்³ரியகோ³சராதீதம் அவிஷயஜநிதமித்யர்த²:, வேத்தி தத் ஈத்³ருஶம் ஸுக²மநுப⁴வதி யத்ர யஸ்மிந் காலே, ந ச ஏவ அயம் வித்³வாந் ஆத்மஸ்வரூபே ஸ்தி²த: தஸ்மாத் நைவ சலதி தத்த்வத: தத்த்வஸ்வரூபாத் ந ப்ரச்யவதே இத்யர்த²: ॥ 21 ॥

கிஞ்ச —

யம் லப்³த்⁴வா சாபரம் லாப⁴ம் மந்யதே நாதி⁴கம் தத: ।
யஸ்மிந்ஸ்தி²தோ ந து³:கே²ந கு³ருணாபி விசால்யதே ॥ 22 ॥

யம் லப்³த்⁴வா யம் ஆத்மலாப⁴ம் லப்³த்⁴வா ப்ராப்ய ச அபரம் அந்யத் லாப⁴ம் லாபா⁴ந்தரம் தத: அதி⁴கம் அஸ்தீதி ந மந்யதே ந சிந்தயதி । கிஞ்ச, யஸ்மிந் ஆத்மதத்த்வே ஸ்தி²த: து³:கே²ந ஶஸ்த்ரநிபாதாதி³லக்ஷணேந கு³ருணா மஹதா அபி ந விசால்யதே ॥ 22 ॥

‘யத்ரோபரமதே’ (ப⁴. கீ³. 6 । 20) இத்யாத்³யாரப்⁴ய யாவத்³பி⁴: விஶேஷணை: விஶிஷ்ட ஆத்மாவஸ்தா²விஶேஷ: யோக³: உக்த: —

தம் வித்³யாத்³து³:க²ஸம்யோக³வியோக³ம் யோக³ஸம்ஜ்ஞிதம் ।
ஸ நிஶ்சயேந யோக்தவ்யோ யோகோ³(அ)நிர்விண்ணசேதஸா ॥ 23 ॥

தம் வித்³யாத் விஜாநீயாத் து³:க²ஸம்யோக³வியோக³ம் து³:கை²: ஸம்யோக³: து³:க²ஸம்யோக³:, தேந வியோக³: து³:க²ஸம்யோக³வியோக³:, தம் து³:க²ஸம்யோக³வியோக³ம் யோக³ இத்யேவ ஸம்ஜ்ஞிதம் விபரீதலக்ஷணேந வித்³யாத் விஜாநீயாதி³த்யர்த²: । யோக³ப²லமுபஸம்ஹ்ருத்ய புநரந்வாரம்பே⁴ண யோக³ஸ்ய கர்தவ்யதா உச்யதே நிஶ்சயாநிர்வேத³யோ: யோக³ஸாத⁴நத்வவிதா⁴நார்த²ம் । ஸ யதோ²க்தப²லோ யோக³: நிஶ்சயேந அத்⁴யவஸாயேந யோக்தவ்ய: அநிர்விண்ணசேதஸா ந நிர்விண்ணம் அநிர்விண்ணம் । கிம் தத் ? சேத: தேந நிர்வேத³ரஹிதேந சேதஸா சித்தேநேத்யர்த²: ॥ 23 ॥

கிஞ்ச —

ஸங்கல்பப்ரப⁴வாந்காமாம்ஸ்த்யக்த்வா ஸர்வாநஶேஷத: ।
மநஸைவேந்த்³ரியக்³ராமம் விநியம்ய ஸமந்தத: ॥ 24 ॥

ஸங்கல்பப்ரப⁴வாந் ஸங்கல்ப: ப்ரப⁴வ: யேஷாம் காமாநாம் தே ஸங்கல்பப்ரப⁴வா: காமா: தாந் த்யக்த்வா பரித்யஜ்ய ஸர்வாந் அஶேஷத: நிர்லேபேந । கிஞ்ச, மநஸைவ விவேகயுக்தேந இந்த்³ரியக்³ராமம் இந்த்³ரியஸமுதா³யம் விநியம்ய நியமநம் க்ருத்வா ஸமந்தத: ஸமந்தாத் ॥ 24 ॥

ஶநை: ஶநைருபரமேத்³பு³த்³த்⁴யா த்⁴ருதிக்³ருஹீதயா ।
ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: க்ருத்வா ந கிஞ்சித³பி சிந்தயேத் ॥ 25 ॥

ஶநை: ஶநை: ந ஸஹஸா உபரமேத் உபரதிம் குர்யாத் । கயா ? பு³த்³த்⁴யா । கிம்விஶிஷ்டயா ? த்⁴ருதிக்³ருஹீதயா த்⁴ருத்யா தை⁴ர்யேண க்³ருஹீதயா த்⁴ருதிக்³ருஹீதயா தை⁴ர்யேண யுக்தயா இத்யர்த²: । ஆத்மஸம்ஸ்த²ம் ஆத்மநி ஸம்ஸ்தி²தம் ‘ஆத்மைவ ஸர்வம் ந ததோ(அ)ந்யத் கிஞ்சித³ஸ்தி’ இத்யேவமாத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: க்ருத்வா ந கிஞ்சித³பி சிந்தயேத் । ஏஷ யோக³ஸ்ய பரமோ விதி⁴: ॥ 25 ॥

தத்ர ஏவமாத்மஸம்ஸ்த²ம் மந: கர்தும் ப்ரவ்ருத்தோ யோகீ³ —

யதோ யதோ நிஶ்சரதி மநஶ்சஞ்சலமஸ்தி²ரம் ।
ததஸ்ததோ நியம்யைததா³த்மந்யேவ வஶம் நயேத் ॥ 26 ॥

யதோ யத: யஸ்மாத்³யஸ்மாத் நிமித்தாத் ஶப்³தா³தே³: நிஶ்சரதி நிர்க³ச்ச²தி ஸ்வபா⁴வதோ³ஷாத் மந: சஞ்சலம் அத்யர்த²ம் சலம் , அத ஏவ அஸ்தி²ரம் , ததஸ்தத: தஸ்மாத்தஸ்மாத் ஶப்³தா³தே³: நிமித்தாத் நியம்ய தத்தந்நிமித்தம் யாதா²த்ம்யநிரூபணேந ஆபா⁴ஸீக்ருத்ய வைராக்³யபா⁴வநயா ச ஏதத் மந: ஆத்மந்யேவ வஶம் நயேத் ஆத்மவஶ்யதாமாபாத³யேத் । ஏவம் யோகா³ப்⁴யாஸப³லாத் யோகி³ந: ஆத்மந்யேவ ப்ரஶாம்யதி மந: ॥ 26 ॥

ப்ரஶாந்தமநஸம் ஹ்யேநம் யோகி³நம் ஸுக²முத்தமம் ।
உபைதி ஶாந்தரஜஸம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தமகல்மஷம் ॥ 27 ॥

ப்ரஶாந்தமநஸம் ப்ரகர்ஷேண ஶாந்தம் மந: யஸ்ய ஸ: ப்ரஶாந்தமநா: தம் ப்ரஶாந்தமநஸம் ஹி ஏநம் யோகி³நம் ஸுக²ம் உத்தமம் நிரதிஶயம் உபைதி உபக³ச்ச²தி ஶாந்தரஜஸம் ப்ரக்ஷீணமோஹாதி³க்லேஶரஜஸமித்யர்த²:, ப்³ரஹ்மபூ⁴தம் ஜீவந்முக்தம் , ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸர்வம்’ இத்யேவம் நிஶ்சயவந்தம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தம் அகல்மஷம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³வர்ஜிதம் ॥ 27 ॥

யுஞ்ஜந்நேவம் ஸதா³த்மாநம் யோகீ³ விக³தகல்மஷ: ।
ஸுகே²ந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶமத்யந்தம் ஸுக²மஶ்நுதே ॥ 28 ॥

யுஞ்ஜந் ஏவம் யதோ²க்தேந க்ரமேண யோகீ³ யோகா³ந்தராயவர்ஜித: ஸதா³ ஸர்வதா³ ஆத்மாநம் விக³தகல்மஷ: விக³தபாப:, ஸுகே²ந அநாயாஸேந ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶம் ப்³ரஹ்மணா பரேண ஸம்ஸ்பர்ஶோ யஸ்ய தத் ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்பர்ஶம் ஸுக²ம் அத்யந்தம் அந்தமதீத்ய வர்தத இத்யத்யந்தம் உத்க்ருஷ்டம் நிரதிஶயம் அஶ்நுதே வ்யாப்நோதி ॥ 28 ॥

இதா³நீம் யோக³ஸ்ய யத் ப²லம் ப்³ரஹ்மைகத்வத³ர்ஶநம் ஸர்வஸம்ஸாரவிச்சே²த³காரணம் தத் ப்ரத³ர்ஶ்யதே —

ஸர்வபூ⁴தஸ்த²மாத்மாநம் ஸர்வபூ⁴தாநி சாத்மநி ।
ஈக்ஷதே யோக³யுக்தாத்மா ஸர்வத்ர ஸமத³ர்ஶந: ॥ 29 ॥

ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸ்தி²தம் ஸ்வம் ஆத்மாநம் ஸர்வபூ⁴தாநி ச ஆத்மநி ப்³ரஹ்மாதீ³நி ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநி ச ஸர்வபூ⁴தாநி ஆத்மநி ஏகதாம் க³தாநி ஈக்ஷதே பஶ்யதி யோக³யுக்தாத்மா ஸமாஹிதாந்த:கரண: ஸர்வத்ர ஸமத³ர்ஶந: ஸர்வேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு விஷமேஷு ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸமம் நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஷயம் த³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநம் யஸ்ய ஸ ஸர்வத்ர ஸமத³ர்ஶந: ॥ 29 ॥

ஏதஸ்ய ஆத்மைகத்வத³ர்ஶநஸ்ய ப²லம் உச்யதே —

யோ மாம் பஶ்யதி ஸர்வத்ர ஸர்வம் ச மயி பஶ்யதி ।
தஸ்யாஹம் ந ப்ரணஶ்யாமி ஸ ச மே ந ப்ரணஶ்யதி ॥ 30 ॥

யோ மாம் பஶ்யதி வாஸுதே³வம் ஸர்வஸ்ய ஆத்மாநம் ஸர்வத்ர ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வம் ச ப்³ரஹ்மாதி³பூ⁴தஜாதம் மயி ஸர்வாத்மநி பஶ்யதி, தஸ்ய ஏவம் ஆத்மைகத்வத³ர்ஶிந: அஹம் ஈஶ்வரோ ந ப்ரணஶ்யாமி ந பரோக்ஷதாம் க³மிஷ்யாமி । ஸ ச மே ந ப்ரணஶ்யதி ஸ ச வித்³வாந் மம வாஸுதே³வஸ்ய ந ப்ரணஶ்யதி ந பரோக்ஷோ ப⁴வதி, தஸ்ய ச மம ச ஏகாத்மகத்வாத் ; ஸ்வாத்மா ஹி நாம ஆத்மந: ப்ரிய ஏவ ப⁴வதி, யஸ்மாச்ச அஹமேவ ஸர்வாத்மைகத்வத³ர்ஶீ ॥ 30 ॥

இத்யேதத் பூர்வஶ்லோகார்த²ம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநமநூத்³ய தத்ப²லம் மோக்ஷ: அபி⁴தீ⁴யதே —

ஸர்வபூ⁴தஸ்தி²தம் யோ மாம் ப⁴ஜத்யேகத்வமாஸ்தி²த: ।
ஸர்வதா² வர்தமாநோ(அ)பி ஸ யோகீ³ மயி வர்ததே ॥ 31 ॥

ஸர்வதா² ஸர்வப்ரகாரை: வர்தமாநோ(அ)பி ஸம்யக்³த³ர்ஶீ யோகீ³ மயி வைஷ்ணவே பரமே பதே³ வர்ததே, நித்யமுக்த ஏவ ஸ:, ந மோக்ஷம் ப்ரதி கேநசித் ப்ரதிப³த்⁴யதே இத்யர்த²: ॥ 31 ॥

கிஞ்ச அந்யத் —

ஆத்மௌபம்யேந ஸர்வத்ர ஸமம் பஶ்யதி யோ(அ)ர்ஜுந ।
ஸுக²ம் வா யதி³ வா து³:க²ம் ஸ யோகீ³ பரமோ மத: ॥ 32 ॥

ஆத்மௌபம்யேந ஆத்மா ஸ்வயமேவ உபமீயதே அநயா இத்யுபமா தஸ்யா உபமாயா பா⁴வ: ஔபம்யம் தேந ஆத்மௌபம்யேந, ஸர்வத்ர ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸமம் துல்யம் பஶ்யதி ய: அர்ஜுந, ஸ ச கிம் ஸமம் பஶ்யதி இத்யுச்யதே — யதா² மம ஸுக²ம் இஷ்டம் ததா² ஸர்வப்ராணிநாம் ஸுக²ம் அநுகூலம் । வாஶப்³த³: சார்தே² । யதி³ வா யச்ச து³:க²ம் மம ப்ரதிகூலம் அநிஷ்டம் யதா² ததா² ஸர்வப்ராணிநாம் து³:க²ம் அநிஷ்டம் ப்ரதிகூலம் இத்யேவம் ஆத்மௌபம்யேந ஸுக²து³:கே² அநுகூலப்ரதிகூலே துல்யதயா ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸமம் பஶ்யதி, ந கஸ்யசித் ப்ரதிகூலமாசரதி, அஹிம்ஸக இத்யர்த²: । ய: ஏவமஹிம்ஸக: ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்ட²: ஸ யோகீ³ பரம: உத்க்ருஷ்ட: மத: அபி⁴ப்ரேத: ஸர்வயோகி³நாம் மத்⁴யே ॥ 32 ॥

ஏதஸ்ய யதோ²க்தஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநலக்ஷணஸ்ய யோக³ஸ்ய து³:க²ஸம்பாத்³யதாமாலக்ஷ்ய ஶுஶ்ரூஷு: த்⁴ருவம் தத்ப்ராப்த்யுபாயமர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

யோ(அ)யம் யோக³ஸ்த்வயா ப்ரோக்த:
ஸாம்யேந மது⁴ஸூத³ந ।
ஏதஸ்யாஹம் ந பஶ்யாமி
சஞ்சலத்வாத்ஸ்தி²திம் ஸ்தி²ராம் ॥ 33 ॥

ய: அயம் யோக³: த்வயா ப்ரோக்த: ஸாம்யேந ஸமத்வேந ஹே மது⁴ஸூத³ந ஏதஸ்ய யோக³ஸ்ய அஹம் ந பஶ்யாமி நோபலபே⁴, சஞ்சலத்வாத் மநஸ: । கிம் ? ஸ்தி²ராம் அசலாம் ஸ்தி²திம் ॥ 33 ॥

ப்ரஸித்³த⁴மேதத் —

சஞ்சலம் ஹி மந: க்ருஷ்ண ப்ரமாதி² ப³லவத்³த்³ருட⁴ம் ।
தஸ்யாஹம் நிக்³ரஹம் மந்யே வாயோரிவ ஸுது³ஷ்கரம் ॥ 34 ॥

சஞ்சலம் ஹி மந: । க்ருஷ்ண இதி க்ருஷதே: விலேக²நார்த²ஸ்ய ரூபம் । ப⁴க்தஜநபாபாதி³தோ³ஷாகர்ஷணாத் க்ருஷ்ண:, தஸ்ய ஸம்பு³த்³தி⁴: ஹே க்ருஷ்ண । ஹி யஸ்மாத் மந: சஞ்சலம் ந கேவலமத்யர்த²ம் சஞ்சலம் , ப்ரமாதி² ச ப்ரமத²நஶீலம் , ப்ரமத்²நாதி ஶரீரம் இந்த்³ரியாணி ச விக்ஷிபத் ஸத் பரவஶீகரோதி । கிஞ்ச — ப³லவத் ப்ரப³லம் , ந கேநசித் நியந்தும் ஶக்யம் , து³ர்நிவாரத்வாத் । கிஞ்ச — த்³ருட⁴ம் தந்துநாக³வத் அச்சே²த்³யம் । தஸ்ய ஏவம்பூ⁴தஸ்ய மநஸ: அஹம் நிக்³ரஹம் நிரோத⁴ம் மந்யே வாயோரிவ யதா² வாயோ: து³ஷ்கரோ நிக்³ரஹ: ததோ(அ)பி து³ஷ்கரம் மந்யே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 34 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச, ஏவம் ஏதத் யதா² ப்³ரவீஷி —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

அஸம்ஶயம் மஹாபா³ஹோ மநோ து³ர்நிக்³ரஹம் சலம் ।
அப்⁴யாஸேந து கௌந்தேய வைராக்³யேண ச க்³ருஹ்யதே ॥ 35 ॥

அஸம்ஶயம் நாஸ்தி ஸம்ஶய: ‘மநோ து³ர்நிக்³ரஹம் சலம்’ இத்யத்ர ஹே மஹாபா³ஹோ । கிந்து அப்⁴யாஸேந து அப்⁴யாஸோ நாம சித்தபூ⁴மௌ கஸ்யாஞ்சித் ஸமாநப்ரத்யயாவ்ருத்தி: சித்தஸ்ய । வைராக்³யேண வைராக்³யம் நாம த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷ்டபோ⁴கே³ஷு தோ³ஷத³ர்ஶநாப்⁴யாஸாத் வைத்ருஷ்ண்யம் । தேந ச வைராக்³யேண க்³ருஹ்யதே விக்ஷேபரூப: ப்ரசார: சித்தஸ்ய । ஏவம் தத் மந: க்³ருஹ்யதே நிக்³ருஹ்யதே நிருத்⁴யதே இத்யர்த²: ॥ 35 ॥

ய: புந: அஸம்யதாத்மா, தேந —

அஸம்யதாத்மநா யோகோ³ து³ஷ்ப்ராப இதி மே மதி: ।
வஶ்யாத்மநா து யததா ஶக்யோ(அ)வாப்துமுபாயத: ॥ 36 ॥

அஸம்யதாத்மநா அப்⁴யாஸவைராக்³யாப்⁴யாமஸம்யத: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் அஸம்யதாத்மா தேந அஸம்யதாத்மநா யோகோ³ து³ஷ்ப்ராப: து³:கே²ந ப்ராப்யத இதி மே மதி: । யஸ்து புந: வஶ்யாத்மா அப்⁴யாஸவைராக்³யாப்⁴யாம் வஶ்யத்வமாபாதி³த: ஆத்மா மந: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் வஶ்யாத்மா தேந வஶ்யாத்மநா து யததா பூ⁴யோ(அ)பி ப்ரயத்நம் குர்வதா ஶக்ய: அவாப்தும் யோக³: உபாயத: யதோ²க்தாது³பாயாத் ॥ 36 ॥

தத்ர யோகா³ப்⁴யாஸாங்கீ³கரணேந இஹலோகபரலோகப்ராப்திநிமித்தாநி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்தாநி, யோக³ஸித்³தி⁴ப²லம் ச மோக்ஷஸாத⁴நம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ந ப்ராப்தமிதி, யோகீ³ யோக³மார்கா³த் மரணகாலே சலிதசித்த: இதி தஸ்ய நாஶமஶங்க்ய அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

அயதி: ஶ்ரத்³த⁴யோபேதோ யோகா³ச்சலிதமாநஸ: ।
அப்ராப்ய யோக³ஸம்ஸித்³தி⁴ம் காம் க³திம் க்ருஷ்ண க³ச்ச²தி ॥ 37 ॥

அயதி: அப்ரயத்நவாந் யோக³மார்கே³ ஶ்ரத்³த⁴யா ஆஸ்திக்யபு³த்³த்⁴யா ச உபேத: யோகா³த் அந்தகாலே ச சலிதம் மாநஸம் மநோ யஸ்ய ஸ: சலிதமாநஸ: ப்⁴ரஷ்டஸ்ம்ருதி: ஸ: அப்ராப்ய யோக³ஸம்ஸித்³தி⁴ம் யோக³ப²லம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் காம் க³திம் ஹே க்ருஷ்ண க³ச்ச²தி ॥ 37 ॥

கச்சிந்நோப⁴யவிப்⁴ரஷ்டஶ்சி²ந்நாப்⁴ரமிவ நஶ்யதி ।
அப்ரதிஷ்டோ² மஹாபா³ஹோ விமூடோ⁴ ப்³ரஹ்மண: பதி² ॥ 38 ॥

கச்சித் கிம் ந உப⁴யவிப்⁴ரஷ்ட: கர்மமார்கா³த் யோக³மார்கா³ச்ச விப்⁴ரஷ்ட: ஸந் சி²ந்நாப்⁴ரமிவ நஶ்யதி, கிம் வா ந நஶ்யதி அப்ரதிஷ்டோ² நிராஶ்ரய: ஹே மஹாபா³ஹோ விமூட⁴: ஸந் ப்³ரஹ்மண: பதி² ப்³ரஹ்மப்ராப்திமார்கே³ ॥ 38 ॥

ஏதந்மே ஸம்ஶயம் க்ருஷ்ண ச்சே²த்துமர்ஹஸ்யஶேஷத: ।
த்வத³ந்ய: ஸம்ஶயஸ்யாஸ்ய ச்சே²த்தா ந ஹ்யுபபத்³யதே ॥ 39 ॥

ஏதத் மே மம ஸம்ஶயம் க்ருஷ்ண ச்சே²த்தும் அபநேதும் அர்ஹஸி அஶேஷத: । த்வத³ந்ய: த்வத்த: அந்ய: ருஷி: தே³வோ வா ச்சே²த்தா நாஶயிதா ஸம்ஶயஸ்ய அஸ்ய ந ஹி யஸ்மாத் உபபத்³யதே ந ஸம்ப⁴வதி । அத: த்வமேவ ச்சே²த்துமர்ஹஸி இத்யர்த²: ॥ 39 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

பார்த² நைவேஹ நாமுத்ர விநாஶஸ்தஸ்ய வித்³யதே ।
ந ஹி கல்யாணக்ருத்கஶ்சித்³து³ர்க³திம் தாத க³ச்ச²தி ॥ 40 ॥

ஹே பார்த² நைவ இஹ லோகே நாமுத்ர பரஸ்மிந் வா லோகே விநாஶ: தஸ்ய வித்³யதே நாஸ்தி । நாஶோ நாம பூர்வஸ்மாத் ஹீநஜந்மப்ராப்தி: ஸ யோக³ப்⁴ரஷ்டஸ்ய நாஸ்தி । ந ஹி யஸ்மாத் கல்யாணக்ருத் ஶுப⁴க்ருத் கஶ்சித் து³ர்க³திம் குத்ஸிதாம் க³திம் ஹே தாத, தநோதி ஆத்மாநம் புத்ரரூபேணேதி பிதா தாத உச்யதே । பிதைவ புத்ர இதி புத்ரோ(அ)பி தாத உச்யதே । ஶிஷ்யோ(அ)பி புத்ர உச்யதே । யதோ ந க³ச்ச²தி ॥ 40 ॥

கிம் து அஸ்ய ப⁴வதி ? —

ப்ராப்ய புண்யக்ருதாம் லோகாநுஷித்வா ஶாஶ்வதீ: ஸமா: ।
ஶுசீநாம் ஶ்ரீமதாம் கே³ஹே யோக³ப்⁴ரஷ்டோ(அ)பி⁴ஜாயதே ॥ 41 ॥

யோக³மார்கே³ ப்ரவ்ருத்த: ஸம்ந்யாஸீ ஸாமர்த்²யாத் ப்ராப்ய க³த்வா புண்யக்ருதாம் அஶ்வமேதா⁴தி³யாஜிநாம் லோகாந் , தத்ர ச உஷித்வா வாஸமநுபூ⁴ய ஶாஶ்வதீ: நித்யா: ஸமா: ஸம்வத்ஸராந் , தத்³போ⁴க³க்ஷயே ஶுசீநாம் யதோ²க்தகாரிணாம் ஶ்ரீமதாம் விபூ⁴திமதாம் கே³ஹே க்³ருஹே யோக³ப்⁴ரஷ்ட: அபி⁴ஜாயதே ॥ 41 ॥

அத²வா யோகி³நாமேவ குலே ப⁴வதி தீ⁴மதாம் ।
ஏதத்³தி⁴ து³ர்லப⁴தரம் லோகே ஜந்ம யதீ³த்³ருஶம் ॥ 42 ॥

அத²வா ஶ்ரீமதாம் குலாத் அந்யஸ்மிந் யோகி³நாமேவ த³ரித்³ராணாம் குலே ப⁴வதி ஜாயதே தீ⁴மதாம் பு³த்³தி⁴மதாம் । ஏதத் ஹி ஜந்ம, யத் த³ரித்³ராணாம் யோகி³நாம் குலே, து³ர்லப⁴தரம் து³:க²லப்⁴யதரம் பூர்வமபேக்ஷ்ய லோகே ஜந்ம யத் ஈத்³ருஶம் யதோ²க்தவிஶேஷணே குலே ॥ 42 ॥

யஸ்மாத் —

தத்ர தம் பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ம் லப⁴தே பௌர்வதே³ஹிகம் ।
யததே ச ததோ பூ⁴ய: ஸம்ஸித்³தௌ⁴ குருநந்த³ந ॥ 43 ॥

தத்ர யோகி³நாம் குலே தம் பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ம் பு³த்³த்⁴யா ஸம்யோக³ம் பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ம் லப⁴தே பௌர்வதே³ஹிகம் பூர்வஸ்மிந் தே³ஹே ப⁴வம் பௌர்வதே³ஹிகம் । யததே ச ப்ரயத்நம் ச கரோதி தத: தஸ்மாத் பூர்வக்ருதாத் ஸம்ஸ்காராத் பூ⁴ய: ப³ஹுதரம் ஸம்ஸித்³தௌ⁴ ஸம்ஸித்³தி⁴நிமித்தம் ஹே குருநந்த³ந ॥ 43 ॥

கத²ம் பூர்வதே³ஹபு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ இதி தது³ச்யதே —

பூர்வாப்⁴யாஸேந தேநைவ ஹ்ரியதே ஹ்யவஶோ(அ)பி ஸ: ।
ஜிஜ்ஞாஸுரபி யோக³ஸ்ய ஶப்³த³ப்³ரஹ்மாதிவர்ததே ॥ 44 ॥

ய: பூர்வஜந்மநி க்ருத: அப்⁴யாஸ: ஸ: பூர்வாப்⁴யாஸ:, தேநைவ ப³லவதா ஹ்ரியதே ஸம்ஸித்³தௌ⁴ ஹி யஸ்மாத் அவஶோ(அ)பி ஸ: யோக³ப்⁴ரஷ்ட: ; ந க்ருதம் சேத் யோகா³ப்⁴யாஸஜாத் ஸம்ஸ்காராத் ப³லவத்தரமத⁴ர்மாதி³லக்ஷணம் கர்ம, ததா³ யோகா³ப்⁴யாஸஜநிதேந ஸம்ஸ்காரேண ஹ்ரியதே ; அத⁴ர்மஶ்சேத் ப³லவத்தர: க்ருத:, தேந யோக³ஜோ(அ)பி ஸம்ஸ்கார: அபி⁴பூ⁴யத ஏவ, தத்க்ஷயே து யோக³ஜ: ஸம்ஸ்கார: ஸ்வயமேவ கார்யமாரப⁴தே, ந தீ³ர்க⁴காலஸ்த²ஸ்யாபி விநாஶ: தஸ்ய அஸ்தி இத்யர்த²: । அத: ஜிஜ்ஞாஸுரபி யோக³ஸ்ய ஸ்வரூபம் ஜ்ஞாதுமிச்ச²ந் அபி யோக³மார்கே³ ப்ரவ்ருத்த: ஸம்ந்யாஸீ யோக³ப்⁴ரஷ்ட:, ஸாமர்த்²யாத் ஸோ(அ)பி ஶப்³த³ப்³ரஹ்ம வேதோ³க்தகர்மாநுஷ்டா²நப²லம் அதிவர்ததே அதிக்ராமதி அபாகரிஷ்யதி ; கிமுத பு³த்³த்⁴வா ய: யோக³ம் தந்நிஷ்ட²: அப்⁴யாஸம் குர்யாத் ॥ 44 ॥

குதஶ்ச யோகி³த்வம் ஶ்ரேய: இதி —

ப்ரயத்நாத்³யதமாநஸ்து யோகீ³ ஸம்ஶுத்³த⁴கில்பி³ஷ: ।
அநேகஜந்மஸம்ஸித்³த⁴ஸ்ததோ யாதி பராம் க³திம் ॥ 45 ॥

ப்ரயத்நாத் யதமாந:, அதி⁴கம் யதமாந இத்யர்த²: । தத்ர யோகீ³ வித்³வாந் ஸம்ஶுத்³த⁴கில்பி³ஷ: விஶுத்³த⁴கில்பி³ஷ: ஸம்ஶுத்³த⁴பாப: அநேகஜந்மஸம்ஸித்³த⁴: அநேகேஷு ஜந்மஸு கிஞ்சித்கிஞ்சித் ஸம்ஸ்காரஜாதம் உபசித்ய தேந உபசிதேந அநேகஜந்மக்ருதேந ஸம்ஸித்³த⁴: அநேகஜந்மஸம்ஸித்³த⁴: தத: லப்³த⁴ஸம்யக்³த³ர்ஶந: ஸந் யாதி பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³திம் ॥ 45 ॥

யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் —

தபஸ்விப்⁴யோ(அ)தி⁴கோ யோகீ³
ஜ்ஞாநிப்⁴யோ(அ)பி மதோ(அ)தி⁴க: ।
கர்மிப்⁴யஶ்சாதி⁴கோ யோகீ³
தஸ்மாத்³யோகீ³ ப⁴வார்ஜுந ॥ 46 ॥

தபஸ்விப்⁴ய: அதி⁴க: யோகீ³, ஜ்ஞாநிப்⁴யோ(அ)பி ஜ்ஞாநமத்ர ஶாஸ்த்ரார்த²பாண்டி³த்யம் , தத்³வத்³ப்⁴யோ(அ)பி மத: ஜ்ஞாத: அதி⁴க: ஶ்ரேஷ்ட²: இதி । கர்மிப்⁴ய:, அக்³நிஹோத்ராதி³ கர்ம, தத்³வத்³ப்⁴ய: அதி⁴க: யோகீ³ விஶிஷ்ட: யஸ்மாத் தஸ்மாத் யோகீ³ ப⁴வ அர்ஜுந ॥ 46 ॥

யோகி³நாமபி ஸர்வேஷாம் மத்³க³தேநாந்தராத்மநா ।
ஶ்ரத்³தா⁴வாந்ப⁴ஜதே யோ மாம் ஸ மே யுக்ததமோ மத: ॥ 47 ॥

யோகி³நாமபி ஸர்வேஷாம் ருத்³ராதி³த்யாதி³த்⁴யாநபராணாம் மத்⁴யே மத்³க³தேந மயி வாஸுதே³வே ஸமாஹிதேந அந்தராத்மநா அந்த:கரணேந ஶ்ரத்³தா⁴வாந் ஶ்ரத்³த³தா⁴ந: ஸந் ப⁴ஜதே ஸேவதே யோ மாம் , ஸ மே மம யுக்ததம: அதிஶயேந யுக்த: மத: அபி⁴ப்ரேத: இதி ॥ 47 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய: ॥

ஸப்தமோ(அ)த்⁴யாய:

‘யோகி³நாமபி ஸர்வேஷாம் மத்³க³தேநாந்தராத்மநா । ஶ்ரத்³தா⁴வாந்ப⁴ஜதே யோ மாம் ஸ மே யுக்ததமோ மத:’ (ப⁴. கீ³. 6 । 47) இதி ப்ரஶ்நபீ³ஜம் உபந்யஸ்ய, ஸ்வயமேவ ‘ஈத்³ருஶம் மதீ³யம் தத்த்வம் , ஏவம் மத்³க³தாந்தராத்மா ஸ்யாத்’ இத்யேதத் விவக்ஷு: ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

மய்யாஸக்தமநா: பார்த² யோக³ம் யுஞ்ஜந்மதா³ஶ்ரய: ।
அஸம்ஶயம் ஸமக்³ரம் மாம் யதா² ஜ்ஞாஸ்யஸி தச்ச்²ருணு ॥ 1 ॥

மயி வக்ஷ்யமாணவிஶேஷணே பரமேஶ்வரே ஆஸக்தம் மந: யஸ்ய ஸ: மய்யாஸக்தமநா:, ஹே பார்த² யோக³ம் யுஞ்ஜந் மந:ஸமாதா⁴நம் குர்வந் , மதா³ஶ்ரய: அஹமேவ பரமேஶ்வர: ஆஶ்ரயோ யஸ்ய ஸ: மதா³ஶ்ரய: । யோ ஹி கஶ்சித் புருஷார்தே²ந கேநசித் அர்தீ² ப⁴வதி ஸ தத்ஸாத⁴நம் கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³ தப: தா³நம் வா கிஞ்சித் ஆஶ்ரயம் ப்ரதிபத்³யதே, அயம் து யோகீ³ மாமேவ ஆஶ்ரயம் ப்ரதிபத்³யதே, ஹித்வா அந்யத் ஸாத⁴நாந்தரம் மய்யேவ ஆஸக்தமநா: ப⁴வதி । ய: த்வம் ஏவம்பூ⁴த: ஸந் அஸம்ஶயம் ஸமக்³ரம் ஸமஸ்தம் விபூ⁴திப³லஶக்த்யைஶ்வர்யாதி³கு³ணஸம்பந்நம் மாம் யதா² யேந ப்ரகாரேண ஜ்ஞாஸ்யஸி ஸம்ஶயமந்தரேண ‘ஏவமேவ ப⁴க³வாந்’ இதி, தத் ஶ்ருணு உச்யமாநம் மயா ॥ 1 ॥

தச்ச மத்³விஷயம் —

ஜ்ஞாநம் தே(அ)ஹம் ஸவிஜ்ஞாநமித³ம் வக்ஷ்யாம்யஶேஷத: ।
யஜ்ஜ்ஞாத்வா நேஹ பூ⁴யோ(அ)ந்யஜ்ஜ்ஞாதவ்யமவஶிஷ்யதே ॥ 2 ॥

ஜ்ஞாநம் தே துப்⁴யம் அஹம் ஸவிஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநஸஹிதம் ஸ்வாநுப⁴வயுக்தம் இத³ம் வக்ஷ்யாமி கத²யிஷ்யாமி அஶேஷத: கார்‌த்ஸ்ந்யேந । தத் ஜ்ஞாநம் விவக்ஷிதம் ஸ்தௌதி ஶ்ரோது: அபி⁴முகீ²கரணாய — யத் ஜ்ஞாத்வா யத் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாத்வா ந இஹ பூ⁴ய: புந: அந்யத் ஜ்ஞாதவ்யம் புருஷார்த²ஸாத⁴நம் அவஶிஷ்யதே நாவஶிஷ்டம் ப⁴வதி । இதி மத்தத்த்வஜ்ஞோ ய:, ஸ: ஸர்வஜ்ஞோ ப⁴வதீத்யர்த²: । அதோ விஶிஷ்டப²லத்வாத் து³ர்லப⁴ம் ஜ்ஞாநம் ॥ 2 ॥

கத²மித்யுச்யதே —

மநுஷ்யாணாம் ஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சித்³யததி ஸித்³த⁴யே ।
யததாமபி ஸித்³தா⁴நாம் கஶ்சிந்மாம் வேத்தி தத்த்வத: ॥ 3 ॥

மநுஷ்யாணாம் மத்⁴யே ஸஹஸ்ரேஷு அநேகேஷு கஶ்சித் யததி ப்ரயத்நம் கரோதி ஸித்³த⁴யே ஸித்³த்⁴யர்த²ம் । தேஷாம் யததாமபி ஸித்³தா⁴நாம் , ஸித்³தா⁴ ஏவ ஹி தே யே மோக்ஷாய யதந்தே, தேஷாம் கஶ்சித் ஏவ ஹி மாம் வேத்தி தத்த்வத: யதா²வத் ॥ 3 ॥

ஶ்ரோதாரம் ப்ரரோசநேந அபி⁴முகீ²க்ருத்யாஹ —

பூ⁴மிராபோ(அ)நலோ வாயு: க²ம் மநோ பு³த்³தி⁴ரேவ ச ।
அஹங்கார இதீயம் மே பி⁴ந்நா ப்ரக்ருதிரஷ்டதா⁴ ॥ 4 ॥

பூ⁴மி: இதி ப்ருதி²வீதந்மாத்ரமுச்யதே, ந ஸ்தூ²லா, ‘பி⁴ந்நா ப்ரக்ருதிரஷ்டதா⁴’ இதி வசநாத் । ததா² அபா³த³யோ(அ)பி தந்மாத்ராண்யேவ உச்யந்தே — ஆப: அநல: வாயு: க²ம் । மந: இதி மநஸ: காரணமஹங்காரோ க்³ருஹ்யதே । பு³த்³தி⁴: இதி அஹங்காரகாரணம் மஹத்தத்த்வம் । அஹங்கார: இதி அவித்³யாஸம்யுக்தமவ்யக்தம் । யதா² விஷஸம்யுக்தமந்நம் விஷமித்யுச்யதே, ஏவமஹங்காரவாஸநாவத் அவ்யக்தம் மூலகாரணமஹங்கார இத்யுச்யதே, ப்ரவர்தகத்வாத் அஹங்காரஸ்ய । அஹங்கார ஏவ ஹி ஸர்வஸ்ய ப்ரவ்ருத்திபீ³ஜம் த்³ருஷ்டம் லோகே । இதீயம் யதோ²க்தா ப்ரக்ருதி: மே மம ஐஶ்வரீ மாயாஶக்தி: அஷ்டதா⁴ பி⁴ந்நா பே⁴த³மாக³தா ॥ 4 ॥

அபரேயமிதஸ்த்வந்யாம் ப்ரக்ருதிம் வித்³தி⁴ மே பராம் ।
ஜீவபூ⁴தாம் மஹாபா³ஹோ யயேத³ம் தா⁴ர்யதே ஜக³த் ॥ 5 ॥

அபரா ந பரா நிக்ருஷ்டா அஶுத்³தா⁴ அநர்த²கரீ ஸம்ஸாரப³ந்த⁴நாத்மிகா இயம் । இத: அஸ்யா: யதோ²க்தாயா: து அந்யாம் விஶுத்³தா⁴ம் ப்ரக்ருதிம் மம ஆத்மபூ⁴தாம் வித்³தி⁴ மே பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் ஜீவபூ⁴தாம் க்ஷேத்ரஜ்ஞலக்ஷணாம் ப்ராணதா⁴ரணநிமித்தபூ⁴தாம் ஹே மஹாபா³ஹோ, யயா ப்ரக்ருத்யா இத³ம் தா⁴ர்யதே ஜக³த் அந்த: ப்ரவிஷ்டயா ॥ 5 ॥

ஏதத்³யோநீநி பூ⁴தாநி ஸர்வாணீத்யுபதா⁴ரய ।
அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³த: ப்ரப⁴வ: ப்ரலயஸ்ததா² ॥ 6 ॥

ஏதத்³யோநீநி ஏதே பராபரே க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞலக்ஷணே ப்ரக்ருதீ யோநி: யேஷாம் பூ⁴தாநாம் தாநி ஏதத்³யோநீநி, பூ⁴தாநி ஸர்வாணி இதி ஏவம் உபதா⁴ரய ஜாநீஹி । யஸ்மாத் மம ப்ரக்ருதீ யோநி: காரணம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் , அத: அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஸமஸ்தஸ்ய ஜக³த: ப்ரப⁴வ: உத்பத்தி: ப்ரலய: விநாஶ: ததா² । ப்ரக்ருதித்³வயத்³வாரேண அஹம் ஸர்வஜ்ஞ: ஈஶ்வர: ஜக³த: காரணமித்யர்த²: ॥ 6 ॥

யத: தஸ்மாத் —

மத்த: பரதரம் நாந்யத்கிஞ்சித³ஸ்தி த⁴நஞ்ஜய ।
மயி ஸர்வமித³ம் ப்ரோதம் ஸூத்ரே மணிக³ணா இவ ॥ 7 ॥

மத்த: பரமேஶ்வராத் பரதரம் அந்யத் காரணாந்தரம் கிஞ்சித் நாஸ்தி ந வித்³யதே, அஹமேவ ஜக³த்காரணமித்யர்த²:, ஹே த⁴நஞ்ஜய । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் மயி பரமேஶ்வரே ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஸர்வமித³ம் ஜக³த் ப்ரோதம் அநுஸ்யூதம் அநுக³தம் அநுவித்³த⁴ம் க்³ரதி²தமித்யர்த², தீ³ர்க⁴தந்துஷு படவத் , ஸூத்ரே ச மணிக³ணா இவ ॥ 7 ॥

கேந கேந த⁴ர்மேண விஶிஷ்டே த்வயி ஸர்வமித³ம் ப்ரோதமித்யுச்யதே —

ரஸோ(அ)ஹமப்ஸு கௌந்தேய ப்ரபா⁴ஸ்மி ஶஶிஸூர்யயோ: ।
ப்ரணவ: ஸர்வவேதே³ஷு ஶப்³த³: கே² பௌருஷம் ந்ருஷு ॥ 8 ॥

ரஸ: அஹம் , அபாம் ய: ஸார: ஸ ரஸ:, தஸ்மிந் ரஸபூ⁴தே மயி ஆப: ப்ரோதா இத்யர்த²: । ஏவம் ஸர்வத்ர । யதா² அஹம் அப்ஸு ரஸ:, ஏவம் ப்ரபா⁴ அஸ்மி ஶஶிஸூர்யயோ: । ப்ரணவ: ஓங்கார: ஸர்வவேதே³ஷு, தஸ்மிந் ப்ரணவபூ⁴தே மயி ஸர்வே வேதா³: ப்ரோதா: । ததா² கே² ஆகாஶே ஶப்³த³: ஸாரபூ⁴த:, தஸ்மிந் மயி க²ம் ப்ரோதம் । ததா² பௌருஷம் புருஷஸ்ய பா⁴வ: பௌருஷம் யத: பும்பு³த்³தி⁴: ந்ருஷு, தஸ்மிந் மயி புருஷா: ப்ரோதா: ॥ 8 ॥

புண்யோ க³ந்த⁴: ப்ருதி²வ்யாம் ச
தேஜஶ்சாஸ்மி விபா⁴வஸௌ ।
ஜீவநம் ஸர்வபூ⁴தேஷு
தபஶ்சாஸ்மி தபஸ்விஷு ॥ 9 ॥

புண்ய: ஸுரபி⁴: க³ந்த⁴: ப்ருதி²வ்யாம் ச அஹம் , தஸ்மிந் மயி க³ந்த⁴பூ⁴தே ப்ருதி²வீ ப்ரோதா । புண்யத்வம் க³ந்த⁴ஸ்ய ஸ்வபா⁴வத ஏவ ப்ருதி²வ்யாம் த³ர்ஶிதம் அபா³தி³ஷு ரஸாதே³: புண்யத்வோபலக்ஷணார்த²ம் । அபுண்யத்வம் து க³ந்தா⁴தீ³நாம் அவித்³யாத⁴ர்மாத்³யபேக்ஷம் ஸம்ஸாரிணாம் பூ⁴தவிஶேஷஸம்ஸர்க³நிமித்தம் ப⁴வதி । தேஜஶ்ச தீ³ப்திஶ்ச அஸ்மி விபா⁴வஸௌ அக்³நௌ । ததா² ஜீவநம் ஸர்வபூ⁴தேஷு, யேந ஜீவந்தி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி தத் ஜீவநம் । தபஶ்ச அஸ்மி தபஸ்விஷு, தஸ்மிந் தபஸி மயி தபஸ்விந: ப்ரோதா: ॥ 9 ॥

பீ³ஜம் மாம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் வித்³தி⁴ பார்த² ஸநாதநம் ।
பு³த்³தி⁴ர்பு³த்³தி⁴மதாமஸ்மி தேஜஸ்தேஜஸ்விநாமஹம் ॥ 10 ॥

பீ³ஜம் ப்ரரோஹகாரணம் மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹே பார்த² ஸநாதநம் சிரந்தநம் । கிஞ்ச, பு³த்³தி⁴: விவேகஶக்தி: அந்த:கரணஸ்ய பு³த்³தி⁴மதாம் விவேகஶக்திமதாம் அஸ்மி, தேஜ: ப்ராக³ல்ப்⁴யம் தத்³வதாம் தேஜஸ்விநாம் அஹம் ॥ 10 ॥

ப³லம் ப³லவதாம் சாஹம் காமராக³விவர்ஜிதம் ।
த⁴ர்மாவிருத்³தோ⁴ பூ⁴தேஷு காமோ(அ)ஸ்மி ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 11 ॥

ப³லம் ஸாமர்த்²யம் ஓஜோ ப³லவதாம் அஹம் , தச்ச ப³லம் காமராக³விவர்ஜிதம் , காமஶ்ச ராக³ஶ்ச காமராகௌ³ — காம: த்ருஷ்ணா அஸம்நிக்ருஷ்டேஷு விஷயேஷு, ராகோ³ ரஞ்ஜநா ப்ராப்தேஷு விஷயேஷு — தாப்⁴யாம் காமராகா³ப்⁴யாம் விவர்ஜிதம் தே³ஹாதி³தா⁴ரணமாத்ரார்த²ம் ப³லம் ஸத்த்வமஹமஸ்மி ; ந து யத்ஸம்ஸாரிணாம் த்ருஷ்ணாராக³காரணம் । கிஞ்ச — த⁴ர்மாவிருத்³த⁴: த⁴ர்மேண ஶாஸ்த்ரார்தே²ந அவிருத்³தோ⁴ ய: ப்ராணிஷு பூ⁴தேஷு காம:, யதா² தே³ஹதா⁴ரணமாத்ராத்³யர்த²: அஶநபாநாதி³விஷய:, ஸ காம: அஸ்மி ஹே ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 11 ॥

கிஞ்ச —

யே சைவ ஸாத்த்விகா பா⁴வா ராஜஸாஸ்தமஸாஶ்ச யே ।
மத்த ஏவேதி தாந்வித்³தி⁴ ந த்வஹம் தேஷு தே மயி ॥ 12 ॥

யே சைவ ஸாத்த்விகா: ஸத்த்வநிர்வ்ருத்தா: பா⁴வா: பதா³ர்தா²:, ராஜஸா: ரஜோநிர்வ்ருத்தா:, தாமஸா: தமோநிர்வ்ருத்தாஶ்ச, யே கேசித் ப்ராணிநாம் ஸ்வகர்மவஶாத் ஜாயந்தே பா⁴வா:, தாந் மத்த ஏவ ஜாயமாநாந் இதி ஏவம் வித்³தி⁴ ஸர்வாந் ஸமஸ்தாநேவ । யத்³யபி தே மத்த: ஜாயந்தே, ததா²பி ந து அஹம் தேஷு தத³தீ⁴ந: தத்³வஶ:, யதா² ஸம்ஸாரிண: । தே புந: மயி மத்³வஶா: மத³தீ⁴நா: ॥ 12 ॥

ஏவம்பூ⁴தமபி பரமேஶ்வரம் நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வம் ஸர்வபூ⁴தாத்மாநம் நிர்கு³ணம் ஸம்ஸாரதோ³ஷபீ³ஜப்ரதா³ஹகாரணம் மாம் நாபி⁴ஜாநாதி ஜக³த் இதி அநுக்ரோஶம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் । தச்ச கிம்நிமித்தம் ஜக³த: அஜ்ஞாநமித்யுச்யதே —

த்ரிபி⁴ர்கு³ணமயைர்பா⁴வைரேபி⁴: ஸர்வமித³ம் ஜக³த் ।
மோஹிதம் நாபி⁴ஜாநாதி மாமேப்⁴ய: பரமவ்யயம் ॥ 13 ॥

த்ரிபி⁴: கு³ணமயை: கு³ணவிகாரை: ராக³த்³வேஷமோஹாதி³ப்ரகாரை: பா⁴வை: பதா³ர்தை²: ஏபி⁴: யதோ²க்தை: ஸர்வம் இத³ம் ப்ராணிஜாதம் ஜக³த் மோஹிதம் அவிவேகிதாமாபாதி³தம் ஸத் ந அபி⁴ஜாநாதி மாம் , ஏப்⁴ய: யதோ²க்தேப்⁴ய: கு³ணேப்⁴ய: பரம் வ்யதிரிக்தம் விலக்ஷணம் ச அவ்யயம் வ்யயரஹிதம் ஜந்மாதி³ஸர்வபா⁴வவிகாரவர்ஜிதம் இத்யர்த²: ॥ 13 ॥

கத²ம் புந: தை³வீம் ஏதாம் த்ரிகு³ணாத்மிகாம் வைஷ்ணவீம் மாயாமதிக்ராமதி இத்யுச்யதே —

தை³வீ ஹ்யேஷா கு³ணமயீ மம மாயா து³ரத்யயா ।
மாமேவ யே ப்ரபத்³யந்தே மாயாமேதாம் தரந்தி தே ॥ 14 ॥

தை³வீ தே³வஸ்ய மம ஈஶ்வரஸ்ய விஷ்ணோ: ஸ்வபா⁴வபூ⁴தா ஹி யஸ்மாத் ஏஷா யதோ²க்தா கு³ணமயீ மம மாயா து³ரத்யயா து³:கே²ந அத்யய: அதிக்ரமணம் யஸ்யா: ஸா து³ரத்யயா । தத்ர ஏவம் ஸதி ஸர்வத⁴ர்மாந் பரித்யஜ்ய மாமேவ மாயாவிநம் ஸ்வாத்மபூ⁴தம் ஸர்வாத்மநா யே ப்ரபத்³யந்தே தே மாயாம் ஏதாம் ஸர்வபூ⁴தமோஹிநீம் தரந்தி அதிக்ராமந்தி ; தே ஸம்ஸாரப³ந்த⁴நாத் முச்யந்தே இத்யர்த²: ॥ 14 ॥

யதி³ த்வாம் ப்ரபந்நா: மாயாமேதாம் தரந்தி, கஸ்மாத் த்வாமேவ ஸர்வே ந ப்ரபத்³யந்தே இத்யுச்யதே —

ந மாம் து³ஷ்க்ருதிநோ மூடா⁴: ப்ரபத்³யந்தே நராத⁴மா: ।
மாயயாபஹ்ருதஜ்ஞாநா ஆஸுரம் பா⁴வமாஶ்ரிதா: ॥ 15 ॥

ந மாம் பரமேஶ்வரம் நாராயணம் து³ஷ்க்ருதிந: பாபகாரிண: மூடா⁴: ப்ரபத்³யந்தே நராத⁴மா: நராணாம் மத்⁴யே அத⁴மா: நிக்ருஷ்டா: । தே ச மாயயா அபஹ்ருதஜ்ஞாநா: ஸம்முஷிதஜ்ஞாநா: ஆஸுரம் பா⁴வம் ஹிம்ஸாந்ருதாதி³லக்ஷணம் ஆஶ்ரிதா: ॥ 15 ॥

யே புநர்நரோத்தமா: புண்யகர்மாண: —

சதுர்விதா⁴ ப⁴ஜந்தே மாம் ஜநா: ஸுக்ருதிநோ(அ)ர்ஜுந ।
ஆர்தோ ஜிஜ்ஞாஸுரர்தா²ர்தீ² ஜ்ஞாநீ ச ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 16 ॥

சதுர்விதா⁴: சது:ப்ரகாரா: ப⁴ஜந்தே ஸேவம்தே மாம் ஜநா: ஸுக்ருதிந: புண்யகர்மாண: ஹே அர்ஜுந । ஆர்த: ஆர்திபரிக்³ருஹீத: தஸ்கரவ்யாக்⁴ரரோகா³தி³நா அபி⁴பூ⁴த: ஆபந்ந:, ஜிஜ்ஞாஸு: ப⁴க³வத்தத்த்வம் ஜ்ஞாதுமிச்ச²தி ய:, அர்தா²ர்தீ² த⁴நகாம:, ஜ்ஞாநீ விஷ்ணோ: தத்த்வவிச்ச ஹே ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 16 ॥

தேஷாம் ஜ்ஞாநீ நித்யயுக்த ஏகப⁴க்திர்விஶிஷ்யதே ।
ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோ(அ)த்யர்த²மஹம் ஸ ச மம ப்ரிய: ॥ 17 ॥

தேஷாம் சதுர்ணாம் மத்⁴யே ஜ்ஞாநீ தத்த்வவித் தத்வவித்த்வாத் நித்யயுக்த: ப⁴வதி ஏகப⁴க்திஶ்ச, அந்யஸ்ய ப⁴ஜநீயஸ்ய அத³ர்ஶநாத் ; அத: ஸ ஏகப⁴க்தி: விஶிஷ்யதே விஶேஷம் ஆதி⁴க்யம் ஆபத்³யதே, அதிரிச்யதே இத்யர்த²: । ப்ரியோ ஹி யஸ்மாத் அஹம் ஆத்மா ஜ்ஞாநிந:, அத: தஸ்ய அஹம் அத்யர்த²ம் ப்ரிய: ; ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே ‘ஆத்மா ப்ரியோ ப⁴வதி’ இதி । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநிந: ஆத்மத்வாத் வாஸுதே³வ: ப்ரியோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸ ச ஜ்ஞாநீ மம வாஸுதே³வஸ்ய ஆத்மைவேதி மம அத்யர்த²ம் ப்ரிய: ॥ 17 ॥

ந தர்ஹி ஆர்தாத³ய: த்ரய: வாஸுதே³வஸ்ய ப்ரியா: ? ந ; கிம் தர்ஹி ? —

உதா³ரா: ஸர்வ ஏவைதே
ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம் ।
ஆஸ்தி²த: ஸ ஹி யுக்தாத்மா
மாமேவாநுத்தமாம் க³திம் ॥ 18 ॥

உதா³ரா: உத்க்ருஷ்டா: ஸர்வ ஏவ ஏதே, த்ரயோ(அ)பி மம ப்ரியா ஏவேத்யர்த²: । ந ஹி கஶ்சித் மத்³ப⁴க்த: மம வாஸுதே³வஸ்ய அப்ரிய: ப⁴வதி । ஜ்ஞாநீ து அத்யர்த²ம் ப்ரியோ ப⁴வதீதி விஶேஷ: । தத் கஸ்மாத் இத்யத ஆஹ — ஜ்ஞாநீ து ஆத்மைவ ந அந்யோ மத்த: இதி மே மம மதம் நிஶ்சய: । ஆஸ்தி²த: ஆரோடு⁴ம் ப்ரவ்ருத்த: ஸ: ஜ்ஞாநீ ஹி யஸ்மாத் ‘அஹமேவ ப⁴க³வாந் வாஸுதே³வ: ந அந்யோ(அ)ஸ்மி’ இத்யேவம் யுக்தாத்மா ஸமாஹிதசித்த: ஸந் மாமேவ பரம் ப்³ரஹ்ம க³ந்தவ்யம் அநுத்தமாம் க³ந்தும் ப்ரவ்ருத்த இத்யர்த²: ॥ 18 ॥

ஜ்ஞாநீ புநரபி ஸ்தூயதே —

ப³ஹூநாம் ஜந்மநாமந்தே ஜ்ஞாநவாந்மாம் ப்ரபத்³யதே ।
வாஸுதே³வ: ஸர்வமிதி ஸ மஹாத்மா ஸுது³ர்லப⁴: ॥ 19 ॥

ப³ஹூநாம் ஜந்மநாம் ஜ்ஞாநார்த²ஸம்ஸ்காராஶ்ரயாணாம் அந்தே ஸமாப்தௌ ஜ்ஞாநவாந் ப்ராப்தபரிபாகஜ்ஞாந: மாம் வாஸுதே³வம் ப்ரத்யகா³த்மாநம் ப்ரத்யக்ஷத: ப்ரபத்³யதே । கத²ம் ? வாஸுதே³வ: ஸர்வம் இதி । ய: ஏவம் ஸர்வாத்மாநம் மாம் நாராயணம் ப்ரதிபத்³யதே, ஸ: மஹாத்மா ; ந தத்ஸம: அந்ய: அஸ்தி, அதி⁴கோ வா । அத: ஸுது³ர்லப⁴:, ‘மநுஷ்யாணாம் ஸஹஸ்ரேஷு’ (ப⁴. கீ³. 7 । 3) இதி ஹி உக்தம் ॥ 19 ॥

ஆத்மைவ ஸர்வோ வாஸுதே³வ இத்யேவமப்ரதிபத்தௌ காரணமுச்யதே —

காமைஸ்தைஸ்தைர்ஹ்ருதஜ்ஞாநா: ப்ரபத்³யந்தே(அ)ந்யதே³வதா: ।
தம் தம் நியமமாஸ்தா²ய ப்ரக்ருத்யா நியதா: ஸ்வயா ॥ 20 ॥

காமை: தைஸ்தை: புத்ரபஶுஸ்வர்கா³தி³விஷயை: ஹ்ருதஜ்ஞாநா: அபஹ்ருதவிவேகவிஜ்ஞாநா: ப்ரபத்³யந்தே அந்யதே³வதா: ப்ராப்நுவந்தி வாஸுதே³வாத் ஆத்மந: அந்யா: தே³வதா: ; தம் தம் நியமம் தே³வதாராத⁴நே ப்ரஸித்³தோ⁴ யோ யோ நியம: தம் தம் ஆஸ்தா²ய ஆஶ்ரித்ய ப்ரக்ருத்யா ஸ்வபா⁴வேந ஜந்மாந்தரார்ஜிதஸம்ஸ்காரவிஶேஷேண நியதா: நியமிதா: ஸ்வயா ஆத்மீயயா ॥ 20 ॥

தேஷாம் ச காமீநாம் —

யோ யோ யாம் யாம் தநும் ப⁴க்த: ஶ்ரத்³த⁴யார்சிதுமிச்ச²தி ।
தஸ்ய தஸ்யாசலாம் ஶ்ரத்³தா⁴ம் தாமேவ வித³தா⁴ம்யஹம் ॥ 21 ॥

ய: ய: காமீ யாம் யாம் தே³வதாதநும் ஶ்ரத்³த⁴யா ஸம்யுக்த: ப⁴க்தஶ்ச ஸந் அர்சிதும் பூஜயிதும் இச்ச²தி, தஸ்ய தஸ்ய காமிந: அசலாம் ஸ்தி²ராம் ஶ்ரத்³தா⁴ம் தாமேவ வித³தா⁴மி ஸ்தி²ரீகரோமி ॥ 21 ॥

யயைவ பூர்வம் ப்ரவ்ருத்த: ஸ்வபா⁴வதோ ய: யாம் தே³வதாதநும் ஶ்ரத்³த⁴யா அர்சிதும் இச்ச²தி —

ஸ தயா ஶ்ரத்³த⁴யா யுக்தஸ்தஸ்யா ராத⁴நமீஹதே ।
லப⁴தே ச தத: காமாந்மயைவ விஹிதாந்ஹி தாந் ॥ 22 ॥

ஸ தயா மத்³விஹிதயா ஶ்ரத்³த⁴யா யுக்த: ஸந் தஸ்யா: தே³வதாதந்வா: ராத⁴நம் ஆராத⁴நம் ஈஹதே சேஷ்டதே । லப⁴தே ச தத: தஸ்யா: ஆராதி⁴தாயா: தே³வதாதந்வா: காமாந் ஈப்ஸிதாந் மயைவ பரமேஶ்வரேண ஸர்வஜ்ஞேந கர்மப²லவிபா⁴க³ஜ்ஞதயா விஹிதாந் நிர்மிதாந் தாந் , ஹி யஸ்மாத் தே ப⁴க³வதா விஹிதா: காமா: தஸ்மாத் தாந் அவஶ்யம் லப⁴தே இத்யர்த²: । ‘ஹிதாந்’ இதி பத³ச்சே²தே³ ஹிதத்வம் காமாநாமுபசரிதம் கல்ப்யம் ; ந ஹி காமா ஹிதா: கஸ்யசித் ॥ 22 ॥

யஸ்மாத் அந்தவத்ஸாத⁴நவ்யாபாரா அவிவேகிந: காமிநஶ்ச தே, அத: —

அந்தவத்து ப²லம் தேஷாம்
தத்³ப⁴வத்யல்பமேத⁴ஸாம் ।
தே³வாந்தே³வயஜோ யாந்தி
மத்³ப⁴க்தா யாந்தி மாமபி ॥ 23 ॥

அந்தவத் விநாஶி து ப²லம் தேஷாம் தத் ப⁴வதி அல்பமேத⁴ஸாம் அல்பப்ரஜ்ஞாநாம் । தே³வாந்தே³வயஜோ யாந்தி தே³வாந் யஜந்த இதி தே³வயஜ:, தே தே³வாந் யாந்தி, மத்³ப⁴க்தா யாந்தி மாமபி । ஏவம் ஸமாநே அபி ஆயாஸே மாமேவ ந ப்ரபத்³யந்தே அநந்தப²லாய, அஹோ க²லு கஷ்டம் வர்தந்தே, இத்யநுக்ரோஶம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் ॥ 23 ॥

கிம்நிமித்தம் மாமேவ ந ப்ரபத்³யந்தே இத்யுச்யதே —

அவ்யக்தம் வ்யக்திமாபந்நம் மந்யந்தே மாமபு³த்³த⁴ய: ।
பரம் பா⁴வமஜாநந்தோ மமாவ்யயமநுத்தமம் ॥ 24 ॥

அவ்யக்தம் அப்ரகாஶம் வ்யக்திம் ஆபந்நம் ப்ரகாஶம் க³தம் இதா³நீம் மந்யந்தே மாம் நித்யப்ரஸித்³த⁴மீஶ்வரமபி ஸந்தம் அபு³த்³த⁴ய: அவிவேகிந: பரம் பா⁴வம் பரமாத்மஸ்வரூபம் அஜாநந்த: அவிவேகிந: மம அவ்யயம் வ்யயரஹிதம் அநுத்தமம் நிரதிஶயம் மதீ³யம் பா⁴வமஜாநந்த: மந்யந்தே இத்யர்த²: ॥ 24 ॥

தத³ஜ்ஞாநம் கிம்நிமித்தமித்யுச்யதே —

நாஹம் ப்ரகாஶ: ஸர்வஸ்ய யோக³மாயாஸமாவ்ருத: ।
மூடோ⁴(அ)யம் நாபி⁴ஜாநாதி லோகோ மாமஜமவ்யயம் ॥ 25 ॥

ந அஹம் ப்ரகாஶ: ஸர்வஸ்ய லோகஸ்ய, கேஷாஞ்சிதே³வ மத்³ப⁴க்தாநாம் ப்ரகாஶ: அஹமித்யபி⁴ப்ராய: । யோக³மாயாஸமாவ்ருத: யோக³: கு³ணாநாம் யுக்தி: க⁴டநம் ஸைவ மாயா யோக³மாயா, தயா யோக³மாயயா ஸமாவ்ருத:, ஸஞ்ச²ந்ந: இத்யர்த²: । அத ஏவ மூடோ⁴ லோக: அயம் ந அபி⁴ஜாநாதி மாம் அஜம் அவ்யயம் ॥

யயா யோக³மாயயா ஸமாவ்ருதம் மாம் லோக: நாபி⁴ஜாநாதி, நாஸௌ யோக³மாயா மதீ³யா ஸதீ மம ஈஶ்வரஸ்ய மாயாவிநோ ஜ்ஞாநம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி, யதா² அந்யஸ்யாபி மாயாவிந: மாயாஜ்ஞாநம் தத்³வத் ॥ 25 ॥

யத: ஏவம் , அத: —

வேதா³ஹம் ஸமதீதாநி வர்தமாநாநி சார்ஜுந ।
ப⁴விஷ்யாணி ச பூ⁴தாநி மாம் து வேத³ ந கஶ்சந ॥ 26 ॥

அஹம் து வேத³ ஜாநே ஸமதீதாநி ஸமதிக்ராந்தாநி பூ⁴தாநி, வர்தமாநாநி ச அர்ஜுந, ப⁴விஷ்யாணி ச பூ⁴தாநி வேத³ அஹம் । மாம் து வேத³ ந கஶ்சந மத்³ப⁴க்தம் மச்ச²ரணம் ஏகம் முக்த்வா ; மத்தத்த்வவேத³நாபா⁴வாதே³வ ந மாம் ப⁴ஜதே ॥ 26 ॥

கேந புந: மத்தத்த்வவேத³நப்ரதிப³ந்தே⁴ந ப்ரதிப³த்³தா⁴நி ஸந்தி ஜாயமாநாநி ஸர்வபூ⁴தாநி மாம் ந வித³ந்தி இத்யபேக்ஷாயாமித³மாஹ —

இச்சா²த்³வேஷஸமுத்தே²ந த்³வந்த்³வமோஹேந பா⁴ரத ।
ஸர்வபூ⁴தாநி ஸம்மோஹம் ஸர்கே³ யாந்தி பரந்தப ॥ 27 ॥

இச்சா²த்³வேஷஸமுத்தே²ந இச்சா² ச த்³வேஷஶ்ச இச்சா²த்³வேஷௌ தாப்⁴யாம் ஸமுத்திஷ்ட²தீதி இச்சா²த்³வேஷஸமுத்த²: தேந இச்சா²த்³வேஷஸமுத்தே²ந । கேநேதி விஶேஷாபேக்ஷாயாமித³மாஹ — த்³வந்த்³வமோஹேந த்³வந்த்³வநிமித்த: மோஹ: த்³வந்த்³வமோஹ: தேந । தாவேவ இச்சா²த்³வேஷௌ ஶீதோஷ்ணவத் பரஸ்பரவிருத்³தௌ⁴ ஸுக²து³:க²தத்³தே⁴துவிஷயௌ யதா²காலம் ஸர்வபூ⁴தை: ஸம்ப³த்⁴யமாநௌ த்³வந்த்³வஶப்³தே³ந அபி⁴தீ⁴யேதே । யத்ர யதா³ இச்சா²த்³வேஷௌ ஸுக²து³:க²தத்³தே⁴துஸம்ப்ராப்த்யா லப்³தா⁴த்மகௌ ப⁴வத:, ததா³ தௌ ஸர்வபூ⁴தாநாம் ப்ரஜ்ஞாயா: ஸ்வவஶாபாத³நத்³வாரேண பரமார்தா²த்மதத்த்வவிஷயஜ்ஞாநோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴காரணம் மோஹம் ஜநயத: । ந ஹி இச்சா²த்³வேஷதோ³ஷவஶீக்ருதசித்தஸ்ய யதா²பூ⁴தார்த²விஷயஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே ப³ஹிரபி ; கிமு வக்தவ்யம் தாப்⁴யாமாவிஷ்டபு³த்³தே⁴: ஸம்மூட⁴ஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநி ப³ஹுப்ரதிப³ந்தே⁴ ஜ்ஞாநம் நோத்பத்³யத இதி । அத: தேந இச்சா²த்³வேஷஸமுத்தே²ந த்³வந்த்³வமோஹேந, பா⁴ரத ப⁴ரதாந்வயஜ, ஸர்வபூ⁴தாநி ஸம்மோஹிதாநி ஸந்தி ஸம்மோஹம் ஸம்மூட⁴தாம் ஸர்கே³ ஜந்மநி, உத்பத்திகாலே இத்யேதத் , யாந்தி க³ச்ச²ந்தி ஹே பரந்தப । மோஹவஶாந்யேவ ஸர்வபூ⁴தாநி ஜாயமாநாநி ஜாயந்தே இத்யபி⁴ப்ராய: । யத: ஏவம் , அத: தேந த்³வந்த்³வமோஹேந ப்ரதிப³த்³த⁴ப்ரஜ்ஞாநாநி ஸர்வபூ⁴தாநி ஸம்மோஹிதாநி மாமாத்மபூ⁴தம் ந ஜாநந்தி ; அத ஏவ ஆத்மபா⁴வே மாம் ந ப⁴ஜந்தே ॥ 27 ॥

கே புந: அநேந த்³வந்த்³வமோஹேந நிர்முக்தா: ஸந்த: த்வாம் விதி³த்வா யதா²ஶாஸ்த்ரமாத்மபா⁴வேந ப⁴ஜந்தே இத்யபேக்ஷிதமர்த²ம் த³ர்ஶிதும் உச்யதே —

யேஷாம் த்வந்தக³தம் பாபம்
ஜநாநாம் புண்யகர்மணாம் ।
தே த்³வந்த்³வமோஹநிர்முக்தா
ப⁴ஜந்தே மாம் த்³ருட⁴வ்ரதா: ॥ 28 ॥

யேஷாம் து புந: அந்தக³தம் ஸமாப்தப்ராயம் க்ஷீணம் பாபம் ஜநாநாம் புண்யகர்மணாம் புண்யம் கர்ம யேஷாம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴காரணம் வித்³யதே தே புண்யகர்மாண: தேஷாம் புண்யகர்மணாம் , தே த்³வந்த்³வமோஹநிர்முக்தா: யதோ²க்தேந த்³வந்த்³வமோஹேந நிர்முக்தா: ப⁴ஜந்தே மாம் பரமாத்மாநம் த்³ருட⁴வ்ரதா: । ‘ஏவமேவ பரமார்த²தத்த்வம் நாந்யதா²’ இத்யேவம் ஸர்வபரித்யாக³வ்ரதேந நிஶ்சிதவிஜ்ஞாநா: த்³ருட⁴வ்ரதா: உச்யந்தே ॥ 28 ॥

தே கிமர்த²ம் ப⁴ஜந்தே இத்யுச்யதே —

ஜராமரணமோக்ஷாய மாமாஶ்ரித்ய யதந்தி யே ।
தே ப்³ரஹ்ம தத்³விது³: க்ருத்ஸ்நமத்⁴யாத்மம் கர்ம சாகி²லம் ॥ 29 ॥

ஜராமரணமோக்ஷாய ஜராமரணயோ: மோக்ஷார்த²ம் மாம் பரமேஶ்வரம் ஆஶ்ரித்ய மத்ஸமாஹிதசித்தா: ஸந்த: யதந்தி ப்ரயதந்தே யே, தே யத் ப்³ரஹ்ம பரம் தத் விது³: க்ருத்ஸ்நம் ஸமஸ்தம் அத்⁴யாத்மம் ப்ரத்யகா³த்மவிஷயம் வஸ்து தத் விது³:, கர்ம ச அகி²லம் ஸமஸ்தம் விது³: ॥ 29 ॥

ஸாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வம் மாம் ஸாதி⁴யஜ்ஞம் ச யே விது³: ।
ப்ரயாணகாலே(அ)பி ச மாம் தே விது³ர்யுக்தசேதஸ: ॥ 30 ॥

ஸாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வம் அதி⁴பூ⁴தம் ச அதி⁴தை³வம் ச அதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வம் , ஸஹ அதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வேந வர்ததே இதி ஸாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வம் ச மாம் யே விது³:, ஸாதி⁴யஜ்ஞம் ச ஸஹ அதி⁴யஜ்ஞேந ஸாதி⁴யஜ்ஞம் யே விது³:, ப்ரயாணகாலே மரணகாலே அபி ச மாம் தே விது³: யுக்தசேதஸ: ஸமாஹிதசித்தா இதி ॥ 30 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவாரஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜயபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே ஸப்தமோ(அ)த்⁴யாய: ॥

அஷ்டமோ(அ)த்⁴யாய:

‘தே ப்³ரஹ்ம தத்³விது³: க்ருத்ஸ்நம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 29) இத்யாதி³நா ப⁴க³வதா அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நபீ³ஜாநி உபதி³ஷ்டாநி । அத: தத்ப்ரஶ்நார்த²ம் அர்ஜுந: உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

கிம் தத்³ப்³ரஹ்ம கிமத்⁴யாத்மம் கிம் கர்ம புருஷோத்தம ।
அதி⁴பூ⁴தம் ச கிம் ப்ரோக்தமதி⁴தை³வம் கிமுச்யதே ॥ 1 ॥

அதி⁴யஜ்ஞ: கத²ம் கோ(அ)த்ர தே³ஹே(அ)ஸ்மிந்மது⁴ஸூத³ந ।
ப்ரயாணகாலே ச கத²ம் ஜ்ஞேயோ(அ)ஸி நியதாத்மபி⁴: ॥ 2 ॥

ஏஷாம் ப்ரஶ்நாநாம் யதா²க்ரமம் நிர்ணயாய ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

அக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம பரமம் ஸ்வபா⁴வோ(அ)த்⁴யாத்மமுச்யதே ।
பூ⁴தபா⁴வோத்³ப⁴வகரோ விஸர்க³: கர்மஸம்ஜ்ஞித: ॥ 3 ॥

அக்ஷரம் ந க்ஷரதீதி அக்ஷரம் பரமாத்மா, ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 9) இதி ஶ்ருதே: । ஓங்காரஸ்ய ச ‘ஓமித்யேகாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம’ (ப⁴. கீ³. 8 । 13) இதி பரேண விஶேஷணாத் அக்³ரஹணம் । பரமம் இதி ச நிரதிஶயே ப்³ரஹ்மணி அக்ஷரே உபபந்நதரம் விஶேஷணம் । தஸ்யைவ பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிதே³ஹம் ப்ரத்யகா³த்மபா⁴வ: ஸ்வபா⁴வ:, ஸ்வோ பா⁴வ: ஸ்வபா⁴வ: அத்⁴யாத்மம் உச்யதே । ஆத்மாநம் தே³ஹம் அதி⁴க்ருத்ய ப்ரத்யகா³த்மதயா ப்ரவ்ருத்தம் பரமார்த²ப்³ரஹ்மாவஸாநம் வஸ்து ஸ்வபா⁴வ: அத்⁴யாத்மம் உச்யதே அத்⁴யாத்மஶப்³தே³ந அபி⁴தீ⁴யதே । பூ⁴தபா⁴வோத்³ப⁴வகர: பூ⁴தாநாம் பா⁴வ: பூ⁴தபா⁴வ: தஸ்ய உத்³ப⁴வ: பூ⁴தபா⁴வோத்³ப⁴வ: தம் கரோதீதி பூ⁴தபா⁴வோத்³ப⁴வகர:, பூ⁴தவஸ்தூத்பத்திகர இத்யர்த²: । விஸர்க³: விஸர்ஜநம் தே³வதோத்³தே³ஶேந சருபுரோடா³ஶாதே³: த்³ரவ்யஸ்ய பரித்யாக³: ; ஸ ஏஷ விஸர்க³லக்ஷணோ யஜ்ஞ: கர்மஸம்ஜ்ஞித: கர்மஶப்³தி³த இத்யேதத் । ஏதஸ்மாத் ஹி பீ³ஜபூ⁴தாத் வ்ருஷ்ட்யாதி³க்ரமேண ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாநி உத்³ப⁴வந்தி ॥ 3 ॥

அதி⁴பூ⁴தம் க்ஷரோ பா⁴வ: புருஷஶ்சாதி⁴தை³வதம் ।
அதி⁴யஜ்ஞோ(அ)ஹமேவாத்ர தே³ஹே தே³ஹப்⁴ருதாம் வர ॥ 4 ॥

அதி⁴பூ⁴தம் ப்ராணிஜாதம் அதி⁴க்ருத்ய ப⁴வதீதி । கோ(அ)ஸௌ ? க்ஷர: க்ஷரதீதி க்ஷர: விநாஶீ, பா⁴வ: யத்கிஞ்சித் ஜநிமத் வஸ்து இத்யர்த²: । புருஷ: பூர்ணம் அநேந ஸர்வமிதி, புரி ஶயநாத் வா, புருஷ: ஆதி³த்யாந்தர்க³தோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴:, ஸர்வப்ராணிகரணாநாம் அநுக்³ராஹக:, ஸ: அதி⁴தை³வதம் । அதி⁴யஜ்ஞ: ஸர்வயஜ்ஞாபி⁴மாநிநீ விஷ்ண்வாக்²யா தே³வதா, ‘யஜ்ஞோ வை விஷ்ணு:’ (தை. ஸம். 1 । 7 । 4) இதி ஶ்ருதே: । ஸ ஹி விஷ்ணு: அஹமேவ ; அத்ர அஸ்மிந் தே³ஹே யோ யஜ்ஞ: தஸ்ய அஹம் அதி⁴யஜ்ஞ: ; யஜ்ஞோ ஹி தே³ஹநிர்வர்த்யத்வேந தே³ஹஸமவாயீ இதி தே³ஹாதி⁴கரணோ ப⁴வதி, தே³ஹப்⁴ருதாம் வர ॥ 4 ॥

அந்தகாலே ச மாமேவ ஸ்மரந்முக்த்வா கலேப³ரம் ।
ய: ப்ரயாதி ஸ மத்³பா⁴வம் யாதி நாஸ்த்யத்ர ஸம்ஶய: ॥ 5 ॥

அந்தகாலே மரணகாலே ச மாமேவ பரமேஶ்வரம் விஷ்ணும் ஸ்மரந் முக்த்வா பரித்யஜ்ய கலேப³ரம் ஶரீரம் ய: ப்ரயாதி க³ச்ச²தி, ஸ: மத்³பா⁴வம் வைஷ்ணவம் தத்த்வம் யாதி । நாஸ்தி ந வித்³யதே அத்ர அஸ்மிந் அர்தே² ஸம்ஶய: — யாதி வா ந வா இதி ॥ 5 ॥

ந மத்³விஷய ஏவ அயம் நியம: । கிம் தர்ஹி ? —

யம் யம் வாபி ஸ்மரந்பா⁴வம் த்யஜத்யந்தே கலேப³ரம் ।
தம் தமேவைதி கௌந்தேய ஸதா³ தத்³பா⁴வபா⁴வித: ॥ 6 ॥

யம் யம் வாபி யம் யம் பா⁴வம் தே³வதாவிஶேஷம் ஸ்மரந் சிந்தயந் த்யஜதி பரித்யஜதி அந்தே அந்தகாலே ப்ராணவியோக³காலே கலேப³ரம் ஶரீரம் தம் தமேவ ஸ்ம்ருதம் பா⁴வமேவ ஏதி நாந்யம் கௌந்தேய, ஸதா³ ஸர்வதா³ தத்³பா⁴வபா⁴வித: தஸ்மிந் பா⁴வ: தத்³பா⁴வ: ஸ பா⁴வித: ஸ்மர்யமாணதயா அப்⁴யஸ்த: யேந ஸ: தத்³பா⁴வபா⁴வித: ஸந் ॥ 6 ॥

யஸ்மாத் ஏவம் அந்த்யா பா⁴வநா தே³ஹாந்தரப்ராப்தௌ காரணம் —

தஸ்மாத்ஸர்வேஷு காலேஷு மாமநுஸ்மர யுத்⁴ய ச ।
மய்யர்பிதமநோபு³த்³தி⁴ர்மாமேவைஷ்யஸ்யஸம்ஶய: ॥ 7 ॥

தஸ்மாத் ஸர்வேஷு காலேஷு மாம் அநுஸ்மர யதா²ஶாஸ்த்ரம் । யுத்⁴ய ச யுத்³த⁴ம் ச ஸ்வத⁴ர்மம் குரு । மயி வாஸுதே³வே அர்பிதே மநோபு³த்³தீ⁴ யஸ்ய தவ ஸ த்வம் மயி அர்பிதமநோபு³த்³தி⁴: ஸந் மாமேவ யதா²ஸ்ம்ருதம் ஏஷ்யஸி ஆக³மிஷ்யஸி ; அஸம்ஶய: ந ஸம்ஶய: அத்ர வித்³யதே ॥ 7 ॥

கிஞ்ச—

அப்⁴யாஸயோக³யுக்தேந சேதஸா நாந்யகா³மிநா ।
பரமம் புருஷம் தி³வ்யம் யாதி பார்தா²நுசிந்தயந் ॥ 8 ॥

அப்⁴யாஸயோக³யுக்தேந மயி சித்தஸமர்பணவிஷயபூ⁴தே ஏகஸ்மிந் துல்யப்ரத்யயாவ்ருத்திலக்ஷண: விலக்ஷணப்ரத்யயாநந்தரித: அப்⁴யாஸ: ஸ சாப்⁴யாஸோ யோக³: தேந யுக்தம் தத்ரைவ வ்யாப்ருதம் யோகி³ந: சேத: தேந, சேதஸா நாந்யகா³மிநா ந அந்யத்ர விஷயாந்தரே க³ந்தும் ஶீலம் அஸ்யேதி நாந்யகா³மி தேந நாந்யகா³மிநா, பரமம் நிரதிஶயம் புருஷம் தி³வ்யம் தி³வி ஸூர்யமண்ட³லே ப⁴வம் யாதி க³ச்ச²தி ஹே பார்த² அநுசிந்தயந் ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶம் அநுத்⁴யாயந் இத்யேதத் ॥ 8 ॥

கிம்விஶிஷ்டம் ச புருஷம் யாதி இதி உச்யதே —

கவிம் புராணமநுஶாஸிதாரமணோரணீயாம்ஸமநுஸ்மரேத்³ய: ।
ஸர்வஸ்ய தா⁴தாரமசிந்த்யரூபமாதி³த்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் ॥ 9 ॥

கவிம் க்ராந்தத³ர்ஶிநம் ஸர்வஜ்ஞம் புராணம் சிரந்தநம் அநுஶாஸிதாரம் ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ப்ரஶாஸிதாரம் அணோ: ஸூக்ஷ்மாத³பி அணீயாம்ஸம் ஸூக்ஷ்மதரம் அநுஸ்மரேத் அநுசிந்தயேத் ய: கஶ்சித் , ஸர்வஸ்ய கர்மப²லஜாதஸ்ய தா⁴தாரம் விதா⁴தாரம் விசித்ரதயா ப்ராணிப்⁴யோ விப⁴க்தாரம் , அசிந்த்யரூபம் ந அஸ்ய ரூபம் நியதம் வித்³யமாநமபி கேநசித் சிந்தயிதும் ஶக்யதே இதி அசிந்த்யரூப: தம் , ஆதி³த்யவர்ணம் ஆதி³த்யஸ்யேவ நித்யசைதந்யப்ரகாஶோ வர்ணோ யஸ்ய தம் ஆதி³த்யவர்ணம் , தமஸ: பரஸ்தாத் அஜ்ஞாநலக்ஷணாத் மோஹாந்த⁴காராத் பரம் தம் அநுசிந்தயந் யாதி இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 9 ॥

கிஞ்ச —

ப்ரயாணகாலே மநஸாசலேந
ப⁴க்த்யா யுக்தோ யோக³ப³லேந சைவ ।
ப்⁴ருவோர்மத்⁴யே ப்ராணமாவேஶ்ய ஸம்ய
க்ஸ தம் பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம் ॥ 10 ॥

ப்ரயாணகாலே மரணகாலே மநஸா அசலேந சலநவர்ஜிதேந ப⁴க்த்யா யுக்த: ப⁴ஜநம் ப⁴க்தி: தயா யுக்த: யோக³ப³லேந சைவ யோக³ஸ்ய ப³லம் யோக³ப³லம் ஸமாதி⁴ஜஸம்ஸ்காரப்ரசயஜநிதசித்தஸ்தை²ர்யலக்ஷணம் யோக³ப³லம் தேந ச யுக்த: இத்யர்த²:, பூர்வம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே வஶீக்ருத்ய சித்தம் தத: ஊர்த்⁴வகா³மிந்யா நாட்³யா பூ⁴மிஜயக்ரமேண ப்⁴ருவோ: மத்⁴யே ப்ராணம் ஆவேஶ்ய ஸ்தா²பயித்வா ஸம்யக் அப்ரமத்த: ஸந் , ஸ: ஏவம் வித்³வாந் யோகீ³ ‘கவிம் புராணம்’ (ப⁴. கீ³. 8 । 9) இத்யாதி³லக்ஷணம் தம் பரம் பரதரம் புருஷம் உபைதி ப்ரதிபத்³யதே தி³வ்யம் த்³யோதநாத்மகம் ॥ 10 ॥

புநரபி வக்ஷ்யமாணேந உபாயேந ப்ரதிபித்ஸிதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வேத³வித்³வத³நாதி³விஶேஷணவிஶேஷ்யஸ்ய அபி⁴தா⁴நம் கரோதி ப⁴க³வாந் —

யத³க்ஷரம் வேத³விதோ³ வத³ந்தி
விஶந்தி யத்³யதயோ வீதராகா³: ।
யதி³ச்ச²ந்தோ ப்³ரஹ்மசர்யம் சரந்தி
தத்தே பத³ம் ஸங்க்³ரஹேண ப்ரவக்ஷ்யே ॥ 11 ॥

யத் அக்ஷரம் ந க்ஷரதீதி அக்ஷரம் அவிநாஶி வேத³வித³: வேதா³ர்த²ஜ்ஞா: வத³ந்தி, ‘தத்³வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ ப்³ராஹ்மணா அபி⁴வத³ந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இதி ஶ்ருதே:, ஸர்வவிஶேஷநிவர்தகத்வேந அபி⁴வத³ந்தி ‘அஸ்தூ²லமநணு’ இத்யாதி³ । கிஞ்ச — விஶந்தி ப்ரவிஶந்தி ஸம்யக்³த³ர்ஶநப்ராப்தௌ ஸத்யாம் யத் யதய: யதநஶீலா: ஸம்ந்யாஸிந: வீதராகா³: வீத: விக³த: ராக³: யேப்⁴ய: தே வீதராகா³: । யச்ச அக்ஷரமிச்ச²ந்த: — ஜ்ஞாதும் இதி வாக்யஶேஷ: — ப்³ரஹ்மசர்யம் கு³ரௌ சரந்தி ஆசரந்தி, தத் தே பத³ம் தத் அக்ஷராக்²யம் பத³ம் பத³நீயம் தே தவ ஸங்க்³ரஹேண ஸங்க்³ரஹ: ஸங்க்ஷேப: தேந ஸங்க்ஷேபேண ப்ரவக்ஷ்யே கத²யிஷ்யாமி ॥ 11 ॥

‘ஸ யோ ஹ வை தத்³ப⁴க³வந்மநுஷ்யேஷு ப்ராயணாந்தமோங்காரமபி⁴த்⁴யாயீத கதமம் வாவ ஸ தேந லோகம் ஜயதீதி । ’ (ப்ர. உ. 5 । 1)‘தஸ்மை ஸ ஹோவாச ஏதத்³வை ஸத்யகாம பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ங்கார:’ (ப்ர. உ. 5 । 2) இத்யுபக்ரம்ய ‘ய: புநரேதம் த்ரிமாத்ரேணோமித்யேதேநைவாக்ஷரேண பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாயீத — ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம்’ (ப்ர. உ. 5 । 5) இத்யாதி³நா வசநேந, ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத்’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இதி ச உபக்ரம்ய ‘ஸர்வே வேதா³ யத்பத³மாமநந்தி । தபாம்ஸி ஸர்வாணி ச யத்³வத³ந்தி । யதி³ச்ச²ந்தோ ப்³ரஹ்மசர்யம் சரந்தி தத்தே பத³ம் ஸங்க்³ரஹேண ப்³ரவீம்யோமித்யேதத்’ (க. உ. 1 । 2 । 15) இத்யாதி³பி⁴ஶ்ச வசநை: பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வாசகரூபேண, ப்ரதிமாவத் ப்ரதீகரூபேண வா, பரப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஸாத⁴நத்வேந மந்த³மத்⁴யமபு³த்³தீ⁴நாம் விவக்ஷிதஸ்ய ஓங்காரஸ்ய உபாஸநம் காலாந்தரே முக்திப²லம் உக்தம் யத் , ததே³வ இஹாபி ‘கவிம் புராணமநுஶாஸிதாரம்’ (ப⁴. கீ³. 8 । 9) ‘யத³க்ஷரம் வேத³விதோ³ வத³ந்தி’ (ப⁴. கீ³. 8 । 11) இதி ச உபந்யஸ்தஸ்ய பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பூர்வோக்தரூபேண ப்ரதிபத்த்யுபாயபூ⁴தஸ்ய ஓங்காரஸ்ய காலாந்தரமுக்திப²லம் உபாஸநம் யோக³தா⁴ரணாஸஹிதம் வக்தவ்யம் , ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்தம் ச யத்கிஞ்சித் , இத்யேவமர்த²: உத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே —

ஸர்வத்³வாராணி ஸம்யம்ய மநோ ஹ்ருதி³ நிருத்⁴ய ச ।
மூர்த்⁴ந்யாதா⁴யாத்மந: ப்ராணமாஸ்தி²தோ யோக³தா⁴ரணாம் ॥ 12 ॥

ஸர்வத்³வாராணி ஸர்வாணி ச தாநி த்³வாராணி ச ஸர்வத்³வாராணி உபலப்³தௌ⁴, தாநி ஸர்வாணி ஸம்யம்ய ஸம்யமநம் க்ருத்வா மந: ஹ்ருதி³ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே நிருத்⁴ய நிரோத⁴ம் க்ருத்வா நிஷ்ப்ரசாரமாபாத்³ய, தத்ர வஶீக்ருதேந மநஸா ஹ்ருத³யாத் ஊர்த்⁴வகா³மிந்யா நாட்³யா ஊர்த்⁴வமாருஹ்ய மூர்த்⁴நி ஆதா⁴ய ஆத்மந: ப்ராணம் ஆஸ்தி²த: ப்ரவ்ருத்த: யோக³தா⁴ரணாம் தா⁴ரயிதும் ॥ 12 ॥

தத்ரைவ ச தா⁴ரயந் —

ஓமித்யேகாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம
வ்யாஹரந்மாமநுஸ்மரந் ।
ய: ப்ரயாதி த்யஜந்தே³ஹம்
ஸ யாதி பரமாம் க³திம் ॥ 13 ॥

ஓமிதி ஏகாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மண: அபி⁴தா⁴நபூ⁴தம் ஓங்காரம் வ்யாஹரந் உச்சாரயந் , தத³ர்த²பூ⁴தம் மாம் ஈஶ்வரம் அநுஸ்மரந் அநுசிந்தயந் ய: ப்ரயாதி ம்ரியதே, ஸ: த்யஜந் பரித்யஜந் தே³ஹம் ஶரீரம் — ‘த்யஜந் தே³ஹம்’ இதி ப்ரயாணவிஶேஷணார்த²ம் தே³ஹத்யாகே³ந ப்ரயாணம் ஆத்மந:, ந ஸ்வரூபநாஶேநேத்யர்த²: — ஸ: ஏவம் யாதி க³ச்ச²தி பரமாம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³திம் ॥ 13 ॥

கிஞ்ச —

அநந்யசேதா: ஸததம் யோ மாம் ஸ்மரதி நித்யஶ: ।
தஸ்யாஹம் ஸுலப⁴: பார்த² நித்யயுக்தஸ்ய யோகி³ந: ॥ 14 ॥

அநந்யசேதா: ந அந்யவிஷயே சேத: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் அநந்யசேதா:, யோகீ³ ஸததம் ஸர்வதா³ ய: மாம் பரமேஶ்வரம் ஸ்மரதி நித்யஶ: । ஸததம் இதி நைரந்தர்யம் உச்யதே, நித்யஶ: இதி தீ³ர்க⁴காலத்வம் உச்யதே । ந ஷண்மாஸம் ஸம்வத்ஸரம் வா ; கிம் தர்ஹி ? யாவஜ்ஜீவம் நைரந்தர்யேண ய: மாம் ஸ்மரதீத்யர்த²: । தஸ்ய யோகி³ந: அஹம் ஸுலப⁴: ஸுகே²ந லப்⁴ய: ஹே பார்த², நித்யயுக்தஸ்ய ஸதா³ ஸமாஹிதசித்தஸ்ய யோகி³ந: । யத: ஏவம் , அத: அநந்யசேதா: ஸந் மயி ஸதா³ ஸமாஹித: ப⁴வேத் ॥ 14 ॥

தவ ஸௌலப்⁴யேந கிம் ஸ்யாத் இத்யுச்யதே ; ஶ்ருணு தத் மம ஸௌலப்⁴யேந யத் ப⁴வதி —

மாமுபேத்ய புநர்ஜந்ம து³:கா²லயமஶாஶ்வதம் ।
நாப்நுவந்தி மஹாத்மாந: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் பரமாம் க³தா: ॥ 15 ॥

மாம் உபேத்ய மாம் ஈஶ்வரம் உபேத்ய மத்³பா⁴வமாபத்³ய புநர்ஜந்ம புநருத்பத்திம் நாப்நுவந்தி ந ப்ராப்நுவந்தி । கிம்விஶிஷ்டம் புநர்ஜந்ம ந ப்ராப்நுவந்தி இதி, தத்³விஶேஷணமாஹ — து³:கா²லயம் து³:கா²நாம் ஆத்⁴யாத்மிகாதீ³நாம் ஆலயம் ஆஶ்ரயம் ஆலீயந்தே யஸ்மிந் து³:கா²நி இதி து³:கா²லயம் ஜந்ம । ந கேவலம் து³:கா²லயம் , அஶாஶ்வதம் அநவஸ்தி²தஸ்வரூபம் ச । நாப்நுவந்தி ஈத்³ருஶம் புநர்ஜந்ம மஹாத்மாந: யதய: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் மோக்ஷாக்²யாம் பரமாம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³தா: ப்ராப்தா: । யே புந: மாம் ந ப்ராப்நுவந்தி தே புந: ஆவர்தந்தே ॥ 15 ॥

கிம் புந: த்வத்த: அந்யத் ப்ராப்தா: புநராவர்தந்தே இதி, உச்யதே —

ஆ ப்³ரஹ்மபு⁴வநால்லோகா: புநராவர்திநோ(அ)ர்ஜுந ।
மாமுபேத்ய து கௌந்தேய புநர்ஜந்ம ந வித்³யதே ॥ 16 ॥

ஆ ப்³ரஹ்மபு⁴வநாத் ப⁴வந்தி அஸ்மிந் பூ⁴தாநி இதி பு⁴வநம் , ப்³ரஹ்மணோ பு⁴வநம் ப்³ரஹ்மபு⁴வநம் , ப்³ரஹ்மலோக இத்யர்த²:, ஆ ப்³ரஹ்மபு⁴வநாத் ஸஹ ப்³ரஹ்மபு⁴வநேந லோகா: ஸர்வே புநராவர்திந: புநராவர்தநஸ்வபா⁴வா: ஹே அர்ஜுந । மாம் ஏகம் உபேத்ய து கௌந்தேய புநர்ஜந்ம புநருத்பத்தி: ந வித்³யதே ॥ 16 ॥

ப்³ரஹ்மலோகஸஹிதா: லோகா: கஸ்மாத் புநராவர்திந: ? காலபரிச்சி²ந்நத்வாத் । கத²ம் ? —

ஸஹஸ்ரயுக³பர்யந்தமஹர்யத்³ப்³ரஹ்மணோ விது³: ।
ராத்ரிம் யுக³ஸஹஸ்ராந்தாம் தே(அ)ஹோராத்ரவிதோ³ ஜநா: ॥ 17 ॥

ஸஹஸ்ரயுக³பர்யந்தம் ஸஹஸ்ராணி யுகா³நி பர்யந்த: பர்யவஸாநம் யஸ்ய அஹ்ந: தத் அஹ: ஸஹஸ்ரயுக³பர்யந்தம் , ப்³ரஹ்மண: ப்ரஜாபதே: விராஜ: விது³:, ராத்ரிம் அபி யுக³ஸஹஸ்ராந்தாம் அஹ:பரிமாணாமேவ । கே விது³ரித்யாஹ — தே அஹோராத்ரவித³: காலஸங்க்²யாவிதோ³ ஜநா: இத்யர்த²: । யத: ஏவம் காலபரிச்சி²ந்நா: தே, அத: புநராவர்திநோ லோகா: ॥ 17 ॥

ப்ரஜாபதே: அஹநி யத் ப⁴வதி ராத்ரௌ ச, தத் உச்யதே —

அவ்யக்தாத்³வ்யக்தய: ஸர்வா: ப்ரப⁴வந்த்யஹராக³மே ।
ராத்ர்யாக³மே ப்ரலீயந்தே தத்ரைவாவ்யக்தஸம்ஜ்ஞகே ॥ 18 ॥

அவ்யக்தாத் அவ்யக்தம் ப்ரஜாபதே: ஸ்வாபாவஸ்தா² தஸ்மாத் அவ்யக்தாத் வ்யக்தய: வ்யஜ்யந்த இதி வ்யக்தய: ஸ்தா²வரஜங்க³மலக்ஷணா: ஸர்வா: ப்ரஜா: ப்ரப⁴வந்தி அபி⁴வ்யஜ்யந்தே, அஹ்ந: ஆக³ம: அஹராக³ம: தஸ்மிந் அஹராக³மே காலே ப்³ரஹ்மண: ப்ரபோ³த⁴காலே । ததா² ராத்ர்யாக³மே ப்³ரஹ்மண: ஸ்வாபகாலே ப்ரலீயந்தே ஸர்வா: வ்யக்தய: தத்ரைவ பூர்வோக்தே அவ்யக்தஸம்ஜ்ஞகே ॥ 18 ॥

அக்ருதாப்⁴யாக³மக்ருதவிப்ரணாஶதோ³ஷபரிஹாரார்த²ம் , ப³ந்த⁴மோக்ஷஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்திஸாப²ல்யப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் அவித்³யாதி³க்லேஶமூலகர்மாஶயவஶாச்ச அவஶ: பூ⁴தக்³ராம: பூ⁴த்வா பூ⁴த்வா ப்ரலீயதே இத்யத: ஸம்ஸாரே வைராக்³யப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ச இத³மாஹ —

பூ⁴தக்³ராம: ஸ ஏவாயம் பூ⁴த்வா பூ⁴த்வா ப்ரலீயதே ।
ராத்ர்யாக³மே(அ)வஶ: பார்த² ப்ரப⁴வத்யஹராக³மே ॥ 19 ॥

பூ⁴தக்³ராம: பூ⁴தஸமுதா³ய: ஸ்தா²வரஜங்க³மலக்ஷண: ய: பூர்வஸ்மிந் கல்பே ஆஸீத் ஸ ஏவ அயம் நாந்ய: । பூ⁴த்வா பூ⁴த்வா அஹராக³மே, ப்ரலீயதே புந: புந: ராத்ர்யாக³மே அஹ்ந: க்ஷயே அவஶ: அஸ்வதந்த்ர ஏவ, ஹே பார்த², ப்ரப⁴வதி ஜாயதே அவஶ ஏவ அஹராக³மே ॥ 19 ॥

யத் உபந்யஸ்தம் அக்ஷரம் , தஸ்ய ப்ராப்த்யுபாயோ நிர்தி³ஷ்ட: ‘ஓமித்யேகாக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம’ (ப⁴. கீ³. 8 । 13) இத்யாதி³நா । அத² இதா³நீம் அக்ஷரஸ்யைவ ஸ்வரூபநிர்தி³தி³க்ஷயா இத³ம் உச்யதே, அநேந யோக³மார்கே³ண இத³ம் க³ந்தவ்யமிதி —

பரஸ்தஸ்மாத்து பா⁴வோ(அ)ந்யோ(அ)வ்யக்தோ(அ)வ்யக்தாத்ஸநாதந: ।
ய: ஸ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு நஶ்யத்ஸு ந விநஶ்யதி ॥ 20 ॥

பர: வ்யதிரிக்த: பி⁴ந்ந: ; குத: ? தஸ்மாத் பூர்வோக்தாத் । து—ஶப்³த³: அக்ஷரஸ்ய விவக்ஷிதஸ்ய அவ்யக்தாத் வைலக்ஷண்யவிஶேஷணார்த²: । பா⁴வ: அக்ஷராக்²யம் பரம் ப்³ரஹ்ம । வ்யதிரிக்தத்வே ஸத்யபி ஸாலக்ஷண்யப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தீதி தத்³விநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ஆஹ — அந்ய: இதி । அந்ய: விலக்ஷண: । ஸ ச அவ்யக்த: அநிந்த்³ரியகோ³சர: । ‘பரஸ்தஸ்மாத்’ இத்யுக்தம் ; கஸ்மாத் புந: பர: ? பூர்வோக்தாத் பூ⁴தக்³ராமபீ³ஜபூ⁴தாத் அவித்³யாலக்ஷணாத் அவ்யக்தாத் । அந்ய: விலக்ஷண: பா⁴வ: இத்யபி⁴ப்ராய: । ஸநாதந: சிரந்தந: ய: ஸ: பா⁴வ: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஷு நஶ்யத்ஸு ந விநஶ்யதி ॥ 20 ॥

அவ்யக்தோ(அ)க்ஷர இத்யுக்தஸ்தமாஹு: பரமாம் க³திம் ।
யம் ப்ராப்ய ந நிவர்தந்தே தத்³தா⁴ம பரமம் மம ॥ 21 ॥

யோ(அ)ஸௌ அவ்யக்த: அக்ஷர: இத்யுக்த:, தமேவ அக்ஷரஸம்ஜ்ஞகம் அவ்யக்தம் பா⁴வம் ஆஹு: பரமாம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³திம் । யம் பரம் பா⁴வம் ப்ராப்ய க³த்வா ந நிவர்தந்தே ஸம்ஸாராய, தத் தா⁴ம ஸ்தா²நம் பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் மம, விஷ்ணோ: பரமம் பத³மித்யர்த²: ॥ 21 ॥

தல்லப்³தே⁴: உபாய: உச்யதே —

புருஷ: ஸ பர: பார்த² ப⁴க்த்யா லப்⁴யஸ்த்வநந்யயா ।
யஸ்யாந்த:ஸ்தா²நி பூ⁴தாநி யேந ஸர்வமித³ம் ததம் ॥ 22 ॥

புருஷ: புரி ஶயநாத் பூர்ணத்வாத்³வா, ஸ பர: பார்த², பர: நிரதிஶய:, யஸ்மாத் புருஷாத் ந பரம் கிஞ்சித் । ஸ: ப⁴க்த்யா லப்⁴யஸ்து ஜ்ஞாநலக்ஷணயா அநந்யயா ஆத்மவிஷயயா । யஸ்ய புருஷஸ்ய அந்த:ஸ்தா²நி மத்⁴யஸ்தா²நி பூ⁴தாநி கார்யபூ⁴தாநி ; கார்யம் ஹி காரணஸ்ய அந்தர்வர்தி ப⁴வதி । யேந புருஷேண ஸர்வம் இத³ம் ஜக³த் ததம் வ்யாப்தம் ஆகாஶேநேவ க⁴டாதி³ ॥ 22 ॥

ப்ரக்ருதாநாம் யோகி³நாம் ப்ரணவாவேஶிதப்³ரஹ்மபு³த்³தீ⁴நாம் காலாந்தரமுக்திபா⁴ஜாம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தயே உத்தரோ மார்கோ³ வக்தவ்ய இதி ‘யத்ர காலே’ இத்யாதி³ விவக்ஷிதார்த²ஸமர்பணார்த²ம் உச்யதே, ஆவ்ருத்திமார்கோ³பந்யாஸ: இதரமார்க³ஸ்துத்யர்த²: —

யத்ர காலே த்வநாவ்ருத்திமாவ்ருத்திம் சைவ யோகி³ந: ।
ப்ரயாதா யாந்தி தம் காலம் வக்ஷ்யாமி ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 23 ॥

யத்ர காலே ப்ரயாதா: இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । யத்ர யஸ்மிந் காலே து அநாவ்ருத்திம் அபுநர்ஜந்ம ஆவ்ருத்திம் தத்³விபரீதாம் சைவ । யோகி³ந: இதி யோகி³ந: கர்மிணஶ்ச உச்யந்தே, கர்மிணஸ்து கு³ணத: — ‘கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி விஶேஷணாத் — யோகி³ந: । யத்ர காலே ப்ரயாதா: ம்ருதா: யோகி³ந: அநாவ்ருத்திம் யாந்தி, யத்ர காலே ச ப்ரயாதா: ஆவ்ருத்திம் யாந்தி, தம் காலம் வக்ஷ்யாமி ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 23 ॥

தம் காலமாஹ —

அக்³நிர்ஜ்யோதிரஹ: ஶுக்ல: ஷண்மாஸா உத்தராயணம் ।
தத்ர ப்ரயாதா க³ச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மவிதோ³ ஜநா: ॥ 24 ॥

அக்³நி: காலாபி⁴மாநிநீ தே³வதா । ததா² ஜ்யோதிரபி தே³வதைவ காலாபி⁴மாநிநீ । அத²வா, அக்³நிஜ்யோதிஷீ யதா²ஶ்ருதே ஏவ தே³வதே । பூ⁴யஸா து நிர்தே³ஶோ ‘யத்ர காலே’ ‘தம் காலம்’ இதி ஆம்ரவணவத் । ததா² அஹ: தே³வதா அஹரபி⁴மாநிநீ ; ஶுக்ல: ஶுக்லபக்ஷதே³வதா ; ஷண்மாஸா உத்தராயணம் , தத்ராபி தே³வதைவ மார்க³பூ⁴தா இதி ஸ்தி²த: அந்யத்ர அயம் ந்யாய: । தத்ர தஸ்மிந் மார்கே³ ப்ரயாதா: ம்ருதா: க³ச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ரஹ்மோபாஸகா: ப்³ரஹ்மோபாஸநபரா ஜநா: । ‘க்ரமேண’ இதி வாக்யஶேஷ: । ந ஹி ஸத்³யோமுக்திபா⁴ஜாம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²நாம் க³தி: ஆக³திர்வா க்வசித் அஸ்தி, ‘ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி ஶ்ருதே: । ப்³ரஹ்மஸம்லீநப்ராணா ஏவ தே ப்³ரஹ்மமயா ப்³ரஹ்மபூ⁴தா ஏவ தே ॥ 24 ॥

தூ⁴மோ ராத்ரிஸ்ததா² க்ருஷ்ண: ஷண்மாஸா த³க்ஷிணாயநம் ।
தத்ர சாந்த்³ரமஸம் ஜ்யோதிர்யோகீ³ ப்ராப்ய நிவர்ததே ॥ 25 ॥

தூ⁴மோ ராத்ரி: தூ⁴மாபி⁴மாநிநீ ராத்ர்யபி⁴மாநிநீ ச தே³வதா । ததா² க்ருஷ்ண: க்ருஷ்ணபக்ஷதே³வதா । ஷண்மாஸா த³க்ஷிணாயநம் இதி ச பூர்வவத் தே³வதைவ । தத்ர சந்த்³ரமஸி ப⁴வம் சாந்த்³ரமஸம் ஜ்யோதி: ப²லம் இஷ்டாதி³காரீ யோகீ³ கர்மீ ப்ராப்ய பு⁴க்த்வா தத்க்ஷயாத் இஹ புந: நிவர்ததே ॥ 25 ॥

ஶுக்லக்ருஷ்ணே க³தீ ஹ்யேதே ஜக³த: ஶாஶ்வதே மதே ।
ஏகயா யாத்யநாவ்ருத்திமந்யயாவர்ததே புந: ॥ 26 ॥

ஶுக்லக்ருஷ்ணே ஶுக்லா ச க்ருஷ்ணா ச ஶுக்லக்ருஷ்ணே, ஜ்ஞாநப்ரகாஶகத்வாத் ஶுக்லா, தத³பா⁴வாத் க்ருஷ்ணா ; ஏதே ஶுக்லக்ருஷ்ணே ஹி க³தீ ஜக³த: இதி அதி⁴க்ருதாநாம் ஜ்ஞாநகர்மணோ:, ந ஜக³த: ஸர்வஸ்யைவ ஏதே க³தீ ஸம்ப⁴வத: ; ஶாஶ்வதே நித்யே, ஸம்ஸாரஸ்ய நித்யத்வாத் , மதே அபி⁴ப்ரேதே । தத்ர ஏகயா ஶுக்லயா யாதி அநாவ்ருத்திம் , அந்யயா இதரயா ஆவர்ததே புந: பூ⁴ய: ॥ 26 ॥

நைதே ஸ்ருதீ பார்த² ஜாநந்யோகீ³ முஹ்யதி கஶ்சந ।
தஸ்மாத்ஸர்வேஷு காலேஷு யோக³யுக்தோ ப⁴வார்ஜுந ॥ 27 ॥

ந ஏதே யதோ²க்தே ஸ்ருதீ மார்கௌ³ பார்த² ஜாநந் ஸம்ஸாராய ஏகா, அந்யா மோக்ஷாய இதி, யோகீ³ ந முஹ்யதி கஶ்சந கஶ்சித³பி । தஸ்மாத் ஸர்வேஷு காலேஷு யோக³யுக்த: ஸமாஹிதோ ப⁴வ அர்ஜுந ॥ 27 ॥

ஶ்ருணு தஸ்ய யோக³ஸ்ய மாஹாத்ம்யம் —

வேதே³ஷு யஜ்ஞேஷு தப:ஸு சைவ
தா³நேஷு யத்புண்யப²லம் ப்ரதி³ஷ்டம் ।
அத்யேதி தத்ஸர்வமித³ம் விதி³த்வா
யோகீ³ பரம் ஸ்தா²நமுபைதி சாத்³யம் ॥ 28 ॥

வேதே³ஷு ஸம்யக³தீ⁴தேஷு யஜ்ஞேஷு ச ஸாத்³கு³ண்யேந அநுஷ்டி²தேஷு தப:ஸு ச ஸுதப்தேஷு தா³நேஷு ச ஸம்யக்³த³த்தேஷு, ஏதேஷு யத் புண்யப²லம் ப்ரதி³ஷ்டம் ஶாஸ்த்ரேண, அத்யேதி அதீத்ய க³ச்ச²தி தத் ஸர்வம் ப²லஜாதம் ; இத³ம் விதி³த்வா ஸப்தப்ரஶ்நநிர்ணயத்³வாரேண உக்தம் அர்த²ம் ஸம்யக் அவதா⁴ர்ய அநுஷ்டா²ய யோகீ³, பரம் உத்க்ருஷ்டம் ஐஶ்வரம் ஸ்தா²நம் உபைதி ச ப்ரதிபத்³யதே ஆத்³யம் ஆதௌ³ ப⁴வம் , காரணம் ப்³ரஹ்ம இத்யர்த²: ॥ 28 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே அஷ்டமோ(அ)த்⁴யாய: ॥

நவமோ(அ)த்⁴யாய:

அஷ்டமே நாடீ³த்³வாரேண தா⁴ரணாயோக³: ஸகு³ண: உக்த: । தஸ்ய ச ப²லம் அக்³ந்யர்சிராதி³க்ரமேண காலாந்தரே ப்³ரஹ்மப்ராப்திலக்ஷணமேவ அநாவ்ருத்திரூபம் நிர்தி³ஷ்டம் । தத்ர ‘அநேநைவ ப்ரகாரேண மோக்ஷப்ராப்திப²லம் அதி⁴க³ம்யதே, ந அந்யதா²’ இதி ததா³ஶங்காவ்யாவிவர்தயிஷயா ஶ்ரீப⁴க³வாந் உவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

இத³ம் து தே கு³ஹ்யதமம்
ப்ரவக்ஷ்யாம்யநஸூயவே ।
ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநஸஹிதம்
யஜ்ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த் ॥ 1 ॥

இத³ம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் வக்ஷ்யமாணம் உக்தம் ச பூர்வேஷு அத்⁴யாயேஷு,

தத் பு³த்³தௌ⁴ ஸம்நிதீ⁴க்ருத்ய இத³ம் இத்யாஹ । து—ஶப்³தோ³ விஶேஷநிர்தா⁴ரணார்த²: । இத³மேவ து ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷாத் மோக்ஷப்ராப்திஸாத⁴நம் ‘வாஸுதே³வ: ஸர்வமிதி’ (ப⁴. கீ³. 7 । 19) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴ய: ; நாந்யத் , ‘அத² தே யே(அ)ந்யதா²தோ விது³: அந்யராஜாந: தே க்ஷய்யலோகா ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । தே துப்⁴யம் கு³ஹ்யதமம் கோ³ப்யதமம் ப்ரவக்ஷ்யாமி கத²யிஷ்யாமி அநஸூயவே அஸூயாரஹிதாய । கிம் தத் ? ஜ்ஞாநம் । கிம்விஶிஷ்டம் ? விஜ்ஞாநஸஹிதம் அநுப⁴வயுக்தம் , யத் ஜ்ஞாத்வா ப்ராப்ய மோக்ஷ்யஸே அஶுபா⁴த் ஸம்ஸாரப³ந்த⁴நாத் ॥ 1 ॥

தச்ச —

ராஜவித்³யா ராஜகு³ஹ்யம் பவித்ரமித³முத்தமம் ।
ப்ரத்யக்ஷாவக³மம் த⁴ர்ம்யம் ஸுஸுக²ம் கர்துமவ்யயம் ॥ 2 ॥

ராஜவித்³யா வித்³யாநாம் ராஜா, தீ³ப்த்யதிஶயவத்த்வாத் ; தீ³ப்யதே ஹி இயம் அதிஶயேந ப்³ரஹ்மவித்³யா ஸர்வவித்³யாநாம் । ததா² ராஜகு³ஹ்யம் கு³ஹ்யாநாம் ராஜா । பவித்ரம் பாவநம் இத³ம் உத்தமம் ஸர்வேஷாம் பாவநாநாம் ஶுத்³தி⁴காரணம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் உத்க்ருஷ்டதமம் । அநேகஜந்மஸஹஸ்ரஸஞ்சிதமபி த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ ஸமூலம் கர்ம க்ஷணமாத்ராதே³வ ப⁴ஸ்மீகரோதி இத்யத: கிம் தஸ்ய பாவநத்வம் வக்தவ்யம் । கிஞ்ச — ப்ரத்யக்ஷாவக³மம் ப்ரத்யக்ஷேண ஸுகா²தே³ரிவ அவக³மோ யஸ்ய தத் ப்ரத்யக்ஷாவக³மம் । அநேககு³ணவதோ(அ)பி த⁴ர்மவிருத்³த⁴த்வம் த்³ருஷ்டம் , ந ததா² ஆத்மஜ்ஞாநம் த⁴ர்மவிரோதி⁴, கிந்து த⁴ர்ம்யம் த⁴ர்மாத³நபேதம் । ஏவமபி, ஸ்யாத்³து³:க²ஸம்பாத்³யமித்யத ஆஹ — ஸுஸுக²ம் கர்தும் , யதா² ரத்நவிவேகவிஜ்ஞாநம் । தத்ர அல்பாயாஸாநாமந்யேஷாம் கர்மணாம் ஸுக²ஸம்பாத்³யாநாம் அல்பப²லத்வம் து³ஷ்கராணாம் ச மஹாப²லத்வம் த்³ருஷ்டமிதி, இத³ம் து ஸுக²ஸம்பாத்³யத்வாத் ப²லக்ஷயாத் வ்யேதி இதி ப்ராப்தே, ஆஹ — அவ்யயம் இதி । ந அஸ்ய ப²லத: கர்மவத் வ்யய: அஸ்தீதி அவ்யயம் । அத: ஶ்ரத்³தே⁴யம் ஆத்மஜ்ஞாநம் ॥ 2 ॥

யே புந: —

அஶ்ரத்³த³தா⁴நா: புருஷா த⁴ர்மஸ்யாஸ்ய பரந்தப ।
அப்ராப்ய மாம் நிவர்தந்தே ம்ருத்யுஸம்ஸாரவர்த்மநி ॥ 3 ॥

அஶ்ரத்³த³தா⁴நா: ஶ்ரத்³தா⁴விரஹிதா: ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய அஸ்ய ஸ்வரூபே தத்ப²லே ச நாஸ்திகா: பாபகாரிண:, அஸுராணாம் உபநிஷத³ம் தே³ஹமாத்ராத்மத³ர்ஶநமேவ ப்ரதிபந்நா: அஸுத்ருப: பாபா: புருஷா: அஶ்ரத்³த³தா⁴நா:, பரந்தப, அப்ராப்ய மாம் பரமேஶ்வரம் , மத்ப்ராப்தௌ நைவ ஆஶங்கா இதி மத்ப்ராப்திமார்க³பே⁴த³ப⁴க்திமாத்ரமபி அப்ராப்ய இத்யர்த²: । நிவர்தந்தே நிஶ்சயேந வர்தந்தே ; க்வ ? — ம்ருத்யுஸம்ஸாரவர்த்மநி ம்ருத்யுயுக்த: ஸம்ஸார: ம்ருத்யுஸம்ஸார: தஸ்ய வர்த்ம நரகதிர்யகா³தி³ப்ராப்திமார்க³:, தஸ்மிந்நேவ வர்தந்தே இத்யர்த²: ॥ 3 ॥

ஸ்துத்யா அர்ஜுநமபி⁴முகீ²க்ருத்ய ஆஹ —

மயா ததமித³ம் ஸர்வம் ஜக³தத³வ்யக்தமூர்திநா ।
மத்ஸ்தா²நி ஸர்வபூ⁴தாநி ந சாஹம் தேஷ்வவஸ்தி²த: ॥ 4 ॥

மயா மம ய: பரோ பா⁴வ: தேந ததம் வ்யாப்தம் ஸர்வம் இத³ம் ஜக³த் அவ்யக்தமூர்திநா ந வ்யக்தா மூர்தி: ஸ்வரூபம் யஸ்ய மம ஸோ(அ)ஹமவ்யக்தமூர்தி: தேந மயா அவ்யக்தமூர்திநா, கரணாகோ³சரஸ்வரூபேண இத்யர்த²: । தஸ்மிந் மயி அவ்யக்தமூர்தௌ ஸ்தி²தாநி மத்ஸ்தா²நி, ஸர்வபூ⁴தாநி ப்³ரஹ்மாதீ³நி ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநி । ந ஹி நிராத்மகம் கிஞ்சித் பூ⁴தம் வ்யவஹாராய அவகல்பதே । அத: மத்ஸ்தா²நி மயா ஆத்மநா ஆத்மவத்த்வேந ஸ்தி²தாநி, அத: மயி ஸ்தி²தாநி இதி உச்யந்தே । தேஷாம் பூ⁴தாநாம் அஹமேவ ஆத்மா இத்யத: தேஷு ஸ்தி²த: இதி மூட⁴பு³த்³தீ⁴நாம் அவபா⁴ஸதே ; அத: ப்³ரவீமி — ந ச அஹம் தேஷு பூ⁴தேஷு அவஸ்தி²த:, மூர்தவத் ஸம்ஶ்லேஷாபா⁴வேந ஆகாஶஸ்யாபி அந்தரதமோ ஹி அஹம் । ந ஹி அஸம்ஸர்கி³ வஸ்து க்வசித் ஆதே⁴யபா⁴வேந அவஸ்தி²தம் ப⁴வதி ॥ 4 ॥

அத ஏவ அஸம்ஸர்கி³த்வாத் மம —

ந ச மத்ஸ்தா²நி பூ⁴தாநி பஶ்ய மே யோக³மைஶ்வரம் ।
பூ⁴தப்⁴ருந்ந ச பூ⁴தஸ்தோ² மமாத்மா பூ⁴தபா⁴வந: ॥ 5 ॥

ந ச மத்ஸ்தா²நி பூ⁴தாநி ப்³ரஹ்மாதீ³நி । பஶ்ய மே யோக³ம் யுக்திம் க⁴டநம் மே மம ஐஶ்வரம் ஈஶ்வரஸ்ய இமம் ஐஶ்வரம் , யோக³ம் ஆத்மநோ யாதா²த்ம்யமித்யர்த²: । ததா² ச ஶ்ருதி: அஸம்ஸர்கி³த்வாத் அஸங்க³தாம் த³ர்ஶயதி — ‘ அஸங்கோ³ ந ஹி ஸஜ்ஜதே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இதி । இத³ம் ச ஆஶ்சர்யம் அந்யத் பஶ்ய — பூ⁴தப்⁴ருத் அஸங்கோ³(அ)பி ஸந் பூ⁴தாநி பி³ப⁴ர்தி ; ந ச பூ⁴தஸ்த²:, யதோ²க்தேந ந்யாயேந த³ர்ஶிதத்வாத் பூ⁴தஸ்த²த்வாநுபபத்தே: । கத²ம் புநருச்யதே ‘அஸௌ மம ஆத்மா’ இதி ? விப⁴ஜ்ய தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தம் தஸ்மிந் அஹங்காரம் அத்⁴யாரோப்ய லோகபு³த்³தி⁴ம் அநுஸரந் வ்யபதி³ஶதி ‘மம ஆத்மா’ இதி, ந புந: ஆத்மந: ஆத்மா அந்ய: இதி லோகவத் அஜாநந் । ததா² பூ⁴தபா⁴வந: பூ⁴தாநி பா⁴வயதி உத்பாத³யதி வர்த⁴யதீதி வா பூ⁴தபா⁴வந: ॥ 5 ॥

யதோ²க்தேந ஶ்லோகத்³வயேந உக்தம் அர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந உபபாத³யந் ஆஹ —

யதா²காஶஸ்தி²தோ நித்யம் வாயு: ஸர்வத்ரகோ³ மஹாந் ।
ததா² ஸர்வாணி பூ⁴தாநி மத்ஸ்தா²நீத்யுபதா⁴ரய ॥ 6 ॥

யதா² லோகே ஆகாஶஸ்தி²த: ஆகாஶே ஸ்தி²த: நித்யம் ஸதா³ வாயு: ஸர்வத்ர க³ச்ச²தீதி ஸர்வத்ரக³: மஹாந் பரிமாணத:, ததா² ஆகாஶவத் ஸர்வக³தே மயி அஸம்ஶ்லேஷேணைவ ஸ்தி²தாநி இத்யேவம் உபதா⁴ரய விஜாநீஹி ॥ 6 ॥

ஏவம் வாயு: ஆகாஶே இவ மயி ஸ்தி²தாநி ஸர்வபூ⁴தாநி ஸ்தி²திகாலே ; தாநி —

ஸர்வபூ⁴தாநி கௌந்தேய ப்ரக்ருதிம் யாந்தி மாமிகாம் ।
கல்பக்ஷயே புநஸ்தாநி கல்பாதௌ³ விஸ்ருஜாம்யஹம் ॥ 7 ॥

ஸர்வபூ⁴தாநி கௌந்தேய ப்ரக்ருதிம் த்ரிகு³ணாத்மிகாம் அபராம் நிக்ருஷ்டாம் யாந்தி மாமிகாம் மதீ³யாம் கல்பக்ஷயே ப்ரலயகாலே । புந: பூ⁴ய: தாநி பூ⁴தாநி உத்பத்திகாலே கல்பாதௌ³ விஸ்ருஜாமி உத்பாத³யாமி அஹம் பூர்வவத் ॥ 7 ॥

ஏவம் அவித்³யாலக்ஷணாம் —

ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாமவஷ்டப்⁴ய விஸ்ருஜாமி புந: புந: ।
பூ⁴தக்³ராமமிமம் க்ருத்ஸ்நமவஶம் ப்ரக்ருதேர்வஶாத் ॥ 8 ॥

ப்ரக்ருதிம் ஸ்வாம் ஸ்வீயாம் அவஷ்டப்⁴ய வஶீக்ருத்ய விஸ்ருஜாமி புந: புந: ப்ரக்ருதிதோ ஜாதம் பூ⁴தக்³ராமம் பூ⁴தஸமுதா³யம் இமம் வர்தமாநம் க்ருத்ஸ்நம் ஸமக்³ரம் அவஶம் அஸ்வதந்த்ரம் , அவித்³யாதி³தோ³ஷை: பரவஶீக்ருதம் , ப்ரக்ருதே: வஶாத் ஸ்வபா⁴வவஶாத் ॥ 8 ॥

தர்ஹி தஸ்ய தே பரமேஶ்வரஸ்ய, பூ⁴தக்³ராமம் இமம் விஷமம் வித³த⁴த:, தந்நிமித்தாப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாதி³தி, இத³ம் ஆஹ ப⁴க³வாந் —

ந ச மாம் தாநி கர்மாணி நிப³த்⁴நந்தி த⁴நஞ்ஜய ।
உதா³ஸீநவதா³ஸீநமஸக்தம் தேஷு கர்மஸு ॥ 9 ॥

ந ச மாம் ஈஶ்வரம் தாநி பூ⁴தக்³ராமஸ்ய விஷமஸர்க³நிமித்தாநி கர்மாணி நிப³த்⁴நந்தி த⁴நஞ்ஜய । தத்ர கர்மணாம் அஸம்ப³ந்தி⁴த்வே காரணமாஹ — உதா³ஸீநவத் ஆஸீநம் யதா² உதா³ஸீந: உபேக்ஷக: கஶ்சித் தத்³வத் ஆஸீநம் , ஆத்மந: அவிக்ரியத்வாத் , அஸக்தம் ப²லாஸங்க³ரஹிதம் , அபி⁴மாநவர்ஜிதம் ‘அஹம் கரோமி’ இதி தேஷு கர்மஸு । அத: அந்யஸ்யாபி கர்த்ருத்வாபி⁴மாநாபா⁴வ: ப²லாஸங்கா³பா⁴வஶ்ச அஸம்ப³ந்த⁴காரணம் , அந்யதா² கர்மபி⁴: ப³த்⁴யதே மூட⁴: கோஶகாரவத் இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 9 ॥

தத்ர ‘பூ⁴தக்³ராமமிமம் விஸ்ருஜாமி’ (ப⁴. கீ³. 9 । 8) ‘உதா³ஸீநவதா³ஸீநம்’ (ப⁴. கீ³. 9 । 9) இதி ச விருத்³த⁴ம் உச்யதே, இதி தத்பரிஹாரார்த²ம் ஆஹ —

மயாத்⁴யக்ஷேண ப்ரக்ருதி: ஸூயதே ஸசராசரம் ।
ஹேதுநாநேந கௌந்தேய ஜக³த்³விபரிவர்ததே ॥ 10 ॥

மயா அத்⁴யக்ஷேண ஸர்வதோ த்³ருஶிமாத்ரஸ்வரூபேண அவிக்ரியாத்மநா அத்⁴யக்ஷேண மயா, மம மாயா த்ரிகு³ணாத்மிகா அவித்³யாலக்ஷணா ப்ரக்ருதி: ஸூயதே உத்பாத³யதி ஸசராசரம் ஜக³த் । ததா² ச மந்த்ரவர்ண: — ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா । கர்மாத்⁴யக்ஷ: ஸர்வபூ⁴தாதி⁴வாஸ: ஸாக்ஷீ சேதா கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி । ஹேதுநா நிமித்தேந அநேந அத்⁴யக்ஷத்வேந கௌந்தேய ஜக³த் ஸசராசரம் வ்யக்தாவ்யக்தாத்மகம் விபரிவர்ததே ஸர்வாவஸ்தா²ஸு । த்³ருஶிகர்மத்வாபத்திநிமித்தா ஹி ஜக³த: ஸர்வா ப்ரவ்ருத்தி: — அஹம் இத³ம் போ⁴க்ஷ்யே, பஶ்யாமி இத³ம் , ஶ்ருணோமி இத³ம் , ஸுக²மநுப⁴வாமி, து³:க²மநுப⁴வாமி, தத³ர்த²மித³ம் கரிஷ்யே, இத³ம் ஜ்ஞாஸ்யாமி, இத்யாத்³யா அவக³திநிஷ்டா² அவக³த்யவஸாநைவ । ‘யோ அஸ்யாத்⁴யக்ஷ: பரமே வ்யோமந்’ (ரு. 10 । 129 । 7), (தை. ப்³ரா. 2 । 8 । 9) இத்யாத³யஶ்ச மந்த்ரா: ஏதமர்த²ம் த³ர்ஶயந்தி । ததஶ்ச ஏகஸ்ய தே³வஸ்ய ஸர்வாத்⁴யக்ஷபூ⁴தசைதந்யமாத்ரஸ்ய பரமார்த²த: ஸர்வபோ⁴கா³நபி⁴ஸம்ப³ந்தி⁴ந: அந்யஸ்ய சேதநாந்தரஸ்ய அபா⁴வே போ⁴க்து: அந்யஸ்ய அபா⁴வாத் । கிம்நிமித்தா இயம் ஸ்ருஷ்டி: இத்யத்ர ப்ரஶ்நப்ரதிவசநே அநுபபந்நே, ‘கோ அத்³தா⁴ வேத³ க இஹ ப்ரவோசத் । குத ஆஜாதா குத இயம் விஸ்ருஷ்டி:’ (ரு. 10 । 129 । 6), (தை. ப்³ரா. 2 । 8 । 9) இத்யாதி³மந்த்ரவர்ணேப்⁴ய: । த³ர்ஶிதம் ச ப⁴க³வதா — ‘அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் தேந முஹ்யந்தி ஜந்தவ:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 15) இதி ॥ 10 ॥

ஏவம் மாம் நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஜந்தூநாம் ஆத்மாநமபி ஸந்தம் —

அவஜாநந்தி மாம் மூடா⁴ மாநுஷீம் தநுமாஶ்ரிதம் ।
பரம் பா⁴வமஜாநந்தோ மம பூ⁴தமஹேஶ்வரம் ॥ 11 ॥

அவஜாநந்தி அவஜ்ஞாம் பரிப⁴வம் குர்வந்தி மாம் மூடா⁴: அவிவேகிந: மாநுஷீம் மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴நீம் தநும் தே³ஹம் ஆஶ்ரிதம் , மநுஷ்யதே³ஹேந வ்யவஹரந்தமித்யேதத் , பரம் ப்ரக்ருஷ்டம் பா⁴வம் பரமாத்மதத்த்வம் ஆகாஶகல்பம் ஆகாஶாத³பி அந்தரதமம் அஜாநந்தோ மம பூ⁴தமஹேஶ்வரம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் மஹாந்தம் ஈஶ்வரம் ஸ்வாத்மாநம் । ததஶ்ச தஸ்ய மம அவஜ்ஞாநபா⁴வநேந ஆஹதா: தே வராகா: ॥ 11 ॥

கத²ம் ? —

மோகா⁴ஶா மோக⁴கர்மாணோ மோக⁴ஜ்ஞாநா விசேதஸ: ।
ராக்ஷஸீமாஸுரீம் சைவ ப்ரக்ருதிம் மோஹிநீம் ஶ்ரிதா: ॥ 12 ॥

மோகா⁴ஶா: வ்ருதா² ஆஶா: ஆஶிஷ: யேஷாம் தே மோகா⁴ஶா:, ததா² மோக⁴கர்மாண: யாநி ச அக்³நிஹோத்ராதீ³நி தை: அநுஷ்டீ²யமாநாநி கர்மாணி தாநி ச, தேஷாம் ப⁴க³வத்பரிப⁴வாத் , ஸ்வாத்மபூ⁴தஸ்ய அவஜ்ஞாநாத் , மோகா⁴ந்யேவ நிஷ்ப²லாநி கர்மாணி ப⁴வந்தீதி மோக⁴கர்மாண: । ததா² மோக⁴ஜ்ஞாநா: மோக⁴ம் நிஷ்ப²லம் ஜ்ஞாநம் யேஷாம் தே மோக⁴ஜ்ஞாநா:, ஜ்ஞாநமபி தேஷாம் நிஷ்ப²லமேவ ஸ்யாத் । விசேதஸ: விக³தவிவேகாஶ்ச தே ப⁴வந்தி இத்யபி⁴ப்ராய: । கிஞ்ச — தே ப⁴வந்தி ராக்ஷஸீம் ரக்ஷஸாம் ப்ரக்ருதிம் ஸ்வபா⁴வம் ஆஸுரீம் அஸுராணாம் ச ப்ரக்ருதிம் மோஹிநீம் மோஹகரீம் தே³ஹாத்மவாதி³நீம் ஶ்ரிதா: ஆஶ்ரிதா:, சி²ந்த்³தி⁴, பி⁴ந்த்³தி⁴, பிப³, கா²த³, பரஸ்வமபஹர, இத்யேவம் வத³நஶீலா: க்ரூரகர்மாணோ ப⁴வந்தி இத்யர்த²:, ‘அஸுர்யா நாம தே லோகா:’ (ஈ. உ. 3) இதி ஶ்ருதே: ॥ 12 ॥

யே புந: ஶ்ரத்³த³தா⁴நா: ப⁴க³வத்³ப⁴க்திலக்ஷணே மோக்ஷமார்கே³ ப்ரவ்ருத்தா: —

மஹாத்மாநஸ்து மாம் பார்த² தை³வீம் ப்ரக்ருதிமாஶ்ரிதா: ।
ப⁴ஜந்த்யநந்யமநஸோ ஜ்ஞாத்வா பூ⁴தாதி³மவ்யயம் ॥ 13 ॥

மஹாத்மாநஸ்து அக்ஷுத்³ரசித்தா: மாம் ஈஶ்வரம் பார்த² தை³வீம் தே³வாநாம் ப்ரக்ருதிம் ஶமத³மத³யாஶ்ரத்³தா⁴தி³லக்ஷணாம் ஆஶ்ரிதா: ஸந்த: ப⁴ஜந்தி ஸேவம்தே அநந்யமநஸ: அநந்யசித்தா: ஜ்ஞாத்வா பூ⁴தாதி³ம் பூ⁴தாநாம் வியதா³தீ³நாம் ப்ராணிநாம் ச ஆதி³ம் காரணம் அவ்யயம் ॥ 13 ॥

கத²ம் ? —

ஸததம் கீர்தயந்தோ மாம் யதந்தஶ்ச த்³ருட⁴வ்ரதா: ।
நமஸ்யந்தஶ்ச மாம் ப⁴க்த்யா நித்யயுக்தா உபாஸதே ॥ 14 ॥

ஸததம் ஸர்வதா³ ப⁴க³வந்தம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் மாம் கீர்தயந்த:, யதந்தஶ்ச இந்த்³ரியோபஸம்ஹாரஶமத³மத³யாஹிம்ஸாதி³லக்ஷணை: த⁴ர்மை: ப்ரயதந்தஶ்ச, த்³ருட⁴வ்ரதா: த்³ருட⁴ம் ஸ்தி²ரம் அசால்யம் வ்ரதம் யேஷாம் தே த்³ருட⁴வ்ரதா: நமஸ்யந்தஶ்ச மாம் ஹ்ருத³யேஶயம் ஆத்மாநம் ப⁴க்த்யா நித்யயுக்தா: ஸந்த: உபாஸதே ஸேவம்தே ॥ 14 ॥

தே கேந கேந ப்ரகாரேண உபாஸதே இத்யுச்யதே —

ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந சாப்யந்யே யஜந்தோ மாமுபாஸதே ।
ஏகத்வேந ப்ருத²க்த்வேந ப³ஹுதா⁴ விஶ்வதோமுக²ம் ॥ 15 ॥

ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந ஜ்ஞாநமேவ ப⁴க³வத்³விஷயம் யஜ்ஞ: தேந ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந, யஜந்த: பூஜயந்த: மாம் ஈஶ்வரம் ச அபி அந்யே அந்யாம் உபாஸநாம் பரித்யஜ்ய உபாஸதே । தச்ச ஜ்ஞாநம் — ஏகத்வேந ‘ஏகமேவ பரம் ப்³ரஹ்ம’ இதி பரமார்த²த³ர்ஶநேந யஜந்த: உபாஸதே । கேசிச்ச ப்ருத²க்த்வேந ‘ஆதி³த்யசந்த்³ராதி³பே⁴தே³ந ஸ ஏவ ப⁴க³வாந் விஷ்ணு: அவஸ்தி²த:’ இதி உபாஸதே । கேசித் ‘ப³ஹுதா⁴ அவஸ்தி²த: ஸ ஏவ ப⁴க³வாந் ஸர்வதோமுக²: விஶ்வரூப:’ இதி தம் விஶ்வரூபம் ஸர்வதோமுக²ம் ப³ஹுதா⁴ ப³ஹுப்ரகாரேண உபாஸதே ॥ 15 ॥

யதி³ ப³ஹுபி⁴: ப்ரகாரை: உபாஸதே, கத²ம் த்வாமேவ உபாஸதே இதி, அத ஆஹ —

அஹம் க்ரதுரஹம் யஜ்ஞ: ஸ்வதா⁴ஹமஹமௌஷத⁴ம் ।
மந்த்ரோ(அ)ஹமஹமேவாஜ்யமஹமக்³நிரஹம் ஹுதம் ॥ 16 ॥

அஹம் க்ரது: ஶ்ரௌதகர்மபே⁴த³: அஹமேவ । அஹம் யஜ்ஞ: ஸ்மார்த: । கிஞ்ச ஸ்வதா⁴ அந்நம் அஹம் , பித்ருப்⁴யோ யத் தீ³யதே । அஹம் ஔஷத⁴ம் ஸர்வப்ராணிபி⁴: யத் அத்³யதே தத் ஔஷத⁴ஶப்³த³ஶப்³தி³தம் வ்ரீஹியவாதி³ஸாதா⁴ரணம் । அத²வா ஸ்வதா⁴ இதி ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணம் அந்நம் , ஔஷத⁴ம் இதி வ்யாத்⁴யுபஶமநார்த²ம் பே⁴ஷஜம் । மந்த்ர: அஹம் , யேந பித்ருப்⁴யோ தே³வதாப்⁴யஶ்ச ஹவி: தீ³யதே । அஹமேவ ஆஜ்யம் ஹவிஶ்ச । அஹம் அக்³நி:, யஸ்மிந் ஹூயதே ஹவி: ஸ: அக்³நி: அஹம் । அஹம் ஹுதம் ஹவநகர்ம ச ॥ 16 ॥

கிஞ்ச —

பிதாஹமஸ்ய ஜக³தோ மாதா தா⁴தா பிதாமஹ: ।
வேத்³யம் பவித்ரமோங்கார ருக்ஸாம யஜுரேவ ச ॥ 17 ॥

பிதா ஜநயிதா அஹம் அஸ்ய ஜக³த:, மாதா ஜநயித்ரீ, தா⁴தா கர்மப²லஸ்ய ப்ராணிப்⁴யோ விதா⁴தா, பிதாமஹ: பிது: பிதா, வேத்³யம் வேதி³தவ்யம் , பவித்ரம் பாவநம் ஓங்கார:, ருக் ஸாம யஜு: ஏவ ச ॥ 17 ॥

கிஞ்ச—

க³திர்ப⁴ர்தா ப்ரபு⁴: ஸாக்ஷீ நிவாஸ: ஶரணம் ஸுஹ்ருத் ।
ப்ரப⁴வ: ப்ரலய: ஸ்தா²நம் நிதா⁴நம் பீ³ஜமவ்யயம் ॥ 18 ॥

க³தி: கர்மப²லம் , ப⁴ர்தா போஷ்டா, ப்ரபு⁴: ஸ்வாமீ, ஸாக்ஷீ ப்ராணிநாம் க்ருதாக்ருதஸ்ய, நிவாஸ: யஸ்மிந் ப்ராணிநோ நிவஸந்தி, ஶரணம் ஆர்தாநாம் , ப்ரபந்நாநாமார்திஹர: । ஸுஹ்ருத் ப்ரத்யுபகாராநபேக்ஷ: ஸந் உபகாரீ, ப்ரப⁴வ: உத்பத்தி: ஜக³த:, ப்ரலய: ப்ரலீயதே அஸ்மிந் இதி, ததா² ஸ்தா²நம் திஷ்ட²தி அஸ்மிந் இதி, நிதா⁴நம் நிக்ஷேப: காலாந்தரோபபோ⁴க்³யம் ப்ராணிநாம் , பீ³ஜம் ப்ரரோஹகாரணம் ப்ரரோஹத⁴ர்மிணாம் , அவ்யயம் யாவத்ஸம்ஸாரபா⁴வித்வாத் அவ்யயம் , ந ஹி அபீ³ஜம் கிஞ்சித் ப்ரரோஹதி ; நித்யம் ச ப்ரரோஹத³ர்ஶநாத் பீ³ஜஸந்ததி: ந வ்யேதி இதி க³ம்யதே ॥ 18 ॥

கிஞ்ச —

தபாம்யஹமஹம் வர்ஷம் நிக்³ருஹ்ணாம்யுத்ஸ்ருஜாமி ச ।
அம்ருதம் சைவ ம்ருத்யுஶ்ச ஸத³ஸச்சாஹமர்ஜுந ॥ 19 ॥

தபாமி அஹம் ஆதி³த்யோ பூ⁴த்வா கைஶ்சித் ரஶ்மிபி⁴: உல்ப³ணை: । அஹம் வர்ஷம் கைஶ்சித் ரஶ்மிபி⁴: உத்ஸ்ருஜாமி । உத்ஸ்ருஜ்ய புந: நிக்³ருஹ்ணாமி கைஶ்சித் ரஶ்மிபி⁴: அஷ்டபி⁴: மாஸை: புந: உத்ஸ்ருஜாமி ப்ராவ்ருஷி । அம்ருதம் சைவ தே³வாநாம் , ம்ருத்யுஶ்ச மர்த்யாநாம் । ஸத் யஸ்ய யத் ஸம்ப³ந்தி⁴தயா வித்³யமாநம் தத் , தத்³விபரீதம் அஸச்ச ஏவ அஹம் அர்ஜுந । ந புந: அத்யந்தமேவ அஸத் ப⁴க³வாந் , ஸ்வயம் கார்யகாரணே வா ஸத³ஸதீ யே பூர்வோக்தை: நிவ்ருத்திப்ரகாரை: ஏகத்வப்ருத²க்த்வாதி³விஜ்ஞாநை: யஜ்ஞை: மாம் பூஜயந்த: உபாஸதே ஜ்ஞாநவித³:, தே யதா²விஜ்ஞாநம் மாமேவ ப்ராப்நுவந்தி ॥ 19 ॥

யே புந: அஜ்ஞா: காமகாமா: —

த்ரைவித்³யா மாம் ஸோமபா: பூதபாபா யஜ்ஞைரிஷ்ட்வா ஸ்வர்க³திம் ப்ரார்த²யந்தே ।
தே புண்யமாஸாத்³ய ஸுரேந்த்³ரலோகமஶ்நந்தி தி³வ்யாந்தி³வி தே³வபோ⁴கா³ந் ॥ 20 ॥

த்ரைவித்³யா: ருக்³யஜு:ஸாமவித³: மாம் வஸ்வாதி³தே³வரூபிணம் ஸோமபா: ஸோமம் பிப³ந்தீதி ஸோமபா:, தேநைவ ஸோமபாநேந பூதபாபா: ஶுத்³த⁴கில்பி³ஷா:, யஜ்ஞை: அக்³நிஷ்டோமாதி³பி⁴: இஷ்ட்வா பூஜயித்வா ஸ்வர்க³திம் ஸ்வர்க³க³மநம் ஸ்வரேவ க³தி: ஸ்வர்க³தி: தாம் , ப்ரார்த²யந்தே । தே ச புண்யம் புண்யப²லம் ஆஸாத்³ய ஸம்ப்ராப்ய ஸுரேந்த்³ரலோகம் ஶதக்ரதோ: ஸ்தா²நம் அஶ்நந்தி பு⁴ஞ்ஜதே தி³வ்யாந் தி³வி ப⁴வாந் அப்ராக்ருதாந் தே³வபோ⁴கா³ந் தே³வாநாம் போ⁴கா³ந் ॥ 20 ॥

தே தம் பு⁴க்த்வா ஸ்வர்க³லோகம் விஶாலம்
க்ஷீணே புண்யே மர்த்யலோகம் விஶந்தி ।
ஏவம் த்ரயீத⁴ர்மமநுப்ரபந்நா
க³தாக³தம் காமகாமா லப⁴ந்தே ॥ 21 ॥

தே தம் பு⁴க்த்வா ஸ்வர்க³லோகம் விஶாலம் விஸ்தீர்ணம் க்ஷீணே புண்யே மர்த்யலோகம் விஶந்தி ஆவிஶந்தி । ஏவம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண த்ரயீத⁴ர்மம் கேவலம் வைதி³கம் கர்ம அநுப்ரபந்நா: க³தாக³தம் க³தம் ச ஆக³தம் ச க³தாக³தம் க³மநாக³மநம் காமகாமா: காமாந் காமயந்தே இதி காமகாமா: லப⁴ந்தே க³தாக³தமேவ, ந து ஸ்வாதந்த்ர்யம் க்வசித் லப⁴ந்தே இத்யர்த²: ॥ 21 ॥

யே புந: நிஷ்காமா: ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: —

அநந்யாஶ்சிந்தயந்தோ மாம்
யே ஜநா: பர்யுபாஸதே ।
தேஷாம் நித்யாபி⁴யுக்தாநாம்
யோக³க்ஷேமம் வஹாம்யஹம் ॥ 22 ॥

அநந்யா: அப்ருத²க்³பூ⁴தா: பரம் தே³வம் நாராயணம் ஆத்மத்வேந க³தா: ஸந்த: சிந்தயந்த: மாம் யே ஜநா: ஸம்ந்யாஸிந: பர்யுபாஸதே, தேஷாம் பரமார்த²த³ர்ஶிநாம் நித்யாபி⁴யுக்தாநாம் ஸததாபி⁴யோகி³நாம் யோக³க்ஷேமம் யோக³: அப்ராப்தஸ்ய ப்ராபணம் க்ஷேம: தத்³ரக்ஷணம் தது³ப⁴யம் வஹாமி ப்ராபயாமி அஹம் ; ‘ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 18) ‘ஸ ச மம ப்ரிய:’ (ப⁴. கீ³. 7 । 17) யஸ்மாத் , தஸ்மாத் தே மம ஆத்மபூ⁴தா: ப்ரியாஶ்ச இதி ॥

நநு அந்யேஷாமபி ப⁴க்தாநாம் யோக³க்ஷேமம் வஹத்யேவ ப⁴க³வாந் । ஸத்யம் வஹத்யேவ ; கிந்து அயம் விஶேஷ: — அந்யே யே ப⁴க்தா: தே ஆத்மார்த²ம் ஸ்வயமபி யோக³க்ஷேமம் ஈஹந்தே ; அநந்யத³ர்ஶிநஸ்து ந ஆத்மார்த²ம் யோக³க்ஷேமம் ஈஹந்தே ; ந ஹி தே ஜீவிதே மரணே வா ஆத்மந: க்³ருத்³தி⁴ம் குர்வந்தி ; கேவலமேவ ப⁴க³வச்ச²ரணா: தே ; அத: ப⁴க³வாநேவ தேஷாம் யோக³க்ஷேமம் வஹதீதி ॥ 22 ॥

நநு அந்யா அபி தே³வதா: த்வமேவ சேத் , தத்³ப⁴க்தாஶ்ச த்வாமேவ யஜந்தே । ஸத்யமேவம் —

யே(அ)ப்யந்யதே³வதாப⁴க்தா
யஜந்தே ஶ்ரத்³த⁴யாந்விதா: ।
தே(அ)பி மாமேவ கௌந்தேய
யஜந்த்யவிதி⁴பூர்வகம் ॥ 23 ॥

யே(அ)பி அந்யதே³வதாப⁴க்தா: அந்யாஸு தே³வதாஸு ப⁴க்தா: அந்யதே³வதாப⁴க்தா: ஸந்த: யஜந்தே பூஜயந்தி ஶ்ரத்³த⁴யா ஆஸ்திக்யபு³த்³த்⁴யா அந்விதா: அநுக³தா:, தே(அ)பி மாமேவ கௌந்தேய யஜந்தி அவிதி⁴பூர்வகம் அவிதி⁴: அஜ்ஞாநம் தத்பூர்வகம் யஜந்தே இத்யர்த²: ॥ 23 ॥

கஸ்மாத் தே அவிதி⁴பூர்வகம் யஜந்தே இத்யுச்யதே ; யஸ்மாத் —

அஹம் ஹி ஸர்வயஜ்ஞாநாம்
போ⁴க்தா ச ப்ரபு⁴ரேவ ச ।
ந து மாமபி⁴ஜாநந்தி
தத்த்வேநாதஶ்ச்யவந்தி தே ॥ 24 ॥

அஹம் ஹி ஸர்வயஜ்ஞாநாம் ஶ்ரௌதாநாம் ஸ்மார்தாநாம் ச ஸர்வேஷாம் யஜ்ஞாநாம் தே³வதாத்மத்வேந போ⁴க்தா ச ப்ரபு⁴: ஏவ ச । மத்ஸ்வாமிகோ ஹி யஜ்ஞ:, ‘அதி⁴யஜ்ஞோ(அ)ஹமேவாத்ர’ (ப⁴. கீ³. 8 । 4) இதி ஹி உக்தம் । ததா² ந து மாம் அபி⁴ஜாநந்தி தத்த்வேந யதா²வத் । அதஶ்ச அவிதி⁴பூர்வகம் இஷ்ட்வா யாக³ப²லாத் ச்யவந்தி ப்ரச்யவந்தே தே ॥ 24 ॥

யே(அ)பி அந்யதே³வதாப⁴க்திமத்த்வேந அவிதி⁴பூர்வகம் யஜந்தே, தேஷாமபி யாக³ப²லம் அவஶ்யம்பா⁴வி । கத²ம் ? —

யாந்தி தே³வவ்ரதா தே³வாந்பித்ரூந்யாந்தி பித்ருவ்ரதா: ।
பூ⁴தாநி யாந்தி பூ⁴தேஜ்யா யாந்தி மத்³யாஜிநோ(அ)பி மாம் ॥ 25 ॥

யாந்தி க³ச்ச²ந்தி தே³வவ்ரதா: தே³வேஷு வ்ரதம் நியமோ ப⁴க்திஶ்ச யேஷாம் தே தே³வவ்ரதா: தே³வாந் யாந்தி । பித்ரூந் அக்³நிஷ்வாத்தாதீ³ந் யாந்தி பித்ருவ்ரதா: ஶ்ராத்³தா⁴தி³க்ரியாபரா: பித்ருப⁴க்தா: । பூ⁴தாநி விநாயகமாத்ருக³ணசதுர்ப⁴கி³ந்யாதீ³நி யாந்தி பூ⁴தேஜ்யா: பூ⁴தாநாம் பூஜகா: । யாந்தி மத்³யாஜிந: மத்³யஜநஶீலா: வைஷ்ணவா: மாமேவ யாந்தி । ஸமாநே அபி ஆயாஸே மாமேவ ந ப⁴ஜந்தே அஜ்ஞாநாத் , தேந தே அல்பப²லபா⁴ஜ: ப⁴வந்தி இத்யர்த²: ॥ 25 ॥

ந கேவலம் மத்³ப⁴க்தாநாம் அநாவ்ருத்திலக்ஷணம் அநந்தப²லம் , ஸுகா²ராத⁴நஶ்ச அஹம் । கத²ம் ? —

பத்ரம் புஷ்பம் ப²லம் தோயம் யோ மே ப⁴க்த்யா ப்ரயச்ச²தி ।
தத³ஹம் ப⁴க்த்யுபஹ்ருதமஶ்நாமி ப்ரயதாத்மந: ॥ 26 ॥

பத்ரம் புஷ்பம் ப²லம் தோயம் உத³கம் ய: மே மஹ்யம் ப⁴க்த்யா ப்ரயச்ச²தி, தத் அஹம் பத்ராதி³ ப⁴க்த்யா உபஹ்ருதம் ப⁴க்திபூர்வகம் ப்ராபிதம் ப⁴க்த்யுபஹ்ருதம் அஶ்நாமி க்³ருஹ்ணாமி ப்ரயதாத்மந: ஶுத்³த⁴பு³த்³தே⁴: ॥ 26 ॥

யத: ஏவம் , அத: —

யத்கரோஷி யத³ஶ்நாஸி
யஜ்ஜுஹோஷி த³தா³ஸி யத் ।
யத்தபஸ்யஸி கௌந்தேய
தத்குருஷ்வ மத³ர்பணம் ॥ 27 ॥

யத் கரோஷி ஸ்வத: ப்ராப்தம் , யத் அஶ்நாஸி, யச்ச ஜுஹோஷி ஹவநம் நிர்வர்தயஸி ஶ்ரௌதம் ஸ்மார்தம் வா, யத் த³தா³ஸி ப்ரயச்ச²ஸி ப்³ராஹ்மணாதி³ப்⁴ய: ஹிரண்யாந்நாஜ்யாதி³, யத் தபஸ்யஸி தப: சரஸி கௌந்தேய, தத் குருஷ்வ மத³ர்பணம் மத்ஸமர்பணம் ॥ 27 ॥

ஏவம் குர்வத: தவ யத் ப⁴வதி, தத் ஶ்ருணு —

ஶுபா⁴ஶுப⁴ப²லைரேவம்
மோக்ஷ்யஸே கர்மப³ந்த⁴நை: ।
ஸம்ந்யாஸயோக³யுக்தாத்மா
விமுக்தோ மாமுபைஷ்யஸி ॥ 28 ॥

ஶுபா⁴ஶுப⁴ப²லை: ஶுபா⁴ஶுபே⁴ இஷ்டாநிஷ்டே ப²லே யேஷாம் தாநி ஶுபா⁴ஶுப⁴ப²லாநி கர்மாணி தை: ஶுபா⁴ஶுப⁴ப²லை: கர்மப³ந்த⁴நை: கர்மாண்யேவ ப³ந்த⁴நாநி கர்மப³ந்த⁴நாநி தை: கர்மப³ந்த⁴நை: ஏவம் மத³ர்பணம் குர்வந் மோக்ஷ்யஸே । ஸோ(அ)யம் ஸம்ந்யாஸயோகோ³ நாம, ஸம்ந்யாஸஶ்ச அஸௌ மத்ஸமர்பணதயா கர்மத்வாத் யோக³ஶ்ச அஸௌ இதி, தேந ஸம்ந்யாஸயோகே³ந யுக்த: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் ஸம்ந்யாஸயோக³யுக்தாத்மா ஸந் விமுக்த: கர்மப³ந்த⁴நை: ஜீவந்நேவ பதிதே சாஸ்மிந் ஶரீரே மாம் உபைஷ்யஸி ஆக³மிஷ்யஸி ॥ 28 ॥

ராக³த்³வேஷவாந் தர்ஹி ப⁴க³வாந் , யதோ ப⁴க்தாந் அநுக்³ருஹ்ணாதி, ந இதராந் இதி । தத் ந —

ஸமோ(அ)ஹம் ஸர்வபூ⁴தேஷு
ந மே த்³வேஷ்யோ(அ)ஸ்தி ந ப்ரிய: ।
யே ப⁴ஜந்தி து மாம் ப⁴க்த்யா
மயி தே தேஷு சாப்யஹம் ॥ 29 ॥

ஸம: துல்ய: அஹம் ஸர்வபூ⁴தேஷு । ந மே த்³வேஷ்ய: அஸ்தி ந ப்ரிய: । அக்³நிவத் அஹம் — தூ³ரஸ்தா²நாம் யதா² அக்³நி: ஶீதம் ந அபநயதி, ஸமீபம் உபஸர்பதாம் அபநயதி ; ததா² அஹம் ப⁴க்தாந் அநுக்³ருஹ்ணாமி, ந இதராந் । யே ப⁴ஜந்தி து மாம் ஈஶ்வரம் ப⁴க்த்யா மயி தே — ஸ்வபா⁴வத ஏவ, ந மம ராக³நிமித்தம் — வர்தந்தே । தேஷு ச அபி அஹம் ஸ்வபா⁴வத ஏவ வர்தே, ந இதரேஷு । ந ஏதாவதா தேஷு த்³வேஷோ மம ॥ 29 ॥

ஶ்ருணு மத்³ப⁴க்தேர்மாஹாத்ம்யம் —

அபி சேத்ஸுது³ராசாரோ
ப⁴ஜதே மாமநந்யபா⁴க் ।
ஸாது⁴ரேவ ஸ மந்தவ்ய:
ஸம்யக்³வ்யவஸிதோ ஹி ஸ: ॥ 30 ॥

அபி சேத் யத்³யபி ஸுது³ராசார: ஸுஷ்டு² து³ராசார: அதீவ குத்ஸிதாசாரோ(அ)பி ப⁴ஜதே மாம் அநந்யபா⁴க் அநந்யப⁴க்தி: ஸந் , ஸாது⁴ரேவ ஸம்யக்³வ்ருத்த ஏவ ஸ: மந்தவ்ய: ஜ்ஞாதவ்ய: ; ஸம்யக் யதா²வத் வ்யவஸிதோ ஹி ஸ:, யஸ்மாத் ஸாது⁴நிஶ்சய: ஸ: ॥ 30 ॥

உத்ஸ்ருஜ்ய ச பா³ஹ்யாம் து³ராசாரதாம் அந்த: ஸம்யக்³வ்யவஸாயஸாமர்த்²யாத் —

க்ஷிப்ரம் ப⁴வதி த⁴ர்மாத்மா
ஶஶ்வச்சா²ந்திம் நிக³ச்ச²தி ।
கௌந்தேய ப்ரதிஜாநீஹி
ந மே ப⁴க்த: ப்ரணஶ்யதி ॥ 31 ॥

க்ஷிப்ரம் ஶீக்⁴ரம் ப⁴வதி த⁴ர்மாத்மா த⁴ர்மசித்த: ஏவ । ஶஶ்வத் நித்யம் ஶாந்திம் ச உபஶமம் நிக³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி । ஶ்ருணு பரமார்த²ம் , கௌந்தேய ப்ரதிஜாநீஹி நிஶ்சிதாம் ப்ரதிஜ்ஞாம் குரு, ந மே மம ப⁴க்த: மயி ஸமர்பிதாந்தராத்மா மத்³ப⁴க்த: ந ப்ரணஶ்யதி இதி ॥ 31 ॥

கிஞ்ச —

மாம் ஹி பார்த² வ்யபாஶ்ரித்ய யே(அ)பி ஸ்யு: பாபயோநய: ।
ஸ்த்ரியோ வைஶ்யாஸ்ததா² ஶூத்³ராஸ்தே(அ)பி யாந்தி பராம் க³திம் ॥ 32 ॥

மாம் ஹி யஸ்மாத் பார்த² வ்யபாஶ்ரித்ய மாம் ஆஶ்ரயத்வேந க்³ருஹீத்வா யே(அ)பி ஸ்யு: ப⁴வேயு: பாபயோநய: பாபா யோநி: யேஷாம் தே பாபயோநய: பாபஜந்மாந: । கே தே இதி, ஆஹ — ஸ்த்ரிய: வைஶ்யா: ததா² ஶூத்³ரா: தே(அ)பி யாந்தி க³ச்ச²ந்தி பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³திம் ॥ 32 ॥

கிம் புநர்ப்³ராஹ்மணா: புண்யா ப⁴க்தா ராஜர்ஷயஸ்ததா² ।
அநித்யமஸுக²ம் லோகமிமம் ப்ராப்ய ப⁴ஜஸ்வ மாம் ॥ 33 ॥

கிம் புந: ப்³ராஹ்மணா: புண்யா: புண்யயோநய: ப⁴க்தா: ராஜர்ஷய: ததா² । ராஜாநஶ்ச தே ருஷயஶ்ச ராஜர்ஷய: । யத: ஏவம் , அத: அநித்யம் க்ஷணப⁴ங்கு³ரம் அஸுக²ம் ச ஸுக²வர்ஜிதம் இமம் லோகம் மநுஷ்யலோகம் ப்ராப்ய புருஷார்த²ஸாத⁴நம் து³ர்லப⁴ம் மநுஷ்யத்வம் லப்³த்⁴வா ப⁴ஜஸ்வ ஸேவஸ்வ மாம் ॥ 33 ॥

கத²ம் —

மந்மநா ப⁴வ மத்³ப⁴க்தோ மத்³யாஜீ மாம் நமஸ்குரு ।
மாமேவைஷ்யஸி யுக்த்வைவமாத்மாநம் மத்பராயண: ॥ 34 ॥

மயி வாஸுதே³வே மந: யஸ்ய தவ ஸ த்வம் மந்மநா: ப⁴வ । ததா² மத்³ப⁴க்த: ப⁴வ மத்³யாஜீ மத்³யஜநஶீல: ப⁴வ । மாம் ஏவ ச நமஸ்குரு । மாம் ஏவ ஈஶ்வரம் ஏஷ்யஸி ஆக³மிஷ்யஸி யுக்த்வா ஸமாதா⁴ய சித்தம் । ஏவம் ஆத்மாநம் , அஹம் ஹி ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் ஆத்மா, பரா ச க³தி:, பரம் அயநம் , தம் மாம் ஏவம்பூ⁴தம் , ஏஷ்யஸி இதி அதீதேந ஸம்ப³ந்த⁴:, மத்பராயண: ஸந் இத்யர்த²: ॥ 34 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே நவமோ(அ)த்⁴யாய: ॥

த³ஶமோ(அ)த்⁴யாய:

ஸப்தமே அத்⁴யாயே ப⁴க³வதஸ்தத்த்வம் விபூ⁴தயஶ்ச ப்ரகாஶிதா:, நவமே ச । அத² இதா³நீம் யேஷு யேஷு பா⁴வேஷு சிந்த்யோ ப⁴க³வாந் , தே தே பா⁴வா வக்தவ்யா:, தத்த்வம் ச ப⁴க³வதோ வக்தவ்யம் உக்தமபி, து³ர்விஜ்ஞேயத்வாத் , இத்யத: ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

பூ⁴ய ஏவ மஹாபா³ஹோ ஶ்ருணு மே பரமம் வச: ।
யத்தே(அ)ஹம் ப்ரீயமாணாய வக்ஷ்யாமி ஹிதகாம்யயா ॥ 1 ॥

பூ⁴ய: ஏவ பூ⁴ய: புந: ஹே மஹாபா³ஹோ ஶ்ருணு மே மதீ³யம் பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் நிரதிஶயவஸ்துந: ப்ரகாஶகம் வச: வாக்யம் யத் பரமம் தே துப்⁴யம் ப்ரீயமாணாய — மத்³வசநாத் ப்ரீயஸே த்வம் அதீவ அம்ருதமிவ பிப³ந் , தத: — வக்ஷ்யாமி ஹிதகாம்யயா ஹிதேச்ச²யா ॥ 1 ॥

கிமர்த²ம் அஹம் வக்ஷ்யாமி இத்யத ஆஹ –

ந மே விது³: ஸுரக³ணா: ப்ரப⁴வம் ந மஹர்ஷய: ।
அஹமாதி³ர்ஹி தே³வாநாம் மஹர்ஷீணாம் ச ஸர்வஶ: ॥ 2 ॥

ந மே விது³: ந ஜாநந்தி ஸுரக³ணா: ப்³ரஹ்மாத³ய: । கிம் தே ந விது³: ? மம ப்ரப⁴வம் ப்ரபா⁴வம் ப்ரபு⁴ஶக்த்யதிஶயம் , அத²வா ப்ரப⁴வம் ப்ரப⁴வநம் உத்பத்திம் । நாபி மஹர்ஷய: ப்⁴ருக்³வாத³ய: விது³: । கஸ்மாத் தே ந விது³ரித்யுச்யதே — அஹம் ஆதி³: காரணம் ஹி யஸ்மாத் தே³வாநாம் மஹர்ஷீணாம் ச ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: ॥ 2 ॥

கிஞ்ச —

யோ மாமஜமநாதி³ம் ச வேத்தி லோகமஹேஶ்வரம் ।
அஸம்மூட⁴: ஸ மர்த்யேஷு ஸர்வபாபை: ப்ரமுச்யதே ॥ 3 ॥

ய: மாம் அஜம் அநாதி³ம் ச, யஸ்மாத் அஹம் ஆதி³: தே³வாநாம் மஹர்ஷீணாம் ச, ந மம அந்ய: ஆதி³: வித்³யதே ; அத: அஹம் அஜ: அநாதி³ஶ்ச ; அநாதி³த்வம் அஜத்வே ஹேது:, தம் மாம் அஜம் அநாதி³ம் ச ய: வேத்தி விஜாநாதி லோகமஹேஶ்வரம் லோகாநாம் மஹாந்தம் ஈஶ்வரம் துரீயம் அஜ்ஞாநதத்கார்யவர்ஜிதம் அஸம்மூட⁴: ஸம்மோஹவர்ஜித: ஸ: மர்த்யேஷு மநுஷ்யேஷு, ஸர்வபாபை: ஸர்வை: பாபை: மதிபூர்வாமதிபூர்வக்ருதை: ப்ரமுச்யதே ப்ரமோக்ஷ்யதே ॥ 3 ॥

இதஶ்சாஹம் மஹேஶ்வரோ லோகாநாம் —

பு³த்³தி⁴ர்ஜ்ஞாநமஸம்மோஹ: க்ஷமா ஸத்யம் த³ம: ஶம: ।
ஸுக²ம் து³:க²ம் ப⁴வோ(அ)பா⁴வோ ப⁴யம் சாப⁴யமேவ ச ॥ 4 ॥

பு³த்³தி⁴: அந்த:கரணஸ்ய ஸூக்ஷ்மாத்³யர்தா²வபோ³த⁴நஸாமர்த்²யம் , தத்³வந்தம் பு³த்³தி⁴மாநிதி ஹி வத³ந்தி । ஜ்ஞாநம் ஆத்மாதி³பதா³ர்தா²நாமவபோ³த⁴: । அஸம்மோஹ: ப்ரத்யுத்பந்நேஷு போ³த்³த⁴வ்யேஷு விவேகபூர்விகா ப்ரவ்ருத்தி: । க்ஷமா ஆக்ருஷ்டஸ்ய தாடி³தஸ்ய வா அவிக்ருதசித்ததா । ஸத்யம் யதா²த்³ருஷ்டஸ்ய யதா²ஶ்ருதஸ்ய ச ஆத்மாநுப⁴வஸ்ய பரபு³த்³தி⁴ஸங்க்ராந்தயே ததை²வ உச்சார்யமாணா வாக் ஸத்யம் உச்யதே । த³ம: பா³ஹ்யேந்த்³ரியோபஶம: । ஶம: அந்த:கரணஸ்ய உபஶம: । ஸுக²ம் ஆஹ்லாத³: । து³:க²ம் ஸந்தாப: । ப⁴வ: உத்³ப⁴வ: । அபா⁴வ: தத்³விபர்யய: । ப⁴யம் ச த்ராஸ:, அப⁴யமேவ ச தத்³விபரீதம் ॥ 4 ॥

அஹிம்ஸா ஸமதா துஷ்டிஸ்தபோ தா³நம் யஶோ(அ)யஶ: ।
ப⁴வந்தி பா⁴வா பூ⁴தாநாம் மத்த ஏவ ப்ருத²க்³விதா⁴: ॥ 5 ॥

அஹிம்ஸா அபீடா³ ப்ராணிநாம் । ஸமதா ஸமசித்ததா । துஷ்டி: ஸந்தோஷ: பர்யாப்தபு³த்³தி⁴ர்லாபே⁴ஷு । தப: இந்த்³ரியஸம்யமபூர்வகம் ஶரீரபீட³நம் । தா³நம் யதா²ஶக்தி ஸம்விபா⁴க³: । யஶ: த⁴ர்மநிமித்தா கீர்தி: । அயஶஸ்து அத⁴ர்மநிமித்தா அகீர்தி: । ப⁴வந்தி பா⁴வா: யதோ²க்தா: பு³த்³த்⁴யாத³ய: பூ⁴தாநாம் ப்ராணிநாம் மத்த: ஏவ ஈஶ்வராத் ப்ருத²க்³விதா⁴: நாநாவிதா⁴: ஸ்வகர்மாநுரூபேண ॥ 5 ॥

கிஞ்ச —

மஹர்ஷய: ஸப்த பூர்வே சத்வாரோ மநவஸ்ததா² ।
மத்³பா⁴வா மாநஸா ஜாதா யேஷாம் லோக இமா: ப்ரஜா: ॥ 6 ॥

மஹர்ஷய: ஸப்த ப்⁴ருக்³வாத³ய: பூர்வே அதீதகாலஸம்ப³ந்தி⁴ந:, சத்வார: மநவ: ததா² ஸாவர்ணா இதி ப்ரஸித்³தா⁴:, தே ச மத்³பா⁴வா: மத்³க³தபா⁴வநா: வைஷ்ணவேந ஸாமர்த்²யேந உபேதா:, மாநஸா: மநஸைவ உத்பாதி³தா: மயா ஜாதா: உத்பந்நா:, யேஷாம் மநூநாம் மஹர்ஷீணாம் ச ஸ்ருஷ்டி: லோகே இமா: ஸ்தா²வரஜங்க³மலக்ஷணா: ப்ரஜா: ॥ 6 ॥

ஏதாம் விபூ⁴திம் யோக³ம் ச மம யோ வேத்தி தத்த்வத: ।
ஸோ(அ)விகம்பேந யோகே³ந யுஜ்யதே நாத்ர ஸம்ஶய: ॥ 7 ॥

ஏதாம் யதோ²க்தாம் விபூ⁴திம் விஸ்தாரம் யோக³ம் ச யுக்திம் ச ஆத்மந: க⁴டநம் , அத²வா யோகை³ஶ்வர்யஸாமர்த்²யம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் யோக³ஜம் யோக³: உச்யதே, மம மதீ³யம் யோக³ம் ய: வேத்தி தத்த்வத: தத்த்வேந யதா²வதி³த்யேதத் , ஸ: அவிகம்பேந அப்ரசலிதேந யோகே³ந ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்தை²ர்யலக்ஷணேந யுஜ்யதே ஸம்ப³த்⁴யதே । ந அத்ர ஸம்ஶய: ந அஸ்மிந் அர்தே² ஸம்ஶய: அஸ்தி ॥ 7 ॥

கீத்³ருஶேந அவிகம்பேந யோகே³ந யுஜ்யதே இத்யுச்யதே —

அஹம் ஸர்வஸ்ய ப்ரப⁴வோ மத்த: ஸர்வம் ப்ரவர்ததே ।
இதி மத்வா ப⁴ஜந்தே மாம் பு³தா⁴ பா⁴வஸமந்விதா: ॥ 8 ॥

அஹம் பரம் ப்³ரஹ்ம வாஸுதே³வாக்²யம் ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ப்ரப⁴வ: உத்பத்தி: । மத்த: ஏவ ஸ்தி²திநாஶக்ரியாப²லோபபோ⁴க³லக்ஷணம் விக்ரியாரூபம் ஸர்வம் ஜக³த் ப்ரவர்ததே । இதி ஏவம் மத்வா ப⁴ஜந்தே ஸேவம்தே மாம் பு³தா⁴: அவக³தபரமார்த²தத்த்வா:, பா⁴வஸமந்விதா: பா⁴வ: பா⁴வநா பரமார்த²தத்த்வாபி⁴நிவேஶ: தேந ஸமந்விதா: ஸம்யுக்தா: இத்யர்த²: ॥ 8 ॥

கிஞ்ச —

மச்சித்தா மத்³க³தப்ராணா போ³த⁴யந்த: பரஸ்பரம் ।
கத²யந்தஶ்ச மாம் நித்யம் துஷ்யந்தி ச ரமந்தி ச ॥ 9 ॥

மச்சித்தா:, மயி சித்தம் யேஷாம் தே மச்சித்தா:, மத்³க³தப்ராணா: மாம் க³தா: ப்ராப்தா: சக்ஷுராத³ய: ப்ராணா: யேஷாம் தே மத்³க³தப்ராணா:, மயி உபஸம்ஹ்ருதகரணா: இத்யர்த²: । அத²வா, மத்³க³தப்ராணா: மத்³க³தஜீவநா: இத்யேதத் । போ³த⁴யந்த: அவக³மயந்த: பரஸ்பரம் அந்யோந்யம் , கத²யந்தஶ்ச ஜ்ஞாநப³லவீர்யாதி³த⁴ர்மை: விஶிஷ்டம் மாம் , துஷ்யந்தி ச பரிதோஷம் உபயாந்தி ச ரமந்தி ச ரதிம் ச ப்ராப்நுவந்தி ப்ரியஸங்க³த்யேவ ॥ 9 ॥

யே யதோ²க்தை: ப்ரகாரை: ப⁴ஜந்தே மாம் ப⁴க்தா: ஸந்த: —

தேஷாம் ஸததயுக்தாநாம் ப⁴ஜதாம் ப்ரீதிபூர்வகம் ।
த³தா³மி பு³த்³தி⁴யோக³ம் தம் யேந மாமுபயாந்தி தே ॥ 10 ॥

தேஷாம் ஸததயுக்தாநாம் நித்யாபி⁴யுக்தாநாம் நிவ்ருத்தஸர்வபா³ஹ்யைஷணாநாம் ப⁴ஜதாம் ஸேவமாநாநாம் । கிம் அர்தி²த்வாதி³நா காரணேந ? நேத்யாஹ — ப்ரீதிபூர்வகம் ப்ரீதி: ஸ்நேஹ: தத்பூர்வகம் மாம் ப⁴ஜதாமித்யர்த²: । த³தா³மி ப்ரயச்சா²மி பு³த்³தி⁴யோக³ம் பு³த்³தி⁴: ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் மத்தத்த்வவிஷயம் தேந யோக³: பு³த்³தி⁴யோக³: தம் பு³த்³தி⁴யோக³ம் , யேந பு³த்³தி⁴யோகே³ந ஸம்யக்³த³ர்ஶநலக்ஷணேந மாம் பரமேஶ்வரம் ஆத்மபூ⁴தம் ஆத்மத்வேந உபயாந்தி ப்ரதிபத்³யந்தே । கே ? தே யே மச்சித்தத்வாதி³ப்ரகாரை: மாம் ப⁴ஜந்தே ॥ 10 ॥

கிமர்த²ம் , கஸ்ய வா, த்வத்ப்ராப்திப்ரதிப³ந்த⁴ஹேதோ: நாஶகம் பு³த்³தி⁴யோக³ம் தேஷாம் த்வத்³ப⁴க்தாநாம் த³தா³ஸி இத்யபேக்ஷாயாமாஹ —

தேஷாமேவாநுகம்பார்த²மஹமஜ்ஞாநஜம் தம: ।
நாஶயாம்யாத்மபா⁴வஸ்தோ² ஜ்ஞாநதீ³பேந பா⁴ஸ்வதா ॥ 11 ॥

தேஷாமேவ கத²ம் நு நாம ஶ்ரேய: ஸ்யாத் இதி அநுகம்பார்த²ம் த³யாஹேதோ: அஹம் அஜ்ஞாநஜம் அவிவேகத: ஜாதம் மித்²யாப்ரத்யயலக்ஷணம் மோஹாந்த⁴காரம் தம: நாஶயாமி, ஆத்மபா⁴வஸ்த²: ஆத்மந: பா⁴வ: அந்த:கரணாஶய: தஸ்மிந்நேவ ஸ்தி²த: ஸந் ஜ்ஞாநதீ³பேந விவேகப்ரத்யயரூபேண ப⁴க்திப்ரஸாத³ஸ்நேஹாபி⁴ஷிக்தேந மத்³பா⁴வநாபி⁴நிவேஶவாதேரிதேந ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நஸம்ஸ்காரவத்ப்ரஜ்ஞாவர்திநா விரக்தாந்த:கரணாதா⁴ரேண விஷயவ்யாவ்ருத்தசித்தராக³த்³வேஷாகலுஷிதநிவாதாபவரகஸ்தே²ந நித்யப்ரவ்ருத்தைகாக்³ர்யத்⁴யாநஜநிதஸம்யக்³த³ர்ஶநபா⁴ஸ்வதா ஜ்ஞாநதீ³பேநேத்யர்த²: ॥ 11 ॥

யதோ²க்தாம் ப⁴க³வத: விபூ⁴திம் யோக³ம் ச ஶ்ருத்வா அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

பரம் ப்³ரஹ்ம பரம் தா⁴ம பவித்ரம் பரமம் ப⁴வாந் ।
புருஷம் ஶாஶ்வதம் தி³வ்யமாதி³தே³வமஜம் விபு⁴ம் ॥ 12 ॥

பரம் ப்³ரஹ்ம பரமாத்மா பரம் தா⁴ம பரம் தேஜ: பவித்ரம் பாவநம் பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் ப⁴வாந் । புுுருஷம் ஶாஶ்வதம் நித்யம் தி³வ்யம் தி³வி ப⁴வம் ஆதி³தே³வம் ஸர்வதே³வாநாம் ஆதௌ³ ப⁴வம் ஆதி³தே³வம் அஜம் விபு⁴ம் விப⁴வநஶீலம் ॥ 12 ॥

ஈத்³ருஶம் —

ஆஹுஸ்த்வாம்ருஷய: ஸர்வே தே³வர்ஷிர்நாரத³ஸ்ததா² ।
அஸிதோ தே³வலோ வ்யாஸ: ஸ்வயம் சைவ ப்³ரவீஷி மே ॥ 13 ॥

ஆஹு: கத²யந்தி த்வாம் ருஷய: வஸிஷ்டா²த³ய: ஸர்வே தே³வர்ஷி: நாரத³: ததா² । அஸித: தே³வலோ(அ)பி ஏவமேவாஹ, வ்யாஸஶ்ச, ஸ்வயம் சைவ த்வம் ச ப்³ரவீஷி மே ॥ 13 ॥

ஸர்வமேதத்³ருதம் மந்யே யந்மாம் வத³ஸி கேஶவ ।
ந ஹி தே ப⁴க³வந்வ்யக்திம் விது³ர்தே³வா ந தா³நவா: ॥ 14 ॥

ஸர்வமேதத் யதோ²க்தம் ருஷிபி⁴: த்வயா ச ஏதத் ருதம் ஸத்யமேவ மந்யே, யத் மாம் ப்ரதி வத³ஸி பா⁴ஷஸே ஹே கேஶவ । ந ஹி தே தவ ப⁴க³வந் வ்யக்திம் ப்ரப⁴வம் விது³: ந தே³வா:, ந தா³நவா: ॥ 14 ॥

யத: த்வம் தே³வாதீ³நாம் ஆதி³:, அத: —

ஸ்வயமேவாத்மநாத்மாநம் வேத்த² த்வம் புருஷோத்தம ।
பூ⁴தபா⁴வந பூ⁴தேஶ தே³வதே³வ ஜக³த்பதே ॥ 15 ॥

ஸ்வயமேவ ஆத்மநா ஆத்மாநம் வேத்த² ஜாநாஸி த்வம் நிரதிஶயஜ்ஞாநைஶ்வர்யப³லாதி³ஶக்திமந்தம் ஈஶ்வரம் புருஷோத்தம । பூ⁴தாநி பா⁴வயதீதி பூ⁴தபா⁴வந:, ஹே பூ⁴தபா⁴வந । பூ⁴தேஶ பூ⁴தாநாம் ஈஶித: । ஹே தே³வதே³வ ஜக³த்பதே ॥ 15 ॥

வக்துமர்ஹஸ்யஶேஷேண தி³வ்யா ஹ்யாத்மவிபூ⁴தய: ।
யாபி⁴ர்விபூ⁴திபி⁴ர்லோகாநிமாம்ஸ்த்வம் வ்யாப்ய திஷ்ட²ஸி ॥ 16 ॥

வக்தும் கத²யிதும் அர்ஹஸி அஶேஷேண । தி³வ்யா: ஹி ஆத்மவிபூ⁴தய: । ஆத்மநோ விபூ⁴தயோ யா: தா: வக்தும் அர்ஹஸி । யாபி⁴: விபூ⁴திபி⁴: ஆத்மநோ மாஹாத்ம்யவிஸ்தரை: இமாந் லோகாந் த்வம் வ்யாப்ய திஷ்ட²ஸி ॥ 16 ॥

கத²ம் வித்³யாமஹம் யோகி³ம்ஸ்த்வாம் ஸதா³ பரிசிந்தயந் ।
கேஷு கேஷு ச பா⁴வேஷு சிந்த்யோ(அ)ஸி ப⁴க³வந்மயா ॥ 17 ॥

கத²ம் வித்³யாம் விஜாநீயாம் அஹம் ஹே யோகி³ந் த்வாம் ஸதா³ பரிசிந்தயந் । கேஷு கேஷு ச பா⁴வேஷு வஸ்துஷு சிந்த்ய: அஸி த்⁴யேய: அஸி ப⁴க³வந் மயா ॥ 17 ॥

விஸ்தரேணாத்மநோ யோக³ம் விபூ⁴திம் ச ஜநார்த³ந ।
பூ⁴ய: கத²ய த்ருப்திர்ஹி ஶ்ருண்வதோ நாஸ்தி மே(அ)ம்ருதம் ॥ 18 ॥

விஸ்தரேண ஆத்மந: யோக³ம் யோகை³ஶ்வர்யஶக்திவிஶேஷம் விபூ⁴திம் ச விஸ்தரம் த்⁴யேயபதா³ர்தா²நாம் ஹே ஜநார்த³ந, அர்த³தே: க³திகர்மண: ரூபம் , அஸுராணாம் தே³வப்ரதிபக்ஷபூ⁴தாநாம் ஜநாநாம் நரகாதி³க³மயித்ருத்வாத் ஜநார்த³ந: அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸபுருஷார்த²ப்ரயோஜநம் ஸர்வை: ஜநை: யாச்யதே இதி வா । பூ⁴ய: பூர்வம் உக்தமபி கத²ய ; த்ருப்தி: பரிதோஷ: ஹி யஸ்மாத் நாஸ்தி மே மம ஶ்ருண்வத: த்வந்முக²நி:ஸ்ருதவாக்யாம்ருதம் ॥ 18 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஹந்த தே கத²யிஷ்யாமி தி³வ்யா ஹ்யாத்மவிபூ⁴தய: ।
ப்ராதா⁴ந்யத: குருஶ்ரேஷ்ட² நாஸ்த்யந்தோ விஸ்தரஸ்ய மே ॥ 19 ॥

ஹந்த இதா³நீம் தே தவ தி³வ்யா: தி³வி ப⁴வா: ஆத்மவிபூ⁴தய: ஆத்மந: மம விபூ⁴தய: யா: தா: கத²யிஷ்யாமி இத்யேதத் । ப்ராதா⁴ந்யத: யத்ர யத்ர ப்ரதா⁴நா யா யா விபூ⁴தி: தாம் தாம் ப்ரதா⁴நாம் ப்ராதா⁴ந்யத: கத²யிஷ்யாமி அஹம் குருஶ்ரேஷ்ட² । அஶேஷதஸ்து வர்ஷஶதேநாபி ந ஶக்யா வக்தும் , யத: நாஸ்தி அந்த: விஸ்தரஸ்ய மே மம விபூ⁴தீநாம் இத்யர்த²: ॥ 19 ॥

தத்ர ப்ரத²மமேவ தாவத் ஶ்ருணு —

அஹமாத்மா கு³டா³கேஶ ஸர்வபூ⁴தாஶயஸ்தி²த: ।
அஹமாதி³ஶ்ச மத்⁴யம் ச பூ⁴தாநாமந்த ஏவ ச ॥ 20 ॥

அஹம் ஆத்மா ப்ரத்யகா³த்மா கு³டா³கேஶ, கு³டா³கா நித்³ரா தஸ்யா: ஈஶ: கு³டா³கேஶ:, ஜிதநித்³ர: இத்யர்த²: ; க⁴நகேஶ இதி வா । ஸர்வபூ⁴தாஶயஸ்தி²த: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் ஆஶயே அந்தர்ஹ்ருதி³ ஸ்தி²த: அஹம் ஆத்மா ப்ரத்யகா³த்மா நித்யம் த்⁴யேய: । தத³ஶக்தேந ச உத்தரேஷு பா⁴வேஷு சிந்த்ய: அஹம் ; யஸ்மாத் அஹம் ஏவ ஆதி³: பூ⁴தாநாம் காரணம் ததா² மத்⁴யம் ச ஸ்தி²தி: அந்த: ப்ரலயஶ்ச ॥ 20 ॥

ஏவம் ச த்⁴யேயோ(அ)ஹம் —

ஆதி³த்யாநாமஹம் விஷ்ணுர்ஜ்யோதிஷாம் ரவிரம்ஶுமாந் ।
மரீசிர்மருதாமஸ்மி நக்ஷத்ராணாமஹம் ஶஶீ ॥ 21 ॥

ஆதி³த்யாநாம் த்³வாத³ஶாநாம் விஷ்ணு: நாம ஆதி³த்ய: அஹம் । ஜ்யோதிஷாம் ரவி: ப்ரகாஶயித்ரூணாம் அம்ஶுமாந் ரஶ்மிமாந் । மரீசி: நாம மருதாம் மருத்³தே³வதாபே⁴தா³நாம் அஸ்மி । நக்ஷத்ராணாம் அஹம் ஶஶீ சந்த்³ரமா: ॥ 21 ॥

வேதா³நாம் ஸாமவேதோ³(அ)ஸ்மி தே³வாநாமஸ்மி வாஸவ: ।
இந்த்³ரியாணாம் மநஶ்சாஸ்மி பூ⁴தாநாமஸ்மி சேதநா ॥ 22 ॥

வேதா³நாம் மத்⁴யே ஸாமவேத³: அஸ்மி । தே³வாநாம் ருத்³ராதி³த்யாதீ³நாம் வாஸவ: இந்த்³ர: அஸ்மி । இந்த்³ரியாணாம் ஏகாத³ஶாநாம் சக்ஷுராதீ³நாம் மநஶ்ச அஸ்மி ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகம் மநஶ்சாஸ்மி । பூ⁴தாநாம் அஸ்மி சேதநா கார்யகரணஸங்கா⁴தே நித்யாபி⁴வ்யக்தா பு³த்³தி⁴வ்ருத்தி: சேதநா ॥ 22 ॥

ருத்³ராணாம் ஶங்கரஶ்சாஸ்மி வித்தேஶோ யக்ஷரக்ஷஸாம் ।
வஸூநாம் பாவகஶ்சாஸ்மி மேரு: ஶிக²ரிணாமஹம் ॥ 23 ॥

ருத்³ராணாம் ஏகாத³ஶாநாம் ஶங்கரஶ்ச அஸ்மி । வித்தேஶ: குபே³ர: யக்ஷரக்ஷஸாம் யக்ஷாணாம் ரக்ஷஸாம் ச । வஸூநாம் அஷ்டாநாம் பாவகஶ்ச அஸ்மி அக்³நி: । மேரு: ஶிக²ரிணாம் ஶிக²ரவதாம் அஹம் ॥ 23 ॥

புரோத⁴ஸாம் ச முக்²யம் மாம் வித்³தி⁴ பார்த² ப்³ருஹஸ்பதிம் ।
ஸேநாநீநாமஹம் ஸ்கந்த³: ஸரஸாமஸ்மி ஸாக³ர: ॥ 24 ॥

புரோத⁴ஸாம் ச ராஜபுரோஹிதாநாம் ச முக்²யம் ப்ரதா⁴நம் மாம் வித்³தி⁴ ஹே பார்த² ப்³ருஹஸ்பதிம் । ஸ ஹி இந்த்³ரஸ்யேதி முக்²ய: ஸ்யாத் புரோதா⁴: । ஸேநாநீநாம் ஸேநாபதீநாம் அஹம் ஸ்கந்த³: தே³வஸேநாபதி: । ஸரஸாம் யாநி தே³வகா²தாநி ஸராம்ஸி தேஷாம் ஸரஸாம் ஸாக³ர: அஸ்மி ப⁴வாமி ॥ 24 ॥

மஹர்ஷீணாம் ப்⁴ருகு³ரஹம் கி³ராமஸ்ம்யேகமக்ஷரம் ।
யஜ்ஞாநாம் ஜபயஜ்ஞோ(அ)ஸ்மி ஸ்தா²வராணாம் ஹிமாலய: ॥ 25 ॥

மஹர்ஷீணாம் ப்⁴ருகு³: அஹம் । கி³ராம் வாசாம் பத³லக்ஷணாநாம் ஏகம் அக்ஷரம் ஓங்கார: அஸ்மி । யஜ்ஞாநாம் ஜபயஜ்ஞ: அஸ்மி, ஸ்தா²வராணாம் ஸ்தி²திமதாம் ஹிமாலய: ॥ 25 ॥

அஶ்வத்த²: ஸர்வவ்ருக்ஷாணாம் தே³வர்ஷீணாம் ச நாரத³: ।
க³ந்த⁴ர்வாணாம் சித்ரரத²: ஸித்³தா⁴நாம் கபிலோ முநி: ॥ 26 ॥

அஶ்வத்த²: ஸர்வவ்ருக்ஷாணாம் , தே³வர்ஷீணாம் ச நாரத³: தே³வா: ஏவ ஸந்த: ருஷித்வம் ப்ராப்தா: மந்த்ரத³ர்ஶித்வாத்தே தே³வர்ஷய:, தேஷாம் நாரத³: அஸ்மி । க³ந்த⁴ர்வாணாம் சித்ரரத²: நாம க³ந்த⁴ர்வ: அஸ்மி । ஸித்³தா⁴நாம் ஜந்மநைவ த⁴ர்மஜ்ஞாநவைராக்³யைஶ்வர்யாதிஶயம் ப்ராப்தாநாம் கபிலோ முநி: ॥ 26 ॥

உச்சை:ஶ்ரவஸமஶ்வாநாம் வித்³தி⁴ மாமம்ருதோத்³ப⁴வம் ।
ஐராவதம் க³ஜேந்த்³ராணாம் நராணாம் ச நராதி⁴பம் ॥ 27 ॥

உச்சை:ஶ்ரவஸம் அஶ்வாநாம் உச்சை:ஶ்ரவா: நாம அஶ்வராஜ: தம் மாம் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி அம்ருதோத்³ப⁴வம் அம்ருதநிமித்தமத²நோத்³ப⁴வம் । ஐராவதம் இராவத்யா: அபத்யம் க³ஜேந்த்³ராணாம் ஹஸ்தீஶ்வராணாம் , தம் ‘மாம் வித்³தி⁴’ இதி அநுவர்ததே । நராணாம் ச மநுஷ்யாணாம் நராதி⁴பம் ராஜாநம் மாம் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி ॥ 27 ॥

ஆயுதா⁴நாமஹம் வஜ்ரம் தே⁴நூநாமஸ்மி காமது⁴க் ।
ப்ரஜநஶ்சாஸ்மி கந்த³ர்ப: ஸர்பாணாமஸ்மி வாஸுகி: ॥ 28 ॥

ஆயுதா⁴நாம் அஹம் வஜ்ரம் த³தீ⁴ச்யஸ்தி²ஸம்ப⁴வம் । தே⁴நூநாம் தோ³க்³த்⁴ரீணாம் அஸ்மி காமது⁴க் வஸிஷ்ட²ஸ்ய ஸர்வகாமாநாம் தோ³க்³த்⁴ரீ, ஸாமாந்யா வா காமது⁴க் । ப்ரஜந: ப்ரஜநயிதா அஸ்மி கந்த³ர்ப: காம: ஸர்பாணாம் ஸர்பபே⁴தா³நாம் அஸ்மி வாஸுகி: ஸர்பராஜ: ॥ 28 ॥

அநந்தஶ்சாஸ்மி நாகா³நாம் வருணோ யாத³ஸாமஹம் ।
பித்ரூணாமர்யமா சாஸ்மி யம: ஸம்யமதாமஹம் ॥ 29 ॥

அநந்தஶ்ச அஸ்மி நாகா³நாம் நாக³விஶேஷாணாம் நாக³ராஜஶ்ச அஸ்மி । வருணோ யாத³ஸாம் அஹம் அப்³தே³வதாநாம் ராஜா அஹம் । பித்ரூணாம் அர்யமா நாம பித்ருராஜஶ்ச அஸ்மி । யம: ஸம்யமதாம் ஸம்யமநம் குர்வதாம் அஹம் ॥ 29 ॥

ப்ரஹ்லாத³ஶ்சாஸ்மி தை³த்யாநாம் கால: கலயதாமஹம் ।
ம்ருகா³ணாம் ச ம்ருகே³ந்த்³ரோ(அ)ஹம் வைநதேயஶ்ச பக்ஷிணாம் ॥ 30 ॥

ப்ரஹ்லாதோ³ நாம ச அஸ்மி தை³த்யாநாம் தி³திவம்ஶ்யாநாம் । கால: கலயதாம் கலநம் க³ணநம் குர்வதாம் அஹம் । ம்ருகா³ணாம் ச ம்ருகே³ந்த்³ர: ஸிம்ஹோ வ்யாக்⁴ரோ வா அஹம் । வைநதேயஶ்ச க³ருத்மாந் விநதாஸுத: பக்ஷிணாம் பதத்ரிணாம் ॥ 30 ॥

பவந: பவதாமஸ்மி ராம: ஶஸ்த்ரப்⁴ருதாமஹம் ।
ஜ²ஷாணாம் மகரஶ்சாஸ்மி ஸ்ரோதஸாமஸ்மி ஜாஹ்நவீ ॥ 31 ॥

பவந: வாயு: பவதாம் பாவயித்ரூணாம் அஸ்மி । ராம: ஶஸ்த்ரப்⁴ருதாம் அஹம் ஶஸ்த்ராணாம் தா⁴ரயித்ரூணாம் தா³ஶரதி²: ராம: அஹம் । ஜ²ஷாணாம் மத்ஸ்யாதீ³நாம் மகர: நாம ஜாதிவிஶேஷ: அஹம் । ஸ்ரோதஸாம் ஸ்ரவந்தீநாம் அஸ்மி ஜாஹ்நவீ க³ங்கா³ ॥ 31 ॥

ஸர்கா³ணாமாதி³ரந்தஶ்ச மத்⁴யம் சைவாஹமர்ஜுந ।
அத்⁴யாத்மவித்³யா வித்³யாநாம் வாத³: ப்ரவத³தாமஹம் ॥ 32 ॥

ஸர்கா³ணாம் ஸ்ருஷ்டீநாம் ஆதி³: அந்தஶ்ச மத்⁴யம் சைவ அஹம் உத்பத்திஸ்தி²திலயா: அஹம் அர்ஜுந । பூ⁴தாநாம் ஜீவாதி⁴ஷ்டி²தாநாமேவ ஆதி³: அந்தஶ்ச இத்யாத்³யுக்தம் உபக்ரமே, இஹ து ஸர்வஸ்யைவ ஸர்க³மாத்ரஸ்ய இதி விஶேஷ: । அத்⁴யாத்மவித்³யா வித்³யாநாம் மோக்ஷார்த²த்வாத் ப்ரதா⁴நமஸ்மி । வாத³: அர்த²நிர்ணயஹேதுத்வாத் ப்ரவத³தாம் ப்ரதா⁴நம் , அத: ஸ: அஹம் அஸ்மி । ப்ரவத்த்க்ருத்³வாரேண வத³நபே⁴தா³நாமேவ வாத³ஜல்பவிதண்டா³நாம் இஹ க்³ரஹணம் ப்ரவத³தாம் இதி ॥ 32 ॥

அக்ஷராணாமகாரோ(அ)ஸ்மி
த்³வந்த்³வ: ஸாமாஸிகஸ்ய ச ।
அஹமேவாக்ஷய: காலோ
தா⁴தாஹம் விஶ்வதோமுக²: ॥ 33 ॥

அக்ஷராணாம் வர்ணாநாம் அகார: வர்ண: அஸ்மி । த்³வந்த்³வ: ஸமாஸ: அஸ்மி ஸாமாஸிகஸ்ய ச ஸமாஸஸமூஹஸ்ய । கிஞ்ச அஹமேவ அக்ஷய: அக்ஷீண: கால: ப்ரஸித்³த⁴: க்ஷணாத்³யாக்²ய:, அத²வா பரமேஶ்வர: காலஸ்யாபி கால: அஸ்மி । தா⁴தா அஹம் கர்மப²லஸ்ய விதா⁴தா ஸர்வஜக³த: விஶ்வதோமுக²: ஸர்வதோமுக²: ॥ 33 ॥

ம்ருத்யு: ஸர்வஹரஶ்சாஹமுத்³ப⁴வஶ்ச ப⁴விஷ்யதாம் ।
கீர்தி: ஶ்ரீர்வாக்ச நாரீணாம் ஸ்ம்ருதிர்மேதா⁴ த்⁴ருதி: க்ஷமா ॥ 34 ॥

ம்ருத்யு: த்³விவித⁴: த⁴நாதி³ஹர: ப்ராணஹரஶ்ச ; தத்ர ய: ப்ராணஹர:, ஸ ஸர்வஹர: உச்யதே ; ஸ: அஹம் இத்யர்த²: । அத²வா, பர: ஈஶ்வர: ப்ரலயே ஸர்வஹரணாத் ஸர்வஹர:, ஸ: அஹம் । உத்³ப⁴வ: உத்கர்ஷ: அப்⁴யுத³ய: தத்ப்ராப்திஹேதுஶ்ச அஹம் । கேஷாம் ? ப⁴விஷ்யதாம் பா⁴விகல்யாணாநாம் , உத்கர்ஷப்ராப்தியோக்³யாநாம் இத்யர்த²: । கீர்தி: ஶ்ரீ: வாக் ச நாரீணாம் ஸ்ம்ருதி: மேதா⁴ த்⁴ருதி: க்ஷமா இத்யேதா: உத்தமா: ஸ்த்ரீணாம் அஹம் அஸ்மி, யாஸாம் ஆபா⁴ஸமாத்ரஸம்ப³ந்தே⁴நாபி லோக: க்ருதார்த²மாத்மாநம் மந்யதே ॥ 34 ॥

ப்³ருஹத்ஸாம ததா² ஸாம்நாம் கா³யத்ரீ ச்ச²ந்த³ஸாமஹம் ।
மாஸாநாம் மார்க³ஶீர்ஷோ(அ)ஹம்ருதூநாம் குஸுமாகர: ॥ 35 ॥

ப்³ருஹத்ஸாம ததா² ஸாம்நாம் ப்ரதா⁴நமஸ்மி । கா³யத்ரீ ச்ச²ந்த³ஸாம் அஹம் கா³யத்ர்யாதி³ச்ச²ந்தோ³விஶிஷ்டாநாம்ருசாம் கா³யத்ரீ ருக் அஹம் அஸ்மி இத்யர்த²: । மாஸாநாம் மார்க³ஶீர்ஷ: அஹம் , ருதூநாம் குஸுமாகர: வஸந்த: ॥ 35 ॥

த்³யூதம் ச²லயதாமஸ்மி
தேஜஸ்தேஜஸ்விநாமஹம் ।
ஜயோ(அ)ஸ்மி வ்யவஸாயோ(அ)ஸ்மி
ஸத்த்வம் ஸத்த்வவதாமஹம் ॥ 36 ॥

த்³யூதம் அக்ஷதே³வநாதி³லக்ஷணம் ச²லயதாம் ச²லஸ்ய கர்த்ரூணாம் அஸ்மி । தேஜஸ்விநாம் தேஜ: அஹம் । ஜய: அஸ்மி ஜேத்ரூணாம் , வ்யவஸாய: அஸ்மி வ்யவஸாயிநாம் , ஸத்த்வம் ஸத்த்வவதாம் ஸாத்த்விகாநாம் அஹம் ॥ 36 ॥

வ்ருஷ்ணீநாம் வாஸுதே³வோ(அ)ஸ்மி
பாண்ட³வாநாம் த⁴நஞ்ஜய: ।
முநீநாமப்யஹம் வ்யாஸ:
கவீநாமுஶநா கவி: ॥ 37 ॥

வ்ருஷ்ணீநாம் யாத³வாநாம் வாஸுதே³வ: அஸ்மி அயமேவ அஹம் த்வத்ஸக²: । பாண்ட³வாநாம் த⁴நஞ்ஜய:

த்வமேவ । முநீநாம் மநநஶீலாநாம் ஸர்வபதா³ர்த²ஜ்ஞாநிநாம் அபி அஹம் வ்யாஸ:, கவீநாம் க்ராந்தத³ர்ஶிநாம் உஶநா கவி: அஸ்மி ॥ 37 ॥

த³ண்டோ³ த³மயதாமஸ்மி
நீதிரஸ்மி ஜிகீ³ஷதாம் ।
மௌநம் சைவாஸ்மி கு³ஹ்யாநாம்
ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநவதாமஹம் ॥ 38 ॥

த³ண்ட³: த³மயதாம் த³மயித்ரூணாம் அஸ்மி அதா³ந்தாநாம் த³மநகாரணம் । நீதி: அஸ்மி ஜிகீ³ஷதாம் ஜேதுமிச்ச²தாம் । மௌநம் சைவ அஸ்மி கு³ஹ்யாநாம் கோ³ப்யாநாம் । ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநவதாம் அஹம் ॥ 38 ॥

யச்சாபி ஸர்வபூ⁴தாநாம் பீ³ஜம் தத³ஹமர்ஜுந ।
ந தத³ஸ்தி விநா யத்ஸ்யாந்மயா பூ⁴தம் சராசரம் ॥ 39 ॥

யச்சாபி ஸர்வபூ⁴தாநாம் பீ³ஜம் ப்ரரோஹகாரணம் , தத் அஹம் அர்ஜுந । ப்ரகரணோபஸம்ஹாரார்த²ம் விபூ⁴திஸங்க்ஷேபமாஹ — ந தத் அஸ்தி பூ⁴தம் சராசரம் சரம் அசரம் வா, மயா விநா யத் ஸ்யாத் ப⁴வேத் । மயா அபக்ருஷ்டம் பரித்யக்தம் நிராத்மகம் ஶூந்யம் ஹி தத் ஸ்யாத் । அத: மதா³த்மகம் ஸர்வமித்யர்த²: ॥ 39 ॥

நாந்தோ(அ)ஸ்தி மம தி³வ்யாநாம்
விபூ⁴தீநாம் பரந்தப ।
ஏஷ தூத்³தே³ஶத: ப்ரோக்தோ
விபூ⁴தேர்விஸ்தரோ மயா ॥ 40 ॥

ந அந்த: அஸ்தி மம தி³வ்யாநாம் விபூ⁴தீநாம் விஸ்தராணாம் பரந்தப । ந ஹி ஈஶ்வரஸ்ய ஸர்வாத்மந: தி³வ்யாநாம் விபூ⁴தீநாம் இயத்தா ஶக்யா வக்தும் ஜ்ஞாதும் வா கேநசித் । ஏஷ து உத்³தே³ஶத: ஏகதே³ஶேந ப்ரோக்த: விபூ⁴தே: விஸ்தர: மயா ॥ 40 ॥

யத்³யத்³விபூ⁴திமத்ஸத்த்வம் ஶ்ரீமதூ³ர்ஜிதமேவ வா ।
தத்ததே³வாவக³ச்ச² த்வம் மம தேஜோம்ஶஸம்ப⁴வம் ॥ 41 ॥

யத்³யத் லோகே விபூ⁴திமத் விபூ⁴தியுக்தம் ஸத்த்வம் வஸ்து ஶ்ரீமத் ஊர்ஜிதமேவ வா ஶ்ரீர்லக்ஷ்மீ: தயா ஸஹிதம் உத்ஸாஹோபேதம் வா, தத்ததே³வ அவக³ச்ச² த்வம் ஜாநீஹி மம ஈஶ்வரஸ்ய தேஜோம்ஶஸம்ப⁴வம் தேஜஸ: அம்ஶ: ஏகதே³ஶ: ஸம்ப⁴வ: யஸ்ய தத் தேஜோம்ஶஸம்ப⁴வமிதி அவக³ச்ச² த்வம் ॥ 41 ॥

அத²வா ப³ஹுநைதேந கிம் ஜ்ஞாதேந தவார்ஜுந ।
விஷ்டப்⁴யாஹமித³ம் க்ருத்ஸ்நமேகாம்ஶேந ஸ்தி²தோ ஜக³த் ॥ 42 ॥

அத²வா ப³ஹுநா ஏதேந ஏவமாதி³நா கிம் ஜ்ஞாதேந தவ அர்ஜுந ஸ்யாத் ஸாவஶேஷேண । அஶேஷத: த்வம் உச்யமாநம் அர்த²ம் ஶ்ருணு — விஷ்டப்⁴ய விஶேஷத: ஸ்தம்ப⁴நம் த்³ருட⁴ம் க்ருத்வா இத³ம் க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த் ஏகாம்ஶேந ஏகாவயவேந ஏகபாதே³ந, ஸர்வபூ⁴தஸ்வரூபேண இத்யேதத் ; ததா² ச மந்த்ரவர்ண: — ‘பாதோ³(அ)ஸ்ய விஶ்வா பூ⁴தாநி’ (ரு. 10 । 8 । 90 । 3) இதி ; ஸ்தி²த: அஹம் இதி ॥ 42 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே த³ஶமோ(அ)த்⁴யாய: ॥

ஏகாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

ப⁴க³வதோ விபூ⁴தய உக்தா: । தத்ர ச ‘விஷ்டப்⁴யாஹமித³ம் க்ருத்ஸ்நமேகாம்ஶேந ஸ்தி²தோ ஜக³த்’ (ப⁴. கீ³. 10 । 42) இதி ப⁴க³வதா அபி⁴ஹிதம் ஶ்ருத்வா, யத் ஜக³தா³த்மரூபம் ஆத்³யமைஶ்வரம் தத் ஸாக்ஷாத்கர்துமிச்ச²ந் , அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

மத³நுக்³ரஹாய பரமம் கு³ஹ்யமத்⁴யாத்மஸம்ஜ்ஞிதம் ।
யத்த்வயோக்தம் வசஸ்தேந மோஹோ(அ)யம் விக³தோ மம ॥ 1 ॥

மத³நுக்³ரஹாய மமாநுக்³ரஹார்த²ம் பரமம் நிரதிஶயம் கு³ஹ்யம் கோ³ப்யம் அத்⁴யாத்மஸம்ஜ்ஞிதம் ஆத்மாநாத்மவிவேகவிஷயம் யத் த்வயா உக்தம் வச: வாக்யம் தேந தே வசஸா மோஹ: அயம் விக³த: மம, அவிவேகபு³த்³தி⁴: அபக³தா இத்யர்த²: ॥ 1 ॥

கிஞ்ச —

ப⁴வாப்யயௌ ஹி பூ⁴தாநாம் ஶ்ருதௌ விஸ்தரஶோ மயா ।
த்வத்த: கமலபத்ராக்ஷ மாஹாத்ம்யமபி சாவ்யயம் ॥ 2 ॥

ப⁴வ: உத்பத்தி: அப்யய: ப்ரலய: தௌ ப⁴வாப்யயௌ ஹி பூ⁴தாநாம் ஶ்ருதௌ விஸ்தரஶ: மயா, ந ஸங்க்ஷேபத:, த்வத்த: த்வத்ஸகாஶாத் , கமலபத்ராக்ஷ கமலஸ்ய பத்ரம் கமலபத்ரம் தத்³வத் அக்ஷிணீ யஸ்ய தவ ஸ த்வம் கமலபத்ராக்ஷ: ஹே கமலபத்ராக்ஷ, மஹாத்மந: பா⁴வ: மாஹாத்ம்யமபி ச அவ்யயம் அக்ஷயம் ‘ஶ்ருதம்’ இதி அநுவர்ததே ॥ 2 ॥

ஏவமேதத்³யதா²த்த² த்வமாத்மாநம் பரமேஶ்வர ।
த்³ரஷ்டுமிச்சா²மி தே ரூபமைஶ்வரம் புருஷோத்தம ॥ 3 ॥

ஏவமேதத் நாந்யதா² யதா² யேந ப்ரகாரேண ஆத்த² கத²யஸி த்வம் ஆத்மாநம் பரமேஶ்வர । ததா²பி த்³ரஷ்டுமிச்சா²மி தே தவ ஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்திப³லவீர்யதேஜோபி⁴: ஸம்பந்நம் ஐஶ்வரம் வைஷ்ணவம் ரூபம் புருஷோத்தம ॥ 3 ॥

மந்யஸே யதி³ தச்ச²க்யம் மயா த்³ரஷ்டுமிதி ப்ரபோ⁴ ।
யோகே³ஶ்வர ததோ மே த்வம் த³ர்ஶயாத்மாநமவ்யயம் ॥ 4 ॥

மந்யஸே சிந்தயஸி யதி³ மயா அர்ஜுநேந தத் ஶக்யம் த்³ரஷ்டும் இதி ப்ரபோ⁴, ஸ்வாமிந் , யோகே³ஶ்வர யோகி³நோ யோகா³:, தேஷாம் ஈஶ்வர: யோகே³ஶ்வர:, ஹே யோகே³ஶ்வர । யஸ்மாத் அஹம் அதீவ அர்தீ² த்³ரஷ்டும் , தத: தஸ்மாத் மே மத³ர்த²ம் த³ர்ஶய த்வம் ஆத்மாநம் அவ்யயம் ॥ 4 ॥

ஏவம் சோதி³த: அர்ஜுநேந ப⁴க³வாந் உவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

பஶ்ய மே பார்த² ரூபாணி ஶதஶோ(அ)த² ஸஹஸ்ரஶ: ।
நாநாவிதா⁴நி தி³வ்யாநி நாநாவர்ணாக்ருதீநி ச ॥ 5 ॥

பஶ்ய மே பார்த², ரூபாணி ஶதஶ: அத² ஸஹஸ்ரஶ:, அநேகஶ: இத்யர்த²: । தாநி ச நாநாவிதா⁴நி அநேகப்ரகாராணி தி³வி ப⁴வாநி தி³வ்யாநி அப்ராக்ருதாநி நாநாவர்ணாக்ருதீநி ச நாநா விலக்ஷணா: நீலபீதாதி³ப்ரகாரா: வர்ணா: ததா² ஆக்ருதயஶ்ச அவயவஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷா: யேஷாம் ரூபாணாம் தாநி நாநாவர்ணாக்ருதீநி ச ॥ 5 ॥

பஶ்யாதி³த்யாந்வஸூந்ருத்³ராநஶ்விநௌ மருதஸ்ததா² ।
ப³ஹூந்யத்³ருஷ்டபூர்வாணி பஶ்யாஶ்சர்யாணி பா⁴ரத ॥ 6 ॥

பஶ்ய ஆதி³த்யாந் த்³வாத³ஶ, வஸூந் அஷ்டௌ, ருத்³ராந் ஏகாத³ஶ, அஶ்விநௌ த்³வௌ, மருத: ஸப்த ஸப்த க³ணா: யே தாந் । ததா² ச ப³ஹூநி அந்யாந்யபி அத்³ருஷ்டபூர்வாணி மநுஷ்யலோகே த்வயா, த்வத்த: அந்யேந வா கேநசித் , பஶ்ய ஆஶ்சர்யாணி அத்³பு⁴தாநி பா⁴ரத ॥ 6 ॥

ந கேவலம் ஏதாவதே³வ —

இஹைகஸ்த²ம் ஜக³த்க்ருத்ஸ்நம் பஶ்யாத்³ய ஸசராசரம் ।
மம தே³ஹே கு³டா³கேஶ யச்சாந்யத்³த்³ரஷ்டுமிச்ச²ஸி ॥ 7 ॥

இஹ ஏகஸ்த²ம் ஏகஸ்மிந்நேவ ஸ்தி²தம் ஜக³த் க்ருத்ஸ்நம் ஸமஸ்தம் பஶ்ய அத்³ய இதா³நீம் ஸசராசரம் ஸஹ சரேண அசரேண ச வர்ததே மம தே³ஹே கு³டா³கேஶ । யச்ச அந்யத் ஜயபராஜயாதி³, யத் ஶங்கஸே, ‘யத்³வா ஜயேம யதி³ வா நோ ஜயேயு:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 6) இதி யத் அவோச:, தத³பி த்³ரஷ்டும் யதி³ இச்ச²ஸி ॥ 7 ॥

கிம் து —

ந து மாம் ஶக்யஸே த்³ரஷ்டுமநேநைவ ஸ்வசக்ஷுஷா ।
தி³வ்யம் த³தா³மி தே சக்ஷு: பஶ்ய மே யோக³மைஶ்வரம் ॥ 8 ॥

ந து மாம் விஶ்வரூபத⁴ரம் ஶக்யஸே த்³ரஷ்டும் அநேநைவ ப்ராக்ருதேந ஸ்வசக்ஷுஷா ஸ்வகீயேந சக்ஷுஷா । யேந து ஶக்யஸே த்³ரஷ்டும் தி³வ்யேந, தத் தி³வ்யம் த³தா³மி தே துப்⁴யம் சக்ஷு: । தேந பஶ்ய மே யோக³ம் ஐஶ்வரம் ஈஶ்வரஸ்ய மம ஐஶ்வரம் யோக³ம் யோக³ஶக்த்யதிஶயம் இத்யர்த²: ॥ 8 ॥

ஸஞ்ஜய உவாச —

ஏவமுக்த்வா ததோ ராஜந்மஹாயோகே³ஶ்வரோ ஹரி: ।
த³ர்ஶயாமாஸ பார்தா²ய பரமம் ரூபமைஶ்வரம் ॥ 9 ॥

ஏவம் யதோ²க்தப்ரகாரேண உக்த்வா தத: அநந்தரம் ராஜந் த்⁴ருதராஷ்ட்ர, மஹாயோகே³ஶ்வர: மஹாம்ஶ்ச அஸௌ யோகே³ஶ்வரஶ்ச ஹரி: நாராயண: த³ர்ஶயாமாஸ த³ர்ஶிதவாந் பார்தா²ய ப்ருதா²ஸுதாய பரமம் ரூபம் விஶ்வரூபம் ஐஶ்வரம் ॥ 9 ॥

அநேகவக்த்ரநயநமநேகாத்³பு⁴தத³ர்ஶநம் ।
அநேகதி³வ்யாப⁴ரணம் தி³வ்யாநேகோத்³யதாயுத⁴ம் ॥ 10 ॥

அநேகவக்த்ரநயநம் அநேகாநி வக்த்ராணி நயநாநி ச யஸ்மிந் ரூபே தத் அநேகவக்த்ரநயநம் , அநேகாத்³பு⁴தத³ர்ஶநம் அநேகாநி அத்³பு⁴தாநி விஸ்மாபகாநி த³ர்ஶநாநி யஸ்மிந் ரூபே தத் அநேகாத்³பு⁴தத³ர்ஶநம் ரூபம் , ததா² அநேகதி³வ்யாப⁴ரணம் அநேகாநி தி³வ்யாநி ஆப⁴ரணாநி யஸ்மிந் தத் அநேகதி³வ்யாப⁴ரணம் , ததா² தி³வ்யாநேகோத்³யதாயுத⁴ம் தி³வ்யாநி அநேகாநி அஸ்யாதீ³நி உத்³யதாநி ஆயுதா⁴நி யஸ்மிந் தத் தி³வ்யாநேகோத்³யதாயுத⁴ம் , ‘த³ர்ஶயாமாஸ’ இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 10 ॥

கிஞ்ச —

தி³வ்யமால்யாம்ப³ரத⁴ரம் தி³வ்யக³ந்தா⁴நுலேபநம் ।
ஸர்வாஶ்சர்யமயம் தே³வமநந்தம் விஶ்வதோமுக²ம் ॥ 11 ॥

தி³வ்யமால்யாம்ப³ரத⁴ரம் தி³வ்யாநி மால்யாநி புஷ்பாணி அம்ப³ராணி வஸ்த்ராணி ச த்⁴ரியந்தே யேந ஈஶ்வரேண தம் தி³வ்யமால்யாம்ப³ரத⁴ரம் , தி³வ்யக³ந்தா⁴நுலேபநம் தி³வ்யம் க³ந்தா⁴நுலேபநம் யஸ்ய தம் தி³வ்யக³ந்தா⁴நுலேபநம் , ஸர்வாஶ்சர்யமயம் ஸர்வாஶ்சர்யப்ராயம் தே³வம் அநந்தம் ந அஸ்ய அந்த: அஸ்தி இதி அநந்த: தம் , விஶ்வதோமுக²ம் ஸர்வதோமுக²ம் ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தத்வாத் , தம் த³ர்ஶயாமாஸ । ‘அர்ஜுந: த³த³ர்ஶ’ இதி வா அத்⁴யாஹ்ரியதே ॥ 11 ॥

யா புநர்ப⁴க³வத: விஶ்வரூபஸ்ய பா⁴:, தஸ்யா உபமா உச்யதே —

தி³வி ஸூர்யஸஹஸ்ரஸ்ய ப⁴வேத்³யுக³பது³த்தி²தா ।
யதி³ பா⁴: ஸத்³ருஶீ ஸா ஸ்யாத்³பா⁴ஸஸ்தஸ்ய மஹாத்மந: ॥ 12 ॥

தி³வி அந்தரிக்ஷே த்ருதீயஸ்யாம் வா தி³வி ஸூர்யாணாம் ஸஹஸ்ரம் ஸூர்யஸஹஸ்ரம் தஸ்ய யுக³பது³த்தி²தஸ்ய ஸூர்யஸஹஸ்ரஸ்ய யா யுக³பது³த்தி²தா பா⁴:, ஸா யதி³, ஸத்³ருஶீ ஸ்யாத் தஸ்ய மஹாத்மந: விஶ்வரூபஸ்யைவ பா⁴ஸ: । யதி³ வா ந ஸ்யாத் , தத: விஶ்வரூபஸ்யைவ பா⁴: அதிரிச்யதே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 12 ॥

கிஞ்ச —

தத்ரைகஸ்த²ம் ஜக³த்க்ருத்ஸ்நம் ப்ரவிப⁴க்தமநேகதா⁴ ।
அபஶ்யத்³தே³வதே³வஸ்ய ஶரீரே பாண்ட³வஸ்ததா³ ॥ 13 ॥

தத்ர தஸ்மிந் விஶ்வரூபே ஏகஸ்மிந் ஸ்தி²தம் ஏகஸ்த²ம் ஜக³த் க்ருத்ஸ்நம் ப்ரவிப⁴க்தம் அநேகதா⁴ தே³வபித்ருமநுஷ்யாதி³பே⁴தை³: அபஶ்யத் த்³ருஷ்டவாந் தே³வதே³வஸ்ய ஹரே: ஶரீரே பாண்ட³வ: அர்ஜுந: ததா³ ॥ 13 ॥

தத: ஸ விஸ்மயாவிஷ்டோ ஹ்ருஷ்டரோமா த⁴நஞ்ஜய: ।
ப்ரணம்ய ஶிரஸா தே³வம் க்ருதாஞ்ஜலிரபா⁴ஷத ॥ 14 ॥

தத: தம் த்³ருஷ்ட்வா ஸ: விஸ்மயேந ஆவிஷ்ட: விஸ்மயாவிஷ்ட: ஹ்ருஷ்டாநி ரோமாணி யஸ்ய ஸ: அயம் ஹ்ருஷ்டரோமா ச அப⁴வத் த⁴நஞ்ஜய: । ப்ரணம்ய ப்ரகர்ஷேண நமநம் க்ருத்வா ப்ரஹ்வீபூ⁴த: ஸந் ஶிரஸா தே³வம் விஶ்வரூபத⁴ரம் க்ருதாஞ்ஜலி: நமஸ்காரார்த²ம் ஸம்புடீக்ருதஹஸ்த: ஸந் அபா⁴ஷத உக்தவாந் ॥ 14 ॥

கத²ம் ? யத் த்வயா த³ர்ஶிதம் விஶ்வரூபம் , தத் அஹம் பஶ்யாமீதி ஸ்வாநுப⁴வமாவிஷ்குர்வந் அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

பஶ்யாமி தே³வாம்ஸ்தவ தே³வ தே³ஹே ஸர்வாம்ஸ்ததா² பூ⁴தவிஶேஷஸங்கா⁴ந் ।
ப்³ரஹ்மாணமீஶம் கமலாஸநஸ்த²ம்ருஷீம்ஶ்ச ஸர்வாநுரகா³ம்ஶ்ச தி³வ்யாந் ॥ 15 ॥

பஶ்யாமி உபலபே⁴ ஹே தே³வ, தவ தே³ஹே தே³வாந் ஸர்வாந் , ததா² பூ⁴தவிஶேஷஸங்கா⁴ந் பூ⁴தவிஶேஷாணாம் ஸ்தா²வரஜங்க³மாநாம் நாநாஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாணாம் ஸங்கா⁴: பூ⁴தவிஶேஷஸங்கா⁴: தாந் , கிஞ்ச — ப்³ரஹ்மாணம் சதுர்முக²ம் ஈஶம் ஈஶிதாரம் ப்ரஜாநாம் கமலாஸநஸ்த²ம் ப்ருதி²வீபத்³மமத்⁴யே மேருகர்ணிகாஸநஸ்த²மித்யர்த²:, ருஷீம்ஶ்ச வஸிஷ்டா²தீ³ந் ஸர்வாந் , உரகா³ம்ஶ்ச வாஸுகிப்ரப்⁴ருதீந் தி³வ்யாந் தி³வி ப⁴வாந் ॥ 15 ॥

அநேகபா³ஹூத³ரவக்த்ரநேத்ரம்
பஶ்யாமி த்வா ஸர்வதோ(அ)நந்தரூபம் ।
நாந்தம் ந மத்⁴யம் ந புநஸ்தவாதி³ம்
பஶ்யாமி விஶ்வேஶ்வர விஶ்வரூப ॥ 16 ॥

அநேகபா³ஹூத³ரவக்த்ரநேத்ரம் அநேகே பா³ஹவ: உத³ராணி வக்த்ராணி நேத்ராணி ச யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் அநேகபா³ஹூத³ரவக்த்ரநேத்ர: தம் அநேகபா³ஹூத³ரவக்த்ரநேத்ரம் । பஶ்யாமி த்வா த்வாம் ஸர்வத: ஸர்வத்ர அநந்தரூபம் அநந்தாநி ரூபாணி அஸ்ய இதி அநந்தரூப: தம் அநந்தரூபம் । ந அந்தம் , அந்த: அவஸாநம் , ந மத்⁴யம் , மத்⁴யம் நாம த்³வயோ: கோட்யோ: அந்தரம் , ந புந: தவ ஆதி³ம் — ந தே³வஸ்ய அந்தம் பஶ்யாமி, ந மத்⁴யம் பஶ்யாமி, ந புந: ஆதி³ம் பஶ்யாமி, ஹே விஶ்வேஶ்வர விஶ்வரூப ॥ 16 ॥

கிஞ்ச —

கிரீடிநம் க³தி³நம் சக்ரிணம் ச தேஜோராஶிம் ஸர்வதோதீ³ப்திமந்தம் ।
பஶ்யாமி த்வாம் து³ர்நிரீக்ஷ்யம் ஸமந்தாத்³தீ³ப்தாநலார்கத்³யுதிமப்ரமேயம் ॥ 17 ॥

கிரீடிநம் கிரீடம் நாம ஶிரோபூ⁴ஷணவிஶேஷ: தத் யஸ்ய அஸ்தி ஸ: கிரீடீ தம் கிரீடிநம் , ததா² க³தி³நம் க³தா³ அஸ்ய வித்³யதே இதி க³தீ³ தம் க³தி³நம் , ததா² சக்ரிணம் சக்ரம் அஸ்ய அஸ்தீதி சக்ரீ தம் சக்ரிணம் ச, தேஜோராஶிம் தேஜ:புஞ்ஜம் ஸர்வதோதீ³ப்திமந்தம் ஸர்வதோதீ³ப்தி: அஸ்ய அஸ்தீதி ஸர்வதோதீ³ப்திமாந் , தம் ஸர்வதோதீ³ப்திமந்தம் பஶ்யாமி த்வாம் து³ர்நிரீக்ஷ்யம் து³:கே²ந நிரீக்ஷ்ய: து³ர்நிரீக்ஷ்ய: தம் து³ர்நிரீக்ஷ்யம் ஸமந்தாத் ஸமந்தத: ஸர்வத்ர தீ³ப்தாநலார்கத்³யுதிம் அநலஶ்ச அர்கஶ்ச அநலார்கௌ தீ³ப்தௌ அநலார்கௌ தீ³ப்தாநலார்கௌ தயோ: தீ³ப்தாநலார்கயோ: த்³யுதிரிவ த்³யுதி: தேஜ: யஸ்ய தவ ஸ த்வம் தீ³ப்தாநலார்கத்³யுதி: தம் த்வாம் தீ³ப்தாநலார்கத்³யுதிம் , அப்ரமேயம் ந ப்ரமேயம் அஶக்யபரிச்சே²த³ம் இத்யேதத் ॥ 17 ॥

இத ஏவ தே யோக³ஶக்தித³ர்ஶநாத் அநுமிநோமி —

த்வமக்ஷரம் பரமம் வேதி³தவ்யம்
த்வமஸ்ய விஶ்வஸ்ய பரம் நிதா⁴நம் ।
த்வமவ்யய: ஶாஶ்வதத⁴ர்மகோ³ப்தா
ஸநாதநஸ்த்வம் புருஷோ மதோ மே ॥ 18 ॥

த்வம் அக்ஷரம் ந க்ஷரதீதி, பரமம் ப்³ரஹ்ம வேதி³தவ்யம் ஜ்ஞாதவ்யம் முமுக்ஷுபி⁴: । த்வம் அஸ்ய விஶ்வஸ்ய ஸமஸ்தஸ்ய ஜக³த: பரம் ப்ரக்ருஷ்டம் நிதா⁴நம் நிதீ⁴யதே அஸ்மிந்நிதி நிதா⁴நம் பர: ஆஶ்ரய: இத்யர்த²: । கிஞ்ச, த்வம் அவ்யய: ந தவ வ்யயோ வித்³யதே இதி அவ்யய:, ஶாஶ்வதத⁴ர்மகோ³ப்தா ஶஶ்வத்³ப⁴வ: ஶாஶ்வத: நித்ய: த⁴ர்ம: தஸ்ய கோ³ப்தா ஶாஶ்வதத⁴ர்மகோ³ப்தா । ஸநாதந: சிரந்தந: த்வம் புருஷ: பரம: மத: அபி⁴ப்ரேத: மே மம ॥ 18 ॥

கிஞ்ச —

அநாதி³மத்⁴யாந்தமநந்தவீர்யமநந்தபா³ஹும் ஶஶிஸூர்யநேத்ரம் ।
பஶ்யாமி த்வாம் தீ³ப்தஹுதாஶவக்த்ரம் ஸ்வதேஜஸா விஶ்வமித³ம் தபந்தம் ॥ 19 ॥

அநாதி³மத்⁴யாந்தம் ஆதி³ஶ்ச மத்⁴யம் ச அந்தஶ்ச ந வித்³யதே யஸ்ய ஸ: அயம் அநாதி³மத்⁴யாந்த: தம் த்வாம் அநாதி³மத்⁴யாந்தம் , அநந்தவீர்யம் ந தவ வீர்யஸ்ய அந்த: அஸ்தி இதி அநந்தவீர்ய: தம் த்வாம் அநந்தவீர்யம் , ததா² அநந்தபா³ஹும் அநந்தா: பா³ஹவ: யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் , அநந்தபா³ஹு: தம் த்வாம் அநந்தபா³ஹும் , ஶஶிஸூர்யநேத்ரம் ஶஶிஶூர்யௌ நேத்ரே யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் ஶஶிஸூர்யநேத்ர: தம் த்வாம் ஶஶிஸூர்யநேத்ரம் சந்த்³ராதி³த்யநயநம் , பஶ்யாமி த்வாம் தீ³ப்தஹுதாஶவக்த்ரம் தீ³ப்தஶ்ச அஸௌ ஹுதாஶஶ்ச வக்த்ரம் யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் தீ³ப்தஹுதாஶவக்த்ர: தம் த்வாம் தீ³ப்தஹுதாஶவக்த்ரம் , ஸ்வதேஜஸா விஶ்வம் இத³ம் ஸமஸ்தம் தபந்தம் ॥ 19 ॥

த்³யாவாப்ருதி²வ்யோரித³மந்தரம் ஹி
வ்யாப்தம் த்வயைகேந தி³ஶஶ்ச ஸர்வா: ।
த்³ருஷ்ட்வாத்³பு⁴தம் ரூபமித³ம் தவோக்³ரம்
லோகத்ரயம் ப்ரவ்யதி²தம் மஹாத்மந் ॥ 20 ॥

த்³யாவாப்ருதி²வ்யோ: இத³ம் அந்தரம் ஹி அந்தரிக்ஷம் வ்யாப்தம் த்வயா ஏகேந விஶ்வரூபத⁴ரேண தி³ஶஶ்ச ஸர்வா: வ்யாப்தா: । த்³ருஷ்ட்வா உபலப்⁴ய அத்³பு⁴தம் விஸ்மாபகம் ரூபம் இத³ம் தவ உக்³ரம் க்ரூரம் லோகாநாம் த்ரயம் லோகத்ரயம் ப்ரவ்யதி²தம் பீ⁴தம் ப்ரசலிதம் வா ஹே மஹாத்மந் அக்ஷுத்³ரஸ்வபா⁴வ ॥ 20 ॥

அத² அது⁴நா புரா ‘யத்³வா ஜயேம யதி³ வா நோ ஜயேயு:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 6) இதி அர்ஜுநஸ்ய ய: ஸம்ஶய: ஆஸீத் , தந்நிர்ணயாய பாண்ட³வஜயம் ஐகாந்திகம் த³ர்ஶயாமி இதி ப்ரவ்ருத்தோ ப⁴க³வாந் । தம் பஶ்யந் ஆஹ — கிஞ்ச —

அமீ ஹி த்வா ஸுரஸங்கா⁴ விஶந்தி
கேசித்³பீ⁴தா: ப்ராஞ்ஜலயோ க்³ருணந்தி ।
ஸ்வஸ்தீத்யுக்த்வா மஹர்ஷிஸித்³த⁴ஸங்கா⁴:
ஸ்துவந்தி த்வாம் ஸ்துதிபி⁴: புஷ்கலாபி⁴: ॥ 21 ॥

அமீ ஹி யுத்⁴யமாநா யோத்³தா⁴ர: த்வா த்வாம் ஸுரஸங்கா⁴: யே அத்ர பூ⁴பா⁴ராவதாராய அவதீர்ணா: வஸ்வாதி³தே³வஸங்கா⁴: மநுஷ்யஸம்ஸ்தா²நா: த்வாம் விஶந்தி ப்ரவிஶந்த: த்³ருஶ்யந்தே । தத்ர கேசித் பீ⁴தா: ப்ராஞ்ஜலய: ஸந்தோ க்³ருணந்தி ஸ்துவந்தி த்வாம் அந்யே பலாயநே(அ)பி அஶக்தா: ஸந்த: । யுத்³தே⁴ ப்ரத்யுபஸ்தி²தே உத்பாதாதி³நிமித்தாநி உபலக்ஷ்ய ஸ்வஸ்தி அஸ்து ஜக³த: இதி உக்த்வா மஹர்ஷிஸித்³த⁴ஸங்கா⁴: மஹர்ஷீணாம் ஸித்³தா⁴நாம் ச ஸங்கா⁴: ஸ்துவந்தி த்வாம் ஸ்துதிபி⁴: புஷ்கலாபி⁴: ஸம்பூர்ணாபி⁴: ॥ 21 ॥

கிஞ்சாந்யத் —

ருத்³ராதி³த்யா வஸவோ யே ச ஸாத்⁴யா
விஶ்வே(அ)ஶ்விநௌ மருதஶ்சோஷ்மபாஶ்ச ।
க³ந்த⁴ர்வயக்ஷாஸுரஸித்³த⁴ஸங்கா⁴
வீக்ஷந்தே த்வாம் விஸ்மிதாஶ்சைவ ஸர்வே ॥ 22 ॥

ருத்³ராதி³த்யா: வஸவோ யே ச ஸாத்⁴யா: ருத்³ராத³ய: க³ணா: விஶ்வேதே³வா: அஶ்விநௌ ச தே³வௌ மருதஶ்ச ஊஷ்மபாஶ்ச பிதர:, க³ந்த⁴ர்வயக்ஷாஸுரஸித்³த⁴ஸங்கா⁴: க³ந்த⁴ர்வா: ஹாஹாஹூஹூப்ரப்⁴ருதய: யக்ஷா: குபே³ரப்ரப்⁴ருதய: அஸுரா: விரோசநப்ரப்⁴ருதய: ஸித்³தா⁴: கபிலாத³ய: தேஷாம் ஸங்கா⁴: க³ந்த⁴ர்வயக்ஷாஸுரஸித்³த⁴ஸங்கா⁴:, தே வீக்ஷந்தே பஶ்யந்தி த்வாம் விஸ்மிதா: விஸ்மயமாபந்நா: ஸந்த: தே ஏவ ஸர்வே ॥ 22 ॥

யஸ்மாத் —

ரூபம் மஹத்தே ப³ஹுவக்த்ரநேத்ரம்
மஹாபா³ஹோ ப³ஹுபா³ஹூருபாத³ம் ।
ப³ஹூத³ரம் ப³ஹுத³ம்ஷ்ட்ராகராலம்
த்³ருஷ்ட்வா லோகா: ப்ரவ்யதி²தாஸ்ததா²ஹம் ॥ 23 ॥

ரூபம் மஹத் அதிப்ரமாணம் தே தவ ப³ஹுவக்த்ரநேத்ரம் ப³ஹூநி வக்த்ராணி முகா²நி நேத்ராணி சக்ஷூம்ஷி ச யஸ்மிந் தத் ரூபம் ப³ஹுவக்த்ரநேத்ரம் , ஹே மஹாபா³ஹோ, ப³ஹுபா³ஹூருபாத³ம் ப³ஹவோ பா³ஹவ: ஊரவ: பாதா³ஶ்ச யஸ்மிந் ரூபே தத் ப³ஹுபா³ஹூருபாத³ம் , கிஞ்ச, ப³ஹூத³ரம் ப³ஹூநி உத³ராணி யஸ்மிந்நிதி ப³ஹூத³ரம் , ப³ஹுத³ம்ஷ்ட்ராகராலம் ப³ஹ்வீபி⁴: த³ம்ஷ்ட்ராபி⁴: கராலம் விக்ருதம் தத் ப³ஹுத³ம்ஷ்ட்ராகராலம் , த்³ருஷ்ட்வா ரூபம் ஈத்³ருஶம் லோகா: லௌகிகா: ப்ராணிந: ப்ரவ்யதி²தா: ப்ரசலிதா: ப⁴யேந ; ததா² அஹமபி ॥ 23 ॥

தத்ரேத³ம் காரணம் —

நப⁴:ஸ்ப்ருஶம் தீ³ப்தமநேகவர்ணம்
வ்யாத்தாநநம் தீ³ப்தவிஶாலநேத்ரம் ।
த்³ருஷ்ட்வா ஹி த்வாம் ப்ரவ்யதி²தாந்தராத்மா
த்⁴ருதிம் ந விந்தா³மி ஶமம் ச விஷ்ணோ ॥ 24 ॥

நப⁴:ஸ்ப்ருஶம் த்³யுஸ்பர்ஶம் இத்யர்த²:, தீ³ப்தம் ப்ரஜ்வலிதம் , அநேகவர்ணம் அநேகே வர்ணா: ப⁴யங்கரா: நாநாஸம்ஸ்தா²நா: யஸ்மிந் த்வயி தம் த்வாம் அநேகவர்ணம் , வ்யாத்தாநநம் வ்யாத்தாநி விவ்ருதாநி ஆநநாநி முகா²நி யஸ்மிந் த்வயி தம் த்வாம் வ்யாத்தாநநம் , தீ³ப்தவிஶாலநேத்ரம் தீ³ப்தாநி ப்ரஜ்வலிதாநி விஶாலாநி விஸ்தீர்ணாநி நேத்ராணி யஸ்மிந் த்வயி தம் த்வாம் தீ³ப்தவிஶாலநேத்ரம் த்³ருஷ்ட்வா ஹி த்வாம் ப்ரவ்யதி²தாந்தராத்மா ப்ரவ்யதி²த: ப்ரபீ⁴த: அந்தராத்மா மந: யஸ்ய மம ஸ: அஹம் ப்ரவ்யதி²தாந்தராத்மா ஸந் த்⁴ருதிம் தை⁴ர்யம் ந விந்தா³மி ந லபே⁴ ஶமம் ச உபஶமநம் மநஸ்துஷ்டிம் ஹே விஷ்ணோ ॥ 24 ॥

கஸ்மாத் —

த³ம்ஷ்ட்ராகராலாநி ச தே முகா²நி
த்³ருஷ்ட்வைவ காலாநலஸம்நிபா⁴நி ।
தி³ஶோ ந ஜாநே ந லபே⁴ ச ஶர்ம
ப்ரஸீத³ தே³வேஶ ஜக³ந்நிவாஸ ॥ 25 ॥

த³ம்ஷ்ட்ராகராலாநி த³ம்ஷ்ட்ராபி⁴: கராலாநி விக்ருதாநி தே தவ முகா²நி த்³ருஷ்ட்வைவ உபலப்⁴ய காலாநலஸம்நிபா⁴நி ப்ரலயகாலே லோகாநாம் தா³ஹக: அக்³நி: காலாநல: தத்ஸத்³ருஶாநி காலாநலஸம்நிபா⁴நி முகா²நி த்³ருஷ்ட்வேத்யேதத் । தி³ஶ: பூர்வாபரவிவேகேந ந ஜாநே தி³ங்மூடோ⁴ ஜாத: அஸ்மி । அத: ந லபே⁴ ச ந உபலபே⁴ ச ஶர்ம ஸுக²ம் । அத: ப்ரஸீத³ ப்ரஸந்நோ ப⁴வ ஹே தே³வேஶ, ஜக³ந்நிவாஸ ॥ 25 ॥

யேப்⁴யோ மம பராஜயாஶங்கா யா ஆஸீத் ஸா ச அபக³தா । யத: —

அமீ ச த்வாம் த்⁴ருதராஷ்ட்ரஸ்ய புத்ரா:
ஸர்வே ஸஹைவாவநிபாலஸங்கை⁴: ।
பீ⁴ஷ்மோ த்³ரோண: ஸூதபுத்ரஸ்ததா²ஸௌ
ஸஹாஸ்மதீ³யைரபி யோத⁴முக்²யை: ॥ 26 ॥

அமீ ச த்வாம் த்⁴ருதராஷ்ட்ரஸ்ய புத்ரா: து³ர்யோத⁴நப்ரப்⁴ருதய: — ‘த்வரமாணா: விஶந்தி’ இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: — ஸர்வே ஸஹைவ ஸஹிதா: அவநிபாலஸங்கை⁴: அவநிம் ப்ருத்²வீம் பாலயந்தீதி அவநிபாலா: தேஷாம் ஸங்கை⁴:, கிஞ்ச பீ⁴ஷ்மோ த்³ரோண: ஸூதபுத்ர: கர்ண: ததா² அஸௌ ஸஹ அஸ்மதீ³யைரபி த்⁴ருஷ்டத்³யும்நப்ரப்⁴ருதிபி⁴: யோத⁴முக்²யை: யோதா⁴நாம் முக்²யை: ப்ரதா⁴நை: ஸஹ ॥ 26 ॥

கிஞ்ச —

வக்த்ராணி தே த்வரமாணா விஶந்தி
த³ம்ஷ்ட்ராகராலாநி ப⁴யாநகாநி ।
கேசித்³விலக்³நா த³ஶநாந்தரேஷு
ஸந்த்³ருஶ்யந்தே சூர்ணிதைருத்தமாங்கை³: ॥ 27 ॥

வக்த்ராணி முகா²நி தே தவ த்வரமாணா: த்வராயுக்தா: ஸந்த: விஶந்தி, கிம்விஶிஷ்டாநி முகா²நி ? த³ம்ஷ்ட்ராகராலாநி ப⁴யாநகாநி ப⁴யங்கராணி । கிஞ்ச, கேசித் முகா²நி ப்ரவிஷ்டாநாம் மத்⁴யே விலக்³நா: த³ஶநாந்தரேஷு மாம்ஸமிவ ப⁴க்ஷிதம் ஸந்த்³ருஶ்யந்தே உபலப்⁴யந்தே சூர்ணிதை: சூர்ணீக்ருதை: உத்தமாங்கை³: ஶிரோபி⁴: ॥ 27 ॥

கத²ம் ப்ரவிஶந்தி முகா²நி இத்யாஹ —

யதா² நதீ³நாம் ப³ஹவோ(அ)ம்பு³வேகா³:
ஸமுத்³ரமேவாபி⁴முகா² த்³ரவந்தி ।
ததா² தவாமீ நரலோகவீரா
விஶந்தி வக்த்ராண்யபி⁴விஜ்வலந்தி ॥ 28 ॥

யதா² நதீ³நாம் ஸ்ரவந்தீநாம் ப³ஹவ: அநேகே அம்பூ³நாம் வேகா³: அம்பு³வேகா³: த்வராவிஶேஷா: ஸமுத்³ரமேவ அபி⁴முகா²: ப்ரதிமுகா²: த்³ரவந்தி ப்ரவிஶந்தி, ததா² தத்³வத் தவ அமீ பீ⁴ஷ்மாத³ய: நரலோகவீரா: மநுஷ்யலோகே ஶூரா: விஶந்தி வக்த்ராணி அபி⁴விஜ்வலந்தி ப்ரகாஶமாநாநி ॥ 28 ॥

தே கிமர்த²ம் ப்ரவிஶந்தி கத²ம் ச இத்யாஹ —

யதா² ப்ரதீ³ப்தம் ஜ்வலநம் பதங்கா³ விஶந்தி நாஶாய ஸம்ருத்³த⁴வேகா³: ।
ததை²வ நாஶாய விஶந்தி லோகாஸ்தவாபி வக்த்ராணி ஸம்ருத்³த⁴வேகா³: ॥ 29 ॥

யதா² ப்ரதீ³ப்தம் ஜ்வலநம் அக்³நிம் பதங்கா³: பக்ஷிண: விஶந்தி நாஶாய விநாஶாய ஸம்ருத்³த⁴வேகா³: ஸம்ருத்³த⁴: உத்³பூ⁴த: வேக³: க³தி: யேஷாம் தே ஸம்ருத்³த⁴வேகா³:, ததை²வ நாஶாய விஶந்தி லோகா: ப்ராணிந: தவாபி வக்த்ராணி ஸம்ருத்³த⁴வேகா³: ॥ 29 ॥

த்வம் புந: —

லேலிஹ்யஸே க்³ரஸமாந: ஸமந்தால்லோகாந்ஸமக்³ராந்வத³நைர்ஜ்வலத்³பி⁴: ।
தேஜோபி⁴ராபூர்ய ஜக³த்ஸமக்³ரம் பா⁴ஸஸ்தவோக்³ரா: ப்ரதபந்தி விஷ்ணோ ॥ 30 ॥

லேலிஹ்யஸே ஆஸ்வாத³யஸி க்³ரஸமாந: அந்த: ப்ரவேஶயந் ஸமந்தாத் ஸமந்தத: லோகாந் ஸமக்³ராந் ஸமஸ்தாந் வத³நை: வக்த்ரை: ஜ்வலத்³பி⁴: தீ³ப்யமாநை: தேஜோபி⁴: ஆபூர்ய ஸம்வ்யாப்ய ஜக³த் ஸமக்³ரம் ஸஹ அக்³ரேண ஸமஸ்தம் இத்யேதத் । கிஞ்ச, பா⁴ஸ: தீ³ப்தய: தவ உக்³ரா: க்ரூரா: ப்ரதபந்தி ப்ரதாபம் குர்வந்தி ஹே விஷ்ணோ வ்யாபநஶீல ॥ 30 ॥

யத: ஏவமுக்³ரஸ்வபா⁴வ:, அத: —

ஆக்²யாஹி மே கோ ப⁴வாநுக்³ரரூபோ நமோ(அ)ஸ்து தே தே³வவர ப்ரஸீத³ ।
விஜ்ஞாதுமிச்சா²மி ப⁴வந்தமாத்³யம் ந ஹி ப்ரஜாநாமி தவ ப்ரவ்ருத்திம் ॥ 31 ॥

ஆக்²யாஹி கத²ய மே மஹ்யம் க: ப⁴வாந் உக்³ரரூப: க்ரூராகார:, நம: அஸ்து தே துப்⁴யம் ஹே தே³வவர தே³வாநாம் ப்ரதா⁴ந, ப்ரஸீத³ ப்ரஸாத³ம் குரு । விஜ்ஞாதும் விஶேஷேண ஜ்ஞாதும் இச்சா²மி ப⁴வந்தம் ஆத்³யம் ஆதௌ³ ப⁴வம் ஆத்³யம் , ந ஹி யஸ்மாத் ப்ரஜாநாமி தவ த்வதீ³யாம் ப்ரவ்ருத்திம் சேஷ்டாம் ॥ 31 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

காலோ(அ)ஸ்மி லோகக்ஷயக்ருத்ப்ரவ்ருத்³தோ⁴ லோகாந்ஸமாஹர்துமிஹ ப்ரவ்ருத்த: ।
ருதே(அ)பி த்வா ந ப⁴விஷ்யந்தி ஸர்வே யே(அ)வஸ்தி²தா: ப்ரத்யநீகேஷு யோதா⁴: ॥ 32 ॥

கால: அஸ்மி லோகக்ஷயக்ருத் லோகாநாம் க்ஷயம் கரோதீதி லோகக்ஷயக்ருத் ப்ரவ்ருத்³த⁴: வ்ருத்³தி⁴ம் க³த: । யத³ர்த²ம் ப்ரவ்ருத்³த⁴: தத் ஶ்ருணு — லோகாந் ஸமாஹர்தும் ஸம்ஹர்தும் இஹ அஸ்மிந் காலே ப்ரவ்ருத்த: । ருதே(அ)பி விநாபி த்வா த்வாம் ந ப⁴விஷ்யந்தி பீ⁴ஷ்மத்³ரோணகர்ணப்ரப்⁴ருதய: ஸர்வே, யேப்⁴ய: தவ ஆஶங்கா, யே அவஸ்தி²தா: ப்ரத்யநீகேஷு அநீகமநீகம் ப்ரதி ப்ரத்யநீகேஷு ப்ரதிபக்ஷபூ⁴தேஷு அநீகேஷு யோதா⁴: யோத்³தா⁴ர: ॥ 32 ॥

யஸ்மாத் ஏவம் —

தஸ்மாத்த்வமுத்திஷ்ட² யஶோ லப⁴ஸ்வ
ஜித்வா ஶத்ரூந்பு⁴ங்க்ஷ்வ ராஜ்யம் ஸம்ருத்³த⁴ம் ।
மயைவைதே நிஹதா: பூர்வமேவ
நிமித்தமாத்ரம் ப⁴வ ஸவ்யஸாசிந் ॥ 33 ॥

தஸ்மாத் த்வம் உத்திஷ்ட² ‘பீ⁴ஷ்மப்ரப்⁴ருதய: அதிரதா²: அஜேயா: தே³வைரபி, அர்ஜுநேந ஜிதா:’ இதி யஶ: லப⁴ஸ்வ ; கேவலம் புண்யை: ஹி தத் ப்ராப்யதே । ஜித்வா ஶத்ரூந் து³ர்யோத⁴நப்ரப்⁴ருதீந் பு⁴ங்க்ஷ்வ ராஜ்யம் ஸம்ருத்³த⁴ம் அஸபத்நம் அகண்டகம் । மயா ஏவ ஏதே நிஹதா: நிஶ்சயேந ஹதா: ப்ராணை: வியோஜிதா: பூர்வமேவ । நிமித்தமாத்ரம் ப⁴வ த்வம் ஹே ஸவ்யஸாசிந் , ஸவ்யேந வாமேநாபி ஹஸ்தேந ஶராணாம் க்ஷேப்தா ஸவ்யஸாசீ இதி உச்யதே அர்ஜுந: ॥ 33 ॥

த்³ரோணம் ச பீ⁴ஷ்மம் ச ஜயத்³ரத²ம் ச
கர்ணம் ததா²ந்யாநபி யோத⁴வீராந் ।
மயா ஹதாம்ஸ்த்வம் ஜஹி மா வ்யதி²ஷ்டா²
யுத்⁴யஸ்வ ஜேதாஸி ரணே ஸபத்நாந் ॥ 34 ॥

த்³ரோணம் ச, யேஷு யேஷு யோதே⁴ஷு அர்ஜுநஸ்ய ஆஶங்கா தாம்ஸ்தாந் வ்யபதி³ஶதி ப⁴க³வாந் , மயா ஹதாநிதி । தத்ர த்³ரோணபீ⁴ஷ்மயோ: தாவத் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஆஶங்காகாரணம் । த்³ரோணஸ்து த⁴நுர்வேதா³சார்ய: தி³வ்யாஸ்த்ரஸம்பந்ந:, ஆத்மநஶ்ச விஶேஷத: கு³ரு: க³ரிஷ்ட²: । பீ⁴ஷ்மஶ்ச ஸ்வச்ச²ந்த³ம்ருத்யு: தி³வ்யாஸ்த்ரஸம்பந்நஶ்ச பரஶுராமேண த்³வந்த்³வயுத்³த⁴ம் அக³மத் , ந ச பராஜித: । ததா² ஜயத்³ரத²:, யஸ்ய பிதா தப: சரதி ‘மம புத்ரஸ்ய ஶிர: பூ⁴மௌ நிபாதயிஷ்யதி ய:, தஸ்யாபி ஶிர: பதிஷ்யதி’ இதி । கர்ணோ(அ)பி வாஸவத³த்தயா ஶக்த்யா த்வமோக⁴யா ஸம்பந்ந: ஸூர்யபுத்ர: காநீந: யத:, அத: தந்நாம்நைவ நிர்தே³ஶ: । மயா ஹதாந் த்வம் ஜஹி நிமித்தமாத்ரேண । மா வ்யதி²ஷ்டா²: தேப்⁴ய: ப⁴யம் மா கார்ஷீ: । யுத்⁴யஸ்வ ஜேதாஸி து³ர்யோத⁴நப்ரப்⁴ருதீந் ரணே யுத்³தே⁴ ஸபத்நாந் ஶத்ரூந் ॥ 34 ॥

ஸஞ்ஜய உவாச —

ஏதச்ச்²ருத்வா வசநம் கேஶவஸ்ய
க்ருதாஞ்ஜலிர்வேபமாந: கிரீடீ ।
நமஸ்க்ருத்வா பூ⁴ய ஏவாஹ க்ருஷ்ணம்
ஸக³த்³க³த³ம் பீ⁴தபீ⁴த: ப்ரணம்ய ॥ 35 ॥

ஏதத் ஶ்ருத்வா வசநம் கேஶவஸ்ய பூர்வோக்தம் க்ருதாஞ்ஜலி: ஸந் வேபமாந: கம்பமாந: கிரீடீ நமஸ்க்ருத்வா, பூ⁴ய: புந: ஏவ ஆஹ உக்தவாந் க்ருஷ்ணம் ஸக³த்³க³த³ம் ப⁴யாவிஷ்டஸ்ய து³:கா²பி⁴கா⁴தாத் ஸ்நேஹாவிஷ்டஸ்ய ச ஹர்ஷோத்³ப⁴வாத் , அஶ்ருபூர்ணநேத்ரத்வே ஸதி ஶ்லேஷ்மணா கண்டா²வரோத⁴: ; ததஶ்ச வாச: அபாடவம் மந்த³ஶப்³த³த்வம் யத் ஸ க³த்³க³த³: தேந ஸஹ வர்தத இதி ஸக³த்³க³த³ம் வசநம் ஆஹ இதி வசநக்ரியாவிஶேஷணம் ஏதத் । பீ⁴தபீ⁴த: புந: புந: ப⁴யாவிஷ்டசேதா: ஸந் ப்ரணம்ய ப்ரஹ்வ: பூ⁴த்வா, ‘ஆஹ’ இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: ॥

அத்ர அவஸரே ஸஞ்ஜயவசநம் ஸாபி⁴ப்ராயம் । கத²ம் ? த்³ரோணாதி³ஷு அர்ஜுநேந நிஹதேஷு அஜேயேஷு சதுர்ஷு, நிராஶ்ரய: து³ர்யோத⁴ந: நிஹத: ஏவ இதி மத்வா த்⁴ருதராஷ்ட்ர: ஜயம் ப்ரதி நிராஶ: ஸந் ஸந்தி⁴ம் கரிஷ்யதி, தத: ஶாந்தி: உப⁴யேஷாம் ப⁴விஷ்யதி இதி । தத³பி ந அஶ்ரௌஷீத் த்⁴ருதராஷ்ட்ர: ப⁴விதவ்யவஶாத் ॥ 35 ॥

அர்ஜுந உவாச —

ஸ்தா²நே ஹ்ருஷீகேஶ தவ ப்ரகீர்த்யா
ஜக³த்ப்ரஹ்ருஷ்யத்யநுரஜ்யதே ச ।
ரக்ஷாம்ஸி பீ⁴தாநி தி³ஶோ த்³ரவந்தி
ஸர்வே நமஸ்யந்தி ச ஸித்³த⁴ஸங்கா⁴: ॥ 36 ॥

ஸ்தா²நே யுக்தம் । கிம் தத் ? தவ ப்ரகீர்த்யா த்வந்மாஹாத்ம்யகீர்தநேந ஶ்ருதேந, ஹே ஹ்ருஷீகேஶ, யத் ஜக³த் ப்ரஹ்ருஷ்யதி ப்ரஹர்ஷம் உபைதி, தத் ஸ்தா²நே யுக்தம் , இத்யர்த²: । அத²வா விஷயவிஶேஷணம் ஸ்தா²நே இதி । யுக்த: ஹர்ஷாதி³விஷய: ப⁴க³வாந் , யத: ஈஶ்வர: ஸர்வாத்மா ஸர்வபூ⁴தஸுஹ்ருச்ச இதி । ததா² அநுரஜ்யதே அநுராக³ம் ச உபைதி ; தச்ச விஷயே இதி வ்யாக்²யேயம் । கிஞ்ச, ரக்ஷாம்ஸி பீ⁴தாநி ப⁴யாவிஷ்டாநி தி³ஶ: த்³ரவந்தி க³ச்ச²ந்தி ; தச்ச ஸ்தா²நே விஷயே । ஸர்வே நமஸ்யந்தி நமஸ்குர்வந்தி ச ஸித்³த⁴ஸங்கா⁴: ஸித்³தா⁴நாம் ஸமுதா³யா: கபிலாதீ³நாம் , தச்ச ஸ்தா²நே ॥ 36 ॥

ப⁴க³வதோ ஹர்ஷாதி³விஷயத்வே ஹேதும் த³ர்ஶயதி —

கஸ்மாச்ச தே ந நமேரந்மஹாத்மந்க³ரீயஸே ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யாதி³கர்த்ரே ।
அநந்த தே³வேஶ ஜக³ந்நிவாஸ த்வமக்ஷரம் ஸத³ஸத்தத்பரம் யத் ॥ 37 ॥

கஸ்மாச்ச ஹேதோ: தே துப்⁴யம் ந நமேரந் நமஸ்குர்யு: ஹே மஹாத்மந் , க³ரீயஸே கு³ருதராய ; யத: ப்³ரஹ்மண: ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய அபி ஆதி³கர்தா காரணம் அத: தஸ்மாத் ஆதி³கர்த்ரே । கத²ம் ஏதே ந நமஸ்குர்யு: ? அத: ஹர்ஷாதீ³நாம் நமஸ்காரஸ்ய ச ஸ்தா²நம் த்வம் அர்ஹ: விஷய: இத்யர்த²: । ஹே அநந்த தே³வேஶ ஹே ஜக³ந்நிவாஸ த்வம் அக்ஷரம் தத் பரம் , யத் வேதா³ந்தேஷு ஶ்ரூயதே । கிம் தத் ? ஸத³ஸத் இதி । ஸத் வித்³யமாநம் , அஸத் ச யத்ர நாஸ்தி இதி பு³த்³தி⁴: ; தே உபதா⁴நபூ⁴தே ஸத³ஸதீ யஸ்ய அக்ஷரஸ்ய, யத்³த்³வாரேண ஸத³ஸதீ இதி உபசர்யதே । பரமார்த²தஸ்து ஸத³ஸதோ: பரம் தத் அக்ஷரம் யத் அக்ஷரம் வேத³வித³: வத³ந்தி । தத் த்வமேவ, ந அந்யத் இதி அபி⁴ப்ராய: ॥ 37 ॥

புநரபி ஸ்தௌதி —

த்வமாதி³தே³வ: புருஷ: புராணஸ்த்வமஸ்ய விஶ்வஸ்ய பரம் நிதா⁴நம் ।
வேத்தாஸி வேத்³யம் ச பரம் ச தா⁴ம த்வயா ததம் விஶ்வமநந்தரூப ॥ 38 ॥

த்வம் ஆதி³தே³வ:, ஜக³த: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாத் । புருஷ:, புரி ஶயநாத் புராண: சிரந்தந: த்வம் ஏவ அஸ்ய விஶ்வஸ்ய பரம் ப்ரக்ருஷ்டம் நிதா⁴நம் நிதீ⁴யதே அஸ்மிந் ஜக³த் ஸர்வம் மஹாப்ரலயாதௌ³ இதி । கிஞ்ச, வேத்தா அஸி, வேதி³தா அஸி ஸர்வஸ்யைவ வேத்³யஜாதஸ்ய । யத் ச வேத்³யம் வேத³நார்ஹம் தச்ச அஸி பரம் ச தா⁴ம பரமம் பத³ம் வைஷ்ணவம் । த்வயா ததம் வ்யாப்தம் விஶ்வம் ஸமஸ்தம் , ஹே அநந்தரூப அந்தோ ந வித்³யதே தவ ரூபாணாம் ॥ 38 ॥

கிஞ்ச —

வாயுர்யமோ(அ)க்³நிர்வருண: ஶஶாங்க:
ப்ரஜாபதிஸ்த்வம் ப்ரபிதாமஹஶ்ச ।
நமோ நமஸ்தே(அ)ஸ்து ஸஹஸ்ரக்ருத்வ:
புநஶ்ச பூ⁴யோ(அ)பி நமோ நமஸ்தே ॥ 39 ॥

வாயு: த்வம் யமஶ்ச அக்³நி: வருண: அபாம் பதி: ஶஶாங்க: சந்த்³ரமா: ப்ரஜாபதி: த்வம் கஶ்யபாதி³: ப்ரபிதாமஹஶ்ச பிதாமஹஸ்யாபி பிதா ப்ரபிதாமஹ:, ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி பிதா இத்யர்த²: । நமோ நம: தே துப்⁴யம் அஸ்து ஸஹஸ்ரக்ருத்வ: । புநஶ்ச பூ⁴யோ(அ)பி நமோ நம: தே । ப³ஹுஶோ நமஸ்காரக்ரியாப்⁴யாஸாவ்ருத்திக³ணநம் க்ருத்வஸுசா உச்யதே । ‘புநஶ்ச’ ‘பூ⁴யோ(அ)பி’ இதி ஶ்ரத்³தா⁴ப⁴க்த்யதிஶயாத் அபரிதோஷம் ஆத்மந: த³ர்ஶயதி ॥ 39 ॥

ததா² —

நம: புரஸ்தாத³த² ப்ருஷ்ட²தஸ்தே
நமோ(அ)ஸ்து தே ஸர்வத ஏவ ஸர்வ ।
அநந்தவீர்யாமிதவிக்ரமஸ்த்வம்
ஸர்வம் ஸமாப்நோஷி ததோ(அ)ஸி ஸர்வ: ॥ 40 ॥

நம: புரஸ்தாத் பூர்வஸ்யாம் தி³ஶி துப்⁴யம் , அத² ப்ருஷ்ட²த: தே ப்ருஷ்ட²த: அபி ச தே நமோ(அ)ஸ்து, தே ஸர்வத ஏவ ஸர்வாஸு தி³க்ஷு ஸர்வத்ர ஸ்தி²தாய ஹே ஸர்வ । அநந்தவீர்யாமிதவிக்ரம: அநந்தம் வீர்யம் அஸ்ய, அமித: விக்ரம: அஸ்ய । வீர்யம் ஸாமர்த்²யம் விக்ரம: பராக்ரம: । வீர்யவாநபி கஶ்சித் ஶத்ருவதா⁴தி³விஷயே ந பராக்ரமதே, மந்த³பராக்ரமோ வா । த்வம் து அநந்தவீர்ய: அமிதவிக்ரமஶ்ச இதி அநந்தவீர்யாமிதவிக்ரம: । ஸர்வம் ஸமஸ்தம் ஜக³த் ஸமாப்தோஷி ஸம்யக் ஏகேந ஆத்மநா வ்யாப்நோஷி யத:, தத: தஸ்மாத் அஸி ப⁴வஸி ஸர்வ: த்வம் , த்வயா விநாபூ⁴தம் ந கிஞ்சித் அஸ்தி இதி அபி⁴ப்ராய: ॥ 40 ॥

யத: அஹம் த்வந்மாஹாத்ம்யாபரிஜ்ஞாநாத் அபராத்³த⁴:, அத: —

ஸகே²தி மத்வா ப்ரஸப⁴ம் யது³க்தம்
ஹே க்ருஷ்ண ஹே யாத³வ ஹே ஸகே²தி ।
அஜாநதா மஹிமாநம் தவேத³ம்
மயா ப்ரமாதா³த்ப்ரணயேந வாபி ॥ 41 ॥

ஸகா² ஸமாநவயா: இதி மத்வா ஜ்ஞாத்வா விபரீதபு³த்³த்⁴யா ப்ரஸப⁴ம் அபி⁴பூ⁴ய ப்ரஸஹ்ய யத் உக்தம் ஹே க்ருஷ்ண ஹே யாத³வ ஹே ஸகே²தி ச அஜாநதா அஜ்ஞாநிநா மூடே⁴ந ; கிம் அஜாநதா இதி ஆஹ — மஹிமாநம் மஹாத்ம்யம் தவ இத³ம் ஈஶ்வரஸ்ய விஶ்வரூபம் । ‘தவ இத³ம் மஹிமாநம் அஜாநதா’ இதி வையதி⁴கரண்யேந ஸம்ப³ந்த⁴: । ‘தவேமம்’ இதி பாட²: யதி³ அஸ்தி, ததா³ ஸாமாநாதி⁴கரண்யமேவ । மயா ப்ரமாதா³த் விக்ஷிப்தசித்ததயா, ப்ரணயேந வாபி, ப்ரணயோ நாம ஸ்நேஹநிமித்த: விஸ்ரம்ப⁴: தேநாபி காரணேந யத் உக்தவாந் அஸ்மி ॥ 41 ॥

யச்சாவஹாஸார்த²மஸத்க்ருதோ(அ)ஸி
விஹாரஶய்யாஸநபோ⁴ஜநேஷு ।
ஏகோ(அ)த²வாப்யச்யுத தத்ஸமக்ஷம்
தத்க்ஷாமயே த்வாமஹமப்ரமேயம் ॥ 42 ॥

யச்ச அவஹாஸார்த²ம் பரிஹாஸப்ரயோஜநாய அஸத்க்ருத: பரிபூ⁴த: அஸி ப⁴வஸி ; க்வ ? விஹாரஶய்யாஸநபோ⁴ஜநேஷு, விஹரணம் விஹார: பாத³வ்யாயாம:, ஶயநம் ஶய்யா, ஆஸநம் ஆஸ்தா²யிகா, போ⁴ஜநம் அத³நம் , இதி ஏதேஷு விஹாரஶய்யாஸநபோ⁴ஜநேஷு, ஏக: பரோக்ஷ: ஸந் அஸத்க்ருத: அஸி பரிபூ⁴த: அஸி ; அத²வாபி ஹே அச்யுத, தத் ஸமக்ஷம் , தச்ச²ப்³த³: க்ரியாவிஶேஷணார்த²:, ப்ரத்யக்ஷம் வா அஸத்க்ருத: அஸி தத் ஸர்வம் அபராத⁴ஜாதம் க்ஷாமயே க்ஷமாம் காரயே த்வாம் அஹம் அப்ரமேயம் ப்ரமாணாதீதம் ॥ 42 ॥

யத: த்வம் —

பிதாஸி லோகஸ்ய சராசரஸ்ய
த்வமஸ்ய பூஜ்யஶ்ச கு³ருர்க³ரீயாந் ।
ந த்வத்ஸமோ(அ)ஸ்த்யப்⁴யதி⁴க: குதோ(அ)ந்யோ
லோகத்ரயே(அ)ப்யப்ரதிமப்ரபா⁴வ ॥ 43 ॥

பிதா அஸி ஜநயிதா அஸி லோகஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய சராசரஸ்ய ஸ்தா²வரஜங்க³மஸ்ய । ந கேவலம் த்வம் அஸ்ய ஜக³த: பிதா, பூஜ்யஶ்ச பூஜார்ஹ:, யத: கு³ரு: க³ரீயாந் கு³ருதர: । கஸ்மாத் கு³ருதர: த்வம் இதி ஆஹ — ந த்வத்ஸம: த்வத்துல்ய: அஸ்தி । ந ஹி ஈஶ்வரத்³வயம் ஸம்ப⁴வதி, அநேகேஶ்வரத்வே வ்யவஹாராநுபபத்தே: । த்வத்ஸம ஏவ தாவத் அந்ய: ந ஸம்ப⁴வதி ; குத: ஏவ அந்ய: அப்⁴யதி⁴க: ஸ்யாத் லோகத்ரயே(அ)பி ஸர்வஸ்மிந் ? அப்ரதிமப்ரபா⁴வ ப்ரதிமீயதே யயா ஸா ப்ரதிமா, ந வித்³யதே ப்ரதிமா யஸ்ய தவ ப்ரபா⁴வஸ்ய ஸ: த்வம் அப்ரதிமப்ரபா⁴வ:, ஹே அப்ரதிமப்ரபா⁴வ நிரதிஶயப்ரபா⁴வ இத்யர்த²: ॥ 43 ॥

யத: ஏவம் —

தஸ்மாத்ப்ரணம்ய ப்ரணிதா⁴ய காயம்
ப்ரஸாத³யே த்வாமஹமீஶமீட்³யம் ।
பிதேவ புத்ரஸ்ய ஸகே²வ ஸக்²யு:
ப்ரிய: ப்ரியாயார்ஹஸி தே³வ ஸோடு⁴ம் ॥ 44 ॥

தஸ்மாத் ப்ரணம்ய நமஸ்க்ருத்ய, ப்ரணிதா⁴ய ப்ரகர்ஷேண நீசை: த்⁴ருத்வா காயம் ஶரீரம் , ப்ரஸாத³யே ப்ரஸாத³ம் காரயே த்வாம் அஹம் ஈஶம் ஈஶிதாரம் , ஈட்³யம் ஸ்துத்யம் । த்வம் புந: புத்ரஸ்ய அபராத⁴ம் பிதா யதா² க்ஷமதே, ஸர்வம் ஸகா² இவ ஸக்²யு: அபராத⁴ம் , யதா² வா ப்ரிய: ப்ரியாயா: அபராத⁴ம் க்ஷமதே, ஏவம் அர்ஹஸி ஹே தே³வ ஸோடு⁴ம் ப்ரஸஹிதும் க்ஷந்தும் இத்யர்த²: ॥ 44 ॥

அத்³ருஷ்டபூர்வம் ஹ்ருஷிதோ(அ)ஸ்மி த்³ருஷ்ட்வா
ப⁴யேந ச ப்ரவ்யதி²தம் மநோ மே ।
ததே³வ மே த³ர்ஶய தே³வ ரூபம்
ப்ரஸீத³ தே³வேஶ ஜக³ந்நிவாஸ ॥ 45 ॥

அத்³ருஷ்டபூர்வம் ந கதா³சித³பி த்³ருஷ்டபூர்வம் இத³ம் விஶ்வரூபம் தவ மயா அந்யைர்வா, தத் அஹம் த்³ருஷ்ட்வா ஹ்ருஷித: அஸ்மி । ப⁴யேந ச ப்ரவ்யதி²தம் மந: மே । அத: ததே³வ மே மம த³ர்ஶய ஹே தே³வ ரூபம் யத் மத்ஸக²ம் । ப்ரஸீத³ தே³வேஶ, ஜக³ந்நிவாஸ ஜக³தோ நிவாஸோ ஜக³ந்நிவாஸ:, ஹே ஜக³ந்நிவாஸ ॥ 45 ॥

கிரீடிநம் க³தி³நம் சக்ரஹஸ்தமிச்சா²மி த்வாம் த்³ரஷ்டுமஹம் ததை²வ ।
தேநைவ ரூபேண சதுர்பு⁴ஜேந ஸஹஸ்ரபா³ஹோ ப⁴வ விஶ்வமூர்தே ॥ 46 ॥

கிரீடிநம் கிரீடவந்தம் ததா² க³தி³நம் க³தா³வந்தம் சக்ரஹஸ்தம் இச்சா²மி த்வாம் ப்ரார்த²யே த்வாம் த்³ரஷ்டும் அஹம் ததை²வ, பூர்வவத் இத்யர்த²: । யத: ஏவம் , தஸ்மாத் தேநைவ ரூபேண வஸுதே³வபுத்ரரூபேண சதுர்பு⁴ஜேந, ஸஹஸ்ரபா³ஹோ வார்தமாநிகேந விஶ்வரூபேண, ப⁴வ விஶ்வமூர்தே ; உபஸம்ஹ்ருத்ய விஶ்வரூபம் , தேநைவ ரூபேண ப⁴வ இத்யர்த²: ॥ 46 ॥

அர்ஜுநம் பீ⁴தம் உபலப்⁴ய, உபஸம்ஹ்ருத்ய விஶ்வரூபம் , ப்ரியவசநேந ஆஶ்வாஸயந் ஶ்ரீப⁴க³வாந் உவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

மயா ப்ரஸந்நேந தவார்ஜுநேத³ம்
ரூபம் பரம் த³ர்ஶிதமாத்மயோகா³த் ।
தேஜோமயம் விஶ்வமநந்தமாத்³யம்
யந்மே த்வத³ந்யேந ந த்³ருஷ்டபூர்வம் ॥ 47 ॥

மயா ப்ரஸந்நேந, ப்ரஸாதோ³ நாம த்வயி அநுக்³ரஹபு³த்³தி⁴:, தத்³வதா ப்ரஸந்நேந மயா தவ ஹே அர்ஜுந, இத³ம் பரம் ரூபம் விஶ்வரூபம் த³ர்ஶிதம் ஆத்மயோகா³த் ஆத்மந: ஐஶ்வர்யஸ்ய ஸாமர்த்²யாத் । தேஜோமயம் தேஜ:ப்ராயம் விஶ்வம் ஸமஸ்தம் அநந்தம் அந்தரஹிதம் ஆதௌ³ ப⁴வம் ஆத்³யம் யத் ரூபம் மே மம த்வத³ந்யேந த்வத்த: அந்யேந கேநசித் ந த்³ருஷ்டபூர்வம் ॥ 47 ॥

ஆத்மந: மம ரூபத³ர்ஶநேந க்ருதார்த² ஏவ த்வம் ஸம்வ்ருத்த: இதி தத் ஸ்தௌதி —

ந வேத³யஜ்ஞாத்⁴யயநைர்ந தா³நைர்ந ச க்ரியாபி⁴ர்ந தபோபி⁴ருக்³ரை: ।
ஏவம்ரூப: ஶக்ய அஹம் ந்ருலோகே த்³ரஷ்டும் த்வத³ந்யேந குருப்ரவீர ॥ 48 ॥

ந வேத³யஜ்ஞாத்⁴யயநை: சதுர்ணாமபி வேதா³நாம் அத்⁴யயநை: யதா²வத் யஜ்ஞாத்⁴யயநைஶ்ச — வேதா³த்⁴யயநைரேவ யஜ்ஞாத்⁴யயநஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் ப்ருத²க் யஜ்ஞாத்⁴யயநக்³ரஹணம் யஜ்ஞவிஜ்ஞாநோபலக்ஷணார்த²ம் — ததா² ந தா³நை: துலாபுருஷாதி³பி⁴:, ந ச க்ரியாபி⁴: அக்³நிஹோத்ராதி³பி⁴: ஶ்ரௌதாதி³பி⁴:, ந அபி தபோபி⁴: உக்³ரை: சாந்த்³ராயணாதி³பி⁴: உக்³ரை: கோ⁴ரை:, ஏவம்ரூப: யதா²த³ர்ஶிதம் விஶ்வரூபம் யஸ்ய ஸோ(அ)ஹம் ஏவம்ரூப: ந ஶக்ய: அஹம் ந்ருலோகே மநுஷ்யலோகே த்³ரஷ்டும் த்வத³ந்யேந த்வத்த: அந்யேந குருப்ரவீர ॥ 48 ॥

மா தே வ்யதா² மா ச விமூட⁴பா⁴வோ
த்³ருஷ்ட்வா ரூபம் கோ⁴ரமீத்³ருங்மமேத³ம் ।
வ்யபேதபீ⁴: ப்ரீதமநா: புநஸ்த்வம்
ததே³வ மே ரூபமித³ம் ப்ரபஶ்ய ॥ 49 ॥

மா தே வ்யதா² மா பூ⁴த் தே ப⁴யம் , மா ச விமூட⁴பா⁴வ: விமூட⁴சித்ததா, த்³ருஷ்ட்வா உபலப்⁴ய ரூபம் கோ⁴ரம் ஈத்³ருக் யதா²த³ர்ஶிதம் மம இத³ம் । வ்யபேதபீ⁴: விக³தப⁴ய:, ப்ரீதமநாஶ்ச ஸந் புந: பூ⁴ய: த்வம் ததே³வ சதுர்பு⁴ஜம் ரூபம் ஶங்க²சக்ரக³தா³த⁴ரம் தவ இஷ்டம் ரூபம் இத³ம் ப்ரபஶ்ய ॥ 49 ॥

ஸஞ்ஜய உவாச —

இத்யர்ஜுநம் வாஸுதே³வஸ்ததோ²க்த்வா
ஸ்வகம் ரூபம் த³ர்ஶயாமாஸ பூ⁴ய: ।
ஆஶ்வாஸயாமாஸ ச பீ⁴தமேநம்
பூ⁴த்வா புந:ஸௌம்யவபுர்மஹாத்மா ॥ 50 ॥

இதி ஏவம் அர்ஜுநம் வாஸுதே³வ: ததா²பூ⁴தம் வசநம் உக்த்வா, ஸ்வகம் வஸுதே³வஸ்ய க்³ருஹே ஜாதம் ரூபம் த³ர்ஶயாமாஸ த³ர்ஶிதவாந் பூ⁴ய: புந: । ஆஶ்வாஸயாமாஸ ச ஆஶ்வாஸிதவாந் பீ⁴தம் ஏநம் , பூ⁴த்வா புந: ஸௌம்யவபு: ப்ரஸந்நதே³ஹ: மஹாத்மா ॥ 50 ॥

அர்ஜுந உவாச —

த்³ருஷ்ட்வேத³ம் மாநுஷம் ரூபம்
தவ ஸௌம்யம் ஜநார்த³ந ।
இதா³நீமஸ்மி ஸம்வ்ருத்த:
ஸசேதா: ப்ரக்ருதிம் க³த: ॥ 51 ॥

த்³ருஷ்ட்வா இத³ம் மாநுஷம் ரூபம் மத்ஸக²ம் ப்ரஸந்நம் தவ ஸௌம்யம் ஜநார்த³ந, இதா³நீம் அது⁴நா அஸ்மி ஸம்வ்ருத்த: ஸஞ்ஜாத: । கிம் ? ஸசேதா: ப்ரஸந்நசித்த: ப்ரக்ருதிம் ஸ்வபா⁴வம் க³தஶ்ச அஸ்மி ॥ 51 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஸுது³ர்த³ர்ஶமித³ம் ரூபம்
த்³ருஷ்டவாநஸி யந்மம ।
தே³வா அப்யஸ்ய ரூபஸ்ய
நித்யம் த³ர்ஶநகாங்க்ஷிண: ॥ 52 ॥

ஸுது³ர்த³ர்ஶம் ஸுஷ்டு² து³:கே²ந த³ர்ஶநம் அஸ்ய இதி ஸுது³ர்த³ர்ஶம் , இத³ம் ரூபம் த்³ருஷ்டவாந் அஸி யத் மம, தே³வாத³ய: அபி அஸ்ய மம ரூபஸ்ய நித்யம் ஸர்வதா³ த³ர்ஶநகாங்க்ஷிண: ; த³ர்ஶநேப்ஸவோ(அ)பி ந த்வமிவ த்³ருஷ்டவந்த:, ந த்³ரக்ஷ்யந்தி ச இதி அபி⁴ப்ராய: ॥ 52 ॥

கஸ்மாத் ? —

நாஹம் வேதை³ர்ந தபஸா
ந தா³நேந ந சேஜ்யயா ।
ஶக்ய ஏவம்விதோ⁴ த்³ரஷ்டும்
த்³ருஷ்டவாநஸி மாம் யதா² ॥ 53 ॥

ந அஹம் வேதை³: ருக்³யஜு:ஸாமாத²ர்வவேதை³: சதுர்பி⁴ரபி, ந தபஸா உக்³ரேண சாந்த்³ராயணாதி³நா, ந தா³நேந கோ³பூ⁴ஹிரண்யாதி³நா, ந ச இஜ்யயா யஜ்ஞேந பூஜயா வா ஶக்ய: ஏவம்வித⁴: யதா²த³ர்ஶிதப்ரகார: த்³ரஷ்டும் த்³ருஷ்டாவாந் அஸி மாம் யதா² த்வம் ॥ 53 ॥

கத²ம் புந: ஶக்ய: இதி உச்யதே —

ப⁴க்த்யா த்வநந்யயா ஶக்ய
அஹமேவம்விதோ⁴(அ)ர்ஜுந ।
ஜ்ஞாதும் த்³ரஷ்டும் ச தத்த்வேந
ப்ரவேஷ்டும் ச பரந்தப ॥ 54 ॥

ப⁴க்த்யா து கிம்விஶிஷ்டயா இதி ஆஹ — அநந்யயா அப்ருத²க்³பூ⁴தயா, ப⁴க³வத: அந்யத்ர ப்ருத²க் ந கதா³சித³பி யா ப⁴வதி ஸா த்வநந்யா ப⁴க்தி: । ஸர்வைரபி கரணை: வாஸுதே³வாத³ந்யத் ந உபலப்⁴யதே யயா, ஸா அநந்யா ப⁴க்தி:, தயா ப⁴க்த்யா ஶக்ய: அஹம் ஏவம்வித⁴: விஶ்வரூபப்ரகார: ஹே அர்ஜுந, ஜ்ஞாதும் ஶாஸ்த்ரத: । ந கேவலம் ஜ்ஞாதும் ஶாஸ்த்ரத:, த்³ரஷ்டும் ச ஸாக்ஷாத்கர்தும் தத்த்வேந தத்த்வத:, ப்ரவேஷ்டும் ச மோக்ஷம் ச க³ந்தும் பரந்தப ॥ 54 ॥

அது⁴நா ஸர்வஸ்ய கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸாரபூ⁴த: அர்த²: நி:ஶ்ரேயஸார்த²: அநுஷ்டே²யத்வேந ஸமுச்சித்ய உச்யதே —

மத்கர்மக்ருந்மத்பரமோ
மத்³ப⁴க்த: ஸங்க³வர்ஜித: ।
நிர்வைர: ஸர்வபூ⁴தேஷு
ய: ஸ மாமேதி பாண்ட³வ ॥ 55 ॥

மத்கர்மக்ருத் மத³ர்த²ம் கர்ம மத்கர்ம, தத் கரோதீதி மத்கர்மக்ருத் । மத்பரம: — கரோதி ப்⁴ருத்ய: ஸ்வாமிகர்ம, ந து ஆத்மந: பரமா ப்ரேத்ய க³ந்தவ்யா க³திரிதி ஸ்வாமிநம் ப்ரதிபத்³யதே ; அயம் து மத்கர்மக்ருத் மாமேவ பரமாம் க³திம் ப்ரதிபத்³யதே இதி மத்பரம:, அஹம் பரம: பரா க³தி: யஸ்ய ஸோ(அ)யம் மத்பரம: । ததா² மத்³ப⁴க்த: மாமேவ ஸர்வப்ரகாரை: ஸர்வாத்மநா ஸர்வோத்ஸாஹேந ப⁴ஜதே இதி மத்³ப⁴க்த: । ஸங்க³வர்ஜித: த⁴நபுத்ரமித்ரகலத்ரப³ந்து⁴வர்கே³ஷு ஸங்க³வர்ஜித: ஸங்க³: ப்ரீதி: ஸ்நேஹ: தத்³வர்ஜித: । நிர்வைர: நிர்க³தவைர: ஸர்வபூ⁴தேஷு ஶத்ருபா⁴வரஹித: ஆத்மந: அத்யந்தாபகாரப்ரவ்ருத்தேஷ்வபி । ய: ஈத்³ருஶ: மத்³ப⁴க்த: ஸ: மாம் ஏதி, அஹமேவ தஸ்ய பரா க³தி:, ந அந்யா க³தி: காசித் ப⁴வதி । அயம் தவ உபதே³ஶ: இஷ்ட: மயா உபதி³ஷ்ட: ஹே பாண்ட³வ இதி ॥ 55 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே ஏகாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

த்³வாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

த்³விதீயாத்⁴யாயப்ரப்⁴ருதிஷு விபூ⁴த்யந்தேஷு அத்⁴யாயேஷு பரமாத்மந: ப்³ரஹ்மண: அக்ஷரஸ்ய வித்⁴வஸ்தஸர்வோபாதி⁴விஶேஷஸ்ய உபாஸநம் உக்தம் ; ஸர்வயோகை³ஶ்வர்யஸர்வஜ்ஞாநஶக்திமத்ஸத்த்வோபாதே⁴: ஈஶ்வரஸ்ய தவ ச உபாஸநம் தத்ர தத்ர உக்தம் । விஶ்வரூபாத்⁴யாயே து ஐஶ்வரம் ஆத்³யம் ஸமஸ்தஜக³தா³த்மரூபம் விஶ்வரூபம் த்வதீ³யம் த³ர்ஶிதம் உபாஸநார்த²மேவ த்வயா । தச்ச த³ர்ஶயித்வா உக்தவாநஸி ‘மத்கர்மக்ருத்’ (ப⁴. கீ³. 11 । 55) இத்யாதி³ । அத: அஹம் அநயோ: உப⁴யோ: பக்ஷயோ: விஶிஷ்டதரபு³பு⁴த்ஸயா த்வாம் ப்ருச்சா²மி இதி அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

ஏவம் ஸததயுக்தா யே ப⁴க்தாஸ்த்வாம் பர்யுபாஸதே ।
யே சாப்யக்ஷரமவ்யக்தம் தேஷாம் கே யோக³வித்தமா: ॥ 1 ॥

ஏவம் இதி அதீதாநந்தரஶ்லோகேந உக்தம் அர்த²ம் பராம்ருஶதி ‘மத்கர்மக்ருத்’ (ப⁴. கீ³. 11 । 55) இத்யாதி³நா । ஏவம் ஸததயுக்தா:, நைரந்தர்யேண ப⁴க³வத்கர்மாதௌ³ யதோ²க்தே அர்தே² ஸமாஹிதா: ஸந்த: ப்ரவ்ருத்தா இத்யர்த²: । யே ப⁴க்தா: அநந்யஶரணா: ஸந்த: த்வாம் யதா²த³ர்ஶிதம் விஶ்வரூபம் பர்யுபாஸதே த்⁴யாயந்தி ; யே சாந்யே(அ)பி த்யக்தஸர்வைஷணா: ஸம்ந்யஸ்தஸர்வகர்மாண: யதா²விஶேஷிதம் ப்³ரஹ்ம அக்ஷரம் நிரஸ்தஸர்வோபாதி⁴த்வாத் அவ்யக்தம் அகரணகோ³சரம் । யத் ஹி கரணகோ³சரம் தத் வ்யக்தம் உச்யதே, அஞ்ஜே: தா⁴தோ: தத்கர்மகத்வாத் ; இத³ம் து அக்ஷரம் தத்³விபரீதம் , ஶிஷ்டைஶ்ச உச்யமாநை: விஶேஷணை: விஶிஷ்டம் , தத் யே சாபி பர்யுபாஸதே, தேஷாம் உப⁴யேஷாம் மத்⁴யே கே யோக³வித்தமா: ? கே அதிஶயேந யோக³வித³: இத்யர்த²: ॥ 1 ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாந் உவாச — யே து அக்ஷரோபாஸகா: ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: நிவ்ருத்தைஷணா:, தே தாவத் திஷ்ட²ந்து ; தாந் ப்ரதி யத் வக்தவ்யம் , தத் உபரிஷ்டாத் வக்ஷ்யாம: । யே து இதரே —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

மய்யாவேஶ்ய மநோ யே மாம் நித்யயுக்தா உபாஸதே ।
ஶ்ரத்³த⁴யா பரயோபேதாஸ்தே மே யுக்ததமா மதா: ॥ 2 ॥

மயி விஶ்வரூபே பரமேஶ்வரே ஆவேஶ்ய ஸமாதா⁴ய மந:, யே ப⁴க்தா: ஸந்த:, மாம் ஸர்வயோகே³ஶ்வராணாம் அதீ⁴ஶ்வரம் ஸர்வஜ்ஞம் விமுக்தராகா³தி³க்லேஶதிமிரத்³ருஷ்டிம் , நித்யயுக்தா: அதீதாநந்தராத்⁴யாயாந்தோக்தஶ்லோகார்த²ந்யாயேந ஸததயுக்தா: ஸந்த: உபாஸதே ஶ்ரத்³த⁴யா பரயா ப்ரக்ருஷ்டயா உபேதா:, தே மே மம மதா: அபி⁴ப்ரேதா: யுக்ததமா: இதி । நைரந்தர்யேண ஹி தே மச்சித்ததயா அஹோராத்ரம் அதிவாஹயந்தி । அத: யுக்தம் தாந் ப்ரதி யுக்ததமா: இதி வக்தும் ॥ 2 ॥

கிமிதரே யுக்ததமா: ந ப⁴வந்தி ? ந ; கிந்து தாந் ப்ரதி யத் வக்தவ்யம் , தத் ஶ்ருணு —

யே த்வக்ஷரமநிர்தே³ஶ்யமவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே ।
ஸர்வத்ரக³மசிந்த்யம் ச கூடஸ்த²மசலம் த்⁴ருவம் ॥ 3 ॥

யே து அக்ஷரம் அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தத்வாத் அஶப்³த³கோ³சர இதி ந நிர்தே³ஷ்டும் ஶக்யதே, அத: அநிர்தே³ஶ்யம் , அவ்யக்தம் ந கேநாபி ப்ரமாணேந வ்யஜ்யத இத்யவ்யக்தம் பர்யுபாஸதே பரி ஸமந்தாத் உபாஸதே । உபாஸநம் நாம யதா²ஶாஸ்த்ரம் உபாஸ்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய விஷயீகரணேந ஸாமீப்யம் உபக³ம்ய தைலதா⁴ராவத் ஸமாநப்ரத்யயப்ரவாஹேண தீ³ர்க⁴காலம் யத் ஆஸநம் , தத் உபாஸநமாசக்ஷதே । அக்ஷரஸ்ய விஶேஷணமாஹ உபாஸ்யஸ்ய — ஸர்வத்ரக³ம் வ்யோமவத் வ்யாபி அசிந்த்யம் ச அவ்யக்தத்வாத³சிந்த்யம் । யத்³தி⁴ கரணகோ³சரம் , தத் மநஸாபி சிந்த்யம் , தத்³விபரீதத்வாத் அசிந்த்யம் அக்ஷரம் , கூடஸ்த²ம் த்³ருஶ்யமாநகு³ணம் அந்தர்தோ³ஷம் வஸ்து கூடம் । ‘கூடரூபம்’ ’ கூடஸாக்ஷ்யம்’ இத்யாதௌ³ கூடஶப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴: லோகே । ததா² ச அவித்³யாத்³யநேகஸம்ஸாரபீ³ஜம் அந்தர்தோ³ஷவத் மாயாவ்யாக்ருதாதி³ஶப்³த³வாச்யதயா ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 10) ‘மம மாயா து³ரத்யயா’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴ம் யத் தத் கூடம் , தஸ்மிந் கூடே ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் தத³த்⁴யக்ஷதயா । அத²வா, ராஶிரிவ ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் । அத ஏவ அசலம் । யஸ்மாத் அசலம் , தஸ்மாத் த்⁴ருவம் , நித்யமித்யர்த²: ॥ 3 ॥

ஸம்நியம்யேந்த்³ரியக்³ராமம் ஸர்வத்ர ஸமபு³த்³த⁴ய: ।
தே ப்ராப்நுவந்தி மாமேவ ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: ॥ 4 ॥

ஸந்நியம்ய ஸம்யக் நியம்ய உபஸம்ஹ்ருத்ய இந்த்³ரியக்³ராமம் இந்த்³ரியஸமுதா³யம் ஸர்வத்ர ஸர்வஸ்மிந் காலே ஸமபு³த்³த⁴ய: ஸமா துல்யா பு³த்³தி⁴: யேஷாம் இஷ்டாநிஷ்டப்ராப்தௌ தே ஸமபு³த்³த⁴ய: । தே யே ஏவம்விதா⁴: தே ப்ராப்நுவந்தி மாமேவ ஸர்வபூ⁴தஹிதே ரதா: । ந து தேஷாம் வக்தவ்யம் கிஞ்சித் ‘மாம் தே ப்ராப்நுவந்தி’ இதி ; ‘ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 18) இதி ஹி உக்தம் । ந ஹி ப⁴க³வத்ஸ்வரூபாணாம் ஸதாம் யுக்ததமத்வமயுக்ததமத்வம் வா வாச்யம் ॥ 4 ॥

கிம் து —

க்லேஶோ(அ)தி⁴கதரஸ்தேஷாமவ்யக்தாஸக்தசேதஸாம் ।
அவ்யக்தா ஹி க³திர்து³:க²ம் தே³ஹவத்³பி⁴ரவாப்யதே ॥ 5 ॥

க்லேஶ: அதி⁴கதர:, யத்³யபி மத்கர்மாதி³பராணாம் க்லேஶ: அதி⁴க ஏவ க்லேஶ: அதி⁴கதரஸ்து அக்ஷராத்மநாம் பரமாத்மத³ர்ஶிநாம் தே³ஹாபி⁴மாநபரித்யாக³நிமித்த: । அவ்யக்தாஸக்தசேதஸாம் அவ்யக்தே ஆஸக்தம் சேத: யேஷாம் தே அவ்யக்தாஸக்தசேதஸ: தேஷாம் அவ்யக்தாஸக்தசேதஸாம் । அவ்யக்தா ஹி யஸ்மாத் யா க³தி: அக்ஷராத்மிகா து³:க²ம் ஸா தே³ஹவத்³பி⁴: தே³ஹாபி⁴மாநவத்³பி⁴: அவாப்யதே, அத: க்லேஶ: அதி⁴கதர: ॥ 5 ॥

அக்ஷரோபாஸகாநாம் யத் வர்தநம் , தத் உபரிஷ்டாத்³வக்ஷ்யாம: —

யே து ஸர்வாணி கர்மாணி மயி ஸம்ந்யஸ்ய மத்பரா: ।
அநந்யேநைவ யோகே³ந மாம் த்⁴யாயந்த உபாஸதே ॥ 6 ॥

யே து ஸர்வாணி கர்மாணி மயி ஈஶ்வரே ஸம்ந்யஸ்ய மத்பரா: அஹம் பர: யேஷாம் தே மத்பரா: ஸந்த: அநந்யேநைவ அவித்³யமாநம் அந்யத் ஆலம்ப³நம் விஶ்வரூபம் தே³வம் ஆத்மாநம் முக்த்வா யஸ்ய ஸ: அநந்ய: தேந அநந்யேநைவ ; கேந ? யோகே³ந ஸமாதி⁴நா மாம் த்⁴யாயந்த: சிந்தயந்த: உபாஸதே ॥ 6 ॥

தேஷாம் கிம் ? —

தேஷாமஹம் ஸமுத்³த⁴ர்தா ம்ருத்யுஸம்ஸாரஸாக³ராத் ।
ப⁴வாமி ந சிராத்பார்த² மய்யாவேஶிதசேதஸாம் ॥ 7 ॥

தேஷாம் மது³பாஸநைகபராணாம் அஹம் ஈஶ்வர: ஸமுத்³த⁴ர்தா । குத: இதி ஆஹ — ம்ருத்யுஸம்ஸாரஸாக³ராத் ம்ருத்யுயுக்த: ஸம்ஸார: ம்ருத்யுஸம்ஸார:, ஸ ஏவ ஸாக³ர இவ ஸாக³ர:, து³ஸ்தரத்வாத் , தஸ்மாத் ம்ருத்யுஸம்ஸாரஸாக³ராத் அஹம் தேஷாம் ஸமுத்³த⁴ர்தா ப⁴வாமி ந சிராத் । கிம் தர்ஹி ? க்ஷிப்ரமேவ ஹே பார்த², மயி ஆவேஶிதசேதஸாம் மயி விஶ்வரூபே ஆவேஶிதம் ஸமாஹிதம் சேத: யேஷாம் தே மய்யாவேஶிதசேதஸ: தேஷாம் ॥ 7 ॥

யத: ஏவம் , தஸ்மாத் —

மய்யேவ மந ஆத⁴த்ஸ்வ மயி பு³த்³தி⁴ம் நிவேஶய ।
நிவஸிஷ்யஸி மய்யேவ அத ஊர்த்⁴வம் ந ஸம்ஶய: ॥ 8 ॥

மயி ஏவ விஶ்வரூபே ஈஶ்வரே மந: ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகம் ஆத⁴த்ஸ்வ ஸ்தா²பய । மயி ஏவ அத்⁴யவஸாயம் குர்வதீம் பு³த்³தி⁴ம் ஆத⁴த்ஸ்வ நிவேஶய । தத: தே கிம் ஸ்யாத் இதி ஶ்ருணு — நிவஸிஷ்யஸி நிவத்ஸ்யஸி நிஶ்சயேந மதா³த்மநா மயி நிவாஸம் கரிஷ்யஸி ஏவ அத: ஶரீரபாதாத் ஊர்த்⁴வம் । ந ஸம்ஶய: ஸம்ஶய: அத்ர ந கர்தவ்ய: ॥ 8 ॥

அத² சித்தம் ஸமாதா⁴தும்
ந ஶக்நோஷி மயி ஸ்தி²ரம் ।
அப்⁴யாஸயோகே³ந ததோ
மாமிச்சா²ப்தும் த⁴நஞ்ஜய ॥ 9 ॥

அத² ஏவம் யதா² அவோசம் ததா² மயி சித்தம் ஸமாதா⁴தும் ஸ்தா²பயிதும் ஸ்தி²ரம் அசலம் ந ஶக்நோஷி சேத் , தத: பஶ்சாத் அப்⁴யாஸயோகே³ந, சித்தஸ்ய ஏகஸ்மிந் ஆலம்ப³நே ஸர்வத: ஸமாஹ்ருத்ய புந: புந: ஸ்தா²பநம் அப்⁴யாஸ:, தத்பூர்வகோ யோக³: ஸமாதா⁴நலக்ஷண: தேந அப்⁴யாஸயோகே³ந மாம் விஶ்வரூபம் இச்ச² ப்ரார்த²யஸ்வ ஆப்தும் ப்ராப்தும் ஹே த⁴நஞ்ஜய ॥ 9 ॥

அப்⁴யாஸே(அ)ப்யஸமர்தோ²(அ)ஸி
மத்கர்மபரமோ ப⁴வ ।
மத³ர்த²மபி கர்மாணி
குர்வந்ஸித்³தி⁴மவாப்ஸ்யஸி ॥ 10 ॥

அப்⁴யாஸே அபி அஸமர்த²: அஸி அஶக்த: அஸி, தர்ஹி மத்கர்மபரம: ப⁴வ மத³ர்த²ம் கர்ம மத்கர்ம தத்பரம: மத்கர்மபரம:, மத்கர்மப்ரதா⁴ந: இத்யர்த²: । அப்⁴யாஸேந விநா மத³ர்த²மபி கர்மாணி கேவலம் குர்வந் ஸித்³தி⁴ம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴யோக³ஜ்ஞாநப்ராப்தித்³வாரேண அவாப்ஸ்யஸி ॥ 10 ॥

அதை²தத³ப்யஶக்தோ(அ)ஸி கர்தும் மத்³யோக³மாஶ்ரித: ।
ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் தத: குரு யதாத்மவாந் ॥ 11 ॥

அத² புந: ஏதத³பி யத் உக்தம் மத்கர்மபரமத்வம் , தத் கர்தும் அஶக்த: அஸி, மத்³யோக³ம் ஆஶ்ரித: மயி க்ரியமாணாநி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய யத் கரணம் தேஷாம் அநுஷ்டா²நம் ஸ: மத்³யோக³:, தம் ஆஶ்ரித: ஸந் , ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் ஸர்வேஷாம் கர்மணாம் ப²லஸம்ந்யாஸம் ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் தத: அநந்தரம் குரு யதாத்மவாந் ஸம்யதசித்த: ஸந் இத்யர்த²: ॥ 11 ॥

இதா³நீம் ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் ஸ்தௌதி —

ஶ்ரேயோ ஹி ஜ்ஞாநமப்⁴யாஸாஜ்ஜ்ஞாநாத்³த்⁴யாநம் விஶிஷ்யதே ।
த்⁴யாநாத்கர்மப²லத்யாக³ஸ்த்யாகா³ச்சா²ந்திரநந்தரம் ॥ 12 ॥

ஶ்ரேய: ஹி ப்ரஶஸ்யதரம் ஜ்ஞாநம் । கஸ்மாத் ? விவேகபூர்வகாத் அப்⁴யாஸாத் । தஸ்மாத³பி ஜ்ஞாநாத் ஜ்ஞாநபூர்வகம் த்⁴யாநம் விஶிஷ்யதே । ஜ்ஞாநவதோ த்⁴யாநாத் அபி கர்மப²லத்யாக³:, ‘விஶிஷ்யதே’ இதி அநுஷஜ்யதே । ஏவம் கர்மப²லத்யாகா³த் பூர்வவிஶேஷணவத: ஶாந்தி: உபஶம: ஸஹேதுகஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய அநந்தரமேவ ஸ்யாத் , ந து காலாந்தரம் அபேக்ஷதே ॥

அஜ்ஞஸ்ய கர்மணி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய பூர்வோபதி³ஷ்டோபாயாநுஷ்டா²நாஶக்தௌ ஸர்வகர்மணாம் ப²லத்யாக³: ஶ்ரேய:ஸாத⁴நம் உபதி³ஷ்டம் , ந ப்ரத²மமேவ । அதஶ்ச ‘ஶ்ரேயோ ஹி ஜ்ஞாநமப்⁴யாஸாத்’ இத்யுத்தரோத்தரவிஶிஷ்டத்வோபதே³ஶேந ஸர்வகர்மப²லத்யாக³: ஸ்தூயதே, ஸம்பந்நஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாஶக்தௌ அநுஷ்டே²யத்வேந ஶ்ருதத்வாத் । கேந ஸாத⁴ர்ம்யேண ஸ்துதித்வம் ? ‘யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே’ (க. உ. 2 । 3 । 14) இதி ஸர்வகாமப்ரஹாணாத் அம்ருதத்வம் உக்தம் ; தத் ப்ரஸித்³த⁴ம் । காமாஶ்ச ஸர்வே ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மணாம் ப²லாநி । தத்த்யாகே³ ச விது³ஷ: த்⁴யாநநிஷ்ட²ஸ்ய அநந்தரைவ ஶாந்தி: இதி ஸர்வகாமத்யாக³ஸாமாந்யம் அஜ்ஞகர்மப²லத்யாக³ஸ்ய அஸ்தி இதி தத்ஸாமாந்யாத் ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ஸ்துதி: இயம் ப்ரரோசநார்தா² । யதா² அக³ஸ்த்யேந ப்³ராஹ்மணேந ஸமுத்³ர: பீத: இதி இதா³நீந்தநா: அபி ப்³ராஹ்மணா: ப்³ராஹ்மணத்வஸாமாந்யாத் ஸ்தூயந்தே, ஏவம் கர்மப²லத்யாகா³த் கர்மயோக³ஸ்ய ஶ்ரேய:ஸாத⁴நத்வமபி⁴ஹிதம் ॥ 12 ॥

அத்ர ச ஆத்மேஶ்வரபே⁴த³மாஶ்ரித்ய விஶ்வரூபே ஈஶ்வரே சேத:ஸமாதா⁴நலக்ஷண: யோக³: உக்த:, ஈஶ்வரார்த²ம் கர்மாநுஷ்டா²நாதி³ ச । ‘அதை²தத³ப்யஶக்தோ(அ)ஸி’ (ப⁴. கீ³. 12 । 11) இதி அஜ்ஞாநகார்யஸூசநாத் ந அபே⁴த³த³ர்ஶிந: அக்ஷரோபாஸகஸ்ய கர்மயோக³: உபபத்³யதே இதி த³ர்ஶயதி ; ததா² கர்மயோகி³ந: அக்ஷரோபாஸநாநுபபத்திம் । ‘தே ப்ராப்நுவந்தி மாமேவ’ (ப⁴. கீ³. 12 । 4) இதி அக்ஷரோபாஸகாநாம் கைவல்யப்ராப்தௌ ஸ்வாதந்த்ர்யம் உக்த்வா, இதரேஷாம் பாரதந்த்ர்யாத் ஈஶ்வராதீ⁴நதாம் த³ர்ஶிதவாந் ‘தேஷாமஹம் ஸமுத்³த⁴ர்தா’ (ப⁴. கீ³. 12 । 7) இதி । யதி³ ஹி ஈஶ்வரஸ்ய ஆத்மபூ⁴தா: தே மதா: அபே⁴த³த³ர்ஶித்வாத் , அக்ஷரஸ்வரூபா: ஏவ தே இதி ஸமுத்³த⁴ரணகர்மவசநம் தாந் ப்ரதி அபேஶலம் ஸ்யாத் । யஸ்மாச்ச அர்ஜுநஸ்ய அத்யந்தமேவ ஹிதைஷீ ப⁴க³வாந் தஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநாநந்விதம் கர்மயோக³ம் பே⁴த³த்³ருஷ்டிமந்தமேவ உபதி³ஶதி । ந ச ஆத்மாநம் ஈஶ்வரம் ப்ரமாணத: பு³த்³த்⁴வா கஸ்யசித் கு³ணபா⁴வம் ஜிக³மிஷதி கஶ்சித் , விரோதா⁴த் । தஸ்மாத் அக்ஷரோபாஸகாநாம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²நாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் த்யக்தஸர்வைஷணாநாம் ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ இத்யாதி³த⁴ர்மபூக³ம் ஸாக்ஷாத் அம்ருதத்வகாரணம் வக்ஷ்யாமீதி ப்ரவர்ததே —

அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம் மைத்ர: கருண ஏவ ச ।
நிர்மமோ நிரஹங்கார: ஸமது³:க²ஸுக²: க்ஷமீ ॥ 13 ॥

அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம் ந த்³வேஷ்டா, ஆத்மந: து³:க²ஹேதுமபி ந கிஞ்சித் த்³வேஷ்டி, ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மத்வேந ஹி பஶ்யதி । மைத்ர: மித்ரபா⁴வ: மைத்ரீ மித்ரதயா வர்ததே இதி மைத்ர: । கருண: ஏவ ச, கருணா க்ருபா து³:கி²தேஷு த³யா, தத்³வாந் கருண:, ஸர்வபூ⁴தாப⁴யப்ரத³:, ஸம்ந்யாஸீ இத்யர்த²: । நிர்மம: மமப்ரத்யயவர்ஜித: । நிரஹங்கார: நிர்க³தாஹம்ப்ரத்யய: । ஸமது³:க²ஸுக²: ஸமே து³:க²ஸுகே² த்³வேஷராக³யோ: அப்ரவர்தகே யஸ்ய ஸ: ஸமது³:க²ஸுக²: । க்ஷமீ க்ஷமாவாந் , ஆக்ருஷ்ட: அபி⁴ஹதோ வா அவிக்ரிய: ஏவ ஆஸ்தே ॥ 13 ॥

ஸந்துஷ்ட: ஸததம் யோகீ³ யதாத்மா த்³ருட⁴நிஶ்சய: ।
மய்யர்பிதமநோபு³த்³தி⁴ர்யோ மத்³ப⁴க்த: ஸ மே ப்ரிய: ॥ 14 ॥

ஸந்துஷ்ட: ஸததம் நித்யம் தே³ஹஸ்தி²திகாரணஸ்ய லாபே⁴ அலாபே⁴ ச உத்பந்நாலம்ப்ரத்யய: । ததா² கு³ணவல்லாபே⁴ விபர்யயே ச ஸந்துஷ்ட: । ஸததம் யோகீ³ ஸமாஹிதசித்த: । யதாத்மா ஸம்யதஸ்வபா⁴வ: । த்³ருட⁴நிஶ்சய: த்³ருட⁴: ஸ்தி²ர: நிஶ்சய: அத்⁴யவஸாய: யஸ்ய ஆத்மதத்த்வவிஷயே ஸ த்³ருட⁴நிஶ்சய: । மய்யர்பிதமநோபு³த்³தி⁴: ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகம் மந:, அத்⁴யவஸாயலக்ஷணா பு³த்³தி⁴:, தே மய்யேவ அர்பிதே ஸ்தா²பிதே யஸ்ய ஸம்ந்யாஸிந: ஸ: மய்யர்பிதமநோபு³த்³தி⁴: । ய: ஈத்³ருஶ: மத்³ப⁴க்த: ஸ: மே ப்ரிய: । ‘ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோ(அ)த்யர்த²மஹம் ஸ ச மம ப்ரிய:’ (ப⁴. கீ³. 7 । 17) இதி ஸப்தமே அத்⁴யாயே ஸூசிதம் , தத் இஹ ப்ரபஞ்ச்யதே ॥ 14 ॥

யஸ்மாந்நோத்³விஜதே லோகோ லோகாந்நோத்³விஜதே ச ய: ।
ஹர்ஷாமர்ஷப⁴யோத்³வேகை³ர்முக்தோ ய: ஸ ச மே ப்ரிய: ॥ 15 ॥

யஸ்மாத் ஸம்ந்யாஸிந: ந உத்³விஜதே ந உத்³வேக³ம் க³ச்ச²தி ந ஸந்தப்யதே ந ஸங்க்ஷுப்⁴யதி லோக:, ததா² லோகாத் ந உத்³விஜதே ச ய:, ஹர்ஷாமர்ஷப⁴யோத்³வேகை³: ஹர்ஷஶ்ச அமர்ஷஶ்ச ப⁴யம் ச உத்³வேக³ஶ்ச தை: ஹர்ஷாமர்ஷப⁴யோத்³வேகை³: முக்த: ; ஹர்ஷ: ப்ரியலாபே⁴ அந்த:கரணஸ்ய உத்கர்ஷ: ரோமாஞ்சநாஶ்ருபாதாதி³லிங்க³:, அமர்ஷ: அஸஹிஷ்ணுதா, ப⁴யம் த்ராஸ:, உத்³வேக³: உத்³விக்³நதா, தை: முக்த: ய: ஸ ச மே ப்ரிய: ॥ 15 ॥

அநபேக்ஷ: ஶுசிர்த³க்ஷ
உதா³ஸீநோ க³தவ்யத²: ।
ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³
யோ மத்³ப⁴க்த: ஸ மே ப்ரிய: ॥ 16 ॥

தே³ஹேந்த்³ரியவிஷயஸம்ப³ந்தா⁴தி³ஷு அபேக்ஷாவிஷயேஷு அநபேக்ஷ: நி:ஸ்ப்ருஹ: । ஶுசி: பா³ஹ்யேந ஆப்⁴யந்தரேண ச ஶௌசேந ஸம்பந்ந: । த³க்ஷ: ப்ரத்யுத்பந்நேஷு கார்யேஷு ஸத்³ய: யதா²வத் ப்ரதிபத்தும் ஸமர்த²: । உதா³ஸீந: ந கஸ்யசித் மித்ராதே³: பக்ஷம் ப⁴ஜதே ய:, ஸ: உதா³ஸீந: யதி: । க³தவ்யத²: க³தப⁴ய: । ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³ ஆரப்⁴யந்த இதி ஆரம்பா⁴: இஹாமுத்ரப²லபோ⁴கா³ர்தா²நி காமஹேதூநி கர்மாணி ஸர்வாரம்பா⁴:, தாந் பரித்யக்தும் ஶீலம் அஸ்யேதி ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³ ய: மத்³ப⁴க்த: ஸ: மே ப்ரிய: ॥ 16 ॥

கிஞ்ச —

யோ ந ஹ்ருஷ்யதி ந த்³வேஷ்டி
ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி ।
ஶுபா⁴ஶுப⁴பரித்யாகீ³
ப⁴க்திமாந்ய: ஸ மே ப்ரிய: ॥ 17 ॥

ய: ந ஹ்ருஷ்யதி இஷ்டப்ராப்தௌ, ந த்³வேஷ்டி அநிஷ்டப்ராப்தௌ, ந ஶோசதி ப்ரியவியோகே³, ந ச அப்ராப்தம் காங்க்ஷதி, ஶுபா⁴ஶுபே⁴ கர்மணீ பரித்யக்தும் ஶீலம் அஸ்ய இதி ஶுபா⁴ஶுப⁴பரித்யாகீ³ ப⁴க்திமாந் ய: ஸ: மே ப்ரிய: ॥ 17 ॥

ஸம: ஶத்ரௌ ச மித்ரே ச
ததா² மாநாபமாநயோ: ।
ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு
ஸம: ஸங்க³விவர்ஜித: ॥ 18 ॥

ஸம: ஶத்ரௌ ச மித்ரே ச, ததா² மாநாபமாநயோ: பூஜாபரிப⁴வயோ:, ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:கே²ஷு ஸம:, ஸர்வத்ர ச ஸங்க³விவர்ஜித: ॥ 18 ॥

கிஞ்ச —

துல்யநிந்தா³ஸ்துதிர்மௌநீ ஸந்துஷ்டோ யேந கேநசித் ।
அநிகேத: ஸ்தி²ரமதிர்ப⁴க்திமாந்மே ப்ரியோ நர: ॥ 19 ॥

துல்யநிந்தா³ஸ்துதி: நிந்தா³ ச ஸ்துதிஶ்ச நிந்தா³ஸ்துதீ தே துல்யே யஸ்ய ஸ: துல்யநிந்தா³ஸ்துதி: । மௌநீ மௌநவாந் ஸம்யதவாக் । ஸந்துஷ்ட: யேந கேநசித் ஶரீரஸ்தி²திஹேதுமாத்ரேண ; ததா² ச உக்தம் — ‘யேந கேநசிதா³ச்ச²ந்நோ யேந கேநசிதா³ஶித: । யத்ர க்வசந ஶாயீ ஸ்யாத்தம் தே³வா ப்³ராஹ்மணம் விது³:’ (மோ. த⁴. 245 । 12) இதி । கிஞ்ச, அநிகேத: நிகேத: ஆஶ்ரய: நிவாஸ: நியத: ந வித்³யதே யஸ்ய ஸ: அநிகேத:, ‘நாகா³ரே’ ( ? ) இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யந்தராத் । ஸ்தி²ரமதி: ஸ்தி²ரா பரமார்த²விஷயா யஸ்ய மதி: ஸ: ஸ்தி²ரமதி: । ப⁴க்திமாந் மே ப்ரிய: நர: ॥ 19 ॥

‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 13), இத்யாதி³நா அக்ஷரோபாஸகாநாம் நிவ்ருத்தஸர்வைஷணாநாம் ஸந்யாஸிநாம் பரமார்த²ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் த⁴ர்மஜாதம் ப்ரக்ராந்தம் உபஸம்ஹ்ரியதே —

யே து த⁴ர்ம்யாம்ருதமித³ம்
யதோ²க்தம் பர்யுபாஸதே ।
ஶ்ரத்³த³தா⁴நா மத்பரமா
ப⁴க்தாஸ்தே(அ)தீவ மே ப்ரியா: ॥ 20 ॥

யே து ஸம்ந்யாஸிந: த⁴ர்ம்யாம்ருதம் த⁴ர்மாத³நபேதம் த⁴ர்ம்யம் ச தத் அம்ருதம் ச தத் , அம்ருதத்வஹேதுத்வாத் , இத³ம் யதோ²க்தம் ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 13) இத்யாதி³நா பர்யுபாஸதே அநுதிஷ்ட²ந்தி ஶ்ரத்³த³தா⁴நா: ஸந்த: மத்பரமா: யதோ²க்த: அஹம் அக்ஷராத்மா பரம: நிரதிஶயா க³தி: யேஷாம் தே மத்பரமா:, மத்³ப⁴க்தா: ச உத்தமாம் பரமார்த²ஜ்ஞாநலக்ஷணாம் ப⁴க்திமாஶ்ரிதா:, தே அதீவ மே ப்ரியா: । ‘ப்ரியோ ஹி ஜ்ஞாநிநோ(அ)த்யர்த²ம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 17) இதி யத் ஸூசிதம் தத் வ்யாக்²யாய இஹ உபஸம்ஹ்ருதம் ‘ப⁴க்தாஸ்தே(அ)தீவ மே ப்ரியா:’ இதி । யஸ்மாத் த⁴ர்ம்யாம்ருதமித³ம் யதோ²க்தமநுதிஷ்ட²ந் ப⁴க³வத: விஷ்ணோ: பரமேஶ்வரஸ்ய அதீவ ப்ரிய: ப⁴வதி, தஸ்மாத் இத³ம் த⁴ர்ம்யாம்ருதம் முமுக்ஷுணா யத்நத: அநுஷ்டே²யம் விஷ்ணோ: ப்ரியம் பரம் தா⁴ம ஜிக³மிஷுணா இதி வாக்யார்த²: ॥ 20 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே த்³வாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

த்ரயோத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

ஸப்தமே அத்⁴யாயே ஸூசிதே த்³வே ப்ரக்ருதீ ஈஶ்வரஸ்ய — த்ரிகு³ணாத்மிகா அஷ்டதா⁴ பி⁴ந்நா அபரா, ஸம்ஸாரஹேதுத்வாத் ; பரா ச அந்யா ஜீவபூ⁴தா க்ஷேத்ரஜ்ஞலக்ஷணா ஈஶ்வராத்மிகா — யாப்⁴யாம் ப்ரக்ருதிப்⁴யாமீஶ்வர: ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திலயஹேதுத்வம் ப்ரதிபத்³யதே । தத்ர க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞலக்ஷணப்ரக்ருதித்³வயநிரூபணத்³வாரேண தத்³வத: ஈஶ்வரஸ்ய தத்த்வநிர்தா⁴ரணார்த²ம் க்ஷேத்ராத்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । அதீதாநந்தராத்⁴யாயே ச ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 13) இத்யாதி³நா யாவத் அத்⁴யாயபரிஸமாப்தி: தாவத் தத்த்வஜ்ஞாநிநாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் நிஷ்டா² யதா² தே வர்தந்தே இத்யேதத் உக்தம் । கேந புந: தே தத்த்வஜ்ஞாநேந யுக்தா: யதோ²க்தத⁴ர்மாசரணாத் ப⁴க³வத: ப்ரியா ப⁴வந்தீதி ஏவமர்த²ஶ்ச அயமத்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । ப்ரக்ருதிஶ்ச த்ரிகு³ணாத்மிகா ஸர்வகார்யகரணவிஷயாகாரேண பரிணதா புருஷஸ்ய போ⁴கா³பவர்கா³ர்த²கர்தவ்யதயா தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யாகாரேண ஸம்ஹந்யதே । ஸோ(அ)யம் ஸங்கா⁴த: இத³ம் ஶரீரம் । ததே³தத் ப⁴க³வாந் உவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

இத³ம் ஶரீரம் கௌந்தேய க்ஷேத்ரமித்யபி⁴தீ⁴யதே ।
ஏதத்³யோ வேத்தி தம் ப்ராஹு: க்ஷேத்ரஜ்ஞ இதி தத்³வித³: ॥ 1 ॥

இத³ம் இதி ஸர்வநாம்நா உக்தம் விஶிநஷ்டி ஶரீரம் இதி । ஹே கௌந்தேய, க்ஷதத்ராணாத் , க்ஷயாத் , க்ஷரணாத் , க்ஷேத்ரவத்³வா அஸ்மிந் கர்மப²லநிஷ்பத்தே: க்ஷேத்ரம் இதி — இதிஶப்³த³: ஏவம்ஶப்³த³பதா³ர்த²க: — க்ஷேத்ரம் இத்யேவம் அபி⁴தீ⁴யதே கத்²யதே । ஏதத் ஶரீரம் க்ஷேத்ரம் ய: வேத்தி விஜாநாதி, ஆபாத³தலமஸ்தகம் ஜ்ஞாநேந விஷயீகரோதி, ஸ்வாபா⁴விகேந ஔபதே³ஶிகேந வா வேத³நேந விஷயீகரோதி விபா⁴க³ஶ:, தம் வேதி³தாரம் ப்ராஹு: கத²யந்தி க்ஷேத்ரஜ்ஞ: இதி — இதிஶப்³த³: ஏவம்ஶப்³த³பதா³ர்த²க: ஏவ பூர்வவத் — க்ஷேத்ரஜ்ஞ: இத்யேவம் ஆஹு: । கே ? தத்³வித³: தௌ க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ யே வித³ந்தி தே தத்³வித³: ॥ 1 ॥

ஏவம் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ உக்தௌ । கிம் ஏதாவந்மாத்ரேண ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாதவ்யௌ இதி ? ந இதி உச்யதே —

க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத ।
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோர்ஜ்ஞாநம் யத்தஜ்ஜ்ஞாநம் மதம் மம ॥ 2 ॥

க்ஷேத்ரஜ்ஞம் யதோ²க்தலக்ஷணம் சாபி மாம் பரமேஶ்வரம் அஸம்ஸாரிணம் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி । ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு ய: க்ஷேத்ரஜ்ஞ: ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநேகக்ஷேத்ரோபாதி⁴ப்ரவிப⁴க்த:, தம் நிரஸ்தஸர்வோபாதி⁴பே⁴த³ம் ஸத³ஸதா³தி³ஶப்³த³ப்ரத்யயாகோ³சரம் வித்³தி⁴ இதி அபி⁴ப்ராய: । ஹே பா⁴ரத, யஸ்மாத் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரயாதா²த்ம்யவ்யதிரேகேண ந ஜ்ஞாநகோ³சரம் அந்யத் அவஶிஷ்டம் அஸ்தி, தஸ்மாத் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: ஜ்ஞேயபூ⁴தயோ: யத் ஜ்ஞாநம் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ யேந ஜ்ஞாநேந விஷயீக்ரியேதே, தத் ஜ்ஞாநம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் இதி மதம் அபி⁴ப்ராய: மம ஈஶ்வரஸ்ய விஷ்ணோ: ॥

நநு ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு ஏக ஏவ ஈஶ்வர:, ந அந்ய: தத்³வ்யதிரிக்த: போ⁴க்தா வித்³யதே சேத் , தத: ஈஸ்வரஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் ப்ராப்தம் ; ஈஶ்வரவ்யதிரேகேண வா ஸம்ஸாரிண: அந்யஸ்ய அபா⁴வாத் ஸம்ஸாராபா⁴வப்ரஸங்க³: । தச்ச உப⁴யமநிஷ்டம் , ப³ந்த⁴மோக்ஷதத்³தே⁴துஶாஸ்த்ராநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் , ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணவிரோதா⁴ச்ச । ப்ரத்யக்ஷேண தாவத் ஸுக²து³:க²தத்³தே⁴துலக்ஷண: ஸம்ஸார: உபலப்⁴யதே ; ஜக³த்³வைசித்ர்யோபலப்³தே⁴ஶ்ச த⁴ர்மாத⁴ர்மநிமித்த: ஸம்ஸார: அநுமீயதே । ஸர்வமேதத் அநுபபந்நமாத்மேஶ்வரைகத்வே ॥

ந ; ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோ: அந்யத்வேநோபபத்தே: — ‘தூ³ரமேதே விபரீதே விஷூசீ அவித்³யா யா ச வித்³யேதி ஜ்ஞாதா’ (க. உ. 1 । 2 । 4) । ததா² தயோ: வித்³யாவித்³யாவிஷயயோ: ப²லபே⁴தோ³(அ)பி விருத்³த⁴: நிர்தி³ஷ்ட: — ‘ஶ்ரேயஶ்ச ப்ரேயஶ்ச’ (க. உ. 1 । 2 । 2) இதி ; வித்³யாவிஷய: ஶ்ரேய:, ப்ரேயஸ்து அவித்³யாகார்யம் இதி । ததா² ச வ்யாஸ: — ‘த்³வாவிமாவத² பந்தா²நௌ’ (மோ. த⁴. 241 । 6) இத்யாதி³, ‘இமௌ த்³வாவேவ பந்தா²நௌ’ இத்யாதி³ ச । இஹ ச த்³வே நிஷ்டே² உக்தே । அவித்³யா ச ஸஹ கார்யேண ஹாதவ்யா இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயேப்⁴ய: அவக³ம்யதே । ஶ்ருதய: தாவத் — ‘இஹ சேத³வேதீ³த³த² ஸத்யமஸ்தி ந சேதி³ஹாவேதீ³ந்மஹதீ விநஷ்டி:’ (கே. உ. 2 । 5) ‘தமேவம் வித்³வாநம்ருத இஹ ப⁴வதி । நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (தை. ஆ. 3 । 13) ‘வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) । அவிது³ஷஸ்து — ‘அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1), ‘அவித்³யாயாமந்தரே வர்தமாநா:’ (க. உ. 1 । 2 । 5), ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶுரேவம் ஸ தே³வாநாம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ஆத்மவித் ய: ‘ஸ இத³ம் ஸர்வம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ; ‘யதா³ சர்மவத்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 20) இத்யாத்³யா: ஸஹஸ்ரஶ: । ஸ்ம்ருதயஶ்ச — ‘அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் தேந முஹ்யந்தி ஜந்தவ:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 15) ‘இஹைவ தைர்ஜித: ஸர்கோ³ யேஷாம் ஸாம்யே ஸ்தி²தம் மந:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 19) ‘ஸமம் பஶ்யந் ஹி ஸர்வத்ர’ (ப⁴. கீ³. 13 । 28) இத்யாத்³யா: । ந்யாயதஶ்ச — ‘ஸர்பாந்குஶாக்³ராணி ததோ²த³பாநம் ஜ்ஞாத்வா மநுஷ்யா: பரிவர்ஜயந்தி । அஜ்ஞாநதஸ்தத்ர பதந்தி கேசிஜ்ஜ்ஞாநே ப²லம் பஶ்ய யதா²விஶிஷ்டம்’ (மோ. த⁴. 201 । 17) । ததா² ச — தே³ஹாதி³ஷு ஆத்மபு³த்³தி⁴: அவித்³வாந் ராக³த்³வேஷாதி³ப்ரயுக்த: த⁴ர்மாத⁴ர்மாநுஷ்டா²நக்ருத் ஜாயதே ம்ரியதே ச இதி அவக³ம்யதே ; தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மத³ர்ஶிந: ராக³த்³வேஷாதி³ப்ரஹாணாபேக்ஷத⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரவ்ருத்த்யுபஶமாத் முச்யந்தே இதி ந கேநசித் ப்ரத்யாக்²யாதும் ஶக்யம் ந்யாயத: । தத்ர ஏவம் ஸதி, க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஈஶ்வரஸ்யைவ ஸத: அவித்³யாக்ருதோபாதி⁴பே⁴த³த: ஸம்ஸாரித்வமிவ ப⁴வதி, யதா² தே³ஹாத்³யாத்மத்வமாத்மந: । ஸர்வஜந்தூநாம் ஹி ப்ரஸித்³த⁴: தே³ஹாதி³ஷு அநாத்மஸு ஆத்மபா⁴வ: நிஶ்சித: அவித்³யாக்ருத:, யதா² ஸ்தா²ணௌ புருஷநிஶ்சய: ; ந ச ஏதாவதா புருஷத⁴ர்ம: ஸ்தா²ணோ: ப⁴வதி, ஸ்தா²ணுத⁴ர்மோ வா புருஷஸ்ய, ததா² ந சைதந்யத⁴ர்மோ தே³ஹஸ்ய, தே³ஹத⁴ர்மோ வா சேதநஸ்ய ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகத்வாதி³: ஆத்மந: ந யுக்த: ; அவித்³யாக்ருதத்வாவிஶேஷாத் , ஜராம்ருத்யுவத் ॥

ந, அதுல்யத்வாத் ; இதி சேத் — ஸ்தா²ணுபுருஷௌ ஜ்ஞேயாவேவ ஸந்தௌ ஜ்ஞாத்ரா அந்யோந்யஸ்மிந் அத்⁴யஸ்தௌ அவித்³யயா ; தே³ஹாத்மநோஸ்து ஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ரோரேவ இதரேதராத்⁴யாஸ:, இதி ந ஸம: த்³ருஷ்டாந்த: । அத: தே³ஹத⁴ர்ம: ஜ்ஞேயோ(அ)பி ஜ்ஞாதுராத்மந: ப⁴வதீதி சேத் , ந ; அசைதந்யாதி³ப்ரஸங்கா³த் । யதி³ ஹி ஜ்ஞேயஸ்ய தே³ஹாதே³: க்ஷேத்ரஸ்ய த⁴ர்மா: ஸுக²து³:க²மோஹேச்சா²த³ய: ஜ்ஞாது: ப⁴வந்தி, தர்ஹி, ‘ஜ்ஞேயஸ்ய க்ஷேத்ரஸ்ய த⁴ர்மா: கேசித் ஆத்மந: ப⁴வந்தி அவித்³யாத்⁴யாரோபிதா:, ஜராமரணாத³யஸ்து ந ப⁴வந்தி’ இதி விஶேஷஹேது: வக்தவ்ய: । ‘ந ப⁴வந்தி’ இதி அஸ்தி அநுமாநம் — அவித்³யாத்⁴யாரோபிதத்வாத் ஜராமரணாதி³வத் இதி, ஹேயத்வாத் , உபாதே³யத்வாச்ச இத்யாதி³ । தத்ர ஏவம் ஸதி, கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வலக்ஷண: ஸம்ஸார: ஜ்ஞேயஸ்த²: ஜ்ஞாதரி அவித்³யயா அத்⁴யாரோபித: இதி, ந தேந ஜ்ஞாது: கிஞ்சித் து³ஷ்யதி, யதா² பா³லை: அத்⁴யாரோபிதேந ஆகாஶஸ்ய தலமலிநத்வாதி³நா ॥

ஏவம் ச ஸதி, ஸர்வக்ஷேத்ரேஷ்வபி ஸத: ப⁴க³வத: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஈஶ்வரஸ்ய ஸம்ஸாரித்வக³ந்த⁴மாத்ரமபி நாஶங்க்யம் । ந ஹி க்வசித³பி லோகே அவித்³யாத்⁴யஸ்தேந த⁴ர்மேண கஸ்யசித் உபகார: அபகாரோ வா த்³ருஷ்ட: ॥

யத்து உக்தம் — ந ஸம: த்³ருஷ்டாந்த: இதி, தத் அஸத் । கத²ம் ? அவித்³யாத்⁴யாஸமாத்ரம் ஹி த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோ: ஸாத⁴ர்ம்யம் விவக்ஷிதம் । தத் ந வ்யபி⁴சரதி । யத்து ஜ்ஞாதரி வ்யபி⁴சரதி இதி மந்யஸே, தஸ்யாபி அநைகாந்திகத்வம் த³ர்ஶிதம் ஜராதி³பி⁴: ॥

அவித்³யாவத்த்வாத் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் இதி சேத் , ந ; அவித்³யாயா: தாமஸத்வாத் । தாமஸோ ஹி ப்ரத்யய:, ஆவரணாத்மகத்வாத் அவித்³யா விபரீதக்³ராஹக:, ஸம்ஶயோபஸ்தா²பகோ வா, அக்³ரஹணாத்மகோ வா ; விவேகப்ரகாஶபா⁴வே தத³பா⁴வாத் , தாமஸே ச ஆவரணாத்மகே திமிராதி³தோ³ஷே ஸதி அக்³ரஹணாதே³: அவித்³யாத்ரயஸ்ய உபலப்³தே⁴: ॥

அத்ர ஆஹ — ஏவம் தர்ஹி ஜ்ஞாத்ருத⁴ர்ம: அவித்³யா । ந ; கரணே சக்ஷுஷி தைமிரிகத்வாதி³தோ³ஷோபலப்³தே⁴: । யத்து மந்யஸே — ஜ்ஞாத்ருத⁴ர்ம: அவித்³யா, ததே³வ ச அவித்³யாத⁴ர்மவத்த்வம் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் ; தத்ர யது³க்தம் ‘ஈஶ்வர ஏவ க்ஷேத்ரஜ்ஞ:, ந ஸம்ஸாரீ’ இத்யேதத் அயுக்தமிதி — தத் ந ; யதா² கரணே சக்ஷுஷி விபரீதக்³ராஹகாதி³தோ³ஷஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ந விபரீதாதி³க்³ரஹணம் தந்நிமித்தம் வா தைமிரிகத்வாதி³தோ³ஷ: க்³ரஹீது:, சக்ஷுஷ: ஸம்ஸ்காரேண திமிரே அபநீதே க்³ரஹீது: அத³ர்ஶநாத் ந க்³ரஹீதுர்த⁴ர்ம: யதா² ; ததா² ஸர்வத்ரைவ அக்³ரஹணவிபரீதஸம்ஶயப்ரத்யயாஸ்தந்நிமித்தா: கரணஸ்யைவ கஸ்யசித் ப⁴விதுமர்ஹந்தி, ந ஜ்ஞாது: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய । ஸம்வேத்³யத்வாச்ச தேஷாம் ப்ரதீ³பப்ரகாஶவத் ந ஜ்ஞாத்ருத⁴ர்மத்வம் — ஸம்வேத்³யத்வாதே³வ ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தஸம்வேத்³யத்வம் ; ஸர்வகரணவியோகே³ ச கைவல்யே ஸர்வவாதி³பி⁴: அவித்³யாதி³தோ³ஷவத்த்வாநப்⁴யுபக³மாத் । ஆத்மந: யதி³ க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய அக்³ந்யுஷ்ணவத் ஸ்வ: த⁴ர்ம:, தத: ந கதா³சித³பி தேந வியோக³: ஸ்யாத் । அவிக்ரியஸ்ய ச வ்யோமவத் ஸர்வக³தஸ்ய அமூர்தஸ்ய ஆத்மந: கேநசித் ஸம்யோக³வியோகா³நுபபத்தே:, ஸித்³த⁴ம் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய நித்யமேவ ஈஶ்வரத்வம் ; ‘அநாதி³த்வாந்நிர்கு³ணத்வாத்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இத்யாதீ³ஶ்வரவசநாச்ச ॥

நநு ஏவம் ஸதி ஸம்ஸாரஸம்ஸாரித்வாபா⁴வே ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யாதி³தோ³ஷ: ஸ்யாதி³தி சேத் , ந ; ஸர்வைரப்⁴யுபக³தத்வாத் । ஸர்வை: ஆத்மவாதி³பி⁴: அப்⁴யுபக³த: தோ³ஷ: ந ஏகேந பரிஹர்தவ்ய: ப⁴வதி । கத²ம் அப்⁴யுபக³த: இதி ? முக்தாத்மநாம் ஹி ஸம்ஸாரஸம்ஸாரித்வவ்யவஹாராபா⁴வ: ஸர்வைரேவ ஆத்மவாதி³பி⁴: இஷ்யதே । ந ச தேஷாம் ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யாதி³தோ³ஷப்ராப்தி: அப்⁴யுபக³தா । ததா² ந: க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் ஈஶ்வரைகத்வே ஸதி, ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் ப⁴வது ; அவித்³யாவிஷயே ச அர்த²வத்த்வம் — யதா² த்³வைதிநாம் ஸர்வேஷாம் ப³ந்தா⁴வஸ்தா²யாமேவ ஶாஸ்த்ராத்³யர்த²வத்த்வம் , ந முக்தாவஸ்தா²யாம் , ஏவம் ॥

நநு ஆத்மந: ப³ந்த⁴முக்தாவஸ்தே² பரமார்த²த ஏவ வஸ்துபூ⁴தே த்³வைதிநாம் ஸர்வேஷாம் । அத: ஹேயோபாதே³யதத்ஸாத⁴நஸத்³பா⁴வே ஶாஸ்த்ராத்³யர்த²வத்த்வம் ஸ்யாத் । அத்³வைதிநாம் புந:, த்³வைதஸ்ய அபரமார்த²த்வாத் , அவித்³யாக்ருதத்வாத் ப³ந்தா⁴வஸ்தா²யாஶ்ச ஆத்மந: அபரமார்த²த்வே நிர்விஷயத்வாத் , ஶாஸ்த்ராத்³யாநர்த²க்யம் இதி சேத் , ந ; ஆத்மந: அவஸ்தா²பே⁴தா³நுபபத்தே: । யதி³ தாவத் ஆத்மந: ப³ந்த⁴முக்தாவஸ்தே², யுக³பத் ஸ்யாதாம் , க்ரமேண வா । யுக³பத் தாவத் விரோதா⁴த் ந ஸம்ப⁴வத: ஸ்தி²திக³தீ இவ ஏகஸ்மிந் । க்ரமபா⁴வித்வே ச, நிர்நிமித்தத்வே அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³: । அந்யநிமித்தத்வே ச ஸ்வத: அபா⁴வாத் அபரமார்த²த்வப்ரஸங்க³: । ததா² ச ஸதி அப்⁴யுபக³மஹாநி: । கிஞ்ச, ப³ந்த⁴முக்தாவஸ்த²யோ: பௌர்வாபர்யநிரூபணாயாம் ப³ந்தா⁴வஸ்தா² பூர்வம் ப்ரகல்ப்யா, அநாதி³மதீ அந்தவதீ ச ; தச்ச ப்ரமாணவிருத்³த⁴ம் । ததா² மோக்ஷாவஸ்தா² ஆதி³மதீ அநந்தா ச ப்ரமாணவிருத்³தை⁴வ அப்⁴யுபக³ம்யதே । ந ச அவஸ்தா²வத: அவஸ்தா²ந்தரம் க³ச்ச²த: நித்யத்வம் உபபாத³யிதும் ஶக்யம் । அத² அநித்யத்வதோ³ஷபரிஹாராய ப³ந்த⁴முக்தாவஸ்தா²பே⁴தோ³ ந கல்ப்யதே, அத: த்³வைதிநாமபி ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யாதி³தோ³ஷ: அபரிஹார்ய ஏவ ; இதி ஸமாநத்வாத் ந அத்³வைதவாதி³நா பரிஹர்தவ்ய: தோ³ஷ: ॥

ந ச ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் , யதா²ப்ரஸித்³தா⁴வித்³வத்புருஷவிஷயத்வாத் ஶாஸ்த்ரஸ்ய । அவிது³ஷாம் ஹி ப²லஹேத்வோ: அநாத்மநோ: ஆத்மத³ர்ஶநம் , ந விது³ஷாம் ; விது³ஷாம் ஹி ப²லஹேதுப்⁴யாம் ஆத்மந: அந்யத்வத³ர்ஶநே ஸதி, தயோ: அஹமிதி ஆத்மத³ர்ஶநாநுபபத்தே: । ந ஹி அத்யந்தமூட⁴: உந்மத்தாதி³ரபி ஜலாக்³ந்யோ: சா²யாப்ரகாஶயோர்வா ஐகாத்ம்யம் பஶ்யதி ; கிமுத விவேகீ । தஸ்மாத் ந விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரம் தாவத் ப²லஹேதுப்⁴யாம் ஆத்மந: அந்யத்வத³ர்ஶிந: ப⁴வதி । ந ஹி ‘தே³வத³த்த, த்வம் இத³ம் குரு’ இதி கஸ்மிம்ஶ்சித் கர்மணி நியுக்தே, விஷ்ணுமித்ர: ‘அஹம் நியுக்த:’ இதி தத்ரஸ்த²: நியோக³ம் ஶ்ருண்வந்நபி ப்ரதிபத்³யதே । வியோக³விஷயவிவேகாக்³ரஹணாத் து உபபத்³யதே ப்ரதிபத்தி: ; ததா² ப²லஹேத்வோரபி ॥

நநு ப்ராக்ருதஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷயா யுக்தைவ ப்ரதிபத்தி: ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயா — ப²லஹேதுப்⁴யாம் அந்யாத்மவிஷயத³ர்ஶநே(அ)பி ஸதி — இஷ்டப²லஹேதௌ ப்ரவர்தித: அஸ்மி, அநிஷ்டப²லஹேதோஶ்ச நிவர்தித: அஸ்மீதி ; யதா² பித்ருபுத்ராதீ³நாம் இதரேதராத்மாந்யத்வத³ர்ஶநே ஸத்யபி அந்யோந்யநியோக³ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ப்ரதிபத்தி: । ந ; வ்யதிரிக்தாத்மத³ர்ஶநப்ரதிபத்தே: ப்ராகே³வ ப²லஹேத்வோ: ஆத்மாபி⁴மாநஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் । ப்ரதிபந்நநியோக³ப்ரதிஷேதா⁴ர்தோ² ஹி ப²லஹேதுப்⁴யாம் ஆத்மந: அந்யத்வம் ப்ரதிபத்³யதே, ந பூர்வம் । தஸ்மாத் விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரம் அவித்³வத்³விஷயம் இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

நநு ‘ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ ( ? ) ‘ந கலஞ்ஜம் ப⁴க்ஷயேத்’ ( ? ) இத்யாதௌ³ ஆத்மவ்யதிரேகத³ர்ஶிநாம் அப்ரவ்ருத்தௌ, கேவலதே³ஹாத்³யாத்மத்³ருஷ்டீநாம் ச ; அத: கர்து: அபா⁴வாத் ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யமிதி சேத் , ந ; யதா²ப்ரஸித்³தி⁴த ஏவ ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யுபபத்தே: । ஈஶ்வரக்ஷேத்ரஜ்ஞைகத்வத³ர்ஶீ ப்³ரஹ்மவித் தாவத் ந ப்ரவர்ததே । ததா² நைராத்ம்யவாத்³யபி நாஸ்தி பரலோக: இதி ந ப்ரவர்ததே । யதா²ப்ரஸித்³தி⁴தஸ்து விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரஶ்ரவணாந்யதா²நுபபத்த்யா அநுமிதாத்மாஸ்தித்வ: ஆத்மவிஶேஷாநபி⁴ஜ்ஞ: கர்மப²லஸஞ்ஜாதத்ருஷ்ண: ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா ச ப்ரவர்ததே । இதி ஸர்வேஷாம் ந: ப்ரத்யக்ஷம் । அத: ந ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் ॥

விவேகிநாம் அப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் தத³நுகா³மிநாம் அப்ரவ்ருத்தௌ ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் இதி சேத் , ந ;

கஸ்யசிதே³வ விவேகோபபத்தே: । அநேகேஷு ஹி ப்ராணிஷு கஶ்சிதே³வ விவேகீ ஸ்யாத் , யதே²தா³நீம் । ந ச விவேகிநம் அநுவர்தந்தே மூடா⁴:, ராகா³தி³தோ³ஷதந்த்ரத்வாத் ப்ரவ்ருத்தே:, அபி⁴சரணாதௌ³ ச ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் , ஸ்வாபா⁴வ்யாச்ச ப்ரவ்ருத்தே: — ‘ஸ்வபா⁴வஸ்து ப்ரவர்ததே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 14) இதி ஹி உக்தம் ॥

தஸ்மாத் அவித்³யாமாத்ரம் ஸம்ஸார: யதா²த்³ருஷ்டவிஷய: ஏவ । ந க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய கேவலஸ்ய அவித்³யா தத்கார்யம் ச । ந ச மித்²யாஜ்ஞாநம் பரமார்த²வஸ்து தூ³ஷயிதும் ஸமர்த²ம் । ந ஹி ஊஷரதே³ஶம் ஸ்நேஹேந பங்கீகர்தும் ஶக்நோதி மரீச்யுத³கம் । ததா² அவித்³யா க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ந கிஞ்சித் கர்தும் ஶக்நோதி । அதஶ்சேத³முக்தம் — ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2), ‘அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம் ஜ்ஞாநம்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 15) இதி ச ॥

அத² கிமித³ம் ஸம்ஸாரிணாமிவ ‘அஹமேவம்’ ‘மமைவேத³ம்’ இதி பண்டி³தாநாமபி ? ஶ்ருணு ; இத³ம் தத் பாண்டி³த்யம் , யத் க்ஷேத்ரே ஏவ ஆத்மத³ர்ஶநம் । யதி³ புந: க்ஷேத்ரஜ்ஞம் அவிக்ரியம் பஶ்யேயு:, தத: ந போ⁴க³ம் கர்ம வா ஆகாங்க்ஷேயு: ‘மம ஸ்யாத்’ இதி । விக்ரியைவ போ⁴க³கர்மணீ । அத² ஏவம் ஸதி, ப²லார்தி²த்வாத் அவித்³வாந் ப்ரவர்ததே । விது³ஷ: புந: அவிக்ரியாத்மத³ர்ஶிந: ப²லார்தி²த்வாபா⁴வாத் ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தௌ கார்யகரணஸங்கா⁴தவ்யாபாரோபரமே நிவ்ருத்தி: உபசர்யதே ॥

இத³ம் ச அந்யத் பாண்டி³த்யம் கேஷாஞ்சித் அஸ்து — க்ஷேத்ரஜ்ஞ: ஈஶ்வர ஏவ । க்ஷேத்ரம் ச அந்யத் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யைவ விஷய: । அஹம் து ஸம்ஸாரீ ஸுகீ² து³:கீ² ச । ஸம்ஸாரோபரமஶ்ச மம கர்தவ்ய: க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞவிஜ்ஞாநேந, த்⁴யாநேந ச ஈஶ்வரம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ஸாக்ஷாத்க்ருத்வா தத்ஸ்வரூபாவஸ்தா²நேநேதி । யஶ்ச ஏவம் பு³த்⁴யதே, யஶ்ச போ³த⁴யதி, நாஸௌ க்ஷேத்ரஜ்ஞ: இதி । ஏவம் மந்வாந: ய: ஸ: பண்டி³தாபஶத³:, ஸம்ஸாரமோக்ஷயோ: ஶாஸ்த்ரஸ்ய ச அர்த²வத்த்வம் கரோமீதி ; ஆத்மஹா ஸ்வயம் மூட⁴: அந்யாம்ஶ்ச வ்யாமோஹயதி ஶாஸ்த்ரார்த²ஸம்ப்ரதா³யரஹிதத்வாத் , ஶ்ருதஹாநிம் அஶ்ருதகல்பநாம் ச குர்வந் । தஸ்மாத் அஸம்ப்ரதா³யவித் ஸர்வஶாஸ்த்ரவித³பி மூர்க²வதே³வ உபேக்ஷணீய: ॥

யத்தூக்தம் ‘ஈஶ்வரஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞைகத்வே ஸம்ஸாரித்வம் ப்ராப்நோதி, க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாம் ச ஈஶ்வரைகத்வே ஸம்ஸாரிண: அபா⁴வாத் ஸம்ஸாராபா⁴வப்ரஸங்க³:’ இதி, ஏதௌ தோ³ஷௌ ப்ரத்யுக்தௌ ‘வித்³யாவித்³யயோ: வைலக்ஷண்யாப்⁴யுபக³மாத்’ இதி । கத²ம் ? அவித்³யாபரிகல்பிததோ³ஷேண தத்³விஷயம் வஸ்து பாரமார்தி²கம் ந து³ஷ்யதீதி । ததா² ச த்³ருஷ்டாந்த: த³ர்ஶித: — மரீச்யம்ப⁴ஸா ஊஷரதே³ஶோ ந பங்கீக்ரியதே இதி । ஸம்ஸாரிண: அபா⁴வாத் ஸம்ஸாராபா⁴வப்ரஸங்க³தோ³ஷோ(அ)பி ஸம்ஸாரஸம்ஸாரிணோ: அவித்³யாகல்பிதத்வோபபத்த்யா ப்ரத்யுக்த: ॥

நநு அவித்³யாவத்த்வமேவ க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ஸாரித்வதோ³ஷ: । தத்க்ருதம் ச ஸுகி²த்வது³:கி²த்வாதி³ ப்ரத்யக்ஷம் உபலப்⁴யதே இதி சேத் , ந ; ஜ்ஞேயஸ்ய க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வாத் , ஜ்ஞாது: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தத்க்ருததோ³ஷாநுபபத்தே: । யாவத் கிஞ்சித் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தோ³ஷஜாதம் அவித்³யமாநம் ஆஸஞ்ஜயஸி, தஸ்ய ஜ்ஞேயத்வோபபத்தே: க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வமேவ, ந க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் । ந ச தேந க்ஷேத்ரஜ்ஞ: து³ஷ்யதி, ஜ்ஞேயேந ஜ்ஞாது: ஸம்ஸர்கா³நுபபத்தே: । யதி³ ஹி ஸம்ஸர்க³: ஸ்யாத் , ஜ்ஞேயத்வமேவ நோபபத்³யேத । யதி³ ஆத்மந: த⁴ர்ம: அவித்³யாவத்த்வம் து³:கி²த்வாதி³ ச கத²ம் போ⁴: ப்ரத்யக்ஷம் உபலப்⁴யதே, கத²ம் வா க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்ம: । ‘ஜ்ஞேயம் ச ஸர்வம் க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞாதைவ க்ஷேத்ரஜ்ஞ:’ இதி அவதா⁴ரிதே, ‘அவித்³யாது³:கி²த்வாதே³: க்ஷேத்ரஜ்ஞவிஶேஷணத்வம் க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் தஸ்ய ச ப்ரத்யக்ஷோபலப்⁴யத்வம்’ இதி விருத்³த⁴ம் உச்யதே அவித்³யாமாத்ராவஷ்டம்பா⁴த் கேவலம் ॥

அத்ர ஆஹ — ஸா அவித்³யா கஸ்ய இதி । யஸ்ய த்³ருஶ்யதே தஸ்ய ஏவ । கஸ்ய த்³ருஶ்யதே இதி । அத்ர உச்யதே — ‘அவித்³யா கஸ்ய த்³ருஶ்யதே ? ’ இதி ப்ரஶ்ந: நிரர்த²க: । கத²ம் ? த்³ருஶ்யதே சேத் அவித்³யா, தத்³வந்தமபி பஶ்யஸி । ந ச தத்³வதி உபலப்⁴யமாநே ‘ஸா கஸ்ய ? ’ இதி ப்ரஶ்நோ யுக்த: । ந ஹி கோ³மதி உபலப்⁴யமாநே ‘கா³வ: கஸ்ய ? ’ இதி ப்ரஶ்ந: அர்த²வாந் ப⁴வதி । நநு விஷமோ த்³ருஷ்டாந்த: । க³வாம் தத்³வதஶ்ச ப்ரத்யக்ஷத்வாத் தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ப்ரத்யக்ஷ இதி ப்ரஶ்நோ நிரர்த²க: । ந ததா² அவித்³யா தத்³வாம்ஶ்ச ப்ரத்யக்ஷௌ, யத: ப்ரஶ்ந: நிரர்த²க: ஸ்யாத் । அப்ரத்யக்ஷேண அவித்³யாவதா அவித்³யாஸம்ப³ந்தே⁴ ஜ்ஞாதே, கிம் தவ ஸ்யாத் ? அவித்³யாயா: அநர்த²ஹேதுத்வாத் பரிஹர்தவ்யா ஸ்யாத் । யஸ்ய அவித்³யா, ஸ: தாம் பரிஹரிஷ்யதி । நநு மமைவ அவித்³யா । ஜாநாஸி தர்ஹி அவித்³யாம் தத்³வந்தம் ச ஆத்மாநம் । ஜாநாமி, ந து ப்ரத்யக்ஷேண । அநுமாநேந சேத் ஜாநாஸி, கத²ம் ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணம் ? ந ஹி தவ ஜ்ஞாது: ஜ்ஞேயபூ⁴தயா அவித்³யயா தத்காலே ஸம்ப³ந்த⁴: க்³ரஹீதும் ஶக்யதே, அவித்³யாயா விஷயத்வேநைவ ஜ்ஞாது: உபயுக்தத்வாத் । ந ச ஜ்ஞாது: அவித்³யாயாஶ்ச ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ய: க்³ரஹீதா, ஜ்ஞாநம் ச அந்யத் தத்³விஷயம் ஸம்ப⁴வதி ; அநவஸ்தா²ப்ராப்தே: । யதி³ ஜ்ஞாத்ராபி ஜ்ஞேயஸம்ப³ந்தோ⁴ ஜ்ஞாயதே, அந்ய: ஜ்ஞாதா கல்ப்ய: ஸ்யாத் , தஸ்யாபி அந்ய:, தஸ்யாபி அந்ய: இதி அநவஸ்தா² அபரிஹார்யா । யதி³ புந: அவித்³யா ஜ்ஞேயா, அந்யத்³வா ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞேயமேவ । ததா² ஜ்ஞாதாபி ஜ்ஞாதைவ, ந ஜ்ஞேயம் ப⁴வதி । யதா³ ச ஏவம் , அவித்³யாது³:கி²த்வாத்³யை: ந ஜ்ஞாது: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய கிஞ்சித் து³ஷ்யதி ॥

நநு அயமேவ தோ³ஷ:, யத் தோ³ஷவத்க்ஷேத்ரவிஜ்ஞாத்ருத்வம் ; ந ச விஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யைவ அவிக்ரியஸ்ய விஜ்ஞாத்ருத்வோபசாராத் ; யதா² உஷ்ணதாமாத்ரேண அக்³நே: தப்திக்ரியோபசார: தத்³வத் । யதா² அத்ர ப⁴க³வதா க்ரியாகாரகப²லாத்மத்வாபா⁴வ: ஆத்மநி ஸ்வத ஏவ த³ர்ஶித: — அவித்³யாத்⁴யாரோபித: ஏவ க்ரியாகாரகாதி³: ஆத்மநி உபசர்யதே ; ததா² தத்ர தத்ர ‘ய ஏவம் வேத்தி ஹந்தாரம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19), ‘ப்ரக்ருதே: க்ரியமாணாநி கு³ணை: கர்மாணி ஸர்வஶ:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 27), ‘நாத³த்தே கஸ்யசித்பாபம்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 15) இத்யாதி³ப்ரகரணேஷு த³ர்ஶித: । ததை²வ ச வ்யாக்²யாதம் அஸ்மாபி⁴: । உத்தரேஷு ச ப்ரகரணேஷு த³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥

ஹந்த । தர்ஹி ஆத்மநி க்ரியாகாரகப²லாத்மதாயா: ஸ்வத: அபா⁴வே, அவித்³யயா ச அத்⁴யாரோபிதத்வே, கர்மாணி அவித்³வத்கர்தவ்யாந்யேவ, ந விது³ஷாம் இதி ப்ராப்தம் । ஸத்யம் ஏவம் ப்ராப்தம் , ஏததே³வ ச ‘ந ஹி தே³ஹப்⁴ருதா ஶக்யம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 11) இத்யத்ர த³ர்ஶயிஷ்யாம: । ஸர்வஶாஸ்த்ரார்தோ²பஸம்ஹாரப்ரகரணே ச ‘ஸமாஸேநைவ கௌந்தேய நிஷ்டா² ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா’ (ப⁴. கீ³. 18 । 50) இத்யத்ர விஶேஷத: த³ர்ஶயிஷ்யாம: । அலம் இஹ ப³ஹுப்ரபஞ்சநேந, இதி உபஸம்ஹ்ரியதே ॥ 2 ॥

‘இத³ம் ஶரீரம்’ இத்யாதி³ஶ்லோகோபதி³ஷ்டஸ்ய க்ஷேத்ராத்⁴யாயார்த²ஸ்ய ஸங்க்³ரஹஶ்லோக: அயம் உபந்யஸ்யதே ‘தத்க்ஷேத்ரம் யச்ச’ இத்யாதி³, வ்யாசிக்²யாஸிதஸ்ய ஹி அர்த²ஸ்ய ஸங்க்³ரஹோபந்யாஸ: ந்யாய்ய: இதி —

தத்க்ஷேத்ரம் யச்ச யாத்³ருக்ச யத்³விகாரி யதஶ்ச யத் ।
ஸ ச யோ யத்ப்ரபா⁴வஶ்ச தத்ஸமாஸேந மே ஶ்ருணு ॥ 3 ॥

யத் நிர்தி³ஷ்டம் ‘இத³ம் ஶரீரம்’ இதி தத் தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶதி । யச்ச இத³ம் நிர்தி³ஷ்டம் க்ஷேத்ரம் தத் யாத்³ருக் யாத்³ருஶம் ஸ்வகீயை: த⁴ர்மை: । ச - ஶப்³த³: ஸமுச்சயார்த²: । யத்³விகாரி ய: விகார: யஸ்ய தத் யத்³விகாரி, யத: யஸ்மாத் ச யத் , கார்யம் உத்பத்³யதே இதி வாக்யஶேஷ: । ஸ ச ய: க்ஷேத்ரஜ்ஞ: நிர்தி³ஷ்ட: ஸ: யத்ப்ரபா⁴வ: யே ப்ரபா⁴வா: உபாதி⁴க்ருதா: ஶக்தய: யஸ்ய ஸ: யத்ப்ரபா⁴வஶ்ச । தத் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: யாதா²த்ம்யம் யதா²விஶேஷிதம் ஸமாஸேந ஸங்க்ஷேபேண மே மம வாக்யத: ஶ்ருணு, ஶ்ருத்வா அவதா⁴ரய இத்யர்த²: ॥ 3 ॥

தத் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயாதா²த்ம்யம் விவக்ஷிதம் ஸ்தௌதி ஶ்ரோத்ருபு³த்³தி⁴ப்ரரோசநார்த²ம் —

ருஷிபி⁴ர்ப³ஹுதா⁴ கீ³தம் ச²ந்தோ³பி⁴ர்விவிதை⁴: ப்ருத²க் ।
ப்³ரஹ்மஸூத்ரபதை³ஶ்சைவ ஹேதுமத்³பி⁴ர்விநிஶ்சிதை: ॥ 4 ॥

ருஷிபி⁴: வஸிஷ்டா²தி³பி⁴: ப³ஹுதா⁴ ப³ஹுப்ரகாரம் கீ³தம் கதி²தம் । ச²ந்தோ³பி⁴: ச²ந்தா³ம்ஸி ருகா³தீ³நி தை: ச²ந்தோ³பி⁴: விவிதை⁴: நாநாபா⁴வை: நாநாப்ரகாரை: ப்ருத²க் விவேகத: கீ³தம் । கிஞ்ச, ப்³ரஹ்மஸூத்ரபதை³ஶ்ச ஏவ ப்³ரஹ்மண: ஸூசகாநி வாக்யாநி ப்³ரஹ்மஸூத்ராணி தை: பத்³யதே க³ம்யதே ஜ்ஞாயதே இதி தாநி பதா³நி உச்யந்தே தைரேவ ச க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயாதா²த்ம்யம் ‘கீ³தம்’ இதி அநுவர்ததே । ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இத்யேவமாதி³பி⁴: ப்³ரஹ்மஸூத்ரபதை³: ஆத்மா ஜ்ஞாயதே, ஹேதுமத்³பி⁴: யுக்தியுக்தை: விநிஶ்சிதை: நி:ஸம்ஶயரூபை: நிஶ்சிதப்ரத்யயோத்பாத³கை: இத்யர்த²: ॥ 4 ॥

ஸ்துத்யா அபி⁴முகீ²பூ⁴தாய அர்ஜுநாய ஆஹ ப⁴க³வாந் —

மஹாபூ⁴தாந்யஹங்காரோ பு³த்³தி⁴ரவ்யக்தமேவ ச ।
இந்த்³ரியாணி த³ஶைகம் ச பஞ்ச சேந்த்³ரியகோ³சரா: ॥ 5 ॥

மஹாபூ⁴தாநி மஹாந்தி ச தாநி ஸர்வவிகாரவ்யாபகத்வாத் பூ⁴தாநி ச ஸூக்ஷ்மாணி । ஸ்தூ²லாநி து இந்த்³ரியகோ³சரஶப்³தே³ந அபி⁴தா⁴யிஷ்யந்தே அஹங்கார: மஹாபூ⁴தகாரணம் அஹம்ப்ரத்யயலக்ஷண: । அஹங்காரகாரணம் பு³த்³தி⁴: அத்⁴யவஸாயலக்ஷணா । தத்காரணம் அவ்யக்தமேவ ச, ந வ்யக்தம் அவ்யக்தம் அவ்யாக்ருதம் ஈஶ்வரஶக்தி: ‘மம மாயா து³ரத்யயா’ (ப⁴. கீ³. 7 । 14) இத்யுக்தம் । ஏவஶப்³த³: ப்ரக்ருத்யவதா⁴ரணார்த²: ஏதாவத்யேவ அஷ்டதா⁴ பி⁴ந்நா ப்ரக்ருதி: । ச - ஶப்³த³: பே⁴த³ஸமுச்சயார்த²: । இந்த்³ரியாணி த³ஶ, ஶ்ரோத்ராதீ³நி பஞ்ச பு³த்³த்⁴யுத்பாத³கத்வாத் பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி, வாக்பாண்யாதீ³நி பஞ்ச கர்மநிவர்தகத்வாத் கர்மேந்த்³ரியாணி ; தாநி த³ஶ । ஏகம் ச ; கிம் தத் ? மந: ஏகாத³ஶம் ஸங்கல்பாத்³யாத்மகம் । பஞ்ச ச இந்த்³ரியகோ³சரா: ஶப்³தா³த³யோ விஷயா: । தாநி ஏதாநி ஸாங்க்²யா: சதுர்விம்ஶதிதத்த்வாநி ஆசக்ஷதே ॥ 5 ॥

அத² இதா³நீம் ஆத்மகு³ணா இதி யாநாசக்ஷதே வைஶேஷிகா: தேபி க்ஷேத்ரத⁴ர்மா ஏவ ந து க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய இத்யாஹ ப⁴க³வாந் -

இச்சா² த்³வேஷ: ஸுக²ம் து³:க²ம் ஸங்கா⁴தஶ்சேதநா த்⁴ருதி: ।
ஏதத்க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 6 ॥

இச்சா², யஜ்ஜாதீயம் ஸுக²ஹேதுமர்த²ம் உபலப்³த⁴வாந் பூர்வம் , புந: தஜ்ஜாதீயமுபலப⁴மாந: தமாதா³துமிச்ச²தி ஸுக²ஹேதுரிதி ; ஸா இயம் இச்சா² அந்த:கரணத⁴ர்ம: ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரம் । ததா² த்³வேஷ:, யஜ்ஜாதீயமர்த²ம் து³:க²ஹேதுத்வேந அநுபூ⁴தவாந் , புந: தஜ்ஜாதீயமர்த²முபலப⁴மாந: தம் த்³வேஷ்டி ; ஸோ(அ)யம் த்³வேஷ: ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ । ததா² ஸுக²ம் அநுகூலம் ப்ரஸந்நஸத்த்வாத்மகம் ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ । து³:க²ம் ப்ரதிகூலாத்மகம் ; ஜ்ஞேயத்வாத் தத³பி க்ஷேத்ரம் । ஸங்கா⁴த: தே³ஹேந்த்³ரியாணாம் ஸம்ஹதி: । தஸ்யாமபி⁴வ்யக்தாந்த:கரணவ்ருத்தி:, தப்த இவ லோஹபிண்டே³ அக்³நி: ஆத்மசைதந்யாபா⁴ஸரஸவித்³தா⁴ சேதநா ; ஸா ச க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞேயத்வாத் । த்⁴ருதி: யயா அவஸாத³ப்ராப்தாநி தே³ஹேந்த்³ரியாணி த்⁴ரியந்தே ; ஸா ச ஜ்ஞேயத்வாத் க்ஷேத்ரம் । ஸர்வாந்த:கரணத⁴ர்மோபலக்ஷணார்த²ம் இச்சா²தி³க்³ரஹணம் । யத உக்தமுபஸம்ஹரதி — ஏதத் க்ஷேத்ரம் ஸமாஸேந ஸவிகாரம் ஸஹ விகாரேண மஹதா³தி³நா உதா³ஹ்ருதம் உக்தம் யஸ்ய க்ஷேத்ரபே⁴த³ஜாதஸ்ய ஸம்ஹதி: ‘இத³ம் ஶரீரம் க்ஷேத்ரம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 1) இதி உக்தம் , தத் க்ஷேத்ரம் வ்யாக்²யாதம் மஹாபூ⁴தாதி³பே⁴த³பி⁴ந்நம் த்⁴ருத்யந்தம் । ॥ 6 ॥

க்ஷேத்ரஜ்ஞ: வக்ஷ்யமாணவிஶேஷண: — யஸ்ய ஸப்ரபா⁴வஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய பரிஜ்ஞாநாத் அம்ருதத்வம் ப⁴வதி, தம் ‘ஜ்ஞேயம் யத்தத்ப்ரவக்ஷ்யாமி’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இத்யாதி³நா ஸவிஶேஷணம் ஸ்வயமேவ வக்ஷ்யதி ப⁴க³வாந் । அது⁴நா து தஜ்ஜ்ஞாநஸாத⁴நக³ணமமாநித்வாதி³லக்ஷணம் , யஸ்மிந் ஸதி தஜ்ஜ்ஞேயவிஜ்ஞாநே யோக்³ய: அதி⁴க்ருத: ப⁴வதி, யத்பர: ஸம்ந்யாஸீ ஜ்ஞாநநிஷ்ட²: உச்யதே, தம் அமாநித்வாதி³க³ணம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வாத் ஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யம் வித³தா⁴தி ப⁴க³வாந் —

அமாநித்வமத³ம்பி⁴த்வமஹிம்ஸா க்ஷாந்திரார்ஜவம் ।
ஆசார்யோபாஸநம் ஶௌசம் ஸ்தை²ர்யமாத்மவிநிக்³ரஹ: ॥ 7 ॥

அமாநித்வம் மாநிந: பா⁴வ: மாநித்வமாத்மந: ஶ்லாக⁴நம் , தத³பா⁴வ: அமாநித்வம் । அத³ம்பி⁴த்வம் ஸ்வத⁴ர்மப்ரகடீகரணம் த³ம்பி⁴த்வம் , தத³பா⁴வ: அத³ம்பி⁴த்வம் । அஹிம்ஸா அஹிம்ஸநம் ப்ராணிநாமபீட³நம் । க்ஷாந்தி: பராபராத⁴ப்ராப்தௌ அவிக்ரியா । ஆர்ஜவம் ருஜுபா⁴வ: அவக்ரத்வம் । ஆசார்யோபாஸநம் மோக்ஷஸாத⁴நோபதே³ஷ்டு: ஆசார்யஸ்ய ஶுஶ்ரூஷாதி³ப்ரயோகே³ண ஸேவநம் । ஶௌசம் காயமலாநாம் ம்ருஜ்ஜலாப்⁴யாம் ப்ரக்ஷாலநம் ; அந்தஶ்ச மநஸ: ப்ரதிபக்ஷபா⁴வநயா ராகா³தி³மலாநாமபநயநம் ஶௌசம் । ஸ்தை²ர்யம் ஸ்தி²ரபா⁴வ:, மோக்ஷமார்கே³ ஏவ க்ருதாத்⁴யவஸாயத்வம் । ஆத்மவிநிக்³ரஹ: ஆத்மந: அபகாரகஸ்ய ஆத்மஶப்³த³வாச்யஸ்ய கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய விநிக்³ரஹ: ஸ்வபா⁴வேந ஸர்வத: ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஸந்மார்கே³ ஏவ நிரோத⁴: ஆத்மவிநிக்³ரஹ: ॥ 7 ॥

கிஞ்ச —

இந்த்³ரியார்தே²ஷு வைராக்³யமநஹங்கார ஏவ ச ।
ஜந்மம்ருத்யுஜராவ்யாதி⁴து³:க²தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் ॥ 8 ॥

இந்த்³ரியார்தே²ஷு ஶப்³தா³தி³ஷு த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷு போ⁴கே³ஷு விராக³பா⁴வோ வைராக்³யம் அநஹங்கார: அஹங்காராபா⁴வ: ஏவ ச ஜந்மம்ருத்யுஜராவ்யாதி⁴து³:க²தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் ஜந்ம ச ம்ருத்யுஶ்ச ஜரா ச வ்யாத⁴யஶ்ச து³:கா²நி ச தேஷு ஜந்மாதி³து³:கா²ந்தேஷு ப்ரத்யேகம் தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் । ஜந்மநி க³ர்ப⁴வாஸயோநித்³வாரநி:ஸரணம் தோ³ஷ:, தஸ்ய அநுத³ர்ஶநமாலோசநம் । ததா² ம்ருத்யௌ தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் । ததா² ஜராயாம் ப்ரஜ்ஞாஶக்திதேஜோநிரோத⁴தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் பரிபூ⁴ததா சேதி । ததா²

வ்யாதி⁴ஷு ஶிரோரோகா³தி³ஷு தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் । ததா² து³:கே²ஷு அத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வநிமித்தேஷு । அத²வா து³:கா²ந்யேவ தோ³ஷ: து³:க²தோ³ஷ: தஸ்ய ஜந்மாதி³ஷு பூர்வவத் அநுத³ர்ஶநம் — து³:க²ம் ஜந்ம, து³:க²ம் ம்ருத்யு:, து³:க²ம் ஜரா, து³:க²ம் வ்யாத⁴ய: । து³:க²நிமித்தத்வாத் ஜந்மாத³ய: து³:க²ம் , ந புந: ஸ்வரூபேணைவ து³:க²மிதி । ஏவம் ஜந்மாதி³ஷு து³:க²தோ³ஷாநுத³ர்ஶநாத் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³விஷயபோ⁴கே³ஷு வைராக்³யமுபஜாயதே । தத: ப்ரத்யகா³த்மநி ப்ரவ்ருத்தி: கரணாநாமாத்மத³ர்ஶநாய । ஏவம் ஜ்ஞாநஹேதுத்வாத் ஜ்ஞாநமுச்யதே ஜந்மாதி³து³:க²தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் ॥ 8 ॥

கிஞ்ச —

அஸக்திரநபி⁴ஷ்வங்க³: புத்ரதா³ரக்³ருஹாதி³ஷு ।
நித்யம் ச ஸமசித்தத்வமிஷ்டாநிஷ்டோபபத்திஷு ॥ 9 ॥

அஸக்தி: ஸக்தி: ஸங்க³நிமித்தேஷு விஷயேஷு ப்ரீதிமாத்ரம் , தத³பா⁴வ: அஸக்தி: । அநபி⁴ஷ்வங்க³: அபி⁴ஷ்வங்கா³பா⁴வ: । அபி⁴ஷ்வங்கோ³ நாம ஆஸக்திவிஶேஷ ஏவ அநந்யாத்மபா⁴வநாலக்ஷண: ; யதா² அந்யஸ்மிந் ஸுகி²நி து³:கி²நி வா ‘அஹமேவ ஸுகீ², து³:கீ² ச, ’ ஜீவதி ம்ருதே வா ‘அஹமேவ ஜீவாமி மரிஷ்யாமி ச’ இதி । க்வ இதி ஆஹ — புத்ரதா³ரக்³ருஹாதி³ஷு, புத்ரேஷு தா³ரேஷு க்³ருஹேஷு ஆதி³க்³ரஹணாத் அந்யேஷ்வபி அத்யந்தேஷ்டேஷு தா³ஸவர்கா³தி³ஷு । தச்ச உப⁴யம் ஜ்ஞாநார்த²த்வாத் ஜ்ஞாநமுச்யதே । நித்யம் ச ஸமசித்தத்வம் துல்யசித்ததா । க்வ ? இஷ்டாநிஷ்டோபபத்திஷு இஷ்டாநாமநிஷ்டாநாம் ச உபபத்தய: ஸம்ப்ராப்தய: தாஸு இஷ்டாநிஷ்டோபபத்திஷு நித்யமேவ துல்யசித்ததா । இஷ்டோபபத்திஷு ந ஹ்ருஷ்யதி, ந குப்யதி ச அநிஷ்டோபபத்திஷு । தச்ச ஏதத் நித்யம் ஸமசித்தத்வம் ஜ்ஞாநம் ॥ 9 ॥

கிஞ்ச —

மயி சாநந்யயோகே³ந ப⁴க்திரவ்யபி⁴சாரிணீ ।
விவிக்ததே³ஶஸேவித்வமரதிர்ஜநஸம்ஸதி³ ॥ 10 ॥

மயி ச ஈஶ்வரே அநந்யயோகே³ந அப்ருத²க்ஸமாதி⁴நா ‘ந அந்யோ ப⁴க³வதோ வாஸுதே³வாத் பர: அஸ்தி, அத: ஸ ஏவ ந: க³தி:’ இத்யேவம் நிஶ்சிதா அவ்யபி⁴சாரிணீ பு³த்³தி⁴: அநந்யயோக³:, தேந ப⁴ஜநம் ப⁴க்தி: ந வ்யபி⁴சரணஶீலா அவ்யபி⁴சாரிணீ । ஸா ச ஜ்ஞாநம் । விவிக்ததே³ஶஸேவித்வம் , விவிக்த: ஸ்வபா⁴வத: ஸம்ஸ்காரேண வா அஶுச்யாதி³பி⁴: ஸர்பவ்யாக்⁴ராதி³பி⁴ஶ்ச ரஹித: அரண்யநதீ³புலிநதே³வக்³ருஹாதி³பி⁴ர்விவிக்தோ தே³ஶ:, தம் ஸேவிதும் ஶீலமஸ்ய இதி விவிக்ததே³ஶஸேவீ, தத்³பா⁴வ: விவிக்ததே³ஶஸேவித்வம் । விவிக்தேஷு ஹி தே³ஶேஷு சித்தம் ப்ரஸீத³தி யத: தத: ஆத்மாதி³பா⁴வநா விவிக்தே உபஜாயதே । அத: விவிக்ததே³ஶஸேவித்வம் ஜ்ஞாநமுச்யதே । அரதி: அரமணம் ஜநஸம்ஸதி³, ஜநாநாம் ப்ராக்ருதாநாம் ஸம்ஸ்காரஶூந்யாநாம் அவிநீதாநாம் ஸம்ஸத் ஸமவாய: ஜநஸம்ஸத் ; ந ஸம்ஸ்காரவதாம் விநீதாநாம் ஸம்ஸத் ; தஸ்யா: ஜ்ஞாநோபகாரகத்வாத் । அத: ப்ராக்ருதஜநஸம்ஸதி³ அரதி: ஜ்ஞாநார்த²த்வாத் ஜ்ஞாநம் ॥ 10 ॥

கிஞ்ச —

அத்⁴யாத்மஜ்ஞாநநித்யத்வம் தத்த்வஜ்ஞாநார்த²த³ர்ஶநம் ।
ஏதஜ்ஜ்ஞாநமிதி ப்ரோக்தமஜ்ஞாநம் யத³தோ(அ)ந்யதா² ॥ 11 ॥

அத்⁴யாத்மஜ்ஞாநநித்யத்வம் ஆத்மாதி³விஷயம் ஜ்ஞாநம் அத்⁴யாத்மஜ்ஞாநம் , தஸ்மிந் நித்யபா⁴வ: நித்யத்வம் । அமாநித்வாதீ³நாம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநாம் பா⁴வநாபரிபாகநிமித்தம் தத்த்வஜ்ஞாநம் , தஸ்ய அர்த²: மோக்ஷ: ஸம்ஸாரோபரம: ; தஸ்ய ஆலோசநம் தத்த்வஜ்ஞாநார்த²த³ர்ஶநம் ; தத்த்வஜ்ஞாநப²லாலோசநே ஹி தத்ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நே ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி । ஏதத் அமாநித்வாதி³தத்த்வஜ்ஞாநார்த²த³ர்ஶநாந்தமுக்தம் ஜ்ஞாநம் இதி ப்ரோக்தம் ஜ்ஞாநார்த²த்வாத் । அஜ்ஞாநம் யத் அத: அஸ்மாத் யதோ²க்தாத் அந்யதா² விபர்யயேண । மாநித்வம் த³ம்பி⁴த்வம் ஹிம்ஸா அக்ஷாந்தி: அநார்ஜவம் இத்யாதி³ அஜ்ஞாநம் விஜ்ஞேயம் பரிஹரணாய, ஸம்ஸாரப்ரவ்ருத்திகாரணத்வாத் இதி ॥ 11 ॥

யதோ²க்தேந ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாதவ்யம் கிம் இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ — ‘ஜ்ஞேயம் யத்தத்’ இத்யாதி³ । நநு யமா: நியமாஶ்ச அமாநித்வாத³ய: । ந தை: ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாயதே । ந ஹி அமாநித்வாதி³ கஸ்யசித் வஸ்துந: பரிச்சே²த³கம் த்³ருஷ்டம் । ஸர்வத்ரைவ ச யத்³விஷயம் ஜ்ஞாநம் ததே³வ தஸ்ய ஜ்ஞேயஸ்ய பரிச்சே²த³கம் த்³ருஶ்யதே । ந ஹி அந்யவிஷயேண ஜ்ஞாநேந அந்யத் உபலப்⁴யதே, யதா² க⁴டவிஷயேண ஜ்ஞாநேந அக்³நி: । நைஷ தோ³ஷ:, ஜ்ஞாநநிமித்தத்வாத் ஜ்ஞாநமுச்யதே இதி ஹி அவோசாம ; ஜ்ஞாநஸஹகாரிகாரணத்வாச்ச —

ஜ்ஞேயம் யத்தத்ப்ரவக்ஷ்யாமி யஜ்ஜ்ஞாத்வாம்ருதமஶ்நுதே ।
அநாதி³மத்பரம் ப்³ரஹ்ம ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே ॥ 12 ॥

ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாதவ்யம் யத் தத் ப்ரவக்ஷ்யாமி ப்ரகர்ஷேண யதா²வத் வக்ஷ்யாமி । கிம்ப²லம் தத் இதி ப்ரரோசநேந ஶ்ரோது: அபி⁴முகீ²கரணாய ஆஹ — யத் ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாத்வா அம்ருதம் அம்ருதத்வம் அஶ்நுதே, ந புந: ம்ரியதே இத்யர்த²: । அநாதி³மத் ஆதி³: அஸ்ய அஸ்தீதி ஆதி³மத் , ந ஆதி³மத் அநாதி³மத் ; கிம் தத் ? பரம் நிரதிஶயம் ப்³ரஹ்ம, ‘ஜ்ஞேயம்’ இதி ப்ரக்ருதம் ॥

அத்ர கேசித் ‘அநாதி³ மத்பரம்’ இதி பத³ம் சி²ந்த³ந்தி, ப³ஹுவ்ரீஹிணா உக்தே அர்தே² மதுப: ஆநர்த²க்யம் அநிஷ்டம் ஸ்யாத் இதி । அர்த²விஶேஷம் ச த³ர்ஶயந்தி — அஹம் வாஸுதே³வாக்²யா பரா ஶக்தி: யஸ்ய தத் மத்பரம் இதி । ஸத்யமேவமபுநருக்தம் ஸ்யாத் , அர்த²: சேத் ஸம்ப⁴வதி । ந து அர்த²: ஸம்ப⁴வதி, ப்³ரஹ்மண: ஸர்வவிஶேஷப்ரதிஷேதே⁴நைவ விஜிஜ்ஞாபயிஷிதத்வாத் ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ இதி । விஶிஷ்டஶக்திமத்த்வப்ரத³ர்ஶநம் விஶேஷப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । தஸ்மாத் மதுப: ப³ஹுவ்ரீஹிணா ஸமாநார்த²த்வே(அ)பி ப்ரயோக³: ஶ்லோகபூரணார்த²: ॥

அம்ருதத்வப²லம் ஜ்ஞேயம் மயா உச்யதே இதி ப்ரரோசநேந அபி⁴முகீ²க்ருத்ய ஆஹ — ந ஸத் தத் ஜ்ஞேயமுச்யதே இதி ந அபி அஸத் தத் உச்யதே ॥

நநு மஹதா பரிகரப³ந்தே⁴ந கண்ட²ரவேண உத்³கு⁴ஷ்ய ‘ஜ்ஞேயம் ப்ரவக்ஷ்யாமி’ இதி, அநநுரூபமுக்தம் ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ இதி । ந, அநுரூபமேவ உக்தம் । கத²ம் ? ஸர்வாஸு ஹி உபநிஷத்ஸு ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்ம ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) ‘அஸ்தூ²லமநணு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யாதி³விஶேஷப்ரதிஷேதே⁴நைவ நிர்தி³ஶ்யதே, ந ‘இத³ம் தத்’ இதி, வாச: அகோ³சரத்வாத் ॥

நநு ந தத³ஸ்தி, யத்³வஸ்து அஸ்திஶப்³தே³ந நோச்யதே । அத² அஸ்திஶப்³தே³ந நோச்யதே, நாஸ்தி தத் ஜ்ஞேயம் । விப்ரதிஷித்³த⁴ம் ச — ‘ஜ்ஞேயம் தத் , ’ ‘அஸ்திஶப்³தே³ந நோச்யதே’ இதி ச । ந தாவந்நாஸ்தி, நாஸ்திபு³த்³த்⁴யவிஷயத்வாத் ॥

நநு ஸர்வா: பு³த்³த⁴ய: அஸ்திநாஸ்திபு³த்³த்⁴யநுக³தா: ஏவ । தத்ர ஏவம் ஸதி ஜ்ஞேயமபி அஸ்திபு³த்³த்⁴யநுக³தப்ரத்யயவிஷயம் வா ஸ்யாத் , நாஸ்திபு³த்³த்⁴யநுக³தப்ரத்யயவிஷயம் வா ஸ்யாத் । ந, அதீந்த்³ரியத்வேந உப⁴யபு³த்³த்⁴யநுக³தப்ரத்யயாவிஷயத்வாத் । யத்³தி⁴ இந்த்³ரியக³ம்யம் வஸ்து க⁴டாதி³கம் , தத் அஸ்திபு³த்³த்⁴யநுக³தப்ரத்யயவிஷயம் வா ஸ்யாத் , நாஸ்திபு³த்³த்⁴யநுக³தப்ரத்யயவிஷயம் வா ஸ்யாத் । இத³ம் து ஜ்ஞேயம் அதீந்த்³ரியத்வேந ஶப்³தை³கப்ரமாணக³ம்யத்வாத் ந க⁴டாதி³வத் உப⁴யபு³த்³த்⁴யநுக³தப்ரத்யயவிஷயம் இத்யத: ‘ந ஸத்தந்நாஸத்’ இதி உச்யதே ॥

யத்து உக்தம் — விருத்³த⁴முச்யதே, ‘ஜ்ஞேயம் தத்’ ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ இதி — ந விருத்³த⁴ம் , ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: । ஶ்ருதிரபி விருத்³தா⁴ர்தா² இதி சேத் — யதா² யஜ்ஞாய ஶாலாமாரப்⁴ய ‘யத்³யமுஷ்மிம்ல்லோகே(அ)ஸ்தி வா ந வேதி’ (தை. ஸம். 6 । 1 । 1 । 1) இத்யேவமிதி சேத் , ந ; விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யத்வஶ்ருதே: அவஶ்யவிஜ்ஞேயார்த²ப்ரதிபாத³நபரத்வாத் ‘யத்³யமுஷ்மிந்’ இத்யாதி³ து விதி⁴ஶேஷ: அர்த²வாத³: । உபபத்தேஶ்ச ஸத³ஸதா³தி³ஶப்³தை³: ப்³ரஹ்ம நோச்யதே இதி । ஸர்வோ ஹி ஶப்³த³: அர்த²ப்ரகாஶநாய ப்ரயுக்த:, ஶ்ரூயமாணஶ்ச ஶ்ரோத்ருபி⁴:, ஜாதிக்ரியாகு³ணஸம்ப³ந்த⁴த்³வாரேண ஸங்கேதக்³ரஹணஸவ்யபேக்ஷ: அர்த²ம் ப்ரத்யாயயதி ; ந அந்யதா², அத்³ருஷ்டத்வாத் । தத் யதா² — ‘கௌ³:’ ‘அஶ்வ:’ இதி வா ஜாதித:, ‘பசதி’ ‘பட²தி’ இதி வா க்ரியாத:, ‘ஶுக்ல:’ ‘க்ருஷ்ண:’ இதி வா கு³ணத:, ‘த⁴நீ’ ‘கோ³மாந்’ இதி வா ஸம்ப³ந்த⁴த: । ந து ப்³ரஹ்ம ஜாதிமத் , அத: ந ஸதா³தி³ஶப்³த³வாச்யம் । நாபி கு³ணவத் , யேந கு³ணஶப்³தே³ந உச்யேத, நிர்கு³ணத்வாத் । நாபி க்ரியாஶப்³த³வாச்யம் நிஷ்க்ரியத்வாத் ‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 19) இதி ஶ்ருதே: । ந ச ஸம்ப³ந்தீ⁴, ஏகத்வாத் । அத்³வயத்வாத் அவிஷயத்வாத் ஆத்மத்வாச்ச ந கேநசித் ஶப்³தே³ந உச்யதே இதி யுக்தம் ; ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ஶ்ச ॥ 12 ॥

ஸச்ச²ப்³த³ப்ரத்யயாவிஷயத்வாத் அஸத்த்வாஶங்காயாம் ஜ்ஞேயஸ்ய ஸர்வப்ராணிகரணோபாதி⁴த்³வாரேண தத³ஸ்தித்வம் ப்ரதிபாத³யந் ததா³ஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ —

ஸர்வத:பாணிபாத³ம் தத்ஸர்வதோக்ஷிஶிரோமுக²ம் ।
ஸர்வத:ஶ்ருதிமல்லோகே ஸர்வமாவ்ருத்ய திஷ்ட²தி ॥ 13 ॥

ஸர்வத:பாணிபாத³ம் ஸர்வத: பாணய: பாதா³ஶ்ச அஸ்ய இதி ஸர்வத:பாணிபாத³ம் தத் ஜ்ஞேயம் । ஸர்வப்ராணிகரணோபாதி⁴பி⁴: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய அஸ்தித்வம் விபா⁴வ்யதே । க்ஷேத்ரஜ்ஞஶ்ச க்ஷேத்ரோபாதி⁴த: உச்யதே । க்ஷேத்ரம் ச பாணிபாதா³தி³பி⁴: அநேகதா⁴ பி⁴ந்நம் । க்ஷேத்ரோபாதி⁴பே⁴த³க்ருதம் விஶேஷஜாதம் மித்²யைவ க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய, இதி தத³பநயநேந ஜ்ஞேயத்வமுக்தம் ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ இதி । உபாதி⁴க்ருதம் மித்²யாரூபமபி அஸ்தித்வாதி⁴க³மாய ஜ்ஞேயத⁴ர்மவத் பரிகல்ப்ய உச்யதே ‘ஸர்வத:பாணிபாத³ம்’ இத்யாதி³ । ததா² ஹி ஸம்ப்ரதா³யவிதா³ம் வசநம் — ‘அத்⁴யாரோபாபவாதா³ப்⁴யாம் நிஷ்ப்ரபஞ்சம் ப்ரபஞ்ச்யதே’ ( ? ) இதி । ஸர்வத்ர ஸர்வதே³ஹாவயவத்வேந க³ம்யமாநா: பாணிபாதா³த³ய: ஜ்ஞேயஶக்திஸத்³பா⁴வநிமித்தஸ்வகார்யா: இதி ஜ்ஞேயஸத்³பா⁴வே லிங்கா³நி ‘ஜ்ஞேயஸ்ய’ இதி உபசாரத: உச்யந்தே । ததா² வ்யாக்²யேயம் அந்யத் । ஸர்வத:பாணிபாத³ம் தத் ஜ்ஞேயம் । ஸர்வதோக்ஷிஶிரோமுக²ம் ஸர்வத: அக்ஷீணி ஶிராம்ஸி முகா²நி ச யஸ்ய தத் ஸர்வதோக்ஷிஶிரோமுக²ம் ; ஸர்வத:ஶ்ருதிமத் ஶ்ருதி: ஶ்ரவணேந்த்³ரியம் , தத் யஸ்ய தத் ஶ்ருதிமத் , லோகே ப்ராணிநிகாயே, ஸர்வம் ஆவ்ருத்ய ஸம்வ்யாப்ய திஷ்ட²தி ஸ்தி²திம் லப⁴தே ॥ 13 ॥

உபாதி⁴பூ⁴தபாணிபாதா³தீ³ந்த்³ரியாத்⁴யாரோபணாத் ஜ்ஞேயஸ்ய தத்³வத்தாஶங்கா மா பூ⁴த் இத்யேவமர்த²: ஶ்லோகாரம்ப⁴: —

ஸர்வேந்த்³ரியகு³ணாபா⁴ஸம் ஸர்வேந்த்³ரியவிவர்ஜிதம் ।
அஸக்தம் ஸர்வப்⁴ருச்சைவ நிர்கு³ணம் கு³ணபோ⁴க்த்ரு ச ॥ 14 ॥

ஸர்வேந்த்³ரியகு³ணாபா⁴ஸம் ஸர்வாணி ச தாநி இந்த்³ரியாணி ஶ்ரோத்ராதீ³நி பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியகர்மேந்த்³ரியாக்²யாநி, அந்த:கரணே ச பு³த்³தி⁴மநஸீ, ஜ்ஞேயோபாதி⁴த்வஸ்ய துல்யத்வாத் , ஸர்வேந்த்³ரியக்³ரஹணேந க்³ருஹ்யந்தே । அபி ச, அந்த:கரணோபாதி⁴த்³வாரேணைவ ஶ்ரோத்ராதீ³நாமபி உபாதி⁴த்வம் இத்யத: அந்த:கரணப³ஹிஷ்கரணோபாதி⁴பூ⁴தை: ஸர்வேந்த்³ரியகு³ணை: அத்⁴யவஸாயஸங்கல்பஶ்ரவணவசநாதி³பி⁴: அவபா⁴ஸதே இதி ஸர்வேந்த்³ரியகு³ணாபா⁴ஸம் ஸர்வேந்த்³ரியவ்யாபாரை: வ்யாப்ருதமிவ தத் ஜ்ஞேயம் இத்யர்த²: ; ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ஶ்ருதே: । கஸ்மாத் புந: காரணாத் ந வ்யாப்ருதமேவேதி க்³ருஹ்யதே இத்யத: ஆஹ — ஸர்வேந்த்³ரியவிவர்ஜிதம் , ஸர்வகரணரஹிதமித்யர்த²: । அத: ந கரணவ்யாபாரை: வ்யாப்ருதம் தத் ஜ்ஞேயம் । யஸ்து அயம் மந்த்ர: — ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இத்யாதி³:, ஸ ஸர்வேந்த்³ரியோபாதி⁴கு³ணாநுகு³ண்யப⁴ஜநஶக்திமத் தத் ஜ்ஞேயம் இத்யேவம் ப்ரத³ர்ஶநார்த²:, ந து ஸாக்ஷாதே³வ ஜவநாதி³க்ரியாவத்த்வப்ரத³ர்ஶநார்த²: । ‘அந்தோ⁴ மணிமவிந்த³த்’ (தை. ஆ. 1 । 11) இத்யாதி³மந்த்ரார்த²வத் தஸ்ய மந்த்ரஸ்ய அர்த²: । யஸ்மாத் ஸர்வகரணவர்ஜிதம் ஜ்ஞேயம் , தஸ்மாத் அஸக்தம் ஸர்வஸம்ஶ்லேஷவர்ஜிதம் । யத்³யபி ஏவம் , ததா²பி ஸர்வப்⁴ருச்ச ஏவ । ஸதா³ஸ்பத³ம் ஹி ஸர்வம் ஸர்வத்ர ஸத்³பு³த்³த்⁴யநுக³மாத் । ந ஹி ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாத³யோ(அ)பி நிராஸ்பதா³: ப⁴வந்தி । அத: ஸர்வப்⁴ருத் ஸர்வம் பி³ப⁴ர்தி இதி । ஸ்யாத் இத³ம் ச அந்யத் ஜ்ஞேயஸ்ய ஸத்த்வாதி⁴க³மத்³வாரம் — நிர்கு³ணம் ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி கு³ணா: தை: வர்ஜிதம் தத் ஜ்ஞேயம் , ததா²பி கு³ணபோ⁴க்த்ரு ச கு³ணாநாம் ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாம் ஶப்³தா³தி³த்³வாரேண ஸுக²து³:க²மோஹாகாரபரிணதாநாம் போ⁴க்த்ரு ச உபலப்³த்⁴ரு ச தத் ஜ்ஞேயம் இத்யர்த²: ॥ 14 ॥

கிஞ்ச —

ப³ஹிரந்தஶ்ச பூ⁴தாநாமசரம் சரமேவ ச ।
ஸூக்ஷ்மத்வாத்தத³விஜ்ஞேயம் தூ³ரஸ்த²ம் சாந்திகே ச தத் ॥ 15 ॥

ப³ஹி: த்வக்பர்யந்தம் தே³ஹம் ஆத்மத்வேந அவித்³யாகல்பிதம் அபேக்ஷ்ய தமேவ அவதி⁴ம் க்ருத்வா ப³ஹி: உச்யதே । ததா² ப்ரத்யகா³த்மாநமபேக்ஷ்ய தே³ஹமேவ அவதி⁴ம் க்ருத்வா அந்த: உச்யதே । ‘ப³ஹிரந்தஶ்ச’ இத்யுக்தே மத்⁴யே அபா⁴வே ப்ராப்தே, இத³முச்யதே — அசரம் சரமேவ ச, யத் சராசரம் தே³ஹாபா⁴ஸமபி ததே³வ ஜ்ஞேயம் யதா² ரஜ்ஜுஸர்பாபா⁴ஸ: । யதி³ அசரம் சரமேவ ச ஸ்யாத் வ்யவஹாரவிஷயம் ஸர்வம் ஜ்ஞேயம் , கிமர்த²ம் ‘இத³ம்’ இதி ஸர்வை: ந விஜ்ஞேயம் இதி ? உச்யதே — ஸத்யம் ஸர்வாபா⁴ஸம் தத் ; ததா²பி வ்யோமவத் ஸூக்ஷ்மம் । அத: ஸூக்ஷ்மத்வாத் ஸ்வேந ரூபேண தத் ஜ்ஞேயமபி அவிஜ்ஞேயம் அவிது³ஷாம் । விது³ஷாம் து, ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இத்யாதி³ப்ரமாணத: நித்யம் விஜ்ஞாதம் । அவிஜ்ஞாததயா தூ³ரஸ்த²ம் வர்ஷஸஹஸ்ரகோட்யாபி அவிது³ஷாம் அப்ராப்யத்வாத் । அந்திகே ச தத் , ஆத்மத்வாத் விது³ஷாம் ॥ 15 ॥

கிஞ்ச —

அவிப⁴க்தம் ச பூ⁴தேஷு விப⁴க்தமிவ ச ஸ்தி²தம் ।
பூ⁴தப⁴ர்த்ரு ச தஜ்ஜ்ஞேயம் க்³ரஸிஷ்ணு ப்ரப⁴விஷ்ணு ச ॥ 16 ॥

அவிப⁴க்தம் ச ப்ரதிதே³ஹம் வ்யோமவத் ததே³கம் । பூ⁴தேஷு ஸர்வப்ராணிஷு விப⁴க்தமிவ ச ஸ்தி²தம் தே³ஹேஷ்வேவ விபா⁴வ்யமாநத்வாத் । பூ⁴தப⁴ர்த்ரு ச பூ⁴தாநி பி³ப⁴ர்தீதி தத் ஜ்ஞேயம் பூ⁴தப⁴ர்த்ரு ச ஸ்தி²திகாலே । ப்ரலயகாலே க்³ருஸிஷ்ணு க்³ரஸநஶீலம் । உத்பத்திகாலே ப்ரப⁴விஷ்ணு ச ப்ரப⁴வநஶீலம் யதா² ரஜ்ஜ்வாதி³: ஸர்பாதே³: மித்²யாகல்பிதஸ்ய ॥ 16 ॥

கிஞ்ச, ஸர்வத்ர வித்³யமாநமபி ஸத் ந உபலப்⁴யதே சேத் , ஜ்ஞேயம் தம: தர்ஹி ? ந । கிம் தர்ஹி ? —

ஜ்யோதிஷாமபி தஜ்ஜ்யோதிஸ்தமஸ: பரமுச்யதே ।
ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாநக³ம்யம் ஹ்ருதி³ ஸர்வஸ்ய விஷ்டி²தம் ॥ 17 ॥

ஜ்யோதிஷாம் ஆதி³த்யாதீ³நாமபி தத் ஜ்ஞேயம் ஜ்யோதி: । ஆத்மசைதந்யஜ்யோதிஷா இத்³தா⁴நி ஹி ஆதி³த்யாதீ³நி ஜ்யோதீம்ஷி தீ³ப்யந்தே, ‘யேந ஸூர்யஸ்தபதி தேஜஸேத்³த⁴:’ (தை. ப்³ரா. 3 । 12 । 9) ‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ (மு. உ. 2 । 2 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ; ஸ்ம்ருதேஶ்ச இஹைவ — ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ:’ (ப⁴. கீ³. 15 । 12) இத்யாதே³: । தமஸ: அஜ்ஞாநாத் பரம் அஸ்ப்ருஷ்டம் உச்யதே । ஜ்ஞாநாதே³: து³:ஸம்பாத³நபு³த்³த்⁴யா ப்ராப்தாவஸாத³ஸ்ய உத்தம்ப⁴நார்த²மாஹ — ஜ்ஞாநம் அமாநித்வாதி³ ; ஜ்ஞேயம் ‘ஜ்ஞேயம் யத் தத் ப்ரவக்ஷ்யாமி’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இத்யாதி³நா உக்தம் ; ஜ்ஞாநக³ம்யம் ஜ்ஞேயமேவ ஜ்ஞாதம் ஸத் ஜ்ஞாநப²லமிதி ஜ்ஞாநக³ம்யமுச்யதே ; ஜ்ஞாயமாநம் து ஜ்ஞேயம் । தத் ஏதத் த்ரயமபி ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ ஸர்வஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய விஷ்டி²தம் விஶேஷேண ஸ்தி²தம் । தத்ரைவ ஹி த்ரயம் விபா⁴வ்யதே ॥ 17 ॥

யதோ²க்தார்தோ²பஸம்ஹாரார்த²: அயம் ஶ்லோக: ஆரப்⁴யதே —

இதி க்ஷேத்ரம் ததா² ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் சோக்தம் ஸமாஸத: ।
மத்³ப⁴க்த ஏதத்³விஜ்ஞாய மத்³பா⁴வாயோபபத்³யதே ॥ 18 ॥

இதி ஏவம் க்ஷேத்ரம் மஹாபூ⁴தாதி³ த்⁴ருத்யந்தம் ததா² ஜ்ஞாநம் அமாநித்வாதி³ தத்த்வஜ்ஞாநார்த²த³ர்ஶநபர்யந்தம் ஜ்ஞேயம் ச ‘ஜ்ஞேயம் யத் தத்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இத்யாதி³ ‘தமஸ: பரமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 17) இத்யேவமந்தம் உக்தம் ஸமாஸத: ஸங்க்ஷேபத: । ஏதாவாந் ஸர்வ: ஹி வேதா³ர்த²: கீ³தார்த²ஶ்ச உபஸம்ஹ்ருத்ய உக்த: । அஸ்மிந் ஸம்யக்³த³ர்ஶநே க: அதி⁴க்ரியதே இதி உச்யதே — மத்³ப⁴க்த: மயி ஈஶ்வரே ஸர்வஜ்ஞே பரமகு³ரௌ வாஸுதே³வே ஸமர்பிதஸர்வாத்மபா⁴வ:, யத் பஶ்யதி ஶ்ருணோதி ஸ்ப்ருஶதி வா ‘ஸர்வமேவ ப⁴க³வாந் வாஸுதே³வ:’ இத்யேவம்க்³ரஹாவிஷ்டபு³த்³தி⁴: மத்³ப⁴க்த: ஸ ஏதத் யதோ²க்தம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் விஜ்ஞாய, மத்³பா⁴வாய மம பா⁴வ: மத்³பா⁴வ: பரமாத்மபா⁴வ: தஸ்மை மத்³பா⁴வாய உபபத்³யதே மோக்ஷம் க³ச்ச²தி ॥ 18 ॥

தத்ர ஸப்தமே ஈஶ்வரஸ்ய த்³வே ப்ரக்ருதீ உபந்யஸ்தே, பராபரே க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞலக்ஷணே ; ‘ஏதத்³யோநீநி பூ⁴தாநி’ (ப⁴. கீ³. 7 । 6) இதி ச உக்தம் । க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞப்ரக்ருதித்³வயயோநித்வம் கத²ம் பூ⁴தாநாமிதி அயமர்த²: அது⁴நா உச்யதே —

ப்ரக்ருதிம் புருஷம் சைவ வித்³த்⁴யநாதீ³ உபா⁴வபி ।
விகாராம்ஶ்ச கு³ணாம்ஶ்சைவ வித்³தி⁴ ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வாந் ॥ 19 ॥

ப்ரக்ருதிம் புருஷம் சைவ ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரக்ருதீ தௌ ப்ரக்ருதிபுருஷௌ உபா⁴வபி அநாதீ³ வித்³தி⁴, ந வித்³யதே ஆதி³: யயோ: தௌ அநாதீ³ । நித்யேஶ்வரத்வாத் ஈஶ்வரஸ்ய தத்ப்ரக்ருத்யோரபி யுக்தம் நித்யத்வேந ப⁴விதும் । ப்ரக்ருதித்³வயவத்த்வமேவ ஹி ஈஶ்வரஸ்ய ஈஶ்வரத்வம் । யாப்⁴யாம் ப்ரக்ருதிப்⁴யாம் ஈஶ்வர: ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திப்ரலயஹேது:, தே த்³வே அநாதீ³ ஸத்யௌ ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் ॥

ந ஆதீ³ அநாதீ³ இதி தத்புருஷஸமாஸம் கேசித் வர்ணயந்தி । தேந ஹி கில ஈஶ்வரஸ்ய காரணத்வம் ஸித்⁴யதி । யதி³ புந: ப்ரக்ருதிபுருஷாவேவ நித்யௌ ஸ்யாதாம் தத்க்ருதமேவ ஜக³த் ந ஈஶ்வரஸ்ய ஜக³த: கர்த்ருத்வம் । தத் அஸத் ; ப்ராக் ப்ரக்ருதிபுருஷயோ: உத்பத்தே: ஈஶிதவ்யாபா⁴வாத் ஈஶ்வரஸ்ய அநீஶ்வரத்வப்ரஸங்கா³த் , ஸம்ஸாரஸ்ய நிர்நிமித்தத்வே அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் ப³ந்த⁴மோக்ஷாபா⁴வப்ரஸங்கா³ச்ச । நித்யத்வே புந: ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரக்ருத்யோ: ஸர்வமேதத் உபபந்நம் ப⁴வேத் । கத²ம் ?

விகாராம்ஶ்ச கு³ணாம்ஶ்சைவ வக்ஷ்யமாணாந்விகாராந் பு³த்³த்⁴யாதி³தே³ஹேந்த்³ரியாந்தாந் கு³ணாம்ஶ்ச ஸுக²து³:க²மோஹப்ரத்யயாகாரபரிணதாந் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வாந் , ப்ரக்ருதி: ஈஶ்வரஸ்ய விகாரகாரணஶக்தி: த்ரிகு³ணாத்மிகா மாயா, ஸா ஸம்ப⁴வோ யேஷாம் விகாராணாம் கு³ணாநாம் ச தாந் விகாராந் கு³ணாம்ஶ்ச வித்³தி⁴ ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வாந் ப்ரக்ருதிபரிணாமாந் ॥ 19 ॥

கே புந: தே விகாரா: கு³ணாஶ்ச ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வா: —

கார்யகரணகர்த்ருத்வே ஹேது: ப்ரக்ருதிருச்யதே ।
புருஷ: ஸுக²து³:கா²நாம் போ⁴க்த்ருத்வே ஹேதுருச்யதே ॥ 20 ॥

கார்யகரணகர்த்ருத்வே — கார்யம் ஶரீரம் கரணாநி தத்ஸ்தா²நி த்ரயோத³ஶ । தே³ஹஸ்யாரம்ப⁴காணி பூ⁴தாநி பஞ்ச விஷயாஶ்ச ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வா: விகாரா: பூர்வோக்தா: இஹ கார்யக்³ரஹணேந க்³ருஹ்யந்தே । கு³ணாஶ்ச ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வா: ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகா: கரணாஶ்ரயத்வாத் கரணக்³ரஹணேந க்³ருஹ்யந்தே । தேஷாம் கார்யகரணாநாம் கர்த்ருத்வம் உத்பாத³கத்வம் யத் தத் கார்யகரணகர்த்ருத்வம் தஸ்மிந் கார்யகரணகர்த்ருத்வே ஹேது: காரணம் ஆரம்ப⁴கத்வேந ப்ரக்ருதி: உச்யதே । ஏவம் கார்யகரணகர்த்ருத்வேந ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் ப்ரக்ருதி: । கார்யகாரணகர்த்ருத்வே இத்யஸ்மிந்நபி பாடே², கார்யம் யத் யஸ்ய பரிணாம: தத் தஸ்ய கார்யம் விகார: விகாரி காரணம் தயோ: விகாரவிகாரிணோ: கார்யகாரணயோ: கர்த்ருத்வே இதி । அத²வா, ஷோட³ஶ விகாரா: கார்யம் ஸப்த ப்ரக்ருதிவிக்ருதய: காரணம் தாந்யேவ கார்யகாரணாந்யுச்யந்தே தேஷாம் கர்த்ருத்வே ஹேது: ப்ரக்ருதி: உச்யதே, ஆரம்ப⁴கத்வேநைவ । புருஷஶ்ச ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் யதா² ஸ்யாத் தத் உச்யதே — புருஷ: ஜீவ: க்ஷேத்ரஜ்ஞ: போ⁴க்தா இதி பர்யாய:, ஸுக²து³:கா²நாம் போ⁴க்³யாநாம் போ⁴க்த்ருத்வே உபலப்³த்⁴ருத்வே ஹேது: உச்யதே ॥

கத²ம் புந: அநேந கார்யகரணகர்த்ருத்வேந ஸுக²து³:க²போ⁴க்த்ருத்வேந ச ப்ரக்ருதிபுருஷயோ: ஸம்ஸாரகாரணத்வமுச்யதே இதி, அத்ர உச்யதே — கார்யகரணஸுக²து³:க²ரூபேண ஹேதுப²லாத்மநா ப்ரக்ருதே: பரிணாமாபா⁴வே, புருஷஸ்ய ச சேதநஸ்ய அஸதி தது³பலப்³த்⁴ருத்வே, குத: ஸம்ஸார: ஸ்யாத் ? யதா³ புந: கார்யகரணஸுக²து³:க²ஸ்வரூபேண ஹேதுப²லாத்மநா பரிணதயா ப்ரக்ருத்யா போ⁴க்³யயா புருஷஸ்ய தத்³விபரீதஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வேந அவித்³யாரூப: ஸம்யோக³: ஸ்யாத் , ததா³ ஸம்ஸார: ஸ்யாத் இதி । அத: யத் ப்ரக்ருதிபுருஷயோ: கார்யகரணகர்த்ருத்வேந ஸுக²து³:க²போ⁴க்த்ருத்வேந ச ஸம்ஸாரகாரணத்வமுக்தம் , தத் யுக்தம் । க: புந: அயம் ஸம்ஸாரோ நாம ? ஸுக²து³:க²ஸம்போ⁴க³: ஸம்ஸார: । புருஷஸ்ய ச ஸுக²து³:கா²நாம் ஸம்போ⁴க்த்ருத்வம் ஸம்ஸாரித்வமிதி ॥ 20 ॥

யத் புருஷஸ்ய ஸுக²து³:கா²நாம் போ⁴க்த்ருத்வம் ஸம்ஸாரித்வம் இதி உக்தம் தஸ்ய தத் கிம்நிமித்தமிதி உச்யதே —

புருஷ: ப்ரக்ருதிஸ்தோ² ஹி பு⁴ங்க்தே ப்ரக்ருதிஜாந்கு³ணாந் ।
காரணம் கு³ணஸங்கோ³(அ)ஸ்ய ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு ॥ 21 ॥

புருஷ: போ⁴க்தா ப்ரக்ருதிஸ்த²: ப்ரக்ருதௌ அவித்³யாலக்ஷணாயாம் கார்யகரணரூபேண பரிணதாயாம் ஸ்தி²த: ப்ரக்ருதிஸ்த²:, ப்ரக்ருதிமாத்மத்வேந க³த: இத்யேதத் , ஹி யஸ்மாத் , தஸ்மாத் பு⁴ங்க்தே உபலப⁴தே இத்யர்த²: । ப்ரக்ருதிஜாந் ப்ரக்ருதித: ஜாதாந் ஸுக²து³:க²மோஹாகாராபி⁴வ்யக்தாந் கு³ணாந் ‘ஸுகீ², து³:கீ², மூட⁴:, பண்டி³த: அஹம்’ இத்யேவம் । ஸத்யாமபி அவித்³யாயாம் ஸுக²து³:க²மோஹேஷு கு³ணேஷு பு⁴ஜ்யமாநேஷு ய: ஸங்க³: ஆத்மபா⁴வ: ஸம்ஸாரஸ்ய ஸ: ப்ரதா⁴நம் காரணம் ஜந்மந:, ‘ஸ: யதா²காமோ ப⁴வதி தத்க்ரதுர்ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ததே³தத் ஆஹ — காரணம் ஹேது: கு³ணஸங்க³: கு³ணேஷு ஸங்க³: அஸ்ய புருஷஸ்ய போ⁴க்து: ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு, ஸத்யஶ்ச அஸத்யஶ்ச யோநய: ஸத³ஸத்³யோநய: தாஸு ஸத³ஸத்³யோநிஷு ஜந்மாநி ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மாநி, தேஷு ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு விஷயபூ⁴தேஷு காரணம் கு³ணஸங்க³: । அத²வா, ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மஸு அஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் கு³ணஸங்க³: இதி ஸம்ஸாரபத³மத்⁴யாஹார்யம் । ஸத்³யோநய: தே³வாதி³யோநய: ; அஸத்³யோநய: பஶ்வாதி³யோநய: । ஸாமர்த்²யாத் ஸத³ஸத்³யோநய: மநுஷ்யயோநயோ(அ)பி அவிருத்³தா⁴: த்³ரஷ்டவ்யா: ॥

ஏதத் உக்தம் ப⁴வதி — ப்ரக்ருதிஸ்த²த்வாக்²யா அவித்³யா, கு³ணேஷு ச ஸங்க³: காம:, ஸம்ஸாரஸ்ய காரணமிதி । தச்ச பரிவர்ஜநாய உச்யதே । அஸ்ய ச நிவ்ருத்திகாரணம் ஜ்ஞாநவைராக்³யே ஸஸம்ந்யாஸே கீ³தாஶாஸ்த்ரே ப்ரஸித்³த⁴ம் । தச்ச ஜ்ஞாநம் புரஸ்தாத் உபந்யஸ்தம் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞவிஷயம் ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வாம்ருதமஶ்நுதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இதி । உக்தம் ச அந்யாபோஹேந அதத்³த⁴ர்மாத்⁴யாரோபேண ச ॥ 21 ॥

தஸ்யைவ புந: ஸாக்ஷாத் நிர்தே³ஶ: க்ரியதே —

உபத்³ரஷ்டாநுமந்தா ச ப⁴ர்தா போ⁴க்தா மஹேஶ்வர: ।
பரமாத்மேதி சாப்யுக்தோ தே³ஹே(அ)ஸ்மிந்புருஷ: பர: ॥ 22 ॥

உபத்³ரஷ்டா ஸமீபஸ்த²: ஸந் த்³ரஷ்டா ஸ்வயம் அவ்யாப்ருத: । யதா² ருத்விக்³யஜமாநேஷு யஜ்ஞகர்மவ்யாப்ருதேஷு தடஸ்த²: அந்ய: அவ்யாப்ருத: யஜ்ஞவித்³யாகுஶல: ருத்விக்³யஜமாநவ்யாபாரகு³ணதோ³ஷாணாம் ஈக்ஷிதா, தத்³வச்ச கார்யகரணவ்யாபாரேஷு அவ்யாப்ருத: அந்ய: தத்³விலக்ஷண: தேஷாம் கார்யகரணாநாம் ஸவ்யாபாராணாம் ஸாமீப்யேந த்³ரஷ்டா உபத்³ரஷ்டா । அத²வா, தே³ஹசக்ஷுர்மநோபு³த்³த்⁴யாத்மாந: த்³ரஷ்டார:, தேஷாம் பா³ஹ்ய: த்³ரஷ்டா தே³ஹ:, தத: ஆரப்⁴ய அந்தரதமஶ்ச ப்ரத்யக் ஸமீபே ஆத்மா த்³ரஷ்டா, யத: பர: அந்தரதம: நாஸ்தி த்³ரஷ்டா ; ஸ: அதிஶயஸாமீப்யேந த்³ரஷ்ட்ருத்வாத் உபத்³ரஷ்டா ஸ்யாத் । யஜ்ஞோபத்³ரஷ்ட்ருவத்³வா ஸர்வவிஷயீகரணாத் உபத்³ரஷ்டா । அநுமந்தா ச, அநுமோத³நம் அநுமநநம் குர்வத்ஸு தத்க்ரியாஸு பரிதோஷ:, தத்கர்தா அநுமந்தா ச । அத²வா, அநுமந்தா, கார்யகரணப்ரவ்ருத்திஷு ஸ்வயம் அப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி ப்ரவ்ருத்த இவ தத³நுகூல: விபா⁴வ்யதே, தேந அநுமந்தா । அத²வா, ப்ரவ்ருத்தாந் ஸ்வவ்யாபாரேஷு தத்ஸாக்ஷிபூ⁴த: கதா³சித³பி ந நிவாரயதி இதி அநுமந்தா । ப⁴ர்தா, ப⁴ரணம் நாம தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தீ⁴நாம் ஸம்ஹதாநாம் சைதந்யாத்மபாரார்த்²யேந நிமித்தபூ⁴தேந சைதந்யாபா⁴ஸாநாம் யத் ஸ்வரூபதா⁴ரணம் , தத் சைதந்யாத்மக்ருதமேவ இதி ப⁴ர்தா ஆத்மா இதி உச்யதே । போ⁴க்தா, அக்³ந்யுஷ்ணவத் நித்யசைதந்யஸ்வரூபேண பு³த்³தே⁴: ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகா: ப்ரத்யயா: ஸர்வவிஷயவிஷயா: சைதந்யாத்மக்³ரஸ்தா இவ ஜாயமாநா: விப⁴க்தா: விபா⁴வ்யந்தே இதி போ⁴க்தா ஆத்மா உச்யதே । மஹேஶ்வர:, ஸர்வாத்மத்வாத் ஸ்வதந்த்ரத்வாச்ச மஹாந் ஈஶ்வரஶ்ச இதி மஹேஶ்வர: । பரமாத்மா, தே³ஹாதீ³நாம் பு³த்³த்⁴யந்தாநாம் ப்ரத்யகா³த்மத்வேந கல்பிதாநாம் அவித்³யயா பரம: உபத்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³லக்ஷண: ஆத்மா இதி பரமாத்மா । ஸ: அத: ‘பரமாத்மா’ இத்யநேந ஶப்³தே³ந ச அபி உக்த: கதி²த: ஶ்ருதௌ । க்வ அஸௌ ? அஸ்மிந் தே³ஹே புருஷ: பர: அவ்யக்தாத் , ‘உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: பரமாத்மேத்யுதா³ஹ்ருத:’ (ப⁴. கீ³. 15 । 17) இதி ய: வக்ஷ்யமாண:‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இதி உபந்யஸ்த: வ்யாக்²யாய உபஸம்ஹ்ருதஶ்ச ॥ 22 ॥

தமேதம் யதோ²க்தலக்ஷணம் ஆத்மாநம் —

ய ஏவம் வேத்தி புருஷம் ப்ரக்ருதிம் ச கு³ணை: ஸஹ ।
ஸர்வதா² வர்தமாநோ(அ)பி ந ஸ பூ⁴யோ(அ)பி⁴ஜாயதே ॥ 23 ॥

ய: ஏவம் யதோ²க்தப்ரகாரேண வேத்தி புருஷம் ஸாக்ஷாத் அஹமிதி ப்ரக்ருதிம் ச யதோ²க்தாம் அவித்³யாலக்ஷணாம் கு³ணை: ஸ்வவிகாரை: ஸஹ நிவர்திதாம் அபா⁴வம் ஆபாதி³தாம் வித்³யயா, ஸர்வதா² ஸர்வப்ரகாரேண வர்தமாநோ(அ)பி ஸ: பூ⁴ய: புந: பதிதே அஸ்மிந் வித்³வச்ச²ரீரே தே³ஹாந்தராய ந அபி⁴ஜாயதே ந உத்பத்³யதே, தே³ஹாந்தரம் ந க்³ருஹ்ணாதி இத்யர்த²: । அபிஶப்³தா³த் கிமு வக்தவ்யம் ஸ்வவ்ருத்தஸ்தோ² ந ஜாயதே இதி அபி⁴ப்ராய: ॥

நநு, யத்³யபி ஜ்ஞாநோத்பத்த்யநந்தரம் புநர்ஜந்மாபா⁴வ உக்த:, ததா²பி ப்ராக் ஜ்ஞாநோத்பத்தே: க்ருதாநாம் கர்மணாம் உத்தரகாலபா⁴விநாம் ச, யாநி ச அதிக்ராந்தாநேகஜந்மக்ருதாநி தேஷாம் ச, ப²லமத³த்த்வா நாஶோ ந யுக்த இதி, ஸ்யு: த்ரீணி ஜந்மாநி, க்ருதவிப்ரணாஶோ ஹி ந யுக்த இதி, யதா² ப²லே ப்ரவ்ருத்தாநாம் ஆரப்³த⁴ஜந்மநாம் கர்மணாம் । ந ச கர்மணாம் விஶேஷ: அவக³ம்யதே । தஸ்மாத் த்ரிப்ரகாராண்யபி கர்மாணி த்ரீணி ஜந்மாநி ஆரபே⁴ரந் ; ஸம்ஹதாநி வா ஸர்வாணி ஏகம் ஜந்ம ஆரபே⁴ரந் । அந்யதா² க்ருதவிநாஶே ஸதி ஸர்வத்ர அநாஶ்வாஸப்ரஸங்க³:, ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் ச ஸ்யாத் । இத்யத: இத³மயுக்தமுக்தம் ‘ந ஸ பூ⁴யோ(அ)பி⁴ஜாயதே’ இதி । ந ; ‘க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) ‘இஷீகாதூலவத் ஸர்வாணி கர்மாணி ப்ரதூ³யந்தே’ (சா². உ. 5 । 24 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிஶதேப்⁴ய: உக்தோ விது³ஷ: ஸர்வகர்மதா³ஹ: । இஹாபி ச உக்த: ‘யதை²தா⁴ம்ஸி’ (ப⁴. கீ³. 4 । 37) இத்யாதி³நா ஸர்வகர்மதா³ஹ:, வக்ஷ்யதி ச । உபபத்தேஶ்ச — அவித்³யாகாமக்லேஶபீ³ஜநிமித்தாநி ஹி கர்மாணி ஜந்மாந்தராங்குரம் ஆரப⁴ந்தே ; இஹாபி ச ‘ஸாஹங்காராபி⁴ஸந்தீ⁴நி கர்மாணி ப²லாரம்ப⁴காணி, ந இதராணி’ இதி தத்ர தத்ர ப⁴க³வதா உக்தம் । ‘பீ³ஜாந்யக்³ந்யுபத³க்³தா⁴நி ந ரோஹந்தி யதா² புந: । ஜ்ஞாநத³க்³தை⁴ஸ்ததா² க்லேஶைர்நாத்மா ஸம்பத்³யதே புந:’ (மோ. 211 । 17) இதி ச । அஸ்து தாவத் ஜ்ஞாநோத்பத்த்யுத்தரகாலக்ருதாநாம் கர்மணாம் ஜ்ஞாநேந தா³ஹ: ஜ்ஞாநஸஹபா⁴வித்வாத் । ந து இஹ ஜந்மநி ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ப்ராக் க்ருதாநாம் கர்மணாம் அதீதஜந்மக்ருதாநாம் ச தா³ஹ: யுக்த: । ந ; ‘ஸர்வகர்மாணி’ (ப⁴. கீ³. 4 । 37) இதி விஶேஷணாத் । ஜ்ஞாநோத்தரகாலபா⁴விநாமேவ ஸர்வகர்மணாம் இதி சேத் , ந ; ஸங்கோசே காரணாநுபபத்தே: । யத்து உக்தம் ‘யதா² வர்தமாநஜந்மாரம்ப⁴காணி கர்மாணி ந க்ஷீயந்தே ப²லதா³நாய ப்ரவ்ருத்தாந்யேவ ஸத்யபி ஜ்ஞாநே, ததா² அநாரப்³த⁴ப²லாநாமபி கர்மணாம் க்ஷயோ ந யுக்த:’ இதி, தத் அஸத் । கத²ம் ? தேஷாம் முக்தேஷுவத் ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் । யதா² பூர்வம் லக்ஷ்யவேதா⁴ய முக்த: இஷு: த⁴நுஷ: லக்ஷ்யவேதோ⁴த்தரகாலமபி ஆரப்³த⁴வேக³க்ஷயாத் பதநேநைவ நிவர்ததே, ஏவம் ஶரீராரம்ப⁴கம் கர்ம ஶரீரஸ்தி²திப்ரயோஜநே நிவ்ருத்தே(அ)பி, ஆ ஸம்ஸ்காரவேக³க்ஷயாத் பூர்வவத் வர்ததே ஏவ । யதா² ஸ ஏவ இஷு: ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாநாரப்³த⁴வேக³ஸ்து அமுக்தோ த⁴நுஷி ப்ரயுக்தோ(அ)பி உபஸம்ஹ்ரியதே, ததா² அநாரப்³த⁴ப²லாநி கர்மாணி ஸ்வாஶ்ரயஸ்தா²ந்யேவ ஜ்ஞாநேந நிர்பீ³ஜீக்ரியந்தே இதி, பதிதே அஸ்மிந் வித்³வச்ச²ரீரே ‘ந ஸ பூ⁴யோ(அ)பி⁴ஜாயதே’ இதி யுக்தமேவ உக்தமிதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 23 ॥

அத்ர ஆத்மத³ர்ஶநே உபாயவிகல்பா: இமே த்⁴யாநாத³ய: உச்யந்தே —

த்⁴யாநேநாத்மநி பஶ்யந்தி கேசிதா³த்மாநமாத்மநா ।
அந்யே ஸாங்க்²யேந யோகே³ந கர்மயோகே³ந சாபரே ॥ 24 ॥

த்⁴யாநேந, த்⁴யாநம் நாம ஶப்³தா³தி³ப்⁴யோ விஷயேப்⁴ய: ஶ்ரோத்ராதீ³நி கரணாநி மநஸி உபஸம்ஹ்ருத்ய, மநஶ்ச ப்ரத்யக்சேதயிதரி, ஏகாக்³ரதயா யத் சிந்தநம் தத் த்⁴யாநம் ; ததா², த்⁴யாயதீவ ப³க:, த்⁴யாயதீவ ப்ருதி²வீ, த்⁴யாயந்தீவ பர்வதா: இதி உபமோபாதா³நாத் । தைலதா⁴ராவத் ஸந்தத: அவிச்சி²ந்நப்ரத்யயோ த்⁴யாநம் ; தேந த்⁴யாநேந ஆத்மநி பு³த்³தௌ⁴ பஶ்யந்தி ஆத்மாநம் ப்ரத்யக்சேதநம் ஆத்மநா ஸ்வேநைவ ப்ரத்யக்சேதநேந த்⁴யாநஸம்ஸ்க்ருதேந அந்த:கரணேந கேசித் யோகி³ந: । அந்யே ஸாங்க்²யேந யோகே³ந, ஸாங்க்²யம் நாம ‘இமே ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி கு³ணா: மயா த்³ருஶ்யா அஹம் தேப்⁴யோ(அ)ந்ய: தத்³வ்யாபாரஸாக்ஷிபூ⁴த: நித்ய: கு³ணவிலக்ஷண: ஆத்மா’ இதி சிந்தநம் ஏஷ: ஸாங்க்²யோ யோக³:, தேந ‘பஶ்யந்தி ஆத்மாநமாத்மநா’ இதி வர்ததே । கர்மயோகே³ந, கர்மைவ யோக³:, ஈஶ்வரார்பணபு³த்³த்⁴யா அநுஷ்டீ²யமாநம் க⁴டநரூபம் யோகா³ர்த²த்வாத் யோக³: உச்யதே கு³ணத: ; தேந ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநோத்பத்தித்³வாரேண ச அபரே ॥ 24 ॥

அந்யே த்வேவமஜாநந்த: ஶ்ருத்வாந்யேப்⁴ய உபாஸதே ।
தே(அ)பி சாதிதரந்த்யேவ ம்ருத்யும் ஶ்ருதிபராயணா: ॥ 25 ॥

அந்யே து ஏஷு விகல்பேஷு அந்யதமேநாபி ஏவம் யதோ²க்தம் ஆத்மாநம் அஜாநந்த: அந்யேப்⁴ய: ஆசார்யேப்⁴ய: ஶ்ருத்வா ‘இத³மேவ சிந்தயத’ இதி உக்தா: உபாஸதே ஶ்ரத்³த³தா⁴நா: ஸந்த: சிந்தயந்தி । தே(அ)பி ச அதிதரந்த்யேவ அதிக்ராமந்த்யேவ ம்ருத்யும் , ம்ருத்யுயுக்தம் ஸம்ஸாரம் இத்யேதத் । ஶ்ருதிபராயணா: ஶ்ருதி: ஶ்ரவணம் பரம் அயநம் க³மநம் மோக்ஷமார்க³ப்ரவ்ருத்தௌ பரம் ஸாத⁴நம் யேஷாம் தே ஶ்ருதிபராயணா: ; கேவலபரோபதே³ஶப்ரமாணா: ஸ்வயம் விவேகரஹிதா: இத்யபி⁴ப்ராய: । கிமு வக்தவ்யம் ப்ரமாணம் ப்ரதி ஸ்வதந்த்ரா: விவேகிந: ம்ருத்யும் அதிதரந்தி இதி அபி⁴ப்ராய: ॥ 25 ॥

க்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரைகத்வவிஷயம் ஜ்ஞாநம் மோக்ஷஸாத⁴நம் ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வாம்ருதமஶ்நுதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இத்யுக்தம் , தத் கஸ்மாத் ஹேதோரிதி, தத்³தே⁴துப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ஶ்லோக: ஆரப்⁴யதே —

யாவத்ஸஞ்ஜாயதே கிஞ்சித்ஸத்த்வம் ஸ்தா²வரஜங்க³மம் ।
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோகா³த்தத்³வித்³தி⁴ ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 26 ॥

யாவத் யத் கிஞ்சித் ஸஞ்ஜாயதே ஸமுத்பத்³யதே ஸத்த்வம் வஸ்து ; கிம் அவிஶேஷேண ? நேத்யாஹ — ஸ்தா²வரஜங்க³மம் ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் ச க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோகா³த் தத் ஜாயதே இத்யேவம் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥

க: புந: அயம் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: ஸம்யோக³: அபி⁴ப்ரேத: ? ந தாவத் ரஜ்ஜ்வேவ க⁴டஸ்ய அவயவஸம்ஶ்லேஷத்³வாரக: ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷ: ஸம்யோக³: க்ஷேத்ரேண க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ப⁴வதி, ஆகாஶவத் நிரவயவத்வாத் । நாபி ஸமவாயலக்ஷண: தந்துபடயோரிவ க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: இதரேதரகார்யகாரணபா⁴வாநப்⁴யுபக³மாத் இதி, உச்யதே — க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: விஷயவிஷயிணோ: பி⁴ந்நஸ்வபா⁴வயோ: இதரேதரதத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸலக்ஷண: ஸம்யோக³: க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்வரூபவிவேகாபா⁴வநிப³ந்த⁴ந:, ரஜ்ஜுஶுக்திகாதீ³நாம் தத்³விவேகஜ்ஞாநாபா⁴வாத் அத்⁴யாரோபிதஸர்பரஜதாதி³ஸம்யோக³வத் । ஸ: அயம் அத்⁴யாஸஸ்வரூப: க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோக³: மித்²யாஜ்ஞாநலக்ஷண: । யதா²ஶாஸ்த்ரம் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞலக்ஷணபே⁴த³பரிஜ்ஞாநபூர்வகம் ப்ராக் த³ர்ஶிதரூபாத் க்ஷேத்ராத் முஞ்ஜாதி³வ இஷீகாம் யதோ²க்தலக்ஷணம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ப்ரவிப⁴ஜ்ய ‘ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இத்யநேந நிரஸ்தஸர்வோபாதி⁴விஶேஷம் ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண ய: பஶ்யதி, க்ஷேத்ரம் ச மாயாநிர்மிதஹஸ்திஸ்வப்நத்³ருஷ்டவஸ்துக³ந்த⁴ர்வநக³ராதி³வத் ‘அஸதே³வ ஸதி³வ அவபா⁴ஸதே’ இதி ஏவம் நிஶ்சிதவிஜ்ஞாந: ய:, தஸ்ய யதோ²க்தஸம்யக்³த³ர்ஶநவிரோதா⁴த் அபக³ச்ச²தி மித்²யாஜ்ஞாநம் । தஸ்ய ஜந்மஹேதோ: அபக³மாத் ‘ய ஏவம் வேத்தி புருஷம் ப்ரக்ருதிம் ச கு³ணை: ஸஹ’ (ப⁴. கீ³. 13 । 23) இத்யநேந ‘வித்³வாந் பூ⁴ய: ந அபி⁴ஜாயதே’ இதி யத் உக்தம் , தத் உபபந்நமுக்தம் ॥ 26 ॥

‘ந ஸ பூ⁴யோ(அ)பி⁴ஜாயதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 23) இதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநப²லம் அவித்³யாதி³ஸம்ஸாரபீ³ஜநிவ்ருத்தித்³வாரேண ஜந்மாபா⁴வ: உக்த: । ஜந்மகாரணம் ச அவித்³யாநிமித்தக: க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோக³: உக்த: ; அத: தஸ்யா: அவித்³யாயா: நிவர்தகம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் உக்தமபி புந: ஶப்³தா³ந்தரேண உச்யதே —

ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்தம் பரமேஶ்வரம் ।
விநஶ்யத்ஸ்வவிநஶ்யந்தம் ய: பஶ்யதி ஸ பஶ்யதி ॥ 27 ॥

ஸமம் நிர்விஶேஷம் திஷ்ட²ந்தம் ஸ்தி²திம் குர்வந்தம் ; க்வ ? ஸர்வேஷு ஸமஸ்தேஷு பூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு ப்ராணிஷு ; கம் ? பரமேஶ்வரம் தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³த்⁴யவ்யக்தாத்மந: அபேக்ஷ்ய பரமேஶ்வர:, தம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸமம் திஷ்ட²ந்தம் । தாநி விஶிநஷ்டி விநஶ்யத்ஸு இதி, தம் ச பரமேஶ்வரம் அவிநஶ்யந்தம் இதி, பூ⁴தாநாம் பரமேஶ்வரஸ்ய ச அத்யந்தவைலக்ஷண்யப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । கத²ம் ? ஸர்வேஷாம் ஹி பா⁴வவிகாராணாம் ஜநிலக்ஷண: பா⁴வவிகாரோ மூலம் ; ஜந்மோத்தரகாலபா⁴விந: அந்யே ஸர்வே பா⁴வவிகாரா: விநாஶாந்தா: ; விநாஶாத் பரோ ந கஶ்சித் அஸ்தி பா⁴வவிகார:, பா⁴வாபா⁴வாத் । ஸதி ஹி த⁴ர்மிணி த⁴ர்மா: ப⁴வந்தி । அத: அந்த்யபா⁴வவிகாராபா⁴வாநுவாதே³ந பூர்வபா⁴விந: ஸர்வே பா⁴வவிகாரா: ப்ரதிஷித்³தா⁴: ப⁴வந்தி ஸஹ கார்யை: । தஸ்மாத் ஸர்வபூ⁴தை: வைலக்ஷண்யம் அத்யந்தமேவ பரமேஶ்வரஸ்ய ஸித்³த⁴ம் , நிர்விஶேஷத்வம் ஏகத்வம் ச । ய: ஏவம் யதோ²க்தம் பரமேஶ்வரம் பஶ்யதி, ஸ: பஶ்யதி ॥

நநு ஸர்வோ(அ)பி லோக: பஶ்யதி, கிம் விஶேஷணேந இதி । ஸத்யம் பஶ்யதி ; கிம் து விபரீதம் பஶ்யதி । அத: விஶிநஷ்டி — ஸ ஏவ பஶ்யதீதி । யதா² திமிரத்³ருஷ்டி: அநேகம் சந்த்³ரம் பஶ்யதி, தமபேக்ஷ்ய ஏகசந்த்³ரத³ர்ஶீ விஶிஷ்யதே — ஸ ஏவ பஶ்யதீதி ; ததா² இஹாபி ஏகம் அவிப⁴க்தம் யதோ²க்தம் ஆத்மாநம் ய: பஶ்யதி, ஸ: விப⁴க்தாநேகாத்மவிபரீதத³ர்ஶிப்⁴ய: விஶிஷ்யதே — ஸ ஏவ பஶ்யதீதி । இதரே பஶ்யந்தோ(அ)பி ந பஶ்யந்தி, விபரீதத³ர்ஶித்வாத் அநேகசந்த்³ரத³ர்ஶிவத் இத்யர்த²: ॥ 27 ॥

யதோ²க்தஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய ப²லவசநேந ஸ்துதி: கர்தவ்யா இதி ஶ்லோக: ஆரப்⁴யதே —

ஸமம் பஶ்யந்ஹி ஸர்வத்ர
ஸமவஸ்தி²தமீஶ்வரம் ।
ந ஹிநஸ்த்யாத்மநாத்மாநம்
ததோ யாதி பராம் க³திம் ॥ 28 ॥

ஸமம் பஶ்யந் உபலப⁴மாந: ஹி யஸ்மாத் ஸர்வத்ர ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸமவஸ்தி²தம் துல்யதயா அவஸ்தி²தம் ஈஶ்வரம் அதீதாநந்தரஶ்லோகோக்தலக்ஷணமித்யர்த²: । ஸமம் பஶ்யந் கிம் ? ந ஹிநஸ்தி ஹிம்ஸாம் ந கரோதி ஆத்மநா ஸ்வேநைவ ஸ்வமாத்மாநம் । தத: தத³ஹிம்ஸநாத் யாதி பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³திம் மோக்ஷாக்²யாம் ॥

நநு நைவ கஶ்சித் ப்ராணீ ஸ்வயம் ஸ்வம் ஆத்மாநம் ஹிநஸ்தி । கத²ம் உச்யதே அப்ராப்தம் ‘ந ஹிநஸ்தி’ இதி ? யதா² ‘ந ப்ருதி²வ்யாமக்³நிஶ்சேதவ்யோ நாந்தரிக்ஷே’ (தை. ஸம். 5 । 2 । 7) இத்யாதி³ । நைஷ தோ³ஷ:, அஜ்ஞாநாம் ஆத்மதிரஸ்கரணோபபத்தே: । ஸர்வோ ஹி அஜ்ஞ: அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ஸாக்ஷாத் அபரோக்ஷாத் ஆத்மாநம் திரஸ்க்ருத்ய அநாத்மாநம் ஆத்மத்வேந பரிக்³ருஹ்ய, தமபி த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ க்ருத்வா உபாத்தம் ஆத்மாநம் ஹத்வா அந்யம் ஆத்மாநம் உபாத³த்தே நவம் தம் சைவம் ஹத்வா அந்யமேவம் தமபி ஹத்வா அந்யம் இத்யேவம் உபாத்தமுபாத்தம் ஆத்மாநம் ஹந்தி, இதி ஆத்மஹா ஸர்வ: அஜ்ஞ: । யஸ்து பரமார்தா²த்மா, அஸாவபி ஸர்வதா³ அவித்³யயா ஹத இவ, வித்³யமாநப²லாபா⁴வாத் , இதி ஸர்வே ஆத்மஹந: ஏவ அவித்³வாம்ஸ: । யஸ்து இதர: யதோ²க்தாத்மத³ர்ஶீ, ஸ: உப⁴யதா²பி ஆத்மநா ஆத்மாநம் ந ஹிநஸ்தி ந ஹந்தி । தத: யாதி பராம் க³திம் யதோ²க்தம் ப²லம் தஸ்ய ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥ 28 ॥

ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ம் ஈஶ்வரம் ஸமம் பஶ்யந் ‘ந ஹிநஸ்தி ஆத்மநா ஆத்மாநம்’ இதி உக்தம் । தத் அநுபபந்நம் ஸ்வகு³ணகர்மவைலக்ஷண்யபே⁴த³பி⁴ந்நேஷு ஆத்மஸு, இத்யேதத் ஆஶங்க்ய ஆஹ —

ப்ரக்ருத்யைவ ச கர்மாணி க்ரியமாணாநி ஸர்வஶ: ।
ய: பஶ்யதி ததா²த்மாநமகர்தாரம் ஸ பஶ்யதி ॥ 29 ॥

ப்ரக்ருத்யா ப்ரக்ருதி: ப⁴க³வத: மாயா த்ரிகு³ணாத்மிகா, ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 10) இதி மந்த்ரவர்ணாத் , தயா ப்ரக்ருத்யைவ ச ந அந்யேந மஹதா³தி³கார்யகாரணாகாரபரிணதயா கர்மாணி வாங்மந:காயாரப்⁴யாணி க்ரியமாணாநி நிர்வர்த்யமாநாநி ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: ய: பஶ்யதி உபலப⁴தே, ததா² ஆத்மாநம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் அகர்தாரம் ஸர்வோபாதி⁴விவர்ஜிதம் ஸ: பஶ்யதி, ஸ: பரமார்த²த³ர்ஶீ இத்யபி⁴ப்ராய: ; நிர்கு³ணஸ்ய அகர்து: நிர்விஶேஷஸ்ய ஆகாஶஸ்யேவ பே⁴தே³ ப்ரமாணாநுபபத்தி: இத்யர்த²: ॥ 29 ॥

புநரபி ததே³வ ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஶப்³தா³ந்தரேண ப்ரபஞ்சயதி —

யதா³ பூ⁴தப்ருத²க்³பா⁴வமேகஸ்த²மநுபஶ்யதி ।
தத ஏவ ச விஸ்தாரம் ப்³ரஹ்ம ஸம்பத்³யதே ததா³ ॥ 30 ॥

யதா³ யஸ்மிந் காலே பூ⁴தப்ருத²க்³பா⁴வம் பூ⁴தாநாம் ப்ருத²க்³பா⁴வம் ப்ருத²க்த்வம் ஏகஸ்மிந் ஆத்மநி ஸ்தி²தம் ஏகஸ்த²ம் அநுபஶ்யதி ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶம் , அநு ஆத்மாநம் ப்ரத்யக்ஷத்வேந பஶ்யதி ‘ஆத்மைவ இத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இதி, தத ஏவ ச தஸ்மாதே³வ ச விஸ்தாரம் உத்பத்திம் விகாஸம் ‘ஆத்மத: ப்ராண ஆத்மத ஆஶா ஆத்மத: ஸ்மர ஆத்மத ஆகாஶ ஆத்மதஸ்தேஜ ஆத்மத ஆப ஆத்மத ஆவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வாவாத்மதோ(அ)ந்நம்’ (சா². உ. 7 । 26 । 1) இத்யேவமாதி³ப்ரகாரை: விஸ்தாரம் யதா³ பஶ்யதி, ப்³ரஹ்ம ஸம்பத்³யதே ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி ததா³ தஸ்மிந் காலே இத்யர்த²: ॥ 30 ॥

ஏகஸ்ய ஆத்மாந: ஸர்வதே³ஹாத்மத்வே தத்³தோ³ஷஸம்ப³ந்தே⁴ ப்ராப்தே, இத³ம் உச்யதே —

அநாதி³த்வாந்நிர்கு³ணத்வாத்பரமாத்மாயமவ்யய: ।
ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி கௌந்தேய ந கரோதி ந லிப்யதே ॥ 31 ॥

அநாதி³த்வாத் அநாதே³: பா⁴வ: அநாதி³த்வம் , ஆதி³: காரணம் , தத் யஸ்ய நாஸ்தி தத் ஆநாதி³ । யத்³தி⁴ ஆதி³மத் தத் ஸ்வேந ஆத்மநா வ்யேதி ; அயம் து அநாதி³த்வாத் நிரவயவ இதி க்ருத்வா ந வ்யேதி । ததா² நிர்கு³ணத்வாத் । ஸகு³ணோ ஹி கு³ணவ்யயாத் வ்யேதி ; அயம் து நிர்கு³ணத்வாச்ச ந வ்யேதி ; இதி பரமாத்மா அயம் அவ்யய: ; ந அஸ்ய வ்யயோ வித்³யதே இதி அவ்யய: । யத ஏவமத: ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி, ஶரீரேஷு ஆத்மந: உபலப்³தி⁴: ப⁴வதீதி ஶரீரஸ்த²: உச்யதே ; ததா²பி ந கரோதி । தத³கரணாதே³வ தத்ப²லேந ந லிப்யதே । யோ ஹி கர்தா, ஸ: கர்மப²லேந லிப்யதே । அயம் து அகர்தா, அத: ந ப²லேந லிப்யதே இத்யர்த²: ॥

க: புந: தே³ஹேஷு கரோதி லிப்யதே ச ? யதி³ தாவத் அந்ய: பரமாத்மநோ தே³ஹீ கரோதி லிப்யதே ச, தத: இத³ம் அநுபபந்நம் உக்தம் க்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரைகத்வம் ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இத்யாதி³ । அத² நாஸ்தி ஈஶ்வராத³ந்யோ தே³ஹீ, க: கரோதி லிப்யதே ச ? இதி வாச்யம் ; பரோ வா நாஸ்தி இதி ஸர்வதா² து³ர்விஜ்ஞேயம் து³ர்வாச்யம் ச இதி ப⁴க³வத்ப்ரோக்தம் ஔபநிஷத³ம் த³ர்ஶநம் பரித்யக்தம் வைஶேஷிகை: ஸாங்க்²யார்ஹதபௌ³த்³தை⁴ஶ்ச । தத்ர அயம் பரிஹாரோ ப⁴க³வதா ஸ்வேநைவ உக்த: ‘ஸ்வபா⁴வஸ்து ப்ரவர்ததே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 14) இதி । அவித்³யாமாத்ரஸ்வபா⁴வோ ஹி கரோதி லிப்யதே இதி வ்யவஹாரோ ப⁴வதி, ந து பரமார்த²த ஏகஸ்மிந் பரமாத்மநி தத் அஸ்தி । அத: ஏதஸ்மிந் பரமார்த²ஸாங்க்²யத³ர்ஶநே ஸ்தி²தாநாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாநாம் திரஸ்க்ருதாவித்³யாவ்யவஹாராணாம் கர்மாதி⁴காரோ நாஸ்தி இதி தத்ர தத்ர த³ர்ஶிதம் ப⁴க³வதா ॥ 31 ॥

கிமிவ ந கரோதி ந லிப்யதே இதி அத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதா² ஸர்வக³தம் ஸௌக்ஷ்ம்யாதா³காஶம் நோபலிப்யதே ।
ஸர்வத்ராவஸ்தி²தோ தே³ஹே ததா²த்மா நோபலிப்யதே ॥ 32 ॥

யதா² ஸர்வக³தம் வ்யாபி அபி ஸத் ஸௌக்ஷ்ம்யாத் ஸூக்ஷ்மபா⁴வாத் ஆகாஶம் க²ம் ந உபலிப்யதே ந ஸம்ப³த்⁴யதே, ஸர்வத்ர அவஸ்தி²த: தே³ஹே ததா² ஆத்மா ந உபலிப்யதே ॥ 32 ॥

கிஞ்ச —

யதா² ப்ரகாஶயத்யேக: க்ருத்ஸ்நம் லோகமிமம் ரவி: ।
க்ஷேத்ரம் க்ஷேத்ரீ ததா² க்ருத்ஸ்நம் ப்ரகாஶயதி பா⁴ரத ॥ 33 ॥

யதா² ப்ரகாஶயதி அவபா⁴ஸயதி ஏக: க்ருத்ஸ்நம் லோகம் இமம் ரவி: ஸவிதா ஆதி³த்ய:, ததா² தத்³வத் மஹாபூ⁴தாதி³ த்⁴ருத்யந்தம் க்ஷேத்ரம் ஏக: ஸந் ப்ரகாஶயதி । க: ? க்ஷேத்ரீ பரமாத்மா இத்யர்த²: । ரவித்³ருஷ்டாந்த: அத்ர ஆத்மந: உப⁴யார்தோ²(அ)பி ப⁴வதி — ரவிவத் ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு ஏக ஏவ ஆத்மா, அலேபகஶ்ச இதி ॥ 33 ॥

ஸமஸ்தாத்⁴யாயார்தோ²பஸம்ஹாரார்த²: அயம் ஶ்லோக: —

க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோரேவமந்தரம் ஜ்ஞாநசக்ஷுஷா ।
பூ⁴தப்ரக்ருதிமோக்ஷம் ச யே விது³ர்யாந்தி தே பரம் ॥ 34 ॥

க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: யதா²வ்யாக்²யாதயோ: ஏவம் யதா²ப்ரத³ர்ஶிதப்ரகாரேண அந்தரம் இதரேதரவைலக்ஷண்யவிஶேஷம் ஜ்ஞாநசக்ஷுஷா ஶாஸ்த்ராசார்யப்ரஸாதோ³பதே³ஶஜநிதம் ஆத்மப்ரத்யயிகம் ஜ்ஞாநம் சக்ஷு:, தேந ஜ்ஞாநசக்ஷுஷா, பூ⁴தப்ரக்ருதிமோக்ஷம் ச, பூ⁴தாநாம் ப்ரக்ருதி: அவித்³யாலக்ஷணா அவ்யக்தாக்²யா, தஸ்யா: பூ⁴தப்ரக்ருதே: மோக்ஷணம் அபா⁴வக³மநம் ச யே விது³: விஜாநந்தி, யாந்தி க³ச்ச²ந்தி தே பரம் பரமாத்மதத்த்வம் ப்³ரஹ்ம, ந புந: தே³ஹம் ஆத³த³தே இத்யர்த²: ॥ 34 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே த்ரயோத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

சதுர்த³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

ஸர்வம் உத்பத்³யமாநம் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோகா³த் உத்பத்³யதே இதி உக்தம் । தத் கத²மிதி, தத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ‘பரம் பூ⁴ய:’ இத்யாதி³: அத்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । அத²வா, ஈஶ்வரபரதந்த்ரயோ: க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: ஜக³த்காரணத்வம் ந து ஸாங்க்²யாநாமிவ ஸ்வதந்த்ரயோ: இத்யேவமர்த²ம் । ப்ரக்ருதிஸ்த²த்வம் கு³ணேஷு ச ஸங்க³: ஸம்ஸாரகாரணம் இதி உக்தம் । கஸ்மிந் கு³ணே கத²ம் ஸங்க³: ? கே வா கு³ணா: ? கத²ம் வா தே ப³த்⁴நந்தி இதி ? கு³ணேப்⁴யஶ்ச மோக்ஷணம் கத²ம் ஸ்யாத் ? முக்தஸ்ய ச லக்ஷணம் வக்தவ்யம் , இத்யேவமர்த²ம் ச ப⁴க³வாந் உவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

பரம் பூ⁴ய: ப்ரவக்ஷ்யாமி
ஜ்ஞாநாநாம் ஜ்ஞாநமுத்தமம் ।
யஜ்ஜ்ஞாத்வா முநய: ஸர்வே
பராம் ஸித்³தி⁴மிதோ க³தா: ॥ 1 ॥

பரம் ஜ்ஞாநம் இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴:, பூ⁴ய: புந: பூர்வேஷு ஸர்வேஷ்வத்⁴யாயேஷு அஸக்ருத் உக்தமபி ப்ரவக்ஷ்யாமி । தச்ச பரம் பரவஸ்துவிஷயத்வாத் । கிம் தத் ? ஜ்ஞாநம் ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநாநாம் உத்தமம் , உத்தமப²லத்வாத் । ஜ்ஞாநாநாம் இதி ந அமாநித்வாதீ³நாம் ; கிம் தர்ஹி ? யஜ்ஞாதி³ஜ்ஞேயவஸ்துவிஷயாணாம் இதி । தாநி ந மோக்ஷாய, இத³ம் து மோக்ஷாய இதி பரோத்தமஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸ்தௌதி ஶ்ரோத்ருபு³த்³தி⁴ருச்யுத்பாத³நார்த²ம் । யத் ஜ்ஞாத்வா யத் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாத்வா ப்ராப்ய முநய: ஸம்ந்யாஸிந: மநநஶீலா: ஸர்வே பராம் ஸித்³தி⁴ம் மோக்ஷாக்²யாம் இத: அஸ்மாத் தே³ஹப³ந்த⁴நாத் ஊர்த்⁴வம் க³தா: ப்ராப்தா: ॥ 1 ॥

அஸ்யாஶ்ச ஸித்³தே⁴: ஐகாந்திகத்வம் த³ர்ஶயதி —

இத³ம் ஜ்ஞாநமுபாஶ்ரித்ய மம ஸாத⁴ர்ம்யமாக³தா: ।
ஸர்கே³(அ)பி நோபஜாயந்தே ப்ரலயே ந வ்யத²ந்தி ச ॥ 2 ॥

இத³ம் ஜ்ஞாநம் யதோ²க்தமுபாஶ்ரித்ய, ஜ்ஞாநஸாத⁴நம் அநுஷ்டா²ய இத்யேதத் , மம பரமேஶ்வரஸ்ய ஸாத⁴ர்ம்யம் மத்ஸ்வரூபதாம் ஆக³தா: ப்ராப்தா: இத்யர்த²: । ந து ஸமாநத⁴ர்மதா ஸாத⁴ர்ம்யம் , க்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரயோ: பே⁴தா³நப்⁴யுபக³மாத் கீ³தாஶாஸ்த்ரே । ப²லவாத³ஶ்ச அயம் ஸ்துத்யர்த²ம் உச்யதே । ஸர்கே³(அ)பி ஸ்ருஷ்டிகாலே(அ)பி ந உபஜாயந்தே । ந உத்பத்³யந்தே । ப்ரலயே ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி விநாஶகாலே ந வ்யத²ந்தி ச வ்யதா²ம் ந ஆபத்³யந்தே, ந ச்யவந்தி இத்யர்த²: ॥ 2 ॥

க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோக³: ஈத்³ருஶ: பூ⁴தகாரணம் இத்யாஹ —

மம யோநிர்மஹத்³ப்³ரஹ்ம தஸ்மிந்க³ர்ப⁴ம் த³தா⁴ம்யஹம் ।
ஸம்ப⁴வ: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ததோ ப⁴வதி பா⁴ரத ॥ 3 ॥

மம ஸ்வபூ⁴தா மதீ³யா மாயா த்ரிகு³ணாத்மிகா ப்ரக்ருதி: யோநி: ஸர்வபூ⁴தாநாம் காரணம் । ஸர்வகார்யேப்⁴யோ மஹத்த்வாத் ப⁴ரணாச்ச ஸ்வவிகாராணாம் மஹத் ப்³ரஹ்ம இதி யோநிரேவ விஶிஷ்யதே । தஸ்மிந் மஹதி ப்³ரஹ்மணி யோநௌ க³ர்ப⁴ம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஜந்மந: பீ³ஜம் ஸர்வபூ⁴தஜந்மகாரணம் பீ³ஜம் த³தா⁴மி நிக்ஷிபாமி க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞப்ரக்ருதித்³வயஶக்திமாந் ஈஶ்வர: அஹம் , அவித்³யாகாமகர்மோபாதி⁴ஸ்வரூபாநுவிதா⁴யிநம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் க்ஷேத்ரேண ஸம்யோஜயாமி இத்யர்த²: । ஸம்ப⁴வ: உத்பத்தி: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹிரண்யக³ர்போ⁴த்பத்தித்³வாரேண தத: தஸ்மாத் க³ர்பா⁴தா⁴நாத் ப⁴வதி ஹே பா⁴ரத ॥ 3 ॥

ஸர்வயோநிஷு கௌந்தேய மூர்தய: ஸம்ப⁴வந்தி யா: ।
தாஸாம் ப்³ரஹ்ம மஹத்³யோநிரஹம் பீ³ஜப்ரத³: பிதா ॥ 4 ॥

தே³வபித்ருமநுஷ்யபஶும்ருகா³தி³ஸர்வயோநிஷு கௌந்தேய, மூர்தய: தே³ஹஸம்ஸ்தா²நலக்ஷணா: மூர்சி²தாங்கா³வயவா: மூர்தய: ஸம்ப⁴வந்தி யா:, தாஸாம் மூர்தீநாம் ப்³ரஹ்ம மஹத் ஸர்வாவஸ்த²ம் யோநி: காரணம் அஹம் ஈஶ்வர: பீ³ஜப்ரத³: க³ர்பா⁴தா⁴நஸ்ய கர்தா பிதா ॥ 4 ॥

கே கு³ணா: கத²ம் ப³த்⁴நந்தீதி, உச்யதே —

ஸத்த்வம் ரஜஸ்தம இதி கு³ணா: ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வா: ।
நிப³த்⁴நந்தி மஹாபா³ஹோ தே³ஹே தே³ஹிநமவ்யயம் ॥ 5 ॥

ஸத்த்வம் ரஜ: தம: இதி ஏவம்நாமாந: । கு³ணா: இதி பாரிபா⁴ஷிக: ஶப்³த³:, ந ரூபாதி³வத் த்³ரவ்யாஶ்ரிதா: கு³ணா: । ந ச கு³ணகு³ணிநோ: அந்யத்வமத்ர விவக்ஷிதம் । தஸ்மாத் கு³ணா இவ நித்யபரதந்த்ரா: க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ப்ரதி அவித்³யாத்மகத்வாத் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் நிப³த்⁴நந்தீவ । தம் ஆஸ்பதீ³க்ருத்ய ஆத்மாநம் ப்ரதிலப⁴ந்தே இதி நிப³த்⁴நந்தி இதி உச்யதே । தே ச ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வா: ப⁴க³வந்மாயாஸம்ப⁴வா: நிப³த்⁴நந்தி இவ ஹே மஹாபா³ஹோ, மஹாந்தௌ ஸமர்த²தரௌ ஆஜாநுப்ரலம்பௌ³ பா³ஹூ யஸ்ய ஸ: மஹாபா³ஹு:, ஹே மஹாபா³ஹோ தே³ஹே ஶரீரே தே³ஹிநம் தே³ஹவந்தம் அவ்யயம் , அவ்யயத்வம் ச உக்தம் ‘அநாதி³த்வாத்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இத்யாதி³ஶ்லோகேந । நநு ‘தே³ஹீ ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இத்யுக்தம் । தத் கத²ம் இஹ நிப³த்⁴நந்தி இதி அந்யதா² உச்யதே ? பரிஹ்ருதம் அஸ்மாபி⁴: இவஶப்³தே³ந நிப³த்⁴நந்தி இவ இதி ॥ 5 ॥

தத்ர ஸத்த்வாதீ³நாம் ஸத்த்வஸ்யைவ தாவத் லக்ஷணம் உச்யதே —

தத்ர ஸத்த்வம் நிர்மலத்வாத்ப்ரகாஶகமநாமயம் ।
ஸுக²ஸங்கே³ந ப³த்⁴நாதி ஜ்ஞாநஸங்கே³ந சாநக⁴ ॥ 6 ॥

நிர்மலத்வாத் ஸ்ப²டிகமணிரிவ ப்ரகாஶகம் அநாமயம் நிருபத்³ரவம் ஸத்த்வம் தந்நிப³த்⁴நாதி । கத²ம் ? ஸுக²ஸங்கே³ந ‘ஸுகீ² அஹம்’ இதி விஷயபூ⁴தஸ்ய ஸுக²ஸ்ய விஷயிணி ஆத்மநி ஸம்ஶ்லேஷாபாத³நம் ம்ருஷைவ ஸுகே² ஸஞ்ஜநம் இதி । ஸைஷா அவித்³யா । ந ஹி விஷயத⁴ர்ம: விஷயிண: ப⁴வதி । இச்சா²தி³ ச த்⁴ருத்யந்தம் க்ஷேத்ரஸ்யைவ விஷயஸ்ய த⁴ர்ம: இதி உக்தம் ப⁴க³வதா । அத: அவித்³யயைவ ஸ்வகீயத⁴ர்மபூ⁴தயா விஷயவிஷய்யவிவேகலக்ஷணயா அஸ்வாத்மபூ⁴தே ஸுகே² ஸஞ்ஜயதி இவ, ஆஸக்தமிவ கரோதி, அஸங்க³ம் ஸக்தமிவ கரோதி, அஸுகி²நம் ஸுகி²நமிவ । ததா² ஜ்ஞாநஸங்கே³ந ச, ஜ்ஞாநமிதி ஸுக²ஸாஹசர்யாத் க்ஷேத்ரஸ்யைவ விஷயஸ்ய அந்த:கரணஸ்ய த⁴ர்ம:, ந ஆத்மந: ; ஆத்மத⁴ர்மத்வே ஸங்கா³நுபபத்தே:, ப³ந்தா⁴நுபபத்தேஶ்ச । ஸுகே² இவ ஜ்ஞாநாதௌ³ ஸங்க³: மந்தவ்ய: । ஹே அநக⁴ அவ்யஸந ॥ 6 ॥

ரஜோ ராகா³த்மகம் வித்³தி⁴ த்ருஷ்ணாஸங்க³ஸமுத்³ப⁴வம் ।
தந்நிப³த்⁴நாதி கௌந்தேய கர்மஸங்கே³ந தே³ஹிநம் ॥ 7 ॥

ரஜ: ராகா³த்மகம் ரஞ்ஜநாத் ராக³: கை³ரிகாதி³வத்³ராகா³த்மகம் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி । த்ருஷ்ணாஸங்க³ஸமுத்³ப⁴வம் த்ருஷ்ணா அப்ராப்தாபி⁴லாஷ:, ஆஸங்க³: ப்ராப்தே விஷயே மநஸ: ப்ரீதிலக்ஷண: ஸம்ஶ்லேஷ:, த்ருஷ்ணாஸங்க³யோ: ஸமுத்³ப⁴வம் த்ருஷ்ணாஸங்க³ஸமுத்³ப⁴வம் । தந்நிப³த்⁴நாதி தத் ரஜ: நிப³த்⁴நாதி கௌந்தேய கர்மஸங்கே³ந, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தே²ஷு கர்மஸு ஸஞ்ஜநம் தத்பரதா கர்மஸங்க³:, தேந நிப³த்⁴நாதி ரஜ: தே³ஹிநம் ॥ 7 ॥

தமஸ்த்வஜ்ஞாநஜம் வித்³தி⁴ மோஹநம் ஸர்வதே³ஹிநாம் ।
ப்ரமாதா³லஸ்யநித்³ராபி⁴ஸ்தந்நிப³த்⁴நாதி பா⁴ரத ॥ 8 ॥

தம: த்ருதீய: கு³ண: அஜ்ஞாநஜம் அஜ்ஞாநாத் ஜாதம் அஜ்ஞாநஜம் வித்³தி⁴ மோஹநம் மோஹகரம் அவிவேககரம் ஸர்வதே³ஹிநாம் ஸர்வேஷாம் தே³ஹவதாம் । ப்ரமாதா³லஸ்யநித்³ராபி⁴: ப்ரமாத³ஶ்ச ஆலஸ்யம் ச நித்³ரா ச ப்ரமாதா³லஸ்யநித்³ரா: தாபி⁴: ப்ரமாதா³லஸ்யநித்³ராபி⁴: தத் தம: நிப³த்⁴நாதி பா⁴ரத ॥ 8 ॥

புந: கு³ணாநாம் வ்யாபார: ஸங்க்ஷேபத: உச்யதே —

ஸத்த்வம் ஸுகே² ஸஞ்ஜயதி ரஜ: கர்மணி பா⁴ரத ।
ஜ்ஞாநமாவ்ருத்ய து தம: ப்ரமாதே³ ஸஞ்ஜயத்யுத ॥ 9 ॥

ஸத்த்வம் ஸுகே² ஸஞ்ஜயதி ஸம்ஶ்லேஷயதி, ரஜ: கர்மணி ஹே பா⁴ரத ஸஞ்ஜயதி இதி அநுவர்ததே । ஜ்ஞாநம் ஸத்த்வக்ருதம் விவேகம் ஆவ்ருத்ய ஆச்சா²த்³ய து தம: ஸ்வேந ஆவரணாத்மநா ப்ரமாதே³ ஸஞ்ஜயதி உத ப்ரமாத³: நாம ப்ராப்தகர்தவ்யாகரணம் ॥ 9 ॥

உக்தம் கார்யம் கதா³ குர்வந்தி கு³ணா இதி உச்யதே —

ரஜஸ்தமஶ்சாபி⁴பூ⁴ய ஸத்த்வம் ப⁴வதி பா⁴ரத ।
ரஜ: ஸத்த்வம் தமஶ்சைவ தம: ஸத்த்வம் ரஜஸ்ததா² ॥ 10 ॥

ரஜ: தமஶ்ச உபா⁴வபி அபி⁴பூ⁴ய ஸத்த்‌வம் ப⁴வதி உத்³ப⁴வதி வர்த⁴தே யதா³, ததா³ லப்³தா⁴த்மகம் ஸத்த்வம் ஸ்வகார்யம் ஜ்ஞாநஸுகா²தி³ ஆரப⁴தே ஹே பா⁴ரத । ததா² ரஜோகு³ண: ஸத்த்வம் தமஶ்ச ஏவ உபா⁴வபி அபி⁴பூ⁴ய வர்த⁴தே யதா³, ததா³ கர்ம க்ருஷ்யாதி³ ஸ்வகார்யம் ஆரப⁴தே । தமஆக்²யோ கு³ண: ஸத்த்வம் ரஜஶ்ச உபா⁴வபி அபி⁴பூ⁴ய ததை²வ வர்த⁴தே யதா³, ததா³ ஜ்ஞாநாவரணாதி³ ஸ்வகார்யம் ஆரப⁴தே ॥ 10 ॥

யதா³ யோ கு³ண: உத்³பூ⁴த: ப⁴வதி, ததா³ தஸ்ய கிம் லிங்க³மிதி உச்யதே —

ஸர்வத்³வாரேஷு தே³ஹே(அ)ஸ்மிந்ப்ரகாஶ உபஜாயதே ।
ஜ்ஞாநம் யதா³ ததா³ வித்³யாத்³விவ்ருத்³த⁴ம் ஸத்த்வமித்யுத ॥ 11 ॥

ஸர்வத்³வாரேஷு, ஆத்மந: உபலப்³தி⁴த்³வாராணி ஶ்ரோத்ராதீ³நி ஸர்வாணி கரணாநி, தேஷு ஸர்வத்³வாரேஷு அந்த:கரணஸ்ய பு³த்³தே⁴: வ்ருத்தி: ப்ரகாஶ: தே³ஹே அஸ்மிந் உபஜாயதே । ததே³வ ஜ்ஞாநம் । யதா³ ஏவம் ப்ரகாஶோ ஜ்ஞாநாக்²ய: உபஜாயதே, ததா³ ஜ்ஞாநப்ரகாஶேந லிங்கே³ந வித்³யாத் விவ்ருத்³த⁴ம் உத்³பூ⁴தம் ஸத்த்வம் இதி உத அபி ॥ 11 ॥

ரஜஸ: உத்³பூ⁴தஸ்ய இத³ம் சிஹ்நம் —

லோப⁴: ப்ரவ்ருத்திராரம்ப⁴: கர்மணாமஶம: ஸ்ப்ருஹா ।
ரஜஸ்யேதாநி ஜாயந்தே விவ்ருத்³தே⁴ ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 12 ॥

லோப⁴: பரத்³ரவ்யாதி³த்ஸா, ப்ரவ்ருத்தி: ப்ரவர்தநம் ஸாமாந்யசேஷ்டா, ஆரம்ப⁴: ; கஸ்ய ? கர்மணாம் । அஶம: அநுபஶம:, ஹர்ஷராகா³தி³ப்ரவ்ருத்தி:, ஸ்ப்ருஹா ஸர்வஸாமாந்யவஸ்துவிஷயா த்ருஷ்ணா — ரஜஸி கு³ணே விவ்ருத்³தே⁴ ஏதாநி லிங்கா³நி ஜாயந்தே ஹே ப⁴ரதர்ஷப⁴ ॥ 12 ॥

அப்ரகாஶோ(அ)ப்ரவ்ருத்திஶ்ச ப்ரமாதோ³ மோஹ ஏவ ச ।
தமஸ்யேதாநி ஜாயந்தே விவ்ருத்³தே⁴ குருநந்த³ந ॥ 13 ॥

அப்ரகாஶ: அவிவேக:, அத்யந்தம் அப்ரவ்ருத்திஶ்ச ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வ: தத்கார்யம் ப்ரமாதோ³ மோஹ ஏவ ச அவிவேக: மூட⁴தா இத்யர்த²: । தமஸி கு³ணே விவ்ருத்³தே⁴ ஏதாநி லிங்கா³நி ஜாயந்தே ஹே குருநந்த³ந ॥ 13 ॥

மரணத்³வாரேணாபி யத் ப²லம் ப்ராப்யதே, தத³பி ஸங்க³ராக³ஹேதுகம் ஸர்வம் கௌ³ணமேவ இதி த³ர்ஶயந் ஆஹ —

யதா³ ஸத்த்வே ப்ரவ்ருத்³தே⁴ து ப்ரலயம் யாதி தே³ஹப்⁴ருத் ।
ததோ³த்தமவிதா³ம் லோகாநமலாந்ப்ரதிபத்³யதே ॥ 14 ॥

யதா³ ஸத்த்வே ப்ரவ்ருத்³தே⁴ உத்³பூ⁴தே து ப்ரலயம் மரணம் யாதி ப்ரதிபத்³யதே தே³ஹப்⁴ருத் ஆத்மா, ததா³ உத்தமவிதா³ம் மஹதா³தி³தத்த்வவிதா³ம் இத்யேதத் , லோகாந் அமலாந் மலரஹிதாந் ப்ரதிபத்³யதே ப்ராப்நோதி இத்யேதத் ॥ 14 ॥

ரஜஸி ப்ரலயம் க³த்வா கர்மஸங்கி³ஷு ஜாயதே ।
ததா² ப்ரலீநஸ்தமஸி மூட⁴யோநிஷு ஜாயதே ॥ 15 ॥

ரஜஸி கு³ணே விவ்ருத்³தே⁴ ப்ரலயம் மரணம் க³த்வா ப்ராப்ய கர்மஸங்கி³ஷு கர்மாஸக்தியுக்தேஷு மநுஷ்யேஷு ஜாயதே । ததா² தத்³வதே³வ ப்ரலீந: ம்ருத: தமஸி விவ்ருத்³தே⁴ மூட⁴யோநிஷு பஶ்வாதி³யோநிஷு ஜாயதே ॥ 15 ॥

அதீதஶ்லோகார்த²ஸ்யைவ ஸங்க்ஷேப: உச்யதே —

கர்மண: ஸுக்ருதஸ்யாஹு: ஸாத்த்விகம் நிர்மலம் ப²லம் ।
ரஜஸஸ்து ப²லம் து³:க²மஜ்ஞாநம் தமஸ: ப²லம் ॥ 16 ॥

கர்மண: ஸுக்ருதஸ்ய ஸாத்த்விகஸ்ய இத்யர்த²:, ஆஹு: ஶிஷ்டா: ஸாத்த்விகம் ஏவ நிர்மலம் ப²லம் இதி । ரஜஸஸ்து ப²லம் து³:க²ம் ராஜஸஸ்ய கர்மண: இத்யர்த²:, கர்மாதி⁴காராத் ப²லம் அபி து³:க²ம் ஏவ, காரணாநுரூப்யாத் ராஜஸமேவ । ததா² அஜ்ஞாநம் தமஸ: தாமஸஸ்ய கர்மண: அத⁴ர்மஸ்ய பூர்வவத் ॥ 16 ॥

கிஞ்ச கு³ணேப்⁴யோ ப⁴வதி —

ஸத்த்வாத்ஸஞ்ஜாயதே ஜ்ஞாநம் ரஜஸோ லோப⁴ ஏவ ச ।
ப்ரமாத³மோஹௌ தமஸோ ப⁴வதோ(அ)ஜ்ஞாநமேவ ச ॥ 17 ॥

ஸத்த்வாத் லப்³தா⁴த்மகாத் ஸஞ்ஜாயதே ஸமுத்பத்³யதே ஜ்ஞாநம் , ரஜஸோ லோப⁴ ஏவ ச, ப்ரமாத³மோஹௌ ச உபௌ⁴ தமஸோ ப⁴வத:, அஜ்ஞாநமேவ ச ப⁴வதி ॥ 17 ॥

கிஞ்ச —

ஊர்த்⁴வம் க³ச்ச²ந்தி ஸத்த்வஸ்தா²
மத்⁴யே திஷ்ட²ந்தி ராஜஸா: ।
ஜக⁴ந்யகு³ணவ்ருத்தஸ்தா²
அதோ⁴ க³ச்ச²ந்தி தாமஸா: ॥ 18 ॥

ஊர்த்⁴வம் க³ச்ச²ந்தி தே³வலோகாதி³ஷு உத்பத்³யந்தே ஸத்த்வஸ்தா²: ஸத்த்வகு³ணவ்ருத்தஸ்தா²: । மத்⁴யே திஷ்ட²ந்தி மநுஷ்யேஷு உத்பத்³யந்தே ராஜஸா: । ஜக⁴ந்யகு³ணவ்ருத்தஸ்தா²: ஜக⁴ந்யஶ்ச அஸௌ கு³ணஶ்ச ஜக⁴ந்யகு³ண: தம:, தஸ்ய வ்ருத்தம் நித்³ராலஸ்யாதி³, தஸ்மிந் ஸ்தி²தா: ஜக⁴ந்யகு³ணவ்ருத்தஸ்தா²: மூடா⁴: அத⁴: க³ச்ச²ந்தி பஶ்வாதி³ஷு உத்பத்³யந்தே தாமஸா: ॥ 18 ॥

புருஷஸ்ய ப்ரக்ருதிஸ்த²த்வரூபேண மித்²யாஜ்ஞாநேந யுக்தஸ்ய போ⁴க்³யேஷு கு³ணேஷு ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகேஷு ‘ஸுகீ² து³:கீ² மூட⁴: அஹம் அஸ்மி’ இத்யேவம்ரூப: ய: ஸங்க³: தத்காரணம் புருஷஸ்ய ஸத³ஸத்³யோநிஜந்மப்ராப்திலக்ஷணஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய இதி ஸமாஸேந பூர்வாத்⁴யாயே யத் உக்தம் , தத் இஹ ‘ஸத்த்வம் ரஜஸ்தம இதி கு³ணா: ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வா:’ (ப⁴. கீ³. 14 । 5) இதி ஆரப்⁴ய கு³ணஸ்வரூபம் , கு³ணவ்ருத்தம் , ஸ்வவ்ருத்தேந ச கு³ணாநாம் ப³ந்த⁴கத்வம் , கு³ணவ்ருத்தநிப³த்³த⁴ஸ்ய ச புருஷஸ்ய யா க³தி:, இத்யேதத் ஸர்வம் மித்²யாஜ்ஞாநமூலம் ப³ந்த⁴காரணம் விஸ்தரேண உக்த்வா, அது⁴நா ஸம்யக்³த³ர்ஶநாந்மோக்ஷோ வக்தவ்ய: இத்யத ஆஹ ப⁴க³வாந் —

நாந்யம் கு³ணேப்⁴ய: கர்தாரம் யதா³ த்³ரஷ்டாநுபஶ்யதி ।
கு³ணேப்⁴யஶ்ச பரம் வேத்தி மத்³பா⁴வம் ஸோ(அ)தி⁴க³ச்ச²தி ॥ 19 ॥

ந அந்யம் கார்யகரணவிஷயாகாரபரிணதேப்⁴ய: கு³ணேப்⁴ய: கர்தாரம் அந்யம் யதா³ த்³ரஷ்டா வித்³வாந் ஸந் ந அநுபஶ்யதி, கு³ணா ஏவ ஸர்வாவஸ்தா²: ஸர்வகர்மணாம் கர்தார: இத்யேவம் பஶ்யதி, கு³ணேப்⁴யஶ்ச பரம் கு³ணவ்யாபாரஸாக்ஷிபூ⁴தம் வேத்தி, மத்³பா⁴வம் மம பா⁴வம் ஸ: த்³ரஷ்டா அதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 19 ॥

கத²ம் அதி⁴க³ச்ச²தி இதி, உச்யதே —

கு³ணாநேதாநதீத்ய த்ரீந்தே³ஹீ தே³ஹஸமுத்³ப⁴வாந் ।
ஜந்மம்ருத்யுஜராது³:கை²ர்விமுக்தோ(அ)ம்ருதமஶ்நுதே ॥ 20 ॥

கு³ணாந் ஏதாந் யதோ²க்தாந் அதீத்ய ஜீவந்நேவ அதிக்ரம்ய மாயோபாதி⁴பூ⁴தாந் த்ரீந் தே³ஹீ தே³ஹஸமுத்³ப⁴வாந் தே³ஹோத்பத்திபீ³ஜபூ⁴தாந் ஜந்மம்ருத்யுஜராது³:கை²: ஜந்ம ச ம்ருத்யுஶ்ச ஜரா ச து³:கா²நி ச ஜந்மம்ருத்யுஜராது³:கா²நி தை: ஜீவந்நேவ விமுக்த: ஸந் வித்³வாந் அம்ருதம் அஶ்நுதே, ஏவம் மத்³பா⁴வம் அதி⁴க³ச்ச²தி இத்யர்த²: ॥ 20 ॥

ஜீவந்நேவ கு³ணாந் அதீத்ய அம்ருதம் அஶ்நுதே இதி ப்ரஶ்நபீ³ஜம் ப்ரதிலப்⁴ய, அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

கைர்லிங்கை³ஸ்த்ரீந்கு³ணாநேதாநதீதோ ப⁴வதி ப்ரபோ⁴ ।
கிமாசார: கத²ம் சைதாம்ஸ்த்ரீந்கு³ணாநதிவர்ததே ॥ 21 ॥

கை: லிங்கை³: சிஹ்நை: த்ரீந் ஏதாந் வ்யாக்²யாதாந் கு³ணாந் அதீத: அதிக்ராந்த: ப⁴வதி ப்ரபோ⁴, கிமாசார: க: அஸ்ய ஆசார: இதி கிமாசார: கத²ம் கேந ச ப்ரகாரேண ஏதாந் த்ரீந் கு³ணாந் அதிவர்ததே அதீத்ய வர்ததே ॥ 21 ॥

கு³ணாதீதஸ்ய லக்ஷணம் கு³ணாதீதத்வோபாயம் ச அர்ஜுநேந ப்ருஷ்ட: அஸ்மிந் ஶ்லோகே ப்ரஶ்நத்³வயார்த²ம் ப்ரதிவசநம் ப⁴க³வாந் உவாச । யத் தாவத் ‘கை: லிங்கை³: யுக்தோ கு³ணாதீதோ ப⁴வதி’ இதி, தத் ஶ்ருணு —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ப்ரகாஶம் ச ப்ரவ்ருத்திம் ச மோஹமேவ ச பாண்ட³வ ।
ந த்³வேஷ்டி ஸம்ப்ரவ்ருத்தாநி ந நிவ்ருத்தாநி காங்க்ஷதி ॥ 22 ॥

ப்ரகாஶம் ச ஸத்த்வகார்யம் ப்ரவ்ருத்திம் ச ரஜ:கார்யம் மோஹமேவ ச தம:கார்யம் இத்யேதாநி ந த்³வேஷ்டி ஸம்ப்ரவ்ருத்தாநி ஸம்யக்³விஷயபா⁴வேந உத்³பூ⁴தாநி — ‘மம தாமஸ: ப்ரத்யயோ ஜாத:, தேந அஹம் மூட⁴: ; ததா² ராஜஸீ ப்ரவ்ருத்தி: மம உத்பந்நா து³:கா²த்மிகா, தேந அஹம் ரஜஸா ப்ரவர்தித: ப்ரசலித: ஸ்வரூபாத் ; கஷ்டம் மம வர்ததே ய: அயம் மத்ஸ்வரூபாவஸ்தா²நாத் ப்⁴ரம்ஶ: ; ததா² ஸாத்த்விகோ கு³ண: ப்ரகாஶாத்மா மாம் விவேகித்வம் ஆபாத³யந் ஸுகே² ச ஸஞ்ஜயந் ப³த்⁴நாதி’ இதி தாநி த்³வேஷ்டி அஸம்யக்³த³ர்ஶித்வேந । தத் ஏவம் கு³ணாதீதோ ந த்³வேஷ்டி ஸம்ப்ரவ்ருத்தாநி । யதா² ச ஸாத்த்விகாதி³புருஷ: ஸத்த்வாதி³கார்யாணி ஆத்மாநம் ப்ரதி ப்ரகாஶ்ய நிவ்ருத்தாநி காங்க்ஷதி, ந ததா² கு³ணாதீதோ நிவ்ருத்தாநி காங்க்ஷதி இத்யர்த²: । ஏதத் ந பரப்ரத்யக்ஷம் லிங்க³ம் । கிம் தர்ஹி ? ஸ்வாத்மப்ரத்யக்ஷத்வாத் ஆத்மார்த²மேவ ஏதத் லக்ஷணம் । ந ஹி ஸ்வாத்மவிஷயம் த்³வேஷமாகாங்க்ஷாம் வா பர: பஶ்யதி ॥ 22 ॥

அத² இதா³நீம் ‘கு³ணாதீத: கிமாசார: ? ’ இதி ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ஆஹ —

உதா³ஸீநவதா³ஸீநோ கு³ணைர்யோ ந விசால்யதே ।
கு³ணா வர்தந்த இத்யேவ யோ(அ)வதிஷ்ட²தி நேங்க³தே ॥ 23 ॥

உதா³ஸீநவத் யதா² உதா³ஸீந: ந கஸ்யசித் பக்ஷம் ப⁴ஜதே, ததா² அயம் கு³ணாதீதத்வோபாயமார்கே³(அ)வஸ்தி²த: ஆஸீந: ஆத்மவித் கு³ணை: ய: ஸம்ந்யாஸீ ந விசால்யதே விவேகத³ர்ஶநாவஸ்தா²த: । ததே³தத் ஸ்பு²டீகரோதி — கு³ணா: கார்யகரணவிஷயாகாரபரிணதா: அந்யோ(அ)ந்யஸ்மிந் வர்தந்தே இதி ய: அவதிஷ்ட²தி । ச²ந்தோ³ப⁴ங்க³ப⁴யாத் பரஸ்மைபத³ப்ரயோக³: । யோ(அ)நுதிஷ்ட²தீதி வா பாடா²ந்தரம் । ந இங்க³தே ந சலதி, ஸ்வரூபாவஸ்த² ஏவ ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥ 23 ॥

கிஞ்ச —

ஸமது³:க²ஸுக²: ஸ்வஸ்த²: ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: ।
துல்யப்ரியாப்ரியோ தீ⁴ரஸ்துல்யநிந்தா³த்மஸம்ஸ்துதி: ॥ 24 ॥

ஸமது³:க²ஸுக²: ஸமே து³:க²ஸுகே² யஸ்ய ஸ: ஸமது³:க²ஸுக²:, ஸ்வஸ்த²: ஸ்வே ஆத்மநி ஸ்தி²த: ப்ரஸந்ந:, ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந: லோஷ்டம் ச அஶ்மா ச காஞ்சநம் ச லோஷ்டாஶ்மகாஞ்சநாநி ஸமாநி யஸ்ய ஸ: ஸமலோஷ்டாஶ்மகாஞ்சந:, துல்யப்ரியாப்ரிய: ப்ரியம் ச அப்ரியம் ச ப்ரியாப்ரியே துல்யே ஸமே யஸ்ய ஸோ(அ)யம் துல்யப்ரியாப்ரிய:, தீ⁴ர: தீ⁴மாந் , துல்யநிந்தா³த்மஸம்ஸ்துதி: நிந்தா³ ச ஆத்மஸம்ஸ்துதிஶ்ச நிந்தா³த்மஸம்ஸ்துதீ, துல்யே நிந்தா³த்மஸம்ஸ்துதீ யஸ்ய யதே: ஸ: துல்யநிந்தா³த்மஸம்ஸ்துதி: ॥ 24 ॥

கிஞ்ச —

மாநாபமாநயோஸ்துல்யஸ்துல்யோ மித்ராரிபக்ஷயோ: ।
ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³ கு³ணாதீத: ஸ உச்யதே ॥ 25 ॥

மாநாபமாநயோ: துல்ய: ஸம: நிர்விகார: ; துல்ய: மித்ராரிபக்ஷயோ:, யத்³யபி உதா³ஸீநா ப⁴வந்தி கேசித் ஸ்வாபி⁴ப்ராயேண, ததா²பி பராபி⁴ப்ராயேண மித்ராரிபக்ஷயோரிவ ப⁴வந்தி இதி துல்யோ மித்ராரிபக்ஷயோ: இத்யாஹ । ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா²நி கர்மாணி ஆரப்⁴யந்தே இதி ஆரம்பா⁴:, ஸர்வாந் ஆரம்பா⁴ந் பரித்யக்தும் ஶீலம் அஸ்ய இதி ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³, தே³ஹதா⁴ரணமாத்ரநிமித்தவ்யதிரேகேண ஸர்வகர்மபரித்யாகீ³ இத்யர்த²: । கு³ணாதீத: ஸ: உச்யதே ‘உதா³ஸீநவத்’ (ப⁴. கீ³. 14 । 23) இத்யாதி³ ‘கு³ணாதீத: ஸ உச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 14 । 25) இத்யேதத³ந்தம் உக்தம் யாவத் யத்நஸாத்⁴யம் தாவத் ஸம்ந்யாஸிந: அநுஷ்டே²யம் கு³ணாதீதத்வஸாத⁴நம் முமுக்ஷோ: ; ஸ்தி²ரீபூ⁴தம் து ஸ்வஸம்வேத்³யம் ஸத் கு³ணாதீதஸ்ய யதே: லக்ஷணம் ப⁴வதி இதி । ॥ 25 ॥

அது⁴நா ‘கத²ம் ச த்ரீந்கு³ணாநதிவர்ததே ? ’ (ப⁴. கீ³. 14 । 21) இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ஆஹ —

மாம் ச யோ(அ)வ்யபி⁴சாரேண ப⁴க்தியோகே³ந ஸேவதே ।
ஸ கு³ணாந்ஸமதீத்யைதாந்ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய கல்பதே ॥ 26 ॥

மாம் ச ஈஶ்வரம் நாராயணம் ஸர்வபூ⁴தஹ்ருத³யாஶ்ரிதம் யோ யதி: கர்மீ வா அவ்யபி⁴சாரேண ந கதா³சித் யோ வ்யபி⁴சரதி ப⁴க்தியோகே³ந ப⁴ஜநம் ப⁴க்தி: ஸைவ யோக³: தேந ப⁴க்தியோகே³ந ஸேவதே, ஸ: கு³ணாந் ஸமதீத்ய ஏதாந் யதோ²க்தாந் ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய, ப⁴வநம் பூ⁴ய:, ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய ப்³ரஹ்மப⁴வநாய மோக்ஷாய கல்பதே ஸமர்தோ² ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥ 26 ॥

குத ஏததி³தி உச்யதே —

ப்³ரஹ்மணோ ஹி ப்ரதிஷ்டா²ஹமம்ருதஸ்யாவ்யயஸ்ய ச ।
ஶாஶ்வதஸ்ய ச த⁴ர்மஸ்ய ஸுக²ஸ்யைகாந்திகஸ்ய ச ॥ 27 ॥

ப்³ரஹ்மண: பரமாத்மந: ஹி யஸ்மாத் ப்ரதிஷ்டா² அஹம் ப்ரதிதிஷ்ட²தி அஸ்மிந் இதி ப்ரதிஷ்டா² அஹம் ப்ரத்யகா³த்மா । கீத்³ருஶஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ? அம்ருதஸ்ய அவிநாஶிந: அவ்யயஸ்ய அவிகாரிண: ஶாஶ்வதஸ்ய ச நித்யஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய த⁴ர்மஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநயோக³த⁴ர்மப்ராப்யஸ்ய ஸுக²ஸ்ய ஆநந்த³ரூபஸ்ய ஐகாந்திகஸ்ய அவ்யபி⁴சாரிண: அம்ருதாதி³ஸ்வபா⁴வஸ்ய பரமாநந்த³ரூபஸ்ய பரமாத்மந: ப்ரத்யகா³த்மா ப்ரதிஷ்டா², ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந பரமாத்மதயா நிஶ்சீயதே । ததே³தத் ‘ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய கல்பதே’ (ப⁴. கீ³. 14 । 26) இதி உக்தம் । யயா ச ஈஶ்வரஶக்த்யா ப⁴க்தாநுக்³ரஹாதி³ப்ரயோஜநாய ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்ட²தே ப்ரவர்ததே, ஸா ஶக்தி: ப்³ரஹ்மைவ அஹம் , ஶக்திஶக்திமதோ: அநந்யத்வாத் இத்யபி⁴ப்ராய: । அத²வா, ப்³ரஹ்மஶப்³த³வாச்யத்வாத் ஸவிகல்பகம் ப்³ரஹ்ம । தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நிர்விகல்பக: அஹமேவ நாந்ய: ப்ரதிஷ்டா² ஆஶ்ரய: । கிம்விஶிஷ்டஸ்ய ? அம்ருதஸ்ய அமரணத⁴ர்மகஸ்ய அவ்யயஸ்ய வ்யயரஹிதஸ்ய । கிஞ்ச, ஶாஶ்வதஸ்ய ச நித்யஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணஸ்ய ஸுக²ஸ்ய தஜ்ஜநிதஸ்ய ஐகாந்திகஸ்ய ஏகாந்தநியதஸ்ய ச, ‘ப்ரதிஷ்டா² அஹம்’ இதி வர்ததே ॥ 27 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே சதுர்த³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

பஞ்சத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

யஸ்மாத் மத³தீ⁴நம் கர்மிணாம் கர்மப²லம் ஜ்ஞாநிநாம் ச ஜ்ஞாநப²லம் , அத: ப⁴க்தியோகே³ந மாம் யே ஸேவம்தே தே மம ப்ரஸாதா³த் ஜ்ஞாநப்ராப்திக்ரமேண கு³ணாதீதா: மோக்ஷம் க³ச்ச²ந்தி । கிமு வக்தவ்யம் ஆத்மந: தத்த்வமேவ ஸம்யக் விஜாநந்த: இதி அத: ப⁴க³வாந் அர்ஜுநேந அப்ருஷ்டோ(அ)பி ஆத்மந: தத்த்வம் விவக்ஷு: உவாச ‘ஊர்த்⁴வமூலம்’ இத்யாதி³நா । தத்ர தாவத் வ்ருக்ஷரூபககல்பநயா வைராக்³யஹேதோ: ஸம்ஸாரஸ்வரூபம் வர்ணயதி — விரக்தஸ்ய ஹி ஸம்ஸாராத் ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநே அதி⁴கார:, ந அந்யஸ்யேதி ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஊர்த்⁴வமூலமத⁴:ஶாக²மஶ்வத்த²ம் ப்ராஹுரவ்யயம் ।
ச²ந்தா³ம்ஸி யஸ்ய பர்ணாநி யஸ்தம் வேத³ ஸ வேத³வித் ॥ 1 ॥

ஊர்த்⁴வமூலம் காலத: ஸூக்ஷ்மத்வாத் காரணத்வாத் நித்யத்வாத் மஹத்த்வாச்ச ஊர்த்⁴வம் ; உச்யதே ப்³ரஹ்ம அவ்யக்தம் மாயாஶக்திமத் , தத் மூலம் அஸ்யேதி ஸோ(அ)யம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: ஊர்த்⁴வமூல: । ஶ்ருதேஶ்ச — ‘ஊர்த்⁴வமூலோ(அ)வாக்ஶாக² ஏஷோ(அ)ஶ்வத்த²: ஸநாதந:’ (க. உ. 2 । 3 । 1) இதி । புராணே ச —

‘அவ்யக்தமூலப்ரப⁴வஸ்தஸ்யைவாநுக்³ரஹோச்ச்²ரித: । பு³த்³தி⁴ஸ்கந்த⁴மயஶ்சைவ இந்த்³ரியாந்தரகோடர: ॥
மஹாபூ⁴தவிஶாக²ஶ்ச விஷயை: பத்ரவாம்ஸ்ததா² । த⁴ர்மாத⁴ர்மஸுபுஷ்பஶ்ச ஸுக²து³:க²ப²லோத³ய: ॥
ஆஜீவ்ய: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மவ்ருக்ஷ: ஸநாதந: । ஏதத்³ப்³ரஹ்மவநம் சைவ ப்³ரஹ்மாசரதி நித்யஶ: ॥
ஏதச்சி²த்த்வா ச பி⁴த்த்வா ச ஜ்ஞாநேந பரமாஸிநா । ததஶ்சாத்மரதிம் ப்ராப்ய தஸ்மாந்நாவர்ததே புந: ॥ ’இத்யாதி³ । தம் ஊர்த்⁴வமூலம் ஸம்ஸாரம் மாயாமயம் வ்ருக்ஷம் அத⁴:ஶாக²ம் மஹத³ஹங்காரதந்மாத்ராத³ய: ஶாகா² இவ அஸ்ய அத⁴: ப⁴வந்தீதி ஸோ(அ)யம் அத⁴:ஶாக²:, தம் அத⁴:ஶாக²ம் ந ஶ்வோ(அ)பி ஸ்தா²தா இதி அஶ்வத்த²: தம் க்ஷணப்ரத்⁴வம்ஸிநம் அஶ்வத்த²ம் ப்ராஹு: கத²யந்தி ।

அவ்யயம் ஸம்ஸாரமாயாயா: அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தத்வாத் ஸோ(அ)யம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: அவ்யய:, அநாத்³யந்ததே³ஹாதி³ஸந்தாநாஶ்ரய: ஹி ஸுப்ரஸித்³த⁴:, தம் அவ்யயம் । தஸ்யைவ ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய இத³ம் அந்யத் விஶேஷணம் — ச²ந்தா³ம்ஸி யஸ்ய பர்ணாநி, ச²ந்தா³ம்ஸி ச்சா²த³நாத் ருக்³யஜு:ஸாமலக்ஷணாநி யஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய பர்ணாநீவ பர்ணாநி । யதா² வ்ருக்ஷஸ்ய பரிரக்ஷணார்தா²நி பர்ணாநி, ததா² வேதா³: ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷபரிரக்ஷணார்தா²:, த⁴ர்மாத⁴ர்மதத்³தே⁴துப²லப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் । யதா²வ்யாக்²யாதம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷம் ஸமூலம் ய: தம் வேத³ ஸ: வேத³வித் , வேதா³ர்த²வித் இத்யர்த²: । ந ஹி ஸமூலாத் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷாத் அஸ்மாத் ஜ்ஞேய: அந்ய: அணுமாத்ரோ(அ)பி அவஶிஷ்ட: அஸ்தி இத்யத: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவேதா³ர்த²விதி³தி ஸமூலஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி ॥ 1 ॥

தஸ்ய ஏதஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய அபரா அவயவகல்பநா உச்யதே —

அத⁴ஶ்சோர்த்⁴வம் ப்ரஸ்ருதாஸ்தஸ்ய ஶாகா²
கு³ணப்ரவ்ருத்³தா⁴ விஷயப்ரவாலா: ।
அத⁴ஶ்ச மூலாந்யநுஸந்ததாநி
கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி மநுஷ்யலோகே ॥ 2 ॥

அத⁴: மநுஷ்யாதி³ப்⁴யோ யாவத் ஸ்தா²வரம் ஊர்த்⁴வம் ச யாவத் ப்³ரஹ்மண: விஶ்வஸ்ருஜோ தா⁴ம இத்யேதத³ந்தம் யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம் ஜ்ஞாநகர்மப²லாநி, தஸ்ய வ்ருக்ஷஸ்ய ஶாகா² இவ ஶாகா²: ப்ரஸ்ருதா: ப்ரக³தா:, கு³ணப்ரவ்ருத்³தா⁴: கு³ணை: ஸத்த்வரஜஸ்தமோபி⁴: ப்ரவ்ருத்³தா⁴: ஸ்தூ²லீக்ருதா: உபாதா³நபூ⁴தை:, விஷயப்ரவாலா: விஷயா: ஶப்³தா³த³ய: ப்ரவாலா: இவ தே³ஹாதி³கர்மப²லேப்⁴ய: ஶாகா²ப்⁴ய: அங்குரீப⁴வந்தீவ, தேந விஷயப்ரவாலா: ஶாகா²: । ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய பரமமூலம் உபாதா³நகாரணம் பூர்வம் உக்தம் । அத² இதா³நீம் கர்மப²லஜநிதராக³த்³வேஷாதி³வாஸநா: மூலாநீவ த⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரவ்ருத்திகாரணாநி அவாந்தரபா⁴வீநி தாநி அத⁴ஶ்ச தே³வாத்³யபேக்ஷயா மூலாநி அநுஸந்ததாநி அநுப்ரவிஷ்டாநி கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி கர்ம த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணம் அநுப³ந்த⁴: பஶ்சாத்³பா⁴வி, யேஷாம் உத்³பூ⁴திம் அநு உத்³ப⁴வதி, தாநி கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி மநுஷ்யலோகே விஶேஷத: । அத்ர ஹி மநுஷ்யாணாம் கர்மாதி⁴கார: ப்ரஸித்³த⁴: ॥ 2 ॥

யஸ்து அயம் வர்ணித: ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: —

ந ரூபமஸ்யேஹ ததோ²பலப்⁴யதே நாந்தோ ந சாதி³ர்ந ச ஸம்ப்ரதிஷ்டா² ।
அஶ்வத்த²மேநம் ஸுவிரூட⁴மூலமஸங்க³ஶஸ்த்ரேண த்³ருடே⁴ந சி²த்த்வா ॥ 3 ॥

ந ரூபம் அஸ்ய இஹ யதா² உபவர்ணிதம் ததா² நைவ உபலப்⁴யதே, ஸ்வப்நமரீச்யுத³கமாயாக³ந்த⁴ர்வநக³ரஸமத்வாத் ; த்³ருஷ்டநஷ்டஸ்வரூபோ ஹி ஸ இதி அத ஏவ ந அந்த: ந பர்யந்த: நிஷ்டா² பரிஸமாப்திர்வா வித்³யதே । ததா² ந ச ஆதி³:, ‘இத: ஆரப்⁴ய அயம் ப்ரவ்ருத்த:’ இதி ந கேநசித் க³ம்யதே । ந ச ஸம்ப்ரதிஷ்டா² ஸ்தி²தி: மத்⁴யம் அஸ்ய ந கேநசித் உபலப்⁴யதே । அஶ்வத்த²ம் ஏநம் யதோ²க்தம் ஸுவிரூட⁴மூலம் ஸுஷ்டு² விரூடா⁴நி விரோஹம் க³தாநி ஸுத்³ருடா⁴நி மூலாநி யஸ்ய தம் ஏநம் ஸுவிரூட⁴மூலம் , அஸங்க³ஶஸ்த்ரேண அஸங்க³: புத்ரவித்தலோகைஷணாப்⁴ய: வ்யுத்தா²நம் தேந அஸங்க³ஶஸ்த்ரேண த்³ருடே⁴ந பரமாத்மாபி⁴முக்²யநிஶ்சயத்³ருடீ⁴க்ருதேந புந: புந: விவேகாப்⁴யாஸாஶ்மநிஶிதேந ச்சி²த்வா ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷம் ஸபீ³ஜம் உத்³த்⁴ருத்ய ॥ 3 ॥

தத: பத³ம் தத்பரிமார்கி³தவ்யம்
யஸ்மிந்க³தா ந நிவர்தந்தி பூ⁴ய: ।
தமேவ சாத்³யம் புருஷம் ப்ரபத்³யே
யத: ப்ரவ்ருத்தி: ப்ரஸ்ருதா புராணீ ॥ 4 ॥

தத: பஶ்சாத் யத் பத³ம் வைஷ்ணவம் தத் பரிமார்கி³தவ்யம் , பரிமார்க³ணம் அந்வேஷணம் ஜ்ஞாதவ்யமித்யர்த²: । யஸ்மிந் பதே³ க³தா: ப்ரவிஷ்டா: ந நிவர்தந்தி ந ஆவர்தந்தே பூ⁴ய: புந: ஸம்ஸாராய । கத²ம் பரிமார்கி³தவ்யமிதி ஆஹ — தமேவ ச ய: பத³ஶப்³தே³ந உக்த: ஆத்³யம் ஆதௌ³ ப⁴வம் ஆத்³யம் புருஷம் ப்ரபத்³யே இத்யேவம் பரிமார்கி³தவ்யம் தச்ச²ரணதயா இத்யர்த²: । க: அஸௌ புருஷ: இதி, உச்யதே — யத: யஸ்மாத் புருஷாத் ஸம்ஸாரமாயாவ்ருக்ஷப்ரவ்ருத்தி: ப்ரஸ்ருதா நி:ஸ்ருதா, ஐந்த்³ரஜாலிகாதி³வ மாயா, புராணீ சிரந்தநீ ॥ 4 ॥

கத²ம்பூ⁴தா: தத் பத³ம் க³ச்ச²ந்தீதி, உச்யதே —

நிர்மாநமோஹா ஜிதஸங்க³தோ³ஷா அத்⁴யாத்மநித்யா விநிவ்ருத்தகாமா: ।
த்³வந்த்³வைர்விமுக்தா: ஸுக²து³:க²ஸம்ஜ்ஞைர்க³ச்ச²ந்த்யமூடா⁴: பத³மவ்யயம் தத் ॥ 5 ॥

நிர்மாநமோஹா: மாநஶ்ச மோஹஶ்ச மாநமோஹௌ, தௌ நிர்க³தௌ யேப்⁴ய: தே நிர்மாநமோஹா: மாநமோஹவர்ஜிதா: । ஜிதஸங்க³தோ³ஷா: ஸங்க³ ஏவ தோ³ஷ: ஸங்க³தோ³ஷ:, ஜித: ஸங்க³தோ³ஷ: யை: தே ஜிதஸங்க³தோ³ஷா: । அத்⁴யாத்மநித்யா: பரமாத்மஸ்வரூபாலோசநநித்யா: தத்பரா: । விநிவ்ருத்தகாமா: விஶேஷதோ நிர்லேபேந நிவ்ருத்தா: காமா: யேஷாம் தே விநிவ்ருத்தகாமா: யதய: ஸம்ந்யாஸிந: த்³வந்த்³வை: ப்ரியாப்ரியாதி³பி⁴: விமுக்தா: ஸுக²து³:க²ஸம்ஜ்ஞை: பரித்யக்தா: க³ச்ச²ந்தி அமூடா⁴: மோஹவர்ஜிதா: பத³ம் அவ்யயம் தத் யதோ²க்தம் ॥ 5 ॥

ததே³வ பத³ம் புந: விஶேஷ்யதே —

ந தத்³பா⁴ஸயதே ஸூர்யோ ந ஶஶாங்கோ ந பாவக: ।
யத்³க³த்வா ந நிவர்தந்தே தத்³தா⁴ம பரமம் மம ॥ 6 ॥

தத் தா⁴ம இதி வ்யவஹிதேந தா⁴ம்நா ஸம்ப³த்⁴யதே । தத் தா⁴ம தேஜோரூபம் பத³ம் ந பா⁴ஸயதே ஸூர்ய: ஆதி³த்ய: ஸர்வாவபா⁴ஸநஶக்திமத்த்வே(அ)பி ஸதி । ததா² ந ஶஶாங்க: சந்த்³ர:, ந பாவக: ந அக்³நிரபி । யத் தா⁴ம வைஷ்ணவம் பத³ம் க³த்வா ப்ராப்ய ந நிவர்தந்தே, யச்ச ஸூர்யாதி³: ந பா⁴ஸயதே, தத் தா⁴ம பத³ம் பரமம் விஷ்ணோ: மம பத³ம் , ॥ 6 ॥

யத் க³த்வா ந நிவர்தந்தே இத்யுக்தம்நநு ஸர்வா ஹி க³தி: ஆக³த்யந்தா, ‘ஸம்யோகா³: விப்ரயோகா³ந்தா:’ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । கத²ம் உச்யதே ‘தத் தா⁴ம க³தாநாம் நாஸ்தி நிவ்ருத்தி:’ இதி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் —

மமைவாம்ஶோ ஜீவலோகே ஜீவபூ⁴த: ஸநாதந: ।
மந:ஷஷ்டா²நீந்த்³ரியாணி ப்ரக்ருதிஸ்தா²நி கர்ஷதி ॥ 7 ॥

மமைவ பரமாத்மந: நாராயணஸ்ய, அம்ஶ: பா⁴க³: அவயவ: ஏகதே³ஶ: இதி அநர்தா²ந்தரம் ஜிவலோகே ஜீவாநாம் லோகே ஸம்ஸாரே ஜீவபூ⁴த: கர்தா போ⁴க்தா இதி ப்ரஸித்³த⁴: ஸநாதந: சிரந்தந: ; யதா² ஜலஸூர்யக: ஸூர்யாம்ஶ: ஜலநிமித்தாபாயே ஸூர்யமேவ க³த்வா ந நிவர்ததே ச தேநைவ ஆத்மநா க³ச்ச²தி, ஏவமேவ ; யதா² க⁴டாத்³யுபாதி⁴பரிச்சி²ந்நோ க⁴டாத்³யாகாஶ: ஆகாஶாம்ஶ: ஸந் க⁴டாதி³நிமித்தாபாயே ஆகாஶம் ப்ராப்ய ந நிவர்ததே । அத: உபபந்நம் உக்தம் ‘யத்³க³த்வா ந நிவர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 15 । 6) இதி । நநு நிரவயவஸ்ய பரமாத்மந: குத: அவயவ: ஏகதே³ஶ: அம்ஶ: இதி ? ஸாவயவத்வே ச விநாஶப்ரஸங்க³: அவயவவிபா⁴கா³த் । நைஷ தோ³ஷ:, அவித்³யாக்ருதோபாதி⁴பரிச்சி²ந்ந: ஏகதே³ஶ: அம்ஶ இவ கல்பிதோ யத: । த³ர்ஶிதஶ்ச அயமர்த²: க்ஷேத்ராத்⁴யாயே விஸ்தரஶ: । ஸ ச ஜீவோ மத³ம்ஶத்வேந கல்பித: கத²ம் ஸம்ஸரதி உத்க்ராமதி ச இதி, உச்யதே — மந:ஷஷ்டா²நி இந்த்³ரியாணி ஶ்ரோத்ராதீ³நி ப்ரக்ருதிஸ்தா²நி ஸ்வஸ்தா²நே கர்ணஶஷ்குல்யாதௌ³ ப்ரக்ருதௌ ஸ்தி²தாநி கர்ஷதி ஆகர்ஷதி ॥ 7 ॥

கஸ்மிந் காலே ? —

ஶரீரம் யத³வாப்நோதி யச்சாப்யுத்க்ராமதீஶ்வர: ।
க்³ருஹீத்வைதாநி ஸம்யாதி வாயுர்க³ந்தா⁴நிவாஶயாத் ॥ 8 ॥

யச்சாபி யதா³ சாபி உத்க்ராமதி ஈஶ்வர: தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்வாமீ ஜீவ:, ததா³ ‘கர்ஷதி’ இதி ஶ்லோகஸ்ய த்³விதீயபாத³: அர்த²வஶாத் ப்ராத²ம்யேந ஸம்ப³த்⁴யதே । யதா³ ச பூர்வஸ்மாத் ஶரீராத் ஶரீராந்தரம் அவாப்நோதி ததா³ க்³ருஹீத்வா ஏதாநி மந:ஷஷ்டா²நி இந்த்³ரியாணி ஸம்யாதி ஸம்யக் யாதி க³ச்ச²தி । கிமிவ இதி, ஆஹ — வாயு: பவந: க³ந்தா⁴நிவ ஆஶயாத் புஷ்பாதே³: ॥ 8 ॥

காநி புந: தாநி —

ஶ்ரோத்ரம் சக்ஷு: ஸ்பர்ஶநம் ச ரஸநம் க்⁴ராணமேவ ச ।
அதி⁴ஷ்டா²ய மநஶ்சாயம் விஷயாநுபஸேவதே ॥ 9 ॥

ஶ்ரோத்ரம் சக்ஷு: ஸ்பர்ஶநம் ச த்வகி³ந்த்³ரியம் ரஸநம் க்⁴ராணமேவ ச மநஶ்ச ஷஷ்ட²ம் ப்ரத்யேகம் இந்த்³ரியேண ஸஹ, அதி⁴ஷ்டா²ய தே³ஹஸ்த²: விஷயாந் ஶப்³தா³தீ³ந் உபஸேவதே ॥ 9 ॥

ஏவம் தே³ஹக³தம் தே³ஹாத் —

உத்க்ராமந்தம் ஸ்தி²தம் வாபி பு⁴ஞ்ஜாநம் வா கு³ணாந்விதம் ।
விமூடா⁴ நாநுபஶ்யந்தி பஶ்யந்தி ஜ்ஞாநசக்ஷுஷ: ॥ 10 ॥

உத்க்ராமந்தம் தே³ஹம் பூர்வோபாத்தம் பரித்யஜந்தம் ஸ்தி²தம் வாபி தே³ஹே திஷ்ட²ந்தம் பு⁴ஞ்ஜாநம் வா ஶப்³தா³தீ³ம்ஶ்ச உபலப⁴மாநம் கு³ணாந்விதம் ஸுக²து³:க²மோஹாத்³யை: கு³ணை: அந்விதம் அநுக³தம் ஸம்யுக்தமித்யர்த²: । ஏவம்பூ⁴தமபி ஏநம் அத்யந்தத³ர்ஶநகோ³சரப்ராப்தம் விமூடா⁴: த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டவிஷயபோ⁴க³ப³லாக்ருஷ்டசேதஸ்தயா அநேகதா⁴ மூடா⁴: ந அநுபஶ்யந்தி — அஹோ கஷ்டம் வர்ததே இதி அநுக்ரோஶதி ச ப⁴க³வாந் — யே து புந: ப்ரமாணஜநிதஜ்ஞாநசக்ஷுஷ: தே ஏநம் பஶ்யந்தி ஜ்ஞாநசக்ஷுஷ: விவிக்தத்³ருஷ்டய: இத்யர்த²: ॥ 10 ॥

கேசித்து —

யதந்தோ யோகி³நஶ்சைநம் பஶ்யந்த்யாத்மந்யவஸ்தி²தம் ।
யதந்தோ(அ)ப்யக்ருதாத்மாநோ நைநம் பஶ்யந்த்யசேதஸ: ॥ 11 ॥

யதந்த: ப்ரயத்நம் குர்வந்த: யோகி³நஶ்ச ஸமாஹிதசித்தா: ஏநம் ப்ரக்ருதம் ஆத்மாநம் பஶ்யந்தி ‘அயம் அஹம் அஸ்மி’ இதி உபலப⁴ந்தே ஆத்மநி ஸ்வஸ்யாம் பு³த்³தௌ⁴ அவஸ்தி²தம் । யதந்தோ(அ)பி ஶாஸ்த்ராதி³ப்ரமாணை:, அக்ருதாத்மாந: அஸம்ஸ்க்ருதாத்மாந: தபஸா இந்த்³ரியஜயேந ச, து³ஶ்சரிதாத் அநுபரதா:, அஶாந்தத³ர்பா:, ப்ரயத்நம் குர்வந்தோ(அ)பி ந ஏவம் பஶ்யந்தி அசேதஸ: அவிவேகிந: ॥ 11 ॥

யத் பத³ம் ஸர்வஸ்ய அவபா⁴ஸகமபி அக்³ந்யாதி³த்யாதி³கம் ஜ்யோதி: ந அவபா⁴ஸயதே, யத் ப்ராப்தாஶ்ச முமுக்ஷவ: புந: ஸம்ஸாராபி⁴முகா²: ந நிவர்தந்தே, யஸ்ய ச பத³ஸ்ய உபாதி⁴பே⁴த³ம் அநுவிதீ⁴யமாநா: ஜீவா: — க⁴டாகாஶாத³ய: இவ ஆகாஶஸ்ய — அம்ஶா:, தஸ்ய பத³ஸ்ய ஸர்வாத்மத்வம் ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வம் ச விவக்ஷு: சதுர்பி⁴: ஶ்லோகை: விபூ⁴திஸங்க்ஷேபமாஹ ப⁴க³வாந் —

யதா³தி³த்யக³தம் தேஜோ ஜக³த்³பா⁴ஸயதே(அ)கி²லம் ।
யச்சந்த்³ரமஸி யச்சாக்³நௌ தத்தேஜோ வித்³தி⁴ மாமகம் ॥ 12 ॥

யத் ஆதி³த்யக³தம் ஆதி³த்யாஶ்ரயம் । கிம் தத் ? தேஜ: தீ³ப்தி: ப்ரகாஶ: ஜக³த் பா⁴ஸயதே ப்ரகாஶயதி அகி²லம் ஸமஸ்தம் ; யத் சந்த்³ரமஸி ஶஶப்⁴ருதி தேஜ: அவபா⁴ஸகம் வர்ததே, யச்ச அக்³நௌ ஹுதவஹே, தத் தேஜ: வித்³தி⁴ விஜாநீஹி மாமகம் மதீ³யம் மம விஷ்ணோ: தத் ஜ்யோதி: । அத²வா, ஆதி³த்யக³தம் தேஜ: சைதந்யாத்மகம் ஜ்யோதி:, யச்சந்த்³ரமஸி, யச்ச அக்³நௌ வர்ததே தத் தேஜ: வித்³தி⁴ மாமகம் மதீ³யம் மம விஷ்ணோ: தத் ஜ்யோதி: ॥

நநு ஸ்தா²வரேஷு ஜங்க³மேஷு ச தத் ஸமாநம் சைதந்யாத்மகம் ஜ்யோதி: । தத்ர கத²ம் இத³ம் விஶேஷணம் — ‘யதா³தி³த்யக³தம்’ இத்யாதி³ । நைஷ தோ³ஷ:, ஸத்த்வாதி⁴க்யாத் ஆவிஸ்தரத்வோபபத்தே: । ஆதி³த்யாதி³ஷு ஹி ஸத்த்வம் அத்யந்தப்ரகாஶம் அத்யந்தபா⁴ஸ்வரம் ; அத: தத்ரைவ ஆவிஸ்தரம் ஜ்யோதி: இதி தத் விஶிஷ்யதே, ந து தத்ரைவ தத் அதி⁴கமிதி । யதா² ஹி ஶ்லோகே துல்யே(அ)பி முக²ஸம்ஸ்தா²நே ந காஷ்ட²குட்³யாதௌ³ முக²ம் ஆவிர்ப⁴வதி, ஆத³ர்ஶாதௌ³ து ஸ்வச்சே² ஸ்வச்ச²தரே ச தாரதம்யேந ஆவிர்ப⁴வதி ; தத்³வத் ॥ 12 ॥

கிஞ்ச —

கா³மாவிஶ்ய ச பூ⁴தாநி
தா⁴ரயாம்யஹமோஜஸா ।
புஷ்ணாமி சௌஷதீ⁴: ஸர்வா:
ஸோமோ பூ⁴த்வா ரஸாத்மக: ॥ 13 ॥

கா³ம் ப்ருதி²வீம் ஆவிஶ்ய ப்ரவிஶ்ய தா⁴ரயாமி பூ⁴தாநி ஜக³த் அஹம் ஓஜஸா ப³லேந ; யத் ப³லம் காமராக³விவர்ஜிதம் ஐஶ்வரம் ரூபம் ஜக³த்³விதா⁴ரணாய ப்ருதி²வ்யாம் ஆவிஷ்டம் யேந ப்ருதி²வீ கு³ர்வீ ந அத⁴: பததி ந விதீ³ர்யதே ச । ததா² ச மந்த்ரவர்ண: — ‘யேந த்³யௌருக்³ரா ப்ருதி²வீ ச த்³ருடா⁴’ (தை. ஸம். 4 । 1 । 8) இதி, ‘ஸ தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம்’ (தை. ஸம். 4 । 1 । 8) இத்யாதி³ஶ்ச । அத: கா³மாவிஶ்ய ச பூ⁴தாநி சராசராணி தா⁴ரயாமி இதி யுக்தமுக்தம் । கிஞ்ச, ப்ருதி²வ்யாம் ஜாதா: ஓஷதீ⁴: ஸர்வா: வ்ரீஹியவாத்³யா: புஷ்ணாமி புஷ்டிமதீ: ரஸஸ்வாது³மதீஶ்ச கரோமி ஸோமோ பூ⁴த்வா ரஸாத்மக: ஸோம: ஸந் ரஸாத்மக: ரஸஸ்வபா⁴வ: । ஸர்வரஸாநாம் ஆகர: ஸோம: । ஸ ஹி ஸர்வரஸாத்மக: ஸர்வா: ஓஷதீ⁴: ஸ்வாத்மரஸாந் அநுப்ரவேஶயந் புஷ்ணாதி ॥ 13 ॥

கிஞ்ச —

அஹம் வைஶ்வாநரோ பூ⁴த்வா ப்ராணிநாம் தே³ஹமாஶ்ரித: ।
ப்ராணாபாநஸமாயுக்த: பசாம்யந்நம் சதுர்வித⁴ம் ॥ 14 ॥

அஹமேவ வைஶ்வாநர: உத³ரஸ்த²: அக்³நி: பூ⁴த்வா — ‘அயமக்³நிர்வைஶ்வாநரோ யோ(அ)யமந்த: புருஷே யேநேத³மந்நம் பச்யதே’ (ப்³ரு. உ. 5 । 9 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ; வைஶ்வாநர: ஸந் ப்ராணிநாம் ப்ராணவதாம் தே³ஹம் ஆஶ்ரித: ப்ரவிஷ்ட: ப்ராணாபாநஸமாயுக்த: ப்ராணாபாநாப்⁴யாம் ஸமாயுக்த: ஸம்யுக்த: பசாமி பக்திம் கரோமி அந்நம் அஶநம் சதுர்வித⁴ம் சதுஷ்ப்ரகாரம் போ⁴ஜ்யம் ப⁴க்ஷ்யம் சோஷ்யம் லேஹ்யம் ச । ‘போ⁴க்தா வைஶ்வாநர: அக்³நி:, அக்³நே: போ⁴ஜ்யம் அந்நம் ஸோம:, ததே³தத் உப⁴யம் அக்³நீஷோமௌ ஸர்வம்’ இதி பஶ்யத: அந்நதோ³ஷலேப: ந ப⁴வதி ॥ 14 ॥

கிஞ்ச —

ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி³ ஸம்நிவிஷ்டோ
மத்த: ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச ।
வேதை³ஶ்ச ஸர்வைரஹமேவ வேத்³யோ
வேதா³ந்தக்ருத்³வேத³விதே³வ சாஹம் ॥ 15 ॥

ஸர்வஸ்ய ச ப்ராணிஜாதஸ்ய அஹம் ஆத்மா ஸந் ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ ஸம்நிவிஷ்ட: । அத: மத்த: ஆத்மந: ஸர்வப்ராணிநாம் ஸ்ம்ருதி: ஜ்ஞாநம் தத³போஹநம் ச அபக³மநம் ச ; யேஷாம் யதா² புண்யகர்மணாம் புண்யகர்மாநுரோதே⁴ந ஜ்ஞாநஸ்ம்ருதீ ப⁴வத:, ததா² பாபகர்மணாம் பாபகர்மாநுரூபேண ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநயோ: அபோஹநம் ச அபாயநம் அபக³மநம் ச । வேதை³ஶ்ச ஸர்வை: அஹமேவ பரமாத்மா வேத்³ய: வேதி³தவ்ய: । வேதா³ந்தக்ருத் வேதா³ந்தார்த²ஸம்ப்ரதா³யக்ருத் இத்யர்த²:, வேத³வித் வேதா³ர்த²வித் ஏவ ச அஹம் ॥ 15 ॥

ப⁴க³வத: ஈஶ்வரஸ்ய நாராயணாக்²யஸ்ய விபூ⁴திஸங்க்ஷேப: உக்த: விஶிஷ்டோபாதி⁴க்ருத: ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ:’ (ப⁴. கீ³. 15 । 12) இத்யாதி³நா । அத² அது⁴நா தஸ்யைவ க்ஷராக்ஷரோபாதி⁴ப்ரவிப⁴க்ததயா நிருபாதி⁴கஸ்ய கேவலஸ்ய ஸ்வரூபநிர்தி³தா⁴ரயிஷயா உத்தரே ஶ்லோகா: ஆரப்⁴யந்தே । தத்ர ஸர்வமேவ அதீதாநாக³தாத்⁴யாயார்த²ஜாதம் த்ரிதா⁴ ராஶீக்ருத்ய ஆஹ —

த்³வாவிமௌ புருஷௌ லோகே க்ஷரஶ்சாக்ஷர ஏவ ச ।
க்ஷர: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி கூடஸ்தோ²(அ)க்ஷர உச்யதே ॥ 16 ॥

த்³வௌ இமௌ ப்ருத²க்³ராஶீக்ருதௌ புருஷௌ இதி உச்யேதே லோகே ஸம்ஸாரே — க்ஷரஶ்ச க்ஷரதீதி க்ஷர: விநாஶீ இதி ஏகோ ராஶி: ; அபர: புருஷ: அக்ஷர: தத்³விபரீத:, ப⁴க³வத: மாயாஶக்தி:, க்ஷராக்²யஸ்ய புருஷஸ்ய உத்பத்திபீ³ஜம் அநேகஸம்ஸாரிஜந்துகாமகர்மாதி³ஸம்ஸ்காராஶ்ரய:, அக்ஷர: புருஷ: உச்யதே । கௌ தௌ புருஷௌ இதி ஆஹ ஸ்வயமேவ ப⁴க³வாந் — க்ஷர: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி, ஸமஸ்தம் விகாரஜாதம் இத்யர்த²: । கூடஸ்த²: கூட: ராஶீ ராஶிரிவ ஸ்தி²த: । அத²வா, கூட: மாயா வஞ்சநா ஜிஹ்மதா குடிலதா இதி பர்யாயா:, அநேகமாயாவஞ்சநாதி³ப்ரகாரேண ஸ்தி²த: கூடஸ்த²:, ஸம்ஸாரபீ³ஜாநந்த்யாத் ந க்ஷரதி இதி அக்ஷர: உச்யதே ॥ 16 ॥

ஆப்⁴யாம் க்ஷராக்ஷராப்⁴யாம் அந்ய: விலக்ஷண: க்ஷராக்ஷரோபாதி⁴த்³வயதோ³ஷேண அஸ்ப்ருஷ்ட: நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ: —

உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: பரமாத்மேத்யுதா³ஹ்ருத: ।
யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய பி³ப⁴ர்த்யவ்யய ஈஶ்வர: ॥ 17 ॥

உத்தம: உத்க்ருஷ்டதம: புருஷஸ்து அந்ய: அத்யந்தவிலக்ஷண: ஆப்⁴யாம் பரமாத்மா இதி பரமஶ்ச அஸௌ தே³ஹாத்³யவித்³யாக்ருதாத்மப்⁴ய:, ஆத்மா ச ஸர்வபூ⁴தாநாம் ப்ரத்யக்சேதந:, இத்யத: பரமாத்மா இதி உதா³ஹ்ருத: உக்த: வேதா³ந்தேஷு । ஸ ஏவ விஶிஷ்யதே ய: லோகத்ரயம் பூ⁴ர்பு⁴வ:ஸ்வராக்²யம் ஸ்வகீயயா சைதந்யப³லஶக்த்யா ஆவிஶ்ய ப்ரவிஶ்ய பி³ப⁴ர்தி ஸ்வரூபஸத்³பா⁴வமாத்ரேண பி³ப⁴ர்தி தா⁴ரயதி ; அவ்யய: ந அஸ்ய வ்யய: வித்³யதே இதி அவ்யய: । க: ? ஈஶ்வர: ஸர்வஜ்ஞ: நாராயணாக்²ய: ஈஶநஶீல: ॥ 17 ॥

யதா²வ்யாக்²யாதஸ்ய ஈஶ்வரஸ்ய ‘புருஷோத்தம:’ இத்யேதத் நாம ப்ரஸித்³த⁴ம் । தஸ்ய நாமநிர்வசநப்ரஸித்³த்⁴யா அர்த²வத்த்வம் நாம்நோ த³ர்ஶயந் ‘நிரதிஶய: அஹம் ஈஶ்வர:’ இதி ஆத்மாநம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் —

யஸ்மாத்க்ஷரமதீதோ(அ)ஹமக்ஷராத³பி சோத்தம: ।
அதோ(அ)ஸ்மி லோகே வேதே³ ச ப்ரதி²த: புருஷோத்தம: ॥ 18 ॥

யஸ்மாத் க்ஷரம் அதீத: அஹம் ஸம்ஸாரமாயாவ்ருக்ஷம் அஶ்வத்தா²க்²யம் அதிக்ராந்த: அஹம் அக்ஷராத³பி ஸம்ஸாரமாயாரூபவ்ருக்ஷபீ³ஜபூ⁴தாத³பி ச உத்தம: உத்க்ருஷ்டதம: ஊர்த்⁴வதமோ வா, அத: தாப்⁴யாம் க்ஷராக்ஷராப்⁴யாம் உத்தமத்வாத் அஸ்மி லோகே வேதே³ ச ப்ரதி²த: ப்ரக்²யாத: । புருஷோத்தம: இத்யேவம் மாம் ப⁴க்தஜநா: விது³: । கவய: காவ்யாதி³ஷு ச இத³ம் நாம நிப³த்⁴நந்தி । புருஷோத்தம இத்யநேநாபி⁴தா⁴நேநாபி⁴க்³ருணந்தி ॥ 18 ॥

அத² இதா³நீம் யதா²நிருக்தம் ஆத்மாநம் யோ வேத³, தஸ்ய இத³ம் ப²லம் உச்யதே —

யோ மாமேவமஸம்மூடோ⁴ ஜாநாதி புருஷோத்தமம் ।
ஸ ஸர்வவித்³ப⁴ஜதி மாம் ஸர்வபா⁴வேந பா⁴ரத ॥ 19 ॥

ய: மாம் ஈஶ்வரம் யதோ²க்தவிஶேஷணம் ஏவம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண அஸம்மூட⁴: ஸம்மோஹவர்ஜித: ஸந் ஜாநாதி ‘அயம் அஹம் அஸ்மி’ இதி புருஷோத்தமம் ஸ: ஸர்வவித் ஸர்வாத்மநா ஸர்வம் வேத்தீதி ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ம் ப⁴ஜதி மாம் ஸர்வபா⁴வேந ஸர்வாத்மதயா ஹே பா⁴ரத ॥ 19 ॥

அஸ்மிந் அத்⁴யாயே ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநம் மோக்ஷப²லம் உக்த்வா,அத² இதா³நீம் தத் ஸ்தௌதி —

இதி கு³ஹ்யதமம் ஶாஸ்த்ரமித³முக்தம் மயாநக⁴ ।
ஏதத்³பு³த்³த்⁴வா பு³த்³தி⁴மாந்ஸ்யாத்க்ருதக்ருத்யஶ்ச பா⁴ரத ॥ 20 ॥

இதி ஏதத் கு³ஹ்யதமம் கோ³ப்யதமம் , அத்யந்தரஹஸ்யம் இத்யேதத் । கிம் தத் ? ஶாஸ்த்ரம் । யத்³யபி கீ³தாக்²யம் ஸமஸ்தம் ‘ஶாஸ்த்ரம்’ உச்யதே, ததா²பி அயமேவ அத்⁴யாய: இஹ ‘ஶாஸ்த்ரம்’ இதி உச்யதே ஸ்துத்யர்த²ம் ப்ரகரணாத் । ஸர்வோ ஹி கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²: அஸ்மிந் அத்⁴யாயே ஸமாஸேந உக்த: । ந கேவலம் கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த² ஏவ, கிந்து ஸர்வஶ்ச வேதா³ர்த²: இஹ பரிஸமாப்த: । ‘யஸ்தம் வேத³ ஸ வேத³வித்’ (ப⁴. கீ³. 15 । 1) ‘வேதை³ஶ்ச ஸர்வைரஹமேவ வேத்³ய:’ (ப⁴. கீ³. 15 । 15) இதி ச உக்தம் । இத³ம் உக்தம் கதி²தம் மயா ஹே அநக⁴ அபாப । ஏதத் ஶாஸ்த்ரம் யதா²த³ர்ஶிதார்த²ம் பு³த்³த்⁴வா பு³த்³தி⁴மாந் ஸ்யாத் ப⁴வேத் ந அந்யதா² க்ருதக்ருத்யஶ்ச பா⁴ரத க்ருதம் க்ருத்யம் கர்தவ்யம் யேந ஸ: க்ருதக்ருத்ய: ; விஶிஷ்டஜந்மப்ரஸூதேந ப்³ராஹ்மணேந யத் கர்தவ்யம் தத் ஸர்வம் ப⁴க³வத்தத்த்வே விதி³தே க்ருதம் ப⁴வேத் இத்யர்த²: ; ந ச அந்யதா² கர்தவ்யம் பரிஸமாப்யதே கஸ்யசித் இத்யபி⁴ப்ராய: । ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த² ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ச உக்தம் । ‘ஏதத்³தி⁴ ஜந்மஸாமக்³ர்யம் ப்³ராஹ்மணஸ்ய விஶேஷத: । ப்ராப்யைதத்க்ருதக்ருத்யோ ஹி த்³விஜோ ப⁴வதி நாந்யதா²’ (மநு. 12 । 93) இதி ச மாநவம் வசநம் । யத: ஏதத் பரமார்த²தத்த்வம் மத்த: ஶ்ருதவாந் அஸி, அத: க்ருதார்த²: த்வம் பா⁴ரத இதி ॥ 20 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே பஞ்சத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

ஷோட³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

தை³வீ ஆஸுரீ ராக்ஷஸீ இதி ப்ராணிநாம் ப்ரக்ருதய: நவமே அத்⁴யாயே ஸூசிதா: । தாஸாம் விஸ்தரேண ப்ரத³ர்ஶநாய ‘அப⁴யம் ஸத்த்வஸம்ஶுத்³தி⁴:’ இத்யாதி³: அத்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । தத்ர ஸம்ஸாரமோக்ஷாய தை³வீ ப்ரக்ருதி:, நிப³ந்தா⁴ய ஆஸுரீ ராக்ஷஸீ ச இதி தை³வ்யா: ஆதா³நாய ப்ரத³ர்ஶநம் க்ரியதே, இதரயோ: பரிவர்ஜநாய ச ॥

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

அப⁴யம் ஸத்த்வஸம்ஶுத்³தி⁴ர்ஜ்ஞாநயோக³வ்யவஸ்தி²தி: ।
தா³நம் த³மஶ்ச யஜ்ஞஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயஸ்தப ஆர்ஜவம் ॥ 1 ॥

அப⁴யம் அபீ⁴ருதா । ஸத்த்வஸம்ஶுத்³தி⁴: ஸத்த்வஸ்ய அந்த:கரணஸ்ய ஸம்ஶுத்³தி⁴: ஸம்வ்யவஹாரேஷு பரவஞ்சநாமாயாந்ருதாதி³பரிவர்ஜநம் ஶுத்³த⁴ஸத்த்வபா⁴வேந வ்யவஹார: இத்யர்த²: । ஜ்ஞாநயோக³வ்யவஸ்தி²தி: ஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரத: ஆசார்யதஶ்ச ஆத்மாதி³பதா³ர்தா²நாம் அவக³ம:, அவக³தாநாம் இந்த்³ரியாத்³யுபஸம்ஹாரேண ஏகாக்³ரதயா ஸ்வாத்மஸம்வேத்³யதாபாத³நம் யோக³:, தயோ: ஜ்ஞாநயோக³யோ: வ்யவஸ்தி²தி: வ்யவஸ்தா²நம் தந்நிஷ்ட²தா । ஏஷா ப்ரதா⁴நா தை³வீ ஸாத்த்விகீ ஸம்பத் । யத்ர யேஷாம் அதி⁴க்ருதாநாம் யா ப்ரக்ருதி: ஸம்ப⁴வதி, ஸாத்த்விகீ ஸா உச்யதே । தா³நம் யதா²ஶக்தி ஸம்விபா⁴க³: அந்நாதீ³நாம் । த³மஶ்ச பா³ஹ்யகரணாநாம் உபஶம: ; அந்த:கரணஸ்ய உபஶமம் ஶாந்திம் வக்ஷ்யதி । யஜ்ஞஶ்ச ஶ்ரௌத: அக்³நிஹோத்ராதி³: । ஸ்மார்தஶ்ச தே³வயஜ்ஞாதி³:, ஸ்வாத்⁴யாய: ருக்³வேதா³த்³யத்⁴யயநம் அத்³ருஷ்டார்த²ம் । தப: வக்ஷ்யமாணம் ஶாரீராதி³ । ஆர்ஜவம் ருஜுத்வம் ஸர்வதா³ ॥ 1 ॥

கிஞ்ச —

அஹிம்ஸா ஸத்யமக்ரோத⁴ஸ்த்யாக³: ஶாந்திரபைஶுநம் ।
த³யா பூ⁴தேஷ்வலோலுப்த்வம் மார்த³வம் ஹ்ரீரசாபலம் ॥ 2 ॥

அஹிம்ஸா அஹிம்ஸநம் ப்ராணிநாம் பீடா³வர்ஜநம் । ஸத்யம் அப்ரியாந்ருதவர்ஜிதம் யதா²பூ⁴தார்த²வசநம் । அக்ரோத⁴: பரை: ஆக்ருஷ்டஸ்ய அபி⁴ஹதஸ்ய வா ப்ராப்தஸ்ய க்ரோத⁴ஸ்ய உபஶமநம் । த்யாக³: ஸம்ந்யாஸ:, பூர்வம் தா³நஸ்ய உக்தத்வாத் । ஶாந்தி: அந்த:கரணஸ்ய உபஶம: । அபைஶுநம் அபிஶுநதா ; பரஸ்மை பரரந்த்⁴ரப்ரகடீகரணம் பைஶுநம் , தத³பா⁴வ: அபைஶுநம் । த³யா க்ருபா பூ⁴தேஷு து³:கி²தேஷு । அலோலுப்த்வம் இந்த்³ரியாணாம் விஷயஸம்நிதௌ⁴ அவிக்ரியா । மார்த³வம் ம்ருது³தா அக்ரௌர்யம் । ஹ்ரீ: லஜ்ஜா । அசாபலம் அஸதி ப்ரயோஜநே வாக்பாணிபாதா³தீ³நாம் அவ்யாபாரயித்ருத்வம் ॥ 2 ॥

கிஞ்ச —

தேஜ: க்ஷமா த்⁴ருதி: ஶௌசமத்³ரோஹோ நாதிமாநிதா ।
ப⁴வந்தி ஸம்பத³ம் தை³வீமபி⁴ஜாதஸ்ய பா⁴ரத ॥ 3 ॥

தேஜ: ப்ராக³ல்ப்⁴யம் ந த்வக்³க³தா தீ³ப்தி: । க்ஷமா ஆக்ருஷ்டஸ்ய தாடி³தஸ்ய வா அந்தர்விக்ரியாநுத்பத்தி:, உத்பந்நாயாம் விக்ரியாயாம் உபஶமநம் அக்ரோத⁴: இதி அவோசாம । இத்த²ம் க்ஷமாயா: அக்ரோத⁴ஸ்ய ச விஶேஷ: । த்⁴ருதி: தே³ஹேந்த்³ரியேஷு அவஸாத³ம் ப்ராப்தேஷு தஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴க: அந்த:கரணவ்ருத்திவிஶேஷ:, யேந உத்தம்பி⁴தாநி கரணாநி தே³ஹஶ்ச ந அவஸீத³ந்தி । ஶௌசம் த்³விவித⁴ம் ம்ருஜ்ஜலக்ருதம் பா³ஹ்யம் ஆப்⁴யந்தரம் ச மநோபு³த்³த்⁴யோ: நைர்மல்யம் மாயாராகா³தி³காலுஷ்யாபா⁴வ: ; ஏவம் த்³விவித⁴ம் ஶௌசம் । அத்³ரோஹ: பரஜிகா⁴ம்ஸாபா⁴வ: அஹிம்ஸநம் । நாதிமாநிதா அத்யர்த²ம் மாந: அதிமாந:, ஸ: யஸ்ய வித்³யதே ஸ: அதிமாநீ, தத்³பா⁴வ: அதிமாநிதா, தத³பா⁴வ: நாதிமாநிதா ஆத்மந: பூஜ்யதாதிஶயபா⁴வநாபா⁴வ இத்யர்த²: । ப⁴வந்தி அப⁴யாதீ³நி ஏதத³ந்தாநி ஸம்பத³ம் அபி⁴ஜாதஸ்ய । கிம்விஶிஷ்டாம் ஸம்பத³ம் ? தை³வீம் தே³வாநாம் யா ஸம்பத் தாம் அபி⁴லக்ஷ்ய ஜாதஸ்ய தே³வவிபூ⁴த்யர்ஹஸ்ய பா⁴விகல்யாணஸ்ய இத்யர்த²:, ஹே பா⁴ரத ॥ 3 ॥

அத² இதா³நீம் ஆஸுரீ ஸம்பத் உச்யதே —

த³ம்போ⁴ த³ர்போ(அ)திமாநஶ்ச க்ரோத⁴: பாருஷ்யமேவ ச ।
அஜ்ஞாநம் சாபி⁴ஜாதஸ்ய பார்த² ஸம்பத³மாஸுரீம் ॥ 4 ॥

த³ம்ப⁴: த⁴ர்மத்⁴வஜித்வம் । த³ர்ப: வித்³யாத⁴நஸ்வஜநாதி³நிமித்த: உத்ஸேக: । அதிமாந: பூர்வோக்த: । க்ரோத⁴ஶ்ச । பாருஷ்யமேவ ச பருஷவசநம் — யதா² காணம் ‘சக்ஷுஷ்மாந்’ விரூபம் ‘ரூபவாந்’ ஹீநாபி⁴ஜநம் ‘உத்தமாபி⁴ஜந:’ இத்யாதி³ । அஜ்ஞாநம் ச அவிவேகஜ்ஞாநம் கர்தவ்யாகர்தவ்யாதி³விஷயமித்²யாப்ரத்யய: । அபி⁴ஜாதஸ்ய பார்த² । கிம் அபி⁴ஜாதஸ்யேதி, ஆஹ — ஸம்பத³ம் ஆஸுரீம் அஸுராணாம் ஸம்பத் ஆஸுரீ தாம் அபி⁴ஜாதஸ்ய இத்யர்த²: ॥ 4 ॥

அநயோ: ஸம்பதோ³: கார்யம் உச்யதே —

தை³வீ ஸம்பத்³விமோக்ஷாய நிப³ந்தா⁴யாஸுரீ மதா ।
மா ஶுச: ஸம்பத³ம் தை³வீமபி⁴ஜாதோ(அ)ஸி பாண்ட³வ ॥ 5 ॥

தை³வீ ஸம்பத் யா, ஸா விமோக்ஷாய ஸம்ஸாரப³ந்த⁴நாத் । நிப³ந்தா⁴ய நியத: ப³ந்த⁴: நிப³ந்த⁴: தத³ர்த²ம் ஆஸுரீ ஸம்பத் மதா அபி⁴ப்ரேதா । ததா² ராக்ஷஸீ ச । தத்ர ஏவம் உக்தே ஸதி அர்ஜுநஸ்ய அந்தர்க³தம் பா⁴வம் ‘கிம் அஹம் ஆஸுரஸம்பத்³யுக்த: ? கிம் வா தை³வஸம்பத்³யுக்த: ? ’ இத்யேவம் ஆலோசநாரூபம் ஆலக்ஷ்ய ஆஹ ப⁴க³வாந் — மா ஶுச: ஶோகம் மா கார்ஷீ: । ஸம்பத³ம் தை³வீம் அபி⁴ஜாத: அஸி அபி⁴லக்ஷ்ய ஜாதோ(அ)ஸி, பா⁴விகல்யாண: த்வம் அஸி இத்யர்த²:, ஹே பாண்ட³வ ॥ 5 ॥

த்³வௌ பூ⁴தஸர்கௌ³ லோகே(அ)ஸ்மிந்தை³வ ஆஸுர ஏவ ச ।
தை³வோ விஸ்தரஶ: ப்ரோக்த ஆஸுரம் பார்த² மே ஶ்ருணு ॥ 6 ॥

த்³வௌ த்³விஸங்க்²யாகௌ பூ⁴தஸர்கௌ³ பூ⁴தாநாம் மநுஷ்யாணாம் ஸர்கௌ³ ஸ்ருஷ்டீ பூ⁴தஸர்கௌ³ ஸ்ருஜ்யேதேதி ஸர்கௌ³ பூ⁴தாந்யேவ ஸ்ருஜ்யமாநாநி தை³வாஸுரஸம்பத்³த்³வயயுக்தாநி இதி த்³வௌ பூ⁴தஸர்கௌ³ இதி உச்யதே, ‘த்³வயா ஹ வை ப்ராஜாபத்யா தே³வாஶ்சாஸுராஶ்ச’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 1) இதி ஶ்ருதே: । லோகே அஸ்மிந் , ஸம்ஸாரே இத்யர்த²:, ஸர்வேஷாம் த்³வைவித்⁴யோபபத்தே: । கௌ தௌ பூ⁴தஸர்கௌ³ இதி, உச்யதே — ப்ரக்ருதாவேவ தை³வ ஆஸுர ஏவ ச । உக்தயோரேவ புந: அநுவாதே³ ப்ரயோஜநம் ஆஹ — தை³வ: பூ⁴தஸர்க³: ‘அப⁴யம் ஸத்த்வஸம்ஶுத்³தி⁴:’ (ப⁴. கீ³. 16 । 1) இத்யாதி³நா விஸ்தரஶ: விஸ்தரப்ரகாரை: ப்ரோக்த: கதி²த:, ந து ஆஸுர: விஸ்தரஶ: ; அத: தத்பரிவர்ஜநார்த²ம் ஆஸுரம் பார்த², மே மம வசநாத் உச்யமாநம் விஸ்தரஶ: ஶ்ருணு அவதா⁴ரய ॥ 6 ॥

ஆ அத்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ஆஸுரீ ஸம்பத் ப்ராணிவிஶேஷணத்வேந ப்ரத³ர்ஶ்யதே, ப்ரத்யக்ஷீகரணேந ச ஶக்யதே தஸ்யா: பரிவர்ஜநம் கர்துமிதி —

ப்ரவ்ருத்திம் ச நிவ்ருத்திம் ச ஜநா ந விது³ராஸுரா: ।
ந ஶௌசம் நாபி சாசாரோ ந ஸத்யம் தேஷு வித்³யதே ॥ 7 ॥

ப்ரவ்ருத்திம் ச ப்ரவர்தநம் யஸ்மிந் புருஷார்த²ஸாத⁴நே கர்தவ்யே ப்ரவ்ருத்தி: தாம் , நிவ்ருத்திம் ச ஏதத்³விபரீதாம் யஸ்மாத் அநர்த²ஹேதோ: நிவர்திதவ்யம் ஸா நிவ்ருத்தி: தாம் ச, ஜநா: ஆஸுரா: ந விது³: ந ஜாநந்தி । ந கேவலம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ஏவ தே ந விது³:, ந ஶௌசம் நாபி ச ஆசார: ந ஸத்யம் தேஷு வித்³யதே ; அஶௌசா: அநாசாரா: மாயாவிந: அந்ருதவாதி³நோ ஹி ஆஸுரா: ॥ 7 ॥

கிஞ்ச —

அஸத்யமப்ரதிஷ்ட²ம் தே ஜக³தா³ஹுரநீஶ்வரம் ।
அபரஸ்பரஸம்பூ⁴தம் கிமந்யத்காமஹைதுகம் ॥ 8 ॥

அஸத்யம் யதா² வயம் அந்ருதப்ராயா: ததா² இத³ம் ஜக³த் ஸர்வம் அஸத்யம் , அப்ரதிஷ்ட²ம் ச ந அஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ப்ரதிஷ்டா² அத: அப்ரதிஷ்ட²ம் ச, இதி தே ஆஸுரா: ஜநா: ஜக³த் ஆஹு:, அநீஶ்வரம் ந ச த⁴ர்மாத⁴ர்மஸவ்யபேக்ஷக: அஸ்ய ஶாஸிதா ஈஶ்வர: வித்³யதே இதி அத: அநீஶ்வரம் ஜக³த் ஆஹு: । கிஞ்ச, அபரஸ்பரஸம்பூ⁴தம் காமப்ரயுக்தயோ: ஸ்த்ரீபுருஷயோ: அந்யோந்யஸம்யோகா³த் ஜக³த் ஸர்வம் ஸம்பூ⁴தம் । கிமந்யத் காமஹைதுகம் காமஹேதுகமேவ காமஹைதுகம் । கிமந்யத் ஜக³த: காரணம் ? ந கிஞ்சித் அத்³ருஷ்டம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ காரணாந்தரம் வித்³யதே ஜக³த: ‘காம ஏவ ப்ராணிநாம் காரணம்’ இதி லோகாயதிகத்³ருஷ்டி: இயம் ॥ 8 ॥

ஏதாம் த்³ருஷ்டிமவஷ்டப்⁴ய நஷ்டாத்மாநோ(அ)ல்பபு³த்³த⁴ய: ।
ப்ரப⁴வந்த்யுக்³ரகர்மாண: க்ஷயாய ஜக³தோ(அ)ஹிதா: ॥ 9 ॥

ஏதாம் த்³ருஷ்டிம் அவஷ்டப்⁴ய ஆஶ்ரித்ய நஷ்டாத்மாந: நஷ்டஸ்வபா⁴வா: விப்⁴ரஷ்டபரலோகஸாத⁴நா: அல்பபு³த்³த⁴ய: விஷயவிஷயா அல்பைவ பு³த்³தி⁴: யேஷாம் தே அல்பபு³த்³த⁴ய: ப்ரப⁴வந்தி உத்³ப⁴வந்தி உக்³ரகர்மாண: க்ரூரகர்மாண: ஹிம்ஸாத்மகா: । க்ஷயாய ஜக³த: ப்ரப⁴வந்தி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஜக³த: அஹிதா:, ஶத்ரவ: இத்யர்த²: ॥ 9 ॥

தே ச —

காமமாஶ்ரித்ய து³ஷ்பூரம் த³ம்ப⁴மாநமதா³ந்விதா: ।
மோஹாத்³க்³ருஹீத்வாஸத்³க்³ராஹாந்ப்ரவர்தந்தே(அ)ஶுசிவ்ரதா: ॥ 10 ॥

காமம் இச்சா²விஶேஷம் ஆஶ்ரித்ய அவஷ்டப்⁴ய து³ஷ்பூரம் அஶக்யபூரணம் த³ம்ப⁴மாநமதா³ந்விதா: த³ம்ப⁴ஶ்ச மாநஶ்ச மத³ஶ்ச த³ம்ப⁴மாநமதா³: தை: அந்விதா: த³ம்ப⁴மாநமதா³ந்விதா: மோஹாத் அவிவேகத: க்³ருஹீத்வா உபாதா³ய அஸத்³க்³ராஹாந் அஶுப⁴நிஶ்சயாந் ப்ரவர்தந்தே லோகே அஶுசிவ்ரதா: அஶுசீநி வ்ரதாநி யேஷாம் தே அஶுசிவ்ரதா: ॥ 10 ॥

கிஞ்ச —

சிந்தாமபரிமேயாம் ச ப்ரலயாந்தாமுபாஶ்ரிதா: ।
காமோபபோ⁴க³பரமா ஏதாவதி³தி நிஶ்சிதா: ॥ 11 ॥

சிந்தாம் அபரிமேயாம் ச, ந பரிமாதும் ஶக்யதே யஸ்யா: சிந்தாயா: இயத்தா ஸா அபரிமேயா, தாம் அபரிமேயாம் , ப்ரலயாந்தாம் மரணாந்தாம் உபாஶ்ரிதா:, ஸதா³ சிந்தாபரா: இத்யர்த²: । காமோபபோ⁴க³பரமா:, காம்யந்தே இதி காமா: விஷயா: ஶப்³தா³த³ய: தது³பபோ⁴க³பரமா: ‘அயமேவ பரம: புருஷார்த²: ய: காமோபபோ⁴க³:’ இத்யேவம் நிஶ்சிதாத்மாந:, ஏதாவத் இதி நிஶ்சிதா: ॥ 11 ॥

ஆஶாபாஶஶதைர்ப³த்³தா⁴: காமக்ரோத⁴பராயணா: ।
ஈஹந்தே காமபோ⁴கா³ர்த²மந்யாயேநார்த²ஸஞ்சயாந் ॥ 12 ॥

ஆஶாபாஶஶதை: ஆஶா ஏவ பாஶா: தச்ச²தை: ப³த்³தா⁴: நியந்த்ரிதா: ஸந்த: ஸர்வத: ஆக்ருஷ்யமாணா:, காமக்ரோத⁴பராயணா: காமக்ரோதௌ⁴ பரம் அயநம் ஆஶ்ரய: யேஷாம் தே காமக்ரோத⁴பராயணா:, ஈஹந்தே சேஷ்டந்தே காமபோ⁴கா³ர்த²ம் காமபோ⁴க³ப்ரயோஜநாய ந த⁴ர்மார்த²ம் , அந்யாயேந பரஸ்வாபஹரணாதி³நா இத்யர்த²: ; கிம் ? அர்த²ஸஞ்சயாந் அர்த²ப்ரசயாந் ॥ 12 ॥

ஈத்³ருஶஶ்ச தேஷாம் அபி⁴ப்ராய: —

இத³மத்³ய மயா லப்³த⁴மித³ம் ப்ராப்ஸ்யே மநோரத²ம் ।
இத³மஸ்தீத³மபி மே ப⁴விஷ்யதி புநர்த⁴நம் ॥ 13 ॥

இத³ம் த்³ரவ்யம் அத்³ய இதா³நீம் மயா லப்³த⁴ம் । இத³ம் ச அந்யத் ப்ராப்ஸ்யே மநோரத²ம் மநஸ்துஷ்டிகரம் । இத³ம் ச அஸ்தி இத³மபி மே ப⁴விஷ்யதி ஆகா³மிநி ஸம்வத்ஸரே புந: த⁴நம் தேந அஹம் த⁴நீ விக்²யாத: ப⁴விஷ்யாமி இதி ॥ 13 ॥

அஸௌ மயா ஹத: ஶத்ருர்ஹநிஷ்யே சாபராநபி ।
ஈஶ்வரோ(அ)ஹமஹம் போ⁴கீ³ ஸித்³தோ⁴(அ)ஹம் ப³லவாந்ஸுகீ² ॥ 14 ॥

அஸௌ தே³வத³த்தநாமா மயா ஹத: து³ர்ஜய: ஶத்ரு: । ஹநிஷ்யே ச அபராந் அந்யாந் வராகாந் அபி । கிம் ஏதே கரிஷ்யந்தி தபஸ்விந: ; ஸர்வதா²பி நாஸ்தி மத்துல்ய: । கத²ம் ? ஈஶ்வர: அஹம் , அஹம் போ⁴கீ³ । ஸர்வப்ரகாரேண ச ஸித்³த⁴: அஹம் ஸம்பந்ந: புத்ரை: நப்த்ருபி⁴:, ந கேவலம் மாநுஷ:, ப³லவாந் ஸுகீ² ச அஹமேவ ; அந்யே து பூ⁴மிபா⁴ராயாவதீர்ணா: ॥ 14 ॥

ஆட்⁴யோ(அ)பி⁴ஜநவாநஸ்மி
கோ(அ)ந்யோ(அ)ஸ்தி ஸத்³ருஶோ மயா ।
யக்ஷ்யே தா³ஸ்யாமி மோதி³ஷ்ய
இத்யஜ்ஞாநவிமோஹிதா: ॥ 15 ॥

ஆட்⁴ய: த⁴நேந, அபி⁴ஜநவாந் ஸப்தபுருஷம் ஶ்ரோத்ரியத்வாதி³ஸம்பந்ந: — தேநாபி ந மம துல்ய: அஸ்தி கஶ்சித் । க: அந்ய: அஸ்தி ஸத்³ருஶ: துல்ய: மயா ? கிஞ்ச, யக்ஷ்யே யாகே³நாபி அந்யாந் அபி⁴ப⁴விஷ்யாமி, தா³ஸ்யாமி நடாதி³ப்⁴ய:, மோதி³ஷ்யே ஹர்ஷம் ச அதிஶயம் ப்ராப்ஸ்யாமி, இதி ஏவம் அஜ்ஞாநவிமோஹிதா: அஜ்ஞாநேந விமோஹிதா: விவித⁴ம் அவிவேகபா⁴வம் ஆபந்நா: ॥ 15 ॥

அநேகசித்தவிப்⁴ராந்தா மோஹஜாலஸமாவ்ருதா: ।
ப்ரஸக்தா: காமபோ⁴கே³ஷு பதந்தி நரகே(அ)ஶுசௌ ॥ 16 ॥

அநேகசித்தவிப்⁴ராந்தா: உக்தப்ரகாரை: அநேகை: சித்தை: விவித⁴ம் ப்⁴ராந்தா: அநேகசித்தவிப்⁴ராந்தா:, மோஹஜாலஸமாவ்ருதா: மோஹ: அவிவேக: அஜ்ஞாநம் ததே³வ ஜாலமிவ ஆவரணாத்மகத்வாத் , தேந ஸமாவ்ருதா: । ப்ரஸக்தா: காமபோ⁴கே³ஷு தத்ரைவ நிஷண்ணா: ஸந்த: தேந உபசிதகல்மஷா: பதந்தி நரகே அஶுசௌ வைதரண்யாதௌ³ ॥ 16 ॥

ஆத்மஸம்பா⁴விதா: ஸ்தப்³தா⁴ த⁴நமாநமதா³ந்விதா: ।
யஜந்தே நாமயஜ்ஞைஸ்தே த³ம்பே⁴நாவிதி⁴பூர்வகம் ॥ 17 ॥

ஆத்மஸம்பா⁴விதா: ஸர்வகு³ணவிஶிஷ்டதயா ஆத்மநைவ ஸம்பா⁴விதா: ஆத்மஸம்பா⁴விதா:, ந ஸாது⁴பி⁴: । ஸ்தப்³தா⁴: அப்ரணதாத்மாந: । த⁴நமாநமதா³ந்விதா: த⁴நநிமித்த: மாந: மத³ஶ்ச, தாப்⁴யாம் த⁴நமாநமதா³ப்⁴யாம் அந்விதா: । யஜந்தே நாமயஜ்ஞை: நாமமாத்ரை: யஜ்ஞை: தே த³ம்பே⁴ந த⁴ர்மத்⁴வஜிதயா அவிதி⁴பூர்வகம் விதி⁴விஹிதாங்கே³திகர்தவ்யதாரஹிதம் ॥ 17 ॥

அஹங்காரம் ப³லம் த³ர்பம் காமம் க்ரோத⁴ம் ச ஸம்ஶ்ரிதா: ।
மாமாத்மபரதே³ஹேஷு ப்ரத்³விஷந்தோ(அ)ப்⁴யஸூயகா: ॥ 18 ॥

அஹங்காரம் அஹங்கரணம் அஹங்கார:, வித்³யமாநை: அவித்³யமாநைஶ்ச கு³ணை: ஆத்மநி அத்⁴யாரோபிதை: ‘விஶிஷ்டமாத்மாநமஹம்’ இதி மந்யதே, ஸ: அஹங்கார: அவித்³யாக்²ய: கஷ்டதம:, ஸர்வதோ³ஷாணாம் மூலம் ஸர்வாநர்த²ப்ரவ்ருத்தீநாம் ச, தம் । ததா² ப³லம் பராபி⁴ப⁴வநிமித்தம் காமராகா³ந்விதம் । த³ர்பம் த³ர்போ நாம யஸ்ய உத்³ப⁴வே த⁴ர்மம் அதிக்ராமதி ஸ: அயம் அந்த:கரணாஶ்ரய: தோ³ஷவிஶேஷ: । காமம் ஸ்த்ர்யாதி³விஷயம் । க்ரோத⁴ம் அநிஷ்டவிஷயம் । ஏதாந் அந்யாம்ஶ்ச மஹதோ தோ³ஷாந் ஸம்ஶ்ரிதா: । கிஞ்ச தே மாம் ஈஶ்வரம் ஆத்மபரதே³ஹேஷு ஸ்வதே³ஹே பரதே³ஹேஷு ச தத்³பு³த்³தி⁴கர்மஸாக்ஷிபூ⁴தம் மாம் ப்ரத்³விஷந்த:, மச்சா²ஸநாதிவர்தித்வம் ப்ரத்³வேஷ:, தம் குர்வந்த: அப்⁴யஸூயகா: ஸந்மார்க³ஸ்தா²நாம் கு³ணேஷு அஸஹமாநா: ॥ 18 ॥

தாநஹம் த்³விஷத: க்ரூராந்ஸம்ஸாரேஷு நராத⁴மாந் ।
க்ஷிபாம்யஜஸ்ரமஶுபா⁴நாஸுரீஷ்வேவ யோநிஷு ॥ 19 ॥

தாந் அஹம் ஸந்மார்க³ப்ரதிபக்ஷபூ⁴தாந் ஸாது⁴த்³வேஷிண: த்³விஷதஶ்ச மாம் க்ரூராந் ஸம்ஸாரேஷு ஏவ அநேகநரகஸம்ஸரணமார்கே³ஷு நராத⁴மாந் அத⁴ர்மதோ³ஷவத்த்வாத் க்ஷிபாமி ப்ரக்ஷிபாமி அஜஸ்ரம் ஸந்ததம் அஶுபா⁴ந் அஶுப⁴கர்மகாரிண: ஆஸுரீஷ்வேவ க்ரூரகர்மப்ராயாஸு வ்யாக்⁴ரஸிம்ஹாதி³யோநிஷு ‘க்ஷிபாமி’ இத்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 19 ॥

ஆஸுரீம் யோநிமாபந்நா
மூடா⁴ ஜந்மநி ஜந்மநி ।
மாமப்ராப்யைவ கௌந்தேய
ததோ யாந்த்யத⁴மாம் க³திம் ॥ 20 ॥

ஆஸுரீம் யோநிம் ஆபந்நா: ப்ரதிபந்நா: மூடா⁴: அவிவேகிந: ஜந்மநி ஜந்மநி ப்ரதிஜந்ம தமோப³ஹுலாஸ்வேவ யோநிஷு ஜாயமாநா: அதோ⁴ க³ச்ச²ந்தோ மூடா⁴: மாம் ஈஶ்வரம் அப்ராப்ய அநாஸாத்³ய ஏவ ஹே கௌந்தேய, தத: தஸ்மாத³பி யாந்தி அத⁴மாம் க³திம் நிக்ருஷ்டதமாம் க³திம் । ‘மாம் அப்ராப்யைவ’ இதி ந மத்ப்ராப்தௌ காசித³பி ஆஶங்கா அஸ்தி, அத: மச்சி²ஷ்டஸாது⁴மார்க³ம் அப்ராப்ய இத்யர்த²: ॥ 20 ॥

ஸர்வஸ்யா ஆஸுர்யா: ஸம்பத³: ஸங்க்ஷேப: அயம் உச்யதே, யஸ்மிந் த்ரிவிதே⁴ ஸர்வ: ஆஸுரீஸம்பத்³பே⁴த³: அநந்தோ(அ)பி அந்தர்ப⁴வதி । யத்பரிஹாரேண பரிஹ்ருதஶ்ச ப⁴வதி, யத் மூலம் ஸர்வஸ்ய அநர்த²ஸ்ய, தத் ஏதத் உச்யதே —

த்ரிவித⁴ம் நரகஸ்யேத³ம் த்³வாரம் நாஶநமாத்மந: ।
காம: க்ரோத⁴ஸ்ததா² லோப⁴ஸ்தஸ்மாதே³தத்த்ரயம் த்யஜேத் ॥ 21 ॥

த்ரிவித⁴ம் த்ரிப்ரகாரம் நரகஸ்ய ப்ராப்தௌ இத³ம் த்³வாரம் நாஶநம் ஆத்மந:, யத் த்³வாரம் ப்ரவிஶந்நேவ நஶ்யதி ஆத்மா ; கஸ்மைசித் புருஷார்தா²ய யோக்³யோ ந ப⁴வதி இத்யேதத் , அத: உச்யதே ‘த்³வாரம் நாஶநமாத்மந:’ இதி । கிம் தத் ? காம: க்ரோத⁴: ததா² லோப⁴: । தஸ்மாத் ஏதத் த்ரயம் த்யஜேத் । யத: ஏதத் த்³வாரம் நாஶநம் ஆத்மந: தஸ்மாத் காமாதி³த்ரயமேதத் த்யஜேத் ॥ 21 ॥

த்யாக³ஸ்துதிரியம் —

ஏதைர்விமுக்த: கௌந்தேய தமோத்³வாரைஸ்த்ரிபி⁴ர்நர: ।
ஆசரத்யாத்மந: ஶ்ரேயஸ்ததோ யாதி பராம் க³திம் ॥ 22 ॥

ஏதை: விமுக்த: கௌந்தேய தமோத்³வாரை: தமஸ: நரகஸ்ய து³:க²மோஹாத்மகஸ்ய த்³வாராணி காமாத³ய: தை:, ஏதை: த்ரிபி⁴: விமுக்த: நர: ஆசரதி அநுதிஷ்ட²தி । கிம் ? ஆத்மந: ஶ்ரேய: । யத்ப்ரதிப³த்³த⁴: பூர்வம் ந ஆசசார, தத³பக³மாத் ஆசரதி । தத: ததா³சரணாத் யாதி பராம் க³திம் மோக்ஷமபி இதி ॥ 22 ॥

ஸர்வஸ்ய ஏதஸ்ய ஆஸுரீஸம்பத்பரிவர்ஜநஸ்ய ஶ்ரேயஆசரணஸ்ய ச ஶாஸ்த்ரம் காரணம் । ஶாஸ்த்ரப்ரமாணாத் உப⁴யம் ஶக்யம் கர்தும் , ந அந்யதா² । அத: —

ய: ஶாஸ்த்ரவிதி⁴முத்ஸ்ருஜ்ய
வர்ததே காமகாரத: ।
ந ஸ ஸித்³தி⁴மவாப்நோதி
ந ஸுக²ம் ந பராம் க³திம் ॥ 23 ॥

ய: ஶாஸ்த்ரவிதி⁴ம் ஶாஸ்த்ரம் வேத³: தஸ்ய விதி⁴ம் கர்தவ்யாகர்தவ்யஜ்ஞாநகாரணம் விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴க்²யம் உத்ஸ்ருஜ்ய த்யக்த்வா வர்ததே காமகாரத: காமப்ரயுக்த: ஸந் , ந ஸ: ஸித்³தி⁴ம் புருஷார்த²யோக்³யதாம் அவாப்நோதி, ந அபி அஸ்மிந் லோகே ஸுக²ம் ந அபி பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் க³திம் ஸ்வர்க³ம் மோக்ஷம் வா ॥ 23 ॥

தஸ்மாச்சா²ஸ்த்ரம் ப்ரமாணம் தே
கார்யாகார்யவ்யவஸ்தி²தௌ ।
ஜ்ஞாத்வா ஶாஸ்த்ரவிதா⁴நோக்தம்
கர்ம கர்துமிஹார்ஹஸி ॥ 24 ॥

தஸ்மாத் ஶாஸ்த்ரம் ப்ரமாணம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நம் தே தவ கார்யாகார்யவ்யவஸ்தி²தௌ கர்தவ்யாகர்தவ்யவ்யவஸ்தா²யாம் । அத: ஜ்ஞாத்வா பு³த்³த்⁴வா ஶாஸ்த்ரவிதா⁴நோக்தம் விதி⁴: விதா⁴நம் ஶாஸ்த்ரமேவ விதா⁴நம் ஶாஸ்த்ரவிதா⁴நம் ‘குர்யாத் , ந குர்யாத்’ இத்யேவம்லக்ஷணம் , தேந உக்தம் ஸ்வகர்ம யத் தத் கர்தும் இஹ அர்ஹஸி, இஹ இதி கர்மாதி⁴காரபூ⁴மிப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் இதி ॥ 24 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே ஷோட³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

ஸப்தத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

‘தஸ்மாச்சா²ஸ்த்ரம் ப்ரமாணம் தே’ (ப⁴. கீ³. 16 । 24) இதி ப⁴க³வத்³வாக்யாத் லப்³த⁴ப்ரஶ்நபீ³ஜ: அர்ஜுந உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

யே ஶாஸ்த்ரவிதி⁴முத்ஸ்ருஜ்ய
யஜந்தே ஶ்ரத்³த⁴யாந்விதா: ।
தேஷாம் நிஷ்டா² து கா க்ருஷ்ண
ஸத்த்வமாஹோ ரஜஸ்தம: ॥ 1 ॥

யே கேசித் அவிஶேஷிதா: ஶாஸ்த்ரவிதி⁴ம் ஶாஸ்த்ரவிதா⁴நம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶாஸ்த்ரசோத³நாம் உத்ஸ்ருஜ்ய பரித்யஜ்ய யஜந்தே தே³வாதீ³ந் பூஜயந்தி ஶ்ரத்³த⁴யா அந்விதா: ஶ்ரத்³த⁴யா ஆஸ்திக்யபு³த்³த்⁴யா அந்விதா: ஸம்யுக்தா: ஸந்த: — ஶ்ருதிலக்ஷணம் ஸ்ம்ருதிலக்ஷணம் வா கஞ்சித் ஶாஸ்த்ரவிதி⁴ம் அபஶ்யந்த: வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரத³ர்ஶநாதே³வ ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா யே தே³வாதீ³ந் பூஜயந்தி, தே இஹ ‘யே ஶாஸ்த்ரவிதி⁴முத்ஸ்ருஜ்ய யஜந்தே ஶ்ரத்³த⁴யாந்விதா:’ இத்யேவம் க்³ருஹ்யந்தே । யே புந: கஞ்சித் ஶாஸ்த்ரவிதி⁴ம் உபலப⁴மாநா ஏவ தம் உத்ஸ்ருஜ்ய அயதா²விதி⁴ தே³வாதீ³ந் பூஜயந்தி, தே இஹ ‘யே ஶாஸ்த்ரவிதி⁴முத்ஸ்ருஜ்ய யஜந்தே’ இதி ந பரிக்³ருஹ்யந்தே । கஸ்மாத் ? ஶ்ரத்³த⁴யா அந்விதத்வவிஶேஷணாத் । தே³வாதி³பூஜாவிதி⁴பரம் கிஞ்சித் ஶாஸ்த்ரம் பஶ்யந்த ஏவ தத் உத்ஸ்ருஜ்ய அஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா தத்³விஹிதாயாம் தே³வாதி³பூஜாயாம் ஶ்ரத்³த⁴யா அந்விதா: ப்ரவர்தந்தே இதி ந ஶக்யம் கல்பயிதும் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் பூர்வோக்தா ஏவ ‘யே ஶாஸ்த்ரவிதி⁴முத்ஸ்ருஜ்ய யஜந்தே ஶ்ரத்³த⁴யாந்விதா:’ இத்யத்ர க்³ருஹ்யந்தே தேஷாம் ஏவம்பூ⁴தாநாம் நிஷ்டா² து கா க்ருஷ்ண ஸத்த்வம் ஆஹோ ரஜ: தம:, கிம் ஸத்த்வம் நிஷ்டா² அவஸ்தா²நம் , ஆஹோஸ்வித் ரஜ:, அத²வா தம: இதி । ஏதத் உக்தம் ப⁴வதி — யா தேஷாம் தே³வாதி³விஷயா பூஜா, ஸா கிம் ஸாத்த்விகீ, ஆஹோஸ்வித் ராஜஸீ, உத தாமஸீ இதி ॥ 1 ॥

ஸாமாந்யவிஷய: அயம் ப்ரஶ்ந: ந அப்ரவிப⁴ஜ்யம் ப்ரதிவசநம் அர்ஹதீதி ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

த்ரிவிதா⁴ ப⁴வதி ஶ்ரத்³தா⁴
தே³ஹிநாம் ஸா ஸ்வபா⁴வஜா ।
ஸாத்த்விகீ ராஜஸீ சைவ
தாமஸீ சேதி தாம் ஶ்ருணு ॥ 2 ॥

த்ரிவிதா⁴ த்ரிப்ரகாரா ப⁴வதி ஶ்ரத்³தா⁴, யஸ்யாம் நிஷ்டா²யாம் த்வம் ப்ருச்ச²ஸி, தே³ஹிநாம் ஶரீரிணாம் ஸா ஸ்வபா⁴வஜா ; ஜந்மாந்தரக்ருத: த⁴ர்மாதி³ஸம்ஸ்கார: மரணகாலே அபி⁴வ்யக்த: ஸ்வபா⁴வ: உச்யதே, ததோ ஜாதா ஸ்வபா⁴வஜா । ஸாத்த்விகீ ஸத்த்வநிர்வ்ருத்தா தே³வபூஜாதி³விஷயா ; ராஜஸீ ரஜோநிர்வ்ருத்தா யக்ஷரக்ஷ:பூஜாதி³விஷயா ; தாமஸீ தமோநிர்வ்ருத்தா ப்ரேதபிஶாசாதி³பூஜாவிஷயா ; ஏவம் த்ரிவிதா⁴ம் தாம் உச்யமாநாம் ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஶ்ருணு அவதா⁴ரய ॥ 2 ॥

ஸா இயம் த்ரிவிதா⁴ ப⁴வதி —

ஸத்த்வாநுரூபா ஸர்வஸ்ய
ஶ்ரத்³தா⁴ ப⁴வதி பா⁴ரத ।
ஶ்ரத்³தா⁴மயோ(அ)யம் புருஷோ
யோ யச்ச்²ரத்³த⁴: ஸ ஏவ ஸ: ॥ 3 ॥

ஸத்த்வாநுரூபா விஶிஷ்டஸம்ஸ்காரோபேதாந்த:கரணாநுரூபா ஸர்வஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய ஶ்ரத்³தா⁴ ப⁴வதி பா⁴ரத । யதி³ ஏவம் தத: கிம் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — ஶ்ரத்³தா⁴மய: அயம் ஶ்ரத்³தா⁴ப்ராய: புருஷ: ஸம்ஸாரீ ஜீவ: । கத²ம் ? ய: யச்ச்²ரத்³த⁴: யா ஶ்ரத்³தா⁴ யஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸ: யச்ச்²ரத்³த⁴: ஸ ஏவ தச்ச்²ரத்³தா⁴நுரூப ஏவ ஸ: ஜீவ: ॥ 3 ॥

ததஶ்ச கார்யேண லிங்கே³ந தே³வாதி³பூஜயா ஸத்த்வாதி³நிஷ்டா² அநுமேயா இத்யாஹ —

யஜந்தே ஸாத்த்விகா தே³வாந்யக்ஷரக்ஷாம்ஸி ராஜஸா: ।
ப்ரேதாந்பூ⁴தக³ணாம்ஶ்சாந்யே யஜந்தே தாமஸா ஜநா: ॥ 4 ॥

யஜந்தே பூஜயந்தி ஸாத்த்விகா: ஸத்த்வநிஷ்டா²: தே³வாந் , யக்ஷரக்ஷாம்ஸி ராஜஸா:, ப்ரேதாந் பூ⁴தக³ணாம்ஶ்ச ஸப்தமாத்ருகாதீ³ம்ஶ்ச அந்யே யஜந்தே தாமஸா: ஜநா: ॥ 4 ॥

ஏவம் கார்யதோ நிர்ணீதா: ஸத்த்வாதி³நிஷ்டா²: ஶாஸ்த்ரவித்⁴யுத்ஸர்கே³ । தத்ர கஶ்சிதே³வ ஸஹஸ்ரேஷு தே³வபூஜாதி³பர: ஸத்த்வநிஷ்டோ² ப⁴வதி, பா³ஹுல்யேந து ரஜோநிஷ்டா²: தமோநிஷ்டா²ஶ்சைவ ப்ராணிநோ ப⁴வந்தி । கத²ம் ? —

அஶாஸ்த்ரவிஹிதம் கோ⁴ரம் தப்யந்தே யே தபோ ஜநா: ।
த³ம்பா⁴ஹங்காரஸம்யுக்தா: காமராக³ப³லாந்விதா: ॥ 5 ॥

அஶாஸ்த்ரவிஹிதம் ந ஶாஸ்த்ரவிஹிதம் அஶாஸ்த்ரவிஹிதம் கோ⁴ரம் பீடா³கரம் ப்ராணிநாம் ஆத்மநஶ்ச தப: தப்யந்தே நிர்வர்தயந்தி யே ஜநா: தே ச த³ம்பா⁴ஹங்காரஸம்யுக்தா:, த³ம்ப⁴ஶ்ச அஹங்காரஶ்ச த³ம்பா⁴ஹங்காரௌ, தாப்⁴யாம் ஸம்யுக்தா: த³ம்பா⁴ஹங்காரஸம்யுக்தா:, காமராக³ப³லாந்விதா: காமஶ்ச ராக³ஶ்ச காமராகௌ³ தத்க்ருதம் ப³லம் காமராக³ப³லம் தேந அந்விதா: காமராக³ப³லாந்விதா: ॥ 5 ॥

கர்ஶயந்த: ஶரீரஸ்த²ம்
பூ⁴தக்³ராமமசேதஸ: ।
மாம் சைவாந்த:ஶரீரஸ்த²ம்
தாந்வித்³த்⁴யாஸுரநிஶ்சயாந் ॥ 6 ॥

கர்ஶயந்த: க்ருஶீகுர்வந்த: ஶரீரஸ்த²ம் பூ⁴தக்³ராமம் கரணஸமுதா³யம் அசேதஸ: அவிவேகிந: மாம் சைவ தத்கர்மபு³த்³தி⁴ஸாக்ஷிபூ⁴தம் அந்த:ஶரீரஸ்த²ம் நாராயணம் கர்ஶயந்த:, மத³நுஶாஸநாகரணமேவ மத்கர்ஶநம் , தாந் வித்³தி⁴ ஆஸுரநிஶ்சயாந் ஆஸுரோ நிஶ்சயோ யேஷாம் தே ஆஸுரநிஶ்சயா: தாந் பரிஹரணார்த²ம் வித்³தி⁴ இதி உபதே³ஶ: ॥ 6 ॥

ஆஹாராணாம் ச ரஸ்யஸ்நிக்³தா⁴தி³வர்க³த்ரயரூபேண பி⁴ந்நாநாம் யதா²க்ரமம் ஸாத்த்விகராஜஸதாமஸபுருஷப்ரியத்வத³ர்ஶநம் இஹ க்ரியதே ரஸ்யஸ்நிக்³தா⁴தி³ஷு ஆஹாரவிஶேஷேஷு ஆத்மந: ப்ரீத்யதிரேகேண லிங்கே³ந ஸாத்த்விகத்வம் ராஜஸத்வம் தாமஸத்வம் ச பு³த்³த்⁴வா ரஜஸ்தமோலிங்கா³நாம் ஆஹாராணாம் பரிவர்ஜநார்த²ம் ஸத்த்வலிங்கா³நாம் ச உபாதா³நார்த²ம் । ததா² யஜ்ஞாதீ³நாமபி ஸத்த்வாதி³கு³ணபே⁴தே³ந த்ரிவித⁴த்வப்ரதிபாத³நம் இஹ ‘ராஜஸதாமஸாந் பு³த்³த்⁴வா கத²ம் நு நாம பரித்யஜேத் , ஸாத்த்விகாநேவ அநுதிஷ்டே²த்’ இத்யேவமர்த²ம் । ஆஹ —

ஆஹாரஸ்த்வபி ஸர்வஸ்ய த்ரிவிதோ⁴ ப⁴வதி ப்ரிய: ।
யஜ்ஞஸ்தபஸ்ததா² தா³நம் தேஷாம் பே⁴த³மிமம் ஶ்ருணு ॥ 7 ॥

ஆஹாரஸ்த்வபி ஸர்வஸ்ய போ⁴க்து: ப்ராணிந: த்ரிவிதோ⁴ ப⁴வதி ப்ரிய: இஷ்ட:, ததா² யஜ்ஞ:, ததா² தப:, ததா² தா³நம் । தேஷாம் ஆஹாராதீ³நாம் பே⁴த³ம் இமம் வக்ஷ்யமாணம் ஶ்ருணு ॥ 7 ॥

ஆயு:ஸத்த்வப³லாரோக்³யஸுக²ப்ரீதிவிவர்த⁴நா: ।
ரஸ்யா: ஸ்நிக்³தா⁴: ஸ்தி²ரா ஹ்ருத்³யா ஆஹாரா: ஸாத்த்விகப்ரியா: ॥ 8 ॥

ஆயுஶ்ச ஸத்த்வம் ச ப³லம் ச ஆரோக்³யம் ச ஸுக²ம் ச ப்ரீதிஶ்ச ஆயு:ஸத்த்வப³லாரோக்³யஸுக²ப்ரீதய: தாஸாம் விவர்த⁴நா: ஆயு:ஸத்த்வப³லாரோக்³யஸுக²ப்ரீதிவிவர்த⁴நா:, தே ச ரஸ்யா: ரஸோபேதா:, ஸ்நிக்³தா⁴: ஸ்நேஹவந்த:, ஸ்தி²ரா: சிரகாலஸ்தா²யிந: தே³ஹே, ஹ்ருத்³யா: ஹ்ருத³யப்ரியா: ஆஹாரா: ஸாத்த்விகப்ரியா: ஸாத்த்விகஸ்ய இஷ்டா: ॥ 8 ॥

கட்வம்லலவணாத்யுஷ்ணதீக்ஷ்ணரூக்ஷவிதா³ஹிந: ।
ஆஹாரா ராஜஸஸ்யேஷ்டா து³:க²ஶோகாமயப்ரதா³: ॥ 9 ॥

கட்வம்லலவணாத்யுஷ்ணதீக்ஷ்ணரூக்ஷவிதா³ஹிந: இத்யத்ர அதிஶப்³த³: கட்வாதி³ஷு ஸர்வத்ர யோஜ்ய:, அதிகடு: அதிதீக்ஷ்ண: இத்யேவம் । கடுஶ்ச அம்லஶ்ச லவணஶ்ச அத்யுஷ்ணஶ்ச தீக்ஷ்ணஶ்ச ரூக்ஷஶ்ச விதா³ஹீ ச தே ஆஹாரா: ராஜஸஸ்ய இஷ்டா:, து³:க²ஶோகாமயப்ரதா³: து³:க²ம் ச ஶோகம் ச ஆமயம் ச ப்ரயச்ச²ந்தீதி து³:க²ஶோகாமயப்ரதா³: ॥ 9 ॥

யாதயாமம் க³தரஸம் பூதி பர்யுஷிதம் ச யத் ।
உச்சி²ஷ்டமபி சாமேத்⁴யம் போ⁴ஜநம் தாமஸப்ரியம் ॥ 10 ॥

யாதயாமம் மந்த³பக்வம் , நிர்வீர்யஸ்ய க³தரஸஶப்³தே³ந உக்தத்வாத் । க³தரஸம் ரஸவியுக்தம் , பூதி து³ர்க³ந்தி⁴, பர்யுஷிதம் ச பக்வம் ஸத் ராத்ர்யந்தரிதம் ச யத் , உச்சி²ஷ்டமபி பு⁴க்தஶிஷ்டம் உச்சி²ஷ்டம் , அமேத்⁴யம் அயஜ்ஞார்ஹம் , போ⁴ஜநம் ஈத்³ருஶம் தாமஸப்ரியம் ॥ 10 ॥

அத² இதா³நீம் யஜ்ஞ: த்ரிவித⁴: உச்யதே —

அப²லாகாங்க்ஷிபி⁴ர்யஜ்ஞோ விதி⁴த்³ருஷ்டோ ய இஜ்யதே ।
யஷ்டவ்யமேவேதி மந: ஸமாதா⁴ய ஸ ஸாத்த்விக: ॥ 11 ॥

அப²லாகாங்க்ஷிபி⁴: அப²லார்தி²பி⁴: யஜ்ஞ: விதி⁴த்³ருஷ்ட: ஶாஸ்த்ரசோத³நாத்³ருஷ்டோ ய: யஜ்ஞ: இஜ்யதே நிர்வர்த்யதே, யஷ்டவ்யமேவேதி யஜ்ஞஸ்வரூபநிர்வர்தநமேவ கார்யம் இதி மந: ஸமாதா⁴ய, ந அநேந புருஷார்தோ² மம கர்தவ்ய: இத்யேவம் நிஶ்சித்ய, ஸ: ஸாத்த்விக: யஜ்ஞ: உச்யதே ॥ 11 ॥

அபி⁴ஸந்தா⁴ய து ப²லம் த³ம்பா⁴ர்த²மபி சைவ யத் ।
இஜ்யதே ப⁴ரதஶ்ரேஷ்ட² தம் யஜ்ஞம் வித்³தி⁴ ராஜஸம் ॥ 12 ॥

அபி⁴ஸந்தா⁴ய து உத்³தி³ஶ்ய ப²லம் த³ம்பா⁴ர்த²மபி சைவ யத் இஜ்யதே ப⁴ரதஶ்ரேஷ்ட² தம் யஜ்ஞம் வித்³தி⁴ ராஜஸம் ॥ 12 ॥

விதி⁴ஹீநமஸ்ருஷ்டாந்நம் மந்த்ரஹீநமத³க்ஷிணம் ।
ஶ்ரத்³தா⁴விரஹிதம் யஜ்ஞம் தாமஸம் பரிசக்ஷதே ॥ 13 ॥

விதி⁴ஹீநம் யதா²சோதி³தவிபரீதம் , அஸ்ருஷ்டாந்நம் ப்³ராஹ்மணேப்⁴யோ ந ஸ்ருஷ்டம் ந த³த்தம் அந்நம் யஸ்மிந் யஜ்ஞே ஸ: அஸ்ருஷ்டாந்ந: தம் அஸ்ருஷ்டாந்நம் , மந்த்ரஹீநம் மந்த்ரத: ஸ்வரதோ வர்ணதோ வா வியுக்தம் மந்த்ரஹீநம் , அத³க்ஷிணம் உக்தத³க்ஷிணாரஹிதம் , ஶ்ரத்³தா⁴விரஹிதம் யஜ்ஞம் தாமஸம் பரிசக்ஷதே தமோநிர்வ்ருத்தம் கத²யந்தி ॥ 13 ॥

அத² இதா³நீம் தப: த்ரிவித⁴ம் உச்யதே —

தே³வத்³விஜகு³ருப்ராஜ்ஞபூஜநம் ஶௌசமார்ஜவம் ।
ப்³ரஹ்மசர்யமஹிம்ஸா ச ஶாரீரம் தப உச்யதே ॥ 14 ॥

தே³வாஶ்ச த்³விஜாஶ்ச கு³ரவஶ்ச ப்ராஜ்ஞாஶ்ச தே³வத்³விஜகு³ருப்ராஜ்ஞா: தேஷாம் பூஜநம் தே³வத்³விஜகு³ருப்ராஜ்ஞபூஜநம் , ஶௌசம் , ஆர்ஜவம் ருஜுத்வம் , ப்³ரஹ்மசர்யம் அஹிம்ஸா ச ஶரீரநிர்வர்த்யம் ஶாரீரம் ஶரீரப்ரதா⁴நை: ஸர்வைரேவ கார்யகரணை: கர்த்ராதி³பி⁴: ஸாத்⁴யம் ஶாரீரம் தப: உச்யதே । ‘பஞ்சைதே தஸ்ய ஹேதவ:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 15) இதி ஹி வக்ஷ்யதி ॥ 14 ॥

அநுத்³வேக³கரம் வாக்யம் ஸத்யம் ப்ரியஹிதம் ச யத் ।
ஸ்வாத்⁴யாயாப்⁴யஸநம் சைவ வாங்மயம் தப உச்யதே ॥ 15 ॥

அநுத்³வேக³கரம் ப்ராணிநாம் அது³:க²கரம் வாக்யம் ஸத்யம் ப்ரியஹிதம் ச யத் ப்ரியஹிதே த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தே² । அநுத்³வேக³கரத்வாதி³பி⁴: த⁴ர்மை: வாக்யம் விஶேஷ்யதே । விஶேஷணத⁴ர்மஸமுச்சயார்த²: ச—ஶப்³த³: । பரப்ரத்யயார்த²ம் ப்ரயுக்தஸ்ய வாக்யஸ்ய ஸத்யப்ரியஹிதாநுத்³வேக³கரத்வாநாம் அந்யதமேந த்³வாப்⁴யாம் த்ரிபி⁴ர்வா ஹீநதா ஸ்யாத்³யதி³, ந தத்³வாங்மயம் தப: । ததா² ஸத்யவாக்யஸ்ய இதரேஷாம் அந்யதமேந த்³வாப்⁴யாம் த்ரிபி⁴ர்வா விஹீநதாயாம் ந வாங்மயதபஸ்த்வம் । ததா² ப்ரியவாக்யஸ்யாபி இதரேஷாம் அந்யதமேந த்³வாப்⁴யாம் த்ரிபி⁴ர்வா விஹீநஸ்ய ந வாங்மயதபஸ்த்வம் । ததா² ஹிதவாக்யஸ்யாபி இதரேஷாம் அந்யதமேந த்³வாப்⁴யாம் த்ரிபி⁴ர்வா விஹீநஸ்ய ந வாங்மயதபஸ்த்வம் । கிம் புந: தத் தப: ? யத் ஸத்யம் வாக்யம் அநுத்³வேக³கரம் ப்ரியம் ஹிதம் ச, தத் தப: வாங்மயம் ; யதா² ‘ஶாந்தோ ப⁴வ வத்ஸ, ஸ்வாத்⁴யாயம் யோக³ம் ச அநுதிஷ்ட², ததா² தே ஶ்ரேயோ ப⁴விஷ்யதி’ இதி । ஸ்வாத்⁴யாயாப்⁴யஸநம் சைவ யதா²விதி⁴ வாங்மயம் தப: உச்யதே ॥ 15 ॥

மந:ப்ரஸாத³: ஸௌம்யத்வம் மௌநமாத்மவிநிக்³ரஹ: ।
பா⁴வஸம்ஶுத்³தி⁴ரித்யேதத்தபோ மாநஸமுச்யதே ॥ 16 ॥

மந:ப்ரஸாத³: மநஸ: ப்ரஶாந்தி:, ஸ்வச்ச²தாபாத³நம் ப்ரஸாத³:, ஸௌம்யத்வம் யத் ஸௌமநஸ்யம் ஆஹு: — முகா²தி³ப்ரஸாதா³தி³கார்யோந்நேயா அந்த:கரணஸ்ய வ்ருத்தி: । மௌநம் வாங்‌நியமோ(அ)பி மந:ஸம்யமபூர்வகோ ப⁴வதி இதி கார்யேண காரணம் உச்யதே மந:ஸம்யமோ மௌநமிதி । ஆத்மவிநிக்³ரஹ: மநோநிரோத⁴: ஸர்வத: ஸாமாந்யரூப: ஆத்மவிநிக்³ரஹ:, வாக்³விஷயஸ்யைவ மநஸ: ஸம்யம: மௌநம் இதி விஶேஷ: । பா⁴வஸம்ஶுத்³தி⁴: பரை: வ்யவஹாரகாலே அமாயாவித்வம் பா⁴வஸம்ஶுத்³தி⁴: । இத்யேதத் தப: மாநஸம் உச்யதே ॥ 16 ॥

யதோ²க்தம் காயிகம் வாசிகம் மாநஸம் ச தப: தப்தம் நரை: ஸத்த்வாதி³கு³ணபே⁴தே³ந கத²ம் த்ரிவித⁴ம் ப⁴வதீதி, உச்யதே —

ஶ்ரத்³த⁴யா பரயா தப்தம் தபஸ்தத்த்ரிவித⁴ம் நரை: ।
அப²லகாங்க்ஷிபி⁴ர்யுக்தை: ஸாத்த்விகம் பரிசக்ஷதே ॥ 17 ॥

ஶ்ரத்³த⁴யா ஆஸ்திக்யபு³த்³த்⁴யா பரயா ப்ரக்ருஷ்டயா தப்தம் அநுஷ்டி²தம் தப: தத் ப்ரக்ருதம் த்ரிவித⁴ம் த்ரிப்ரகாரம் த்ர்யதி⁴ஷ்டா²நம் நரை: அநுஷ்டா²த்ருபி⁴: அப²லாகாங்க்ஷிபி⁴: ப²லாகாங்க்ஷாரஹிதை: யுக்தை: ஸமாஹிதை: — யத் ஈத்³ருஶம் தப:, தத் ஸாத்த்விகம் ஸத்த்வநிர்வ்ருத்தம் பரிசக்ஷதே கத²யந்தி ஶிஷ்டா: ॥ 17 ॥

ஸத்காரமாநபூஜார்த²ம் தபோ த³ம்பே⁴ந சைவ யத் ।
க்ரியதே ததி³ஹ ப்ரோக்தம் ராஜஸம் சலமத்⁴ருவம் ॥ 18 ॥

ஸத்கார: ஸாது⁴கார: ‘ஸாது⁴: அயம் தபஸ்வீ ப்³ராஹ்மண:’ இத்யேவமர்த²ம் , மாநோ மாநநம் ப்ரத்யுத்தா²நாபி⁴வாத³நாதி³: தத³ர்த²ம் , பூஜா பாத³ப்ரக்ஷாலநார்சநாஶயித்ருத்வாதி³: தத³ர்த²ம் ச தப: ஸத்காரமாநபூஜார்த²ம் , த³ம்பே⁴ந சைவ யத் க்ரியதே தப: தத் இஹ ப்ரோக்தம் கதி²தம் ராஜஸம் சலம் காதா³சித்கப²லத்வேந அத்⁴ருவம் ॥ 18 ॥

மூட⁴க்³ராஹேணாத்மநோ யத்பீட³யா க்ரியதே தப: ।
பரஸ்யோத்ஸாத³நார்த²ம் வா தத்தாமஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 19 ॥

மூட⁴க்³ராஹேண அவிவேகநிஶ்சயேந ஆத்மந: பீட³யா யத் க்ரியதே தப: பரஸ்ய உத்ஸாத³நார்த²ம் விநாஶார்த²ம் வா, தத் தாமஸம் தப: உதா³ஹ்ருதம் ॥ 19 ॥

இதா³நீம் தா³நத்ரைவித்⁴யம் உச்யதே —

தா³தவ்யமிதி யத்³தா³நம்
தீ³யதே(அ)நுபகாரிணே ।
தே³ஶே காலே ச பாத்ரே ச
தத்³தா³நம் ஸாத்த்விகம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 20 ॥

தா³தவ்யமிதி ஏவம் மந: க்ருத்வா யத் தா³நம் தீ³யதே அநுபகாரிணே ப்ரத்யுபகாராஸமர்தா²ய, ஸமர்தா²யாபி நிரபேக்ஷம் தீ³யதே, தே³ஶே புண்யே குருக்ஷேத்ராதௌ³, காலே ஸங்க்ராந்த்யாதௌ³, பாத்ரே ச ஷட³ங்க³வித்³வேத³பாரக³ இத்யாதௌ³, தத் தா³நம் ஸாத்த்விகம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 20 ॥

யத்து ப்ரத்யுபகாரார்த²ம்
ப²லமுத்³தி³ஶ்ய வா புந: ।
தீ³யதே ச பரிக்லிஷ்டம்
தத்³தா³நம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 21 ॥

யத்து தா³நம் ப்ரத்யுபகாரார்த²ம் காலே து அயம் மாம் ப்ரத்யுபகரிஷ்யதி இத்யேவமர்த²ம் , ப²லம் வா அஸ்ய தா³நஸ்ய மே ப⁴விஷ்யதி அத்³ருஷ்டம் இதி, தத் உத்³தி³ஶ்ய புந: தீ³யதே ச பரிக்லிஷ்டம் கே²த³ஸம்யுக்தம் , தத் தா³நம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 21 ॥

அதே³ஶகாலே யத்³தா³நமபாத்ரேப்⁴யஶ்ச தீ³யதே ।
அஸத்க்ருதமவஜ்ஞாதம் தத்தாமஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 22 ॥

அதே³ஶகாலே அதே³ஶே அபுண்யதே³ஶே ம்லேச்சா²ஶுச்யாதி³ஸங்கீர்ணே அகாலே புண்யஹேதுத்வேந அப்ரக்²யாதே ஸங்க்ராந்த்யாதி³விஶேஷரஹிதே அபாத்ரேப்⁴யஶ்ச மூர்க²தஸ்கராதி³ப்⁴ய:, தே³ஶாதி³ஸம்பத்தௌ வா அஸத்க்ருதம் ப்ரியவசநபாத³ப்ரக்ஷாலநபூஜாதி³ரஹிதம் அவஜ்ஞாதம் பாத்ரபரிப⁴வயுக்தம் ச யத் தா³நம் , தத் தாமஸம் உதா³ஹ்ருதம் ॥ 22 ॥

யஜ்ஞதா³நதப:ப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸாத்³கு³ண்யகரணாய அயம் உபதே³ஶ: உச்யதே —

ஓம் தத்ஸதி³தி நிர்தே³ஶோ ப்³ரஹ்மணஸ்த்ரிவித⁴: ஸ்ம்ருத: ।
ப்³ராஹ்மணாஸ்தேந வேதா³ஶ்ச யஜ்ஞாஶ்ச விஹிதா: புரா ॥ 23 ॥

ஓம் தத் ஸத் இதி ஏவம் நிர்தே³ஶ:, நிர்தி³ஶ்யதே அநேநேதி நிர்தே³ஶ:, த்ரிவிதோ⁴ நாமநிர்தே³ஶ: ப்³ரஹ்மண: ஸ்ம்ருத: சிந்தித: வேதா³ந்தேஷு ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: । ப்³ராஹ்மணா: தேந நிர்தே³ஶேந த்ரிவிதே⁴ந வேதா³ஶ்ச யஜ்ஞாஶ்ச விஹிதா: நிர்மிதா: புரா பூர்வம் இதி நிர்தே³ஶஸ்துத்யர்த²ம் உச்யதே ॥ 23 ॥

தஸ்மாதோ³மித்யுதா³ஹ்ருத்ய யஜ்ஞதா³நதப:க்ரியா: ।
ப்ரவர்தந்தே விதா⁴நோக்தா: ஸததம் ப்³ரஹ்மவாதி³நாம் ॥ 24 ॥

தஸ்மாத் ‘ஓம் இதி உதா³ஹ்ருத்ய’ உச்சார்ய யஜ்ஞதா³நதப:க்ரியா: யஜ்ஞாதி³ஸ்வரூபா: க்ரியா: ப்ரவர்தந்தே விதா⁴நோக்தா: ஶாஸ்த்ரசோதி³தா: ஸததம் ஸர்வதா³ ப்³ரஹ்மவாதி³நாம் ப்³ரஹ்மவத³நஶீலாநாம் ॥ 24 ॥

ததி³த்யநபி⁴ஸந்தா⁴ய
ப²லம் யஜ்ஞதப:க்ரியா: ।
தா³நக்ரியாஶ்ச விவிதா⁴:
க்ரியந்தே மோக்ஷகாங்க்ஷிபி⁴: ॥ 25 ॥

தத் இதி அநபி⁴ஸந்தா⁴ய, ‘தத்’ இதி ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நம் உச்சார்ய அநபி⁴ஸந்தா⁴ய ச யஜ்ஞாதி³கர்மண: ப²லம் யஜ்ஞதப:க்ரியா: யஜ்ஞக்ரியாஶ்ச தப:க்ரியாஶ்ச யஜ்ஞதப:க்ரியா: தா³நக்ரியாஶ்ச விவிதா⁴: க்ஷேத்ரஹிரண்யப்ரதா³நாதி³லக்ஷணா: க்ரியந்தே நிர்வர்த்யந்தே மோக்ஷகாங்க்ஷிபி⁴: மோக்ஷார்தி²பி⁴: முமுக்ஷுபி⁴: ॥ 25 ॥

ஓந்தச்ச²ப்³த³யோ: விநியோக³: உக்த: । அத² இதா³நீம் ஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய விநியோக³: கத்²யதே —

ஸத்³பா⁴வே ஸாது⁴பா⁴வே ச ஸதி³த்யேதத்ப்ரயுஜ்யதே ।
ப்ரஶஸ்தே கர்மணி ததா² ஸச்ச²ப்³த³: பார்த² யுஜ்யதே ॥ 26 ॥

ஸத்³பா⁴வே, அஸத: ஸத்³பா⁴வே யதா² அவித்³யமாநஸ்ய புத்ரஸ்ய ஜந்மநி, ததா² ஸாது⁴பா⁴வே ச அஸத்³வ்ருத்தஸ்ய அஸாதோ⁴: ஸத்³வ்ருத்ததா ஸாது⁴பா⁴வ: தஸ்மிந் ஸாது⁴பா⁴வே ச ஸத் இத்யேதத் அபி⁴தா⁴நம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரயுஜ்யதே அபி⁴தீ⁴யதே । ப்ரஶஸ்தே கர்மணி விவாஹாதௌ³ ச ததா² ஸச்ச²ப்³த³: பார்த², யுஜ்யதே ப்ரயுஜ்யதே இத்யேதத் ॥ 26 ॥

யஜ்ஞே தபஸி தா³நே ச ஸ்தி²தி: ஸதி³தி சோச்யதே ।
கர்ம சைவ தத³ர்தீ²யம் ஸதி³த்யேவாபி⁴தீ⁴யதே ॥ 27 ॥

யஜ்ஞே யஜ்ஞகர்மணி யா ஸ்தி²தி:, தபஸி ச யா ஸ்தி²தி:, தா³நே ச யா ஸ்தி²தி:, ஸா ஸத் இதி ச உச்யதே வித்³வத்³பி⁴: । கர்ம ச ஏவ தத³ர்தீ²யம் யஜ்ஞதா³நதபோர்தீ²யம் ; அத²வா, யஸ்ய அபி⁴தா⁴நத்ரயம் ப்ரக்ருதம் தத³ர்தீ²யம் யஜ்ஞதா³நதபோர்தீ²யம் ஈஶ்வரார்தீ²யம் இத்யேதத் ; ஸத் இத்யேவ அபி⁴தீ⁴யதே । தத் ஏதத் யஜ்ஞதா³நதபஆதி³ கர்ம அஸாத்த்விகம் விகு³ணமபி ஶ்ரத்³தா⁴பூர்வகம் ப்³ரஹ்மண: அபி⁴தா⁴நத்ரயப்ரயோகே³ண ஸகு³ணம் ஸாத்த்விகம் ஸம்பாதி³தம் ப⁴வதி ॥ 27 ॥

தத்ர ச ஸர்வத்ர ஶ்ரத்³தா⁴ப்ரதா⁴நதயா ஸர்வம் ஸம்பாத்³யதே யஸ்மாத் , தஸ்மாத் —

அஶ்ரத்³த⁴யா ஹுதம் த³த்தம் தபஸ்தப்தம் க்ருதம் ச யத் ।
அஸதி³த்யுச்யதே பார்த² ந ச தத்ப்ரேத்ய நோ இஹ ॥ 28 ॥

அஶ்ரத்³த⁴யா ஹுதம் ஹவநம் க்ருதம் , அஶ்ரத்³த⁴யா த³த்தம் ப்³ராஹ்மணேப்⁴ய:, அஶ்ரத்³த⁴யா தப: தப்தம் அநுஷ்டி²தம் , ததா² அஶ்ரத்³த⁴யைவ க்ருதம் யத் ஸ்துதிநமஸ்காராதி³, தத் ஸர்வம் அஸத் இதி உச்யதே, மத்ப்ராப்திஸாத⁴நமார்க³பா³ஹ்யத்வாத் பார்த² । ந ச தத் ப³ஹுலாயாஸமபி ப்ரேத்ய ப²லாய நோ அபி இஹார்த²ம் , ஸாது⁴பி⁴: நிந்தி³தத்வாத் இதி ॥ 28 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே ஸப்தத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

ஸர்வஸ்யைவ கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய அர்த²: அஸ்மிந் அத்⁴யாயே உபஸம்ஹ்ருத்ய ஸர்வஶ்ச வேதா³ர்தோ² வக்தவ்ய: இத்யேவமர்த²: அயம் அத்⁴யாய: ஆரப்⁴யதே । ஸர்வேஷு ஹி அதீதேஷு அத்⁴யாயேஷு உக்த: அர்த²: அஸ்மிந் அத்⁴யாயே அவக³ம்யதே । அர்ஜுநஸ்து ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³தா³ர்த²யோரேவ விஶேஷபு³பு⁴த்ஸு: உவாச —

அர்ஜுந உவாச —

ஸம்ந்யாஸஸ்ய மஹாபா³ஹோ தத்த்வமிச்சா²மி வேதி³தும் ।
த்யாக³ஸ்ய ச ஹ்ருஷீகேஶ ப்ருத²க்கேஶிநிஷூத³ந ॥ 1 ॥

ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஸம்ந்யாஸஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய இத்யேதத் , ஹே மஹாபா³ஹோ, தத்த்வம் தஸ்ய பா⁴வ: தத்த்வம் , யாதா²த்ம்யமித்யேதத் , இச்சா²மி வேதி³தும் ஜ்ஞாதும் , த்யாக³ஸ்ய ச த்யாக³ஶப்³தா³ர்த²ஸ்யேத்யேதத் , ஹ்ருஷீகேஶ, ப்ருத²க் இதரேதரவிபா⁴க³த: கேஶிநிஷூத³ந கேஶிநாமா ஹயச்ச²த்³மா கஶ்சித் அஸுர: தம் நிஷூதி³தவாந் ப⁴க³வாந் வாஸுதே³வ:, தேந தந்நாம்நா ஸம்போ³த்⁴யதே அர்ஜுநேந ॥ 1 ॥

ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³தௌ³ தத்ர தத்ர நிர்தி³ஷ்டௌ, ந நிர்லுடி²தார்தௌ² பூர்வேஷு அத்⁴யாயேஷு । அத: அர்ஜுநாய ப்ருஷ்டவதே தந்நிர்ணயாய ப⁴க³வாந் உவாச —

ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —

காம்யாநாம் கர்மணாம் ந்யாஸம் ஸம்ந்யாஸம் கவயோ விது³: ।
ஸர்வகர்மப²லத்யாக³ம் ப்ராஹுஸ்த்யாக³ம் விசக்ஷணா: ॥ 2 ॥

காம்யாநாம் அஶ்வமேதா⁴தீ³நாம் கர்மணாம் ந்யாஸம் ஸம்ந்யாஸஶப்³தா³ர்த²ம் , அநுஷ்டே²யத்வேந ப்ராப்தஸ்ய அநுஷ்டா²நம் , கவய: பண்டி³தா: கேசித் விது³: விஜாநந்தி । நித்யநைமித்திகாநாம் அநுஷ்டீ²யமாநாநாம் ஸர்வகர்மணாம் ஆத்மஸம்ப³ந்தி⁴தயா ப்ராப்தஸ்ய ப²லஸ்ய பரித்யாக³: ஸர்வகர்மப²லத்யாக³: தம் ப்ராஹு: கத²யந்தி த்யாக³ம் த்யாக³ஶப்³தா³ர்த²ம் விசக்ஷணா: பண்டி³தா: । யதி³ காம்யகர்மபரித்யாக³: ப²லபரித்யாகோ³ வா அர்த²: வக்தவ்ய:, ஸர்வதா² பரித்யாக³மாத்ரம் ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³த³யோ: ஏக: அர்த²: ஸ்யாத் , ந க⁴டபடஶப்³தா³விவ ஜாத்யந்தரபூ⁴தார்தௌ² ॥

நநு நித்யநைமித்திகாநாம் கர்மணாம் ப²லமேவ நாஸ்தி இதி ஆஹு: । கத²ம் உச்யதே தேஷாம் ப²லத்யாக³:, யதா² வந்த்⁴யாயா: புத்ரத்யாக³: ? நைஷ தோ³ஷ:, நித்யாநாமபி கர்மணாம் ப⁴க³வதா ப²லவத்த்வஸ்ய இஷ்டத்வாத் । வக்ஷ்யதி ஹி ப⁴க³வாந் ‘அநிஷ்டமிஷ்டம் மிஶ்ரம் ச’ (ப⁴. கீ³. 18 । 12) இதி ‘ந து ஸம்ந்யாஸிநாம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 12) இதி ச । ஸம்ந்யாஸிநாமேவ ஹி கேவலம் கர்மப²லாஸம்ப³ந்த⁴ம் த³ர்ஶயந் அஸம்ந்யாஸிநாம் நித்யகர்மப²லப்ராப்திம் ‘ப⁴வத்யத்யாகி³நாம் ப்ரேத்ய’ (ப⁴. கீ³. 18 । 12) இதி த³ர்ஶயதி ॥ 2 ॥

த்யாஜ்யம் தோ³ஷவதி³த்யேகே கர்ம ப்ராஹுர்மநீஷிண: ।
யஜ்ஞதா³நதப:கர்ம ந த்யாஜ்யமிதி சாபரே ॥ 3 ॥

த்யாஜ்யம் த்யக்தவ்யம் தோ³ஷவத் தோ³ஷ: அஸ்ய அஸ்தீதி தோ³ஷவத் । கிம் தத் ? கர்ம ப³ந்த⁴ஹேதுத்வாத் ஸர்வமேவ । அத²வா, தோ³ஷ: யதா² ராகா³தி³: த்யஜ்யதே, ததா² த்யாஜ்யம் இதி ஏகே கர்ம ப்ராஹு: மநீஷிண: பண்டி³தா: ஸாங்க்²யாதி³த்³ருஷ்டிம் ஆஶ்ரிதா:, அதி⁴க்ருதாநாம் கர்மிணாமபி இதி । தத்ரைவ யஜ்ஞதா³நதப:கர்ம ந த்யாஜ்யம் இதி ச அபரே ॥

கர்மிண: ஏவ அதி⁴க்ருதா:, தாந் அபேக்ஷ்ய ஏதே விகல்பா:, ந து ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ந் வ்யுத்தா²யிந: ஸம்ந்யாஸிந: அபேக்ஷ்ய । ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம் நிஷ்டா² மயா புரா ப்ரோக்தா’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி கர்மாதி⁴காராத் அபோத்³த்⁴ருதா: யே, ந தாந் ப்ரதி சிந்தா ॥

நநு ‘கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி அதி⁴க்ருதா: பூர்வம் விப⁴க்தநிஷ்டா²: அபி இஹ ஸர்வஶாஸ்த்ரார்தோ²பஸம்ஹாரப்ரகரணே யதா² விசார்யந்தே, ததா² ஸாங்க்²யா அபி ஜ்ஞாநநிஷ்டா²: விசார்யந்தாம் இதி । ந, தேஷாம் மோஹது³:க²நிமித்தத்யாகா³நுபபத்தே: । ந காயக்லேஶநிமித்தம் து³:க²ம் ஸாங்க்²யா: ஆத்மநி பஶ்யந்தி, இச்சா²தீ³நாம் க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வேநைவ த³ர்ஶிதத்வாத் । அத: தே ந காயக்லேஶது³:க²ப⁴யாத் கர்ம பரித்யஜந்தி । நாபி தே கர்மாணி ஆத்மநி பஶ்யந்தி, யேந நியதம் கர்ம மோஹாத் பரித்யஜேயு: । கு³ணாநாம் கர்ம ‘நைவ கிஞ்சித்கரோமி’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8) இதி ஹி தே ஸம்ந்யஸ்யந்தி । ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³பி⁴: தத்த்வவித³: ஸம்ந்யாஸப்ரகார: உக்த: । தஸ்மாத் யே அந்யே அதி⁴க்ருதா: கர்மணி அநாத்மவித³:, யேஷாம் ச மோஹநிமித்த: த்யாக³: ஸம்ப⁴வதி காயக்லேஶப⁴யாச்ச, தே ஏவ தாமஸா: த்யாகி³ந: ராஜஸாஶ்ச இதி நிந்த்³யந்தே கர்மிணாம் அநாத்மஜ்ஞாநாம் கர்மப²லத்யாக³ஸ்துத்யர்த²ம் ; ‘ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³’ (ப⁴. கீ³. 12 । 16) ‘மௌநீ ஸந்துஷ்டோ யேந கேநசித் । அநிகேத: ஸ்தி²ரமதி:’ (ப⁴. கீ³. 12 । 19) இதி கு³ணாதீதலக்ஷணே ச பரமார்த²ஸம்ந்யாஸிந: விஶேஷிதத்வாத் । வக்ஷ்யதி ச ‘நிஷ்டா² ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா’ (ப⁴. கீ³. 18 । 58) இதி । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²: ஸம்ந்யாஸிந: ந இஹ விவக்ஷிதா: । கர்மப²லத்யாக³: ஏவ ஸாத்த்விகத்வேந கு³ணேந தாமஸத்வாத்³யபேக்ஷயா ஸம்ந்யாஸ: உச்யதே, ந முக்²ய: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: ॥

ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸாஸம்ப⁴வே ச ‘ந ஹி தே³ஹப்⁴ருதா’ (ப⁴. கீ³. 18 । 11) இதி ஹேதுவசநாத் முக்²ய ஏவ இதி சேத் , ந ; ஹேதுவசநஸ்ய ஸ்துத்யர்த²த்வாத் । யதா² ‘த்யாகா³ச்சா²ந்திரநந்தரம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 12) இதி கர்மப²லத்யாக³ஸ்துதிரேவ யதோ²க்தாநேகபக்ஷாநுஷ்டா²நாஶக்திமந்தம் அர்ஜுநம் அஜ்ஞம் ப்ரதி விதா⁴நாத் ; ததா² இத³மபி ‘ந ஹி தே³ஹப்⁴ருதா ஶக்யம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 11) இதி கர்மப²லத்யாக³ஸ்துத்யர்த²ம் ; ந ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய நைவ குர்வந்ந காரயந்நாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யஸ்ய பக்ஷஸ்ய அபவாத³: கேநசித் த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । தஸ்மாத் கர்மணி அதி⁴க்ருதாந் ப்ரத்யேவ ஏஷ: ஸம்ந்யாஸத்யாக³விகல்ப: । யே து பரமார்த²த³ர்ஶிந: ஸாங்க்²யா:, தேஷாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமேவ ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸலக்ஷணாயாம் அதி⁴கார:, ந அந்யத்ர, இதி ந தே விகல்பார்ஹா: । தச்ச உபபாதி³தம் அஸ்மாபி⁴: ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யஸ்மிந்ப்ரதே³ஶே, த்ருதீயாதௌ³ ச ॥ 3 ॥

தத்ர ஏதேஷு விகல்பபே⁴தே³ஷு —

நிஶ்சயம் ஶ்ருணு மே தத்ர
த்யாகே³ ப⁴ரதஸத்தம ।
த்யாகோ³ ஹி புருஷவ்யாக்⁴ர
த்ரிவித⁴: ஸம்ப்ரகீர்தித: ॥ 4 ॥

நிஶ்சயம் ஶ்ருணு அவதா⁴ரய மே மம வசநாத் ; தத்ர த்யாகே³ த்யாக³ஸம்ந்யாஸவிகல்பே யதா²த³ர்ஶிதே ப⁴ரதஸத்தம ப⁴ரதாநாம் ஸாது⁴தம । த்யாகோ³ ஹி, த்யாக³ஸம்ந்யாஸஶப்³த³வாச்யோ ஹி ய: அர்த²: ஸ: ஏக ஏவேதி அபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ — த்யாகோ³ ஹி இதி । புருஷவ்யாக்⁴ர, த்ரிவித⁴: த்ரிப்ரகார: தாமஸாதி³ப்ரகாரை: ஸம்ப்ரகீர்தித: ஶாஸ்த்ரேஷு ஸம்யக் கதி²த: யஸ்மாத் தாமஸாதி³பே⁴தே³ந த்யாக³ஸம்ந்யாஸஶப்³த³வாச்ய: அர்த²: அதி⁴க்ருதஸ்ய கர்மிண: அநாத்மஜ்ஞஸ்ய த்ரிவித⁴: ஸம்ப⁴வதி, ந பரமார்த²த³ர்ஶிந:, இத்யயமர்த²: து³ர்ஜ்ஞாந:, தஸ்மாத் அத்ர தத்த்வம் ந அந்ய: வக்தும் ஸமர்த²: । தஸ்மாத் நிஶ்சயம் பரமார்த²ஶாஸ்த்ரார்த²விஷயம் அத்⁴யவஸாயம் ஐஶ்வரம் மே மத்த: ஶ்ருணு ॥ 4 ॥

க: புந: அஸௌ நிஶ்சய: இதி, ஆஹ —

யஜ்ஞதா³நதப:கர்ம ந த்யாஜ்யம் கார்யமேவ தத் ।
யஜ்ஞோ தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி மநீஷிணாம் ॥ 5 ॥

யஜ்ஞ: தா³நம் தப: இத்யேதத் த்ரிவித⁴ம் கர்ம ந த்யாஜ்யம் ந த்யக்தவ்யம் , கார்யம் கரணீயம் ஏவ தத் । கஸ்மாத் ? யஜ்ஞ: தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி விஶுத்³தி⁴கராணி மநீஷிணாம் ப²லாநபி⁴ஸந்தீ⁴நாம் இத்யேதத் ॥ 5 ॥

ஏதாந்யபி து கர்மாணி
ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லாநி ச ।
கர்தவ்யாநீதி மே பார்த²
நிஶ்சிதம் மதமுத்தமம் ॥ 6 ॥

ஏதாந்யபி து கர்மாணி யஜ்ஞதா³நதபாம்ஸி பாவநாநி உக்தாநி ஸங்க³ம் ஆஸக்திம் தேஷு த்யக்த்வா ப²லாநி ச தேஷாம் பரித்யஜ்ய கர்தவ்யாநி இதி அநுஷ்டே²யாநி இதி மே மம நிஶ்சிதம் மதம் உத்தமம் ॥

‘நிஶ்சயம் ஶ்ருணு மே தத்ர’ (ப⁴. கீ³. 18 । 4) இதி ப்ரதிஜ்ஞாய, பாவநத்வம் ச ஹேதும் உக்த்வா, ‘ஏதாந்யபி கர்மாணி கர்தவ்யாநி’ இத்யேதத் ‘நிஶ்சிதம் மதமுத்தமம்’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாதார்தோ²பஸம்ஹார ஏவ, ந அபூர்வார்த²ம் வசநம் , ‘ஏதாந்யபி’ இதி ப்ரக்ருதஸம்நிக்ருஷ்டார்த²த்வோபபத்தே: । ஸாஸங்க³ஸ்ய ப²லார்தி²ந: ப³ந்த⁴ஹேதவ: ஏதாந்யபி கர்மாணி முமுக்ஷோ: கர்தவ்யாநி இதி அபிஶப்³த³ஸ்ய அர்த²: । ந து அந்யாநி கர்மாணி அபேக்ஷ்ய ‘ஏதாந்யபி’ இதி உச்யதே ॥

அந்யே து வர்ணயந்தி — நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லாபா⁴வாத் ‘ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லாநி ச’ இதி ந உபபத்³யதே । அத: ‘ஏதாந்யபி’ இதி யாநி காம்யாநி கர்மணி நித்யேப்⁴ய: அந்யாநி, ஏதாநி அபி கர்தவ்யாநி, கிமுத யஜ்ஞதா³நதபாம்ஸி நித்யாநி இதி । தத் அஸத் , நித்யாநாமபி கர்மணாம் இஹ ப²லவத்த்வஸ்ய உபபாதி³தத்வாத் ‘யஜ்ஞோ தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி’ (ப⁴. கீ³. 18 । 5) இத்யாதி³நா வசநேந । நித்யாந்யபி கர்மாணி ப³ந்த⁴ஹேதுத்வாஶங்கயா ஜிஹாஸோ: முமுக்ஷோ: குத: காம்யேஷு ப்ரஸங்க³: ? ‘தூ³ரேண ஹ்யவரம் கர்ம’ (ப⁴. கீ³. 2 । 49) இதி ச நிந்தி³தத்வாத் , ‘யஜ்ஞார்தா²த் கர்மணோ(அ)ந்யத்ர’ (ப⁴. கீ³. 3 । 9) இதி ச காம்யகர்மணாம் ப³ந்த⁴ஹேதுத்வஸ்ய நிஶ்சிதத்வாத் , ‘த்ரைகு³ண்யவிஷயா வேதா³:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 45) ‘த்ரைவித்³யா மாம் ஸோமபா:’ (ப⁴. கீ³. 9 । 20) ‘க்ஷீணே புண்யே மர்த்யலோகம் விஶந்தி’ (ப⁴. கீ³. 9 । 21) இதி ச, தூ³ரவ்யவஹிதத்வாச்ச, ந காம்யேஷு ‘ஏதாந்யபி’ இதி வ்யபதே³ஶ: ॥ 6 ॥

தஸ்மாத் அஜ்ஞஸ்ய அதி⁴க்ருதஸ்ய முமுக்ஷோ: —

நியதஸ்ய து ஸம்ந்யாஸ: கர்மணோ நோபபத்³யதே ।
மோஹாத்தஸ்ய பரித்யாக³ஸ்தாமஸ: பரிகீர்தித: ॥ 7 ॥

நியதஸ்ய து நித்யஸ்ய ஸம்ந்யாஸ: பரித்யாக³: கர்மண: ந உபபத்³யதே, அஜ்ஞஸ்ய பாவநத்வஸ்ய இஷ்டத்வாத் । மோஹாத் அஜ்ஞாநாத் தஸ்ய நியதஸ்ய பரித்யாக³: — நியதம் ச அவஶ்யம் கர்தவ்யம் , த்யஜ்யதே ச, இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் ; அத: மோஹநிமித்த: பரித்யாக³: தாமஸ: பரிகீர்தித: மோஹஶ்ச தம: இதி ॥ 7 ॥

கிம்ச

து³:க²மித்யேவ யத்கர்ம காயக்லேஶப⁴யாத்த்யஜேத் ।
ஸ க்ருத்வா ராஜஸம் த்யாக³ம் நைவ த்யாக³ப²லம் லபே⁴த் ॥ 8 ॥

து³:க²ம் இதி ஏவ யத் கர்ம காயக்லேஶப⁴யாத் ஶரீரது³:க²ப⁴யாத் த்யஜேத் , ஸ: க்ருத்வா ராஜஸம் ரஜோநிர்வர்த்யம் த்யாக³ம் நைவ த்யாக³ப²லம் ஜ்ஞாநபூர்வகஸ்ய ஸர்வகர்மத்யாக³ஸ்ய ப²லம் மோக்ஷாக்²யம் ந லபே⁴த் நைவ லபே⁴த ॥ 8 ॥

க: புந: ஸாத்த்விக: த்யாக³: இதி, ஆஹ —

கார்யமித்யேவ யத்கர்ம
நியதம் க்ரியதே(அ)ர்ஜுந ।
ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லம் சைவ
ஸ த்யாக³: ஸாத்த்விகோ மத: ॥ 9 ॥

கார்யம் கர்தவ்யம் இத்யேவ யத் கர்ம நியதம் நித்யம் க்ரியதே நிர்வர்த்யதே ஹே அர்ஜுந, ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லம் ச ஏவ । ஏதத் நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லவத்த்வே ப⁴க³வத்³வசநம் ப்ரமாணம் அவோசாம । அத²வா, யத்³யபி ப²லம் ந ஶ்ரூயதே நித்யஸ்ய கர்மண:, ததா²பி நித்யம் கர்ம க்ருதம் ஆத்மஸம்ஸ்காரம் ப்ரத்யவாயபரிஹாரம் வா ப²லம் கரோதி ஆத்மந: இதி கல்பயத்யேவ அஜ்ஞ: । தத்ர தாமபி கல்பநாம் நிவாரயதி ‘ப²லம் த்யக்த்வா’ இத்யநேந । அத: ஸாது⁴ உக்தம் ‘ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லம் ச’ இதி । ஸ: த்யாக³: நித்யகர்மஸு ஸங்க³ப²லபரித்யாக³: ஸாத்த்விக: ஸத்த்வநிர்வ்ருத்த: மத: அபி⁴ப்ரேத: ॥

நநு கர்மபரித்யாக³: த்ரிவித⁴: ஸம்ந்யாஸ: இதி ச ப்ரக்ருத: । தத்ர தாமஸோ ராஜஸஶ்ச உக்த: த்யாக³: । கத²ம் இஹ ஸங்க³ப²லத்யாக³: த்ருதீயத்வேந உச்யதே ? யதா² த்ரயோ ப்³ராஹ்மணா: ஆக³தா:, தத்ர ஷட³ங்க³விதௌ³ த்³வௌ, க்ஷத்ரிய: த்ருதீய: இதி தத்³வத் । நைஷ தோ³ஷ: த்யாக³ஸாமாந்யேந ஸ்துத்யர்த²த்வாத் । அஸ்தி ஹி கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴த்யாக³ஸ்ய ச த்யாக³த்வஸாமாந்யம் । தத்ர ராஜஸதாமஸத்வேந கர்மத்யாக³நிந்த³யா கர்மப²லாபி⁴ஸந்தி⁴த்யாக³: ஸாத்த்விகத்வேந ஸ்தூயதே ‘ஸ த்யாக³: ஸாத்த்விகோ மத:’ இதி ॥ 9 ॥

யஸ்து அதி⁴க்ருத: ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ம் ச நித்யம் கர்ம கரோதி, தஸ்ய ப²லராகா³தி³நா அகலுஷீக்ரியமாணம் அந்த:கரணம் நித்யைஶ்ச கர்மபி⁴: ஸம்ஸ்க்ரியமாணம் விஶுத்⁴யதி । தத் விஶுத்³த⁴ம் ப்ரஸந்நம் ஆத்மாலோசநக்ஷமம் ப⁴வதி । தஸ்யைவ நித்யகர்மாநுஷ்டா²நேந விஶுத்³தா⁴ந்த:கரணஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநாபி⁴முக²ஸ்ய க்ரமேண யதா² தந்நிஷ்டா² ஸ்யாத் , தத் வக்தவ்யமிதி ஆஹ —

ந த்³வேஷ்ட்யகுஶலம் கர்ம
குஶலே நாநுஷஜ்ஜதே ।
த்யாகீ³ ஸத்த்வஸமாவிஷ்டோ
மேதா⁴வீ ச்சி²ந்நஸம்ஶய: ॥ 10 ॥

ந த்³வேஷ்டி அகுஶலம் அஶோப⁴நம் காம்யம் கர்ம, ஶரீராரம்ப⁴த்³வாரேண ஸம்ஸாரகாரணம் , ‘கிமநேந ? ’ இத்யேவம் । குஶலே ஶோப⁴நே நித்யே கர்மணி ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநோத்பத்திதந்நிஷ்டா²ஹேதுத்வேந ‘மோக்ஷகாரணம் இத³ம்’ இத்யேவம் ந அநுஷஜ்ஜதே அநுஷங்க³ம் ப்ரீதிம் ந கரோதி இத்யேதத் । க: புந: அஸௌ ? த்யாகீ³ பூர்வோக்தேந ஸங்க³ப²லத்யாகே³ந தத்³வாந் த்யாகீ³, ய: கர்மணி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா தத்ப²லம் ச நித்யகர்மாநுஷ்டா²யீ ஸ: த்யாகீ³ । கதா³ புந: அஸௌ அகுஶலம் கர்ம ந த்³வேஷ்டி, குஶலே ச ந அநுஷஜ்ஜதே இதி, உச்யதே — ஸத்த்வஸமாவிஷ்ட: யதா³ ஸத்த்வேந ஆத்மாநாத்மவிவேகவிஜ்ஞாநஹேதுநா ஸமாவிஷ்ட: ஸம்வ்யாப்த:, ஸம்யுக்த இத்யேதத் । அத ஏவ ச மேதா⁴வீ மேத⁴யா ஆத்மஜ்ஞாநலக்ஷணயா ப்ரஜ்ஞயா ஸம்யுக்த: தத்³வாந் மேதா⁴வீ । மேதா⁴வித்வாதே³வ ச்சி²ந்நஸம்ஶய: சி²ந்ந: அவித்³யாக்ருத: ஸம்ஶய: யஸ்ய ‘ஆத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நமேவ பரம் நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் , ந அந்யத் கிஞ்சித்’ இத்யேவம் நிஶ்சயேந ச்சி²ந்நஸம்ஶய: ॥

ய: அதி⁴க்ருத: புருஷ: பூர்வோக்தேந ப்ரகாரேண கர்மயோகா³நுஷ்டா²நேந க்ரமேண ஸம்ஸ்க்ருதாத்மா ஸந் ஜந்மாதி³விக்ரியாரஹிதத்வேந நிஷ்க்ரியம் ஆத்மாநம் ஆத்மத்வேந ஸம்பு³த்³த⁴:, ஸ: ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய நைவ குர்வந் ந காரயந் ஆஸீந: நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் அஶ்நுதே இத்யேதத் । பூர்வோக்தஸ்ய கர்மயோக³ஸ்ய ப்ரயோஜநம் அநேநைவ ஶ்லோகேந உக்தம் ॥ 10 ॥

ய: புந: அதி⁴க்ருத: ஸந் தே³ஹாத்மாபி⁴மாநித்வேந தே³ஹப்⁴ருத் அஜ்ஞ: அபா³தி⁴தாத்மகர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநதயா ‘அஹம் கர்தா’ இதி நிஶ்சிதபு³த்³தி⁴: தஸ்ய அஶேஷகர்மபரித்யாக³ஸ்ய அஶக்யத்வாத் கர்மப²லத்யாகே³ந சோதி³தகர்மாநுஷ்டா²நே ஏவ அதி⁴கார:, ந தத்த்யாகே³ இதி ஏதம் அர்த²ம் த³ர்ஶயிதும் ஆஹ —

ந ஹி தே³ஹப்⁴ருதா ஶக்யம் த்யக்தும் கர்மாண்யஶேஷத: ।
யஸ்து கர்மப²லத்யாகீ³ ஸ த்யாகீ³த்யபி⁴தீ⁴யதே ॥ 11 ॥

ந ஹி யஸ்மாத் தே³ஹப்⁴ருதா, தே³ஹம் பி³ப⁴ர்தீதி தே³ஹப்⁴ருத் , தே³ஹாத்மாபி⁴மாநவாந் தே³ஹப்⁴ருத் உச்யதே, ந விவேகீ ; ஸ ஹி ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யாதி³நா கர்த்ருத்வாதி⁴காராத் நிவர்தித: । அத: தேந தே³ஹப்⁴ருதா அஜ்ஞேந ந ஶக்யம் த்யக்தும் ஸம்ந்யஸிதும் கர்மாணி அஶேஷத: நி:ஶேஷேண । தஸ்மாத் யஸ்து அஜ்ஞ: அதி⁴க்ருத: நித்யாநி கர்மாணி குர்வந் கர்மப²லத்யாகீ³ கர்மப²லாபி⁴ஸந்தி⁴மாத்ரஸம்ந்யாஸீ ஸ: த்யாகீ³ இதி அபி⁴தீ⁴யதே கர்மீ அபி ஸந் இதி ஸ்துத்யபி⁴ப்ராயேண । தஸ்மாத் பரமார்த²த³ர்ஶிநைவ அதே³ஹப்⁴ருதா தே³ஹாத்மபா⁴வரஹிதேந அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸ: ஶக்யதே கர்தும் ॥ 11 ॥

கிம் புந: தத் ப்ரயோஜநம் , யத் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸாத் ஸ்யாதி³தி, உச்யதே —

அநிஷ்டமிஷ்டம் மிஶ்ரம் ச
த்ரிவித⁴ம் கர்மண: ப²லம் ।
ப⁴வத்யத்யாகி³நாம் ப்ரேத்ய
ந து ஸம்ந்யாஸிநாம் க்வசித் ॥ 12 ॥

அநிஷ்டம் நரகதிர்யகா³தி³லக்ஷணம் , இஷ்டம் தே³வாதி³லக்ஷணம் , மிஶ்ரம் இஷ்டாநிஷ்டஸம்யுக்தம் மநுஷ்யலக்ஷணம் ச, தத்ர த்ரிவித⁴ம் த்ரிப்ரகாரம் கர்மண: த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணஸ்ய ப²லம் பா³ஹ்யாநேககாரகவ்யாபாரநிஷ்பந்நம் ஸத் அவித்³யாக்ருதம் இந்த்³ரஜாலமாயோபமம் மஹாமோஹகரம் ப்ரத்யகா³த்மோபஸர்பி இவ — ப²ல்கு³தயா லயம் அத³ர்ஶநம் க³ச்ச²தீதி ப²லநிர்வசநம் — தத் ஏதத் ஏவம்லக்ஷணம் ப²லம் ப⁴வதி அத்யாகி³நாம் அஜ்ஞாநாம் கர்மிணாம் அபரமார்த²ஸம்ந்யாஸிநாம் ப்ரேத்ய ஶரீரபாதாத் ஊர்த்⁴வம் । ந து ஸம்ந்யாஸிநாம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸிநாம் பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாநாம் கேவலஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் க்வசித் । ந ஹி கேவலஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா² அவித்³யாதி³ஸம்ஸாரபீ³ஜம் ந உந்மூலயதி கதா³சித் இத்யர்த²: ॥ 12 ॥

அத: பரமார்த²த³ர்ஶிந: ஏவ அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸித்வம் ஸம்ப⁴வதி, அவித்³யாத்⁴யாரோபிதத்வாத் ஆத்மநி க்ரியாகாரகப²லாநாம் ; ந து அஜ்ஞஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நி க்ரியாகர்த்ருகாரகாணி ஆத்மத்வேநைவ பஶ்யத: அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸ: ஸம்ப⁴வதி ததே³தத் உத்தரை: ஶ்லோகை: த³ர்ஶயதி —

பஞ்சைதாநி மஹாபா³ஹோ
காரணாநி நிபோ³த⁴ மே ।
ஸாங்க்²யே க்ருதாந்தே ப்ரோக்தாநி
ஸித்³த⁴யே ஸர்வகர்மணாம் ॥ 13 ॥

பஞ்ச ஏதாநி வக்ஷ்யமாணாநி ஹே மஹாபா³ஹோ, காரணாநி நிர்வர்தகாநி । நிபோ³த⁴ மே மம இதி உத்தரத்ர சேத:ஸமாதா⁴நார்த²ம் , வஸ்துவைஷம்யப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ச । தாநி ச காரணாநி ஜ்ஞாதவ்யதயா ஸ்தௌதி — ஸாங்க்²யே ஜ்ஞாதவ்யா: பதா³ர்தா²: ஸங்க்²யாயந்தே யஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே தத் ஸாங்க்²யம் வேதா³ந்த: । க்ருதாந்தே இதி தஸ்யைவ விஶேஷணம் । க்ருதம் இதி கர்ம உச்யதே, தஸ்ய அந்த: பரிஸமாப்தி: யத்ர ஸ: க்ருதாந்த:, கர்மாந்த: இத்யேதத் । ‘யாவாநர்த² உத³பாநே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 46) ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த² ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ஆத்மஜ்ஞாநே ஸஞ்ஜாதே ஸர்வகர்மணாம் நிவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி । அத: தஸ்மிந் ஆத்மஜ்ஞாநார்தே² ஸாங்க்²யே க்ருதாந்தே வேதா³ந்தே ப்ரோக்தாநி கதி²தாநி ஸித்³த⁴யே நிஷ்பத்த்யர்த²ம் ஸர்வகர்மணாம் ॥ 13 ॥

காநி தாநீதி, உச்யதே —

அதி⁴ஷ்டா²நம் ததா² கர்தா கரணம் ச ப்ருத²க்³வித⁴ம் ।
விவிதா⁴ஶ்ச ப்ருத²க்சேஷ்டா தை³வம் சைவாத்ர பஞ்சமம் ॥ 14 ॥

அதி⁴ஷ்டா²நம் இச்சா²த்³வேஷஸுக²து³:க²ஜ்ஞாநாதீ³நாம் அபி⁴வ்யக்தேராஶ்ரய: அதி⁴ஷ்டா²நம் ஶரீரம் , ததா² கர்தா உபாதி⁴லக்ஷண: போ⁴க்தா, கரணம் ச ஶ்ரோத்ராதி³ ஶப்³தா³த்³யுபலப்³த⁴யே ப்ருத²க்³வித⁴ம் நாநாப்ரகாரம் தத் த்³வாத³ஶஸங்க்²யம் விவிதா⁴ஶ்ச ப்ருத²க்சேஷ்டா: வாயவீயா: ப்ராணாபாநாத்³யா: தை³வம் சைவ தை³வமேவ ச அத்ர ஏதேஷு சதுர்ஷு பஞ்சமம் பஞ்சாநாம் பூரணம் ஆதி³த்யாதி³ சக்ஷுராத்³யநுக்³ராஹகம் ॥ 14 ॥

ஶரீரவாங்மநோபி⁴ர்யத்கர்ம ப்ராரப⁴தே நர: ।
ந்யாய்யம் வா விபரீதம் வா பஞ்சைதே தஸ்ய ஹேதவ: ॥ 15 ॥

ஶரீரவாங்மநோபி⁴: யத் கர்ம த்ரிபி⁴: ஏதை: ப்ராரப⁴தே நிர்வர்தயதி நர:, ந்யாய்யம் வா த⁴ர்ம்யம் ஶாஸ்த்ரீயம் , விபரீதம் வா அஶாஸ்த்ரீயம் அத⁴ர்ம்யம் யச்சாபி நிமிஷிதசேஷ்டிதாதி³ ஜீவநஹேது: தத³பி பூர்வக்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மயோரேவ கார்யமிதி ந்யாய்யவிபரீதயோரேவ க்³ரஹணேந க்³ருஹீதம் , பஞ்ச ஏதே யதோ²க்தா: தஸ்ய ஸர்வஸ்யைவ கர்மணோ ஹேதவ: காரணாநி ॥

நநு ஏதாநி அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நி ஸர்வகர்மணாம் நிர்வர்தகாநி । கத²ம் உச்யதே ‘ஶரீரவாங்மநோபி⁴: யத் கர்ம ப்ராரப⁴தே’ இதி ? நைஷ தோ³ஷ: ; விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴லக்ஷணம் ஸர்வம் கர்ம ஶரீராதி³த்ரயப்ரதா⁴நம் ; தத³ங்க³தயா த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³ ச ஜீவநலக்ஷணம் த்ரிதை⁴வ ராஶீக்ருதம் உச்யதே ஶரீராதி³பி⁴: ஆரப்⁴யதே இதி । ப²லகாலே(அ)பி தத்ப்ரதா⁴நை: ஸாத⁴நை: பு⁴ஜ்யதே இதி பஞ்சாநாமேவ ஹேதுத்வம் ந விருத்⁴யதே இதி ॥ 15 ॥

தத்ரைவம் ஸதி கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து ய: ।
பஶ்யத்யக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாந்ந ஸ பஶ்யதி து³ர்மதி: ॥ 16 ॥

தத்ர இதி ப்ரக்ருதேந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஏவம் ஸதி ஏவம் யதோ²க்தை: பஞ்சபி⁴: ஹேதுபி⁴: நிர்வர்த்யே ஸதி கர்மணி । தத்ரைவம் ஸதி இதி து³ர்மதித்வஸ்ய ஹேதுத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே । தத்ர ஏதேஷு ஆத்மாநந்யத்வேந அவித்³யயா பரிகல்பிதை: க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: ‘அஹமேவ கர்தா’ இதி கர்தாரம் ஆத்மாநம் கேவலம் ஶுத்³த⁴ம் து ய: பஶ்யதி அவித்³வாந் ; கஸ்மாத் ? வேதா³ந்தாசார்யோபதே³ஶந்யாயை: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் அஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ; யோ(அ)பி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மவாதீ³ ஆத்மாநமேவ கேவலம் கர்தாரம் பஶ்யதி, அஸாவபி அக்ருதபு³த்³தி⁴: ; அத: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ந ஸ: பஶ்யதி ஆத்மந: தத்த்வம் கர்மணோ வா இத்யர்த²: । அத: து³ர்மதி:, குத்ஸிதா விபரீதா து³ஷ்டா அஜஸ்ரம் ஜநநமரணப்ரதிபத்திஹேதுபூ⁴தா மதி: அஸ்ய இதி து³ர்மதி: । ஸ: பஶ்யந்நபி ந பஶ்யதி, யதா² தைமிரிக: அநேகம் சந்த்³ரம் , யதா² வா அப்⁴ரேஷு தா⁴வத்ஸு சந்த்³ரம் தா⁴வந்தம் , யதா² வா வாஹநே உபவிஷ்ட: அந்யேஷு தா⁴வத்ஸு ஆத்மாநம் தா⁴வந்தம் ॥ 16 ॥

க: புந: ஸுமதி: ய: ஸம்யக் பஶ்யதீதி, உச்யதே —

யஸ்ய நாஹங்க்ருதோ பா⁴வோ பு³த்³தி⁴ர்யஸ்ய ந லிப்யதே ।
ஹத்வாபி ஸ இமாம்ல்லோகாந்ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே ॥ 17 ॥

யஸ்ய ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶந்யாயஸம்ஸ்க்ருதாத்மந: ந ப⁴வதி அஹங்க்ருத: ‘அஹம் கர்தா’ இத்யேவம்லக்ஷண: பா⁴வ: பா⁴வநா ப்ரத்யய: — ஏதே ஏவ பஞ்ச அதி⁴ஷ்டா²நாத³ய: அவித்³யயா ஆத்மநி கல்பிதா: ஸர்வகர்மணாம் கர்தார:, ந அஹம் , அஹம் து தத்³வ்யாபாராணாம் ஸாக்ஷிபூ⁴த: ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ரோ ஹ்யக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) கேவல: அவிக்ரிய: இத்யேவம் பஶ்யதீதி ஏதத் — பு³த்³தி⁴: அந்த:கரணம் யஸ்ய ஆத்மந: உபாதி⁴பூ⁴தா ந லிப்யதே ந அநுஶயிநீ ப⁴வதி — ‘இத³மஹமகார்ஷம் , தேந அஹம் நரகம் க³மிஷ்யாமி’ இத்யேவம் யஸ்ய பு³த்³தி⁴: ந லிப்யதே — ஸ: ஸுமதி:, ஸ: பஶ்யதி । ஹத்வா அபி ஸ: இமாந் லோகாந் , ஸர்வாந் இமாந் ப்ராணிந: இத்யர்த²:, ந ஹந்தி ஹநநக்ரியாம் ந கரோதி, ந நிப³த்⁴யதே நாபி தத்கார்யேண அத⁴ர்மப²லேந ஸம்ப³த்⁴யதே ॥

நநு ஹத்வாபி ந ஹந்தி இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் உச்யதே யத்³யபி ஸ்துதி: । நைஷ தோ³ஷ:, லௌகிகபாரமார்தி²கத்³ருஷ்ட்யபேக்ஷயா தது³பபத்தே: । தே³ஹாத்³யாத்மபு³த்³த்⁴யா ‘ஹந்தா அஹம்’ இதி லௌகிகீம் த்³ருஷ்டிம் ஆஶ்ரித்ய ‘ஹத்வாபி’ இதி ஆஹ । யதா²த³ர்ஶிதாம் பாரமார்தி²கீம் த்³ருஷ்டிம் ஆஶ்ரித்ய ‘ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே’ இதி । ஏதத் உப⁴யம் உபபத்³யதே ஏவ ॥

நநு அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴: ஸம்பூ⁴ய கரோத்யேவ ஆத்மா, ‘கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து’ (ப⁴. கீ³. 18 । 16) இதி கேவலஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । நைஷ தோ³ஷ:, ஆத்மந: அவிக்ரியஸ்வபா⁴வத்வே அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴:, ஸம்ஹதத்வாநுபபத்தே: । விக்ரியாவதோ ஹி அந்யை: ஸம்ஹநநம் ஸம்ப⁴வதி, ஸம்ஹத்ய வா கர்த்ருத்வம் ஸ்யாத் । ந து அவிக்ரியஸ்ய ஆத்மந: கேநசித் ஸம்ஹநநம் அஸ்தி இதி ந ஸம்பூ⁴ய கர்த்ருத்வம் உபபத்³யதே । அத: கேவலத்வம் ஆத்மந: ஸ்வாபா⁴விகமிதி கேவலஶப்³த³: அநுவாத³மாத்ரம் । அவிக்ரியத்வம் ச ஆத்மந: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³த⁴ம் । ‘அவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) ‘கு³ணைரேவ கர்மாணி க்ரியந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 27) ‘ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி ந கரோதி’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இத்யாதி³ அஸக்ருத் உபபாதி³தம் கீ³தாஸ்வேவ தாவத் । ஶ்ருதிஷு ச ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யேவமாத்³யாஸு । ந்யாயதஶ்ச — நிரவயவம் அபரதந்த்ரம் அவிக்ரியம் ஆத்மதத்த்வம் இதி ராஜமார்க³: । விக்ரியாவத்த்வாப்⁴யுபக³மே(அ)பி ஆத்மந: ஸ்வகீயைவ விக்ரியா ஸ்வஸ்ய ப⁴விதும் அர்ஹதி, ந அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் கர்மாணி ஆத்மகர்த்ருகாணி ஸ்யு: । ந ஹி பரஸ்ய கர்ம பரேண அக்ருதம் ஆக³ந்தும் அர்ஹதி । யத்து அவித்³யயா க³மிதம் , ந தத் தஸ்ய । யதா² ரஜதத்வம் ந ஶுக்திகாயா: ; யதா² வா தலமலிநத்வம் பா³லை: க³மிதம் அவித்³யயா, ந ஆகாஶஸ்ய, ததா² அதி⁴ஷ்டா²நாதி³விக்ரியாபி தேஷாமேவ, ந ஆத்மந: । தஸ்மாத் யுக்தம் உக்தம் ‘அஹங்க்ருதத்வபு³த்³தி⁴லேபாபா⁴வாத் வித்³வாந் ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே’ இதி । ‘நாயம் ஹந்தி ந ஹந்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) இதி ப்ரதிஜ்ஞாய ‘ந ஜாயதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³ஹேதுவசநேந அவிக்ரியத்வம் ஆத்மந: உக்த்வா, ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இதி விது³ஷ: கர்மாதி⁴காரநிவ்ருத்திம் ஶாஸ்த்ராதௌ³ ஸங்க்ஷேபத: உக்த்வா, மத்⁴யே ப்ரஸாரிதாம் தத்ர தத்ர ப்ரஸங்க³ம் க்ருத்வா இஹ உபஸம்ஹரதி ஶாஸ்த்ரார்த²பிண்டீ³கரணாய ‘வித்³வாந் ந ஹந்தி ந நிப³த்⁴யதே’ இதி । ஏவம் ச ஸதி தே³ஹப்⁴ருத்த்வாபி⁴மாநாநுபபத்தௌ அவித்³யாக்ருதாஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸோபபத்தே: ஸம்ந்யாஸிநாம் அநிஷ்டாதி³ த்ரிவித⁴ம் கர்மண: ப²லம் ந ப⁴வதி இதி உபபந்நம் ; தத்³விபர்யயாச்ச இதரேஷாம் ப⁴வதி இத்யேதச்ச அபரிஹார்யம் இதி ஏஷ: கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²: உபஸம்ஹ்ருத: । ஸ ஏஷ: ஸர்வவேதா³ர்த²ஸார: நிபுணமதிபி⁴: பண்டி³தை: விசார்ய ப்ரதிபத்தவ்ய: இதி தத்ர தத்ர ப்ரகரணவிபா⁴கே³ந த³ர்ஶித: அஸ்மாபி⁴: ஶாஸ்த்ரந்யாயாநுஸாரேண ॥ 17 ॥

அத² இதா³நீம் கர்மணாம் ப்ரவர்தகம் உச்யதே —

ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் பரிஜ்ஞாதா த்ரிவிதா⁴ கர்மசோத³நா ।
கரணம் கர்ம கர்தேதி த்ரிவித⁴: கர்மஸங்க்³ரஹ: ॥ 18 ॥

ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாயதே அநேந இதி ஸர்வவிஷயம் அவிஶேஷேண உச்யதே । ததா² ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாதவ்யம் , தத³பி ஸாமாந்யேநைவ ஸர்வம் உச்யதே । ததா² பரிஜ்ஞாதா உபாதி⁴லக்ஷண: அவித்³யாகல்பித: போ⁴க்தா । இதி ஏதத் த்ரயம் அவிஶேஷேண ஸர்வகர்மணாம் ப்ரவர்திகா த்ரிவிதா⁴ த்ரிப்ரகாரா கர்மசோத³நா । ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ஹி த்ரயாணாம் ஸம்நிபாதே ஹாநோபாதா³நாதி³ப்ரயோஜந: ஸர்வகர்மாரம்ப⁴: ஸ்யாத் । தத: பஞ்சபி⁴: அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴: ஆரப்³த⁴ம் வாங்மந:காயாஶ்ரயபே⁴தே³ந த்ரிதா⁴ ராஶீபூ⁴தம் த்ரிஷு கரணாதி³ஷு ஸங்க்³ருஹ்யதே இத்யேதத் உச்யதே — கரணம் க்ரியதே அநேந இதி பா³ஹ்யம் ஶ்ரோத்ராதி³, அந்த:ஸ்த²ம் பு³த்³த்⁴யாதி³, கர்ம ஈப்ஸிததமம் கர்து: க்ரியயா வ்யாப்யமாநம் , கர்தா கரணாநாம் வ்யாபாரயிதா உபாதி⁴லக்ஷண:, இதி த்ரிவித⁴: த்ரிப்ரகார: கர்மஸங்க்³ரஹ:, ஸங்க்³ருஹ்யதே அஸ்மிந்நிதி ஸங்க்³ரஹ:, கர்மண: ஸங்க்³ரஹ: கர்மஸங்க்³ரஹ:, கர்ம ஏஷு ஹி த்ரிஷு ஸமவைதி, தேந அயம் த்ரிவித⁴: கர்மஸங்க்³ரஹ: ॥ 18 ॥

அத² இதா³நீம் க்ரியாகாரகப²லாநாம் ஸர்வேஷாம் கு³ணாத்மகத்வாத் ஸத்த்வரஜஸ்தமோகு³ணபே⁴த³த: த்ரிவித⁴: பே⁴த³: வக்தவ்ய இதி ஆரப்⁴யதே —

ஜ்ஞாநம் கர்ம ச கர்தா ச
த்ரிதை⁴வ கு³ணபே⁴த³த: ।
ப்ரோச்யதே கு³ணஸங்க்²யாநே
யதா²வச்ச்²ருணு தாந்யபி ॥ 19 ॥

ஜ்ஞாநம் கர்ம ச, கர்ம க்ரியா, ந காரகம் பாரிபா⁴ஷிகம் ஈப்ஸிததமம் கர்ம, கர்தா ச நிர்வர்தக: க்ரியாணாம் த்ரிதா⁴ ஏவ, அவதா⁴ரணம் கு³ணவ்யதிரிக்தஜாத்யந்தராபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் கு³ணபே⁴த³த: ஸத்த்வாதி³பே⁴தே³ந இத்யர்த²: । ப்ரோச்யதே கத்²யதே கு³ணஸங்க்²யாநே காபிலே ஶாஸ்த்ரே தத³பி கு³ணஸங்க்²யாநஶாஸ்த்ரம் கு³ணபோ⁴க்த்ருவிஷயே ப்ரமாணமேவ । பரமார்த²ப்³ரஹ்மைகத்வவிஷயே யத்³யபி விருத்⁴யதே, ததா²பி தே ஹி காபிலா: கு³ணகௌ³ணவ்யாபாரநிரூபணே அபி⁴யுக்தா: இதி தச்சா²ஸ்த்ரமபி வக்ஷ்யமாணார்த²ஸ்துத்யர்த²த்வேந உபாதீ³யதே இதி ந விரோத⁴: । யதா²வத் யதா²ந்யாயம் யதா²ஶாஸ்த்ரம் ஶ்ருணு தாந்யபி ஜ்ஞாநாதீ³நி தத்³பே⁴த³ஜாதாநி கு³ணபே⁴த³க்ருதாநி ஶ்ருணு, வக்ஷ்யமாணே அர்தே² மந:ஸமாதி⁴ம் குரு இத்யர்த²: ॥ 19 ॥

ஜ்ஞாநஸ்ய து தாவத் த்ரிவித⁴த்வம் உச்யதே —

ஸர்வபூ⁴தேஷு யேநைகம்
பா⁴வமவ்யயமீக்ஷதே ।
அவிப⁴க்தம் விப⁴க்தேஷு
தஜ்ஜ்ஞாநம் வித்³தி⁴ ஸாத்த்விகம் ॥ 20 ॥

ஸர்வபூ⁴தேஷு அவ்யக்தாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு பூ⁴தேஷு யேந ஜ்ஞாநேந ஏகம் பா⁴வம் வஸ்து — பா⁴வஶப்³த³: வஸ்துவாசீ, ஏகம் ஆத்மவஸ்து இத்யர்த²: ; அவ்யயம் ந வ்யேதி ஸ்வாத்மநா ஸ்வத⁴ர்மேண வா, கூடஸ்த²ம் இத்யர்த²: ; ஈக்ஷதே பஶ்யதி யேந ஜ்ஞாநேந, தம் ச பா⁴வம் அவிப⁴க்தம் ப்ரதிதே³ஹம் விப⁴க்தேஷு தே³ஹபே⁴தே³ஷு ந விப⁴க்தம் தத் ஆத்மவஸ்து, வ்யோமவத் நிரந்தரமித்யர்த²: ; தத் ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் அத்³வைதாத்மவிஷயம் ஸாத்த்விகம் வித்³தி⁴ இதி ॥ 20 ॥

யாநி த்³வைதத³ர்ஶநாநி தாநி அஸம்யக்³பூ⁴தாநி ராஜஸாநி தாமஸாநி ச இதி ந ஸாக்ஷாத் ஸம்ஸாரோச்சி²த்தயே ப⁴வந்தி —

ப்ருத²க்த்வேந து யஜ்ஜ்ஞாநம்
நாநாபா⁴வாந்ப்ருத²க்³விதா⁴ந் ।
வேத்தி ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு
தஜ்ஜ்ஞாநம் வித்³தி⁴ ராஜஸம் ॥ 21 ॥

ப்ருத²க்த்வேந து பே⁴தே³ந ப்ரதிஶரீரம் அந்யத்வேந யத் ஜ்ஞாநம் நாநாபா⁴வாந் பி⁴ந்நாந் ஆத்மந: ப்ருத²க்³விதா⁴ந் ப்ருத²க்ப்ரகாராந் பி⁴ந்நலக்ஷணாந் இத்யர்த²:, வேத்தி விஜாநாதி யத் ஜ்ஞாநம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு, ஜ்ஞாநஸ்ய கர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வாத் யேந ஜ்ஞாநேந வேத்தி இத்யர்த²:, தத் ஜ்ஞாநம் வித்³தி⁴ ராஜஸம் ரஜோகு³ணநிர்வ்ருத்தம் ॥ 21 ॥

யத்து க்ருத்ஸ்நவதே³கஸ்மிந்கார்யே ஸக்தமஹைதுகம் ।
அதத்த்வார்த²வத³ல்பம் ச தத்தாமஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 22 ॥

யத் ஜ்ஞாநம் க்ருத்ஸ்நவத் ஸமஸ்தவத் ஸர்வவிஷயமிவ ஏகஸ்மிந் கார்யே தே³ஹே ப³ஹிர்வா ப்ரதிமாதௌ³ ஸக்தம் ‘ஏதாவாநேவ ஆத்மா ஈஶ்வரோ வா, ந அத: பரம் அஸ்தி’ இதி, யதா² நக்³நக்ஷபணகாதீ³நாம் ஶரீராந்தர்வர்தீ தே³ஹபரிமாணோ ஜீவ:, ஈஶ்வரோ வா பாஷாணதா³ர்வாதி³மாத்ரம் , இத்யேவம் ஏகஸ்மிந் கார்யே ஸக்தம் அஹைதுகம் ஹேதுவர்ஜிதம் நிர்யுக்திகம் , அதத்த்வார்த²வத் அயதா²பூ⁴தார்த²வத் , யதா²பூ⁴த: அர்த²: தத்த்வார்த²:, ஸ: அஸ்ய ஜ்ஞேயபூ⁴த: அஸ்தீதி தத்த்வார்த²வத் , ந தத்த்வார்த²வத் அதத்த்வார்த²வத் ; அஹைதுகத்வாதே³வ அல்பம் ச, அல்பவிஷயத்வாத் அல்பப²லத்வாத்³வா । தத் தாமஸம் உதா³ஹ்ருதம் । தாமஸாநாம் ஹி ப்ராணிநாம் அவிவேகிநாம் ஈத்³ருஶம் ஜ்ஞாநம் த்³ருஶ்யதே ॥ 22 ॥

அத² இதா³நீம் கர்மண: த்ரைவித்⁴யம் உச்யதே —

நியதம் ஸங்க³ரஹிதமராக³த்³வேஷத:க்ருதம் ।
அப²லப்ரேப்ஸுநா கர்ம யத்தத்ஸாத்த்விகமுச்யதே ॥ 23 ॥

நியதம் நித்யம் ஸங்க³ரஹிதம் ஆஸக்திவர்ஜிதம் அராக³த்³வேஷத:க்ருதம் ராக³ப்ரயுக்தேந த்³வேஷப்ரயுக்தேந ச க்ருதம் ராக³த்³வேஷத:க்ருதம் , தத்³விபரீதம் அராக³த்³வேஷத:க்ருதம் , அப²லப்ரேப்ஸுநா ப²லம் ப்ரேப்ஸதீதி ப²லப்ரேப்ஸு: ப²லத்ருஷ்ண: தத்³விபரீதேந அப²லப்ரேப்ஸுநா கர்த்ரா க்ருதம் கர்ம யத் , தத் ஸாத்த்விகம் உச்யதே ॥ 23 ॥

யத்து காமேப்ஸுநா கர்ம ஸாஹங்காரேண வா புந: ।
க்ரியதே ப³ஹுலாயாஸம் தத்³ராஜஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 24 ॥

யத்து காமேப்ஸுநா கர்மப²லப்ரேப்ஸுநா இத்யர்த²:, கர்ம ஸாஹங்காரேண இதி ந தத்த்வஜ்ஞாநாபேக்ஷயா । கிம் தர்ஹி ? லௌகிகஶ்ரோத்ரியநிரஹங்காராபேக்ஷயா । யோ ஹி பரமார்த²நிரஹங்கார: ஆத்மவித் , ந தஸ்ய காமேப்ஸுத்வப³ஹுலாயாஸகர்த்ருத்வப்ராப்தி: அஸ்தி । ஸாத்த்விகஸ்யாபி கர்மண: அநாத்மவித் ஸாஹங்கார: கர்தா, கிமுத ராஜஸதாமஸயோ: । லோகே அநாத்மவித³பி ஶ்ரோத்ரியோ நிரஹங்கார: உச்யதே ‘நிரஹங்கார: அயம் ப்³ராஹ்மண:’ இதி । தஸ்மாத் தத³பேக்ஷயைவ ‘ஸாஹங்காரேண வா’ இதி உக்தம் । புந:ஶப்³த³: பாத³பூரணார்த²: । க்ரியதே ப³ஹுலாயாஸம் கர்த்ரா மஹதா ஆயாஸேந நிர்வர்த்யதே, தத் கர்ம ராஜஸம் உதா³ஹ்ருதம் ॥ 24 ॥

அநுப³ந்த⁴ம் க்ஷயம் ஹிம்ஸாமநபேக்ஷ்ய ச பௌருஷம் ।
மோஹாதா³ரப்⁴யதே கர்ம யத்தத்தாமஸமுச்யதே ॥ 25 ॥

அநுப³ந்த⁴ம் பஶ்சாத்³பா⁴வி யத் வஸ்து ஸ: அநுப³ந்த⁴: உச்யதே தம் ச அநுப³ந்த⁴ம் , க்ஷயம் யஸ்மிந் கர்மணி க்ரியமாணே ஶக்திக்ஷய: அர்த²க்ஷயோ வா ஸ்யாத் தம் க்ஷயம் , ஹிம்ஸாம் ப்ராணிபா³தா⁴ம் ச ; அநபேக்ஷ்ய ச பௌருஷம் புருஷகாரம் ‘ஶக்நோமி இத³ம் கர்ம ஸமாபயிதும்’ இத்யேவம் ஆத்மஸாமர்த்²யம் , இத்யேதாநி அநுப³ந்தா⁴தீ³நி அநபேக்ஷ்ய பௌருஷாந்தாநி மோஹாத் அவிவேகத: ஆரப்⁴யதே கர்ம யத் , தத் தாமஸம் தமோநிர்வ்ருத்தம் உச்யதே ॥ 25 ॥

இதா³நீம் கர்த்ருபே⁴த³: உச்யதே —

முக்தஸங்கோ³(அ)நஹம்வாதீ³
த்⁴ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித: ।
ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோர்நிர்விகார:
கர்தா ஸாத்த்விக உச்யதே ॥ 26 ॥

முக்தஸங்க³: முக்த: பரித்யக்த: ஸங்க³: யேந ஸ: முக்தஸங்க³:, அநஹம்வாதீ³ ந அஹம்வத³நஶீல:, த்⁴ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித: த்⁴ருதி: தா⁴ரணம் உத்ஸாஹ: உத்³யம: தாப்⁴யாம் ஸமந்வித: ஸம்யுக்த: த்⁴ருத்யுத்ஸாஹஸமந்வித:, ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: ப²லஸித்³தௌ⁴ அஸித்³தௌ⁴ ச ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: நிர்விகார:, கேவலம் ஶாஸ்த்ரப்ரமாணேந ப்ரயுக்த: ந ப²லராகா³தி³நா ய: ஸ: நிர்விகார: உச்யதே । ஏவம்பூ⁴த: கர்தா ய: ஸ: ஸாத்த்விக: உச்யதே ॥ 26 ॥

ராகீ³ கர்மப²லப்ரேப்ஸுர்லுப்³தோ⁴ ஹிம்ஸாத்மகோ(அ)ஶுசி: ।
ஹர்ஷஶோகாந்வித: கர்தா ராஜஸ: பரிகீர்தித: ॥ 27 ॥

ராகீ³ ராக³: அஸ்ய அஸ்தீதி ராகீ³, கர்மப²லப்ரேப்ஸு: கர்மப²லார்தீ² இத்யர்த²:, லுப்³த⁴: பரத்³ரவ்யேஷு ஸஞ்ஜாதத்ருஷ்ண:, தீர்தா²தௌ³ ஸ்வத்³ரவ்யாபரித்யாகீ³ வா, ஹிம்ஸாத்மக: பரபீடா³கரஸ்வபா⁴வ:, அஶுசி: பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரஶௌசவர்ஜித:, ஹர்ஷஶோகாந்வித: இஷ்டப்ராப்தௌ ஹர்ஷ: அநிஷ்டப்ராப்தௌ இஷ்டவியோகே³ ச ஶோக: தாப்⁴யாம் ஹர்ஷஶோகாப்⁴யாம் அந்வித: ஸம்யுக்த:, தஸ்யைவ ச கர்மண: ஸம்பத்திவிபத்திப்⁴யாம் ஹர்ஷஶோகௌ ஸ்யாதாம் , தாப்⁴யாம் ஸம்யுக்தோ ய: கர்தா ஸ: ராஜஸ: பரிகீர்தித: ॥ 27 ॥

அயுக்த: ப்ராக்ருத: ஸ்தப்³த⁴:
ஶடோ² நைக்ருதிகோ(அ)லஸ: ।
விஷாதீ³ தீ³ர்க⁴ஸூத்ரீ ச
கர்தா தாமஸ உச்யதே ॥ 28 ॥

அயுக்த: ந யுக்த: அஸமாஹித:, ப்ராக்ருத: அத்யந்தாஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴: பா³லஸம:, ஸ்தப்³த⁴: த³ண்ட³வத் ந நமதி கஸ்மைசித் , ஶட²: மாயாவீ ஶக்திகூ³ஹநகாரீ, நைக்ருதிக: பரவிபே⁴த³நபர:, அலஸ: அப்ரவ்ருத்திஶீல: கர்தவ்யேஷ்வபி, விஷாதீ³ விஷாத³வாந் ஸர்வதா³ அவஸந்நஸ்வபா⁴வ:, தீ³ர்க⁴ஸூத்ரீ ச கர்தவ்யாநாம் தீ³ர்க⁴ப்ரஸாரண:, ஸர்வதா³ மந்த³ஸ்வபா⁴வ:, யத் அத்³ய ஶ்வோ வா கர்தவ்யம் தத் மாஸேநாபி ந கரோதி, யஶ்ச ஏவம்பூ⁴த:, ஸ: கர்தா தாமஸ: உச்யதே ॥ 28 ॥

பு³த்³தே⁴ர்பே⁴த³ம் த்⁴ருதேஶ்சைவ கு³ணதஸ்த்ரிவித⁴ம் ஶ்ருணு ।
ப்ரோச்யமாநமஶேஷேண ப்ருத²க்த்வேந த⁴நஞ்ஜய ॥ 29 ॥

பு³த்³தே⁴: பே⁴த³ம் த்⁴ருதேஶ்சைவ பே⁴த³ம் கு³ணத: ஸத்த்வாதி³கு³ணத: த்ரிவித⁴ம் ஶ்ருணு இதி ஸூத்ரோபந்யாஸ: । ப்ரோச்யமாநம் கத்²யமாநம் அஶேஷேண நிரவஶேஷத: யதா²வத் ப்ருத²க்த்வேந விவேகத: த⁴நஞ்ஜய, தி³க்³விஜயே மாநுஷம் தை³வம் ச ப்ரபூ⁴தம் த⁴நம் ஜிதவாந் , தேந அஸௌ த⁴நஞ்ஜய: அர்ஜுந: ॥ 29 ॥

ப்ரவ்ருத்திம் ச நிவ்ருத்திம் ச
கார்யாகார்யே ப⁴யாப⁴யே ।
ப³ந்த⁴ம் மோக்ஷம் ச யா வேத்தி
பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த² ஸாத்த்விகீ ॥ 30 ॥

ப்ரவ்ருத்திம் ச ப்ரவ்ருத்தி: ப்ரவர்தநம் ப³ந்த⁴ஹேது: கர்மமார்க³: ஶாஸ்த்ரவிஹிதவிஷய:, நிவ்ருத்திம் ச நிர்வ்ருத்தி: மோக்ஷஹேது: ஸம்ந்யாஸமார்க³: — ப³ந்த⁴மோக்ஷஸமாநவாக்யத்வாத் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ கர்மஸம்ந்யாஸமார்கௌ³ இதி அவக³ம்யதே — கார்யாகார்யே விஹிதப்ரதிஷித்³தே⁴ லௌகிகே வைதி³கே வா ஶாஸ்த்ரபு³த்³தே⁴: கர்தவ்யாகர்தவ்யே கரணாகரணே இத்யேதத் ; கஸ்ய ? தே³ஶகாலாத்³யபேக்ஷயா த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா²நாம் கர்மணாம் । ப⁴யாப⁴யே பி³பே⁴தி அஸ்மாதி³தி ப⁴யம் சோரவ்யாக்⁴ராதி³, ந ப⁴யம் அப⁴யம் , ப⁴யம் ச அப⁴யம் ச ப⁴யாப⁴யே, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டவிஷயயோ: ப⁴யாப⁴யயோ: காரணே இத்யர்த²: । ப³ந்த⁴ம் ஸஹேதுகம் மோக்ஷம் ச ஸஹேதுகம் யா வேத்தி விஜாநாதி பு³த்³தி⁴:, ஸா பார்த² ஸாத்த்விகீ । தத்ர ஜ்ஞாநம் பு³த்³தே⁴: வ்ருத்தி: ; பு³த்³தி⁴ஸ்து வ்ருத்திமதீ । த்⁴ருதிரபி வ்ருத்திவிஶேஷ: ஏவ பு³த்³தே⁴: ॥ 30 ॥

யயா த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச
கார்யம் சாகார்யமேவ ச ।
அயதா²வத்ப்ரஜாநாதி
பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த² ராஜஸீ ॥ 31 ॥

யயா த⁴ர்மம் ஶாஸ்த்ரசோதி³தம் அத⁴ர்மம் ச தத்ப்ரதிஷித்³த⁴ம் கார்யம் ச அகார்யமேவ ச பூர்வோக்தே ஏவ கார்யாகார்யே அயதா²வத் ந யதா²வத் ஸர்வத: நிர்ணயேந ந ப்ரஜாநாதி, பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த², ராஜஸீ ॥ 31 ॥

அத⁴ர்மம் த⁴ர்மமிதி யா
மந்யதே தமஸாவ்ருதா ।
ஸர்வார்தா²ந்விபரீதாம்ஶ்ச
பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த² தாமஸீ ॥ 32 ॥

அத⁴ர்மம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் த⁴ர்மம் விஹிதம் இதி யா மந்யதே ஜாநாதி தமஸா ஆவ்ருதா ஸதீ, ஸர்வார்தா²ந் ஸர்வாநேவ ஜ்ஞேயபதா³ர்தா²ந் விபரீதாம்ஶ்ச விபரீதாநேவ விஜாநாதி, பு³த்³தி⁴: ஸா பார்த², தாமஸீ ॥ 32 ॥

த்⁴ருத்யா யயா தா⁴ரயதே
மந:ப்ராணேந்த்³ரியக்ரியா: ।
யோகே³நாவ்யபி⁴சாரிண்யா
த்⁴ருதி: ஸா பார்த² ஸாத்த்விகீ ॥ 33 ॥

த்⁴ருத்யா யயா — அவ்யபி⁴சாரிண்யா இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴:, தா⁴ரயதே ; கிம் ? மந:ப்ராணேந்த்³ரியக்ரியா: மநஶ்ச ப்ராணாஶ்ச இந்த்³ரியாணி ச மந:ப்ராணேந்த்³ரியாணி, தேஷாம் க்ரியா: சேஷ்டா:, தா: உச்சா²ஸ்த்ரமார்க³ப்ரவ்ருத்தே: தா⁴ரயதே தா⁴ரயதி — த்⁴ருத்யா ஹி தா⁴ர்யமாணா: உச்சா²ஸ்த்ரமார்க³விஷயா: ந ப⁴வந்தி — யோகே³ந ஸமாதி⁴நா, அவ்யபி⁴சாரிண்யா, நித்யஸமாத்⁴யநுக³தயா இத்யர்த²: । ஏதத் உக்தம் ப⁴வதி — அவ்யபி⁴சாரிண்யா த்⁴ருத்யா மந:ப்ராணேந்த்³ரியக்ரியா: தா⁴ர்யமாணா: யோகே³ந தா⁴ரயதீதி । யா ஏவம்லக்ஷணா த்⁴ருதி:, ஸா பார்த², ஸாத்த்விகீ ॥ 33 ॥

யயா து த⁴ர்மகாமார்தா²ந்த்⁴ருத்யா தா⁴ரயதே(அ)ர்ஜுந ।
ப்ரஸங்கே³ந ப²லாகாங்க்ஷீ த்⁴ருதி: ஸா பார்த² ராஜஸீ ॥ 34 ॥

யயா து த⁴ர்மகாமார்தா²ந் த⁴ர்மஶ்ச காமஶ்ச அர்த²ஶ்ச த⁴ர்மகாமார்தா²: தாந் த⁴ர்மகாமார்தா²ந் த்⁴ருத்யா யயா தா⁴ரயதே மநஸி நித்யமேவ கர்தவ்யரூபாந் அவதா⁴ரயதி ஹே அர்ஜுந, ப்ரஸங்கே³ந யஸ்ய யஸ்ய த⁴ர்மாதே³: தா⁴ரணப்ரஸங்க³: தேந தேந ப்ரஸங்கே³ந ப²லாகாங்க்ஷீ ச ப⁴வதி ய: புருஷ:, தஸ்ய த்⁴ருதி: யா, ஸா பார்த², ராஜஸீ ॥ 34 ॥

யயா ஸ்வப்நம் ப⁴யம் ஶோகம்
விஷாத³ம் மத³மேவ ச ।
ந விமுஞ்சதி து³ர்மேதா⁴
த்⁴ருதி: ஸா தாமஸீ மதா ॥ 35 ॥

யயா ஸ்வப்நம் நித்³ராம் ப⁴யம் த்ராஸம் ஶோகம் விஷாத³ம் விஷண்ணதாம் மத³ம் விஷயஸேவாம் ஆத்மந: ப³ஹுமந்யமாந: மத்த இவ மத³ம் ஏவ ச மநஸி நித்யமேவ கர்தவ்யரூபதயா குர்வந் ந விமுஞ்சதி தா⁴ரயத்யேவ து³ர்மேதா⁴: குத்ஸிதமேதா⁴: புருஷ: ய:, தஸ்ய த்⁴ருதி: யா, ஸா தாமஸீ மதா ॥ 35 ॥

கு³ணபே⁴தே³ந க்ரியாணாம் காரகாணாம் ச த்ரிவிதோ⁴ பே⁴த³: உக்த: । அத² இதா³நீம் ப²லஸ்ய ஸுக²ஸ்ய த்ரிவிதோ⁴ பே⁴த³: உச்யதே —

ஸுக²ம் த்விதா³நீம் த்ரிவித⁴ம்
ஶ்ருணு மே ப⁴ரதர்ஷப⁴ ।
அப்⁴யாஸாத்³ரமதே யத்ர
து³:கா²ந்தம் ச நிக³ச்ச²தி ॥ 36 ॥

ஸுக²ம் து இதா³நீம் த்ரிவித⁴ம் ஶ்ருணு, ஸமாதா⁴நம் குரு இத்யேதத் , மே மம ப⁴ரதர்ஷப⁴ । அப்⁴யாஸாத் பரிசயாத் ஆவ்ருத்தே: ரமதே ரதிம் ப்ரதிபத்³யதே யத்ர யஸ்மிந் ஸுகா²நுப⁴வே து³:கா²ந்தம் ச து³:கா²வஸாநம் து³:கோ²பஶமம் ச நிக³ச்ச²தி நிஶ்சயேந ப்ராப்நோதி ॥ 36 ॥

யத்தத³க்³ரே விஷமிவ பரிணாமே(அ)ம்ருதோபமம் ।
தத்ஸுக²ம் ஸாத்த்விகம் ப்ரோக்தமாத்மபு³த்³தி⁴ப்ரஸாத³ஜம் ॥ 37 ॥

யத் தத் ஸுக²ம் அக்³ரே பூர்வம் ப்ரத²மஸம்நிபாதே ஜ்ஞாநவைராக்³யத்⁴யாநஸமாத்⁴யாரம்பே⁴ அத்யந்தாயாஸபூர்வகத்வாத் விஷமிவ து³:கா²த்மகம் ப⁴வதி, பரிணாமே ஜ்ஞாநவைராக்³யாதி³பரிபாகஜம் ஸுக²ம் அம்ருதோபமம் , தத் ஸுக²ம் ஸாத்த்விகம் ப்ரோக்தம் வித்³வத்³பி⁴:, ஆத்மந: பு³த்³தி⁴: ஆத்மபு³த்³தி⁴:, ஆத்மபு³த்³தே⁴: ப்ரஸாத³: நைர்மல்யம் ஸலிலஸ்ய இவ ஸ்வச்ச²தா, தத: ஜாதம் ஆத்மபு³த்³தி⁴ப்ரஸாத³ஜம் । ஆத்மவிஷயா வா ஆத்மாவலம்ப³நா வா பு³த்³தி⁴: ஆத்மபு³த்³தி⁴:, தத்ப்ரஸாத³ப்ரகர்ஷாத்³வா ஜாதமித்யேதத் । தஸ்மாத் ஸாத்த்விகம் தத் ॥ 37 ॥

விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகா³த்³யத்தத³க்³ரே(அ)ம்ருதோபமம் ।
பரிணாமே விஷமிவ தத்ஸுக²ம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 38 ॥

விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகா³த் ஜாயதே யத் ஸுக²ம் தத் ஸுக²ம் அக்³ரே ப்ரத²மக்ஷணே அம்ருதோபமம் அம்ருதஸமம் , பரிணாமே விஷமிவ, ப³லவீர்யரூபப்ரஜ்ஞாமேதா⁴த⁴நோத்ஸாஹஹாநிஹேதுத்வாத் அத⁴ர்மதஜ்ஜநிதநரகாதி³ஹேதுத்வாச்ச பரிணாமே தது³பபோ⁴க³பரிணாமாந்தே விஷமிவ, தத் ஸுக²ம் ராஜஸம் ஸ்ம்ருதம் ॥ 38 ॥

யத³க்³ரே சாநுப³ந்தே⁴ ச ஸுக²ம் மோஹநமாத்மந: ।
நித்³ராலஸ்யப்ரமாதோ³த்த²ம் தத்தாமஸமுதா³ஹ்ருதம் ॥ 39 ॥

யத் அக்³ரே ச அநுப³ந்தே⁴ ச அவஸாநோத்தரகாலே ச ஸுக²ம் மோஹநம் மோஹகரம் ஆத்மந: நித்³ராலஸ்யப்ரமாதோ³த்த²ம் நித்³ரா ச ஆலஸ்யம் ச ப்ரமாத³ஶ்ச தேப்⁴ய: ஸமுத்திஷ்ட²தீதி நித்³ராலஸ்யப்ரமாதோ³த்த²ம் , தத் தாமஸம் உதா³ஹ்ருதம் ॥ 39 ॥

அத² இதா³நீம் ப்ரகரணோபஸம்ஹாரார்த²: ஶ்லோக: ஆரப்⁴யதே —

ந தத³ஸ்தி ப்ருதி²வ்யாம் வா தி³வி தே³வேஷு வா புந: ।
ஸத்த்வம் ப்ரக்ருதிஜைர்முக்தம் யதே³பி⁴: ஸ்யாத்த்ரிபி⁴ர்கு³ணை: ॥ 40 ॥

ந தத் அஸ்தி தத் நாஸ்தி ப்ருதி²வ்யாம் வா மநுஷ்யாதி³ஷு ஸத்த்வம் ப்ராணிஜாதம் அந்யத்³வா அப்ராணி, தி³வி தே³வேஷு வா புந: ஸத்த்வம் , ப்ரக்ருதிஜை: ப்ரக்ருதித: ஜாதை: ஏபி⁴: த்ரிபி⁴: கு³ணை: ஸத்த்வாதி³பி⁴: முக்தம் பரித்யக்தம் யத் ஸ்யாத் , ந தத் அஸ்தி இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 40 ॥

ஸர்வ: ஸம்ஸார: க்ரியாகாரகப²லலக்ஷண: ஸத்த்வரஜஸ்தமோகு³ணாத்மக: அவித்³யாபரிகல்பித: ஸமூல: அநர்த²: உக்த:, வ்ருக்ஷரூபகல்பநயா ச ‘ஊர்த்⁴வமூலம்’ (ப⁴. கீ³. 15 । 1) இத்யாதி³நா,தம் ச ‘அஸங்க³ஶஸ்த்ரேண த்³ருடே⁴ந ச்சி²த்த்வா' 'தத: பத³ம் தத்பரிமார்கி³தவ்யம்’ (ப⁴. கீ³. 15 । 3), (ப⁴. கீ³. 15 । 4) இதி ச உக்தம் । தத்ர ச ஸர்வஸ்ய த்ரிகு³ணாத்மகத்வாத் ஸம்ஸாரகாரணநிவ்ருத்த்யநுபபத்தௌ ப்ராப்தாயாம் , யதா² தந்நிவ்ருத்தி: ஸ்யாத் ததா² வக்தவ்யம் , ஸர்வஶ்ச கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²: உபஸம்ஹர்தவ்ய:, ஏதாவாநேவ ச ஸர்வவேத³ஸ்ம்ருத்யர்த²: புருஷார்த²ம் இச்ச²த்³பி⁴: அநுஷ்டே²ய: இத்யேவமர்த²ம் ‘ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம்’ இத்யாதி³: ஆரப்⁴யதே —

ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம் ஶூத்³ராணாம் ச பரந்தப ।
கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வைர்கு³ணை: ॥ 41 ॥

ப்³ராஹ்மணாஶ்ச க்ஷத்ரியாஶ்ச விஶஶ்ச ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶ:, தேஷாம் ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியவிஶாம் ஶூத்³ராணாம் ச — ஶூத்³ராணாம் அஸமாஸகரணம் ஏகஜாதித்வே ஸதி வேதா³நதி⁴காராத் — ஹே பரந்தப, கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி இதரேதரவிபா⁴கே³ந வ்யவஸ்தா²பிதாநி । கேந ? ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வை: கு³ணை:, ஸ்வபா⁴வ: ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரக்ருதி: த்ரிகு³ணாத்மிகா மாயா ஸா ப்ரப⁴வ: யேஷாம் கு³ணாநாம் தே ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வா:, தை:, ஶமாதீ³நி கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் । அத²வா ப்³ராஹ்மணஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வகு³ண: ப்ரப⁴வ: காரணம் , ததா² க்ஷத்ரியஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வோபஸர்ஜநம் ரஜ: ப்ரப⁴வ:, வைஶ்யஸ்வபா⁴வஸ்ய தமஉபஸர்ஜநம் ரஜ: ப்ரப⁴வ:, ஶூத்³ரஸ்வபா⁴வஸ்ய ரஜஉபஸர்ஜநம் தம: ப்ரப⁴வ:, ப்ரஶாந்த்யைஶ்வர்யேஹாமூட⁴தாஸ்வபா⁴வத³ர்ஶநாத் சதுர்ணாம் । அத²வா, ஜந்மாந்தரக்ருதஸம்ஸ்கார: ப்ராணிநாம் வர்தமாநஜந்மநி ஸ்வகார்யாபி⁴முக²த்வேந அபி⁴வ்யக்த: ஸ்வபா⁴வ:, ஸ: ப்ரப⁴வோ யேஷாம் கு³ணாநாம் தே ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வா: கு³ணா: ; கு³ணப்ராது³ர்பா⁴வஸ்ய நிஷ்காரணத்வாநுபபத்தே: । ‘ஸ்வபா⁴வ: காரணம்’ இதி ச காரணவிஶேஷோபாதா³நம் । ஏவம் ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வை: ப்ரக்ருதிப⁴வை: ஸத்த்வரஜஸ்தமோபி⁴: கு³ணை: ஸ்வகார்யாநுரூபேண ஶமாதீ³நி கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி ॥

நநு ஶாஸ்த்ரப்ரவிப⁴க்தாநி ஶாஸ்த்ரேண விஹிதாநி ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் ஶமாதீ³நி கர்மாணி ; கத²ம் உச்யதே ஸத்த்வாதி³கு³ணப்ரவிப⁴க்தாநி இதி ? நைஷ தோ³ஷ: ; ஶாஸ்த்ரேணாபி ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் ஸத்த்வாதி³கு³ணவிஶேஷாபேக்ஷயைவ ஶமாதீ³நி கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி, ந கு³ணாநபேக்ஷயா, இதி ஶாஸ்த்ரப்ரவிப⁴க்தாந்யபி கர்மாணி கு³ணப்ரவிப⁴க்தாநி இதி உச்யதே ॥ 41 ॥

காநி புந: தாநி கர்மாணி இதி, உச்யதே —

ஶமோ த³மஸ்தப: ஶௌசம்
க்ஷாந்திரார்ஜவமேவ ச ।
ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநமாஸ்திக்யம்
ப்³ரஹ்மகர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 42 ॥

ஶம: த³மஶ்ச யதா²வ்யாக்²யாதார்தௌ², தப: யதோ²க்தம் ஶாரீராதி³, ஶௌசம் வ்யாக்²யாதம் , க்ஷாந்தி: க்ஷமா, ஆர்ஜவம் ருஜுதா ஏவ ச ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநம் , ஆஸ்திக்யம் ஆஸ்திகபா⁴வ: ஶ்ரத்³த³தா⁴நதா ஆக³மார்தே²ஷு, ப்³ரஹ்மகர்ம ப்³ராஹ்மணஜாதே: கர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் — யத் உக்தம் ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வைர்கு³ணை: ப்ரவிப⁴க்தாநி இதி ததே³வோக்தம் ஸ்வபா⁴வஜம் இதி ॥ 42 ॥

ஶௌர்யம் தேஜோ த்⁴ருதிர்தா³க்ஷ்யம் யுத்³தே⁴ சாப்யபலாயநம் ।
தா³நமீஶ்வரபா⁴வஶ்ச க்ஷாத்ரம் கர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 43 ॥

ஶௌர்யம் ஶூரஸ்ய பா⁴வ:, தேஜ: ப்ராக³ல்ப்⁴யம் , த்⁴ருதி: தா⁴ரணம் , ஸர்வாவஸ்தா²ஸு அநவஸாத³: ப⁴வதி யயா த்⁴ருத்யா உத்தம்பி⁴தஸ்ய, தா³க்ஷ்யம் த³க்ஷஸ்ய பா⁴வ:, ஸஹஸா ப்ரத்யுத்பந்நேஷு கார்யேஷு அவ்யாமோஹேந ப்ரவ்ருத்தி:, யுத்³தே⁴ சாபி அபலாயநம் அபராங்முகீ²பா⁴வ: ஶத்ருப்⁴ய:, தா³நம் தே³யத்³ரவ்யேஷு முக்தஹஸ்ததா, ஈஶ்வரபா⁴வஶ்ச ஈஶ்வரஸ்ய பா⁴வ:, ப்ரபு⁴ஶக்திப்ரகடீகரணம் ஈஶிதவ்யாந் ப்ரதி, க்ஷாத்ரம் கர்ம க்ஷத்ரியஜாதே: விஹிதம் கர்ம க்ஷாத்ரம் கர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 43 ॥

க்ருஷிகௌ³ரக்ஷ்யவாணிஜ்யம் வைஶ்யகர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் ।
பரிசர்யாத்மகம் கர்ம ஶூத்³ரஸ்யாபி ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 44 ॥

க்ருஷிகௌ³ரக்ஷ்யவாணிஜ்யம் க்ருஷிஶ்ச கௌ³ரக்ஷ்யம் ச வாணிஜ்யம் ச க்ருஷிகௌ³ரக்ஷ்யவாணிஜ்யம் , க்ருஷி: பூ⁴மே: விலேக²நம் , கௌ³ரக்ஷ்யம் கா³: ரக்ஷதீதி கோ³ரக்ஷ: தஸ்ய பா⁴வ: கௌ³ரக்ஷ்யம் , பாஶுபால்யம் இத்யர்த²:, வாணிஜ்யம் வணிக்கர்ம க்ரயவிக்ரயாதி³லக்ஷணம் வைஶ்யகர்ம வைஶ்யஜாதே: கர்ம வைஶ்யகர்ம ஸ்வபா⁴வஜம் । பரிசர்யாத்மகம் ஶுஶ்ரூஷாஸ்வபா⁴வம் கர்ம ஶூத்³ரஸ்யாபி ஸ்வபா⁴வஜம் ॥ 44 ॥

ஏதேஷாம் ஜாதிவிஹிதாநாம் கர்மணாம் ஸம்யக³நுஷ்டி²தாநாம் ஸ்வர்க³ப்ராப்தி: ப²லம் ஸ்வபா⁴வத:, ‘வர்ணா ஆஶ்ரமாஶ்ச ஸ்வகர்மநிஷ்டா²: ப்ரேத்ய கர்மப²லமநுபூ⁴ய தத: ஶேஷேண விஶிஷ்டதே³ஶஜாதிகுலத⁴ர்மாயு:ஶ்ருதவ்ருத்தவித்தஸுக²மேத⁴ஸோ ஜந்ம ப்ரதிபத்³யந்தே’ (கௌ³. த⁴. 2 । 2 । 29), (மை. கௌ³. த⁴. 11 । 31) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴ய: ; புராணே ச வர்ணிநாம் ஆஶ்ரமிணாம் ச லோகப²லபே⁴த³விஶேஷஸ்மரணாத் । காரணாந்தராத்து இத³ம் வக்ஷ்யமாணம் ப²லம் —

ஸ்வே ஸ்வே கர்மண்யபி⁴ரத:
ஸம்ஸித்³தி⁴ம் லப⁴தே நர: ।
ஸ்வகர்மநிரத: ஸித்³தி⁴ம்
யதா² விந்த³தி தச்ச்²ருணு ॥ 45 ॥

ஸ்வே ஸ்வே யதோ²க்தலக்ஷணபே⁴தே³ கர்மணி அபி⁴ரத: தத்பர: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நாத் அஶுத்³தி⁴க்ஷயே ஸதி காயேந்த்³ரியாணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணாம் ஸம்ஸித்³தி⁴ம் லப⁴தே ப்ராப்நோதி நர: அதி⁴க்ருத: புருஷ: ; கிம் ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நத ஏவ ஸாக்ஷாத் ஸம்ஸித்³தி⁴: ? ந ; கத²ம் தர்ஹி ? ஸ்வகர்மநிரத: ஸித்³தி⁴ம் யதா² யேந ப்ரகாரேண விந்த³தி, தத் ஶ்ருணு ॥ 45 ॥

யத: ப்ரவ்ருத்திர்பூ⁴தாநாம்
யேந ஸர்வமித³ம் ததம் ।
ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய
ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ: ॥ 46 ॥

யத: யஸ்மாத் ப்ரவ்ருத்தி: உத்பத்தி: சேஷ்டா வா யஸ்மாத் அந்தர்யாமிண: ஈஶ்வராத் பூ⁴தாநாம் ப்ராணிநாம் ஸ்யாத் , யேந ஈஶ்வரேண ஸர்வம் இத³ம் ததம் ஜக³த் வ்யாப்தம் ஸ்வகர்மணா பூர்வோக்தேந ப்ரதிவர்ணம் தம் ஈஶ்வரம் அப்⁴யர்ச்ய பூஜயித்வா ஆராத்⁴ய கேவலம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணாம் ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ: மநுஷ்ய: ॥ 46 ॥

யத: ஏவம் , அத: —

ஶ்ரேயாந்ஸ்வத⁴ர்மோ விகு³ண:
பரத⁴ர்மாத்ஸ்வநுஷ்டி²தாத் ।
ஸ்வபா⁴வநியதம் கர்ம
குர்வந்நாப்நோதி கில்பி³ஷம் ॥ 47 ॥

ஶ்ரேயாந் ப்ரஶஸ்யதர: ஸ்வோ த⁴ர்ம: ஸ்வத⁴ர்ம:, விகு³ணோ(அ)பி இதி அபிஶப்³தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய:, பரத⁴ர்மாத் । ஸ்வபா⁴வநியதம் ஸ்வபா⁴வேந நியதம் , யது³க்தம் ஸ்வபா⁴வஜமிதி, ததே³வோக்தம் ஸ்வபா⁴வநியதம் இதி ; யதா² விஷஜாதஸ்ய க்ருமே: விஷம் ந தோ³ஷகரம் , ததா² ஸ்வபா⁴வநியதம் கர்ம குர்வந் ந ஆப்நோதி கில்பி³ஷம் பாபம் ॥ 47 ॥

ஸ்வபா⁴வநியதம் கர்ம குர்வாணோ விஷஜ: இவ க்ருமி: கில்பி³ஷம் ந ஆப்நோதீதி உக்தம் ; பரத⁴ர்மஶ்ச ப⁴யாவஹ: இதி, அநாத்மஜ்ஞஶ்ச ‘ந ஹி கஶ்சித்க்ஷணமபி அகர்மக்ருத்திஷ்ட²தி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 5) இதி । அத: —

ஸஹஜம் கர்ம கௌந்தேய
ஸதோ³ஷமபி ந த்யஜேத் ।
ஸர்வாரம்பா⁴ ஹி தோ³ஷேண
தூ⁴மேநாக்³நிரிவாவ்ருதா: ॥ 48 ॥

ஸஹஜம் ஸஹ ஜந்மநைவ உத்பந்நம் । கிம் தத் ? கர்ம கௌந்தேய ஸதோ³ஷமபி த்ரிகு³ணாத்மகத்வாத் ந த்யஜேத் । ஸர்வாரம்பா⁴: ஆரப்⁴யந்த இதி ஆரம்பா⁴:, ஸர்வகர்மாணி இத்யேதத் ; ப்ரகரணாத் யே கேசித் ஆரம்பா⁴: ஸ்வத⁴ர்மா: பரத⁴ர்மாஶ்ச, தே ஸர்வே ஹி யஸ்மாத் — த்ரிகு³ணாத்மகத்வம் அத்ர ஹேது: — த்ரிகு³ணாத்மகத்வாத் தோ³ஷேண தூ⁴மேந ஸஹஜேந அக்³நிரிவ, ஆவ்ருதா: । ஸஹஜஸ்ய கர்மண: ஸ்வத⁴ர்மாக்²யஸ்ய பரித்யாகே³ந பரத⁴ர்மாநுஷ்டா²நே(அ)பி தோ³ஷாத் நைவ முச்யதே ; ப⁴யாவஹஶ்ச பரத⁴ர்ம: । ந ச ஶக்யதே அஶேஷத: த்யக்தும் அஜ்ஞேந கர்ம யத:, தஸ்மாத் ந த்யஜேத் இத்யர்த²: ॥

கிம் அஶேஷத: த்யக்தும் அஶக்யம் கர்ம இதி ந த்யஜேத் ? கிம் வா ஸஹஜஸ்ய கர்மண: த்யாகே³ தோ³ஷோ ப⁴வதீதி ? கிம் ச அத: ? யதி³ தாவத் அஶேஷத: த்யக்தும் அஶக்யம் இதி ந த்யாஜ்யம் ஸஹஜம் கர்ம, ஏவம் தர்ஹி அஶேஷத: த்யாகே³ கு³ண ஏவ ஸ்யாதி³தி ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி । ஸத்யம் ஏவம் ; அஶேஷத: த்யாக³ ஏவ ந உபபத்³யதே இதி சேத் , கிம் நித்யப்ரசலிதாத்மக: புருஷ:, யதா² ஸாங்க்²யாநாம் கு³ணா: ? கிம் வா க்ரியைவ காரகம் , யதா² பௌ³த்³தா⁴நாம் ஸ்கந்தா⁴: க்ஷணப்ரத்⁴வம்ஸிந: ? உப⁴யதா²பி கர்மண: அஶேஷத: த்யாக³: ந ஸம்ப⁴வதி । அத² த்ருதீயோ(அ)பி பக்ஷ: — யதா³ கரோதி ததா³ ஸக்ரியம் வஸ்து । யதா³ ந கரோதி, ததா³ நிஷ்க்ரியம் ததே³வ । தத்ர ஏவம் ஸதி ஶக்யம் கர்ம அஶேஷத: த்யக்தும் । அயம் து அஸ்மிந் த்ருதீயே பக்ஷே விஶேஷ: — ந நித்யப்ரசலிதம் வஸ்து, நாபி க்ரியைவ காரகம் । கிம் தர்ஹி ? வ்யவஸ்தி²தே த்³ரவ்யே அவித்³யமாநா க்ரியா உத்பத்³யதே, வித்³யமாநா ச விநஶ்யதி । ஶுத்³த⁴ம் தத் த்³ரவ்யம் ஶக்திமத் அவதிஷ்ட²தே । இதி ஏவம் ஆஹு: காணாதா³: । ததே³வ ச காரகம் இதி । அஸ்மிந் பக்ஷே கோ தோ³ஷ: இதி । அயமேவ து தோ³ஷ: — யதஸ்து அபா⁴க³வதம் மதம் இத³ம் । கத²ம் ஜ்ஞாயதே ? யத: ஆஹ ப⁴க³வாந் ‘நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 16) இத்யாதி³ । காணாதா³நாம் ஹி அஸத: பா⁴வ:, ஸதஶ்ச அபா⁴வ:, இதி இத³ம் மதம் அபா⁴க³வதம் । அபா⁴க³வதமபி ந்யாயவச்சேத் கோ தோ³ஷ: இதி சேத் , உச்யதே — தோ³ஷவத்து இத³ம் , ஸர்வப்ரமாணவிரோதா⁴த் । கத²ம் ? யதி³ தாவத் த்³வ்யணுகாதி³ த்³ரவ்யம் ப்ராக் உத்பத்தே: அத்யந்தமேவ அஸத் , உத்பந்நம் ச ஸ்தி²தம் கஞ்சித் காலம் புந: அத்யந்தமேவ அஸத்த்வம் ஆபத்³யதே, ததா² ச ஸதி அஸதே³வ ஸத் ஜாயதே, ஸதே³வ அஸத்த்வம் ஆபத்³யதே, அபா⁴வ: பா⁴வோ ப⁴வதி, பா⁴வஶ்ச அபா⁴வோ ப⁴வதி ; தத்ர அபா⁴வ: ஜாயமாந: ப்ராக் உத்பத்தே: ஶஶவிஷாணகல்ப: ஸமவாய்யஸமவாயிநிமித்தாக்²யம் காரணம் அபேக்ஷ்ய ஜாயதே இதி । ந ச ஏவம் அபா⁴வ: உத்பத்³யதே, காரணம் ச அபேக்ஷதே இதி ஶக்யம் வக்தும் , அஸதாம் ஶஶவிஷாணாதீ³நாம் அத³ர்ஶநாத் । பா⁴வாத்மகாஶ்சேத் க⁴டாத³ய: உத்பத்³யமாநா:, கிஞ்சித் அபி⁴வ்யக்திமாத்ரே காரணம் அபேக்ஷ்ய உத்பத்³யந்தே இதி ஶக்யம் ப்ரதிபத்தும் । கிஞ்ச, அஸதஶ்ச ஸதஶ்ச ஸத்³பா⁴வே அஸத்³பா⁴வே ந க்வசித் ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹாரேஷு விஶ்வாஸ: கஸ்யசித் ஸ்யாத் , ‘ஸத் ஸதே³வ அஸத் அஸதே³வ’ இதி நிஶ்சயாநுபபத்தே: ॥

கிஞ்ச, உத்பத்³யதே இதி த்³வ்யணுகாதே³: த்³ரவ்யஸ்ய ஸ்வகாரணஸத்தாஸம்ப³ந்த⁴ம் ஆஹு: । ப்ராக் உத்பத்தேஶ்ச அஸத் , பஶ்சாத் காரணவ்யாபாரம் அபேக்ஷ்ய ஸ்வகாரணை: பரமாணுபி⁴: ஸத்தயா ச ஸமவாயலக்ஷணேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸத் காரணஸமவேதம் ஸத் ப⁴வதி । தத்ர வக்தவ்யம் கத²ம் அஸத: ஸ்வம் காரணம் ப⁴வேத் ஸம்ப³ந்தோ⁴ வா கேநசித் ஸ்யாத் ? ந ஹி வந்த்⁴யாபுத்ரஸ்ய ஸ்வம் காரணம் ஸம்ப³ந்தோ⁴ வா கேநசித் ப்ரமாணத: கல்பயிதும் ஶக்யதே ॥

நநு நைவம் வைஶேஷிகை: அபா⁴வஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴: கல்ப்யதே । த்³வ்யணுகாதீ³நாம் ஹி த்³ரவ்யாணாம் ஸ்வகாரணஸமவாயலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸதாமேவ உச்யதே இதி । ந ; ஸம்ப³ந்தா⁴த் ப்ராக் ஸத்த்வாநப்⁴யுபக³மாத் । ந ஹி வைஶேஷிகை: குலாலத³ண்ட³சக்ராதி³வ்யாபாராத் ப்ராக் க⁴டாதீ³நாம் அஸ்தித்வம் இஷ்யதே । ந ச ம்ருத³ ஏவ க⁴டாத்³யாகாரப்ராப்திம் இச்ச²ந்தி । ததஶ்ச அஸத ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴: பாரிஶேஷ்யாத் இஷ்டோ ப⁴வதி ॥

நநு அஸதோ(அ)பி ஸமவாயலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴: ந விருத்³த⁴: । ந ; வந்த்⁴யாபுத்ராதீ³நாம் அத³ர்ஶநாத் । க⁴டாதே³ரேவ ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ஸ்வகாரணஸம்ப³ந்தோ⁴ ப⁴வதி ந வந்த்⁴யாபுத்ராதே³:, அபா⁴வஸ்ய துல்யத்வே(அ)பி இதி விஶேஷ: அபா⁴வஸ்ய வக்தவ்ய: । ஏகஸ்ய அபா⁴வ:, த்³வயோ: அபா⁴வ:, ஸர்வஸ்ய அபா⁴வ:, ப்ராக³பா⁴வ:, ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வ:, இதரேதராபா⁴வ:, அத்யந்தாபா⁴வ: இதி லக்ஷணதோ ந கேநசித் விஶேஷோ த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । அஸதி ச விஶேஷே க⁴டஸ்ய ப்ராக³பா⁴வ: ஏவ குலாலாதி³பி⁴: க⁴டபா⁴வம் ஆபத்³யதே ஸம்ப³த்⁴யதே ச பா⁴வேந கபாலாக்²யேந, ஸம்ப³த்³த⁴ஶ்ச ஸர்வவ்யவஹாரயோக்³யஶ்ச ப⁴வதி, ந து க⁴டஸ்யைவ ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வ: அபா⁴வத்வே ஸத்யபி, இதி ப்ரத்⁴வம்ஸாத்³யபா⁴வாநாம் ந க்வசித் வ்யவஹாரயோக்³யத்வம் , ப்ராக³பா⁴வஸ்யைவ த்³வ்யணுகாதி³த்³ரவ்யாக்²யஸ்ய உத்பத்த்யாதி³வ்யவஹாரார்ஹத்வம் இத்யேதத் அஸமஞ்ஜஸம் ; அபா⁴வத்வாவிஶேஷாத் அத்யந்தப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வயோரிவ ॥

நநு நைவ அஸ்மாபி⁴: ப்ராக³பா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்தி: உச்யதே । பா⁴வஸ்யைவ தர்ஹி பா⁴வாபத்தி: ; யதா² க⁴டஸ்ய க⁴டாபத்தி:, படஸ்ய வா படாபத்தி: । ஏதத³பி அபா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்திவதே³வ ப்ரமாணவிருத்³த⁴ம் । ஸாங்க்²யஸ்யாபி ய: பரிணாமபக்ஷ: ஸோ(அ)பி அபூர்வத⁴ர்மோத்பத்திவிநாஶாங்கீ³கரணாத் வைஶேஷிகபக்ஷாத் ந விஶிஷ்யதே । அபி⁴வ்யக்திதிரோபா⁴வாங்கீ³கரணே(அ)பி அபி⁴வ்யக்திதிரோபா⁴வயோ: வித்³யமாநத்வாவித்³யமாநத்வநிரூபணே பூர்வவதே³வ ப்ரமாணவிரோத⁴: । ஏதேந காரணஸ்யைவ ஸம்ஸ்தா²நம் உத்பத்த்யாதி³ இத்யேதத³பி ப்ரத்யுக்தம் ॥

பாரிஶேஷ்யாத் ஸத் ஏகமேவ வஸ்து அவித்³யயா உத்பத்திவிநாஶாதி³த⁴ர்மை: அநேகதா⁴ நடவத் விகல்ப்யதே இதி । இத³ம் பா⁴க³வதம் மதம் உக்தம் ‘நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 16) இத்யஸ்மிந் ஶ்லோகே, ஸத்ப்ரத்யயஸ்ய அவ்யபி⁴சாராத் , வ்யபி⁴சாராச்ச இதரேஷாமிதி ॥

கத²ம் தர்ஹி ஆத்மந: அவிக்ரியத்வே அஶேஷத: கர்மண: த்யாக³: ந உபபத்³யதே இதி ? யதி³ வஸ்துபூ⁴தா: கு³ணா:, யதி³ வா அவித்³யாகல்பிதா:, தத்³த⁴ர்ம: கர்ம, ததா³ ஆத்மநி அவித்³யாத்⁴யாரோபிதமேவ இதி அவித்³வாந் ‘ந ஹி கஶ்சித் க்ஷணமபி அஶேஷத: த்யக்தும் ஶக்நோதி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 5) இதி உக்தம் । வித்³வாம்ஸ்து புந: வித்³யயா அவித்³யாயாம் நிவ்ருத்தாயாம் ஶக்நோத்யேவ அஶேஷத: கர்ம பரித்யக்தும் , அவித்³யாத்⁴யாரோபிதஸ்ய ஶேஷாநுபபத்தே: । ந ஹி தைமிரிகத்³ருஷ்ட்யா அத்⁴யாரோபிதஸ்ய த்³விசந்த்³ராதே³: திமிராபக³மே(அ)பி ஶேஷ: அவதிஷ்ட²தே । ஏவம் ச ஸதி இத³ம் வசநம் உபபந்நம் ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³, ‘ஸ்வே ஸ்வே கர்மண்யபி⁴ரத: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் லப⁴தே நர:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 45) ‘ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 46) இதி ச ॥ 48 ॥

யா கர்மஜா ஸித்³தி⁴: உக்தா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணா, தஸ்யா: ப²லபூ⁴தா நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணா ச வக்தவ்யேதி ஶ்லோக: ஆரப்⁴யதே —

அஸக்தபு³த்³தி⁴: ஸர்வத்ர
ஜிதாத்மா விக³தஸ்ப்ருஹ: ।
நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ம் பரமாம்
ஸம்ந்யாஸேநாதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 49 ॥

அஸக்தபு³த்³தி⁴: அஸக்தா ஸங்க³ரஹிதா பு³த்³தி⁴: அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அஸக்தபு³த்³தி⁴: ஸர்வத்ர புத்ரதா³ராதி³ஷு ஆஸக்திநிமித்தேஷு, ஜிதாத்மா ஜித: வஶீக்ருத: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: ஜிதாத்மா, விக³தஸ்ப்ருஹ: விக³தா ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா தே³ஹஜீவிதபோ⁴கே³ஷு யஸ்மாத் ஸ: விக³தஸ்ப்ருஹ:, ய: ஏவம்பூ⁴த: ஆத்மஜ்ஞ: ஸ: நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ம் நிர்க³தாநி கர்மாணி யஸ்மாத் நிஷ்க்ரியப்³ரஹ்மாத்மஸம்போ³தா⁴த் ஸ: நிஷ்கர்மா தஸ்ய பா⁴வ: நைஷ்கர்ம்யம் , நைஷ்கர்ம்யம் ச தத் ஸித்³தி⁴ஶ்ச ஸா நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴:, நிஷ்கர்மத்வஸ்ய வா நிஷ்க்ரியாத்மரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணஸ்ய ஸித்³தி⁴: நிஷ்பத்தி:, தாம் நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ம் பரமாம் ப்ரக்ருஷ்டாம் கர்மஜஸித்³தி⁴விலக்ஷணாம் ஸத்³யோமுக்த்யவஸ்தா²நரூபாம் ஸம்ந்யாஸேந ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந தத்பூர்வகேண வா ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸேந, அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி । ததா² ச உக்தம் — ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய நைவ குர்வந்ந காரயந்நாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இதி ॥ 49 ॥

பூர்வோக்தேந ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நேந ஈஶ்வராப்⁴யர்சநரூபேண ஜநிதாம் ப்ராகு³க்தலக்ஷணாம் ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தஸ்ய உத்பந்நாத்மவிவேகஜ்ஞாநஸ்ய கேவலாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபா நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணா ஸித்³தி⁴: யேந க்ரமேண ப⁴வதி, தத் வக்தவ்யமிதி ஆஹ —

ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தோ யதா² ப்³ரஹ்ம ததா²ப்நோதி நிபோ³த⁴ மே ।
ஸமாஸேநைவ கௌந்தேய நிஷ்டா² ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா ॥ 50 ॥

ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்த: ஸ்வகர்மணா ஈஶ்வரம் ஸமப்⁴யர்ச்ய தத்ப்ரஸாத³ஜாம் காயேந்த்³ரியாணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாலக்ஷணாம் ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்த: — ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்த: இதி தத³நுவாத³: உத்தரார்த²: । கிம் தத் உத்தரம் , யத³ர்த²: அநுவாத³: இதி, உச்யதே — யதா² யேந ப்ரகாரேண ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபேண ப்³ரஹ்ம பரமாத்மாநம் ஆப்நோதி, ததா² தம் ப்ரகாரம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ப்ராப்திக்ரமம் மே மம வசநாத் நிபோ³த⁴ த்வம் நிஶ்சயேந அவதா⁴ரய இத்யேதத் । கிம் விஸ்தரேண ? ந இதி ஆஹ — ஸமாஸேநைவ ஸங்க்ஷேபேணைவ ஹே கௌந்தேய, யதா² ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோதி ததா² நிபோ³தே⁴தி । அநேந யா ப்ரதிஜ்ஞாதா ப்³ரஹ்மப்ராப்தி:, தாம் இத³ந்தயா த³ர்ஶயிதும் ஆஹ — ‘நிஷ்டா² ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா’ இதி । நிஷ்டா² பர்யவஸாநம் பரிஸமாப்தி: இத்யேதத் । கஸ்ய ? ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா । கீத்³ருஶீ ஸா ? யாத்³ருஶம் ஆத்மஜ்ஞாநம் । கீத்³ருக் தத் ? யாத்³ருஶ: ஆத்மா । கீத்³ருஶ: ஸ: ? யாத்³ருஶோ ப⁴க³வதா உக்த:, உபநிஷத்³வாக்யைஶ்ச ந்யாயதஶ்ச ॥

நநு விஷயாகாரம் ஜ்ஞாநம் । ந ஜ்ஞாநவிஷய:, நாபி ஆகாரவாந் ஆத்மா இஷ்யதே க்வசித் । நநு ‘ஆதி³த்யவர்ணம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) ‘பா⁴ரூப:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) ‘ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இதி ஆகாரவத்த்வம் ஆத்மந: ஶ்ரூயதே । ந ; தமோரூபத்வப்ரதிஷேதா⁴ர்த²த்வாத் தேஷாம் வாக்யாநாம் — த்³ரவ்யகு³ணாத்³யாகாரப்ரதிஷேதே⁴ ஆத்மந: தமோரூபத்வே ப்ராப்தே தத்ப்ரதிஷேதா⁴ர்தா²நி ‘ஆதி³த்யவர்ணம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இத்யாதீ³நி வாக்யாநி । ‘அரூபம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இதி ச விஶேஷத: ரூபப்ரதிஷேதா⁴த் । அவிஷயத்வாச்ச — ‘ந ஸந்த்³ருஶே திஷ்ட²தி ரூபமஸ்ய ந சக்ஷுஷா பஶ்யதி கஶ்சநைநம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 20) ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இத்யாதே³: । தஸ்மாத் ஆத்மாகாரம் ஜ்ஞாநம் இதி அநுபபந்நம் ॥

கத²ம் தர்ஹி ஆத்மந: ஜ்ஞாநம் ? ஸர்வம் ஹி யத்³விஷயம் யத் ஜ்ஞாநம் , தத் ததா³காரம் ப⁴வதி । நிராகாரஶ்ச ஆத்மா இத்யுக்தம் । ஜ்ஞாநாத்மநோஶ்ச உப⁴யோ: நிராகாரத்வே கத²ம் தத்³பா⁴வநாநிஷ்டா² இதி ? ந ; அத்யந்தநிர்மலத்வாதிஸ்வச்ச²த்வாதிஸூக்ஷ்மத்வோபபத்தே: ஆத்மந: । பு³த்³தே⁴ஶ்ச ஆத்மவத் நைர்மல்யாத்³யுபபத்தே: ஆத்மசைதந்யாகாராபா⁴ஸத்வோபபத்தி: । பு³த்³த்⁴யாபா⁴ஸம் மந:, ததா³பா⁴ஸாநி இந்த்³ரியாணி, இந்த்³ரியாபா⁴ஸஶ்ச தே³ஹ: । அத: லௌகிகை: தே³ஹமாத்ரே ஏவ ஆத்மத்³ருஷ்டி: க்ரியதே ॥

தே³ஹசைதந்யவாதி³நஶ்ச லோகாயதிகா: ‘சைதந்யவிஶிஷ்ட: காய: புருஷ:’ இத்யாஹு: । ததா² அந்யே இந்த்³ரியசைதந்யவாதி³ந:, அந்யே மநஶ்சைதந்யவாதி³ந:, அந்யே பு³த்³தி⁴சைதந்யவாதி³ந: । ததோ(அ)பி ஆந்தரம் அவ்யக்தம் அவ்யாக்ருதாக்²யம் அவித்³யாவஸ்த²ம் ஆத்மத்வேந ப்ரதிபந்நா: கேசித் । ஸர்வத்ர பு³த்³த்⁴யாதி³தே³ஹாந்தே ஆத்மசைதந்யாபா⁴ஸதா ஆத்மப்⁴ராந்திகாரணம் இத்யதஶ்ச ஆத்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம் ந விதா⁴தவ்யம் । கிம் தர்ஹி ? நாமரூபாத்³யநாத்மாத்⁴யாரோபணநிவ்ருத்திரேவ கார்யா, நாத்மசைதந்யவிஜ்ஞாநம் கார்யம் , அவித்³யாத்⁴யாரோபிதஸர்வபதா³ர்தா²காரை: அவிஶிஷ்டதயா த்³ருஶ்யமாநத்வாத் இதி । அத ஏவ ஹி விஜ்ஞாநவாதி³நோ பௌ³த்³தா⁴: விஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண வஸ்த்வேவ நாஸ்தீதி ப்ரதிபந்நா:, ப்ரமாணாந்தரநிரபேக்ஷதாம் ச ஸ்வஸம்விதி³தத்வாப்⁴யுபக³மேந । தஸ்மாத் அவித்³யாத்⁴யாரோபிதநிராகரணமாத்ரம் ப்³ரஹ்மணி கர்தவ்யம் , ந து ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநே யத்ந:, அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । அவித்³யாகல்பிதநாமரூபவிஶேஷாகாராபஹ்ருதபு³த்³தீ⁴நாம் அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ஸுவிஜ்ஞேயம் ஆஸந்நதரம் ஆத்மபூ⁴தமபி, அப்ரஸித்³த⁴ம் து³ர்விஜ்ஞேயம் அதிதூ³ரம் அந்யதி³வ ச ப்ரதிபா⁴தி அவிவேகிநாம் । பா³ஹ்யாகாரநிவ்ருத்தபு³த்³தீ⁴நாம் து லப்³த⁴கு³ர்வாத்மப்ரஸாதா³நாம் ந அத: பரம் ஸுக²ம் ஸுப்ரஸித்³த⁴ம் ஸுவிஜ்ஞேயம் ஸ்வாஸந்நதரம் அஸ்தி । ததா² சோக்தம் — ‘ப்ரத்யக்ஷாவக³மம் த⁴ர்ம்யம்’ (ப⁴. கீ³. 9 । 2) இத்யாதி³ ॥

கேசித்து பண்டி³தம்மந்யா: ‘நிராகாரத்வாத் ஆத்மவஸ்து ந உபைதி பு³த்³தி⁴: । அத: து³:ஸாத்⁴யா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநநிஷ்டா²’ இத்யாஹு:। ஸத்யம் ; ஏவம் கு³ருஸம்ப்ரதா³யரஹிதாநாம் அஶ்ருதவேதா³ந்தாநாம் அத்யந்தப³ஹிர்விஷயாஸக்தபு³த்³தீ⁴நாம் ஸம்யக்ப்ரமாணேஷு அக்ருதஶ்ரமாணாம் । தத்³விபரீதாநாம் து லௌகிகக்³ராஹ்யக்³ராஹகத்³வைதவஸ்துநி ஸத்³பு³த்³தி⁴: நிதராம் து³:ஸம்பாதா³, ஆத்மசைதந்யவ்யதிரேகேண வஸ்த்வந்தரஸ்ய அநுபலப்³தே⁴:, யதா² ச ‘ஏதத் ஏவமேவ, ந அந்யதா²’ இதி அவோசாம ; உக்தம் ச ப⁴க³வதா ‘யஸ்யாம் ஜாக்³ரதி பூ⁴தாநி ஸா நிஶா பஶ்யதோ முநே:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 69) இதி । தஸ்மாத் பா³ஹ்யாகாரபே⁴த³பு³த்³தி⁴நிவ்ருத்திரேவ ஆத்மஸ்வரூபாவலம்ப³நகாரணம் । ந ஹி ஆத்மா நாம கஸ்யசித் கதா³சித் அப்ரஸித்³த⁴: ப்ராப்ய: ஹேய: உபாதே³யோ வா ; அப்ரஸித்³தே⁴ ஹி தஸ்மிந் ஆத்மநி ஸ்வார்தா²: ஸர்வா: ப்ரவ்ருத்தய: வ்யர்தா²: ப்ரஸஜ்யேரந் । ந ச தே³ஹாத்³யசேதநார்த²த்வம் ஶக்யம் கல்பயிதும் । ந ச ஸுகா²ர்த²ம் ஸுக²ம் , து³:கா²ர்த²ம் து³:க²ம் । ஆத்மாவக³த்யவஸாநார்த²த்வாச்ச ஸர்வவ்யவஹாரஸ்ய । தஸ்மாத் யதா² ஸ்வதே³ஹஸ்ய பரிச்சே²தா³ய ந ப்ரமாணாந்தராபேக்ஷா, ததோ(அ)பி ஆத்மந: அந்தரதமத்வாத் தத³வக³திம் ப்ரதி ந ப்ரமாணாந்தராபேக்ஷா ; இதி ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா² விவேகிநாம் ஸுப்ரஸித்³தா⁴ இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

யேஷாமபி நிராகாரம் ஜ்ஞாநம் அப்ரத்யக்ஷம் , தேஷாமபி ஜ்ஞாநவஶேநைவ ஜ்ஞேயாவக³திரிதி ஜ்ஞாநம் அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ஸுகா²தி³வதே³வ இதி அப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்தேஶ்ச — அப்ரஸித்³த⁴ம் சேத் ஜ்ஞாநம் , ஜ்ஞேயவத் ஜிஜ்ஞாஸ்யேத । யதா² ஜ்ஞேயம் க⁴டாதி³லக்ஷணம் ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாதா வ்யாப்தும் இச்ச²தி, ததா² ஜ்ஞாநமபி ஜ்ஞாநாந்தரேண ஜ்ஞாதவ்யம் ஆப்தும் இச்சே²த் । ந ஏதத் அஸ்தி । அத: அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴ம் ஜ்ஞாநம் , ஜ்ஞாதாபி அத ஏவ ப்ரஸித்³த⁴: இதி । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநே யத்நோ ந கர்தவ்ய:, கிம் து அநாத்மநி ஆத்மபு³த்³தி⁴நிவ்ருத்தாவேவ । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஸுஸம்பாத்³யா ॥ 50 ॥

ஸா இயம் ஜ்ஞாநஸ்ய பரா நிஷ்டா² உச்யதே, கத²ம் கார்யா இதி —

பு³த்³த்⁴யா விஶுத்³த⁴யா யுக்தோ
த்⁴ருத்யாத்மாநம் நியம்ய ச ।
ஶப்³தா³தீ³ந்விஷயாம்ஸ்த்யக்த்வா
ராக³த்³வேஷௌ வ்யுத³ஸ்ய ச ॥ 51 ॥

பு³த்³த்⁴யா அத்⁴யவஸாயலக்ஷணயா விஶுத்³த⁴யா மாயாரஹிதயா யுக்த: ஸம்பந்ந:, த்⁴ருத்யா தை⁴ர்யேண ஆத்மாநம் கார்யகரணஸங்கா⁴தம் நியம்ய ச நியமநம் க்ருத்வா வஶீக்ருத்ய, ஶப்³தா³தீ³ந் ஶப்³த³: ஆதி³: யேஷாம் தாந் விஷயாந் த்யக்த்வா, ஸாமர்த்²யாத் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரஹேதுபூ⁴தாந் கேவலாந் முக்த்வா தத: அதி⁴காந் ஸுகா²ர்தா²ந் த்யக்த்வா இத்யர்த²:, ஶரீரஸ்தி²த்யர்த²த்வேந ப்ராப்தேஷு ராக³த்³வேஷௌ வ்யுத³ஸ்ய ச பரித்யஜ்ய ச ॥ 51 ॥

தத: —

விவிக்தஸேவீ லக்⁴வாஶீ
யதவாக்காயமாநஸ: ।
த்⁴யாநயோக³பரோ நித்யம்
வைராக்³யம் ஸமுபாஶ்ரித: ॥ 52 ॥

விவிக்தஸேவீ அரண்யநதீ³புலிநகி³ரிகு³ஹாதீ³ந் விவிக்தாந் தே³ஶாந் ஸேவிதும் ஶீலம் அஸ்ய இதி விவிக்தஸேவீ, லக்⁴வாஶீ லக்⁴வஶநஶீல: — விவிக்தஸேவாலக்⁴வஶநயோ: நித்³ராதி³தோ³ஷநிவர்தகத்வேந சித்தப்ரஸாத³ஹேதுத்வாத் க்³ரஹணம் ; யதவாக்காயமாநஸ: வாக் ச காயஶ்ச மாநஸம் ச யதாநி ஸம்யதாநி யஸ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய ஸ: ஜ்ஞாநநிஷ்ட²: யதி: யதவாக்காயமாநஸ: ஸ்யாத் । ஏவம் உபரதஸர்வகரண: ஸந் த்⁴யாநயோக³பர: த்⁴யாநம் ஆத்மஸ்வரூபசிந்தநம் , யோக³: ஆத்மவிஷயே ஏகாக்³ரீகரணம் தௌ பரத்வேந கர்தவ்யௌ யஸ்ய ஸ: த்⁴யாநயோக³பர: நித்யம் நித்யக்³ரஹணம் மந்த்ரஜபாத்³யந்யகர்தவ்யாபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் , வைராக்³யம் விராக³ஸ்ய பா⁴வ: த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷு விஷயேஷு வைத்ருஷ்ண்யம் ஸமுபாஶ்ரித: ஸம்யக் உபாஶ்ரித: நித்யமேவ இத்யர்த²: ॥ 52 ॥

கிஞ்ச —

அஹங்காரம் ப³லம் த³ர்பம்
காமம் க்ரோத⁴ம் பரிக்³ரஹம் ।
விமுச்ய நிர்மம: ஶாந்தோ
ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய கல்பதே ॥ 53 ॥

அஹங்காரம் அஹங்கரணம் அஹங்கார: தே³ஹாதி³ஷு தம் , ப³லம் ஸாமர்த்²யம் காமராக³ஸம்யுக்தம் — ந இதரத் ஶரீராதி³ஸாமர்த்²யம் ஸ்வாபா⁴விகத்வேந தத்த்யாக³ஸ்ய அஶக்யத்வாத் — த³ர்பம் த³ர்போ நாம ஹர்ஷாநந்தரபா⁴வீ த⁴ர்மாதிக்ரமஹேது: ‘ஹ்ருஷ்டோ த்³ருப்யதி த்³ருப்தோ த⁴ர்மமதிக்ராமதி’ (ஆ. த⁴. ஸூ. 1 । 13 । 4) இதி ஸ்மரணாத் ; தம் ச, காமம் இச்சா²ம் க்ரோத⁴ம் த்³வேஷம் பரிக்³ரஹம் இந்த்³ரியமநோக³ததோ³ஷபரித்யாகே³(அ)பி ஶரீரதா⁴ரணப்ரஸங்கே³ந த⁴ர்மாநுஷ்டா²நநிமித்தேந வா பா³ஹ்ய: பரிக்³ரஹ: ப்ராப்த:, தம் ச விமுச்ய பரித்யஜ்ய, பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகோ பூ⁴த்வா, தே³ஹஜீவநமாத்ரே(அ)பி நிர்க³தமமபா⁴வ: நிர்மம:, அத ஏவ ஶாந்த: உபரத:, ய: ஸம்ஹ்ருதஹர்ஷாயாஸ: யதி: ஜ்ஞாநநிஷ்ட²: ப்³ரஹ்மபூ⁴யாய ப்³ரஹ்மப⁴வநாய கல்பதே ஸமர்தோ² ப⁴வதி ॥ 53 ॥

அநேந க்ரமேண —

ப்³ரஹ்மபூ⁴த: ப்ரஸந்நாத்மா
ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி ।
ஸம: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு
மத்³ப⁴க்திம் லப⁴தே பராம் ॥ 54 ॥

ப்³ரஹ்மபூ⁴த: ப்³ரஹ்மப்ராப்த: ப்ரஸந்நாத்மா லப்³தா⁴த்⁴யாத்மப்ரஸாத³ஸ்வபா⁴வ: ந ஶோசதி, கிஞ்சித் அர்த²வைகல்யம் ஆத்மந: வைகு³ண்யம் வா உத்³தி³ஶ்ய ந ஶோசதி ந ஸந்தப்யதே ; ந காங்க்ஷதி, ந ஹி அப்ராப்தவிஷயாகாங்க்ஷா ப்³ரஹ்மவித³: உபபத்³யதே ; அத: ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய அயம் ஸ்வபா⁴வ: அநூத்³யதே — ந ஶோசதி ந காங்க்ஷதி இதி । ‘ந ஹ்ருஷ்யதி’ இதி வா பாடா²ந்தரம் । ஸம: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு, ஆத்மௌபம்யேந ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸுக²ம் து³:க²ம் வா ஸமமேவ பஶ்யதி இத்யர்த²: । ந ஆத்மஸமத³ர்ஶநம் இஹ, தஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத் ‘ப⁴க்த்யா மாமபி⁴ஜாநாதி’ (ப⁴. கீ³. 18 । 55) இதி । ஏவம்பூ⁴த: ஜ்ஞாநநிஷ்ட²:, மத்³ப⁴க்திம் மயி பரமேஶ்வரே ப⁴க்திம் ப⁴ஜநம் பராம் உத்தமாம் ஜ்ஞாநலக்ஷணாம் சதுர்தீ²ம் லப⁴தே, ‘சதுர்விதா⁴ ப⁴ஜந்தே மாம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 16) இதி ஹி உக்தம் ॥ 54 ॥

தத: ஜ்ஞாநலக்ஷணயா —

ப⁴க்த்யா மாமபி⁴ஜாநாதி
யாவாந்யஶ்சாஸ்மி தத்த்வத: ।
ததோ மாம் தத்த்வதோ ஜ்ஞாத்வா
விஶதே தத³நந்தரம் ॥ 55 ॥

ப⁴க்த்யா மாம் அபி⁴ஜாநாதி யாவாந் அஹம் உபாதி⁴க்ருதவிஸ்தரபே⁴த³:, யஶ்ச அஹம் அஸ்மி வித்⁴வஸ்தஸர்வோபாதி⁴பே⁴த³: உத்தம: புருஷ: ஆகாஶகல்ப:, தம் மாம் அத்³வைதம் சைதந்யமாத்ரைகரஸம் அஜரம் அப⁴யம் அநித⁴நம் தத்த்வத: அபி⁴ஜாநாதி । தத: மாம் ஏவம் தத்த்வத: ஜ்ஞாத்வா விஶதே தத³நந்தரம் மாமேவ ஜ்ஞாநாநந்தரம் । நாத்ர ஜ்ஞாநப்ரவேஶக்ரியே பி⁴ந்நே விவக்ஷிதே ‘ஜ்ஞாத்வா விஶதே தத³நந்தரம்’ இதி । கிம் தர்ஹி ? ப²லாந்தராபா⁴வாத் ஜ்ஞாநமாத்ரமேவ, ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இதி உக்தத்வாத் ॥

நநு விருத்³த⁴ம் இத³ம் உக்தம் ‘ஜ்ஞாநஸ்ய யா பரா நிஷ்டா² தயா மாம் அபி⁴ஜாநாதி’ இதி । கத²ம் விருத்³த⁴ம் இதி சேத் , உச்யதே — யதை³வ யஸ்மிந் விஷயே ஜ்ஞாநம் உத்பத்³யதே ஜ்ஞாது:, ததை³வ தம் விஷயம் அபி⁴ஜாநாதி ஜ்ஞாதா இதி ந ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் ஜ்ஞாநாவ்ருத்திலக்ஷணாம் அபேக்ஷதே இதி ; அதஶ்ச ஜ்ஞாநேந ந அபி⁴ஜாநாதி, ஜ்ஞாநாவ்ருத்த்யா து ஜ்ஞாநநிஷ்ட²யா அபி⁴ஜாநாதீதி । நைஷ தோ³ஷ: ; ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வாத்மோத்பத்திபரிபாகஹேதுயுக்தஸ்ய ப்ரதிபக்ஷவிஹீநஸ்ய யத் ஆத்மாநுப⁴வநிஶ்சயாவஸாநத்வம் தஸ்ய நிஷ்டா²ஶப்³தா³பி⁴லாபாத் । ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶேந ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதும் ஸஹகாரிகாரணம் பு³த்³தி⁴விஶுத்³த⁴த்வாதி³ அமாநித்வாதி³கு³ணம் ச அபேக்ஷ்ய ஜநிதஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞபரமாத்மைகத்வஜ்ஞாநஸ்ய கர்த்ருத்வாதி³காரகபே⁴த³பு³த்³தி⁴நிப³ந்த⁴நஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஸஹிதஸ்ய ஸ்வாத்மாநுப⁴வநிஶ்சயரூபேண யத் அவஸ்தா²நம் , ஸா பரா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² இதி உச்யதே । ஸா இயம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஆர்தாதி³ப⁴க்தித்ரயாபேக்ஷயா பரா சதுர்தீ² ப⁴க்திரிதி உக்தா । தயா பரயா ப⁴க்த்யா ப⁴க³வந்தம் தத்த்வத: அபி⁴ஜாநாதி, யத³நந்தரமேவ ஈஶ்வரக்ஷேத்ரஜ்ஞபே⁴த³பு³த்³தி⁴: அஶேஷத: நிவர்ததே । அத: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணயா ப⁴க்த்யா மாம் அபி⁴ஜாநாதீதி வசநம் ந விருத்⁴யதே ।

அத்ர ச ஸர்வம் நிவ்ருத்திவிதா⁴யி ஶாஸ்த்ரம் வேதா³ந்தேதிஹாஸபுராணஸ்ம்ருதிலக்ஷணம் ந்யாயப்ரஸித்³த⁴ம் அர்த²வத் ப⁴வதி — ‘விதி³த்வா . . . வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) ‘தஸ்மாந்ந்யாஸமேஷாம் தபஸாமதிரிக்தமாஹு:’ (தை. நா. 79) ‘ந்யாஸ ஏவாத்யரேசயத்’ (தை. நா. 78) இதி । ‘ஸம்ந்யாஸ: கர்மணாம் ந்யாஸ:’ ( ? ) ‘வேதா³நிமம் ச லோகமமும் ச பரித்யஜ்ய’ (ஆ. த⁴. 2 । 9 । 13) ‘த்யஜ த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச’ (மோ. த⁴. 329 । 40) இத்யாதி³ । இஹ ச ப்ரத³ர்ஶிதாநி வாக்யாநி । ந ச தேஷாம் வாக்யாநாம் ஆநர்த²க்யம் யுக்தம் ; ந ச அர்த²வாத³த்வம் , ஸ்வப்ரகரணஸ்த²த்வாத் , ப்ரத்யகா³த்மாவிக்ரியஸ்வரூபநிஷ்ட²த்வாச்ச மோக்ஷஸ்ய । ந ஹி பூர்வஸமுத்³ரம் ஜிக³மிஷோ: ப்ராதிலோம்யேந ப்ரத்யக்ஸமுத்³ரஜிக³மிஷுணா ஸமாநமார்க³த்வம் ஸம்ப⁴வதி । ப்ரத்யகா³த்மவிஷயப்ரத்யயஸந்தாநகரணாபி⁴நிவேஶஶ்ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ; ஸா ச ப்ரத்யக்ஸமுத்³ரக³மநவத் கர்மணா ஸஹபா⁴வித்வேந விருத்⁴யதே । பர்வதஸர்ஷபயோரிவ அந்தரவாந் விரோத⁴: ப்ரமாணவிதா³ம் நிஶ்சித: । தஸ்மாத் ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸேநைவ ஜ்ஞாநநிஷ்டா² கார்யா இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 55 ॥

ஸ்வகர்மணா ப⁴க³வத: அப்⁴யர்சநப⁴க்தியோக³ஸ்ய ஸித்³தி⁴ப்ராப்தி: ப²லம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதா, யந்நிமித்தா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² மோக்ஷப²லாவஸாநா । ஸ: ப⁴க³வத்³ப⁴க்தியோக³: அது⁴நா ஸ்தூயதே ஶாஸ்த்ரார்தோ²பாஸம்ஹாரப்ரகரணே ஶாஸ்த்ரார்த²நிஶ்சயதா³ர்ட்⁴யாய —

ஸர்வகர்மாண்யபி ஸதா³ குர்வாணோ மத்³வ்யபாஶ்ரய: ।
மத்ப்ரஸாதா³த³வாப்நோதி ஶாஶ்வதம் பத³மவ்யயம் ॥ 56 ॥

ஸர்வகர்மாண்யபி ப்ரதிஷித்³தா⁴ந்யபி ஸதா³ குர்வாண: அநுதிஷ்ட²ந் மத்³வ்யபாஶ்ரய: அஹம் வாஸுதே³வ: ஈஶ்வர: வ்யபாஶ்ரயோ வ்யபாஶ்ரயணம் யஸ்ய ஸ: மத்³வ்யபாஶ்ரய: மய்யர்பிதஸர்வபா⁴வ: இத்யர்த²: । ஸோ(அ)பி மத்ப்ரஸாதா³த் மம ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரஸாதா³த் அவாப்நோதி ஶாஶ்வதம் நித்யம் வைஷ்ணவம் பத³ம் அவ்யயம் ॥ 56 ॥

யஸ்மாத் ஏவம் —

சேதஸா ஸர்வகர்மாணி மயி ஸம்ந்யஸ்ய மத்பர: ।
பு³த்³தி⁴யோக³மபாஶ்ரித்ய மச்சித்த: ஸததம் ப⁴வ ॥ 57 ॥

சேதஸா விவேகபு³த்³த்⁴யா ஸர்வகர்மாணி த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா²நி மயி ஈஶ்வரே ஸம்ந்யஸ்ய ‘யத் கரோஷி யத³ஶ்நாஸி’ (ப⁴. கீ³. 9 । 27) இதி உக்தந்யாயேந, மத்பர: அஹம் வாஸுதே³வ: பரோ யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் மத்பர: ஸந் மய்யர்பிதஸர்வாத்மபா⁴வ: பு³த்³தி⁴யோக³ம் ஸமாஹிதபு³த்³தி⁴த்வம் பு³த்³தி⁴யோக³: தம் பு³த்³தி⁴யோக³ம் அபாஶ்ரித்ய அபாஶ்ரய: அநந்யஶரணத்வம் மச்சித்த: மய்யேவ சித்தம் யஸ்ய தவ ஸ: த்வம் மச்சித்த: ஸததம் ஸர்வதா³ ப⁴வ ॥ 57 ॥

மச்சித்த: ஸர்வது³ர்கா³ணி மத்ப்ரஸாதா³த்தரிஷ்யஸி ।
அத² சேத்த்வமஹங்காராந்ந ஶ்ரோஷ்யஸி விநங்க்ஷ்யஸி ॥ 58 ॥

மச்சித்த: ஸர்வது³ர்கா³ணி ஸர்வாணி து³ஸ்தராணி ஸம்ஸாரஹேதுஜாதாநி மத்ப்ரஸாதா³த் தரிஷ்யஸி அதிக்ரமிஷ்யஸி । அத² சேத் யதி³ த்வம் மது³க்தம் அஹங்காராத் ‘பண்டி³த: அஹம்’ இதி ந ஶ்ரோஷ்யஸி ந க்³ரஹீஷ்யஸி, தத: த்வம் விநங்க்ஷ்யஸி விநாஶம் க³மிஷ்யஸி ॥ 58 ॥

இத³ம் ச த்வயா ந மந்தவ்யம் ‘ஸ்வதந்த்ர: அஹம் , கிமர்த²ம் பரோக்தம் கரிஷ்யாமி ? ’ இதி —

யத்³யஹங்காரமாஶ்ரித்ய
ந யோத்ஸ்ய இதி மந்யஸே ।
மித்²யைஷ வ்யவஸாயஸ்தே
ப்ரக்ருதிஸ்த்வாம் நியோக்ஷ்யதி ॥ 59 ॥

யதி³ சேத் த்வம் அஹங்காரம் ஆஶ்ரித்ய ந யோத்ஸ்யே இதி ந யுத்³த⁴ம் கரிஷ்யாமி இதி மந்யஸே சிந்தயஸி நிஶ்சயம் கரோஷி, மித்²யா ஏஷ: வ்யவஸாய: நிஶ்சய: தே தவ ; யஸ்மாத் ப்ரக்ருதி: க்ஷத்ரியஸ்வபா⁴வ: த்வாம் நியோக்ஷ்யதி ॥ 59 ॥

யஸ்மாச்ச —

ஸ்வபா⁴வஜேந கௌந்தேய நிப³த்³த⁴: ஸ்வேந கர்மணா ।
கர்தும் நேச்ச²ஸி யந்மோஹாத்கரிஷ்யஸ்யவஶோ(அ)பி தத் ॥ 60 ॥

ஸ்வபா⁴வஜேந ஶௌர்யாதி³நா யதோ²க்தேந கௌந்தேய நிப³த்³த⁴: நிஶ்சயேந ப³த்³த⁴: ஸ்வேந ஆத்மீயேந கர்மணா கர்தும் ந இச்ச²ஸி யத் கர்ம, மோஹாத் அவிவேகத: கரிஷ்யஸி அவஶோ(அ)பி பரவஶ ஏவ தத் கர்ம ॥ 60 ॥

யஸ்மாத் —

ஈஶ்வர: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹ்ருத்³தே³ஶே(அ)ர்ஜுந திஷ்ட²தி ।
ப்⁴ராமயந்ஸர்வபூ⁴தாநி யந்த்ராரூடா⁴நி மாயயா ॥ 61 ॥

ஈஶ்வர: ஈஶநஶீல: நாராயண: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஸர்வப்ராணிநாம் ஹ்ருத்³தே³ஶே ஹ்ருத³யதே³ஶே அர்ஜுந ஶுக்லாந்தராத்மஸ்வபா⁴வ: விஶுத்³தா⁴ந்த:கரண: — ‘அஹஶ்ச க்ருஷ்ணமஹரர்ஜுநம் ச’ (ரு. மம். 6 । 1 । 9 । 1) இதி த³ர்ஶநாத் — திஷ்ட²தி ஸ்தி²திம் லப⁴தே । தேஷு ஸ: கத²ம் திஷ்ட²தீதி, ஆஹ — ப்⁴ராமயந் ப்⁴ரமணம் காரயந் ஸர்வபூ⁴தாநி யந்த்ராரூடா⁴நி யந்த்ராணி ஆரூடா⁴நி அதி⁴ஷ்டி²தாநி இவ — இதி இவஶப்³த³: அத்ர த்³ரஷ்டவ்ய: — யதா² தா³ருக்ருதபுருஷாதீ³நி யந்த்ராரூடா⁴நி । மாயயா ச்ச²த்³மநா ப்⁴ராமயந் திஷ்ட²தி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 61 ॥

தமேவ ஶரணம் க³ச்ச²
ஸர்வபா⁴வேந பா⁴ரத ।
தத்ப்ரஸாதா³த்பராம் ஶாந்திம்
ஸ்தா²நம் ப்ராப்ஸ்யஸி ஶாஶ்வதம் ॥ 62 ॥

தமேவ ஈஶ்வரம் ஶரணம் ஆஶ்ரயம் ஸம்ஸாரார்திஹரணார்த²ம் க³ச்ச² ஆஶ்ரய ஸர்வபா⁴வேந ஸர்வாத்மநா ஹே பா⁴ரத । தத: தத்ப்ரஸாதா³த் ஈஶ்வராநுக்³ரஹாத் பராம் ப்ரக்ருஷ்டாம் ஶாந்திம் உபரதிம் ஸ்தா²நம் ச மம விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம் ப்ராப்ஸ்யஸி ஶாஶ்வதம் நித்யம் ॥ 62 ॥

இதி தே ஜ்ஞாநமாக்²யாதம் கு³ஹ்யாத்³கு³ஹ்யதரம் மயா ।
விம்ருஶ்யைதத³ஶேஷேண யதே²ச்ச²ஸி ததா² குரு ॥ 63 ॥

இதி ஏதத் தே துப்⁴யம் ஜ்ஞாநம் ஆக்²யாதம் கதி²தம் கு³ஹ்யாத் கோ³ப்யாத் கு³ஹ்யதரம் அதிஶயேந கு³ஹ்யம் ரஹஸ்யம் இத்யர்த²:, மயா ஸர்வஜ்ஞேந ஈஶ்வரேண । விம்ருஶ்ய விமர்ஶநம் ஆலோசநம் க்ருத்வா ஏதத் யதோ²க்தம் ஶாஸ்த்ரம் அஶேஷேண ஸமஸ்தம் யதோ²க்தம் ச அர்த²ஜாதம் யதா² இச்ச²ஸி ததா² குரு ॥ 63 ॥

பூ⁴யோ(அ)பி மயா உச்யமாநம் ஶ்ருணு —

ஸர்வகு³ஹ்யதமம் பூ⁴ய:
ஶ்ருணு மே பரமம் வச: ।
இஷ்டோ(அ)ஸி மே த்³ருட⁴மிதி
ததோ வக்ஷ்யாமி தே ஹிதம் ॥ 64 ॥

ஸர்வகு³ஹ்யதமம் ஸர்வேப்⁴ய: கு³ஹ்யேப்⁴ய: அத்யந்தகு³ஹ்யதமம் அத்யந்தரஹஸ்யம் , உக்தமபி அஸக்ருத் பூ⁴ய: புந: ஶ்ருணு மே மம பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் வச: வாக்யம் । ந ப⁴யாத் நாபி அர்த²காரணாத்³வா வக்ஷ்யாமி ; கிம் தர்ஹி ? இஷ்ட: ப்ரிய: அஸி மே மம த்³ருட⁴ம் அவ்யபி⁴சாரேண இதி க்ருத்வா தத: தேந காரணேந வக்ஷ்யாமி கத²யிஷ்யாமி தே தவ ஹிதம் பரமம் ஜ்ஞாநப்ராப்திஸாத⁴நம் , தத்³தி⁴ ஸர்வஹிதாநாம் ஹிததமம் ॥ 64 ॥

கிம் தத் இதி, ஆஹ —

மந்மநா ப⁴வ மத்³ப⁴க்தோ
மத்³யாஜீ மாம் நமஸ்குரு ।
மாமேவைஷ்யஸி ஸத்யம் தே
ப்ரதிஜாநே ப்ரியோ(அ)ஸி மே ॥ 65 ॥

மந்மநா: ப⁴வ மச்சித்த: ப⁴வ । மத்³ப⁴க்த: ப⁴வ மத்³ப⁴ஜநோ ப⁴வ । மத்³யாஜீ மத்³யஜநஶீலோ ப⁴வ । மாம் நமஸ்குரு நமஸ்காரம் அபி மமைவ குரு । தத்ர ஏவம் வர்தமாந: வாஸுதே³வே ஏவ ஸமர்பிதஸாத்⁴யஸாத⁴நப்ரயோஜந: மாமேவ ஏஷ்யஸி ஆக³மிஷ்யஸி । ஸத்யம் தே தவ ப்ரதிஜாநே, ஸத்யாம் ப்ரதிஜ்ஞாம் கரோமி ஏதஸ்மிந் வஸ்துநி இத்யர்த²: ; யத: ப்ரிய: அஸி மே । ஏவம் ப⁴க³வத: ஸத்யப்ரதிஜ்ஞத்வம் பு³த்³த்⁴வா ப⁴க³வத்³ப⁴க்தே: அவஶ்யம்பா⁴வி மோக்ஷப²லம் அவதா⁴ர்ய ப⁴க³வச்ச²ரணைகபராயண: ப⁴வேத் இதி வாக்யார்த²: ॥ 65 ॥

கர்மயோக³நிஷ்டா²யா: பரமரஹஸ்யம் ஈஶ்வரஶரணதாம் உபஸம்ஹ்ருத்ய, அத² இதா³நீம் கர்மயோக³நிஷ்டா²ப²லம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஸர்வவேதா³ந்தஸாரவிஹிதம் வக்தவ்யமிதி ஆஹ —

ஸர்வத⁴ர்மாந்பரித்யஜ்ய
மாமேகம் ஶரணம் வ்ரஜ ।
அஹம் த்வா ஸர்வபாபேப்⁴யோ
மோக்ஷயிஷ்யாமி மா ஶுச: ॥ 66 ॥

ஸர்வத⁴ர்மாந் ஸர்வே ச தே த⁴ர்மாஶ்ச ஸர்வத⁴ர்மா: தாந் — த⁴ர்மஶப்³தே³ந அத்ர அத⁴ர்மோ(அ)பி க்³ருஹ்யதே, நைஷ்கர்ம்யஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் , ‘நாவிரதோ து³ஶ்சரிதாத்’ (க. உ. 1 । 2 । 24) ‘த்யஜ த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச’ (மோ. த⁴. 329 । 40) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴ய: — ஸர்வத⁴ர்மாந் பரித்யஜ்ய ஸம்ந்யஸ்ய ஸர்வகர்மாணி இத்யேதத் । மாம் ஏகம் ஸர்வாத்மாநம் ஸமம் ஸர்வபூ⁴தஸ்தி²தம் ஈஶ்வரம் அச்யுதம் க³ர்ப⁴ஜந்மஜராமரணவர்ஜிதம் ‘அஹமேவ’ இத்யேவம் ஶரணம் வ்ரஜ, ந மத்த: அந்யத் அஸ்தி இதி அவதா⁴ரய இத்யர்த²: । அஹம் த்வா த்வாம் ஏவம் நிஶ்சிதபு³த்³தி⁴ம் ஸர்வபாபேப்⁴ய: ஸர்வத⁴ர்மாத⁴ர்மப³ந்த⁴நரூபேப்⁴ய: மோக்ஷயிஷ்யாமி ஸ்வாத்மபா⁴வப்ரகாஶீகரணேந । உக்தம் ச ‘நாஶயாம்யாத்மபா⁴வஸ்தோ² ஜ்ஞாநதீ³பேந பா⁴ஸ்வதா’ (ப⁴. கீ³. 10 । 11) இதி । அத: மா ஶுச: ஶோகம் மா கார்ஷீ: இத்யர்த²: ॥

அஸ்மிந்கீ³தாஶாஸ்த்ரே பரமநி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் நிஶ்சிதம் கிம் ஜ்ஞாநம் , கர்ம வா, ஆஹோஸ்வித் உப⁴யம் ? இதி । குத: ஸம்ஶய: ? ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வாம்ருதமஶ்நுதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) ‘ததோ மாம் தத்த்வதோ ஜ்ஞாத்வா விஶதே தத³நந்தரம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 55) இத்யாதீ³நி வாக்யாநி கேவலாஜ்ஜ்ஞாநாத் நி:ஶ்ரேயஸப்ராப்திம் த³ர்ஶயந்தி । ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) ‘குரு கர்மைவ’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) இத்யேவமாதீ³நி கர்மணாமவஶ்யகர்தவ்யதாம் த³ர்ஶயந்தி । ஏவம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: கர்தவ்யத்வோபதே³ஶாத் ஸமுச்சிதயோரபி நி:ஶ்ரேயஸஹேதுத்வம் ஸ்யாத் இதி ப⁴வேத் ஸம்ஶய: கஸ்யசித் । கிம் புநரத்ர மீமாம்ஸாப²லம் ? நநு ஏததே³வ — ஏஷாமந்யதமஸ்ய பரமநி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நத்வாவதா⁴ரணம் ; அத: விஸ்தீர்ணதரம் மீமாம்ஸ்யம் ஏதத் ॥

ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய து கேவலஸ்ய நி:ஶ்ரேயஸஹேதுத்வம் , பே⁴த³ப்ரத்யயநிவர்தகத்வேந கைவல்யப²லாவஸாயித்வாத் । க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³தி⁴: அவித்³யயா ஆத்மநி நித்யப்ரவ்ருத்தா — ‘மம கர்ம, அஹம் கர்தாமுஷ்மை ப²லாயேத³ம் கர்ம கரிஷ்யாமி’ இதி இயம் அவித்³யா அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தா । அஸ்யா அவித்³யாயா: நிவர்தகம் ‘அயமஹமஸ்மி கேவலோ(அ)கர்தா அக்ரியோ(அ)ப²ல: ; ந மத்தோ(அ)ந்யோ(அ)ஸ்தி கஶ்சித்’ இத்யேவம்ரூபம் ஆத்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம் உத்பத்³யமாநம் , கர்மப்ரவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தாயா: பே⁴த³பு³த்³தே⁴: நிவர்தகத்வாத் । து - ஶப்³த³: பக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: — ந கேவலேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய:, ந ச ஜ்ஞாநகர்மப்⁴யாம் ஸமுச்சிதாப்⁴யாம் நி:ஶ்ரேயஸப்ராப்தி: இதி பக்ஷத்³வயம் நிவர்தயதி । அகார்யத்வாச்ச நி:ஶ்ரேயஸஸ்ய கர்மஸாத⁴நத்வாநுபபத்தி: । ந ஹி நித்யம் வஸ்து கர்மணா ஜ்ஞாநேந வா க்ரியதே । கேவலம் ஜ்ஞாநமபி அநர்த²கம் தர்ஹி ? ந, அவித்³யாநிவர்தகத்வே ஸதி த்³ருஷ்டகைவல்யப²லாவஸாநத்வாத் । அவித்³யாதமோநிவர்தகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய த்³ருஷ்டம் கைவல்யப²லாவஸாநத்வம் , ரஜ்ஜ்வாதி³விஷயே ஸர்பாத்³யஜ்ஞாநதமோநிவர்தகப்ரதீ³பப்ரகாஶப²லவத் । விநிவ்ருத்தஸர்பாதி³விகல்பரஜ்ஜுகைவல்யாவஸாநம் ஹி ப்ரகாஶப²லம் ; ததா² ஜ்ஞாநம் । த்³ருஷ்டார்தா²நாம் ச ச்சி²தி³க்ரியாக்³நிமந்த²நாதீ³நாம் வ்யாப்ருதகர்த்ராதி³காரகாணாம் த்³வைதீ⁴பா⁴வாக்³நித³ர்ஶநாதி³ப²லாத் அந்யப²லே கர்மாந்தரே வா வ்யாபாராநுபபத்தி: யதா², ததா² த்³ருஷ்டார்தா²யாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²க்ரியாயாம் வ்யாப்ருதஸ்ய ஜ்ஞாத்ராதி³காரகஸ்ய ஆத்மகைவல்யப²லாத் கர்மாந்தரே ப்ரவ்ருத்தி: அநுபபந்நா இதி ந ஜ்ஞாநநிஷ்டா² கர்மஸஹிதா உபபத்³யதே । பு⁴ஜ்யக்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாவத்ஸ்யாத் இதி சேத் , ந ; கைவல்யப²லே ஜ்ஞாநே க்ரியாப²லார்தி²த்வாநுபபத்தே: । கைவல்யப²லே ஹி ஜ்ஞாநே ப்ராப்தே, ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கப²லே கூபதடாகாதி³க்ரியாப²லார்தி²த்வாபா⁴வவத் , ப²லாந்தரே தத்ஸாத⁴நபூ⁴தாயாம் வா க்ரியாயாம் அர்தி²த்வாநுபபத்தி: । ந ஹி ராஜ்யப்ராப்திப²லே கர்மணி வ்யாப்ருதஸ்ய க்ஷேத்ரமாத்ரப்ராப்திப²லே வ்யாபார: உபபத்³யதே, தத்³விஷயம் வா அர்தி²த்வம் । தஸ்மாத் ந கர்மணோ(அ)ஸ்தி நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நத்வம் । ந ச ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சிதயோ: । நாபி ஜ்ஞாநஸ்ய கைவல்யப²லஸ்ய கர்மஸாஹாய்யாபேக்ஷா, அவித்³யாநிவர்தகத்வேந விரோதா⁴த் । ந ஹி தம: தமஸ: நிவர்தகம் । அத: கேவலமேவ ஜ்ஞாநம் நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் இதி । ந ; நித்யாகரணே ப்ரத்யவாயப்ராப்தே:, கைவல்யஸ்ய ச நித்யத்வாத் । யத் தாவத் கேவலாஜ்ஜ்ஞாநாத் கைவல்யப்ராப்தி: இத்யேதத் , தத் அஸத் ; யத: நித்யாநாம் கர்மணாம் ஶ்ருத்யுக்தாநாம் அகரணே ப்ரத்யவாய: நரகாதி³ப்ராப்திலக்ஷண: ஸ்யாத் । நநு ஏவம் தர்ஹி கர்மப்⁴யோ மோக்ஷோ நாஸ்தி இதி அநிர்மோக்ஷ ஏவ । நைஷ தோ³ஷ: ; நித்யத்வாத் மோக்ஷஸ்ய । நித்யாநாம் கர்மணாம் அநுஷ்டா²நாத் ப்ரத்யவாயஸ்ய அப்ராப்தி:, ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய ச அகரணாத் அநிஷ்டஶரீராநுபபத்தி:, காம்யாநாம் ச வர்ஜநாத் இஷ்டஶரீராநுபபத்தி:, வர்தமாநஶரீராரம்ப⁴கஸ்ய ச கர்மண: ப²லோபபோ⁴க³க்ஷயே பதிதே அஸ்மிந் ஶரீரே தே³ஹாந்தரோத்பத்தௌ ச காரணாபா⁴வாத் ஆத்மந: ராகா³தீ³நாம் ச அகரணே ஸ்வரூபாவஸ்தா²நமேவ கைவல்யமிதி அயத்நஸித்³த⁴ம் கைவல்யம் இதி । அதிக்ராந்தாநேகஜந்மாந்தரக்ருதஸ்ய ஸ்வர்க³நரகாதி³ப்ராப்திப²லஸ்ய அநாரப்³த⁴கார்யஸ்ய உபபோ⁴கா³நுபபத்தே: க்ஷயாபா⁴வ: இதி சேத் , ந ; நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:கோ²பபோ⁴க³ஸ்ய தத்ப²லோபபோ⁴க³த்வோபபத்தே: । ப்ராயஶ்சித்தவத்³வா பூர்வோபாத்தது³ரிதக்ஷயார்த²ம் நித்யம் கர்ம । ஆரப்³தா⁴நாம் ச கர்மணாம் உபபோ⁴கே³நைவ க்ஷீணத்வாத் அபூர்வாணாம் ச கர்மணாம் அநாரம்பே⁴ அயத்நஸித்³த⁴ம் கைவல்யமிதி । ந ; ‘தமேவ விதி³த்வாதிம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி வித்³யாயா அந்ய: பந்தா²: மோக்ஷாய ந வித்³யதே இதி ஶ்ருதே:, சர்மவதா³காஶவேஷ்டநாஸம்ப⁴வவத் அவிது³ஷ: மோக்ஷாஸம்ப⁴வஶ்ருதே:, ‘ஜ்ஞாநாத்கைவல்யமாப்நோதி’ ( ? ) இதி ச புராணஸ்ம்ருதே: ; அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் புண்யாநாம் கர்மணாம் க்ஷயாநுபபத்தேஶ்ச । யதா² பூர்வோபாத்தாநாம் து³ரிதாநாம் அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் ஸம்ப⁴வ:, ததா² புண்யாநாம் அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் ஸ்யாத்ஸம்ப⁴வ: । தேஷாம் ச தே³ஹாந்தரம் அக்ருத்வா க்ஷயாநுபபத்தௌ மோக்ஷாநுபபத்தி: । த⁴ர்மாத⁴ர்மஹேதூநாம் ச ராக³த்³வேஷமோஹாநாம் அந்யத்ர ஆத்மஜ்ஞாநாத் உச்சே²தா³நுபபத்தே: த⁴ர்மாத⁴ர்மோச்சே²தா³நுபபத்தி: । நித்யாநாம் ச கர்மணாம் புண்யப²லத்வஶ்ருதே:, ‘வர்ணா ஆஶ்ரமாஶ்ச ஸ்வகர்மநிஷ்டா²:’ (கௌ³. த⁴. ஸூ. 2 । 2 । 29) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேஶ்ச கர்மக்ஷயாநுபபத்தி: ॥

யே து ஆஹு: — நித்யாநி கர்மாணி து³:க²ரூபத்வாத் பூர்வக்ருதது³ரிதகர்மணாம் ப²லமேவ, ந து தேஷாம் ஸ்வரூபவ்யதிரேகேண அந்யத் ப²லம் அஸ்தி, அஶ்ருதத்வாத் , ஜீவநாதி³நிமித்தே ச விதா⁴நாத் இதி । ந அப்ரவ்ருத்தாநாம் கர்மணாம் ப²லதா³நாஸம்ப⁴வாத் ; து³:க²ப²லவிஶேஷாநுபபத்திஶ்ச ஸ்யாத் । யது³க்தம் பூர்வஜந்மக்ருதது³ரிதாநாம் கர்மணாம் ப²லம் நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பு⁴ஜ்யத இதி, தத³ஸத் । ந ஹி மரணகாலே ப²லதா³நாய அநங்குரீபூ⁴தஸ்ய கர்மண: ப²லம் அந்யகர்மாரப்³தே⁴ ஜந்மநி உபபு⁴ஜ்யதே இதி உபபத்தி: । அந்யதா² ஸ்வர்க³ப²லோபபோ⁴கா³ய அக்³நிஹோத்ராதி³கர்மாரப்³தே⁴ ஜந்மநி நரகப²லோபபோ⁴கா³நுபபத்தி: ந ஸ்யாத் । தஸ்ய து³ரிதஸ்ய து³:க²விஶேஷப²லத்வாநுபபத்தேஶ்ச — அநேகேஷு ஹி து³ரிதேஷு ஸம்ப⁴வத்ஸு பி⁴ந்நது³:க²ஸாத⁴நப²லேஷு நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மாத்ரப²லேஷு கல்ப்யமாநேஷு த்³வந்த்³வரோகா³தி³பா³த⁴நம் நிர்நிமித்தம் ந ஹி ஶக்யதே கல்பயிதும் , நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ பூர்வோபாத்தது³ரிதப²லம் ந ஶிரஸா பாஷாணவஹநாதி³து³:க²மிதி । அப்ரக்ருதம் ச இத³ம் உச்யதே — நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பூர்வக்ருதது³ரிதகர்மப²லம் இதி । கத²ம் ? அப்ரஸூதப²லஸ்ய ஹி பூர்வக்ருதது³ரிதஸ்ய க்ஷய: ந உபபத்³யத இதி ப்ரக்ருதம் । தத்ர ப்ரஸூதப²லஸ்ய கர்மண: ப²லம் நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் ஆஹ ப⁴வாந் , ந அப்ரஸூதப²லஸ்யேதி । அத² ஸர்வமேவ பூர்வக்ருதம் து³ரிதம் ப்ரஸூதப²லமேவ இதி மந்யதே ப⁴வாந் , தத: நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ ப²லம் இதி விஶேஷணம் அயுக்தம் । நித்யகர்மவித்⁴யாநர்த²க்யப்ரஸங்க³ஶ்ச, உபபோ⁴கே³நைவ ப்ரஸூதப²லஸ்ய து³ரிதகர்மண: க்ஷயோபபத்தே: । கிஞ்ச, ஶ்ருதஸ்ய நித்யஸ்ய கர்மண: து³:க²ம் சேத் ப²லம் , நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸாதே³வ தத் த்³ருஶ்யதே வ்யாயாமாதி³வத் ; தத் அந்யஸ்ய இதி கல்பநாநுபபத்தி: । ஜீவநாதி³நிமித்தே ச விதா⁴நாத் , நித்யாநாம் கர்மணாம் ப்ராயஶ்சித்தவத் பூர்வக்ருதது³ரிதப²லத்வாநுபபத்தி: । யஸ்மிந் பாபகர்மணி நிமித்தே யத் விஹிதம் ப்ராயஶ்சித்தம் ந து தஸ்ய பாபஸ்ய தத் ப²லம் । அத² தஸ்யைவ பாபஸ்ய நிமித்தஸ்ய ப்ராயஶ்சித்தது³:க²ம் ப²லம் , ஜீவநாதி³நிமித்தே(அ)பி நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் ஜீவநாதி³நிமித்தஸ்யைவ ப²லம் ப்ரஸஜ்யேத, நித்யப்ராயஶ்சித்தயோ: நைமித்திகத்வாவிஶேஷாத் । கிஞ்ச அந்யத் — நித்யஸ்ய காம்யஸ்ய ச அக்³நிஹோத்ராதே³: அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ஸ்ய துல்யத்வாத் நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ பூர்வக்ருதது³ரிதஸ்ய ப²லம் , ந து காம்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் இதி விஶேஷோ நாஸ்தீதி தத³பி பூர்வக்ருதது³ரிதப²லம் ப்ரஸஜ்யேத । ததா² ச ஸதி நித்யாநாம் ப²லாஶ்ரவணாத் தத்³விதா⁴நாந்யதா²நுபபத்தேஶ்ச நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பூர்வக்ருதது³ரிதப²லம் இதி அர்தா²பத்திகல்பநா ச அநுபபந்நா, ஏவம் விதா⁴நாந்யதா²நுபபத்தே: அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²வ்யதிரிக்தப²லத்வாநுமாநாச்ச நித்யாநாம் । விரோதா⁴ச்ச ; விருத்³த⁴ம் ச இத³ம் உச்யதே — நித்யகர்மணா அநுஷ்டீயமாநேந அந்யஸ்ய கர்மண: ப²லம் பு⁴ஜ்யதே இதி அப்⁴யுபக³ம்யமாநே ஸ ஏவ உபபோ⁴க³: நித்யஸ்ய கர்மண: ப²லம் இதி, நித்யஸ்ய கர்மண: ப²லாபா⁴வ இதி ச விருத்³த⁴ம் உச்யதே । கிஞ்ச, காம்யாக்³நிஹோத்ராதௌ³ அநுஷ்டீ²யமாநே நித்யமபி அக்³நிஹோத்ராதி³ தந்த்ரேணைவ அநுஷ்டி²தம் ப⁴வதீதி ததா³யாஸது³:கே²நைவ காம்யாக்³நிஹோத்ராதி³ப²லம் உபக்ஷீணம் ஸ்யாத் , தத்தந்த்ரத்வாத் । அத² காம்யாக்³நிஹோத்ராதி³ப²லம் அந்யதே³வ ஸ்வர்கா³தி³, தத³நுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மபி பி⁴ந்நம் ப்ரஸஜ்யேத । ந ச தத³ஸ்தி, த்³ருஷ்டவிரோதா⁴த் ; ந ஹி காம்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:கா²த் கேவலநித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பி⁴ந்நம் த்³ருஶ்யதே । கிஞ்ச அந்யத் — அவிஹிதமப்ரதிஷித்³த⁴ம் ச கர்ம தத்காலப²லம் , ந து ஶாஸ்த்ரசோதி³தம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் வா தத்காலப²லம் ப⁴வேத் । ததா³ ஸ்வர்கா³தி³ஷ்வபி அத்³ருஷ்டப²லாஶாஸநேந உத்³யமோ ந ஸ்யாத் — அக்³நிஹோத்ராதீ³நாமேவ கர்மஸ்வரூபாவிஶேஷே அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மாத்ரேண உபக்ஷய: நித்யாநாம் ; ஸ்வர்கா³தி³மஹாப²லத்வம் காம்யாநாம் , அங்கே³திகர்தவ்யதாத்³யாதி⁴க்யே து அஸதி, ப²லகாமித்வமாத்ரேணேதி । தஸ்மாச்ச ந நித்யாநாம் கர்மணாம் அத்³ருஷ்டப²லாபா⁴வ: கதா³சித³பி உபபத்³யதே । அதஶ்ச அவித்³யாபூர்வகஸ்ய கர்மண: வித்³யைவ ஶுப⁴ஸ்ய அஶுப⁴ஸ்ய வா க்ஷயகாரணம் அஶேஷத:, ந நித்யகர்மாநுஷ்டா²நம் । அவித்³யாகாமபீ³ஜம் ஹி ஸர்வமேவ கர்ம । ததா² ச உபபாதி³தமவித்³வத்³விஷயம் கர்ம, வித்³வத்³விஷயா ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்விகா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² — ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) ‘வேதா³விநாஶிநம் நித்யம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) ‘அஜ்ஞாநாம் கர்மஸங்கி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 26) ‘தத்த்வவித்து மஹாபா³ஹோ கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே இதி மத்வா ந ஸஜ்ஜதே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) ‘நைவ கிஞ்சித் கரோமீதி யுக்தோ மந்யேத தத்த்வவித்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 8), அர்தா²த் அஜ்ஞ: கரோமி இதி ; ஆருருக்ஷோ: கர்ம காரணம் , ஆரூட⁴ஸ்ய யோக³ஸ்த²ஸ்ய ஶம ஏவ காரணம் ; உதா³ரா: த்ரயோ(அ)பி அஜ்ஞா:, ‘ஜ்ஞாநீ த்வாத்மைவ மே மதம்’ (ப⁴. கீ³. 7 । 18) ‘அஜ்ஞா: கர்மிண: க³தாக³தம் காமகாமா: லப⁴ந்தே’ ; அநந்யாஶ்சிந்தயந்தோ மாம் நித்யயுக்தா: யதோ²க்தம் ஆத்மாநம் ஆகாஶகல்பம் உபாஸதே ; ‘த³தா³மி பு³த்³தி⁴யோக³ம் தம் யேந மாமுபயாந்தி தே’, அர்தா²த் ந கர்மிண: அஜ்ஞா: உபயாந்தி । ப⁴க³வத்கர்மகாரிண: யே யுக்ததமா அபி கர்மிண: அஜ்ஞா:, தே உத்தரோத்தரஹீநப²லத்யாகா³வஸாநஸாத⁴நா: ; அநிர்தே³ஶ்யாக்ஷரோபாஸகாஸ்து ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 12 । 13) இதி ஆத்⁴யாயபரிஸமாப்தி உக்தஸாத⁴நா: க்ஷேத்ராத்⁴யாயாத்³யத்⁴யாயத்ரயோக்தஜ்ஞாநஸாத⁴நாஶ்ச । அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பஞ்சகஹேதுகஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸிநாம் ஆத்மைகத்வாகர்த்ருத்வஜ்ஞாநவதாம் பரஸ்யாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் வர்தமாநாநாம் ப⁴க³வத்தத்த்வவிதா³ம் அநிஷ்டாதி³கர்மப²லத்ரயம் பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாநாமேவ லப்³த⁴ப⁴க³வத்ஸ்வரூபாத்மைகத்வஶரணாநாம் ந ப⁴வதி ; ப⁴வத்யேவ அந்யேஷாமஜ்ஞாநாம் கர்மிணாமஸம்ந்யாஸிநாம் இத்யேஷ: கீ³தாஶாஸ்த்ரோக்தகர்தவ்யார்த²ஸ்ய விபா⁴க³: ॥

அவித்³யாபூர்வகத்வம் ஸர்வஸ்ய கர்மண: அஸித்³த⁴மிதி சேத் , ந ; ப்³ரஹ்மஹத்யாதி³வத் । யத்³யபி ஶாஸ்த்ராவக³தம் நித்யம் கர்ம, ததா²பி அவித்³யாவத ஏவ ப⁴வதி । யதா² ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராவக³தமபி ப்³ரஹ்மஹத்யாதி³லக்ஷணம் கர்ம அநர்த²காரணம் அவித்³யாகாமாதி³தோ³ஷவத: ப⁴வதி, அந்யதா² ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே:, ததா² நித்யநைமித்திககாம்யாந்யபீதி । தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மநி அஜ்ஞாதே ப்ரவ்ருத்தி: நித்யாதி³கர்மஸு அநுபபந்நா இதி சேத் , ந ; சலநாத்மகஸ்ய கர்மண: அநாத்மகர்த்ருகஸ்ய ‘அஹம் கரோமி’ இதி ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: கௌ³ண:, ந மித்²யா இதி சேத் , ந ; தத்கார்யேஷ்வபி கௌ³ணத்வோபபத்தே: । ஆத்மீயே தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: கௌ³ண: ; யதா² ஆத்மீயே புத்ரே ‘ஆத்மா வை புத்ரநாமாஸி’ (தை. ஆ. ஏகா. 2 । 11) இதி, லோகே ச ‘மம ப்ராண ஏவ அயம் கௌ³:’ இதி, தத்³வத் । நைவாயம் மித்²யாப்ரத்யய: । மித்²யாப்ரத்யயஸ்து ஸ்தா²ணுபுருஷயோ: அக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷயோ: । ந கௌ³ணப்ரத்யயஸ்ய முக்²யகார்யார்த²தா, அதி⁴கரணஸ்துத்யர்த²த்வாத் லுப்தோபமாஶப்³தே³ந । யதா² ‘ஸிம்ஹோ தே³வத³த்த:’ ‘அக்³நிர்மாணவக:’ இதி ஸிம்ஹ இவ அக்³நிரிவ க்ரௌர்யபைங்க³ல்யாதி³ஸாமாந்யவத்த்வாத் தே³வத³த்தமாணவகாதி⁴கரணஸ்துத்யர்த²மேவ, ந து ஸிம்ஹகார்யம் அக்³நிகார்யம் வா கௌ³ணஶப்³த³ப்ரத்யயநிமித்தம் கிஞ்சித்ஸாத்⁴யதே ; மித்²யாப்ரத்யயகார்யம் து அநர்த²மநுப⁴வதி இதி । கௌ³ணப்ரத்யயவிஷயம் ஜாநாதி ‘நைஷ ஸிம்ஹ: தே³வத³த்த:’, ததா² ‘நாயமக்³நிர்மாணவக:’ இதி । ததா² கௌ³ணேந தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தேந ஆத்மநா க்ருதம் கர்ம ந முக்²யேந அஹம்ப்ரத்யயவிஷயேண ஆத்மநா க்ருதம் ஸ்யாத் । ந ஹி கௌ³ணஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் க்ருதம் கர்ம முக்²யஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் க்ருதம் ஸ்யாத் । ந ச க்ரௌர்யேண பைங்க³ல்யேந வா முக்²யஸிம்ஹாக்³ந்யோ: கார்யம் கிஞ்சித் க்ரியதே, ஸ்துத்யர்த²த்வேந உபக்ஷீணத்வாத் । ஸ்தூயமாநௌ ச ஜாநீத: ‘ந அஹம் ஸிம்ஹ:’ ‘ந அஹம் அக்³நி:’ இதி ; ந ஹி ‘ஸிம்ஹஸ்ய கர்ம மம அக்³நேஶ்ச’ இதி । ததா² ‘ந ஸங்கா⁴தஸ்ய கர்ம மம முக்²யஸ்ய ஆத்மந:’ இதி ப்ரத்யய: யுக்ததர: ஸ்யாத் ; ந புந: ‘அஹம் கர்தா மம கர்ம’ இதி । யச்ச ஆஹு: ‘ஆத்மீயை: ஸ்ம்ருதீச்சா²ப்ரயத்நை: கர்மஹேதுபி⁴ராத்மா கர்ம கரோதி’ இதி, ந ; தேஷாம் மித்²யாப்ரத்யயபூர்வகத்வாத் । மித்²யாப்ரத்யயநிமித்தேஷ்டாநிஷ்டாநுபூ⁴தக்ரியாப²லஜநிதஸம்ஸ்காரபூர்வகா: ஹி ஸ்ம்ருதீச்சா²ப்ரயத்நாத³ய: । யதா² அஸ்மிந் ஜந்மநி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாபி⁴மாநராக³த்³வேஷாதி³க்ருதௌ த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ தத்ப²லாநுப⁴வஶ்ச, ததா² அதீதே அதீததரே(அ)பி ஜந்மநி இதி அநாதி³ரவித்³யாக்ருத: ஸம்ஸார: அதீதோ(அ)நாக³தஶ்ச அநுமேய: । ததஶ்ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஸஹிதஜ்ஞாநநிஷ்ட²யா ஆத்யந்திக: ஸம்ஸாரோபரம இதி ஸித்³த⁴ம் । அவித்³யாத்மகத்வாச்ச தே³ஹாபி⁴மாநஸ்ய, தந்நிவ்ருத்தௌ தே³ஹாநுபபத்தே: ஸம்ஸாராநுபபத்தி: । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே ஆத்மாபி⁴மாந: அவித்³யாத்மக: । ந ஹி லோகே ‘க³வாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யோ(அ)ஹம் , மத்தஶ்சாந்யே க³வாத³ய:’ இதி ஜாநந் தாந் ‘அஹம்’ இதி மந்யதே கஶ்சித் । அஜாநம்ஸ்து ஸ்தா²ணௌ புருஷவிஜ்ஞாநவத் அவிவேகத: தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே குர்யாத் ‘அஹம்’ இதி ப்ரத்யயம் , ந விவேகத: ஜாநந் । யஸ்து ‘ஆத்மா வை புத்ர நாமாஸி’ (தை. ஆ. ஏகா. 2 । 11) இதி புத்ரே அஹம்ப்ரத்யய:, ஸ து ஜந்யஜநகஸம்ப³ந்த⁴நிமித்த: கௌ³ண: । கௌ³ணேந ச ஆத்மநா போ⁴ஜநாதி³வத் பரமார்த²கார்யம் ந ஶக்யதே கர்தும் , கௌ³ணஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் முக்²யஸிம்ஹாக்³நிகார்யவத் ॥

அத்³ருஷ்டவிஷயசோத³நாப்ராமாண்யாத் ஆத்மகர்தவ்யம் கௌ³ணை: தே³ஹேந்த்³ரியாத்மபி⁴: க்ரியத ஏவ இதி சேத் , ந ; அவித்³யாக்ருதாத்மத்வாத்தேஷாம் । ந ச கௌ³ணா: ஆத்மாந: தே³ஹேந்த்³ரியாத³ய: ; கிம் தர்ஹி ? மித்²யாப்ரத்யயேநைவ அநாத்மாந: ஸந்த: ஆத்மத்வமாபாத்³யந்தே, தத்³பா⁴வே பா⁴வாத் , தத³பா⁴வே ச அபா⁴வாத் । அவிவேகிநாம் ஹி அஜ்ஞாநகாலே பா³லாநாம் த்³ருஶ்யதே ‘தீ³ர்கோ⁴(அ)ஹம்’ ‘கௌ³ரோ(அ)ஹம்’ இதி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: । ந து விவேகிநாம் ‘அந்யோ(அ)ஹம் தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத்’ இதி ஜாநதாம் தத்காலே தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: ப⁴வதி । தஸ்மாத் மித்²யாப்ரத்யயாபா⁴வே அபா⁴வாத் தத்க்ருத ஏவ, ந கௌ³ண: । ப்ருத²க்³க்³ருஹ்யமாணவிஶேஷஸாமாந்யயோர்ஹி ஸிம்ஹதே³வத³த்தயோ: அக்³நிமாணவகயோர்வா கௌ³ண: ப்ரத்யய: ஶப்³த³ப்ரயோகோ³ வா ஸ்யாத் , ந அக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷஸாமாந்யயோ: । யத்து உக்தம் ‘ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத்’ இதி, தத் ந ; தத்ப்ராமாண்யஸ்ய அத்³ருஷ்டவிஷயத்வாத் । ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணாநுபலப்³தே⁴ ஹி விஷயே அக்³நிஹோத்ராதி³ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தே⁴ ஶ்ருதே: ப்ராமாண்யம் , ந ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயே, அத்³ருஷ்டத³ர்ஶநார்த²விஷயத்வாத் ப்ராமாண்யஸ்ய । தஸ்மாத் ந த்³ருஷ்டமித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தஸ்ய அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே கௌ³ணத்வம் கல்பயிதும் ஶக்யம் । ந ஹி ஶ்ருதிஶதமபி ‘ஶீதோ(அ)க்³நிரப்ரகாஶோ வா’ இதி ப்³ருவத் ப்ராமாண்யமுபைதி । யதி³ ப்³ரூயாத் ‘ஶீதோ(அ)க்³நிரப்ரகாஶோ வா’ இதி, ததா²பி அர்தா²ந்தரம் ஶ்ருதே: விவக்ஷிதம் கல்ப்யம் , ப்ராமாண்யாந்யதா²நுபபத்தே:, ந து ப்ரமாணாந்தரவிருத்³த⁴ம் ஸ்வவசநவிருத்³த⁴ம் வா । கர்மண: மித்²யாப்ரத்யயவத்கர்த்ருகத்வாத் கர்துரபா⁴வே ஶ்ருதேரப்ராமாண்யமிதி சேத் , ந ; ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமர்த²வத்த்வோபபத்தே: ॥

கர்மவிதி⁴ஶ்ருதிவத் ப்³ரஹ்மவித்³யாவிதி⁴ஶ்ருதேரபி அப்ராமாண்யப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந ; பா³த⁴கப்ரத்யயாநுபபத்தே: । யதா² ப்³ரஹ்மவித்³யாவிதி⁴ஶ்ருத்யா ஆத்மநி அவக³தே தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய: பா³த்⁴யதே, ததா² ஆத்மந்யேவ ஆத்மாவக³தி: ந கதா³சித் கேநசித் கத²ஞ்சித³பி பா³தி⁴தும் ஶக்யா, ப²லாவ்யதிரேகாத³வக³தே:, யதா² அக்³நி: உஷ்ண: ப்ரகாஶஶ்ச இதி । ந ச ஏவம் கர்மவிதி⁴ஶ்ருதேரப்ராமாண்யம் , பூர்வபூர்வப்ரவ்ருத்திநிரோதே⁴ந உத்தரோத்தராபூர்வப்ரவ்ருத்திஜநநஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மாபி⁴முக்²யேந ப்ரவ்ருத்த்யுத்பாத³நார்த²த்வாத் । மித்²யாத்வே(அ)பி உபாயஸ்ய உபேயஸத்யதயா ஸத்யத்வமேவ ஸ்யாத் , யதா² அர்த²வாதா³நாம் விதி⁴ஶேஷாணாம் ; லோகே(அ)பி பா³லோந்மத்தாதீ³நாம் பயஆதௌ³ பாயயிதவ்யே சூடா³வர்த⁴நாதி³வசநம் । ப்ரகாராந்தரஸ்தா²நாம் ச ஸாக்ஷாதே³வ வா ப்ராமாண்யம் ஸித்³த⁴ம் , ப்ராகா³த்மஜ்ஞாநாத் தே³ஹாபி⁴மாநநிமித்தப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ராமாண்யவத் । யத்து மந்யஸே — ஸ்வயமவ்யாப்ரியமாணோ(அ)பி ஆத்மா ஸம்நிதி⁴மாத்ரேண கரோதி, ததே³வ முக்²யம் கர்த்ருத்வமாத்மந: ; யதா² ராஜா யுத்⁴யமாநேஷு யோதே⁴ஷு யுத்⁴யத இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ஸ்வயமயுத்⁴யமாநோ(அ)பி ஸம்நிதா⁴நாதே³வ ஜித: பராஜிதஶ்சேதி, ததா² ஸேநாபதி: வாசைவ கரோதி ; க்ரியாப²லஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச ராஜ்ஞ: ஸேநாபதேஶ்ச த்³ருஷ்ட: । யதா² ச ருத்விக்கர்ம யஜமாநஸ்ய, ததா² தே³ஹாதீ³நாம் கர்ம ஆத்மக்ருதம் ஸ்யாத் , ப²லஸ்ய ஆத்மகா³மித்வாத் । யதா² வா ப்⁴ராமகஸ்ய லோஹப்⁴ராமயித்ருத்வாத் அவ்யாப்ருதஸ்யைவ முக்²யமேவ கர்த்ருத்வம் , ததா² ச ஆத்மந: இதி । தத் அஸத் ; அகுர்வத: காரகத்வப்ரஸங்கா³த் । காரகமநேகப்ரகாரமிதி சேத் , ந ; ராஜப்ரப்⁴ருதீநாம் முக்²யஸ்யாபி கர்த்ருத்வஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ராஜா தாவத் ஸ்வவ்யாபாரேணாபி யுத்⁴யதே ; யோதா⁴நாம் ச யோத⁴யித்ருத்வே த⁴நதா³நே ச முக்²யமேவ கர்த்ருத்வம் , ததா² ஜயபராஜயப²லோபபோ⁴கே³ । யஜமாநஸ்யாபி ப்ரதா⁴நத்யாகே³ த³க்ஷிணாதா³நே ச முக்²யமேவ கர்த்ருத்வம் । தஸ்மாத் அவ்யாப்ருதஸ்ய கர்த்ருத்வோபசாரோ ய:, ஸ: கௌ³ண: இதி அவக³ம்யதே । யதி³ முக்²யம் கர்த்ருத்வம் ஸ்வவ்யாபாரலக்ஷணம் நோபலப்⁴யதே ராஜயஜமாநப்ரப்⁴ருதீநாம் , ததா³ ஸம்நிதி⁴மாத்ரேணாபி கர்த்ருத்வம் முக்²யம் பரிகல்ப்யேத ; யதா² ப்⁴ராமகஸ்ய லோஹப்⁴ரமணேந, ந ததா² ராஜயஜமாநாதீ³நாம் ஸ்வவ்யாபாரோ நோபலப்⁴யதே । தஸ்மாத் ஸம்நிதி⁴மாத்ரேண கர்த்ருத்வம் கௌ³ணமேவ । ததா² ச ஸதி தத்ப²லஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி கௌ³ண ஏவ ஸ்யாத் । ந கௌ³ணேந முக்²யம் கார்யம் நிர்வர்த்யதே । தஸ்மாத் அஸதே³வ ஏதத் கீ³யதே ‘தே³ஹாதீ³நாம் வ்யாபாரேண அவ்யாப்ருத: ஆத்மா கர்தா போ⁴க்தா ச ஸ்யாத்’ இதி । ப்⁴ராந்திநிமித்தம் து ஸர்வம் உபபத்³யதே, யதா² ஸ்வப்நே ; மாயாயாம் ச ஏவம் । ந ச தே³ஹாத்³யாத்மப்ரத்யயப்⁴ராந்திஸந்தாநவிச்சே²தே³ஷு ஸுஷுப்திஸமாத்⁴யாதி³ஷு கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்³யநர்த²: உபலப்⁴யதே । தஸ்மாத் ப்⁴ராந்திப்ரத்யயநிமித்த: ஏவ அயம் ஸம்ஸாரப்⁴ரம:, ந து பரமார்த²: ; இதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத் அத்யந்த ஏவோபரம இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 66 ॥

ஸர்வம் கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²முபஸம்ஹ்ருத்ய அஸ்மிந்நத்⁴யாயே, விஶேஷதஶ்ச அந்தே, இஹ ஶாஸ்த்ரார்த²தா³ர்ட்⁴யாய ஸங்க்ஷேபத: உபஸம்ஹாரம் க்ருத்வா, அத² இதா³நீம் ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³யவிதி⁴மாஹ —

இத³ம் தே நாதபஸ்காய
நாப⁴க்தாய கதா³சந ।
ந சாஶுஶ்ரூஷவே வாச்யம்
ந ச மாம் யோ(அ)ப்⁴யஸூயதி ॥ 67 ॥

இத³ம் ஶாஸ்த்ரம் தே தவ ஹிதாய மயா உக்தம் ஸம்ஸாரவிச்சி²த்தயே அதபஸ்காய தபோரஹிதாய ந வாச்யம் இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³த்⁴யதே । தபஸ்விநே(அ)பி அப⁴க்தாய கு³ரௌ தே³வே ச ப⁴க்திரஹிதாய கதா³சந கஸ்யாஞ்சித³பி அவஸ்தா²யாம் ந வாச்யம் । ப⁴க்த: தபஸ்வீ அபி ஸந் அஶுஶ்ரூஷு: யோ ப⁴வதி தஸ்மை அபி ந வாச்யம் । ந ச யோ மாம் வாஸுதே³வம் ப்ராக்ருதம் மநுஷ்யம் மத்வா அப்⁴யஸூயதி ஆத்மப்ரஶம்ஸாதி³தோ³ஷாத்⁴யாரோபணேந ஈஶ்வரத்வம் மம அஜாநந் ந ஸஹதே, அஸாவபி அயோக்³ய:, தஸ்மை அபி ந வாச்யம் । ப⁴க³வதி அநஸூயாயுக்தாய தபஸ்விநே ப⁴க்தாய ஶுஶ்ரூஷவே வாச்யம் ஶாஸ்த்ரம் இதி ஸாமர்த்²யாத் க³ம்யதே । தத்ர ‘மேதா⁴விநே தபஸ்விநே வா’ (யாஸ்க. நி. 2 । 1 । 6) இதி அநயோ: விகல்பத³ர்ஶநாத் ஶுஶ்ரூஷாப⁴க்தியுக்தாய தபஸ்விநே தத்³யுக்தாய மேதா⁴விநே வா வாச்யம் । ஶுஶ்ரூஷாப⁴க்திவியுக்தாய ந தபஸ்விநே நாபி மேதா⁴விநே வாச்யம் । ப⁴க³வதி அஸூயாயுக்தாய ஸமஸ்தகு³ணவதே(அ)பி ந வாச்யம் । கு³ருஶுஶ்ரூஷாப⁴க்திமதே ச வாச்யம் இத்யேஷ: ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³யவிதி⁴: ॥ 67 ॥

ஸம்ப்ரதா³யஸ்ய கர்து: ப²லம் இதா³நீம் ஆஹ —

ய இமம் பரமம் கு³ஹ்யம்
மத்³ப⁴க்தேஷ்வபி⁴தா⁴ஸ்யதி ।
ப⁴க்திம் மயி பராம் க்ருத்வா
மாமேவைஷ்யத்யஸம்ஶய: ॥ 68 ॥

ய: இமம் யதோ²க்தம் பரமம் பரமநி:ஶ்ரேயஸார்த²ம் கேஶவார்ஜுநயோ: ஸம்வாத³ரூபம் க்³ரந்த²ம் கு³ஹ்யம் கோ³ப்யதமம் மத்³ப⁴க்தேஷு மயி ப⁴க்திமத்ஸு அபி⁴தா⁴ஸ்யதி வக்ஷ்யதி, க்³ரந்த²த: அர்த²தஶ்ச ஸ்தா²பயிஷ்யதீத்யர்த²:, யதா² த்வயி மயா । ப⁴க்தே: புநர்க்³ரஹணாத் ப⁴க்திமாத்ரேண கேவலேந ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³நே பாத்ரம் ப⁴வதீதி க³ம்யதே । கத²ம் அபி⁴தா⁴ஸ்யதி இதி, உச்யதே — ப⁴க்திம் மயி பராம் க்ருத்வா ‘ப⁴க³வத: பரமகு³ரோ: அச்யுதஸ்ய ஶுஶ்ரூஷா மயா க்ரியதே’ இத்யேவம் க்ருத்வேத்யர்த²: । தஸ்ய இத³ம் ப²லம் — மாமேவ ஏஷ்யதி முச்யதே ஏவ । அஸம்ஶய: அத்ர ஸம்ஶய: ந கர்தவ்ய: ॥ 68 ॥

கிஞ்ச —

ந ச தஸ்மாந்மநுஷ்யேஷு கஶ்சிந்மே ப்ரியக்ருத்தம: ।
ப⁴விதா ந ச மே தஸ்மாத³ந்ய: ப்ரியதரோ பு⁴வி ॥ 69 ॥

ந ச தஸ்மாத் ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³யக்ருத: மநுஷ்யேஷு மநுஷ்யாணாம் மத்⁴யே கஶ்சித் மே மம ப்ரியக்ருத்தம: அதிஶயேந ப்ரியகர:, அந்ய: ப்ரியக்ருத்தம:, நாஸ்த்யேவ இத்யர்த²: வர்தமாநேஷு । ந ச ப⁴விதா ப⁴விஷ்யத்யபி காலே தஸ்மாத் த்³விதீய: அந்ய: ப்ரியதர: ப்ரியக்ருத்தர: பு⁴வி லோகே(அ)ஸ்மிந் ந ப⁴விதா ॥ 69 ॥

யோ(அ)பி —

அத்⁴யேஷ்யதே ச ய இமம் த⁴ர்ம்யம் ஸம்வாத³மாவயோ: ।
ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந தேநாஹமிஷ்ட: ஸ்யாமிதி மே மதி: ॥ 70 ॥

அத்⁴யேஷ்யதே ச படி²ஷ்யதி ய: இமம் த⁴ர்ம்யம் த⁴ர்மாத³நபேதம் ஸம்வாத³ரூபம் க்³ரந்த²ம் ஆவயோ:, தேந இத³ம் க்ருதம் ஸ்யாத் । ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந — விதி⁴ஜபோபாம்ஶுமாநஸாநாம் யஜ்ஞாநாம் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ: மாநஸத்வாத் விஶிஷ்டதம: இத்யத: தேந ஜ்ஞாநயஜ்ஞேந கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய அத்⁴யயநம் ஸ்தூயதே ; ப²லவிதி⁴ரேவ வா, தே³வதாதி³விஷயஜ்ஞாநயஜ்ஞப²லதுல்யம் அஸ்ய ப²லம் ப⁴வதீதி — தேந அத்⁴யயநேந அஹம் இஷ்ட: பூஜித: ஸ்யாம் ப⁴வேயம் இதி மே மம மதி: நிஶ்சய: ॥ 70 ॥

அத² ஶ்ரோது: இத³ம் ப²லம் —

ஶ்ரத்³தா⁴வாநநஸூயஶ்ச ஶ்ருணுயாத³பி யோ நர: ।
ஸோ(அ)பி முக்த: ஶுபா⁴ம்ல்லோகாந்ப்ராப்நுயாத்புண்யகர்மணாம் ॥ 71 ॥

ஶ்ரத்³தா⁴வாந் ஶ்ரத்³த³தா⁴ந: அநஸூயஶ்ச அஸூயாவர்ஜித: ஸந் இமம் க்³ரந்த²ம் ஶ்ருணுயாத³பி யோ நர:, அபிஶப்³தா³த் கிமுத அர்த²ஜ்ஞாநவாந் , ஸோ(அ)பி பாபாத் முக்த: ஶுபா⁴ந் ப்ரஶஸ்தாந் லோகாந் ப்ராப்நுயாத் புண்யகர்மணாம் அக்³நிஹோத்ராதி³கர்மவதாம் ॥ 71 ॥

ஶிஷ்யஸ்ய ஶாஸ்த்ரார்த²க்³ரஹணாக்³ரஹணவிவேகபு³பு⁴த்ஸயா ப்ருச்ச²தி । தத³க்³ரஹணே ஜ்ஞாதே புந: க்³ராஹயிஷ்யாமி உபாயாந்தரேணாபி இதி ப்ரஷ்டு: அபி⁴ப்ராய: । யத்நாந்தரம் ச ஆஸ்தா²ய ஶிஷ்யஸ்ய க்ருதார்த²தா கர்தவ்யா இதி ஆசார்யத⁴ர்ம: ப்ரத³ர்ஶிதோ ப⁴வதி —

கச்சிதே³தச்ச்²ருதம் பார்த²
த்வயைகாக்³ரேண சேதஸா ।
கச்சித³ஜ்ஞாநஸம்மோஹ:
ப்ரணஷ்டஸ்தே த⁴நஞ்ஜய ॥ 72 ॥

கச்சித் கிம் ஏதத் மயா உக்தம் ஶ்ருதம் ஶ்ரவணேந அவதா⁴ரிதம் பார்த², த்வயா ஏகாக்³ரேண சேதஸா சித்தேந ? கிம் வா அப்ரமாத³த: ? கச்சித் அஜ்ஞாநஸம்மோஹ: அஜ்ஞாநநிமித்த: ஸம்மோஹ: அவிவிக்தபா⁴வ: அவிவேக: ஸ்வாபா⁴விக: கிம் ப்ரணஷ்ட: ? யத³ர்த²: அயம் ஶாஸ்த்ரஶ்ரவணாயாஸ: தவ, மம ச உபதே³ஷ்ட்ருத்வாயாஸ: ப்ரவ்ருத்த:, தே துப்⁴யம் ஹே த⁴நஞ்ஜய ॥ 72 ॥

அர்ஜுந உவாச —

நஷ்டோ மோஹ: ஸ்ம்ருதிர்லப்³தா⁴
த்வத்ப்ரஸாதா³ந்மயாச்யுத ।
ஸ்தி²தோ(அ)ஸ்மி க³தஸந்தே³ஹ:
கரிஷ்யே வசநம் தவ ॥ 73 ॥

நஷ்ட: மோஹ: அஜ்ஞாநஜ: ஸமஸ்தஸம்ஸாராநர்த²ஹேது:, ஸாக³ர இவ து³ருத்தர: । ஸ்ம்ருதிஶ்ச ஆத்மதத்த்வவிஷயா லப்³தா⁴, யஸ்யா: லாபா⁴த் ஸர்வஹ்ருத³யக்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷ: ; த்வத்ப்ரஸாதா³த் தவ ப்ரஸாதா³த் மயா த்வத்ப்ரஸாத³ம் ஆஶ்ரிதேந அச்யுத । அநேந மோஹநாஶப்ரஶ்நப்ரதிவசநேந ஸர்வஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநப²லம் ஏதாவதே³வேதி நிஶ்சிதம் த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி, யத: ஜ்ஞாநாத் மோஹநாஶ: ஆத்மஸ்ம்ருதிலாப⁴ஶ்சேதி । ததா² ச ஶ்ருதௌ ‘அநாத்மவித் ஶோசாமி’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இதி உபந்யஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநேந ஸர்வக்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷ: உக்த: ; ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக: ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இதி ச மந்த்ரவர்ண: । அத² இதா³நீம் த்வச்சா²ஸநே ஸ்தி²த: அஸ்மி க³தஸந்தே³ஹ: முக்தஸம்ஶய: । கரிஷ்யே வசநம் தவ । அஹம் த்வத்ப்ரஸாதா³த் க்ருதார்த²:, ந மே கர்தவ்யம் அஸ்தி இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 73 ॥

பரிஸமாப்த: ஶாஸ்த்ரார்த²: । அத² இதா³நீம் கதா²ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ஸஞ்ஜய: உவாச —

ஸஞ்ஜய உவாச —

இத்யஹம் வாஸுதே³வஸ்ய பார்த²ஸ்ய ச மஹாத்மந: ।
ஸம்வாத³மிமமஶ்ரௌஷமத்³பு⁴தம் ரோமஹர்ஷணம் ॥ 74 ॥

இதி ஏவம் அஹம் வாஸுதே³வஸ்ய பார்த²ஸ்ய ச மஹாத்மந: ஸம்வாத³ம் இமம் யதோ²க்தம் அஶ்ரௌஷம் ஶ்ருதவாந் அஸ்மி அத்³பு⁴தம் அத்யந்தவிஸ்மயகரம் ரோமஹர்ஷணம் ரோமாஞ்சகரம் ॥ 74 ॥

தம் ச இமம் —

வ்யாஸப்ரஸாதா³ச்ச்²ருதவாநிமம் கு³ஹ்யதமம் பரம் ।
யோக³ம் யோகே³ஶ்வராத்க்ருஷ்ணாத்ஸாக்ஷாத்கத²யத: ஸ்வயம் ॥ 75 ॥

வ்யாஸப்ரஸாதா³த் தத: தி³வ்யசக்ஷுர்லாபா⁴த் ஶ்ருதவாந் இமம் ஸம்வாத³ம் கு³ஹ்யதமம் பரம் யோக³ம் , யோகா³ர்த²த்வாத் க்³ரந்தோ²(அ)பி யோக³:, ஸம்வாத³ம் இமம் யோக³மேவ வா யோகே³ஶ்வராத் க்ருஷ்ணாத் ஸாக்ஷாத் கத²யத: ஸ்வயம் , ந பரம்பரயா ॥ 75 ॥

ராஜந் ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய
ஸம்வாத³மிமமத்³பு⁴தம் ।
கேஶவார்ஜுநயோ: புண்யம்
ஹ்ருஷ்யாமி ச முஹுர்முஹு: ॥ 76 ॥

ஹே ராஜந் த்⁴ருதராஷ்ட்ர, ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ப்ரதிக்ஷணம் ஸம்வாத³ம் இமம் அத்³பு⁴தம் கேஶவார்ஜுநயோ: புண்யம் இமம் ஶ்ரவணேநாபி பாபஹரம் ஶ்ருத்வா ஹ்ருஷ்யாமி ச முஹுர்முஹு: ப்ரதிக்ஷணம் ॥ 76 ॥

தச்ச ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய
ரூபமத்யத்³பு⁴தம் ஹரே: ।
விஸ்மயோ மே மஹாந்ராஜந்
ஹ்ருஷ்யாமி ச புந: புந: ॥ 77 ॥

தச்ச ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ஸம்ஸ்ம்ருத்ய ரூபம் அத்யத்³பு⁴தம் ஹரே: விஶ்வரூபம் விஸ்மயோ மே மஹாந் ராஜந் , ஹ்ருஷ்யாமி ச புந: புந: ॥ 77 ॥

கிம் ப³ஹுநா —

யத்ர யோகே³ஶ்வர: க்ருஷ்ணோ யத்ர பார்தோ² த⁴நுர்த⁴ர: ।
தத்ர ஶ்ரீர்விஜயோ பூ⁴திர்த்⁴ருவா நீதிர்மதிர்மம ॥ 78 ॥

யத்ர யஸ்மிந் பக்ஷே யோகே³ஶ்வர: ஸர்வயோகா³நாம் ஈஶ்வர:, தத்ப்ரப⁴வத்வாத் ஸர்வயோக³பீ³ஜஸ்ய, க்ருஷ்ண:, யத்ர பார்த²: யஸ்மிந் பக்ஷே த⁴நுர்த⁴ர: கா³ண்டீ³வத⁴ந்வா, தத்ர ஶ்ரீ: தஸ்மிந் பாண்ட³வாநாம் பக்ஷே ஶ்ரீ: விஜய:, தத்ரைவ பூ⁴தி: ஶ்ரியோ விஶேஷ: விஸ்தார: பூ⁴தி:, த்⁴ருவா அவ்யபி⁴சாரிணீ நீதி: நய:, இத்யேவம் மதி: மம இதி ॥ 78 ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யே அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥

श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्

ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:

த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:

த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:

சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:

பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய:

ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய:

ஸப்தமோ(அ)த்⁴யாய:

அஷ்டமோ(அ)த்⁴யாய:

நவமோ(அ)த்⁴யாய:

த³ஶமோ(அ)த்⁴யாய:

ஏகாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

த்³வாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

த்ரயோத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

சதுர்த³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

பஞ்சத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

ஷோட³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

ஸப்தத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:

सञ्चरणम्