யஸ்மாத் மத³தீ⁴நம் கர்மிணாம் கர்மப²லம் ஜ்ஞாநிநாம் ச ஜ்ஞாநப²லம் , அத: ப⁴க்தியோகே³ந மாம் யே ஸேவம்தே தே மம ப்ரஸாதா³த் ஜ்ஞாநப்ராப்திக்ரமேண கு³ணாதீதா: மோக்ஷம் க³ச்ச²ந்தி । கிமு வக்தவ்யம் ஆத்மந: தத்த்வமேவ ஸம்யக் விஜாநந்த: இதி அத: ப⁴க³வாந் அர்ஜுநேந அப்ருஷ்டோ(அ)பி ஆத்மந: தத்த்வம் விவக்ஷு: உவாச ‘ஊர்த்⁴வமூலம்’ இத்யாதி³நா । தத்ர தாவத் வ்ருக்ஷரூபககல்பநயா வைராக்³யஹேதோ: ஸம்ஸாரஸ்வரூபம் வர்ணயதி — விரக்தஸ்ய ஹி ஸம்ஸாராத் ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநே அதி⁴கார:, ந அந்யஸ்யேதி ॥
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ஊர்த்⁴வமூலமத⁴:ஶாக²மஶ்வத்த²ம் ப்ராஹுரவ்யயம் ।
ச²ந்தா³ம்ஸி யஸ்ய பர்ணாநி யஸ்தம் வேத³ ஸ வேத³வித் ॥ 1 ॥
ச²ந்தா³ம்ஸி யஸ்ய பர்ணாநி யஸ்தம் வேத³ ஸ வேத³வித் ॥ 1 ॥
ஊர்த்⁴வமூலம் காலத: ஸூக்ஷ்மத்வாத் காரணத்வாத் நித்யத்வாத் மஹத்த்வாச்ச ஊர்த்⁴வம் ; உச்யதே ப்³ரஹ்ம அவ்யக்தம் மாயாஶக்திமத் , தத் மூலம் அஸ்யேதி ஸோ(அ)யம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: ஊர்த்⁴வமூல: । ஶ்ருதேஶ்ச — ‘ஊர்த்⁴வமூலோ(அ)வாக்ஶாக² ஏஷோ(அ)ஶ்வத்த²: ஸநாதந:’ (க. உ. 2 । 3 । 1) இதி । புராணே ச —
‘அவ்யக்தமூலப்ரப⁴வஸ்தஸ்யைவாநுக்³ரஹோச்ச்²ரித: । பு³த்³தி⁴ஸ்கந்த⁴மயஶ்சைவ இந்த்³ரியாந்தரகோடர: ॥
மஹாபூ⁴தவிஶாக²ஶ்ச விஷயை: பத்ரவாம்ஸ்ததா² । த⁴ர்மாத⁴ர்மஸுபுஷ்பஶ்ச ஸுக²து³:க²ப²லோத³ய: ॥
ஆஜீவ்ய: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மவ்ருக்ஷ: ஸநாதந: । ஏதத்³ப்³ரஹ்மவநம் சைவ ப்³ரஹ்மாசரதி நித்யஶ: ॥
ஏதச்சி²த்த்வா ச பி⁴த்த்வா ச ஜ்ஞாநேந பரமாஸிநா । ததஶ்சாத்மரதிம் ப்ராப்ய தஸ்மாந்நாவர்ததே புந: ॥ ’இத்யாதி³ । தம் ஊர்த்⁴வமூலம் ஸம்ஸாரம் மாயாமயம் வ்ருக்ஷம் அத⁴:ஶாக²ம் மஹத³ஹங்காரதந்மாத்ராத³ய: ஶாகா² இவ அஸ்ய அத⁴: ப⁴வந்தீதி ஸோ(அ)யம் அத⁴:ஶாக²:, தம் அத⁴:ஶாக²ம் ந ஶ்வோ(அ)பி ஸ்தா²தா இதி அஶ்வத்த²: தம் க்ஷணப்ரத்⁴வம்ஸிநம் அஶ்வத்த²ம் ப்ராஹு: கத²யந்தி ।
மஹாபூ⁴தவிஶாக²ஶ்ச விஷயை: பத்ரவாம்ஸ்ததா² । த⁴ர்மாத⁴ர்மஸுபுஷ்பஶ்ச ஸுக²து³:க²ப²லோத³ய: ॥
ஆஜீவ்ய: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மவ்ருக்ஷ: ஸநாதந: । ஏதத்³ப்³ரஹ்மவநம் சைவ ப்³ரஹ்மாசரதி நித்யஶ: ॥
ஏதச்சி²த்த்வா ச பி⁴த்த்வா ச ஜ்ஞாநேந பரமாஸிநா । ததஶ்சாத்மரதிம் ப்ராப்ய தஸ்மாந்நாவர்ததே புந: ॥ ’இத்யாதி³ । தம் ஊர்த்⁴வமூலம் ஸம்ஸாரம் மாயாமயம் வ்ருக்ஷம் அத⁴:ஶாக²ம் மஹத³ஹங்காரதந்மாத்ராத³ய: ஶாகா² இவ அஸ்ய அத⁴: ப⁴வந்தீதி ஸோ(அ)யம் அத⁴:ஶாக²:, தம் அத⁴:ஶாக²ம் ந ஶ்வோ(அ)பி ஸ்தா²தா இதி அஶ்வத்த²: தம் க்ஷணப்ரத்⁴வம்ஸிநம் அஶ்வத்த²ம் ப்ராஹு: கத²யந்தி ।
அவ்யயம் ஸம்ஸாரமாயாயா: அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தத்வாத் ஸோ(அ)யம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: அவ்யய:, அநாத்³யந்ததே³ஹாதி³ஸந்தாநாஶ்ரய: ஹி ஸுப்ரஸித்³த⁴:, தம் அவ்யயம் । தஸ்யைவ ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய இத³ம் அந்யத் விஶேஷணம் — ச²ந்தா³ம்ஸி யஸ்ய பர்ணாநி, ச²ந்தா³ம்ஸி ச்சா²த³நாத் ருக்³யஜு:ஸாமலக்ஷணாநி யஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய பர்ணாநீவ பர்ணாநி । யதா² வ்ருக்ஷஸ்ய பரிரக்ஷணார்தா²நி பர்ணாநி, ததா² வேதா³: ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷபரிரக்ஷணார்தா²:, த⁴ர்மாத⁴ர்மதத்³தே⁴துப²லப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் । யதா²வ்யாக்²யாதம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷம் ஸமூலம் ய: தம் வேத³ ஸ: வேத³வித் , வேதா³ர்த²வித் இத்யர்த²: । ந ஹி ஸமூலாத் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷாத் அஸ்மாத் ஜ்ஞேய: அந்ய: அணுமாத்ரோ(அ)பி அவஶிஷ்ட: அஸ்தி இத்யத: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவேதா³ர்த²விதி³தி ஸமூலஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி ॥ 1 ॥
தஸ்ய ஏதஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய அபரா அவயவகல்பநா உச்யதே —
அத⁴ஶ்சோர்த்⁴வம் ப்ரஸ்ருதாஸ்தஸ்ய ஶாகா²
கு³ணப்ரவ்ருத்³தா⁴ விஷயப்ரவாலா: ।
அத⁴ஶ்ச மூலாந்யநுஸந்ததாநி
கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி மநுஷ்யலோகே ॥ 2 ॥
கு³ணப்ரவ்ருத்³தா⁴ விஷயப்ரவாலா: ।
அத⁴ஶ்ச மூலாந்யநுஸந்ததாநி
கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி மநுஷ்யலோகே ॥ 2 ॥
அத⁴: மநுஷ்யாதி³ப்⁴யோ யாவத் ஸ்தா²வரம் ஊர்த்⁴வம் ச யாவத் ப்³ரஹ்மண: விஶ்வஸ்ருஜோ தா⁴ம இத்யேதத³ந்தம் யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம் ஜ்ஞாநகர்மப²லாநி, தஸ்ய வ்ருக்ஷஸ்ய ஶாகா² இவ ஶாகா²: ப்ரஸ்ருதா: ப்ரக³தா:, கு³ணப்ரவ்ருத்³தா⁴: கு³ணை: ஸத்த்வரஜஸ்தமோபி⁴: ப்ரவ்ருத்³தா⁴: ஸ்தூ²லீக்ருதா: உபாதா³நபூ⁴தை:, விஷயப்ரவாலா: விஷயா: ஶப்³தா³த³ய: ப்ரவாலா: இவ தே³ஹாதி³கர்மப²லேப்⁴ய: ஶாகா²ப்⁴ய: அங்குரீப⁴வந்தீவ, தேந விஷயப்ரவாலா: ஶாகா²: । ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய பரமமூலம் உபாதா³நகாரணம் பூர்வம் உக்தம் । அத² இதா³நீம் கர்மப²லஜநிதராக³த்³வேஷாதி³வாஸநா: மூலாநீவ த⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரவ்ருத்திகாரணாநி அவாந்தரபா⁴வீநி தாநி அத⁴ஶ்ச தே³வாத்³யபேக்ஷயா மூலாநி அநுஸந்ததாநி அநுப்ரவிஷ்டாநி கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி கர்ம த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணம் அநுப³ந்த⁴: பஶ்சாத்³பா⁴வி, யேஷாம் உத்³பூ⁴திம் அநு உத்³ப⁴வதி, தாநி கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி மநுஷ்யலோகே விஶேஷத: । அத்ர ஹி மநுஷ்யாணாம் கர்மாதி⁴கார: ப்ரஸித்³த⁴: ॥ 2 ॥
யஸ்து அயம் வர்ணித: ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: —
ந ரூபமஸ்யேஹ ததோ²பலப்⁴யதே நாந்தோ ந சாதி³ர்ந ச ஸம்ப்ரதிஷ்டா² ।
அஶ்வத்த²மேநம் ஸுவிரூட⁴மூலமஸங்க³ஶஸ்த்ரேண த்³ருடே⁴ந சி²த்த்வா ॥ 3 ॥
அஶ்வத்த²மேநம் ஸுவிரூட⁴மூலமஸங்க³ஶஸ்த்ரேண த்³ருடே⁴ந சி²த்த்வா ॥ 3 ॥
ந ரூபம் அஸ்ய இஹ யதா² உபவர்ணிதம் ததா² நைவ உபலப்⁴யதே, ஸ்வப்நமரீச்யுத³கமாயாக³ந்த⁴ர்வநக³ரஸமத்வாத் ; த்³ருஷ்டநஷ்டஸ்வரூபோ ஹி ஸ இதி அத ஏவ ந அந்த: ந பர்யந்த: நிஷ்டா² பரிஸமாப்திர்வா வித்³யதே । ததா² ந ச ஆதி³:, ‘இத: ஆரப்⁴ய அயம் ப்ரவ்ருத்த:’ இதி ந கேநசித் க³ம்யதே । ந ச ஸம்ப்ரதிஷ்டா² ஸ்தி²தி: மத்⁴யம் அஸ்ய ந கேநசித் உபலப்⁴யதே । அஶ்வத்த²ம் ஏநம் யதோ²க்தம் ஸுவிரூட⁴மூலம் ஸுஷ்டு² விரூடா⁴நி விரோஹம் க³தாநி ஸுத்³ருடா⁴நி மூலாநி யஸ்ய தம் ஏநம் ஸுவிரூட⁴மூலம் , அஸங்க³ஶஸ்த்ரேண அஸங்க³: புத்ரவித்தலோகைஷணாப்⁴ய: வ்யுத்தா²நம் தேந அஸங்க³ஶஸ்த்ரேண த்³ருடே⁴ந பரமாத்மாபி⁴முக்²யநிஶ்சயத்³ருடீ⁴க்ருதேந புந: புந: விவேகாப்⁴யாஸாஶ்மநிஶிதேந ச்சி²த்வா ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷம் ஸபீ³ஜம் உத்³த்⁴ருத்ய ॥ 3 ॥
தத: பத³ம் தத்பரிமார்கி³தவ்யம்
யஸ்மிந்க³தா ந நிவர்தந்தி பூ⁴ய: ।
தமேவ சாத்³யம் புருஷம் ப்ரபத்³யே
யத: ப்ரவ்ருத்தி: ப்ரஸ்ருதா புராணீ ॥ 4 ॥
யஸ்மிந்க³தா ந நிவர்தந்தி பூ⁴ய: ।
தமேவ சாத்³யம் புருஷம் ப்ரபத்³யே
யத: ப்ரவ்ருத்தி: ப்ரஸ்ருதா புராணீ ॥ 4 ॥
தத: பஶ்சாத் யத் பத³ம் வைஷ்ணவம் தத் பரிமார்கி³தவ்யம் , பரிமார்க³ணம் அந்வேஷணம் ஜ்ஞாதவ்யமித்யர்த²: । யஸ்மிந் பதே³ க³தா: ப்ரவிஷ்டா: ந நிவர்தந்தி ந ஆவர்தந்தே பூ⁴ய: புந: ஸம்ஸாராய । கத²ம் பரிமார்கி³தவ்யமிதி ஆஹ — தமேவ ச ய: பத³ஶப்³தே³ந உக்த: ஆத்³யம் ஆதௌ³ ப⁴வம் ஆத்³யம் புருஷம் ப்ரபத்³யே இத்யேவம் பரிமார்கி³தவ்யம் தச்ச²ரணதயா இத்யர்த²: । க: அஸௌ புருஷ: இதி, உச்யதே — யத: யஸ்மாத் புருஷாத் ஸம்ஸாரமாயாவ்ருக்ஷப்ரவ்ருத்தி: ப்ரஸ்ருதா நி:ஸ்ருதா, ஐந்த்³ரஜாலிகாதி³வ மாயா, புராணீ சிரந்தநீ ॥ 4 ॥
கத²ம்பூ⁴தா: தத் பத³ம் க³ச்ச²ந்தீதி, உச்யதே —
நிர்மாநமோஹா ஜிதஸங்க³தோ³ஷா அத்⁴யாத்மநித்யா விநிவ்ருத்தகாமா: ।
த்³வந்த்³வைர்விமுக்தா: ஸுக²து³:க²ஸம்ஜ்ஞைர்க³ச்ச²ந்த்யமூடா⁴: பத³மவ்யயம் தத் ॥ 5 ॥
த்³வந்த்³வைர்விமுக்தா: ஸுக²து³:க²ஸம்ஜ்ஞைர்க³ச்ச²ந்த்யமூடா⁴: பத³மவ்யயம் தத் ॥ 5 ॥
நிர்மாநமோஹா: மாநஶ்ச மோஹஶ்ச மாநமோஹௌ, தௌ நிர்க³தௌ யேப்⁴ய: தே நிர்மாநமோஹா: மாநமோஹவர்ஜிதா: । ஜிதஸங்க³தோ³ஷா: ஸங்க³ ஏவ தோ³ஷ: ஸங்க³தோ³ஷ:, ஜித: ஸங்க³தோ³ஷ: யை: தே ஜிதஸங்க³தோ³ஷா: । அத்⁴யாத்மநித்யா: பரமாத்மஸ்வரூபாலோசநநித்யா: தத்பரா: । விநிவ்ருத்தகாமா: விஶேஷதோ நிர்லேபேந நிவ்ருத்தா: காமா: யேஷாம் தே விநிவ்ருத்தகாமா: யதய: ஸம்ந்யாஸிந: த்³வந்த்³வை: ப்ரியாப்ரியாதி³பி⁴: விமுக்தா: ஸுக²து³:க²ஸம்ஜ்ஞை: பரித்யக்தா: க³ச்ச²ந்தி அமூடா⁴: மோஹவர்ஜிதா: பத³ம் அவ்யயம் தத் யதோ²க்தம் ॥ 5 ॥
ததே³வ பத³ம் புந: விஶேஷ்யதே —
ந தத்³பா⁴ஸயதே ஸூர்யோ ந ஶஶாங்கோ ந பாவக: ।
யத்³க³த்வா ந நிவர்தந்தே தத்³தா⁴ம பரமம் மம ॥ 6 ॥
யத்³க³த்வா ந நிவர்தந்தே தத்³தா⁴ம பரமம் மம ॥ 6 ॥
தத் தா⁴ம இதி வ்யவஹிதேந தா⁴ம்நா ஸம்ப³த்⁴யதே । தத் தா⁴ம தேஜோரூபம் பத³ம் ந பா⁴ஸயதே ஸூர்ய: ஆதி³த்ய: ஸர்வாவபா⁴ஸநஶக்திமத்த்வே(அ)பி ஸதி । ததா² ந ஶஶாங்க: சந்த்³ர:, ந பாவக: ந அக்³நிரபி । யத் தா⁴ம வைஷ்ணவம் பத³ம் க³த்வா ப்ராப்ய ந நிவர்தந்தே, யச்ச ஸூர்யாதி³: ந பா⁴ஸயதே, தத் தா⁴ம பத³ம் பரமம் விஷ்ணோ: மம பத³ம் , ॥ 6 ॥
யத் க³த்வா ந நிவர்தந்தே இத்யுக்தம்நநு ஸர்வா ஹி க³தி: ஆக³த்யந்தா, ‘ஸம்யோகா³: விப்ரயோகா³ந்தா:’ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । கத²ம் உச்யதே ‘தத் தா⁴ம க³தாநாம் நாஸ்தி நிவ்ருத்தி:’ இதி ? ஶ்ருணு தத்ர காரணம் —
மமைவாம்ஶோ ஜீவலோகே ஜீவபூ⁴த: ஸநாதந: ।
மந:ஷஷ்டா²நீந்த்³ரியாணி ப்ரக்ருதிஸ்தா²நி கர்ஷதி ॥ 7 ॥
மந:ஷஷ்டா²நீந்த்³ரியாணி ப்ரக்ருதிஸ்தா²நி கர்ஷதி ॥ 7 ॥
மமைவ பரமாத்மந: நாராயணஸ்ய, அம்ஶ: பா⁴க³: அவயவ: ஏகதே³ஶ: இதி அநர்தா²ந்தரம் ஜிவலோகே ஜீவாநாம் லோகே ஸம்ஸாரே ஜீவபூ⁴த: கர்தா போ⁴க்தா இதி ப்ரஸித்³த⁴: ஸநாதந: சிரந்தந: ; யதா² ஜலஸூர்யக: ஸூர்யாம்ஶ: ஜலநிமித்தாபாயே ஸூர்யமேவ க³த்வா ந நிவர்ததே ச தேநைவ ஆத்மநா க³ச்ச²தி, ஏவமேவ ; யதா² க⁴டாத்³யுபாதி⁴பரிச்சி²ந்நோ க⁴டாத்³யாகாஶ: ஆகாஶாம்ஶ: ஸந் க⁴டாதி³நிமித்தாபாயே ஆகாஶம் ப்ராப்ய ந நிவர்ததே । அத: உபபந்நம் உக்தம் ‘யத்³க³த்வா ந நிவர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 15 । 6) இதி । நநு நிரவயவஸ்ய பரமாத்மந: குத: அவயவ: ஏகதே³ஶ: அம்ஶ: இதி ? ஸாவயவத்வே ச விநாஶப்ரஸங்க³: அவயவவிபா⁴கா³த் । நைஷ தோ³ஷ:, அவித்³யாக்ருதோபாதி⁴பரிச்சி²ந்ந: ஏகதே³ஶ: அம்ஶ இவ கல்பிதோ யத: । த³ர்ஶிதஶ்ச அயமர்த²: க்ஷேத்ராத்⁴யாயே விஸ்தரஶ: । ஸ ச ஜீவோ மத³ம்ஶத்வேந கல்பித: கத²ம் ஸம்ஸரதி உத்க்ராமதி ச இதி, உச்யதே — மந:ஷஷ்டா²நி இந்த்³ரியாணி ஶ்ரோத்ராதீ³நி ப்ரக்ருதிஸ்தா²நி ஸ்வஸ்தா²நே கர்ணஶஷ்குல்யாதௌ³ ப்ரக்ருதௌ ஸ்தி²தாநி கர்ஷதி ஆகர்ஷதி ॥ 7 ॥
கஸ்மிந் காலே ? —
ஶரீரம் யத³வாப்நோதி யச்சாப்யுத்க்ராமதீஶ்வர: ।
க்³ருஹீத்வைதாநி ஸம்யாதி வாயுர்க³ந்தா⁴நிவாஶயாத் ॥ 8 ॥
க்³ருஹீத்வைதாநி ஸம்யாதி வாயுர்க³ந்தா⁴நிவாஶயாத் ॥ 8 ॥
யச்சாபி யதா³ சாபி உத்க்ராமதி ஈஶ்வர: தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்வாமீ ஜீவ:, ததா³ ‘கர்ஷதி’ இதி ஶ்லோகஸ்ய த்³விதீயபாத³: அர்த²வஶாத் ப்ராத²ம்யேந ஸம்ப³த்⁴யதே । யதா³ ச பூர்வஸ்மாத் ஶரீராத் ஶரீராந்தரம் அவாப்நோதி ததா³ க்³ருஹீத்வா ஏதாநி மந:ஷஷ்டா²நி இந்த்³ரியாணி ஸம்யாதி ஸம்யக் யாதி க³ச்ச²தி । கிமிவ இதி, ஆஹ — வாயு: பவந: க³ந்தா⁴நிவ ஆஶயாத் புஷ்பாதே³: ॥ 8 ॥
காநி புந: தாநி —
ஶ்ரோத்ரம் சக்ஷு: ஸ்பர்ஶநம் ச ரஸநம் க்⁴ராணமேவ ச ।
அதி⁴ஷ்டா²ய மநஶ்சாயம் விஷயாநுபஸேவதே ॥ 9 ॥
அதி⁴ஷ்டா²ய மநஶ்சாயம் விஷயாநுபஸேவதே ॥ 9 ॥
ஶ்ரோத்ரம் சக்ஷு: ஸ்பர்ஶநம் ச த்வகி³ந்த்³ரியம் ரஸநம் க்⁴ராணமேவ ச மநஶ்ச ஷஷ்ட²ம் ப்ரத்யேகம் இந்த்³ரியேண ஸஹ, அதி⁴ஷ்டா²ய தே³ஹஸ்த²: விஷயாந் ஶப்³தா³தீ³ந் உபஸேவதே ॥ 9 ॥
ஏவம் தே³ஹக³தம் தே³ஹாத் —
உத்க்ராமந்தம் ஸ்தி²தம் வாபி பு⁴ஞ்ஜாநம் வா கு³ணாந்விதம் ।
விமூடா⁴ நாநுபஶ்யந்தி பஶ்யந்தி ஜ்ஞாநசக்ஷுஷ: ॥ 10 ॥
விமூடா⁴ நாநுபஶ்யந்தி பஶ்யந்தி ஜ்ஞாநசக்ஷுஷ: ॥ 10 ॥
உத்க்ராமந்தம் தே³ஹம் பூர்வோபாத்தம் பரித்யஜந்தம் ஸ்தி²தம் வாபி தே³ஹே திஷ்ட²ந்தம் பு⁴ஞ்ஜாநம் வா ஶப்³தா³தீ³ம்ஶ்ச உபலப⁴மாநம் கு³ணாந்விதம் ஸுக²து³:க²மோஹாத்³யை: கு³ணை: அந்விதம் அநுக³தம் ஸம்யுக்தமித்யர்த²: । ஏவம்பூ⁴தமபி ஏநம் அத்யந்தத³ர்ஶநகோ³சரப்ராப்தம் விமூடா⁴: த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டவிஷயபோ⁴க³ப³லாக்ருஷ்டசேதஸ்தயா அநேகதா⁴ மூடா⁴: ந அநுபஶ்யந்தி — அஹோ கஷ்டம் வர்ததே இதி அநுக்ரோஶதி ச ப⁴க³வாந் — யே து புந: ப்ரமாணஜநிதஜ்ஞாநசக்ஷுஷ: தே ஏநம் பஶ்யந்தி ஜ்ஞாநசக்ஷுஷ: விவிக்தத்³ருஷ்டய: இத்யர்த²: ॥ 10 ॥
கேசித்து —
யதந்தோ யோகி³நஶ்சைநம் பஶ்யந்த்யாத்மந்யவஸ்தி²தம் ।
யதந்தோ(அ)ப்யக்ருதாத்மாநோ நைநம் பஶ்யந்த்யசேதஸ: ॥ 11 ॥
யதந்தோ(அ)ப்யக்ருதாத்மாநோ நைநம் பஶ்யந்த்யசேதஸ: ॥ 11 ॥
யதந்த: ப்ரயத்நம் குர்வந்த: யோகி³நஶ்ச ஸமாஹிதசித்தா: ஏநம் ப்ரக்ருதம் ஆத்மாநம் பஶ்யந்தி ‘அயம் அஹம் அஸ்மி’ இதி உபலப⁴ந்தே ஆத்மநி ஸ்வஸ்யாம் பு³த்³தௌ⁴ அவஸ்தி²தம் । யதந்தோ(அ)பி ஶாஸ்த்ராதி³ப்ரமாணை:, அக்ருதாத்மாந: அஸம்ஸ்க்ருதாத்மாந: தபஸா இந்த்³ரியஜயேந ச, து³ஶ்சரிதாத் அநுபரதா:, அஶாந்தத³ர்பா:, ப்ரயத்நம் குர்வந்தோ(அ)பி ந ஏவம் பஶ்யந்தி அசேதஸ: அவிவேகிந: ॥ 11 ॥
யத் பத³ம் ஸர்வஸ்ய அவபா⁴ஸகமபி அக்³ந்யாதி³த்யாதி³கம் ஜ்யோதி: ந அவபா⁴ஸயதே, யத் ப்ராப்தாஶ்ச முமுக்ஷவ: புந: ஸம்ஸாராபி⁴முகா²: ந நிவர்தந்தே, யஸ்ய ச பத³ஸ்ய உபாதி⁴பே⁴த³ம் அநுவிதீ⁴யமாநா: ஜீவா: — க⁴டாகாஶாத³ய: இவ ஆகாஶஸ்ய — அம்ஶா:, தஸ்ய பத³ஸ்ய ஸர்வாத்மத்வம் ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வம் ச விவக்ஷு: சதுர்பி⁴: ஶ்லோகை: விபூ⁴திஸங்க்ஷேபமாஹ ப⁴க³வாந் —
யதா³தி³த்யக³தம் தேஜோ ஜக³த்³பா⁴ஸயதே(அ)கி²லம் ।
யச்சந்த்³ரமஸி யச்சாக்³நௌ தத்தேஜோ வித்³தி⁴ மாமகம் ॥ 12 ॥
யச்சந்த்³ரமஸி யச்சாக்³நௌ தத்தேஜோ வித்³தி⁴ மாமகம் ॥ 12 ॥
யத் ஆதி³த்யக³தம் ஆதி³த்யாஶ்ரயம் । கிம் தத் ? தேஜ: தீ³ப்தி: ப்ரகாஶ: ஜக³த் பா⁴ஸயதே ப்ரகாஶயதி அகி²லம் ஸமஸ்தம் ; யத் சந்த்³ரமஸி ஶஶப்⁴ருதி தேஜ: அவபா⁴ஸகம் வர்ததே, யச்ச அக்³நௌ ஹுதவஹே, தத் தேஜ: வித்³தி⁴ விஜாநீஹி மாமகம் மதீ³யம் மம விஷ்ணோ: தத் ஜ்யோதி: । அத²வா, ஆதி³த்யக³தம் தேஜ: சைதந்யாத்மகம் ஜ்யோதி:, யச்சந்த்³ரமஸி, யச்ச அக்³நௌ வர்ததே தத் தேஜ: வித்³தி⁴ மாமகம் மதீ³யம் மம விஷ்ணோ: தத் ஜ்யோதி: ॥
நநு ஸ்தா²வரேஷு ஜங்க³மேஷு ச தத் ஸமாநம் சைதந்யாத்மகம் ஜ்யோதி: । தத்ர கத²ம் இத³ம் விஶேஷணம் — ‘யதா³தி³த்யக³தம்’ இத்யாதி³ । நைஷ தோ³ஷ:, ஸத்த்வாதி⁴க்யாத் ஆவிஸ்தரத்வோபபத்தே: । ஆதி³த்யாதி³ஷு ஹி ஸத்த்வம் அத்யந்தப்ரகாஶம் அத்யந்தபா⁴ஸ்வரம் ; அத: தத்ரைவ ஆவிஸ்தரம் ஜ்யோதி: இதி தத் விஶிஷ்யதே, ந து தத்ரைவ தத் அதி⁴கமிதி । யதா² ஹி ஶ்லோகே துல்யே(அ)பி முக²ஸம்ஸ்தா²நே ந காஷ்ட²குட்³யாதௌ³ முக²ம் ஆவிர்ப⁴வதி, ஆத³ர்ஶாதௌ³ து ஸ்வச்சே² ஸ்வச்ச²தரே ச தாரதம்யேந ஆவிர்ப⁴வதி ; தத்³வத் ॥ 12 ॥
கிஞ்ச —
கா³மாவிஶ்ய ச பூ⁴தாநி
தா⁴ரயாம்யஹமோஜஸா ।
புஷ்ணாமி சௌஷதீ⁴: ஸர்வா:
ஸோமோ பூ⁴த்வா ரஸாத்மக: ॥ 13 ॥
தா⁴ரயாம்யஹமோஜஸா ।
புஷ்ணாமி சௌஷதீ⁴: ஸர்வா:
ஸோமோ பூ⁴த்வா ரஸாத்மக: ॥ 13 ॥
கா³ம் ப்ருதி²வீம் ஆவிஶ்ய ப்ரவிஶ்ய தா⁴ரயாமி பூ⁴தாநி ஜக³த் அஹம் ஓஜஸா ப³லேந ; யத் ப³லம் காமராக³விவர்ஜிதம் ஐஶ்வரம் ரூபம் ஜக³த்³விதா⁴ரணாய ப்ருதி²வ்யாம் ஆவிஷ்டம் யேந ப்ருதி²வீ கு³ர்வீ ந அத⁴: பததி ந விதீ³ர்யதே ச । ததா² ச மந்த்ரவர்ண: — ‘யேந த்³யௌருக்³ரா ப்ருதி²வீ ச த்³ருடா⁴’ (தை. ஸம். 4 । 1 । 8) இதி, ‘ஸ தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம்’ (தை. ஸம். 4 । 1 । 8) இத்யாதி³ஶ்ச । அத: கா³மாவிஶ்ய ச பூ⁴தாநி சராசராணி தா⁴ரயாமி இதி யுக்தமுக்தம் । கிஞ்ச, ப்ருதி²வ்யாம் ஜாதா: ஓஷதீ⁴: ஸர்வா: வ்ரீஹியவாத்³யா: புஷ்ணாமி புஷ்டிமதீ: ரஸஸ்வாது³மதீஶ்ச கரோமி ஸோமோ பூ⁴த்வா ரஸாத்மக: ஸோம: ஸந் ரஸாத்மக: ரஸஸ்வபா⁴வ: । ஸர்வரஸாநாம் ஆகர: ஸோம: । ஸ ஹி ஸர்வரஸாத்மக: ஸர்வா: ஓஷதீ⁴: ஸ்வாத்மரஸாந் அநுப்ரவேஶயந் புஷ்ணாதி ॥ 13 ॥
கிஞ்ச —
அஹம் வைஶ்வாநரோ பூ⁴த்வா ப்ராணிநாம் தே³ஹமாஶ்ரித: ।
ப்ராணாபாநஸமாயுக்த: பசாம்யந்நம் சதுர்வித⁴ம் ॥ 14 ॥
ப்ராணாபாநஸமாயுக்த: பசாம்யந்நம் சதுர்வித⁴ம் ॥ 14 ॥
அஹமேவ வைஶ்வாநர: உத³ரஸ்த²: அக்³நி: பூ⁴த்வா — ‘அயமக்³நிர்வைஶ்வாநரோ யோ(அ)யமந்த: புருஷே யேநேத³மந்நம் பச்யதே’ (ப்³ரு. உ. 5 । 9 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ; வைஶ்வாநர: ஸந் ப்ராணிநாம் ப்ராணவதாம் தே³ஹம் ஆஶ்ரித: ப்ரவிஷ்ட: ப்ராணாபாநஸமாயுக்த: ப்ராணாபாநாப்⁴யாம் ஸமாயுக்த: ஸம்யுக்த: பசாமி பக்திம் கரோமி அந்நம் அஶநம் சதுர்வித⁴ம் சதுஷ்ப்ரகாரம் போ⁴ஜ்யம் ப⁴க்ஷ்யம் சோஷ்யம் லேஹ்யம் ச । ‘போ⁴க்தா வைஶ்வாநர: அக்³நி:, அக்³நே: போ⁴ஜ்யம் அந்நம் ஸோம:, ததே³தத் உப⁴யம் அக்³நீஷோமௌ ஸர்வம்’ இதி பஶ்யத: அந்நதோ³ஷலேப: ந ப⁴வதி ॥ 14 ॥
கிஞ்ச —
ஸர்வஸ்ய சாஹம் ஹ்ருதி³ ஸம்நிவிஷ்டோ
மத்த: ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச ।
வேதை³ஶ்ச ஸர்வைரஹமேவ வேத்³யோ
வேதா³ந்தக்ருத்³வேத³விதே³வ சாஹம் ॥ 15 ॥
மத்த: ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநமபோஹநம் ச ।
வேதை³ஶ்ச ஸர்வைரஹமேவ வேத்³யோ
வேதா³ந்தக்ருத்³வேத³விதே³வ சாஹம் ॥ 15 ॥
ஸர்வஸ்ய ச ப்ராணிஜாதஸ்ய அஹம் ஆத்மா ஸந் ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ ஸம்நிவிஷ்ட: । அத: மத்த: ஆத்மந: ஸர்வப்ராணிநாம் ஸ்ம்ருதி: ஜ்ஞாநம் தத³போஹநம் ச அபக³மநம் ச ; யேஷாம் யதா² புண்யகர்மணாம் புண்யகர்மாநுரோதே⁴ந ஜ்ஞாநஸ்ம்ருதீ ப⁴வத:, ததா² பாபகர்மணாம் பாபகர்மாநுரூபேண ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநயோ: அபோஹநம் ச அபாயநம் அபக³மநம் ச । வேதை³ஶ்ச ஸர்வை: அஹமேவ பரமாத்மா வேத்³ய: வேதி³தவ்ய: । வேதா³ந்தக்ருத் வேதா³ந்தார்த²ஸம்ப்ரதா³யக்ருத் இத்யர்த²:, வேத³வித் வேதா³ர்த²வித் ஏவ ச அஹம் ॥ 15 ॥
ப⁴க³வத: ஈஶ்வரஸ்ய நாராயணாக்²யஸ்ய விபூ⁴திஸங்க்ஷேப: உக்த: விஶிஷ்டோபாதி⁴க்ருத: ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ:’ (ப⁴. கீ³. 15 । 12) இத்யாதி³நா । அத² அது⁴நா தஸ்யைவ க்ஷராக்ஷரோபாதி⁴ப்ரவிப⁴க்ததயா நிருபாதி⁴கஸ்ய கேவலஸ்ய ஸ்வரூபநிர்தி³தா⁴ரயிஷயா உத்தரே ஶ்லோகா: ஆரப்⁴யந்தே । தத்ர ஸர்வமேவ அதீதாநாக³தாத்⁴யாயார்த²ஜாதம் த்ரிதா⁴ ராஶீக்ருத்ய ஆஹ —
த்³வாவிமௌ புருஷௌ லோகே க்ஷரஶ்சாக்ஷர ஏவ ச ।
க்ஷர: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி கூடஸ்தோ²(அ)க்ஷர உச்யதே ॥ 16 ॥
க்ஷர: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி கூடஸ்தோ²(அ)க்ஷர உச்யதே ॥ 16 ॥
த்³வௌ இமௌ ப்ருத²க்³ராஶீக்ருதௌ புருஷௌ இதி உச்யேதே லோகே ஸம்ஸாரே — க்ஷரஶ்ச க்ஷரதீதி க்ஷர: விநாஶீ இதி ஏகோ ராஶி: ; அபர: புருஷ: அக்ஷர: தத்³விபரீத:, ப⁴க³வத: மாயாஶக்தி:, க்ஷராக்²யஸ்ய புருஷஸ்ய உத்பத்திபீ³ஜம் அநேகஸம்ஸாரிஜந்துகாமகர்மாதி³ஸம்ஸ்காராஶ்ரய:, அக்ஷர: புருஷ: உச்யதே । கௌ தௌ புருஷௌ இதி ஆஹ ஸ்வயமேவ ப⁴க³வாந் — க்ஷர: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி, ஸமஸ்தம் விகாரஜாதம் இத்யர்த²: । கூடஸ்த²: கூட: ராஶீ ராஶிரிவ ஸ்தி²த: । அத²வா, கூட: மாயா வஞ்சநா ஜிஹ்மதா குடிலதா இதி பர்யாயா:, அநேகமாயாவஞ்சநாதி³ப்ரகாரேண ஸ்தி²த: கூடஸ்த²:, ஸம்ஸாரபீ³ஜாநந்த்யாத் ந க்ஷரதி இதி அக்ஷர: உச்யதே ॥ 16 ॥
ஆப்⁴யாம் க்ஷராக்ஷராப்⁴யாம் அந்ய: விலக்ஷண: க்ஷராக்ஷரோபாதி⁴த்³வயதோ³ஷேண அஸ்ப்ருஷ்ட: நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ: —
உத்தம: புருஷஸ்த்வந்ய: பரமாத்மேத்யுதா³ஹ்ருத: ।
யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய பி³ப⁴ர்த்யவ்யய ஈஶ்வர: ॥ 17 ॥
யோ லோகத்ரயமாவிஶ்ய பி³ப⁴ர்த்யவ்யய ஈஶ்வர: ॥ 17 ॥
உத்தம: உத்க்ருஷ்டதம: புருஷஸ்து அந்ய: அத்யந்தவிலக்ஷண: ஆப்⁴யாம் பரமாத்மா இதி பரமஶ்ச அஸௌ தே³ஹாத்³யவித்³யாக்ருதாத்மப்⁴ய:, ஆத்மா ச ஸர்வபூ⁴தாநாம் ப்ரத்யக்சேதந:, இத்யத: பரமாத்மா இதி உதா³ஹ்ருத: உக்த: வேதா³ந்தேஷு । ஸ ஏவ விஶிஷ்யதே ய: லோகத்ரயம் பூ⁴ர்பு⁴வ:ஸ்வராக்²யம் ஸ்வகீயயா சைதந்யப³லஶக்த்யா ஆவிஶ்ய ப்ரவிஶ்ய பி³ப⁴ர்தி ஸ்வரூபஸத்³பா⁴வமாத்ரேண பி³ப⁴ர்தி தா⁴ரயதி ; அவ்யய: ந அஸ்ய வ்யய: வித்³யதே இதி அவ்யய: । க: ? ஈஶ்வர: ஸர்வஜ்ஞ: நாராயணாக்²ய: ஈஶநஶீல: ॥ 17 ॥
யதா²வ்யாக்²யாதஸ்ய ஈஶ்வரஸ்ய ‘புருஷோத்தம:’ இத்யேதத் நாம ப்ரஸித்³த⁴ம் । தஸ்ய நாமநிர்வசநப்ரஸித்³த்⁴யா அர்த²வத்த்வம் நாம்நோ த³ர்ஶயந் ‘நிரதிஶய: அஹம் ஈஶ்வர:’ இதி ஆத்மாநம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் —
யஸ்மாத்க்ஷரமதீதோ(அ)ஹமக்ஷராத³பி சோத்தம: ।
அதோ(அ)ஸ்மி லோகே வேதே³ ச ப்ரதி²த: புருஷோத்தம: ॥ 18 ॥
அதோ(அ)ஸ்மி லோகே வேதே³ ச ப்ரதி²த: புருஷோத்தம: ॥ 18 ॥
யஸ்மாத் க்ஷரம் அதீத: அஹம் ஸம்ஸாரமாயாவ்ருக்ஷம் அஶ்வத்தா²க்²யம் அதிக்ராந்த: அஹம் அக்ஷராத³பி ஸம்ஸாரமாயாரூபவ்ருக்ஷபீ³ஜபூ⁴தாத³பி ச உத்தம: உத்க்ருஷ்டதம: ஊர்த்⁴வதமோ வா, அத: தாப்⁴யாம் க்ஷராக்ஷராப்⁴யாம் உத்தமத்வாத் அஸ்மி லோகே வேதே³ ச ப்ரதி²த: ப்ரக்²யாத: । புருஷோத்தம: இத்யேவம் மாம் ப⁴க்தஜநா: விது³: । கவய: காவ்யாதி³ஷு ச இத³ம் நாம நிப³த்⁴நந்தி । புருஷோத்தம இத்யநேநாபி⁴தா⁴நேநாபி⁴க்³ருணந்தி ॥ 18 ॥
அத² இதா³நீம் யதா²நிருக்தம் ஆத்மாநம் யோ வேத³, தஸ்ய இத³ம் ப²லம் உச்யதே —
யோ மாமேவமஸம்மூடோ⁴ ஜாநாதி புருஷோத்தமம் ।
ஸ ஸர்வவித்³ப⁴ஜதி மாம் ஸர்வபா⁴வேந பா⁴ரத ॥ 19 ॥
ஸ ஸர்வவித்³ப⁴ஜதி மாம் ஸர்வபா⁴வேந பா⁴ரத ॥ 19 ॥
ய: மாம் ஈஶ்வரம் யதோ²க்தவிஶேஷணம் ஏவம் யதோ²க்தேந ப்ரகாரேண அஸம்மூட⁴: ஸம்மோஹவர்ஜித: ஸந் ஜாநாதி ‘அயம் அஹம் அஸ்மி’ இதி புருஷோத்தமம் ஸ: ஸர்வவித் ஸர்வாத்மநா ஸர்வம் வேத்தீதி ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ம் ப⁴ஜதி மாம் ஸர்வபா⁴வேந ஸர்வாத்மதயா ஹே பா⁴ரத ॥ 19 ॥
அஸ்மிந் அத்⁴யாயே ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநம் மோக்ஷப²லம் உக்த்வா,அத² இதா³நீம் தத் ஸ்தௌதி —
இதி கு³ஹ்யதமம் ஶாஸ்த்ரமித³முக்தம் மயாநக⁴ ।
ஏதத்³பு³த்³த்⁴வா பு³த்³தி⁴மாந்ஸ்யாத்க்ருதக்ருத்யஶ்ச பா⁴ரத ॥ 20 ॥
ஏதத்³பு³த்³த்⁴வா பு³த்³தி⁴மாந்ஸ்யாத்க்ருதக்ருத்யஶ்ச பா⁴ரத ॥ 20 ॥
இதி ஏதத் கு³ஹ்யதமம் கோ³ப்யதமம் , அத்யந்தரஹஸ்யம் இத்யேதத் । கிம் தத் ? ஶாஸ்த்ரம் । யத்³யபி கீ³தாக்²யம் ஸமஸ்தம் ‘ஶாஸ்த்ரம்’ உச்யதே, ததா²பி அயமேவ அத்⁴யாய: இஹ ‘ஶாஸ்த்ரம்’ இதி உச்யதே ஸ்துத்யர்த²ம் ப்ரகரணாத் । ஸர்வோ ஹி கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²: அஸ்மிந் அத்⁴யாயே ஸமாஸேந உக்த: । ந கேவலம் கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த² ஏவ, கிந்து ஸர்வஶ்ச வேதா³ர்த²: இஹ பரிஸமாப்த: । ‘யஸ்தம் வேத³ ஸ வேத³வித்’ (ப⁴. கீ³. 15 । 1) ‘வேதை³ஶ்ச ஸர்வைரஹமேவ வேத்³ய:’ (ப⁴. கீ³. 15 । 15) இதி ச உக்தம் । இத³ம் உக்தம் கதி²தம் மயா ஹே அநக⁴ அபாப । ஏதத் ஶாஸ்த்ரம் யதா²த³ர்ஶிதார்த²ம் பு³த்³த்⁴வா பு³த்³தி⁴மாந் ஸ்யாத் ப⁴வேத் ந அந்யதா² க்ருதக்ருத்யஶ்ச பா⁴ரத க்ருதம் க்ருத்யம் கர்தவ்யம் யேந ஸ: க்ருதக்ருத்ய: ; விஶிஷ்டஜந்மப்ரஸூதேந ப்³ராஹ்மணேந யத் கர்தவ்யம் தத் ஸர்வம் ப⁴க³வத்தத்த்வே விதி³தே க்ருதம் ப⁴வேத் இத்யர்த²: ; ந ச அந்யதா² கர்தவ்யம் பரிஸமாப்யதே கஸ்யசித் இத்யபி⁴ப்ராய: । ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம் பார்த² ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ச உக்தம் । ‘ஏதத்³தி⁴ ஜந்மஸாமக்³ர்யம் ப்³ராஹ்மணஸ்ய விஶேஷத: । ப்ராப்யைதத்க்ருதக்ருத்யோ ஹி த்³விஜோ ப⁴வதி நாந்யதா²’ (மநு. 12 । 93) இதி ச மாநவம் வசநம் । யத: ஏதத் பரமார்த²தத்த்வம் மத்த: ஶ்ருதவாந் அஸி, அத: க்ருதார்த²: த்வம் பா⁴ரத இதி ॥ 20 ॥