श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:
ஸஞ்ஜய உவாச —
தம் ததா² க்ருபயாவிஷ்டமஶ்ருபூர்ணாகுலேக்ஷணம் ।
விஷீத³ந்தமித³ம் வாக்யமுவாச மது⁴ஸூத³ந: ॥ 1 ॥
விஷீத³ந்தமித³ம் வாக்யமுவாச மது⁴ஸூத³ந: ॥ 1 ॥
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
குதஸ்த்வா கஶ்மலமித³ம் விஷமே ஸமுபஸ்தி²தம் ।
அநார்யஜுஷ்டமஸ்வர்க்³யமகீர்திகரமர்ஜுந ॥ 2 ॥
அநார்யஜுஷ்டமஸ்வர்க்³யமகீர்திகரமர்ஜுந ॥ 2 ॥
க்லைப்³யம் மா ஸ்ம க³ம: பார்த² நைதத்த்வய்யுபபத்³யதே ।
க்ஷுத்³ரம் ஹ்ருத³யதௌ³ர்ப³ல்யம் த்யக்த்வோத்திஷ்ட² பரந்தப ॥ 3 ॥
க்ஷுத்³ரம் ஹ்ருத³யதௌ³ர்ப³ல்யம் த்யக்த்வோத்திஷ்ட² பரந்தப ॥ 3 ॥
அர்ஜுந உவாச —
கத²ம் பீ⁴ஷ்மமஹம் ஸம்க்²யே த்³ரோணம் ச மது⁴ஸூத³ந ।
இஷுபி⁴: ப்ரதியோத்ஸ்யாமி பூஜார்ஹாவரிஸூத³ந ॥ 4 ॥
இஷுபி⁴: ப்ரதியோத்ஸ்யாமி பூஜார்ஹாவரிஸூத³ந ॥ 4 ॥
கு³ரூநஹத்வா ஹி மஹாநுபா⁴வாந் ஶ்ரேயோ போ⁴க்தும் பை⁴க்ஷமபீஹ லோகே ।
ஹத்வார்த²காமாம்ஸ்து கு³ரூநிஹைவ பு⁴ஞ்ஜீய போ⁴கா³ந்ருதி⁴ரப்ரதி³க்³தா⁴ந் ॥ 5 ॥
ஹத்வார்த²காமாம்ஸ்து கு³ரூநிஹைவ பு⁴ஞ்ஜீய போ⁴கா³ந்ருதி⁴ரப்ரதி³க்³தா⁴ந் ॥ 5 ॥
ந சைதத்³வித்³ம: கதரந்நோ க³ரீயோ யத்³வா ஜயேம யதி³ வா நோ ஜயேயு: ।
யாநேவ ஹத்வா ந ஜிஜீவிஷாமஸ்தே(அ)வஸ்தி²தா: ப்ரமுகே² தா⁴ர்தராஷ்ட்ரா: ॥ 6 ॥
யாநேவ ஹத்வா ந ஜிஜீவிஷாமஸ்தே(அ)வஸ்தி²தா: ப்ரமுகே² தா⁴ர்தராஷ்ட்ரா: ॥ 6 ॥
கார்பண்யதோ³ஷோபஹதஸ்வபா⁴வ: ப்ருச்சா²மி த்வாம் த⁴ர்மஸம்மூட⁴சேதா: ।
யச்ச்²ரேய: ஸ்யாந்நிஶ்சிதம் ப்³ரூஹி தந்மே ஶிஷ்யஸ்தே(அ)ஹம் ஶாதி⁴ மாம் த்வாம் ப்ரபந்நம் ॥ 7 ॥
யச்ச்²ரேய: ஸ்யாந்நிஶ்சிதம் ப்³ரூஹி தந்மே ஶிஷ்யஸ்தே(அ)ஹம் ஶாதி⁴ மாம் த்வாம் ப்ரபந்நம் ॥ 7 ॥
ந ஹி ப்ரபஶ்யாமி மமாபநுத்³யாத்³யச்சோ²கமுச்சோ²ஷணமிந்த்³ரியாணாம் ।
அவாப்ய பூ⁴மாவஸபத்நம்ருத்³த⁴ம் ராஜ்யம் ஸுராணாமபி சாதி⁴பத்யம் ॥ 8 ॥
அவாப்ய பூ⁴மாவஸபத்நம்ருத்³த⁴ம் ராஜ்யம் ஸுராணாமபி சாதி⁴பத்யம் ॥ 8 ॥
ஸஞ்ஜய உவாச —
ஏவமுக்த்வா ஹ்ருஷீகேஶம் கு³டா³கேஶ: பரந்தப: ।
ந யோத்ஸ்ய இதி கோ³விந்த³முக்த்வா தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ ஹ ॥ 9 ॥
ந யோத்ஸ்ய இதி கோ³விந்த³முக்த்வா தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ ஹ ॥ 9 ॥
தமுவாச ஹ்ருஷீகேஶ: ப்ரஹஸந்நிவ பா⁴ரத ।
ஸேநயோருப⁴யோர்மத்⁴யே விஷீத³ந்தமித³ம் வச: ॥ 10 ॥
ஸேநயோருப⁴யோர்மத்⁴யே விஷீத³ந்தமித³ம் வச: ॥ 10 ॥
அத்ர ‘த்³ருஷ்ட்வா து பாண்ட³வாநீகம்’ (ப⁴. கீ³. 1 । 2) இத்யாரப்⁴ய யாவத் ‘ந யோத்ஸ்ய இதி கோ³விந்த³முக்த்வா தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ ஹ’ (ப⁴. கீ³. 2 । 9) இத்யேதத³ந்த: ப்ராணிநாம் ஶோகமோஹாதி³ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴ததோ³ஷோத்³ப⁴வகாரணப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேந வ்யாக்²யேயோ க்³ரந்த²: । ததா²ஹி — அர்ஜுநேந ராஜ்யகு³ருபுத்ரமித்ரஸுஹ்ருத்ஸ்வஜநஸம்ப³ந்தி⁴பா³ந்த⁴வேஷு ‘அஹமேதேஷாம்’ ‘மமைதே’ இத்யேவம்ப்ரத்யயநிமித்தஸ்நேஹவிச்சே²தா³தி³நிமித்தௌ ஆத்மந: ஶோகமோஹௌ ப்ரத³ர்ஶிதௌ ‘கத²ம் பீ⁴ஷ்மமஹம் ஸங்க்²யே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 4) இத்யாதி³நா । ஶோகமோஹாப்⁴யாம் ஹ்யபி⁴பூ⁴தவிவேகவிஜ்ஞாந: ஸ்வத ஏவ க்ஷத்ரத⁴ர்மே யுத்³தே⁴ ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி தஸ்மாத்³யுத்³தா⁴து³பரராம ; பரத⁴ர்மம் ச பி⁴க்ஷாஜீவநாதி³கம் கர்தும் ப்ரவவ்ருதே । ததா² ச ஸர்வப்ராணிநாம் ஶோகமோஹாதி³தோ³ஷாவிஷ்டசேதஸாம் ஸ்வபா⁴வத ஏவ ஸ்வத⁴ர்மபரித்யாக³: ப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவா ச ஸ்யாத் । ஸ்வத⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்தாநாமபி தேஷாம் வாங்மந:காயாதீ³நாம் ப்ரவ்ருத்தி: ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴பூர்விகைவ ஸாஹங்காரா ச ப⁴வதி । தத்ரைவம் ஸதி த⁴ர்மாத⁴ர்மோபசயாத் இஷ்டாநிஷ்டஜந்மஸுக²து³:ख़ாதி³ப்ராப்திலக்ஷண: ஸம்ஸார: அநுபரதோ ப⁴வதி । இத்யத: ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴தௌ ஶோகமோஹௌ தயோஶ்ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகாதா³த்மஜ்ஞாநாத் நாந்யதோ நிவ்ருத்திரிதி தது³பதி³தி³க்ஷு: ஸர்வலோகாநுக்³ரஹார்த²ம் அர்ஜுநம் நிமித்தீக்ருத்ய ஆஹ ப⁴க³வாந்வாஸுதே³வ: — ‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 11) இத்யாதி³ ॥
அத்ர கேசிதா³ஹு: — ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகாதா³த்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²மாத்ராதே³வ கேவலாத் கைவல்யம் ந ப்ராப்யத ஏவ । கிம் தர்ஹி ? அக்³நிஹோத்ராதி³ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மஸஹிதாத் ஜ்ஞாநாத் கைவல்யப்ராப்திரிதி ஸர்வாஸு கீ³தாஸு நிஶ்சிதோ(அ)ர்த² இதி । ஜ்ஞாபகம் ச ஆஹுரஸ்யார்த²ஸ்ய — ‘அத² சேத்த்வமிமம் த⁴ர்ம்யம் ஸங்க்³ராமம் ந கரிஷ்யஸி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 33) ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) ‘குரு கர்மைவ தஸ்மாத்த்வம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) இத்யாதி³ । ஹிம்ஸாதி³யுக்தத்வாத் வைதி³கம் கர்ம அத⁴ர்மாய இதீயமப்யாஶங்கா ந கார்யா । கத²ம் ? க்ஷாத்ரம் கர்ம யுத்³த⁴லக்ஷணம் கு³ருப்⁴ராத்ருபுத்ராதி³ஹிம்ஸாலக்ஷணமத்யந்தம் க்ரூரமபி ஸ்வத⁴ர்ம இதி க்ருத்வா ந அத⁴ர்மாய ; தத³கரணே ச ‘தத: ஸ்வத⁴ர்மம் கீர்திம் ச ஹித்வா பாபமவாப்ஸ்யஸி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 33) இதி ப்³ருவதா யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதிசோதி³தாநாம் பஶ்வாதி³ஹிம்ஸாலக்ஷணாநாம் ச கர்மணாம் ப்ராகே³வ நாத⁴ர்மத்வமிதி ஸுநிஶ்சிதமுக்தம் ப⁴வதி — இதி ॥
தத³ஸத் ; ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோர்விபா⁴க³வசநாத்³பு³த்³தி⁴த்³வயாஶ்ரயயோ: । ‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 11) இத்யாதி³நா ப⁴க³வதா யாவத் ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 31) இத்யேதத³ந்தேந க்³ரந்தே²ந யத்பரமார்தா²த்மதத்த்வநிரூபணம் க்ருதம் , தத்ஸாங்க்²யம் । தத்³விஷயா பு³த்³தி⁴: ஆத்மநோ ஜந்மாதி³ஷட்³விக்ரியாபா⁴வாத³கர்தா ஆத்மேதி ப்ரகரணார்த²நிரூபணாத் யா ஜாயதே, ஸா ஸாங்க்²யா பு³த்³தி⁴: । ஸா யேஷாம் ஜ்ஞாநிநாமுசிதா ப⁴வதி, தே ஸாங்க்²யா: । ஏதஸ்யா பு³த்³தே⁴: ஜந்மந: ப்ராக் ஆத்மநோ தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தத்வகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்³யபேக்ஷோ த⁴ர்மாத⁴ர்மவிவேகபூர்வகோ மோக்ஷஸாத⁴நாநுஷ்டா²நலக்ஷணோ யோக³: । தத்³விஷயா பு³த்³தி⁴: யோக³பு³த்³தி⁴: । ஸா யேஷாம் கர்மிணாமுசிதா ப⁴வதி தே யோகி³ந: । ததா² ச ப⁴க³வதா விப⁴க்தே த்³வே பு³த்³தீ⁴ நிர்தி³ஷ்டே ‘ஏஷா தே(அ)பி⁴ஹிதா ஸாங்க்²யே பு³த்³தி⁴ர்யோகே³ த்விமாம் ஶ்ருணு’ (ப⁴. கீ³. 2 । 39) இதி । தயோஶ்ச ஸாங்க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் ஸாங்க்²யாநாம் விப⁴க்தாம் வக்ஷ்யதி ‘புரா வேதா³த்மநா மயா ப்ரோக்தா’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி । ததா² ச யோக³பு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் கர்மயோகே³ந நிஷ்டா²ம் விப⁴க்தாம் வக்ஷ்யதி — ‘கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ இதி । ஏவம் ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴ம் யோக³பு³த்³தி⁴ம் ச ஆஶ்ரித்ய த்³வே நிஷ்டே² விப⁴க்தே ப⁴க³வதைவ உக்தே ஜ்ஞாநகர்மணோ: கர்த்ருத்வாகர்த்ருத்வைகத்வாநேகத்வபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயயோ: யுக³பதே³கபுருஷாஶ்ரயத்வாஸம்ப⁴வம் பஶ்யதா । யதா² ஏதத்³விபா⁴க³வசநம் , ததை²வ த³ர்ஶிதம் ஶாதபதீ²யே ப்³ராஹ்மணே — ‘ஏதமேவ ப்ரவ்ராஜிநோ லோகமிச்ச²ந்தோ ப்³ராஹ்மணா: ப்ரவ்ரஜந்தி’ இதி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் விதா⁴ய தச்சே²ஷேண ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாமோ யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மாயம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி । தத்ர ச ப்ராக் தா³ரபரிக்³ரஹாத் புருஷ: ஆத்மா ப்ராக்ருதோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸோத்தரகாலம் லோகத்ரயஸாத⁴நம் — புத்ரம் , த்³விப்ரகாரம் ச வித்தம் மாநுஷம் தை³வம் ச ; தத்ர மாநுஷம் கர்மரூபம் பித்ருலோகப்ராப்திஸாத⁴நம் வித்³யாம் ச தை³வம் வித்தம் தே³வலோகப்ராப்திஸாத⁴நம் — ‘ஸோ(அ)காமயத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இதி அவித்³யாகாமவத ஏவ ஸர்வாணி கர்மாணி ஶ்ரௌதாதீ³நி த³ர்ஶிதாநி । தேப்⁴ய: ‘வ்யுத்தா²ய, ப்ரவ்ரஜந்தி’ இதி வ்யுத்தா²நமாத்மாநமேவ லோகமிச்ச²தோ(அ)காமஸ்ய விஹிதம் । ததே³தத்³விபா⁴க³வசநமநுபபந்நம் ஸ்யாத்³யதி³ ஶ்ரௌதகர்மஜ்ஞாநயோ: ஸமுச்சயோ(அ)பி⁴ப்ரேத: ஸ்யாத்³ப⁴க³வத: ॥
ந ச அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்ந உபபந்நோ ப⁴வதி ‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யாதி³: । ஏகபுருஷாநுஷ்டே²யத்வாஸம்ப⁴வம் பு³த்³தி⁴கர்மணோ: ப⁴க³வதா பூர்வமநுக்தம் கத²மர்ஜுந: அஶ்ருதம் பு³த்³தே⁴ஶ்ச கர்மணோ ஜ்யாயஸ்த்வம் ப⁴க³வத்யத்⁴யாரோபயேந்ம்ருஷைவ ‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி ॥
கிஞ்ச — யதி³ பு³த்³தி⁴கர்மணோ: ஸர்வேஷாம் ஸமுச்சய உக்த: ஸ்யாத் அர்ஜுநஸ்யாபி ஸ உக்த ஏவேதி, ‘யச்ச்²ரேய ஏதயோரேகம் தந்மே ப்³ரூஹி ஸுநிஶ்சிதம்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 1) இதி கத²முப⁴யோருபதே³ஶே ஸதி அந்யதரவிஷய ஏவ ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ? ந ஹி பித்தப்ரஶமநார்தி²ந: வைத்³யேந மது⁴ரம் ஶீதலம் ச போ⁴க்தவ்யம் இத்யுபதி³ஷ்டே தயோரந்யதரத்பித்தப்ரஶமநகாரணம் ப்³ரூஹி இதி ப்ரஶ்ந: ஸம்ப⁴வதி ॥
அத² அர்ஜுநஸ்ய ப⁴க³வது³க்தவசநார்த²விவேகாநவதா⁴ரணநிமித்த: ப்ரஶ்ந: கல்ப்யேத, ததா²பி ப⁴க³வதா ப்ரஶ்நாநுரூபம் ப்ரதிவசநம் தே³யம் — மயா பு³த்³தி⁴கர்மணோ: ஸமுச்சய உக்த:, கிமர்த²மித்த²ம் த்வம் ப்⁴ராந்தோ(அ)ஸி — இதி । ந து புந: ப்ரதிவசநமநநுரூபம் ப்ருஷ்டாத³ந்யதே³வ ‘த்³வே நிஷ்டே² மயா புரா ப்ரோக்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி வக்தும் யுக்தம் ॥
நாபி ஸ்மார்தேநைவ கர்மணா பு³த்³தே⁴: ஸமுச்சயே அபி⁴ப்ரேதே விபா⁴க³வசநாதி³ ஸர்வமுபபந்நம் । கிஞ்ச — க்ஷத்ரியஸ்ய யுத்³த⁴ம் ஸ்மார்தம் கர்ம ஸ்வத⁴ர்ம இதி ஜாநத: ‘தத்கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி உபாலம்போ⁴(அ)நுபபந்ந: ॥
தஸ்மாத்³கீ³தாஶாஸ்த்ரே ஈஷந்மாத்ரேணாபி ஶ்ரௌதேந ஸ்மார்தேந வா கர்மணா ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய ஸமுச்சயோ ந கேநசித்³த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । யஸ்ய து அஜ்ஞாநாத் ராகா³தி³தோ³ஷதோ வா கர்மணி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸா வா விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய ஜ்ஞாநமுத்பந்நம்பரமார்த²தத்த்வவிஷயம் ‘ஏகமேவேத³ம் ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம அகர்த்ரு ச’ இதி, தஸ்ய கர்மணி கர்மப்ரயோஜநே ச நிவ்ருத்தே(அ)பி லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் யத்நபூர்வம் யதா² ப்ரவ்ருத்தி:, ததை²வ ப்ரவ்ருத்தஸ்ய யத்ப்ரவ்ருத்திரூபம் த்³ருஶ்யதே ந தத்கர்ம யேந பு³த்³தே⁴: ஸமுச்சய: ஸ்யாத் ; யதா² ப⁴க³வதோ வாஸுதே³வஸ்ய க்ஷத்ரத⁴ர்மசேஷ்டிதம் ந ஜ்ஞாநேந ஸமுச்சீயதே புருஷார்த²ஸித்³த⁴யே, தத்³வத் தத்ப²லாபி⁴ஸந்த்⁴யஹங்காராபா⁴வஸ்ய துல்யத்வாத்³விது³ஷ: । தத்த்வவிந்நாஹம் கரோமீதி மந்யதே, ந ச தத்ப²லமபி⁴ஸந்த⁴த்தே । யதா² ச ஸ்வர்கா³தி³காமார்தி²ந: அக்³நிஹோத்ராதி³கர்மலக்ஷணத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாய ஆஹிதாக்³நே: காம்யே ஏவ அக்³நிஹோத்ராதௌ³ ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஸாமி க்ருதே விநஷ்டே(அ)பி காமே ததே³வ அக்³நிஹோத்ராத்³யநுதிஷ்ட²தோ(அ)பி ந தத்காம்யமக்³நிஹோத்ராதி³ ப⁴வதி । ததா² ச த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந் — ‘குர்வந்நபி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 7) ‘ந கரோதி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இதி தத்ர தத்ர ॥
யச்ச ‘பூர்வை: பூர்வதரம் க்ருதம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) ‘கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா ஜநகாத³ய:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 20) இதி, தத்து ப்ரவிப⁴ஜ்ய விஜ்ஞேயம் । தத்கத²ம் ? யதி³ தாவத் பூர்வே ஜநகாத³ய: தத்த்வவிதோ³(அ)பி ப்ரவ்ருத்தகர்மாண: ஸ்யு:, தே லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் ‘கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்தே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 28) இதி ஜ்ஞாநேநைவ ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா:, கர்மஸம்ந்யாஸே ப்ராப்தே(அ)பி கர்மணா ஸஹைவ ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா:, ந கர்மஸம்ந்யாஸம் க்ருதவந்த இத்யர்த²: । அத² ந தே தத்த்வவித³: ; ஈஶ்வரஸமர்பிதேந கர்மணா ஸாத⁴நபூ⁴தேந ஸம்ஸித்³தி⁴ம் ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ம் , ஜ்ஞாநோத்பத்திலக்ஷணாம் வா ஸம்ஸித்³தி⁴ம் , ஆஸ்தி²தா ஜநகாத³ய இதி வ்யாக்²யேயம் । ஏவமேவார்த²ம் வக்ஷ்யதி ப⁴க³வாந் ‘ஸத்த்வஶுத்³த⁴யே கர்ம குர்வந்தி’ (ப⁴. கீ³. 5 । 11) இதி । ‘ஸ்வகர்மணா தமப்⁴யர்ச்ய ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி மாநவ:’ (ப⁴. கீ³. 18 । 46) இத்யுக்த்வா ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தஸ்ய புநர்ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் வக்ஷ்யதி — ‘ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தோ யதா² ப்³ரஹ்ம’ (ப⁴. கீ³. 18 । 50) இத்யாதி³நா ॥
தஸ்மாத்³கீ³தாஶாஸ்த்ரே கேவலாதே³வ தத்த்வஜ்ஞாநாந்மோக்ஷப்ராப்தி: ந கர்மஸமுச்சிதாத் , இதி நிஶ்சிதோ(அ)ர்த²: । யதா² சாயமர்த²:, ததா² ப்ரகரணஶோ விப⁴ஜ்ய தத்ர தத்ர த³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥
தத்ரைவம் த⁴ர்மஸம்மூட⁴சேதஸோ மித்²யாஜ்ஞாநவதோ மஹதி ஶோகஸாக³ரே நிமக்³நஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய அந்யத்ராத்மஜ்ஞாநாது³த்³த⁴ரணமபஶ்யந் ப⁴க³வாந்வாஸுதே³வ: தத: க்ருபயா அர்ஜுநமுத்³தி³தா⁴ரயிஷு: ஆத்மஜ்ஞாநாயாவதாரயந்நாஹ —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
அஶோச்யாநந்வஶோசஸ்த்வம் ப்ரஜ்ஞாவாதா³ம்ஶ்ச பா⁴ஷஸே ।
க³தாஸூநக³தாஸூம்ஶ்ச நாநுஶோசந்தி பண்டி³தா: ॥ 11 ॥
அஶோச்யாந் இத்யாதி³ । ந ஶோச்யா அஶோச்யா: பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாத³ய:, ஸத்³வ்ருத்தத்வாத் பரமார்த²ஸ்வரூபேண ச நித்யத்வாத் , தாந் அஶோச்யாந் அந்வஶோச: அநுஶோசிதவாநஸி ‘தே ம்ரியந்தே மந்நிமித்தம் , அஹம் தைர்விநாபூ⁴த: கிம் கரிஷ்யாமி ராஜ்யஸுகா²தி³நா’ இதி । த்வம் ப்ரஜ்ஞாவாதா³ந் ப்ரஜ்ஞாவதாம் பு³த்³தி⁴மதாம் வாதா³ம்ஶ்ச வசநாநி ச பா⁴ஷஸே | ததே³தத் மௌட்⁴யம் பாண்டி³த்யம் ச விருத்³த⁴ம் ஆத்மநி த³ர்ஶயஸி உந்மத்த இவ இத்யபி⁴ப்ராய: । யஸ்மாத் க³தாஸூந் க³தப்ராணாந் ம்ருதாந் , அக³தாஸூந் அக³தப்ராணாந் ஜீவதஶ்ச ந அநுஶோசந்தி பண்டி³தா: ஆத்மஜ்ஞா: । பண்டா³ ஆத்மவிஷயா பு³த்³தி⁴: யேஷாம் தே ஹி பண்டி³தா:, ‘பாண்டி³த்யம் நிர்வித்³ய’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி ஶ்ருதே: । பரமார்த²தஸ்து தாந் நித்யாந் அஶோச்யாந் அநுஶோசஸி, அதோ மூடோ⁴(அ)ஸி இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 11 ॥
குதஸ்தே அஶோச்யா:, யதோ நித்யா: । கத²ம் ? —
ந த்வேவாஹம் ஜாது நாஸம் ந த்வம் நேமே ஜநாதி⁴பா: ।
ந சைவ ந ப⁴விஷ்யாம: ஸர்வே வயமத: பரம் ॥ 12 ॥
ந து ஏவ ஜாது கதா³சித் அஹம் நாஸம் , கிம் து ஆஸமேவ । அதீதேஷு தே³ஹோத்பத்திவிநாஶேஷு க⁴டாதி³ஷு வியதி³வ நித்ய ஏவ அஹமாஸமித்யபி⁴ப்ராய: । ததா² ந த்வம் ந ஆஸீ:, கிம் து ஆஸீரேவ । ததா² ந இமே ஜநாதி⁴பா: ந ஆஸந் , கிம் து ஆஸந்நேவ । ததா² ந ச ஏவ ந ப⁴விஷ்யாம:, கிம் து ப⁴விஷ்யாம ஏவ, ஸர்வே வயம் அத: அஸ்மாத் தே³ஹவிநாஶாத் பரம் உத்தரகாலே அபி । த்ரிஷ்வபி காலேஷு நித்யா ஆத்மஸ்வரூபேண இத்யர்த²: । தே³ஹபே⁴தா³நுவ்ருத்த்யா ப³ஹுவசநம் , நாத்மபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண ॥ 12 ॥
தத்ர கத²மிவ நித்ய ஆத்மேதி த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —
தே³ஹிநோ(அ)ஸ்மிந்யதா² தே³ஹே கௌமாரம் யௌவநம் ஜரா ।
ததா² தே³ஹாந்தரப்ராப்திர்தீ⁴ரஸ்தத்ர ந முஹ்யதி ॥ 13 ॥
தே³ஹ: அஸ்ய அஸ்தீதி தே³ஹீ, தஸ்ய தே³ஹிநோ தே³ஹவத: ஆத்மந: அஸ்மிந் வர்தமாநே தே³ஹே யதா² யேந ப்ரகாரேண கௌமாரம் குமாரபா⁴வோ பா³ல்யாவஸ்தா², யௌவநம் யூநோ பா⁴வோ மத்⁴யமாவஸ்தா², ஜரா வயோஹாநி: ஜீர்ணாவஸ்தா², இத்யேதா: திஸ்ர: அவஸ்தா²: அந்யோந்யவிலக்ஷணா: । தாஸாம் ப்ரத²மாவஸ்தா²நாஶே ந நாஶ:, த்³விதீயாவஸ்தோ²பஜநே ந உபஜந ஆத்மந: । கிம் தர்ஹி ? அவிக்ரியஸ்யைவ த்³விதீயத்ருதீயாவஸ்தா²ப்ராப்தி: ஆத்மநோ த்³ருஷ்டா । ததா² தத்³வதே³வ தே³ஹாத் அந்யோ தே³ஹோ தே³ஹாந்தரம் , தஸ்ய ப்ராப்தி: தே³ஹாந்தரப்ராப்தி: அவிக்ரியஸ்யைவ ஆத்மந: இத்யர்த²: । தீ⁴ரோ தீ⁴மாந் , தத்ர ஏவம் ஸதி ந முஹ்யதி ந மோஹமாபத்³யதே ॥ 13 ॥
யத்³யபி ஆத்மவிநாஶநிமித்தோ மோஹோ ந ஸம்ப⁴வதி நித்ய ஆத்மா இதி விஜாநத:, ததா²பி ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²ப்ராப்திநிமித்தோ மோஹோ லௌகிகோ த்³ருஶ்யதே, ஸுக²வியோக³நிமித்தோ மோஹ: து³:க²ஸம்யோக³நிமித்தஶ்ச ஶோக: । இத்யேதத³ர்ஜுநஸ்ய வசநமாஶங்க்ய ப⁴க³வாநாஹ —
மாத்ராஸ்பர்ஶாஸ்து கௌந்தேய ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²தா³: ।
ஆக³மாபாயிநோ(அ)நித்யாஸ்தாம்ஸ்திதிக்ஷஸ்வ பா⁴ரத ॥ 14 ॥
மாத்ரா: ஆபி⁴: மீயந்தே ஶப்³தா³த³ய இதி ஶ்ரோத்ராதீ³நி இந்த்³ரியாணி । மாத்ராணாம் ஸ்பர்ஶா: ஶப்³தா³தி³பி⁴: ஸம்யோகா³: । தே ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²தா³: ஶீதம் உஷ்ணம் ஸுக²ம் து³:க²ம் ச ப்ரயச்ச²ந்தீதி । அத²வா ஸ்ப்ருஶ்யந்த இதி ஸ்பர்ஶா: விஷயா: ஶப்³தா³த³ய: । மாத்ராஶ்ச ஸ்பர்ஶாஶ்ச ஶீதோஷ்ணஸுக²து³:க²தா³: । ஶீதம் கதா³சித் ஸுக²ம் கதா³சித் து³:க²ம் । ததா² உஷ்ணமபி அநியதஸ்வரூபம் । ஸுக²து³:கே² புந: நியதரூபே யதோ ந வ்யபி⁴சரத: । அத: தாப்⁴யாம் ப்ருத²க் ஶீதோஷ்ணயோ: க்³ரஹணம் । யஸ்மாத் தே மாத்ராஸ்பர்ஶாத³ய: ஆக³மாபாயிந: ஆக³மாபாயஶீலா: தஸ்மாத் அநித்யா: । அத: தாந் ஶீதோஷ்ணாதீ³ந் திதிக்ஷஸ்வ ப்ரஸஹஸ்வ । தேஷு ஹர்ஷம் விஷாத³ம் வா மா கார்ஷீ: இத்யர்த²: ॥ 14 ॥
ஶீதோஷ்ணாதீ³ந் ஸஹத: கிம் ஸ்யாதி³தி ஶ்ருணு —
யம் ஹி ந வ்யத²யந்த்யேதே புருஷம் புருஷர்ஷப⁴ ।
ஸமது³:க²ஸுக²ம் தீ⁴ரம் ஸோ(அ)ம்ருதத்வாய கல்பதே ॥ 15 ॥
யம் ஹி புருஷம் ஸமே து³:க²ஸுகே² யஸ்ய தம் ஸமது³:க²ஸுக²ம் ஸுக²து³:க²ப்ராப்தௌ ஹர்ஷவிஷாத³ரஹிதம் தீ⁴ரம் தீ⁴மந்தம் ந வ்யத²யந்தி ந சாலயந்தி நித்யாத்மத³ர்ஶநாத் ஏதே யதோ²க்தா: ஶீதோஷ்ணாத³ய:, ஸ: நித்யாத்மஸ்வரூபத³ர்ஶநநிஷ்டோ² த்³வந்த்³வஸஹிஷ்ணு: அம்ருதத்வாய அம்ருதபா⁴வாய மோக்ஷாயேத்யர்த²:, கல்பதே ஸமர்தோ² ப⁴வதி ॥ 15 ॥
இதஶ்ச ஶோகமோஹௌ அக்ருத்வா ஶீதோஷ்ணாதி³ஸஹநம் யுக்தம் , யஸ்மாத் —
நாஸதோ வித்³யதே பா⁴வோ நாபா⁴வோ வித்³யதே ஸத: ।
உப⁴யோரபி த்³ருஷ்டோ(அ)ந்தஸ்த்வநயோஸ்தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: ॥ 16 ॥
ந அஸத: அவித்³யமாநஸ்ய ஶீதோஷ்ணாதே³: ஸகாரணஸ்ய ந வித்³யதே நாஸ்தி பா⁴வோ ப⁴வநம் அஸ்திதா ॥
ந ஹி ஶீதோஷ்ணாதி³ ஸகாரணம் ப்ரமாணைர்நிரூப்யமாணம் வஸ்துஸத்³ப⁴வதி । விகாரோ ஹி ஸ:, விகாரஶ்ச வ்யபி⁴சரதி । யதா² க⁴டாதி³ஸம்ஸ்தா²நம் சக்ஷுஷா நிரூப்யமாணம் ம்ருத்³வ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத் , ததா² ஸர்வோ விகார: காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸந் । ஜந்மப்ரத்⁴வம்ஸாப்⁴யாம் ப்ராகூ³ர்த்⁴வம் ச அநுபலப்³தே⁴: கார்யஸ்ய க⁴டாதே³: ம்ருதா³தி³காரணஸ்ய ச தத்காரணவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தே⁴ரஸத்த்வம் ॥
தத³ஸத்த்வே ஸர்வாபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந ; ஸர்வத்ர பு³த்³தி⁴த்³வயோபலப்³தே⁴:, ஸத்³பு³த்³தி⁴ரஸத்³பு³த்³தி⁴ரிதி । யத்³விஷயா பு³த்³தி⁴ர்ந வ்யபி⁴சரதி, தத் ஸத் ; யத்³விஷயா வ்யபி⁴சரதி, தத³ஸத் ; இதி ஸத³ஸத்³விபா⁴கே³ பு³த்³தி⁴தந்த்ரே ஸ்தி²தே, ஸர்வத்ர த்³வே பு³த்³தீ⁴ ஸர்வைருபலப்⁴யேதே ஸமாநாதி⁴கரணே ந நீலோத்பலவத் , ஸந் க⁴ட:, ஸந் பட:, ஸந் ஹஸ்தீ இதி । ஏவம் ஸர்வத்ர தயோர்பு³த்³த்⁴யோ: க⁴டாதி³பு³த்³தி⁴: வ்யபி⁴சரதி । ததா² ச த³ர்ஶிதம் । ந து ஸத்³பு³த்³தி⁴: । தஸ்மாத் க⁴டாதி³பு³த்³தி⁴விஷய: அஸந் , வ்யபி⁴சாராத் ; ந து ஸத்³பு³த்³தி⁴விஷய:, அவ்யபி⁴சாராத் ॥
க⁴டே விநஷ்டே க⁴டபு³த்³தௌ³ வ்யபி⁴சரந்த்யாம் ஸத்³பு³த்³தி⁴ரபி வ்யபி⁴சரதீதி சேத் , ந ; படாதா³வபி ஸத்³பு³த்³தி⁴த³ர்ஶநாத் । விஶேஷணவிஷயைவ ஸா ஸத்³பு³த்³தி⁴: ॥
ஸத்³பு³த்³தி⁴வத் க⁴டபு³த்³தி⁴ரபி க⁴டாந்தரே த்³ருஶ்யத இதி சேத் , ந ; படாதௌ³ அத³ர்ஶநாத் ॥
ஸத்³பு³த்³தி⁴ரபி நஷ்டே க⁴டே ந த்³ருஶ்யத இதி சேத் , ந ; விஶேஷ்யாபா⁴வாத் ஸத்³பு³த்³தி⁴: விஶேஷணவிஷயா ஸதீ விஶேஷ்யாபா⁴வே விஶேஷணாநுபபத்தௌ கிம்விஷயா ஸ்யாத் ? ந து புந: ஸத்³பு³த்³தே⁴: விஷயாபா⁴வாத் ॥
ஏகாதி⁴கரணத்வம் க⁴டாதி³விஶேஷ்யாபா⁴வே ந யுக்தமிதி சேத் , ந ; ‘இத³முத³கம்’ இதி மரீச்யாதௌ³ அந்யதராபா⁴வே(அ)பி ஸாமாநாதி⁴கரண்யத³ர்ஶநாத் ॥
தஸ்மாத்³தே³ஹாதே³: த்³வந்த்³வஸ்ய ச ஸகாரணஸ்ய அஸதோ ந வித்³யதே பா⁴வ இதி । ததா² ஸதஶ்ச ஆத்மந: அபா⁴வ: அவித்³யமாநதா ந வித்³யதே, ஸர்வத்ர அவ்யபி⁴சாராத் இதி அவோசாம ॥
ஏவம் ஆத்மாநாத்மநோ: ஸத³ஸதோ: உப⁴யோரபி த்³ருஷ்ட: உபலப்³த⁴: அந்தோ நிர்ணய: ஸத் ஸதே³வ அஸத் அஸதே³வேதி, து அநயோ: யதோ²க்தயோ: தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: । ததி³தி ஸர்வநாம, ஸர்வம் ச ப்³ரஹ்ம, தஸ்ய நாம ததி³தி, தத்³பா⁴வ: தத்த்வம் , ப்³ரஹ்மணோ யாதா²த்ம்யம் । தத் த்³ரஷ்டும் ஶீலம் யேஷாம் தே தத்த்வத³ர்ஶிந:, தை: தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: । த்வமபி தத்த்வத³ர்ஶிநாம் த்³ருஷ்டிமாஶ்ரித்ய ஶோகம் மோஹம் ச ஹித்வா ஶீதோஷ்ணாதீ³நி நியதாநியதரூபாணி த்³வந்த்³வாநி ‘விகாரோ(அ)யமஸந்நேவ மரீசிஜலவந்மித்²யாவபா⁴ஸதே’ இதி மநஸி நிஶ்சித்ய திதிக்ஷஸ்வ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 16 ॥
கிம் புநஸ்தத் , யத் ஸதே³வ ஸர்வதா³ இதி ; உச்யதே —
அவிநாஶி து தத்³வித்³தி⁴ யேந ஸர்வமித³ம் ததம் ।
விநாஶமவ்யயஸ்யாஸ்ய ந கஶ்சித்கர்துமர்ஹதி ॥ 17 ॥
அவிநாஶி ந விநஷ்டும் ஶீலம் யஸ்யேதி । துஶப்³த³: அஸதோ விஶேஷணார்த²: । தத் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி । கிம் ? யேந ஸர்வம் இத³ம் ஜக³த் ததம் வ்யாப்தம் ஸதா³க்²யேந ப்³ரஹ்மணா ஸாகாஶம் , ஆகாஶேநேவ க⁴டாத³ய: । விநாஶம் அத³ர்ஶநம் அபா⁴வம் । அவ்யயஸ்ய ந வ்யேதி உபசயாபசயௌ ந யாதி இதி அவ்யயம் தஸ்ய அவ்யயஸ்ய । நைதத் ஸதா³க்²யம் ப்³ரஹ்ம ஸ்வேந ரூபேண வ்யேதி வ்யபி⁴சரதி, நிரவயவத்வாத் , தே³ஹாதி³வத் । நாப்யாத்மீயேந, ஆத்மீயாபா⁴வாத் । யதா² தே³வத³த்தோ த⁴நஹாந்யா வ்யேதி, ந து ஏவம் ப்³ரஹ்ம வ்யேதி । அத: அவ்யயஸ்ய அஸ்ய ப்³ரஹ்மண: விநாஶம் ந கஶ்சித் கர்துமர்ஹதி, ந கஶ்சித் ஆத்மாநம் விநாஶயிதும் ஶக்நோதி ஈஶ்வரோ(அ)பி । ஆத்மா ஹி ப்³ரஹ்ம, ஸ்வாத்மநி ச க்ரியாவிரோதா⁴த் ॥ 17 ॥
கிம் புநஸ்தத³ஸத் , யத்ஸ்வாத்மஸத்தாம் வ்யபி⁴சரதீதி, உச்யதே —
அந்தவந்த இமே தே³ஹா நித்யஸ்யோக்தா: ஶரீரிண: ।
அநாஶிநோ(அ)ப்ரமேயஸ்ய தஸ்மாத்³யுத்⁴யஸ்வ பா⁴ரத ॥ 18 ॥
அந்த: விநாஶ: வித்³யதே யேஷாம் தே அந்தவந்த: । யதா² ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதௌ³ ஸத்³பு³த்³தி⁴: அநுவ்ருத்தா ப்ரமாணநிரூபணாந்தே விச்சி²த்³யதே, ஸ தஸ்ய அந்த: ; ததா² இமே தே³ஹா: ஸ்வப்நமாயாதே³ஹாதி³வச்ச அந்தவந்த: நித்யஸ்ய ஶரீரிண: ஶரீரவத: அநாஶிந: அப்ரமேயஸ்ய ஆத்மந: அந்தவந்த இதி உக்தா: விவேகிபி⁴ரித்யர்த²: । ‘நித்யஸ்ய’ ‘அநாஶிந:’ இதி ந புநருக்தம் ; நித்யத்வஸ்ய த்³விவித⁴த்வாத் லோகே, நாஶஸ்ய ச । யதா² தே³ஹோ ப⁴ஸ்மீபூ⁴த: அத³ர்ஶநம் க³தோ நஷ்ட உச்யதே । வித்³யமாநோ(அ)பி யதா² அந்யதா² பரிணதோ வ்யாத்⁴யாதி³யுக்தோ ஜாதோ நஷ்ட உச்யதே । தத்ர ‘நித்யஸ்ய’ ‘அநாஶிந:’ இதி த்³விவிதே⁴நாபி நாஶேந அஸம்ப³ந்த⁴: அஸ்யேத்யர்த²: । அந்யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³வத³பி நித்யத்வம் ஸ்யாத் ஆத்மந: ; தத் மா பூ⁴தி³தி ‘நித்யஸ்ய’ ‘அநாஶிந:’ இத்யாஹ । அப்ரமேயஸ்ய ந ப்ரமேயஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணை: அபரிச்சே²த்³யஸ்யேத்யர்த²: ॥
நநு ஆக³மேந ஆத்மா பரிச்சி²த்³யதே, ப்ரத்யக்ஷாதி³நா ச பூர்வம் । ந ; ஆத்மந: ஸ்வத:ஸித்³த⁴த்வாத் । ஸித்³தே⁴ ஹி ஆத்மநி ப்ரமாதரி ப்ரமித்ஸோ: ப்ரமாணாந்வேஷணா ப⁴வதி । ந ஹி பூர்வம் ‘இத்த²மஹம்’ இதி ஆத்மாநமப்ரமாய பஶ்சாத் ப்ரமேயபரிச்சே²தா³ய ப்ரவர்ததே । ந ஹி ஆத்மா நாம கஸ்யசித் அப்ரஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி । ஶாஸ்த்ரம் து அந்த்யம் ப்ரமாணம் அதத்³த⁴ர்மாத்⁴யாரோபணமாத்ரநிவர்தகத்வேந ப்ரமாணத்வம் ஆத்மந: ப்ரதிபத்³யதே, ந து அஜ்ஞாதார்த²ஜ்ஞாபகத்வேந । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி ॥
யஸ்மாதே³வம் நித்ய: அவிக்ரியஶ்ச ஆத்மா தஸ்மாத் யுத்⁴யஸ்வ, யுத்³தா⁴த் உபரமம் மா கார்ஷீ: இத்யர்த²: ॥
ந ஹி அத்ர யுத்³த⁴கர்தவ்யதா விதீ⁴யதே, யுத்³தே⁴ ப்ரவ்ருத்த ஏவ ஹி அஸௌ ஶோகமோஹப்ரதிப³த்³த⁴: தூஷ்ணீமாஸ்தே । அத: தஸ்ய ப்ரதிப³ந்தா⁴பநயநமாத்ரம் ப⁴க³வதா க்ரியதே । தஸ்மாத் ‘யுத்⁴யஸ்வ’ இதி அநுவாத³மாத்ரம் , ந விதி⁴: ॥ 18 ॥
ஶோகமோஹாதி³ஸம்ஸாரகாரணநிவ்ருத்த்யர்த²: கீ³தாஶாஸ்த்ரம் , ந ப்ரவர்தகம் இத்யேதஸ்யார்த²ஸ்ய ஸாக்ஷிபூ⁴தே ருசௌ ஆநீநாய ப⁴க³வாந் । யத்து மந்யஸே ‘யுத்³தே⁴ பீ⁴ஷ்மாத³யோ மயா ஹந்யந்தே’ ‘அஹமேவ தேஷாம் ஹந்தா’ இதி, ஏஷா பு³த்³தி⁴: ம்ருஷைவ தே । கத²ம் ? —
ய ஏநம் வேத்தி ஹந்தாரம் யஶ்சைநம் மந்யதே ஹதம் ।
உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீதோ நாயம் ஹந்தி ந ஹந்யதே ॥ 19 ॥
ய ஏநம் ப்ரக்ருதம் தே³ஹிநம் வேத்தி விஜாநாதி ஹந்தாரம் ஹநநக்ரியாயா: கர்தாரம் யஶ்ச ஏநம் அந்யோ மந்யதே ஹதம் தே³ஹஹநநேந ‘ஹத: அஹம்’ இதி ஹநநக்ரியாயா: கர்மபூ⁴தம் , தௌ உபௌ⁴ ந விஜாநீத: ந ஜ்ஞாதவந்தௌ அவிவேகேந ஆத்மாநம் । ‘ஹந்தா அஹம்’ ‘ஹத: அஸ்மி அஹம்’ இதி தே³ஹஹநநேந ஆத்மாநமஹம் ப்ரத்யயவிஷயம் யௌ விஜாநீத: தௌ ஆத்மஸ்வரூபாநபி⁴ஜ்ஞௌ இத்யர்த²: । யஸ்மாத் ந அயம் ஆத்மா ஹந்தி ந ஹநநக்ரியாயா: கர்தா ப⁴வதி, ந ச ஹந்யதே ந ச கர்ம ப⁴வதீத்யர்த²:, அவிக்ரியத்வாத் ॥ 19 ॥
கத²மவிக்ரய ஆத்மேதி த்³விதீயோ மந்த்ர: —
ந ஜாயதே ம்ரியதே வா கதா³சிந்நாயம் பூ⁴த்வாப⁴விதா வா ந பூ⁴ய: ।
அஜோ நித்ய: ஶாஶ்வதோ(அ)யம் புராணோ ந ஹந்யதே ஹந்யமாநே ஶரீரே ॥ 20 ॥
ந ஜாயதே ந உத்பத்³யதே, ஜநிலக்ஷணா வஸ்துவிக்ரியா ந ஆத்மநோ வித்³யதே இத்யர்த²: । ததா² ந ம்ரியதே வா । வாஶப்³த³: சார்தே² । ந ம்ரியதே ச இதி அந்த்யா விநாஶலக்ஷணா விக்ரியா ப்ரதிஷித்⁴யதே । கதா³சிச்ச²ப்³த³: ஸர்வவிக்ரியாப்ரதிஷேதை⁴: ஸம்ப³த்⁴யதே — ந கதா³சித் ஜாயதே, ந கதா³சித் ம்ரியதே, இத்யேவம் । யஸ்மாத் அயம் ஆத்மா பூ⁴த்வா ப⁴வநக்ரியாமநுபூ⁴ய பஶ்சாத் அப⁴விதா அபா⁴வம் க³ந்தா ந பூ⁴ய: புந:, தஸ்மாத் ந ம்ரியதே । யோஹி பூ⁴த்வா ந ப⁴விதா ஸ ம்ரியத இத்யுச்யதே லோகே । வாஶப்³தா³த் நஶப்³தா³ச்ச அயமாத்மா அபூ⁴த்வா வா ப⁴விதா தே³ஹவத் ந பூ⁴ய: । தஸ்மாத் ந ஜாயதே । யோ ஹி அபூ⁴த்வா ப⁴விதா ஸ ஜாயத இத்யுச்யதே । நைவமாத்மா । அதோ ந ஜாயதே । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் அஜ:, யஸ்மாத் ந ம்ரியதே தஸ்மாத் நித்யஶ்ச । யத்³யபி ஆத்³யந்தயோர்விக்ரியயோ: ப்ரதிஷேதே⁴ ஸர்வா விக்ரியா: ப்ரதிஷித்³தா⁴ ப⁴வந்தி, ததா²பி மத்⁴யபா⁴விநீநாம் விக்ரியாணாம் ஸ்வஶப்³தை³ரேவ ப்ரதிஷேத⁴: கர்தவ்ய: அநுக்தாநாமபி யௌவநாதி³ஸமஸ்தவிக்ரியாணாம் ப்ரதிஷேதோ⁴ யதா² ஸ்யாத் இத்யாஹ — ஶாஶ்வத இத்யாதி³நா । ஶாஶ்வத இதி அபக்ஷயலக்ஷணா விக்ரியா ப்ரதிஷித்⁴யதே । ஶஶ்வத்³ப⁴வ: ஶாஶ்வத: । ந அபக்ஷீயதே ஸ்வரூபேண, நிரவயவத்வாத் । நாபி கு³ணக்ஷயேண அபக்ஷய:, நிர்கு³ணத்வாத் । அபக்ஷயவிபரீதாபி வ்ருத்³தி⁴லக்ஷணா விக்ரியா ப்ரதிஷித்⁴யதே — புராண இதி । யோ ஹி அவயவாக³மேந உபசீயதே ஸ வர்த⁴தே அபி⁴நவ இதி ச உச்யதே । அயம் து ஆத்மா நிரவயவத்வாத் புராபி நவ ஏவேதி புராண: ; ந வர்த⁴தே இத்யர்த²: । ததா² ந ஹந்யதே । ஹந்தி ; அத்ர விபரிணாமார்தே² த்³ரஷ்டவ்ய: அபுநருக்ததாயை । ந விபரிணம்யதே இத்யர்த²: । ஹந்யமாநே விபரிணம்யமாநே(அ)பி ஶரீரே । அஸ்மிந் மந்த்ரே ஷட்³ பா⁴வவிகாரா லௌகிகவஸ்துவிக்ரியா ஆத்மநி ப்ரதிஷித்⁴யந்தே । ஸர்வப்ரகாரவிக்ரியாரஹித ஆத்மா இதி வாக்யார்த²: । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத் ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ இதி பூர்வேண மந்த்ரேண அஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 20 ॥
‘ய ஏநம் வேத்தி ஹந்தாரம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) இத்யநேந மந்த்ரேண ஹநநக்ரியாயா: கர்தா கர்ம ச ந ப⁴வதி இதி ப்ரதிஜ்ஞாய, ‘ந ஜாயதே’ இத்யநேந அவிக்ரியத்வம் ஹேதுமுக்த்வா ப்ரதிஜ்ஞாதார்த²முபஸம்ஹரதி —
வேதா³விநாஶிநம் நித்யம் ய ஏநமஜமவ்யயம் ।
கத²ம் ஸ புருஷ: பார்த² கம் கா⁴தயதி ஹந்தி கம் ॥ 21 ॥
வேத³ விஜாநாதி அவிநாஶிநம் அந்த்யபா⁴வவிகாரரஹிதம் நித்யம் விபரிணாமரஹிதம் யோ வேத³ இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஏநம் பூர்வேண மந்த்ரேணோக்தலக்ஷணம் அஜம் ஜந்மரஹிதம் அவ்யயம் அபக்ஷயரஹிதம் கத²ம் கேந ப்ரகாரேண ஸ: வித்³வாந் புருஷ: அதி⁴க்ருத: ஹந்தி ஹநநக்ரியாம் கரோதி, கத²ம் வா கா⁴தயதி ஹந்தாரம் ப்ரயோஜயதி । ந கத²ஞ்சித் கஞ்சித் ஹந்தி, ந கத²ஞ்சித் கஞ்சித் கா⁴தயதி இதி உப⁴யத்ர ஆக்ஷேப ஏவார்த²:, ப்ரஶ்நார்தா²ஸம்ப⁴வாத் । ஹேத்வர்த²ஸ்ய ச அவிக்ரியத்வஸ்ய துல்யத்வாத் விது³ஷ: ஸர்வகர்மப்ரதிஷேத⁴ ஏவ ப்ரகரணார்த²: அபி⁴ப்ரேதோ ப⁴க³வதா । ஹந்தேஸ்து ஆக்ஷேப: உதா³ஹரணார்த²த்வேந கதி²த: ॥
விது³ஷ: கம் கர்மாஸம்ப⁴வஹேதுவிஶேஷம் பஶ்யந் கர்மாண்யாக்ஷிபதி ப⁴க³வாந் ‘கத²ம் ஸ புருஷ:’ இதி । நநு உக்த ஏவாத்மந: அவிக்ரியத்வம் ஸர்வகர்மாஸம்ப⁴வகாரணவிஶேஷ: । ஸத்யமுக்த: । ந து ஸ: காரணவிஶேஷ:, அந்யத்வாத் விது³ஷ: அவிக்ரியாதா³த்மந: । ந ஹி அவிக்ரியம் ஸ்தா²ணும் விதி³தவத: கர்ம ந ஸம்ப⁴வதி இதி சேத் , ந ; விது³ஷ: ஆத்மத்வாத் । ந தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்ய வித்³வத்தா । அத: பாரிஶேஷ்யாத் அஸம்ஹத: ஆத்மா வித்³வாந் அவிக்ரிய: இதி தஸ்ய விது³ஷ: கர்மாஸம்ப⁴வாத் ஆக்ஷேபோ யுக்த: ‘கத²ம் ஸ புருஷ:’ இதி । யதா² பு³த்³த்⁴யாத்³யாஹ்ருதஸ்ய ஶப்³தா³த்³யர்த²ஸ்ய அவிக்ரிய ஏவ ஸந் பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யவிவேகவிஜ்ஞாநேந அவித்³யயா உபலப்³தா⁴ ஆத்மா கல்ப்யதே, ஏவமேவ ஆத்மாநாத்மவிவேகஜ்ஞாநேந பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யா வித்³யயா அஸத்யரூபயைவ பரமார்த²த: அவிக்ரிய ஏவ ஆத்மா வித்³வாநுச்யதே । விது³ஷ: கர்மாஸம்ப⁴வவசநாத் யாநி கர்மாணி ஶாஸ்த்ரேண விதீ⁴யந்தே தாநி அவிது³ஷோ விஹிதாநி இதி ப⁴க³வதோ நிஶ்சயோ(அ)வக³ம்யதே ॥
நநு வித்³யாபி அவிது³ஷ ஏவ விதீ⁴யதே, விதி³தவித்³யஸ்ய பிஷ்டபேஷணவத் வித்³யாவிதா⁴நாநர்த²க்யாத் । தத்ர அவிது³ஷ: கர்மாணி விதீ⁴யந்தே ந விது³ஷ: இதி விஶேஷோ நோபபத்³யதே இதி சேத் , ந ; அநுஷ்டே²யஸ்ய பா⁴வாபா⁴வவிஶேஷோபபத்தே: । அக்³நிஹோத்ராதி³வித்⁴யர்த²ஜ்ஞாநோத்தரகாலம் அக்³நிஹோத்ராதி³கர்ம அநேகஸாத⁴நோபஸம்ஹாரபூர்வகமநுஷ்டே²யம் ‘கர்தா அஹம் , மம கர்தவ்யம்’ இத்யேவம்ப்ரகாரவிஜ்ஞாநவத: அவிது³ஷ: யதா² அநுஷ்டே²யம் ப⁴வதி, ந து ததா² ‘ந ஜாயதே’ இத்யாத்³யாத்மஸ்வரூபவித்⁴யர்த²ஜ்ஞாநோத்தரகாலபா⁴வி கிஞ்சித³நுஷ்டே²யம் ப⁴வதி ; கிம் து ‘நாஹம் கர்தா, நாஹம் போ⁴க்தா’ இத்யாத்³யாத்மைகத்வாகர்த்ருத்வாதி³விஷயஜ்ஞாநாத் நாந்யது³த்பத்³யதே இதி ஏஷ விஶேஷ உபபத்³யதே । ய: புந: ‘கர்தா அஹம்’ இதி வேத்தி ஆத்மாநம் , தஸ்ய ‘மம இத³ம் கர்தவ்யம்’ இதி அவஶ்யம்பா⁴விநீ பு³த்³தி⁴: ஸ்யாத் ; தத³பேக்ஷயா ஸ: அதி⁴க்ரியதே இதி தம் ப்ரதி கர்மாணி ஸம்ப⁴வந்தி । ஸ ச அவித்³வாந் , ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 19) இதி வசநாத் , விஶேஷிதஸ்ய ச விது³ஷ: கர்மாக்ஷேபவசநாச்ச ‘கத²ம் ஸ புருஷ:’ இதி । தஸ்மாத் விஶேஷிதஸ்ய அவிக்ரியாத்மத³ர்ஶிந: விது³ஷ: முமுக்ஷோஶ்ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴கார: । அத ஏவ ப⁴க³வாந் நாராயண: ஸாங்க்²யாந் விது³ஷ: அவிது³ஷஶ்ச கர்மிண: ப்ரவிப⁴ஜ்ய த்³வே நிஷ்டே² க்³ராஹயதி — ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி । ததா² ச புத்ராய ஆஹ ப⁴க³வாந் வ்யாஸ: — ‘த்³வாவிமாவத² பந்தா²நௌ’ (ஶாம். 241 । 6) இத்யாதி³ । ததா² ச க்ரியாபத²ஶ்சைவ புரஸ்தாத் பஶ்சாத்ஸம்ந்யாஸஶ்சேதி । ஏதமேவ விபா⁴க³ம் புந: புநர்த³ர்ஶயிஷ்யதி ப⁴க³வாந் — அதத்த்வவித் ‘அஹங்காரவிமூடா⁴த்மா கர்தாஹமிதி மந்யதே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 27), தத்த்வவித்து நாஹம் கரோமி இதி । ததா² ச ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யாஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³ ॥
தத்ர கேசித்பண்டி³தம்மந்யா வத³ந்தி — ‘ஜந்மாதி³ஷட்³பா⁴வவிக்ரியாரஹித: அவிக்ரிய: அகர்தா ஏக: அஹமாத்மா’ இதி ந கஸ்யசித் ஜ்ஞாநம் உத்பத்³யதே, யஸ்மிந் ஸதி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: உபதி³ஶ்யதே இதி । தந்ந ; ‘ந ஜாயதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । யதா² ச ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶஸாமர்த்²யாத் த⁴ர்மாத⁴ர்மாஸ்தித்வவிஜ்ஞாநம் கர்துஶ்ச தே³ஹாந்தரஸம்ப³ந்த⁴விஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே, ததா² ஶாஸ்த்ராத் தஸ்யைவ ஆத்மந: அவிக்ரியத்வாகர்த்ருத்வைகத்வாதி³விஜ்ஞாநம் கஸ்மாத் நோத்பத்³யதே இதி ப்ரஷ்டவ்யா: தே । கரணாகோ³சரத்வாத் இதி சேத் , ந ; ‘மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இதி ஶ்ருதே: । ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶஶமத³மாதி³ஸம்ஸ்க்ருதம் மந: ஆத்மத³ர்ஶநே கரணம் । ததா² ச தத³தி⁴க³மாய அநுமாநே ஆக³மே ச ஸதி ஜ்ஞாநம் நோத்பத்³யத இதி ஸாஹஸமாத்ரமேதத் । ஜ்ஞாநம் ச உத்பத்³யமாநம் தத்³விபரீதமஜ்ஞாநம் அவஶ்யம் பா³த⁴தே இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । தச்ச அஜ்ஞாநம் த³ர்ஶிதம் ‘ஹந்தா அஹம் , ஹத: அஸ்மி’ இதி ‘உபௌ⁴ தௌ ந விஜாநீத:’ இதி । அத்ர ச ஆத்மந: ஹநநக்ரியாயா: கர்த்ருத்வம் கர்மத்வம் ஹேதுகர்த்ருத்வம் ச அஜ்ஞாநக்ருதம் த³ர்ஶிதம் । தச்ச ஸர்வக்ரியாஸ்வபி ஸமாநம் கர்த்ருத்வாதே³: அவித்³யாக்ருதத்வம் , அவிக்ரியத்வாத் ஆத்மந: । விக்ரியாவாந் ஹி கர்தா ஆத்மந: கர்மபூ⁴தமந்யம் ப்ரயோஜயதி ‘குரு’ இதி । ததே³தத் அவிஶேஷேண விது³ஷ: ஸர்வக்ரியாஸு கர்த்ருத்வம் ஹேதுகர்த்ருத்வம் ச ப்ரதிஷேத⁴தி ப⁴க³வாந்வாஸுதே³வ: விது³ஷ: கர்மாதி⁴காராபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ‘வேதா³விநாஶிநம் . . . கத²ம் ஸ புருஷ:’ இத்யாதி³நா । க்வ புந: விது³ஷ: அதி⁴கார இதி ஏதது³க்தம் பூர்வமேவ ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி । ததா² ச ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸம் வக்ஷ்யதி ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³நா ॥
நநு மநஸா இதி வசநாத் ந வாசிகாநாம் காயிகாநாம் ச ஸம்ந்யாஸ: இதி சேத் , ந ; ஸர்வகர்மாணி இதி விஶேஷிதத்வாத் । மாநஸாநாமேவ ஸர்வகர்மணாமிதி சேத் , ந ; மநோவ்யாபாரபூர்வகத்வாத்³வாக்காயவ்யாபாராணாம் மநோவ்யாபாராபா⁴வே தத³நுபபத்தே: । ஶாஸ்த்ரீயாணாம் வாக்காயகர்மணாம் காரணாநி மாநஸாநி கர்மாணி வர்ஜயித்வா அந்யாநி ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்யேதி³தி சேத் , ந ; ‘நைவ குர்வந்ந காரயந்’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இதி விஶேஷணாத் । ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: அயம் ப⁴க³வதா உக்த: மரிஷ்யத: ந ஜீவத: இதி சேத் , ந ; ‘நவத்³வாரே புரே தே³ஹீ ஆஸ்தே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இதி விஶேஷணாநுபபத்தே: । ந ஹி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸேந ம்ருதஸ்ய தத்³தே³ஹே ஆஸநம் ஸம்ப⁴வதி । அகுர்வத: அகாரயதஶ்ச தே³ஹே ஸம்ந்யஸ்ய இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ந தே³ஹே ஆஸ்தே இதி சேத் , ந ; ஸர்வத்ர ஆத்மந: அவிக்ரியத்வாவதா⁴ரணாத் , ஆஸநக்ரியாயாஶ்ச அதி⁴கரணாபேக்ஷத்வாத் , தத³நபேக்ஷத்வாச்ச ஸம்ந்யாஸஸ்ய । ஸம்பூர்வஸ்து ந்யாஸஶப்³த³: அத்ர த்யாகா³ர்த²:, ந நிக்ஷேபார்த²: । தஸ்மாத் கீ³தாஶாஸ்த்ரே ஆத்மஜ்ஞாநவத: ஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴கார:, ந கர்மணி இதி தத்ர தத்ர உபரிஷ்டாத் ஆத்மஜ்ஞாநப்ரகரணே த³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥ 21 ॥
ப்ரக்ருதம் து வக்ஷ்யாம: । தத்ர ஆத்மந: அவிநாஶித்வம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் । தத் கிமிவேதி, உச்யதே —
வாஸாம்ஸி ஜீர்ணாநி யதா² விஹாய நவாநி க்³ருஹ்ணாதி நரோ(அ)பராணி ।
ததா² ஶரீராணி விஹாய ஜீர்ணாந்யந்யாநி ஸம்யாதி நவாநி தே³ஹீ ॥ 22 ॥
வாஸாம்ஸி வஸ்த்ராணி ஜீர்ணாநி து³ர்ப³லதாம் க³தாநி யதா² லோகே விஹாய பரித்யஜ்ய நவாநி அபி⁴நவாநி க்³ருஹ்ணாதி உபாத³த்தே நர: புருஷ: அபராணி அந்யாநி, ததா² தத்³வதே³வ ஶரீராணி விஹாய ஜீர்ணாநி அந்யாநி ஸம்யாதி ஸங்க³ச்ச²தி நவாநி தே³ஹீ ஆத்மா புருஷவத் அவிக்ரிய ஏவேத்யர்த²: ॥ 22 ॥
கஸ்மாத் அவிக்ரிய ஏவேதி, ஆஹ —
நைநம் சி²ந்த³ந்தி ஶஸ்த்ராணி நைநம் த³ஹதி பாவக: ।
ந சைநம் க்லேத³யந்த்யாபோ ந ஶோஷயதி மாருத: ॥ 23 ॥
ஏநம் ப்ரக்ருதம் தே³ஹிநம் ந ச்சி²ந்த³ந்தி ஶஸ்த்ராணி, நிரவயவத்வாத் ந அவயவவிபா⁴க³ம் குர்வந்தி । ஶஸ்த்ராணி அஸ்யாதீ³நி । ததா² ந ஏநம் த³ஹதி பாவக:, அக்³நிரபி ந ப⁴ஸ்மீகரோதி । ததா² ந ச ஏநம் க்லேத³யந்தி ஆப: । அபாம் ஹி ஸாவயவஸ்ய வஸ்துந: ஆர்த்³ரீபா⁴வகரணேந அவயவவிஶ்லேஷாபாத³நே ஸாமர்த்²யம் । தத் ந நிரவயவே ஆத்மநி ஸம்ப⁴வதி । ததா² ஸ்நேஹவத் த்³ரவ்யம் ஸ்நேஹஶோஷணேந நாஶயதி வாயு: । ஏநம் து ஆத்மாநம் ந ஶோஷயதி மாருதோ(அ)பி ॥ 23 ॥
யத: ஏவம் தஸ்மாத் —
அச்சே²த்³யோ(அ)யமதா³ஹ்யோ(அ)யமக்லேத்³யோ(அ)ஶோஷ்ய ஏவ ச ।
நித்ய: ஸர்வக³த: ஸ்தா²ணுரசலோ(அ)யம் ஸநாதந: ॥ 24 ॥
யஸ்மாத் அந்யோந்யநாஶஹேதுபூ⁴தாநி ஏநமாத்மாநம் நாஶயிதும் நோத்ஸஹந்தே அஸ்யாதீ³நி தஸ்மாத் நித்ய: । நித்யத்வாத் ஸர்வக³த: । ஸர்வக³தத்வாத் ஸ்தா²ணு: இவ, ஸ்தி²ர இத்யேதத் । ஸ்தி²ரத்வாத் அசல: அயம் ஆத்மா । அத: ஸநாதந: சிரந்தந:, ந காரணாத்குதஶ்சித் நிஷ்பந்ந:, அபி⁴நவ இத்யர்த²: ॥
நைதேஷாம் ஶ்லோகாநாம் பௌநருக்த்யம் சோத³நீயம் , யத: ஏகேநைவ ஶ்லோகேந ஆத்மந: நித்யத்வமவிக்ரியத்வம் சோக்தம் ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ (ப⁴. கீ³. 2 । 20) இத்யாதி³நா । தத்ர யதே³வ ஆத்மவிஷயம் கிஞ்சிது³ச்யதே, தத் ஏதஸ்மாத் ஶ்லோகார்தா²த் ந அதிரிச்யதே ; கிஞ்சிச்ச²ப்³த³த: புநருக்தம் , கிஞ்சித³ர்த²த: இதி । து³ர்போ³த⁴த்வாத் ஆத்மவஸ்துந: புந: புந: ப்ரஸங்க³மாபாத்³ய ஶப்³தா³ந்தரேண ததே³வ வஸ்து நிரூபயதி ப⁴க³வாந் வாஸுதே³வ: கத²ம் நு நாம ஸம்ஸாரிணாமஸம்ஸாரித்வபு³த்³தி⁴கோ³சரதாமாபந்நம் ஸத் அவ்யக்தம் தத்த்வம் ஸம்ஸாரநிவ்ருத்தயே ஸ்யாத் இதி ॥ 24 ॥
கிம் ச —
அவ்யக்தோ(அ)யமசிந்த்யோ(அ)யமவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே ।
தஸ்மாதே³வம் விதி³த்வைநம் நாநுஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 25 ॥
ஸர்வகரணாவிஷயத்வாத் ந வ்யஜ்யத இதி அவ்யக்த: அயம் ஆத்மா । அத ஏவ அசிந்த்ய: அயம் । யத்³தி⁴ இந்த்³ரியகோ³சர: தத் சிந்தாவிஷயத்வமாபத்³யதே । அயம் த்வாத்மா அநிந்த்³ரியகோ³சரத்வாத் அசிந்த்ய: । அத ஏவ அவிகார்ய:, யதா² க்ஷீரம் த³த்⁴யாதஞ்சநாதி³நா விகாரி ந ததா² அயமாத்மா । நிரவயவத்வாச்ச அவிக்ரிய: । ந ஹி நிரவயவம் கிஞ்சித் விக்ரியாத்மகம் த்³ருஷ்டம் । அவிக்ரியத்வாத் அவிகார்ய: அயம் ஆத்மா உச்யதே । தஸ்மாத் ஏவம் யதோ²க்தப்ரகாரேண ஏநம் ஆத்மாநம் விதி³த்வா
த்வம் ந அநுஶோசிதுமர்ஹஸி ஹந்தாஹமேஷாம் , மயைதே ஹந்யந்த இதி ॥ 25 ॥
ஆத்மந: அநித்யத்வமப்⁴யுபக³ம்ய இத³முச்யதே —
அத² சைநம் நித்யஜாதம் நித்யம் வா மந்யஸே ம்ருதம் ।
ததா²பி த்வம் மஹாபா³ஹோ நைவம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 26 ॥
அத² ச இதி அப்⁴யுபக³மார்த²: । ஏநம் ப்ரக்ருதமாத்மாநம் நித்யஜாதம் லோகப்ரஸித்³த்⁴யா ப்ரத்யநேகஶரீரோத்பத்தி ஜாதோ ஜாத இதி மந்யஸே ததா² ப்ரதிதத்தத்³விநாஶம் நித்யம் வா மந்யஸே ம்ருதம் ம்ருதோ ம்ருத இதி ; ததா²பி ததா²பா⁴வே(அ)பி ஆத்மநி த்வம் மஹாபா³ஹோ, ந ஏவம் ஶோசிதுமர்ஹஸி, ஜந்மவதோ ஜந்ம நாஶவதோ நாஶஶ்சேத்யேதாவவஶ்யம்பா⁴விநாவிதி ॥ 26 ॥
ததா² ச ஸதி —
ஜாதஸ்ய ஹி த்⁴ருவோ ம்ருத்யுர்த்⁴ருவம் ஜந்ம ம்ருதஸ்ய ச ।
தஸ்மாத³பரிஹார்யே(அ)ர்தே² ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 27 ॥
ஜாதஸ்ய ஹி லப்³த⁴ஜந்மந: த்⁴ருவ: அவ்யபி⁴சாரீ ம்ருத்யு: மரணம் த்⁴ருவம் ஜந்ம ம்ருதஸ்ய ச । தஸ்மாத³பரிஹார்யோ(அ)யம் ஜந்மமரணலக்ஷணோ(அ)ர்த²: । தஸ்மிந்நபரிஹார்யே(அ)ர்தே² ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 27 ॥
கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்மகாந்யபி பூ⁴தாந்யுத்³தி³ஶ்ய ஶோகோ ந யுக்த: கர்தும் , யத: —
அவ்யக்தாதீ³நி பூ⁴தாநி வ்யக்தமத்⁴யாநி பா⁴ரத ।
அவ்யக்தநித⁴நாந்யேவ தத்ர கா பரிதே³வநா ॥ 28 ॥
அவ்யக்தாதீ³நி அவ்யக்தம் அத³ர்ஶநம் அநுபலப்³தி⁴: ஆதி³: யேஷாம் பூ⁴தாநாம் புத்ரமித்ராதி³கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்மகாநாம் தாநி அவ்யக்தாதீ³நி பூ⁴தாநி ப்ராகு³த்பத்தே:, உத்பந்நாநி ச ப்ராங்மரணாத் வ்யக்தமத்⁴யாநி । அவ்யக்தநித⁴நாந்யேவ புந: அவ்யக்தம் அத³ர்ஶநம் நித⁴நம் மரணம் யேஷாம் தாநி அவ்யக்தநித⁴நாநி । மரணாதூ³ர்த்⁴வமப்யவ்யக்ததாமேவ ப்ரதிபத்³யந்தே இத்யர்த²: । ததா² சோக்தம் — ‘அத³ர்ஶநாதா³பதித: புநஶ்சாத³ர்ஶநம் க³த: । நாஸௌ தவ ந தஸ்ய த்வம் வ்ருதா² கா பரிதே³வநா’ (மோ. த⁴. 174 । 17) இதி । தத்ர கா பரிதே³வநா கோ வா ப்ரலாப: அத்³ருஷ்டத்³ருஷ்டப்ரநஷ்டப்⁴ராந்திபூ⁴தேஷு பூ⁴தேஷ்வித்யர்த²: ॥ 28 ॥
து³ர்விஜ்ஞேயோ(அ)யம் ப்ரக்ருத ஆத்மா ; கிம் த்வாமேவைகமுபாலபே⁴ ஸாதா⁴ரணே ப்⁴ராந்திநிமித்தே । கத²ம் து³ர்விஜ்ஞேயோ(அ)யமாத்மா இத்யத ஆஹ —
ஆஶ்சர்யவத்பஶ்யதி கஶ்சிதே³நமாஶ்சர்யவத்³வத³தி ததை²வ சாந்ய: ।
ஆஶ்சர்யவச்சைநமந்ய: ஶ்ருணோதி ஶ்ருத்வாப்யேநம் வேத³ ந சைவ கஶ்சித் ॥ 29 ॥
ஆஶ்சர்யவத் ஆஶ்சர்யம் அத்³ருஷ்டபூர்வம் அத்³பு⁴தம் அகஸ்மாத்³த்³ருஶ்யமாநம் தேந துல்யம் ஆஶ்சர்யவத் ஆஶ்சர்யமிதி ஏநம் ஆத்மாநம் பஶ்யதி கஶ்சித் । ஆஶ்சர்யவத் ஏநம் வத³தி ததை²வ ச அந்ய: । ஆஶ்சர்யவச்ச ஏநமந்ய: ஶ்ருணோதி । ஶ்ருத்வா த்³ருஷ்ட்வா உக்த்வாபி ஏநமாத்மாநம் வேத³ ந சைவ கஶ்சித் । அத²வா யோ(அ)யமாத்மாநம் பஶ்யதி ஸ ஆஶ்சர்யதுல்ய:, யோ வத³தி யஶ்ச ஶ்ருணோதி ஸ: அநேகஸஹஸ்ரேஷு கஶ்சிதே³வ ப⁴வதி । அதோ து³ர்போ³த⁴ ஆத்மா இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 29 ॥
அதே²தா³நீம் ப்ரகரணார்த²முபஸம்ஹரந்ப்³ரூதே —
தே³ஹீ நித்யமவத்⁴யோ(அ)யம் தே³ஹே ஸர்வஸ்ய பா⁴ரத ।
தஸ்மாத்ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 30 ॥
தே³ஹீ ஶரீரீ நித்யம் ஸர்வதா³ ஸர்வாவஸ்தா²ஸு அவத்⁴ய: நிரவயவத்வாந்நித்யத்வாச்ச தத்ர அவத்⁴யோ(அ)யம் தே³ஹே ஶரீரே ஸர்வஸ்ய ஸர்வக³தத்வாத்ஸ்தா²வராதி³ஷு ஸ்தி²தோ(அ)பி ஸர்வஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய தே³ஹே வத்⁴யமாநே(அ)பி அயம் தே³ஹீ ந வத்⁴ய: யஸ்மாத் , தஸ்மாத் பீ⁴ஷ்மாதீ³நி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி உத்³தி³ஶ்ய ந த்வம் ஶோசிதுமர்ஹஸி ॥ 30 ॥
இஹ பரமார்த²தத்த்வாபேக்ஷாயாம் ஶோகோ மோஹோ வா ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் । ந கேவலம் பரமார்த²தத்த்வாபேக்ஷாயாமேவ । கிம் து —
ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய ந விகம்பிதுமர்ஹஸி ।
த⁴ர்ம்யாத்³தி⁴ யுத்³தா⁴ச்ச்²ரேயோ(அ)ந்யத்க்ஷத்த்ரியஸ்ய ந வித்³யதே ॥ 31 ॥
ஸ்வத⁴ர்மமபி ஸ்வோ த⁴ர்ம: க்ஷத்ரியஸ்ய யுத்³த⁴ம் தமபி அவேக்ஷ்ய த்வம் ந விகம்பிதும் ப்ரசலிதும் நார்ஹஸி க்ஷத்ரியஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகாத்³த⁴ர்மாத் ஆத்மஸ்வாபா⁴வ்யாதி³த்யபி⁴ப்ராய: । தச்ச யுத்³த⁴ம் ப்ருதி²வீஜயத்³வாரேண த⁴ர்மார்த²ம் ப்ரஜாரக்ஷணார்த²ம் சேதி த⁴ர்மாத³நபேதம் பரம் த⁴ர்ம்யம் । தஸ்மாத் த⁴ர்ம்யாத் யுத்³தா⁴த் ஶ்ரேய: அந்யத் க்ஷத்ரியஸ்ய ந வித்³யதே ஹி யஸ்மாத் ॥ 31 ॥
குதஶ்ச தத் யுத்³த⁴ம் கர்தவ்யமிதி, உச்யதே —
யத்³ருச்ச²யா சோபபந்நம் ஸ்வர்க³த்³வாரமபாவ்ருதம் ।
ஸுகி²ந: க்ஷத்ரியா: பார்த² லப⁴ந்தே யுத்³த⁴மீத்³ருஶம் ॥ 32 ॥
யத்³ருச்ச²யா ச அப்ரார்தி²ததயா உபபந்நம் ஆக³தம் ஸ்வர்க³த்³வாரம் அபாவ்ருதம் உத்³தா⁴டிதம் யே ஏதத் ஈத்³ருஶம் யுத்³த⁴ம் லப⁴ந்தே க்ஷத்ரியா: ஹே பார்த², கிம் ந ஸுகி²ந: தே ? ॥ 32 ॥
ஏவம் கர்தவ்யதாப்ராப்தமபி —
அத² சேத்த்வமிமம் த⁴ர்ம்யம் ஸங்க்³ராமம் ந கரிஷ்யஸி ।
தத: ஸ்வத⁴ர்மம் கீர்திம் ச ஹித்வா பாபமவாப்ஸ்யஸி ॥ 33 ॥
அத² சேத் த்வம் இமம் த⁴ர்ம்யம் த⁴ர்மாத³நபேதம் விஹிதம் ஸங்க்³ராமம் யுத்³த⁴ம் ந கரிஷ்யஸி சேத் , தத: தத³கரணாத் ஸ்வத⁴ர்மம் கீர்திம் ச மஹாதே³வாதி³ஸமாக³மநிமித்தாம் ஹித்வா கேவலம் பாபம் அவாப்ஸ்யஸி ॥ 33 ॥
ந கேவலம் ஸ்வத⁴ர்மகீர்திபரித்யாக³: —
அகீர்திம் சாபி பூ⁴தாநி கத²யிஷ்யந்தி தே(அ)வ்யயாம் ।
ஸம்பா⁴விதஸ்ய சாகீர்திர்மரணாத³திரிச்யதே ॥ 34 ॥
அகீர்திம் சாபி யுத்³தே⁴ பூ⁴தாநி கத²யிஷ்யந்தி தே தவ அவ்யயாம் தீ³ர்க⁴காலாம் । த⁴ர்மாத்மா ஶூர இத்யேவமாதி³பி⁴: கு³ணை: ஸம்பா⁴விதஸ்ய ச அகீர்தி: மரணாத் அதிரிச்யதே, ஸம்பா⁴விதஸ்ய ச
அகீர்தே: வரம் மரணமித்யர்த²: ॥ 34 ॥
கிஞ்ச —
ப⁴யாத்³ரணாது³பரதம் மம்ஸ்யந்தே த்வாம் மஹாரதா²: ।
யேஷாம் ச த்வம் ப³ஹுமதோ பூ⁴த்வா யாஸ்யஸி லாக⁴வம் ॥ 35 ॥
ப⁴யாத் கர்ணாதி³ப்⁴ய: ரணாத் யுத்³தா⁴த் உபரதம் நிவ்ருத்தம் மம்ஸ்யந்தே சிந்தயிஷ்யந்தி ந க்ருபயேதி த்வாம் மஹாரதா²: து³ர்யோத⁴நப்ரப்⁴ருதய: । யேஷாம் ச த்வம் து³ர்யோத⁴நாதீ³நாம் ப³ஹுமதோ ப³ஹுபி⁴: கு³ணை: யுக்த: இத்யேவம் மத: ப³ஹுமத: பூ⁴த்வா புந: யாஸ்யஸி லாக⁴வம் லகு⁴பா⁴வம் ॥ 35 ॥
கிஞ்ச—
அவாச்யவாதா³ம்ஶ்ச ப³ஹூந்வதி³ஷ்யந்தி தவாஹிதா: ।
நிந்த³ந்தஸ்தவ ஸாமர்த்²யம் ததோ து³:க²தரம் நு கிம் ॥ 36 ॥
அவாச்யவாதா³ந் அவக்தவ்யவாதா³ம்ஶ்ச ப³ஹூந் அநேகப்ரகாராந் வதி³ஷ்யந்தி தவ அஹிதா: ஶத்ரவ: நிந்த³ந்த: குத்ஸயந்த: தவ த்வதீ³யம் ஸாமர்த்²யம் நிவாதகவசாதி³யுத்³த⁴நிமித்தம் । தத: தஸ்மாத் நிந்தா³ப்ராப்தேர்து³:கா²த் து³:க²தரம் நு கிம் , தத: கஷ்டதரம் து³:க²ம் நாஸ்தீத்யர்த²: ॥ 36 ॥
யுத்³தே⁴ புந: க்ரியமாணே கர்ணாதி³பி⁴: —
ஹதோ வா ப்ராப்ஸ்யஸி ஸ்வர்க³ம் ஜித்வா வா போ⁴க்ஷ்யஸே மஹீம் ।
தஸ்மாது³த்திஷ்ட² கௌந்தேய யுத்³தா⁴ய க்ருதநிஶ்சய: ॥ 37 ॥
ஹதோ வா ப்ராப்ஸ்யஸி ஸ்வர்க³ம் , ஹத: ஸந் ஸ்வர்க³ம் ப்ராப்ஸ்யஸி । ஜித்வா வா கர்ணாதீ³ந் ஶூராந் போ⁴க்ஷ்யஸே மஹீம் । உப⁴யதா²பி தவ லாப⁴ ஏவேத்யபி⁴ப்ராய: । யத ஏவம் தஸ்மாத் உத்திஷ்ட² கௌந்தேய யுத்³தா⁴ய க்ருதநிஶ்சய: ‘ஜேஷ்யாமி ஶத்ரூந் , மரிஷ்யாமி வா’ இதி நிஶ்சயம் க்ருத்வேத்யர்த²: ॥ 37 ॥
தத்ர யுத்³த⁴ம் ஸ்வத⁴ர்மம் இத்யேவம் யுத்⁴யமாநஸ்யோபதே³ஶமிமம் ஶ்ருணு —
ஸுக²து³:கே² ஸமே க்ருத்வா லாபா⁴லாபௌ⁴ ஜயாஜயௌ ।
ததோ யுத்³தா⁴ய யுஜ்யஸ்வ நைவம் பாபமவாப்ஸ்யஸி ॥ 38 ॥
ஸுக²து³:கே² ஸமே துல்யே க்ருத்வா, ராக³த்³வேஷாவப்யக்ருத்வேத்யேதத் । ததா² லாபா⁴லாபௌ⁴ ஜயாஜயௌ ச ஸமௌ க்ருத்வா ததோ யுத்³தா⁴ய யுஜ்யஸ்வ க⁴டஸ்வ । ந ஏவம் யுத்³த⁴ம் குர்வந் பாபம் அவாப்ஸ்யஸி । இத்யேஷ உபதே³ஶ: ப்ராஸங்கி³க: ॥ 38 ॥
ஶோகமோஹாபநயநாய லௌகிகோ ந்யாய: ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 31) இத்யாத்³யை: ஶ்லோகைருக்த:, ந து தாத்பர்யேண । பரமார்த²த³ர்ஶநமிஹ ப்ரக்ருதம் । தச்சோக்தமுபஸம்ஹ்ரியதே — ‘ஏஷா தே(அ)பி⁴ஹிதா’ (ப⁴. கீ³. 2 । 39) இதி ஶாஸ்த்ரவிஷயவிபா⁴க³ப்ரத³ர்ஶநாய । இஹ ஹி ப்ரத³ர்ஶிதே புந: ஶாஸ்த்ரவிஷயவிபா⁴கே³ உபரிஷ்டாத் ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 3) இதி நிஷ்டா²த்³வயவிஷயம் ஶாஸ்த்ரம் ஸுக²ம் ப்ரவர்திஷ்யதே, ஶ்ரோதாரஶ்ச விஷயவிபா⁴கே³ந ஸுக²ம் க்³ரஹீஷ்யந்தி இத்யத ஆஹ —
ஏஷா தே(அ)பி⁴ஹிதா ஸாங்க்²யே பு³த்³தி⁴ர்யோகே³ த்விமாம் ஶ்ருணு ।
பு³த்³த்⁴யா யுக்தோ யயா பார்த² கர்மப³ந்த⁴ம் ப்ரஹாஸ்யஸி ॥ 39 ॥
ஏஷா தே துப்⁴யம் அபி⁴ஹிதா உக்தா ஸாங்க்²யே பரமார்த²வஸ்துவிவேகவிஷயே பு³த்³தி⁴: ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷாத் ஶோகமோஹாதி³ஸம்ஸாரஹேதுதோ³ஷநிவ்ருத்திகாரணம் । யோகே³ து தத்ப்ராப்த்யுபாயே நி:ஸங்க³தயா த்³வந்த்³வப்ரஹாணபூர்வகம் ஈஶ்வராராத⁴நார்தே² கர்மயோகே³ கர்மாநுஷ்டா²நே ஸமாதி⁴யோகே³ ச இமாம் அநந்தரமேவோச்யமாநாம் பு³த்³தி⁴ம் ஶ்ருணு । தாம் ச பு³த்³தி⁴ம் ஸ்தௌதி ப்ரரோசநார்த²ம் — பு³த்³த்⁴யா யயா யோக³விஷயயா யுக்த: ஹே பார்த², கர்மப³ந்த⁴ம் கர்மைவ த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யோ ப³ந்த⁴: கர்மப³ந்த⁴: தம் ப்ரஹாஸ்யஸி ஈஶ்வரப்ரஸாத³நிமித்தஜ்ஞாநப்ராப்த்யைவ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 39 ॥
கிஞ்ச அந்யத் —
நேஹாபி⁴க்ரமநாஶோ(அ)ஸ்தி ப்ரத்யவாயோ ந வித்³யதே ।
ஸ்வல்பமப்யஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய த்ராயதே மஹதோ ப⁴யாத் ॥ 40 ॥
ந இஹ மோக்ஷமார்கே³ கர்மயோகே³ அபி⁴க்ரமநாஶ: அபி⁴க்ரமணமபி⁴க்ரம: ப்ராரம்ப⁴: தஸ்ய நாஶ: நாஸ்தி யதா² க்ருஷ்யாதே³: । யோக³விஷயே ப்ராரம்ப⁴ஸ்ய ந அநைகாந்திகப²லத்வமித்யர்த²: । கிஞ்ச — நாபி சிகித்ஸாவத் ப்ரத்யவாய: வித்³யதே ப⁴வதி । கிம் து ஸ்வல்பமபி அஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய யோக³த⁴ர்மஸ்ய அநுஷ்டி²தம் த்ராயதே ரக்ஷதி மஹத: ப⁴யாத் ஸம்ஸாரப⁴யாத் ஜந்மமரணாதி³லக்ஷணாத் ॥ 40 ॥
யேயம் ஸாங்க்²யே பு³த்³தி⁴ருக்தா யோகே³ ச, வக்ஷ்யமாணலக்ஷணா ஸா —
வ்யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴ரேகேஹ குருநந்த³ந ।
ப³ஹுஶாகா² ஹ்யநந்தாஶ்ச பு³த்³த⁴யோ(அ)வ்யவஸாயிநாம் ॥ 41 ॥
வ்யவஸாயாத்மிகா நிஶ்சயஸ்வபா⁴வா ஏகா ஏவ பு³த்³தி⁴: இதரவிபரீதபு³த்³தி⁴ஶாகா²பே⁴த³ஸ்ய பா³தி⁴கா, ஸம்யக்ப்ரமாணஜநிதத்வாத் , இஹ ஶ்ரேயோமார்கே³ ஹே குருநந்த³ந । யா: புந: இதரா விபரீதபு³த்³த⁴ய:, யாஸாம் ஶாகா²பே⁴த³ப்ரசாரவஶாத் அநந்த: அபார: அநுபரத: ஸம்ஸாரோ நித்யப்ரததோ விஸ்தீர்ணோ ப⁴வதி, ப்ரமாணஜநிதவிவேகபு³த்³தி⁴நிமித்தவஶாச்ச உபரதாஸ்வநந்தபே⁴த³பு³த்³தி⁴ஷு ஸம்ஸாரோ(அ)ப்யுபரமதே தா பு³த்³த⁴ய: ப³ஹுஶாகா²: ப³ஹ்வய: ஶாகா²: யாஸாம் தா: ப³ஹுஶாகா²:, ப³ஹுபே⁴தா³ இத்யேதத் । ப்ரதிஶாகா²பே⁴தே³ந ஹி அநந்தாஶ்ச பு³த்³த⁴ய: । கேஷாம் ? அவ்யவஸாயிநாம் ப்ரமாணஜநிதவிவேகபு³த்³தி⁴ரஹிதாநாமித்யர்த²: ॥ 41 ॥
யேஷாம் வ்யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴ர்நாஸ்தி தே —
யாமிமாம் புஷ்பிதாம் வாசம் ப்ரவத³ந்த்யவிபஶ்சித: ।
வேத³வாத³ரதா: பார்த² நாந்யத³ஸ்தீதி வாதி³ந: ॥ 42 ॥
யாம் இமாம் வக்ஷ்யமாணாம் புஷ்பிதாம் புஷ்பித இவ வ்ருக்ஷ: ஶோப⁴மாநாம் ஶ்ரூயமாணரமணீயாம் வாசம் வாக்யலக்ஷணாம் ப்ரவத³ந்தி । கே ? அவிபஶ்சித: அமேத⁴ஸ: அவிவேகிந இத்யர்த²: । வேத³வாத³ரதா: ப³ஹ்வர்த²வாத³ப²லஸாத⁴நப்ரகாஶகேஷு வேத³வாக்யேஷு ரதா: ஹே பார்த², ந அந்யத் ஸ்வர்க³பஶ்வாதி³ப²லஸாத⁴நேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: அஸ்தி இதி ஏவம் வாதி³ந: வத³நஶீலா: ॥ 42 ॥
தே ச —
காமாத்மாந: ஸ்வர்க³பரா ஜந்மகர்மப²லப்ரதா³ம் ।
க்ரியாவிஶேஷப³ஹுலாம் போ⁴கை³ஶ்வர்யக³திம் ப்ரதி ॥ 43 ॥
காமாத்மாந: காமஸ்வபா⁴வா:, காமபரா இத்யர்த²: । ஸ்வர்க³பரா: ஸ்வர்க³: பர: புருஷார்த²: யேஷாம் தே ஸ்வர்க³பரா: ஸ்வர்க³ப்ரதா⁴நா: । ஜந்மகர்மப²லப்ரதா³ம் கர்மண: ப²லம் கர்மப²லம் ஜந்மைவ கர்மப²லம் ஜந்மகர்மப²லம் தத் ப்ரத³தா³தீதி ஜந்மகர்மப²லப்ரதா³, தாம் வாசம் । ப்ரவத³ந்தி இத்யநுஷஜ்யதே । க்ரியாவிஶேஷப³ஹுலாம் க்ரியாணாம் விஶேஷா: க்ரியாவிஶேஷா: தே ப³ஹுலா யஸ்யாம் வாசி தாம் ஸ்வர்க³பஶுபுத்ராத்³யர்தா²: யயா வாசா பா³ஹுல்யேந ப்ரகாஶ்யந்தே । போ⁴கை³ஶ்வர்யக³திம் ப்ரதி போ⁴க³ஶ்ச ஐஶ்வர்யம் ச போ⁴கை³ஶ்வர்யே, தயோர்க³தி: ப்ராப்தி: போ⁴கை³ஶ்வர்யக³தி:, தாம் ப்ரதி ஸாத⁴நபூ⁴தா: யே க்ரியாவிஶேஷா: தத்³ப³ஹுலாம் தாம் வாசம் ப்ரவத³ந்த: மூடா⁴: ஸம்ஸாரே பரிவர்தந்தே இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 43 ॥
தேஷாம் ச —
போ⁴கை³ஶ்வர்யப்ரஸக்தாநாம் தயாபஹ்ருதசேதஸாம் ।
வ்யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴: ஸமாதௌ⁴ ந விதீ⁴யதே ॥ 44 ॥
போ⁴கை³ஶ்வர்யப்ரஸக்தாநாம் போ⁴க³: கர்தவ்ய: ஐஶ்வர்யம் ச இதி போ⁴கை³ஶ்வர்யயோரேவ ப்ரணயவதாம் ததா³த்மபூ⁴தாநாம் । தயா க்ரியாவிஶேஷப³ஹுலயா வாசா அபஹ்ருதசேதஸாம் ஆச்சா²தி³தவிவேகப்ரஜ்ஞாநாம் வ்யவஸாயாத்மிகா ஸாங்க்²யே யோகே³ வா பு³த்³தி⁴: ஸமாதௌ⁴ ஸமாதீ⁴யதே அஸ்மிந் புருஷோபபோ⁴கா³ய ஸர்வமிதி ஸமாதி⁴: அந்த:கரணம் பு³த்³தி⁴: தஸ்மிந் ஸமாதௌ⁴, ந விதீ⁴யதே ந ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥ 44 ॥
யே ஏவம் விவேகபு³த்³தி⁴ரஹிதா: தேஷாம் காமாத்மநாம் யத் ப²லம் ததா³ஹ —
த்ரைகு³ண்யவிஷயா வேதா³ நிஸ்த்ரைகு³ண்யோ ப⁴வார்ஜுந ।
நிர்த்³வந்த்³வோ நித்யஸத்த்வஸ்தோ² நிர்யோக³க்ஷேம ஆத்மவாந் ॥ 45 ॥
த்ரைகு³ண்யவிஷயா: த்ரைகு³ண்யம் ஸம்ஸாரோ விஷய: ப்ரகாஶயிதவ்ய: யேஷாம் தே வேதா³: த்ரைகு³ண்யவிஷயா: । த்வம் து நிஸ்த்ரைகு³ண்யோ ப⁴வ அர்ஜுந, நிஷ்காமோ ப⁴வ இத்யர்த²: । நிர்த்³வந்த்³வ: ஸுக²து³:க²ஹேதூ ஸப்ரதிபக்ஷௌ பதா³ர்தௌ² த்³வந்த்³வஶப்³த³வாச்யௌ, தத: நிர்க³த: நிர்த்³வந்த்³வோ ப⁴வ । நித்யஸத்த்வஸ்த²: ஸதா³ ஸத்த்வகு³ணாஶ்ரிதோ ப⁴வ । ததா² நிர்யோக³க்ஷேம: அநுபாத்தஸ்ய உபாதா³நம் யோக³:, உபாத்தஸ்ய ரக்ஷணம் க்ஷேம:, யோக³க்ஷேமப்ரதா⁴நஸ்ய ஶ்ரேயஸி ப்ரவ்ருத்திர்து³ஷ்கரா இத்யத: நிர்யோக³க்ஷேமோ ப⁴வ । ஆத்மவாந் அப்ரமத்தஶ்ச ப⁴வ । ஏஷ தவ உபதே³ஶ: ஸ்வத⁴ர்மமநுதிஷ்ட²த: ॥ 45 ॥
ஸர்வேஷு வேதோ³க்தேஷு கர்மஸு யாந்யுக்தாந்யநந்தாநி ப²லாநி தாநி நாபேக்ஷ்யந்தே சேத் , கிமர்த²ம் தாநி ஈஶ்வராயேத்யநுஷ்டீ²யந்தே இத்யுச்யதே ; ஶ்ருணு —
யாவாநர்த² உத³பாநே ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கே ।
தாவாந் ஸர்வேஷு வேதே³ஷு ப்³ராஹ்மணஸ்ய விஜாநத: ॥ 46 ॥
யதா² லோகே கூபதடா³கா³த்³யநேகஸ்மிந் உத³பாநே பரிச்சி²ந்நோத³கே யாவாந் யாவத்பரிமாண: ஸ்நாநபாநாதி³: அர்த²: ப²லம் ப்ரயோஜநம் ஸ ஸர்வ: அர்த²: ஸர்வத: ஸம்ப்லுதோத³கே(அ)பி ய: அர்த²: தாவாநேவ ஸம்பத்³யதே, தத்ர அந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: । ஏவம் தாவாந் தாவத்பரிமாண ஏவ ஸம்பத்³யதே ஸர்வேஷு வேதே³ஷு வேதோ³க்தேஷு கர்மஸு ய: அர்த²: யத்கர்மப²லம் ஸ: அர்த²: ப்³ராஹ்மணஸ்ய ஸம்ந்யாஸிந: பரமார்த²தத்த்வம் விஜாநத: ய: அர்த²: யத் விஜ்ஞாநப²லம் ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயம் தஸ்மிந் தாவாநேவ ஸம்பத்³யதே தத்ரைவாந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: । ‘யதா² க்ருதாய விஜிதாயாத⁴ரேயா: ஸம்யந்த்யேவமேநம் ஸர்வம் தத³பி⁴ஸமேதி யத் கிஞ்சித் ப்ரஜா: ஸாது⁴ குர்வந்தி யஸ்தத்³வேத³ யத்ஸ வேத³’ (சா². உ. 4 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே: । ‘ஸர்வம் கர்மாகி²லம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 33) இதி ச வக்ஷ்யதி । தஸ்மாத் ப்ராக் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²தி⁴காரப்ராப்தே: கர்மண்யதி⁴க்ருதேந கூபதடா³கா³த்³யர்த²ஸ்தா²நீயமபி கர்ம கர்தவ்யம் ॥ 46 ॥
தவ ச —
கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே மா ப²லேஷு கதா³சந ।
மா கர்மப²லஹேதுர்பூ⁴ர்மா தே ஸங்கோ³(அ)ஸ்த்வகர்மணி ॥ 47 ॥
கர்மண்யேவ அதி⁴கார: ந ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் தே தவ । தத்ர ச கர்ம குர்வத: மா ப²லேஷு அதி⁴கார: அஸ்து, கர்மப²லத்ருஷ்ணா மா பூ⁴த் கதா³சந கஸ்யாஞ்சித³ப்யவஸ்தா²யாமித்யர்த²: । யதா³ கர்மப²லே த்ருஷ்ணா தே ஸ்யாத் ததா³ கர்மப²லப்ராப்தே: ஹேது: ஸ்யா:, ஏவம் மா கர்மப²லஹேது: பூ⁴: । யதா³ ஹி கர்மப²லத்ருஷ்ணாப்ரயுக்த: கர்மணி ப்ரவர்ததே ததா³ கர்மப²லஸ்யைவ ஜந்மநோ ஹேதுர்ப⁴வேத் । யதி³ கர்மப²லம் நேஷ்யதே, கிம் கர்மணா து³:க²ரூபேண ? இதி மா தே தவ ஸங்க³: அஸ்து அகர்மணி அகரணே ப்ரீதிர்மா பூ⁴த் ॥ 47 ॥
யதி³ கர்மப²லப்ரயுக்தேந ந கர்தவ்யம் கர்ம, கத²ம் தர்ஹி கர்தவ்யமிதி ; உச்யதே —
யோக³ஸ்த²: குரு கர்மாணி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா த⁴நஞ்ஜய ।
ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: ஸமோ பூ⁴த்வா ஸமத்வம் யோக³ உச்யதே ॥ 48 ॥
யோக³ஸ்த²: ஸந் குரு கர்மாணி கேவலமீஶ்வரார்த²ம் ; தத்ராபி ‘ஈஶ்வரோ மே துஷ்யது’ இதி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா த⁴நஞ்ஜய । ப²லத்ருஷ்ணாஶூந்யேந க்ரியமாணே கர்மணி ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜா ஜ்ஞாநப்ராப்திலக்ஷணா ஸித்³தி⁴:, தத்³விபர்யயஜா அஸித்³தி⁴:, தயோ: ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: அபி ஸம: துல்ய: பூ⁴த்வா குரு கர்மாணி । கோ(அ)ஸௌ யோக³: யத்ரஸ்த²: குரு இதி உக்தம் ? இத³மேவ தத் — ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: ஸமத்வம் யோக³: உச்யதே ॥ 48 ॥
யத்புந: ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தமீஶ்வராராத⁴நார்த²ம் கர்மோக்தம் , ஏதஸ்மாத்கர்மண: —
தூ³ரேண ஹ்யவரம் கர்ம பு³த்³தி⁴யோகா³த்³த⁴நஞ்ஜய ।
பு³த்³தௌ⁴ ஶரணமந்விச்ச² க்ருபணா: ப²லஹேதவ: ॥ 49 ॥
தூ³ரேண அதிவிப்ரகர்ஷேண அத்யந்தமேவ ஹி அவரம் அத⁴மம் நிக்ருஷ்டம் கர்ம ப²லார்தி²நா க்ரியமாணம் பு³த்³தி⁴யோகா³த் ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தாத் கர்மண:, ஜந்மமரணாதி³ஹேதுத்வாத் । ஹே த⁴நஞ்ஜய, யத ஏவம் தத: யோக³விஷயாயாம் பு³த்³தௌ⁴ தத்பரிபாகஜாயாம் வா ஸாங்க்²யபு³த்³தௌ⁴ ஶரணம் ஆஶ்ரயமப⁴யப்ராப்திகாரணம் அந்விச்ச² ப்ரார்த²யஸ்வ, பரமார்த²ஜ்ஞாநஶரணோ ப⁴வேத்யர்த²: । யத: அவரம் கர்ம குர்வாணா: க்ருபணா: தீ³நா: ப²லஹேதவ: ப²லத்ருஷ்ணாப்ரயுக்தா: ஸந்த:, ‘யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வாஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ க்ருபண:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 10) இதி ஶ்ருதே: ॥ 49 ॥
ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்த: ஸந் ஸ்வத⁴ர்மமநுதிஷ்ட²ந் யத்ப²லம் ப்ராப்நோதி தச்ச்²ருணு —
பு³த்³தி⁴யுக்தோ ஜஹாதீஹ உபே⁴ ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே ।
தஸ்மாத்³யோகா³ய யுஜ்யஸ்வ யோக³: கர்மஸு கௌஶலம் ॥ 50 ॥
பு³த்³தி⁴யுக்த: கர்மஸமத்வவிஷயயா பு³த்³த்⁴யா யுக்த: பு³த்³தி⁴யுக்த: ஸ: ஜஹாதி பரித்யஜதி இஹ அஸ்மிந் லோகே உபே⁴ ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே புண்யபாபே ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜ்ஞாநப்ராப்தித்³வாரேண யத:, தஸ்மாத் ஸமத்வபு³த்³தி⁴யோகா³ய யுஜ்யஸ்வ க⁴டஸ்வ । யோகோ³ ஹி கர்மஸு கௌஶலம் , ஸ்வத⁴ர்மாக்²யேஷு கர்மஸு வர்தமாநஸ்ய யா ஸித்³த்⁴யாஸித்³த்⁴யோ: ஸமத்வபு³த்³தி⁴: ஈஶ்வரார்பிதசேதஸ்தயா தத் கௌஶலம் குஶலபா⁴வ: । தத்³தி⁴ கௌஶலம் யத் ப³ந்த⁴நஸ்வபா⁴வாந்யபி கர்மாணி ஸமத்வபு³த்³த்⁴யா ஸ்வபா⁴வாத் நிவர்தந்தே । தஸ்மாத்ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தோ ப⁴வ த்வம் ॥ 50 ॥
யஸ்மாத் —
கர்மஜம் பு³த்³தி⁴யுக்தா ஹி ப²லம் த்யக்த்வா மநீஷிண: ।
ஜந்மப³ந்த⁴விநிர்முக்தா: பத³ம் க³ச்ச²ந்த்யநாமயம் ॥ 51 ॥
கர்மஜம் ப²லம் த்யக்த்வா இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । இஷ்டாநிஷ்டதே³ஹப்ராப்தி: கர்மஜம் ப²லம் கர்மப்⁴யோ ஜாதம் பு³த்³தி⁴யுக்தா: ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தா: ஸந்த: ஹி யஸ்மாத் ப²லம் த்யக்த்வா பரித்யஜ்ய மநீஷிண: ஜ்ஞாநிநோ பூ⁴த்வா, ஜந்மப³ந்த⁴விநிர்முக்தா: ஜந்மைவ ப³ந்த⁴: ஜந்மப³ந்த⁴: தேந விநிர்முக்தா: ஜீவந்த ஏவ ஜந்மப³ந்தா⁴த் விநிர்முக்தா: ஸந்த:, பத³ம் பரமம் விஷ்ணோ: மோக்ஷாக்²யம் க³ச்ச²ந்தி அநாமயம் ஸர்வோபத்³ரவரஹிதமித்யர்த²: । அத²வா ‘பு³த்³தி⁴யோகா³த்³த⁴நஞ்ஜய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 49) இத்யாரப்⁴ய பரமார்த²த³ர்ஶநலக்ஷணைவ ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயா கர்மயோக³ஜஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜநிதா பு³த்³தி⁴ர்த³ர்ஶிதா, ஸாக்ஷாத்ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதப்ரஹாணாதி³ஹேதுத்வஶ்ரவணாத் ॥ 51 ॥
யோகா³நுஷ்டா²நஜநிதஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஜா பு³த்³தி⁴: கதா³ ப்ராப்ஸ்யதே இத்யுச்யதே —
யதா³ தே மோஹகலிலம் பு³த்³தி⁴ர்வ்யதிதரிஷ்யதி ।
ததா³ க³ந்தாஸி நிர்வேத³ம் ஶ்ரோதவ்யஸ்ய ஶ்ருதஸ்ய ச ॥ 52 ॥
யதா³ யஸ்மிந்காலே தே தவ மோஹகலிலம் மோஹாத்மகமவிவேகரூபம் காலுஷ்யம் யேந ஆத்மாநாத்மவிவேகபோ³த⁴ம் கலுஷீக்ருத்ய விஷயம் ப்ரத்யந்த:கரணம் ப்ரவர்ததே, தத் தவ பு³த்³தி⁴: வ்யதிதரிஷ்யதி வ்யதிக்ரமிஷ்யதி, அதிஶுத்³த⁴பா⁴வமாபத்ஸ்யதே இத்யர்த²: । ததா³ தஸ்மிந் காலே க³ந்தாஸி ப்ராப்ஸ்யஸி நிர்வேத³ம் வைராக்³யம் ஶ்ரோதவ்யஸ்ய ஶ்ருதஸ்ய ச, ததா³ ஶ்ரோதவ்யம் ஶ்ருதம் ச தே நிஷ்ப²லம் ப்ரதிபா⁴தீத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 52 ॥
மோஹகலிலாத்யயத்³வாரேண லப்³தா⁴த்மவிவேகஜப்ரஜ்ஞ: கதா³ கர்மயோக³ஜம் ப²லம் பரமார்த²யோக³மவாப்ஸ்யாமீதி சேத் , தத் ஶ்ருணு —
ஶ்ருதிவிப்ரதிபந்நா தே யதா³ ஸ்தா²ஸ்யதி நிஶ்சலா ।
ஸமாதா⁴வசலா பு³த்³தி⁴ஸ்ததா³ யோக³மவாப்ஸ்யஸி ॥ 53 ॥
ஶ்ருதிவிப்ரதிபந்நா அநேகஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴ப்ரகாஶநஶ்ருதிபி⁴: ஶ்ரவணை: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திலக்ஷணை: விப்ரதிபந்நா நாநாப்ரதிபந்நா விக்ஷிப்தா ஸதீ தே தவ பு³த்³தி⁴: யதி³ யஸ்மிந் காலே ஸ்தா²ஸ்யதி ஸ்தி²ரீபூ⁴தா ப⁴விஷ்யதி நிஶ்சலா விக்ஷேபசலநவர்ஜிதா ஸதீ ஸமாதௌ⁴, ஸமாதீ⁴யதே சித்தமஸ்மிந்நிதி ஸமாதி⁴: ஆத்மா, தஸ்மிந் ஆத்மநி இத்யேதத் । அசலா தத்ராபி விகல்பவர்ஜிதா இத்யேதத் । பு³த்³தி⁴: அந்த:கரணம் । ததா³ தஸ்மிந்காலே யோக³ம் அவாப்ஸ்யஸி விவேகப்ரஜ்ஞாம் ஸமாதி⁴ம் ப்ராப்ஸ்யஸி ॥ 53 ॥
ப்ரஶ்நபீ³ஜம் ப்ரதிலப்⁴ய அர்ஜுந உவாச லப்³த⁴ஸமாதி⁴ப்ரஜ்ஞஸ்ய லக்ஷணபு³பு⁴த்ஸயா —
அர்ஜுந உவாச —
ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பா⁴ஷா ஸமாதி⁴ஸ்த²ஸ்ய கேஶவ ।
ஸ்தி²ததீ⁴: கிம் ப்ருபா⁴ஷேத கிமாஸீத வ்ரஜேத கிம் ॥ 54 ॥
ஸ்தி²தா ப்ரதிஷ்டி²தா ‘அஹமஸ்மி பரம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ப்ரஜ்ஞா யஸ்ய ஸ: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: தஸ்ய ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பா⁴ஷா கிம் பா⁴ஷணம் வசநம் கத²மஸௌ பரைர்பா⁴ஷ்யதே ஸமாதி⁴ஸ்த²ஸ்ய ஸமாதௌ⁴ ஸ்தி²தஸ்ய ஹே கேஶவ । ஸ்தி²ததீ⁴: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: ஸ்வயம் வா கிம் ப்ரபா⁴ஷேத । கிம் ஆஸீத வ்ரஜேத கிம் ஆஸநம் வ்ரஜநம் வா தஸ்ய கத²மித்யர்த²: । ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய லக்ஷணமநேந ஶ்லோகேந ப்ருச்ச்²யதே ॥ 54 ॥
யோ ஹ்யாதி³த ஏவ ஸம்ந்யஸ்ய கர்மாணி ஜ்ஞாநயோக³நிஷ்டா²யாம் ப்ரவ்ருத்த:, யஶ்ச கர்மயோகே³ந, தயோ: ‘ப்ரஜஹாதி’ இத்யாரப்⁴ய ஆ அத்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞலக்ஷணம் ஸாத⁴நம் சோபதி³ஶ்யதே । ஸர்வத்ரைவ ஹி அத்⁴யாத்மஶாஸ்த்ரே க்ருதார்த²லக்ஷணாநி யாநி தாந்யேவ ஸாத⁴நாநி உபதி³ஶ்யந்தே, யத்நஸாத்⁴யத்வாத் । யாநி யத்நஸாத்⁴யாநி ஸாத⁴நாநி லக்ஷணாநி ச ப⁴வந்தி தாநி ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ப்ரஜஹாதி யதா³ காமாந்ஸர்வாந்பார்த² மநோக³தாந் ।
ஆத்மந்யேவாத்மநா துஷ்ட: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ததோ³ச்யதே ॥ 55 ॥
ப்ரஜஹாதி ப்ரகர்ஷேண ஜஹாதி பரித்யஜதி யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸர்வாந் ஸமஸ்தாந் காமாந் இச்சா²பே⁴தா³ந் ஹே பார்த², மநோக³தாந் மநஸி ப்ரவிஷ்டாந் ஹ்ருதி³ ப்ரவிஷ்டாந் । ஸர்வகாமபரித்யாகே³ துஷ்டிகாரணாபா⁴வாத் ஶரீரதா⁴ரணநிமித்தஶேஷே ச ஸதி உந்மத்தப்ரமத்தஸ்யேவ ப்ரவ்ருத்தி: ப்ராப்தா, இத்யத உச்யதே — ஆத்மந்யேவ ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபே ஏவ ஆத்மநா ஸ்வேநைவ பா³ஹ்யலாப⁴நிரபேக்ஷ: துஷ்ட: பரமார்த²த³ர்ஶநாம்ருதரஸலாபே⁴ந அந்யஸ்மாத³லம்ப்ரத்யயவாந் ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: ஸ்தி²தா ப்ரதிஷ்டி²தா ஆத்மாநாத்மவிவேகஜா ப்ரஜ்ஞா யஸ்ய ஸ: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: வித்³வாந் ததா³ உச்யதே । த்யக்தபுத்ரவித்தலோகைஷண: ஸம்ந்யாஸீ ஆத்மாராம ஆத்மக்ரீட³: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ இத்யர்த²: ॥ 55 ॥
கிஞ்ச —
து³:கே²ஷ்வநுத்³விக்³நமநா: ஸுகே²ஷு விக³தஸ்ப்ருஹ: ।
வீதராக³ப⁴யக்ரோத⁴: ஸ்தி²ததீ⁴ர்முநிருச்யதே ॥ 56 ॥
து³:கே²ஷு ஆத்⁴யாத்மிகாதி³ஷு ப்ராப்தேஷு ந உத்³விக்³நம் ந ப்ரக்ஷுபி⁴தம் து³:க²ப்ராப்தௌ மநோ யஸ்ய ஸோ(அ)யம் அநுத்³விக்³நமநா: । ததா² ஸுகே²ஷு ப்ராப்தேஷு விக³தா ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா யஸ்ய, ந அக்³நிரிவ இந்த⁴நாத்³யாதா⁴நே ஸுகா²ந்யநு விவர்த⁴தே ஸ விக³தஸ்ப்ருஹ: । வீதராக³ப⁴யக்ரோத⁴: ராக³ஶ்ச ப⁴யம் ச க்ரோத⁴ஶ்ச வீதா விக³தா யஸ்மாத் ஸ வீதராக³ப⁴யக்ரோத⁴: । ஸ்தி²ததீ⁴: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞோ முநி: ஸம்ந்யாஸீ ததா³ உச்யதே ॥ 56 ॥
கிஞ்ச —
ய: ஸர்வத்ராநபி⁴ஸ்நேஹஸ்தத்தத்ப்ராப்ய ஶுபா⁴ஶுப⁴ம் ।
நாபி⁴நந்த³தி ந த்³வேஷ்டி தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 57 ॥
ய: முநி: ஸர்வத்ர தே³ஹஜீவிதாதி³ஷ்வபி அநபி⁴ஸ்நேஹ: அபி⁴ஸ்நேஹவர்ஜித: தத்தத் ப்ராப்ய ஶுபா⁴ஶுப⁴ம் தத்தத் ஶுப⁴ம் அஶுப⁴ம் வா லப்³த்⁴வா ந அபி⁴நந்த³தி ந த்³வேஷ்டி ஶுப⁴ம் ப்ராப்ய ந துஷ்யதி ந ஹ்ருஷ்யதி, அஶுப⁴ம் ச ப்ராப்ய ந த்³வேஷ்டி இத்யர்த²: । தஸ்ய ஏவம் ஹர்ஷவிஷாத³வர்ஜிதஸ்ய விவேகஜா ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வதி ॥ 57 ॥
கிஞ்ச—
யதா³ ஸம்ஹரதே சாயம் கூர்மோ(அ)ங்கா³நீவ ஸர்வஶ: ।
இந்த்³ரியாணீந்த்³ரியார்தே²ப்⁴யஸ்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 58 ॥
யதா³ ஸம்ஹரதே ஸம்யகு³பஸம்ஹரதே ச அயம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் ப்ரவ்ருத்தோ யதி: கூர்ம: அங்கா³நி இவ யதா² கூர்ம: ப⁴யாத் ஸ்வாந்யங்கா³நி உபஸம்ஹரதி ஸர்வஶ: ஸர்வத:, ஏவம் ஜ்ஞாநநிஷ்ட²: இந்த்³ரியாணி இந்த்³ரியார்தே²ப்⁴ய: ஸர்வவிஷயேப்⁴ய: உபஸம்ஹரதே । தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா இத்யுக்தார்த²ம் வாக்யம் ॥ 58 ॥
தத்ர விஷயாநநாஹரத: ஆதுரஸ்யாபி இந்த்³ரியாணி கூர்மாங்கா³நீவ ஸம்ஹ்ரியந்தே ந து தத்³விஷயோ ராக³: ஸ கத²ம் ஸம்ஹ்ரியதே இதி உச்யதே —
விஷயா விநிவர்தந்தே நிராஹாரஸ்ய தே³ஹிந: ।
ரஸவர்ஜம் ரஸோ(அ)ப்யஸ்ய பரம் த்³ருஷ்ட்வா நிவர்ததே ॥ 59 ॥
யத்³யபி விஷயா: விஷயோபலக்ஷிதாநி விஷயஶப்³த³வாச்யாநி இந்த்³ரியாணி நிராஹாரஸ்ய அநாஹ்ரியமாணவிஷயஸ்ய கஷ்டே தபஸி ஸ்தி²தஸ்ய மூர்க²ஸ்யாபி விநிவர்தந்தே தே³ஹிநோ தே³ஹவத: ரஸவர்ஜம் ரஸோ ராகோ³ விஷயேஷு ய: தம் வர்ஜயித்வா । ரஸஶப்³தோ³ ராகே³ ப்ரஸித்³த⁴:, ஸ்வரஸேந ப்ரவ்ருத்த: ரஸிக: ரஸஜ்ஞ:, இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । ஸோ(அ)பி ரஸோ ரஞ்ஜநாரூப: ஸூக்ஷ்ம: அஸ்ய யதே: பரம் பரமார்த²தத்த்வம் ப்³ரஹ்ம த்³ருஷ்ட்வா உபலப்⁴ய ‘அஹமேவ தத்’ இதி வர்தமாநஸ்ய நிவர்ததே நிர்பீ³ஜம் விஷயவிஜ்ஞாநம் ஸம்பத்³யதே இத்யர்த²: । ந அஸதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநே ரஸஸ்ய உச்சே²த³: । தஸ்மாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத்மிகாயா: ப்ரஜ்ஞாயா: ஸ்தை²ர்யம் கர்தவ்யமித்யபி⁴ப்ராய: ॥ 59 ॥
ஸம்யக்³த³ர்ஶநலக்ஷணப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யம் சிகீர்ஷதா ஆதௌ³ இந்த்³ரியாணி ஸ்வவஶே ஸ்தா²பயிதவ்யாநி, யஸ்மாத்தத³நவஸ்தா²பநே தோ³ஷமாஹ —
யததோ ஹ்யபி கௌந்தேய புருஷஸ்ய விபஶ்சித: ।
இந்த்³ரியாணி ப்ரமாதீ²நி ஹரந்தி ப்ரஸப⁴ம் மந: ॥ 60 ॥
யதத: ப்ரயத்நம் குர்வத: ஹி யஸ்மாத் கௌந்தேய புருஷஸ்ய விபஶ்சித: மேதா⁴விந: அபி இதி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴: । இந்த்³ரியாணி ப்ரமாதீ²நி ப்ரமத²நஶீலாநி விஷயாபி⁴முக²ம் ஹி புருஷம் விக்ஷோப⁴யந்தி ஆகுலீகுர்வந்தி, ஆகுலீக்ருத்ய ச ஹரந்தி ப்ரஸப⁴ம் ப்ரஸஹ்ய ப்ரகாஶமேவ பஶ்யதோ விவேகவிஜ்ஞாநயுக்தம் மந: ॥ 60 ॥
யத: தஸ்மாத் —
தாநி ஸர்வாணி ஸம்யம்ய யுக்த ஆஸீத மத்பர: ।
வஶே ஹி யஸ்யேந்த்³ரியாணி தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 61 ॥
தாநி ஸர்வாணி ஸம்யம்ய ஸம்யமநம் வஶீகரணம் க்ருத்வா யுக்த: ஸமாஹித: ஸந் ஆஸீத மத்பர: அஹம் வாஸுதே³வ: ஸர்வப்ரத்யகா³த்மா பரோ யஸ்ய ஸ: மத்பர:, ‘ந அந்யோ(அ)ஹம் தஸ்மாத்’ இதி ஆஸீத இத்யர்த²: । ஏவமாஸீநஸ்ய யதே: வஶே ஹி யஸ்ய இந்த்³ரியாணி வர்தந்தே அப்⁴யாஸப³லாத் தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 61 ॥
அதே²தா³நீம் பராப⁴விஷ்யத: ஸர்வாநர்த²மூலமித³முச்யதே —
த்⁴யாயதோ விஷயாந்பும்ஸ: ஸங்க³ஸ்தேஷூபஜாயதே ।
ஸங்கா³த்ஸஞ்ஜாயதே காம: காமாத்க்ரோதோ⁴(அ)பி⁴ஜாயதே ॥ 62 ॥
த்⁴யாயத: சிந்தயத: விஷயாந் ஶப்³தா³தீ³ந் விஷயவிஶேஷாந் ஆலோசயத: பும்ஸ: புருஷஸ்ய ஸங்க³: ஆஸக்தி: ப்ரீதி: தேஷு விஷயேஷு உபஜாயதே உத்பத்³யதே । ஸங்கா³த் ப்ரீதே: ஸஞ்ஜாயதே ஸமுத்பத்³யதே காம: த்ருஷ்ணா । காமாத் குதஶ்சித் ப்ரதிஹதாத் க்ரோத⁴: அபி⁴ஜாயதே ॥ 62 ॥
க்ரோதா⁴த்³ப⁴வதி ஸம்மோஹ: ஸம்மோஹாத்ஸ்ம்ருதிவிப்⁴ரம: ।
ஸ்ம்ருதிப்⁴ரம்ஶாத்³பு³த்³தி⁴நாஶோ பு³த்³தி⁴நாஶாத்ப்ரணஶ்யதி ॥ 63 ॥
க்ரோதா⁴த் ப⁴வதி ஸம்மோஹ: அவிவேக: கார்யாகார்யவிஷய: । க்ருத்³தோ⁴ ஹி ஸம்மூட⁴: ஸந் கு³ருமப்யாக்ரோஶதி । ஸம்மோஹாத் ஸ்ம்ருதிவிப்⁴ரம: ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶாஹிதஸம்ஸ்காரஜநிதாயா: ஸ்ம்ருதே: ஸ்யாத் விப்⁴ரமோ ப்⁴ரம்ஶ: ஸ்ம்ருத்யுத்பத்திநிமித்தப்ராப்தௌ அநுத்பத்தி: । தத: ஸ்ம்ருதிப்⁴ரம்ஶாத் பு³த்³தி⁴நாஶ: பு³த்³தே⁴ர்நாஶ: । கார்யாகார்யவிஷயவிவேகாயோக்³யதா அந்த:கரணஸ்ய பு³த்³தே⁴ர்நாஶ உச்யதே । பு³த்³தி⁴நாஶாத் ப்ரணஶ்யதி । தாவதே³வ ஹி புருஷ: யாவத³ந்த:கரணம் ததீ³யம் கார்யாகார்யவிஷயவிவேகயோக்³யம் । தத³யோக்³யத்வே நஷ்ட ஏவ புருஷோ ப⁴வதி । அத: தஸ்யாந்த:கரணஸ்ய பு³த்³தே⁴ர்நாஶாத் ப்ரணஶ்யதி புருஷார்தா²யோக்³யோ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ 63 ॥
ஸர்வாநர்த²ஸ்ய மூலமுக்தம் விஷயாபி⁴த்⁴யாநம் । அத² இதா³நீம் மோக்ஷகாரணமித³முச்யதே —
ராக³த்³வேஷவியுக்தைஸ்து விஷயாநிந்த்³ரியைஶ்சரந் ।
ஆத்மவஶ்யைர்விதே⁴யாத்மா ப்ரஸாத³மதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 64 ॥
ராக³த்³வேஷவியுக்தை: ராக³ஶ்ச த்³வேஷஶ்ச ராக³த்³வேஷௌ, தத்புர:ஸரா ஹி இந்த்³ரியாணாம் ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்வாபா⁴விகீ, தத்ர யோ முமுக்ஷு: ப⁴வதி ஸ: தாப்⁴யாம் வியுக்தை: ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴: இந்த்³ரியை: விஷயாந் அவர்ஜநீயாந் சரந் உபலப⁴மாந: ஆத்மவஶ்யை: ஆத்மந: வஶ்யாநி வஶீபூ⁴தாநி இந்த்³ரியாணி தை: ஆத்மவஶ்யை: விதே⁴யாத்மா இச்சா²த: விதே⁴ய: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அயம் ப்ரஸாத³ம் அதி⁴க³ச்ச²தி । ப்ரஸாத³: ப்ரஸந்நதா ஸ்வாஸ்த்²யம் ॥ 64 ॥
ப்ரஸாதே³ ஸதி கிம் ஸ்யாத் இத்யுச்யதே —
ப்ரஸாதே³ ஸர்வது³:கா²நாம் ஹாநிரஸ்யோபஜாயதே ।
ப்ரஸந்நசேதஸோ ஹ்யாஶு பு³த்³தி⁴: பர்யவதிஷ்ட²தே ॥ 65 ॥
ப்ரஸாதே³ ஸர்வது³:கா²நாம் ஆத்⁴யாத்மிகாதீ³நாம் ஹாநி: விநாஶ: அஸ்ய யதே: உபஜாயதே । கிஞ்ச — ப்ரஸந்நசேதஸ: ஸ்வஸ்தா²ந்த:கரணஸ்ய ஹி யஸ்மாத் ஆஶு ஶீக்⁴ரம் பு³த்³தி⁴: பர்யவதிஷ்ட²தே ஆகாஶமிவ பரி ஸமந்தாத் அவதிஷ்ட²தே, ஆத்மஸ்வரூபேணைவ நிஶ்சலீப⁴வதீத்யர்த²: ॥
ஏவம் ப்ரஸந்நசேதஸ: அவஸ்தி²தபு³த்³தே⁴: க்ருதக்ருத்யதா யத:, தஸ்மாத் ராக³த்³வேஷவியுக்தை: இந்த்³ரியை: ஶாஸ்த்ராவிருத்³தே⁴ஷு அவர்ஜநீயேஷு யுக்த: ஸமாசரேத் இதி வாக்யார்த²: ॥ 65 ॥
ஸேயம் ப்ரஸந்நதா ஸ்தூயதே —
நாஸ்தி பு³த்³தி⁴ரயுக்தஸ்ய ந சாயுக்தஸ்ய பா⁴வநா ।
ந சாபா⁴வயத: ஶாந்திரஶாந்தஸ்ய குத: ஸுக²ம் ॥ 66 ॥
நாஸ்தி ந வித்³யதே ந ப⁴வதீத்யர்த²:, பு³த்³தி⁴: ஆத்மஸ்வரூபவிஷயா அயுக்தஸ்ய அஸமாஹிதாந்த:கரணஸ்ய । ந ச அஸ்தி அயுக்தஸ்ய பா⁴வநா ஆத்மஜ்ஞாநாபி⁴நிவேஶ: । ததா² — ந ச அஸ்தி அபா⁴வயத: ஆத்மஜ்ஞாநாபி⁴நிவேஶமகுர்வத: ஶாந்தி: உபஶம: । அஶாந்தஸ்ய குத: ஸுக²ம் ? இந்த்³ரியாணாம் ஹி விஷயஸேவாத்ருஷ்ணாத: நிவ்ருத்திர்யா தத்ஸுக²ம் , ந விஷயவிஷயா த்ருஷ்ணா । து³:க²மேவ ஹி ஸா । ந த்ருஷ்ணாயாம் ஸத்யாம் ஸுக²ஸ்ய க³ந்த⁴மாத்ரமப்யுபபத்³யதே இத்யர்த²: ॥ 66 ॥
அயுக்தஸ்ய கஸ்மாத்³பு³த்³தி⁴ர்நாஸ்தி இத்யுச்யதே —
இந்த்³ரியாணாம் ஹி சரதாம் யந்மநோ(அ)நுவிதீ⁴யதே ।
தத³ஸ்ய ஹரதி ப்ரஜ்ஞாம் வாயுர்நாவமிவாம்ப⁴ஸி ॥ 67 ॥
இந்த்³ரியாணாம் ஹி யஸ்மாத் சரதாம் ஸ்வஸ்வவிஷயேஷு ப்ரவர்தமாநாநாம் யத் மந: அநுவிதீ⁴யதே அநுப்ரவர்ததே தத் இந்த்³ரியவிஷயவிகல்பநேந ப்ரவ்ருத்தம் மந: அஸ்ய யதே: ஹரதி ப்ரஜ்ஞாம் ஆத்மாநாத்மவிவேகஜாம் நாஶயதி । கத²ம் ? வாயு: நாவமிவ அம்ப⁴ஸி உத³கே ஜிக³மிஷதாம் மார்கா³து³த்³த்⁴ருத்ய உந்மார்கே³ யதா² வாயு: நாவம் ப்ரவர்தயதி, ஏவமாத்மவிஷயாம் ப்ரஜ்ஞாம் ஹ்ருத்வா மநோ விஷயவிஷயாம் கரோதி ॥ 67 ॥
‘யததோ ஹி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 60) இத்யுபந்யஸ்தஸ்யார்த²ஸ்ய அநேகதா⁴ உபபத்திமுக்த்வா தம் சார்த²முபபாத்³ய உபஸம்ஹரதி —
தஸ்மாத்³யஸ்ய மஹாபா³ஹோ நிக்³ருஹீதாநி ஸர்வஶ: ।
இந்த்³ரியாணீந்த்³ரியார்தே²ப்⁴யஸ்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 68 ॥
இந்த்³ரியாணாம் ப்ரவ்ருத்தௌ தோ³ஷ உபபாதி³தோ யஸ்மாத் , தஸ்மாத் யஸ்ய யதே: ஹே மஹாபா³ஹோ, நிக்³ருஹீதாநி ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: மாநஸாதி³பே⁴தை³: இந்த்³ரியாணி இந்த்³ரியார்தே²ப்⁴ய: ஶப்³தா³தி³ப்⁴ய: தஸ்ய ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டி²தா ॥ 68 ॥
யோ(அ)யம் லௌகிகோ வைதி³கஶ்ச வ்யவஹார: ஸ உத்பந்நவிவேகஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய அவித்³யாகார்யத்வாத் அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ நிவர்ததே, அவித்³யாயாஶ்ச வித்³யாவிரோதா⁴த் நிவ்ருத்தி:, இத்யேதமர்த²ம் ஸ்பு²டீகுர்வந் ஆஹ —
யா நிஶா ஸர்வபூ⁴தாநாம் தஸ்யாம் ஜாக³ர்தி ஸம்யமீ ।
யஸ்யாம் ஜாக்³ரதி பூ⁴தாநி ஸா நிஶா பஶ்யதோ முநே: ॥ 69 ॥
யா நிஶா ராத்ரி: ஸர்வபதா³ர்தா²நாமவிவேககரீ தம:ஸ்வபா⁴வத்வாத் ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் । கிம் தத் பரமார்த²தத்த்வம் ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய விஷய: । யதா² நக்தஞ்சராணாம் அஹரேவ ஸத³ந்யேஷாம் நிஶா ப⁴வதி, தத்³வத் நக்தஞ்சரஸ்தா²நீயாநாமஜ்ஞாநாம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் நிஶேவ நிஶா பரமார்த²தத்த்வம் , அகோ³சரத்வாத³தத்³பு³த்³தீ⁴நாம் । தஸ்யாம் பரமார்த²தத்த்வலக்ஷணாயாமஜ்ஞாநநித்³ராயா: ப்ரபு³த்³தோ⁴ ஜாக³ர்தி ஸம்யமீ ஸம்யமவாந் , ஜிதேந்த்³ரியோ யோகீ³த்யர்த²: । யஸ்யாம் க்³ராஹ்யக்³ராஹகபே⁴த³லக்ஷணாயாமவித்³யாநிஶாயாம் ப்ரஸுப்தாந்யேவ பூ⁴தாநி ஜாக்³ரதி இதி உச்யந்தே, யஸ்யாம் நிஶாயாம் ப்ரஸுப்தா இவ ஸ்வப்நத்³ருஶ:, ஸா நிஶா அவித்³யாரூபத்வாத் பரமார்த²தத்த்வம் பஶ்யதோ முநே: ॥
அத: கர்மாணி அவித்³யாவஸ்தா²யாமேவ சோத்³யந்தே, ந வித்³யாவஸ்தா²யாம் । வித்³யாயாம் ஹி ஸத்யாம் உதி³தே ஸவிதரி ஶார்வரமிவ தம: ப்ரணாஶமுபக³ச்ச²தி அவித்³யா । ப்ராக் வித்³யோத்பத்தே: அவித்³யா ப்ரமாணபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யமாணா க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ரூபா ஸதீ ஸர்வகர்மஹேதுத்வம் ப்ரதிபத்³யதே । ந அப்ரமாணபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யமாணாயா: கர்மஹேதுத்வோபபத்தி:, ‘ப்ரமாணபூ⁴தேந வேதே³ந மம சோதி³தம் கர்தவ்யம் கர்ம’ இதி ஹி கர்மணி கர்தா ப்ரவர்ததே, ந ‘அவித்³யாமாத்ரமித³ம் ஸர்வம் நிஶேவ’ இதி । யஸ்ய புந: ‘நிஶேவ அவித்³யாமாத்ரமித³ம் ஸர்வம் பே⁴த³ஜாதம்’ இதி ஜ்ஞாநம் தஸ்ய ஆத்மஜ்ஞஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ஏவ அதி⁴காரோ ந ப்ரவ்ருத்தௌ । ததா² ச த³ர்ஶயிஷ்யதி — ‘தத்³பு³த்³த⁴யஸ்ததா³த்மாந:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 17) இத்யாதி³நா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமேவ தஸ்ய அதி⁴காரம் ॥
தத்ராபி ப்ரவர்தகப்ரமாணாபா⁴வே ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி: இதி சேத் , ந ; ஸ்வாத்மவிஷயத்வாதா³த்மவிஜ்ஞாநஸ்ய । ந ஹி ஆத்மந: ஸ்வாத்மநி ப்ரவர்தகப்ரமாணாபேக்ஷதா, ஆத்மத்வாதே³வ । தத³ந்தத்வாச்ச ஸர்வப்ரமாணாநாம் ப்ரமாணத்வஸ்ய । ந ஹி ஆத்மஸ்வரூபாதி⁴க³மே ஸதி புந: ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹார: ஸம்ப⁴வதி । ப்ரமாத்ருத்வம் ஹி ஆத்மந: நிவர்தயதி அந்த்யம் ப்ரமாணம் ; நிவர்தயதே³வ ச அப்ரமாணீப⁴வதி, ஸ்வப்நகாலப்ரமாணமிவ ப்ரபோ³தே⁴ । லோகே ச வஸ்த்வதி⁴க³மே ப்ரவ்ருத்திஹேதுத்த்வாத³ர்ஶநாத் ப்ரமாணஸ்ய । தஸ்மாத் ந ஆத்மவித³: கர்மண்யதி⁴கார இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 69 ॥
விது³ஷ: த்யக்தைஷணஸ்ய ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய யதேரேவ மோக்ஷப்ராப்தி:, ந து அஸம்ந்யாஸிந: காமகாமிந: இத்யேதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரதிபாத³யிஷ்யந் ஆஹ —
ஆபூர்யமாணமசலப்ரதிஷ்ட²ம் ஸமுத்³ரமாப: ப்ரவிஶந்தி யத்³வத் ।
தத்³வத்காமா யம் ப்ரவிஶந்தி ஸர்வே ஸ ஶாந்திமாப்நோதி ந காமகாமீ ॥ 70 ॥
ஆபூர்யமாணம் அத்³பி⁴: அசலப்ரதிஷ்ட²ம் அசலதயா ப்ரதிஷ்டா² அவஸ்தி²தி: யஸ்ய தம் அசலப்ரதிஷ்ட²ம் ஸமுத்³ரம் ஆப: ஸர்வதோ க³தா: ப்ரவிஶந்தி ஸ்வாத்மஸ்த²மவிக்ரியமேவ ஸந்தம் யத்³வத் , தத்³வத் காமா: விஷயஸம்நிதா⁴வபி ஸர்வத: இச்சா²விஶேஷா: யம் புருஷம் — ஸமுத்³ரமிவ ஆப: — அவிகுர்வந்த: ப்ரவிஶந்தி ஸர்வே ஆத்மந்யேவ ப்ரலீயந்தே ந ஸ்வாத்மவஶம் குர்வந்தி, ஸ: ஶாந்திம் மோக்ஷம் ஆப்நோதி, ந இதர: காமகாமீ, காம்யந்த இதி காமா: விஷயா: தாந் காமயிதும் ஶீலம் யஸ்ய ஸ: காமகாமீ, நைவ ப்ராப்நோதி இத்யர்த²: ॥ 70 ॥
யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத்—
விஹாய காமாந்ய: ஸர்வாந்புமாம்ஶ்சரதி நி:ஸ்ப்ருஹ: ।
நிர்மமோ நிரஹங்கார: ஸ ஶாந்திமதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 71 ॥
விஹாய பரித்யஜ்ய காமாந் ய: ஸம்ந்யாஸீ புமாந் ஸர்வாந் அஶேஷத: கார்த்ஸ்ந்யேந சரதி, ஜீவநமாத்ரசேஷ்டாஶேஷ: பர்யடதீத்யர்த²: । நி:ஸ்ப்ருஹ: ஶரீரஜீவநமாத்ரே(அ)பி நிர்க³தா ஸ்ப்ருஹா யஸ்ய ஸ: நி:ஸ்ப்ருஹ: ஸந் , நிர்மம: ஶரீரஜீவநமாத்ராக்ஷிப்தபரிக்³ரஹே(அ)பி மமேத³ம் இத்யபபி⁴நிவேஶவர்ஜித:, நிரஹங்கார: வித்³யாவத்த்வாதி³நிமித்தாத்மஸம்பா⁴வநாரஹித: இத்யேதத் । ஸ: ஏவம்பூ⁴த: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞ: ப்³ரஹ்மவித் ஶாந்திம் ஸர்வஸம்ஸாரது³:கோ²பரமலக்ஷணாம் நிர்வாணாக்²யாம் அதி⁴க³ச்ச²தி ப்ராப்நோதி ப்³ரஹ்மபூ⁴தோ ப⁴வதி இத்யர்த²: ॥ 71 ॥
ஸைஷா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஸ்தூயதே —
ஏஷா ப்³ராஹ்மீ ஸ்தி²தி: பார்த² நைநாம் ப்ராப்ய விமுஹ்யதி ।
ஸ்தி²த்வாஸ்யாமந்தகாலே(அ)பி ப்³ரஹ்மநிர்வாணம்ருச்ச²தி ॥ 72 ॥
ஏஷா யதோ²க்தா ப்³ராஹ்மீ ப்³ரஹ்மணி ப⁴வா இயம் ஸ்தி²தி: ஸர்வம் கர்ம ஸம்ந்யஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபேணைவ அவஸ்தா²நம் இத்யேதத் । ஹே பார்த², ந ஏநாம் ஸ்தி²திம் ப்ராப்ய லப்³த்⁴வா ந விமுஹ்யதி ந மோஹம் ப்ராப்நோதி । ஸ்தி²த்வா அஸ்யாம் ஸ்தி²தௌ ப்³ராஹ்ம்யாம் யதோ²க்தாயாம் அந்தகாலே(அ)பி அந்த்யே வயஸ்யபி ப்³ரஹ்மநிர்வாணம் ப்³ரஹ்மநிர்வ்ருதிம் மோக்ஷம் ருச்ச²தி க³ச்ச²தி । கிமு வக்தவ்யம் ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ஸம்ந்யஸ்ய யாவஜ்ஜீவம் யோ ப்³ரஹ்மண்யேவ அவதிஷ்ட²தே ஸ ப்³ரஹ்மநிர்வாணம்ருச்ச²தி இதி ॥ 72 ॥