श्रीमद्भगवद्गीताभाष्यम्த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:
ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவிஷயபூ⁴தே த்³வே பு³த்³தீ⁴ ப⁴க³வதா நிர்தி³ஷ்டே, ஸாங்க்²யே பு³த்³தி⁴: யோகே³ பு³த்³தி⁴: இதி ச । தத்ர ‘ப்ரஜஹாதி யதா³ காமாந்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 55) இத்யாரப்⁴ய ஆ அத்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ஸாங்க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரிதாநாம் ஸம்ந்யாஸம் கர்தவ்யமுக்த்வா தேஷாம் தந்நிஷ்ட²தயைவ ச க்ருதார்த²தா உக்தா — ‘ஏஷா ப்³ராஹ்மீ ஸ்தி²தி:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 72) இதி । அர்ஜுநாய ச ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே . . . மா தே ஸங்கோ³(அ)ஸ்த்வகர்மணி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 47) இதி கர்மைவ கர்தவ்யமுக்தவாந் யோக³பு³த்³தி⁴மாஶ்ரித்ய, ந தத ஏவ ஶ்ரேய:ப்ராப்திம் உக்தவாந் । ததே³ததா³லக்ஷ்ய பர்யாகுலீக்ருதபு³த்³தி⁴: அர்ஜுந: உவாச । கத²ம் ப⁴க்தாய ஶ்ரேயோர்தி²நே யத் ஸாக்ஷாத் ஶ்ரேய:ப்ராப்திஸாத⁴நம் ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴நிஷ்டா²ம் ஶ்ராவயித்வா மாம் கர்மணி த்³ருஷ்டாநேகாநர்த²யுக்தே பாரம்பர்யேணாபி அநைகாந்திகஶ்ரேய:ப்ராப்திப²லே நியுஞ்ஜ்யாத் இதி யுக்த: பர்யாகுலீபா⁴வ: அர்ஜுநஸ்ய, தத³நுரூபஶ்ச ப்ரஶ்ந: ‘ஜ்யாயஸீ சேத்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யாதி³:, ப்ரஶ்நாபாகரணவாக்யம் ச ப⁴க³வத: யுக்தம் யதோ²க்தவிபா⁴க³விஷயே ஶாஸ்த்ரே ॥
கேசித்து — அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நார்த²மந்யதா² கல்பயித்வா தத்ப்ரதிகூலம் ப⁴க³வத: ப்ரதிவசநம் வர்ணயந்தி, யதா² ச ஆத்மநா ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² கீ³தார்தோ² நிரூபித: தத்ப்ரதிகூலம் ச இஹ புந: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோ: அர்த²ம் நிரூபயந்தி । கத²ம் ? தத்ர ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² தாவத் — ஸர்வேஷாமாஶ்ரமிணாம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சய: கீ³தாஶாஸ்த்ரே நிரூபித: அர்த²: இத்யுக்தம் ; புந: விஶேஷிதம் ச யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிசோதி³தாநி கர்மாணி பரித்யஜ்ய கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ: ப்ராப்யதே இத்யேதத் ஏகாந்தேநைவ ப்ரதிஷித்³த⁴மிதி । இஹ து ஆஶ்ரமவிகல்பம் த³ர்ஶயதா யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிசோதி³தாநாமேவ கர்மணாம் பரித்யாக³ உக்த: । தத் கத²ம் ஈத்³ருஶம் விருத்³த⁴மர்த²ம் அர்ஜுநாய ப்³ரூயாத் ப⁴க³வாந் , ஶ்ரோதா வா கத²ம் விருத்³த⁴மர்த²மவதா⁴ரயேத் ॥
தத்ரைதத் ஸ்யாத் — க்³ருஹஸ்தா²நாமேவ ஶ்ரௌதகர்மபரித்யாகே³ந கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ: ப்ரதிஷித்⁴யதே, ந து ஆஶ்ரமாந்தராணாமிதி । ஏதத³பி பூர்வோத்தரவிருத்³த⁴மேவ । கத²ம் ? ஸர்வாஶ்ரமிணாம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயோ கீ³தாஶாஸ்த்ரே நிஶ்சித: அர்த²: இதி ப்ரதிஜ்ஞாய இஹ கத²ம் தத்³விருத்³த⁴ம் கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷம் ப்³ரூயாத் ஆஶ்ரமாந்தராணாம் ॥
அத² மதம் ஶ்ரௌதகர்மாபேக்ஷயா ஏதத்³வசநம் ‘கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் ஶ்ரௌதகர்மரஹிதாத் க்³ருஹஸ்தா²நாம் மோக்ஷ: ப்ரதிஷித்⁴யதே’ இதி ; தத்ர க்³ருஹஸ்தா²நாம் வித்³யமாநமபி ஸ்மார்தம் கர்ம அவித்³யமாநவத் உபேக்ஷ்ய ‘ஜ்ஞாநாதே³வ கேவலாத்’ இத்யுச்யதே இதி । ஏதத³பி விருத்³த⁴ம் । கத²ம் ? க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ ஸ்மார்தகர்மணா ஸமுச்சிதாத் ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ: ப்ரதிஷித்⁴யதே ந து ஆஶ்ரமாந்தராணாமிதி கத²ம் விவேகிபி⁴: ஶக்யமவதா⁴ரயிதும் । கிஞ்ச — யதி³ மோக்ஷஸாத⁴நத்வேந ஸ்மார்தாநி கர்மாணி ஊர்த்⁴வரேதஸாம் ஸமுச்சீயந்தே ததா² க்³ருஹஸ்த²ஸ்யாபி இஷ்யதாம் ஸ்மார்தைரேவ ஸமுச்சயோ ந ஶ்ரௌதை: ॥
அத² ஶ்ரௌதை: ஸ்மார்தைஶ்ச க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ ஸமுச்சய: மோக்ஷாய, ஊர்த்⁴வரேதஸாம் து ஸ்மார்தகர்மமாத்ரஸமுச்சிதாத் ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ இதி । தத்ரைவம் ஸதி க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய ஆயாஸபா³ஹுல்யாத் , ஶ்ரௌதம் ஸ்மார்தம் ச ப³ஹுது³:க²ரூபம் கர்ம ஶிரஸி ஆரோபிதம் ஸ்யாத் ॥
அத² க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ ஆயாஸபா³ஹுல்யகாரணாத் மோக்ஷ: ஸ்யாத் , ந ஆஶ்ரமாந்தராணாம் ஶ்ரௌதநித்யகர்மரஹிதத்வாத் இதி । தத³ப்யஸத் , ஸர்வோபநிஷத்ஸு இதிஹாஸபுராணயோக³ஶாஸ்த்ரேஷு ச ஜ்ஞாநாங்க³த்வேந முமுக்ஷோ: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நாத் , ஆஶ்ரமவிகல்பஸமுச்சயவிதா⁴நாச்ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ॥
ஸித்³த⁴ஸ்தர்ஹி ஸர்வாஶ்ரமிணாம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சய: — ந, முமுக்ஷோ: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நாத் । ‘புத்ரைஷணாயா வித்தைஷணாயாஶ்ச லோகைஷணாயாஶ்ச வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) ‘தஸ்மாத் ந்யாஸமேஷாம் தபஸாமதிரிக்தமாஹு:’ (தை. நா. 79) ‘ந்யாஸ ஏவாத்யரேசயத்’ (தை. நா. 78) இதி, ‘ந கர்மணா ந ப்ரஜயா த⁴நேந த்யாகே³நைகே அம்ருதத்வமாநஶு:’ (தை. நா. 12) இதி ச । ‘ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ப்ரவ்ரஜேத்’ (ஜா. உ. 4) இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: । ‘த்யஜ த⁴ர்மமத⁴ர்மம் ச உபே⁴ ஸத்யாந்ருதே த்யஜ । உபே⁴ ஸத்யாந்ருதே த்யக்த்வா யேந த்யஜஸி தத்த்யஜ । ’ (மோ. த⁴. 329 । 40) ‘ஸம்ஸாரமேவ நி:ஸாரம் த்³ருஷ்ட்வா ஸாரதி³த்³ருக்ஷயா । ப்ரவ்ரஜந்த்யக்ருதோத்³வாஹா: பரம் வைராக்³யமாஶ்ரிதா:’ ( ? ) இதி ப்³ருஹஸ்பதி: । ‘கர்மணா ப³த்⁴யதே ஜந்துர்வித்³யயா ச விமுச்யதே । தஸ்மாத்கர்ம ந குர்வந்தி யதய: பாரத³ர்ஶிந:’ (மோ. த⁴. 241 । 7) இதி ஶுகாநுஶாஸநம் । இஹாபி ச ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய’ (ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³ ॥
மோக்ஷஸ்ய ச அகார்யத்வாத் முமுக்ஷோ: கர்மாநர்த²க்யம் । நித்யாநி ப்ரத்யவாயபரிஹாரார்தா²நி இதி சேத் , ந ; அஸம்ந்யாஸிவிஷயத்வாத் ப்ரத்யவாயப்ராப்தே: । ந ஹி அக்³நிகார்யாத்³யகரணாத் ஸம்ந்யாஸிந: ப்ரத்யவாய: கல்பயிதும் ஶக்ய:, யதா² ப்³ரஹ்மசாரிணாமஸம்ந்யாஸிநாமபி கர்மிணாம் । ந தாவத் நித்யாநாம் கர்மணாமபா⁴வாதே³வ பா⁴வரூபஸ்ய ப்ரத்யவாயஸ்ய உத்பத்தி: கல்பயிதும் ஶக்யா, ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி அஸத: ஸஜ்ஜந்மாஸம்ப⁴வஶ்ருதே: । யதி³ விஹிதாகரணாத் அஸம்பா⁴வ்யமபி ப்ரத்யவாயம் ப்³ரூயாத் வேத³:, ததா³ அநர்த²கர: வேத³: அப்ரமாணமித்யுக்தம் ஸ்யாத் ; விஹிதஸ்ய கரணாகரணயோ: து³:க²மாத்ரப²லத்வாத் । ததா² ச காரகம் ஶாஸ்த்ரம் ந ஜ்ஞாபகம் இத்யநுபபந்நார்த²ம் கல்பிதம் ஸ்யாத் । ந சைததி³ஷ்டம் । தஸ்மாத் ந ஸம்ந்யாஸிநாம் கர்மாணி । அதோ ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயாநுபபத்தி: ; ‘ஜ்யாயஸீ சேத் கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நாநுபபத்தேஶ்ச ॥
யதி³ ஹி ப⁴க³வதா த்³விதீயே(அ)த்⁴யாயே ஜ்ஞாநம் கர்ம ச ஸமுச்சித்ய த்வயா அநுஷ்டே²யம் இத்யுக்தம் ஸ்யாத் , தத: அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்ந: அநுபபந்ந: ‘ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி । அர்ஜுநாய சேத் பு³த்³தி⁴கர்மணீ த்வயா அநுஷ்டே²யே இத்யுக்தே, யா கர்மணோ ஜ்யாயஸீ பு³த்³தி⁴: ஸாபி உக்தைவ இதி ‘தத் கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி கேஶவ’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இதி உபாலம்ப⁴: ப்ரஶ்நோ வா ந கத²ஞ்சந உபபத்³யதே । ந ச அர்ஜுநஸ்யைவ ஜ்யாயஸீ பு³த்³தி⁴: ந அநுஷ்டே²யா இதி ப⁴க³வதா உக்தம் பூர்வம் இதி கல்பயிதும் யுக்தம் , யேந ‘ஜ்யாயஸீ சேத்’ இதி விவேகத: ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ॥
யதி³ புந: ஏகஸ்ய புருஷஸ்ய ஜ்ஞாநகர்மணோர்விரோதா⁴த் யுக³பத³நுஷ்டா²நம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வம் ப⁴க³வதா பூர்வமுக்தம் ஸ்யாத் , ததோ(அ)யம் ப்ரஶ்ந உபபந்ந: ‘ஜ்யாயஸீ சேத்’ இத்யாதி³: । அவிவேகத: ப்ரஶ்நகல்பநாயாமபி பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வேந ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோ: ப⁴க³வத: ப்ரதிவசநம் நோபபத்³யதே । ந ச அஜ்ஞாநநிமித்தம் ப⁴க³வத்ப்ரதிவசநம் கல்பநீயம் । அஸ்மாச்ச பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வேந ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோ: ப⁴க³வத: ப்ரதிவசநத³ர்ஶநாத் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயாநுபபத்தி: । தஸ்மாத் கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாத் மோக்ஷ இத்யேஷோ(அ)ர்தோ² நிஶ்சிதோ கீ³தாஸு ஸர்வோபநிஷத்ஸு ச ॥
ஜ்ஞாநகர்மணோ: ‘ஏகம் வத³ நிஶ்சித்ய’ (ப⁴. கீ³. 3 । 2) இதி ச ஏகவிஷயைவ ப்ரார்த²நா அநுபபந்நா, உப⁴யோ: ஸமுச்சயஸம்ப⁴வே । ‘குரு கர்மைவ தஸ்மாத்த்வம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 15) இதி ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஸம்ப⁴வம் அர்ஜுநஸ்ய அவதா⁴ரணேந த³ர்ஶயிஷ்யதி ॥
அர்ஜுந உவாச —
ஜ்யாயஸீ சேத்கர்மணஸ்தே மதா பு³த்³தி⁴ர்ஜநார்த³ந ।
தத்கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி கேஶவ ॥ 1 ॥
ஜ்யாயஸீ ஶ்ரேயஸீ சேத் யதி³ கர்மண: ஸகாஶாத் தே தவ மதா அபி⁴ப்ரேதா பு³த்³தி⁴ர்ஜ்ஞாநம் ஹே ஜநார்த³ந । யதி³ பு³த்³தி⁴கர்மணீ ஸமுச்சிதே இஷ்டே ததா³ ஏகம் ஶ்ரேய:ஸாத⁴நமிதி கர்மணோ ஜ்யாயஸீ பு³த்³தி⁴: இதி கர்மண: அதிரிக்தகரணம் பு³த்³தே⁴ரநுபபந்நம் அர்ஜுநேந க்ருதம் ஸ்யாத் ; ந ஹி ததே³வ தஸ்மாத் ப²லதோ(அ)திரிக்தம் ஸ்யாத் । ததா² ச, கர்மண: ஶ்ரேயஸ்கரீ ப⁴க³வதோக்தா பு³த்³தி⁴:, அஶ்ரேயஸ்கரம் ச கர்ம குர்விதி மாம் ப்ரதிபாத³யதி, தத் கிம் நு காரணமிதி ப⁴க³வத உபாலம்ப⁴மிவ குர்வந் தத் கிம் கஸ்மாத் கர்மணி கோ⁴ரே க்ரூரே ஹிம்ஸாலக்ஷணே மாம் நியோஜயஸி கேஶவ இதி ச யதா³ஹ, தச்ச நோபபத்³யதே । அத² ஸ்மார்தேநைவ கர்மணா ஸமுச்சய: ஸர்வேஷாம் ப⁴க³வதா உக்த: அர்ஜுநேந ச அவதா⁴ரிதஶ்சேத் , ‘தத்கிம் கர்மணி கோ⁴ரே மாம் நியோஜயஸி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 1) இத்யாதி³ கத²ம் யுக்தம் வசநம் ॥ 1 ॥
கிஞ்ச—
வ்யாமிஶ்ரேணேவ வாக்யேந பு³த்³தி⁴ம் மோஹயஸீவ மே ।
ததே³கம் வத³ நிஶ்சித்ய யேந ஶ்ரேயோ(அ)ஹமாப்நுயாம் ॥ 2 ॥
வ்யாமிஶ்ரேணேவ, யத்³யபி விவிக்தாபி⁴தா⁴யீ ப⁴க³வாந் , ததா²பி மம மந்த³பு³த்³தே⁴: வ்யாமிஶ்ரமிவ ப⁴க³வத்³வாக்யம் ப்ரதிபா⁴தி । தேந மம பு³த்³தி⁴ம் மோஹயஸி இவ, மம பு³த்³தி⁴வ்யாமோஹாபநயாய ஹி ப்ரவ்ருத்த: த்வம் து கத²ம் மோஹயஸி ? அத: ப்³ரவீமி பு³த்³தி⁴ம் மோஹயஸி இவ மே மம இதி । த்வம் து பி⁴ந்நகர்த்ருகயோ: ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஏகபுருஷாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வம் யதி³ மந்யஸே, தத்ரைவம் ஸதி தத் தயோ: ஏகம் பு³த்³தி⁴ம் கர்ம வா இத³மேவ அர்ஜுநஸ்ய யோக்³யம் பு³த்³தி⁴ஶக்த்யவஸ்தா²நுரூபமிதி நிஶ்சித்ய வத³ ப்³ரூஹி, யேந ஜ்ஞாநேந கர்மணா வா அந்யதரேண ஶ்ரேய: அஹம் ஆப்நுயாம் ப்ராப்நுயாம் ; இதி யது³க்தம் தத³பி நோபபத்³யதே ॥
யதி³ ஹி கர்மநிஷ்டா²யாம் கு³ணபூ⁴தமபி ஜ்ஞாநம் ப⁴க³வதா உக்தம் ஸ்யாத் , தத் கத²ம் தயோ: ‘ஏகம் வத³’ இதி ஏகவிஷயைவ அர்ஜுநஸ்ய ஶுஶ்ரூஷா ஸ்யாத் । ந ஹி ப⁴க³வதா பூர்வமுக்தம் ‘அந்யதரதே³வ ஜ்ஞாநகர்மணோ: வக்ஷ்யாமி, நைவ த்³வயம்’ இதி, யேந உப⁴யப்ராப்த்யஸம்ப⁴வம் ஆத்மநோ மந்யமாந: ஏகமேவ ப்ரார்த²யேத் ॥ 2 ॥
ப்ரஶ்நாநுரூபமேவ ப்ரதிவசநம் ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
லோகே(அ)ஸ்மிந்த்³விவிதா⁴ நிஷ்டா² புரா ப்ரோக்தா மயாநக⁴ ।
ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம் கர்மயோகே³ந யோகி³நாம் ॥ 3 ॥
லோகே அஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரார்தா²நுஷ்டா²நாதி⁴க்ருதாநாம் த்ரைவர்ணிகாநாம் த்³விவிதா⁴ த்³விப்ரகாரா நிஷ்டா² ஸ்தி²தி: அநுஷ்டே²யதாத்பர்யம் புரா பூர்வம் ஸர்கா³தௌ³ ப்ரஜா: ஸ்ருஷ்ட்வா தாஸாம் அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸப்ராப்திஸாத⁴நம் வேதா³ர்த²ஸம்ப்ரதா³யமாவிஷ்குர்வதா ப்ரோக்தா மயா ஸர்வஜ்ஞேந ஈஶ்வரேண ஹே அநக⁴ அபாப । தத்ர கா ஸா த்³விவிதா⁴ நிஷ்டா² இத்யாஹ — தத்ர ஜ்ஞாநயோகே³ந ஜ்ஞாநமேவ யோக³: தேந ஸாங்க்²யாநாம் ஆத்மாநாத்மவிஷயவிவேகவிஜ்ஞாநவதாம் ப்³ரஹ்மசர்யாஶ்ரமாதே³வ க்ருதஸம்ந்யாஸாநாம் வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²நாம் பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாநாம் ப்³ரஹ்மண்யேவ அவஸ்தி²தாநாம் நிஷ்டா² ப்ரோக்தா । கர்மயோகே³ந கர்மைவ யோக³: கர்மயோக³: தேந கர்மயோகே³ந யோகி³நாம் கர்மிணாம் நிஷ்டா² ப்ரோக்தா இத்யர்த²: । யதி³ ச ஏகேந புருஷேண ஏகஸ்மை புருஷார்தா²ய ஜ்ஞாநம் கர்ம ச ஸமுச்சித்ய அநுஷ்டே²யம் ப⁴க³வதா இஷ்டம் உக்தம் வக்ஷ்யமாணம் வா கீ³தாஸு வேதே³ஷு சோக்தம் , கத²மிஹ அர்ஜுநாய உபஸந்நாய ப்ரியாய விஶிஷ்டபி⁴ந்நபுருஷகர்த்ருகே ஏவ ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்டே² ப்³ரூயாத் ? யதி³ புந: ‘அர்ஜுந: ஜ்ஞாநம் கர்ம ச த்³வயம் ஶ்ருத்வா ஸ்வயமேவாநுஷ்டா²ஸ்யதி அந்யேஷாம் து பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யதாம் வக்ஷ்யாமி இதி’ மதம் ப⁴க³வத: கல்ப்யேத, ததா³ ராக³த்³வேஷவாந் அப்ரமாணபூ⁴தோ ப⁴க³வாந் கல்பித: ஸ்யாத் । தச்சாயுக்தம் । தஸ்மாத் கயாபி யுக்த்யா ந ஸமுச்சயோ ஜ்ஞாநகர்மணோ: ॥
யத் அர்ஜுநேந உக்தம் கர்மணோ ஜ்யாயஸ்த்வம் பு³த்³தே⁴:, தச்ச ஸ்தி²தம் , அநிராகரணாத் । தஸ்யாஶ்ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யா: ஸம்ந்யாஸிநாமேவாநுஷ்டே²யத்வம் , பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வவசநாத் । ப⁴க³வத: ஏவமேவ அநுமதமிதி க³ம்யதே ॥ 3 ॥
‘மாம் ச ப³ந்த⁴காரணே கர்மண்யேவ நியோஜயஸி’ இதி விஷண்ணமநஸமர்ஜுநம் ‘கர்ம நாரபே⁴’ இத்யேவம் மந்வாநமாலக்ஷ்ய ஆஹ ப⁴க³வாந் — ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த் இதி । அத²வா — ஜ்ஞாநகர்மநிஷ்ட²யோ: பரஸ்பரவிரோதா⁴த் ஏகேந புருஷேண யுக³பத் அநுஷ்டா²துமஶக்த்யத்வே ஸதி இதரேதராநபேக்ஷயோரேவ புருஷார்த²ஹேதுத்வே ப்ராப்தே கர்மநிஷ்டா²யா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ப்ராப்திஹேதுத்வேந புருஷார்த²ஹேதுத்வம் , ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண ; ஜ்ஞாநநிஷ்டா² து கர்மநிஷ்டோ²பாயலப்³தா⁴த்மிகா ஸதீ ஸ்வாதந்த்ர்யேண புருஷார்த²ஹேது: அந்யாநபேக்ஷா, இத்யேதமர்த²ம் ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யந் ஆஹ ப⁴க³வாந் —
ந கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யம் புருஷோ(அ)ஶ்நுதே ।
ந ச ஸம்ந்யஸநாதே³வ ஸித்³தி⁴ம் ஸமதி⁴க³ச்ச²தி ॥ 4 ॥
ந கர்மணாம் க்ரியாணாம் யஜ்ஞாதீ³நாம் இஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரே வா அநுஷ்டி²தாநாம் உபாத்தது³ரிதக்ஷயஹேதுத்வேந ஸத்த்வஶுத்³தி⁴காரணாநாம் தத்காரணத்வேந ச ஜ்ஞாநோத்பத்தித்³வாரேண ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஹேதூநாம் , ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத்பாபஸ்ய கர்மண: । யதா²த³ர்ஶதலப்ரக்²யே பஶ்யத்யாத்மாநமாத்மநி’ (மோ. த⁴. 204 । 8) இத்யாதி³ஸ்மரணாத் , அநாரம்பா⁴த் அநநுஷ்டா²நாத் நைஷ்கர்ம்யம் நிஷ்கர்மபா⁴வம் கர்மஶூந்யதாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் நிஷ்க்ரியாத்மஸ்வரூபேணைவ அவஸ்தா²நமிதி யாவத் । புருஷ: ந அஶ்நுதே ந ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ॥
கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யம் நாஶ்நுதே இதி வசநாத் தத்³விபர்யயாத் தேஷாமாரம்பா⁴த் நைஷ்கர்ம்யமஶ்நுதே இதி க³ம்யதே । கஸ்மாத் புந: காரணாத் கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யம் நாஶ்நுதே இதி ? உச்யதே, கர்மாரம்ப⁴ஸ்யைவ நைஷ்கர்ம்யோபாயத்வாத் । ந ஹ்யுபாயமந்தரேண உபேயப்ராப்திரஸ்தி । கர்மயோகோ³பாயத்வம் ச நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணஸ்ய ஜ்ஞாநயோக³ஸ்ய, ஶ்ருதௌ இஹ ச, ப்ரதிபாத³நாத் । ஶ்ருதௌ தாவத் ப்ரக்ருதஸ்ய ஆத்மலோகஸ்ய வேத்³யஸ்ய வேத³நோபாயத்வேந ‘தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாதி³நா கர்மயோக³ஸ்ய ஜ்ஞாநயோகோ³பாயத்வம் ப்ரதிபாதி³தம் । இஹாபி ச — ‘ஸம்ந்யாஸஸ்து மஹாபா³ஹோ து³:க²மாப்துமயோக³த:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 6) ‘யோகி³ந: கர்ம குர்வந்தி ஸங்க³ம் த்யக்த்வாத்மஶுத்³த⁴யே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 11) ‘யஜ்ஞோ தா³நம் தபஶ்சைவ பாவநாநி மநீஷிணாம்’ (ப⁴. கீ³. 18 । 5) இத்யாதி³ ப்ரதிபாத³யிஷ்யதி ॥
நநு ச ‘அப⁴யம் ஸர்வபூ⁴தேப்⁴யோ த³த்த்வா நைஷ்கர்ம்யமாசரேத்’ (அஶ்வ. 46 । 18) இத்யாதௌ³ கர்தவ்யகர்மஸம்ந்யாஸாத³பி நைஷ்கர்ம்யப்ராப்திம் த³ர்ஶயதி । லோகே ச கர்மணாமநாரம்பா⁴ந்நைஷ்கர்ம்யமிதி ப்ரஸித்³த⁴தரம் । அதஶ்ச நைஷ்கர்ம்யார்தி²ந: கிம் கர்மாரம்பே⁴ண ? இதி ப்ராப்தம் । அத ஆஹ — ந ச ஸம்ந்யஸநாதே³வேதி । நாபி ஸம்ந்யஸநாதே³வ கேவலாத் கர்மபரித்யாக³மாத்ராதே³வ ஜ்ஞாநரஹிதாத் ஸித்³தி⁴ம் நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணாம் ஜ்ஞாநயோகே³ந நிஷ்டா²ம் ஸமதி⁴க³ச்ச²தி ந ப்ராப்நோதி ॥ 4 ॥
கஸ்மாத் புந: காரணாத் கர்மஸம்ந்யாஸமாத்ராதே³வ கேவலாத் ஜ்ஞாநரஹிதாத் ஸித்³தி⁴ம் நைஷ்கர்ம்யலக்ஷணாம் புருஷோ நாதி⁴க³ச்ச²தி இதி ஹேத்வாகாங்க்ஷாயாமாஹ —
ந ஹி கஶ்சித்க்ஷணமபி ஜாது திஷ்ட²த்யகர்மக்ருத் ।
கார்யதே ஹ்யவஶ: கர்ம ஸர்வ: ப்ரக்ருதிஜைர்கு³ணை: ॥ 5 ॥
ந ஹி யஸ்மாத் க்ஷணமபி காலம் ஜாது கதா³சித் கஶ்சித் திஷ்ட²தி அகர்மக்ருத் ஸந் । கஸ்மாத் ? கார்யதே ப்ரவர்த்யதே ஹி யஸ்மாத் அவஶ ஏவ அஸ்வதந்த்ர ஏவ கர்ம ஸர்வ: ப்ராணீ ப்ரக்ருதிஜை: ப்ரக்ருதிதோ ஜாதை: ஸத்த்வரஜஸ்தமோபி⁴: கு³ணை: । அஜ்ஞ இதி வாக்யஶேஷ:, யதோ வக்ஷ்யதி ‘கு³ணைர்யோ ந விசால்யதே’ (ப⁴. கீ³. 14 । 23) இதி । ஸாங்க்²யாநாம் ப்ருத²க்கரணாத் அஜ்ஞாநாமேவ ஹி கர்மயோக³:, ந ஜ்ஞாநிநாம் । ஜ்ஞாநிநாம் து கு³ணைரசால்யமாநாநாம் ஸ்வதஶ்சலநாபா⁴வாத் கர்மயோகோ³ நோபபத்³யதே । ததா² ச வ்யாக்²யாதம் ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2 । 21) இத்யத்ர ॥ 5 ॥
யத்த்வநாத்மஜ்ஞ: சோதி³தம் கர்ம நாரப⁴தே இதி தத³ஸதே³வேத்யாஹ —
கர்மேந்த்³ரியாணி ஸம்யம்ய ய ஆஸ்தே மநஸா ஸ்மரந் ।
இந்த்³ரியார்தா²ந்விமூடா⁴த்மா மித்²யாசார: ஸ உச்யதே ॥ 6 ॥
கர்மேந்த்³ரியாணி ஹஸ்தாதீ³நி ஸம்யம்ய ஸம்ஹ்ருத்ய ய: ஆஸ்தே திஷ்ட²தி மநஸா ஸ்மரந் சிந்தயந் இந்த்³ரியார்தா²ந் விஷயாந் விமூடா⁴த்மா விமூடா⁴ந்த:கரண: மித்²யாசாரோ ம்ருஷாசார: பாபாசார:
ஸ: உச்யதே ॥ 6 ॥
யஸ்த்விந்த்³ரியாணி மநஸா நியம்யாரப⁴தே(அ)ர்ஜுந ।
கர்மேந்த்³ரியை: கர்மயோக³மஸக்த: ஸ விஶிஷ்யதே ॥ 7 ॥
யஸ்து புந: கர்மண்யதி⁴க்ருத: அஜ்ஞ: பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி மநஸா நியம்ய ஆரப⁴தே அர்ஜுந கர்மேந்த்³ரியை: வாக்பாண்யாதி³பி⁴: । கிமாரப⁴தே இத்யாஹ — கர்மயோக³ம் அஸக்த: ஸந் ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴வர்ஜித: ஸ: விஶிஷ்யதே இதரஸ்மாத் மித்²யாசாராத் ॥ 7 ॥
யத: ஏவம் அத: —
நியதம் குரு கர்ம த்வம் கர்ம ஜ்யாயோ ஹ்யகர்மண: ।
ஶரீரயாத்ராபி ச தே ந ப்ரஸித்⁴யேத³கர்மண: ॥ 8 ॥
நியதம் நித்யம் ஶாஸ்த்ரோபதி³ஷ்டம் , யோ யஸ்மிந் கர்மணி அதி⁴க்ருத: ப²லாய ச அஶ்ருதம் தத் நியதம் கர்ம, தத் குரு த்வம் ஹே அர்ஜுந, யத: கர்ம ஜ்யாய: அதி⁴கதரம் ப²லத:, ஹி யஸ்மாத் அகர்மண: அகரணாத் அநாரம்பா⁴த் । கத²ம் ? ஶரீரயாத்ரா ஶரீரஸ்தி²தி: அபி ச தே தவ ந ப்ரஸித்⁴யேத் ப்ரஸித்³தி⁴ம் ந க³ச்சே²த் அகர்மண: அகரணாத் । அத: த்³ருஷ்ட: கர்மாகர்மணோர்விஶேஷோ லோகே ॥ 8 ॥
யச்ச மந்யஸே ப³ந்தா⁴ர்த²த்வாத் கர்ம ந கர்தவ்யமிதி தத³ப்யஸத் । கத²ம் —
யஜ்ஞார்தா²த்கர்மணோ(அ)ந்யத்ர லோகோ(அ)யம் கர்மப³ந்த⁴ந: ।
தத³ர்த²ம் கர்ம கௌந்தேய முக்தஸங்க³: ஸமாசர ॥ 9 ॥
‘யஜ்ஞோ வை விஷ்ணு:’ (தை. ஸ. 1 । 7 । 4) இதி ஶ்ருதே: யஜ்ஞ: ஈஶ்வர:, தத³ர்த²ம் யத் க்ரியதே தத் யஜ்ஞார்த²ம் கர்ம । தஸ்மாத் கர்மண: அந்யத்ர அந்யேந கர்மணா லோக: அயம் அதி⁴க்ருத: கர்மக்ருத் கர்மப³ந்த⁴ந: கர்ம ப³ந்த⁴நம் யஸ்ய ஸோ(அ)யம் கர்மப³ந்த⁴ந: லோக:, ந து யஜ்ஞார்தா²த் । அத: தத³ர்த²ம் யஜ்ஞார்த²ம் கர்ம கௌந்தேய, முக்தஸங்க³: கர்மப²லஸங்க³வர்ஜித: ஸந் ஸமாசர நிர்வர்தய ॥ 9 ॥
இதஶ்ச அதி⁴க்ருதேந கர்ம கர்தவ்யம் —
ஸஹயஜ்ஞா: ப்ரஜா: ஸ்ருஷ்ட்வா புரோவாச ப்ரஜாபதி: ।
அநேந ப்ரஸவிஷ்யத்⁴வமேஷ வோ(அ)ஸ்த்விஷ்டகாமது⁴க் ॥ 10 ॥
ஸஹயஜ்ஞா: யஜ்ஞஸஹிதா: ப்ரஜா: த்ரயோ வர்ணா: தா: ஸ்ருஷ்ட்வா உத்பாத்³ய புரா பூர்வம் ஸர்கா³தௌ³ உவாச உக்தவாந் ப்ரஜாபதி: ப்ரஜாநாம் ஸ்ரஷ்டா அநேந யஜ்ஞேந ப்ரஸவிஷ்யத்⁴வம் ப்ரஸவ: வ்ருத்³தி⁴: உத்பத்தி: தம் குருத்⁴வம் । ஏஷ யஜ்ஞ: வ: யுஷ்மாகம் அஸ்து ப⁴வது இஷ்டகாமது⁴க் இஷ்டாந் அபி⁴ப்ரேதாந் காமாந் ப²லவிஶேஷாந் தோ³க்³தீ⁴தி இஷ்டகாமது⁴க் ॥ 10 ॥
கத²ம் —
தே³வாந்பா⁴வயதாநேந தே தே³வா பா⁴வயந்து வ: ।
பரஸ்பரம் பா⁴வயந்த: ஶ்ரேய: பரமவாப்ஸ்யத² ॥ 11 ॥
தே³வாந் இந்த்³ராதீ³ந் பா⁴வயத வர்த⁴யத அநேந யஜ்ஞேந । தே தே³வா பா⁴வயந்து ஆப்யாயயந்து வ்ருஷ்ட்யாதி³நா வ: யுஷ்மாந் । ஏவம் பரஸ்பரம் அந்யோந்யம் பா⁴வயந்த: ஶ்ரேய: பரம் மோக்ஷலக்ஷணம் ஜ்ஞாநப்ராப்திக்ரமேண அவாப்ஸ்யத² । ஸ்வர்க³ம் வா பரம் ஶ்ரேய: அவாப்ஸ்யத² ॥ 11 ॥
கிஞ்ச—
இஷ்டாந்போ⁴கா³ந்ஹி வோ தே³வா தா³ஸ்யந்தே யஜ்ஞபா⁴விதா: ।
தைர்த³த்தாநப்ரதா³யைப்⁴யோ யோ பு⁴ங்க்தே ஸ்தேந ஏவ ஸ: ॥ 12 ॥
இஷ்டாந் அபி⁴ப்ரேதாந் போ⁴கா³ந் ஹி வ: யுஷ்மப்⁴யம் தே³வா: தா³ஸ்யந்தே விதரிஷ்யந்தி ஸ்த்ரீபஶுபுத்ராதீ³ந் யஜ்ஞபா⁴விதா: யஜ்ஞை: வர்தி⁴தா: தோஷிதா: இத்யர்த²: । தை: தே³வை: த³த்தாந் போ⁴கா³ந் அப்ரதா³ய அத³த்த்வா, ஆந்ருண்யமக்ருத்வா இத்யர்த²:, ஏப்⁴ய: தே³வேப்⁴ய:, ய: பு⁴ங்க்தே ஸ்வதே³ஹேந்த்³ரியாண்யேவ தர்பயதி ஸ்தேந ஏவ தஸ்கர ஏவ ஸ: தே³வாதி³ஸ்வாபஹாரீ ॥ 12 ॥
யே புந: —
யஜ்ஞஶிஷ்டாஶிந: ஸந்தோ முச்யந்தே ஸர்வகில்பி³ஷை: ।
பு⁴ஞ்ஜதே தே த்வக⁴ம் பாபா யே பசந்த்யாத்மகாரணாத் ॥ 13 ॥
தே³வயஜ்ஞாதீ³ந் நிர்வர்த்ய தச்சி²ஷ்டம் அஶநம் அம்ருதாக்²யம் அஶிதும் ஶீலம் யேஷாம் தே யஜ்ஞஶிஷ்டாஶிந: ஸந்த: முச்யந்தே ஸர்வகில்பி³ஷை: ஸர்வபாபை: சுல்ல்யாதி³பஞ்சஸூநாக்ருதை: ப்ரமாத³க்ருதஹிம்ஸாதி³ஜநிதைஶ்ச அந்யை: । யே து ஆத்மம்ப⁴ரய:, பு⁴ஞ்ஜதே தே து அக⁴ம் பாபம் ஸ்வயமபி பாபா: — யே பசந்தி பாகம் நிர்வர்தயந்தி ஆத்மகாரணாத் ஆத்மஹேதோ: ॥ 13 ॥
இதஶ்ச அதி⁴க்ருதேந கர்ம கர்தவ்யம் ஜக³ச்சக்ரப்ரவ்ருத்திஹேதுர்ஹி கர்ம । கத²மிதி உச்யதே —
அந்நாத்³ப⁴வந்தி பூ⁴தாநி பர்ஜந்யாத³ந்நஸம்ப⁴வ: ।
யஜ்ஞாத்³ப⁴வதி பர்ஜந்யோ யஜ்ஞ: கர்மஸமுத்³ப⁴வ: ॥ 14 ॥
அந்நாத் பு⁴க்தாத் லோஹிதரேத:பரிணதாத் ப்ரத்யக்ஷம் ப⁴வந்தி ஜாயந்தே பூ⁴தாநி । பர்ஜந்யாத் வ்ருஷ்டே: அந்நஸ்ய ஸம்ப⁴வ: அந்நஸம்ப⁴வ: । யஜ்ஞாத் ப⁴வதி பர்ஜந்ய:, ‘அக்³நௌ ப்ராஸ்தாஹுதி: ஸம்யகா³தி³த்யமுபதிஷ்ட²தே । ஆதி³த்யாஜ்ஜாயதே வ்ருஷ்டிர்வ்ருஷ்டேரந்நம் தத: ப்ரஜா:’ (மநு. 3 । 76) இதி ஸ்ம்ருதே: । யஜ்ஞ: அபூர்வம் । ஸ ச யஜ்ஞ: கர்மஸமுத்³ப⁴வ: ருத்விக்³யஜமாநயோஶ்ச வ்யாபார: கர்ம, தத் ஸமுத்³ப⁴வ: யஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய அபூர்வஸ்ய ஸ யஜ்ஞ: கர்மஸமுத்³ப⁴வ: ॥ 14 ॥
தச்சைவம்வித⁴ம் கர்ம குதோ ஜாதமித்யாஹ —
கர்ம ப்³ரஹ்மோத்³ப⁴வம் வித்³தி⁴ ப்³ரஹ்மாக்ஷரஸமுத்³ப⁴வம் ।
தஸ்மாத்ஸர்வக³தம் ப்³ரஹ்ம நித்யம் யஜ்ஞே ப்ரதிஷ்டி²தம் ॥ 15 ॥
கர்ம ப்³ரஹ்மோத்³ப⁴வம் ப்³ரஹ்ம வேத³: ஸ: உத்³ப⁴வ: காரணம் ப்ரகாஶகோ யஸ்ய தத் கர்ம ப்³ரஹ்மோத்³ப⁴வம் வித்³தி⁴ விஜாநீஹி । ப்³ரஹ்ம புந: வேதா³க்²யம் அக்ஷரஸமுத்³ப⁴வம் அக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம பரமாத்மா ஸமுத்³ப⁴வோ யஸ்ய தத் அக்ஷரஸமுத்³ப⁴வம் । ப்³ரஹ்ம வேத³ இத்யர்த²: । யஸ்மாத் ஸாக்ஷாத் பரமாத்மாக்²யாத் அக்ஷராத் புருஷநி:ஶ்வாஸவத் ஸமுத்³பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மாத் ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகத்வாத் ஸர்வக³தம் ; ஸர்வக³தமபி ஸத் நித்யம் ஸதா³ யஜ்ஞவிதி⁴ப்ரதா⁴நத்வாத் யஜ்ஞே ப்ரதிஷ்டி²தம் ॥ 15 ॥
ஏவம் ப்ரவர்திதம் சக்ரம் நாநுவர்தயதீஹ ய: ।
அகா⁴யுரிந்த்³ரியாராமோ மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி ॥ 16 ॥
ஏவம் இத்த²ம் ஈஶ்வரேண வேத³யஜ்ஞபூர்வகம் ஜக³ச்சக்ரம் ப்ரவர்திதம் ந அநுவர்தயதி இஹ லோகே ய: கர்மணி அதி⁴க்ருத: ஸந் அகா⁴யு: அக⁴ம் பாபம் ஆயு: ஜீவநம் யஸ்ய ஸ: அகா⁴யு:, பாபஜீவந: இதி யாவத் । இந்த்³ரியாராம: இந்த்³ரியை: ஆராம: ஆரமணம் ஆக்ரீடா³ விஷயேஷு யஸ்ய ஸ: இந்த்³ரியாராம: மோக⁴ம் வ்ருதா² ஹே பார்த², ஸ ஜீவதி ॥
தஸ்மாத் அஜ்ஞேந அதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமேவ கர்மேதி ப்ரகரணார்த²: । ப்ராக் ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாப்ராப்தே: தாத³ர்த்²யேந கர்மயோகா³நுஷ்டா²நம் அதி⁴க்ருதேந அநாத்மஜ்ஞேந கர்தவ்யமேவேத்யேதத் ‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) இத்யத ஆரப்⁴ய ‘ஶரீரயாத்ராபி ச தே ந ப்ரஸித்⁴யேத³கர்மண:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 8) இத்யேவமந்தேந ப்ரதிபாத்³ய, ‘யஜ்ஞார்தா²த் கர்மணோ(அ)ந்யத்ர’ (ப⁴. கீ³. 3 । 9) இத்யாதி³நா ‘மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 16) இத்யேவமந்தேநாபி க்³ரந்தே²ந ப்ராஸங்கி³கம் அதி⁴க்ருதஸ்ய அநாத்மவித³: கர்மாநுஷ்டா²நே ப³ஹு காரணமுக்தம் । தத³கரணே ச தோ³ஷஸங்கீர்தநம் க்ருதம் ॥ 16 ॥
ஏவம் ஸ்தி²தே கிமேவம் ப்ரவர்திதம் சக்ரம் ஸர்வேணாநுவர்தநீயம் , ஆஹோஸ்வித் பூர்வோக்தகர்மயோகா³நுஷ்டா²நோபாயப்ராப்யாம் அநாத்மவித³: ஜ்ஞாநயோகே³நைவ நிஷ்டா²ம் ஆத்மவித்³பி⁴: ஸாங்க்²யை: அநுஷ்டே²யாமப்ராப்தேநைவ, இத்யேவமர்த²ம் அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நமாஶங்க்ய ஸ்வயமேவ வா ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய விவேகப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ‘ஏதம் வை தமாத்மாநம் விதி³த்வா நிவ்ருத்தமித்²யாஜ்ஞாநா: ஸந்த: ப்³ராஹ்மணா: மித்²யாஜ்ஞாநவத்³பி⁴: அவஶ்யம் கர்தவ்யேப்⁴ய: புத்ரைஷணாதி³ப்⁴யோ வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயுக்தம் சரந்தி ந தேஷாமாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²வ்யதிரேகேண அந்யத் கார்யமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இத்யேவம் ஶ்ருத்யர்த²மிஹ கீ³தாஶாஸ்த்ரே ப்ரதிபிபாத³யிஷிதமாவிஷ்குர்வந் ஆஹ ப⁴க³வாந் —
யஸ்த்வாத்மரதிரேவ ஸ்யாதா³த்மத்ருப்தஶ்ச மாநவ: ।
ஆத்மந்யேவ ச ஸந்துஷ்டஸ்தஸ்ய கார்யம் ந வித்³யதே ॥ 17 ॥
யஸ்து ஸாங்க்²ய: ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்ட²: ஆத்மரதி: ஆத்மந்யேவ ரதி: ந விஷயேஷு யஸ்ய ஸ: ஆத்மரதிரேவ ஸ்யாத் ப⁴வேத் ஆத்மத்ருப்தஶ்ச ஆத்மநைவ த்ருப்த: ந அந்நரஸாதி³நா ஸ: மாநவ: மநுஷ்ய: ஸம்ந்யாஸீ ஆத்மந்யேவ ச ஸந்துஷ்ட: । ஸந்தோஷோ ஹி பா³ஹ்யார்த²லாபே⁴ ஸர்வஸ்ய ப⁴வதி, தமநபேக்ஷ்ய ஆத்மந்யேவ ச ஸந்துஷ்ட: ஸர்வதோ வீதத்ருஷ்ண இத்யேதத் । ய: ஈத்³ருஶ: ஆத்மவித் தஸ்ய கார்யம் கரணீயம் ந வித்³யதே நாஸ்தி இத்யர்த²: ॥ 17 ॥
கிஞ்ச —
நைவ தஸ்ய க்ருதேநார்தோ² நாக்ருதேநேஹ கஶ்சந ।
ந சாஸ்ய ஸர்வபூ⁴தேஷு கஶ்சித³ர்த²வ்யபாஶ்ரய: ॥ 18 ॥
நைவ தஸ்ய பரமாத்மரதே: க்ருதேந கர்மணா அர்த²: ப்ரயோஜநமஸ்தி । அஸ்து தர்ஹி அக்ருதேந அகரணேந ப்ரத்யவாயாக்²ய: அநர்த²:, ந அக்ருதேந இஹ லோகே கஶ்சந கஶ்சித³பி ப்ரத்யவாயப்ராப்திரூப: ஆத்மஹாநிலக்ஷணோ வா நைவ அஸ்தி । ந ச அஸ்ய ஸர்வபூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு பூ⁴தேஷு கஶ்சித் அர்த²வ்யபாஶ்ரய: ப்ரயோஜநநிமித்தக்ரியாஸாத்⁴ய: வ்யபாஶ்ரய: வ்யபாஶ்ரயணம் ஆலம்ப³நம் கஞ்சித் பூ⁴தவிஶேஷமாஶ்ரித்ய ந ஸாத்⁴ய: கஶ்சித³ர்த²: அஸ்தி, யேந தத³ர்தா² க்ரியா அநுஷ்டே²யா ஸ்யாத் । ந த்வம் ஏதஸ்மிந் ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கஸ்தா²நீயே ஸம்யக்³த³ர்ஶநே வர்தஸே ॥ 18 ॥
யத: ஏவம் —
தஸ்மாத³ஸக்த: ஸததம் கார்யம் கர்ம ஸமாசர ।
அஸக்தோ ஹ்யாசரந்கர்ம பரமாப்நோதி பூருஷ: ॥ 19 ॥
தஸ்மாத் அஸக்த: ஸங்க³வர்ஜித: ஸததம் ஸர்வதா³ கார்யம் கர்தவ்யம் நித்யம் கர்ம ஸமாசர நிர்வர்தய । அஸக்தோ ஹி யஸ்மாத் ஸமாசரந் ஈஶ்வரார்த²ம் கர்ம குர்வந் பரம் மோக்ஷம் ஆப்நோதி பூருஷ: ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரேண இத்யர்த²: ॥ 19 ॥
யஸ்மாச்ச —
கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா ஜநகாத³ய: ।
லோகஸங்க்³ரஹமேவாபி ஸம்பஶ்யந்கர்துமர்ஹஸி ॥ 20 ॥
கர்மணைவ ஹி யஸ்மாத் பூர்வே க்ஷத்ரியா: வித்³வாம்ஸ: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் மோக்ஷம் க³ந்தும் ஆஸ்தி²தா: ப்ரவ்ருத்தா: । கே ? ஜநகாத³ய: ஜநகாஶ்வபதிப்ரப்⁴ருதய: । யதி³ தே ப்ராப்தஸம்யக்³த³ர்ஶநா:, தத: லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் ப்ராரப்³த⁴கர்மத்வாத் கர்மணா ஸஹைவ அஸம்ந்யஸ்யைவ கர்ம ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா இத்யர்த²: । அத² அப்ராப்தஸம்யக்³த³ர்ஶநா: ஜநகாத³ய:, ததா³ கர்மணா ஸத்த்வஶுத்³தி⁴ஸாத⁴நபூ⁴தேந க்ரமேண ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா இதி வ்யாக்²யேய: ஶ்லோக: । அத² மந்யஸே பூர்வைரபி ஜநகாதி³பி⁴: அஜாநத்³பி⁴ரேவ கர்தவ்யம் கர்ம க்ருதம் ; தாவதா நாவஶ்யமந்யேந கர்தவ்யம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநவதா க்ருதார்தே²நேதி ; ததா²பி ப்ராரப்³த⁴கர்மாயத்த: த்வம் லோகஸங்க்³ரஹம் ஏவ அபி லோகஸ்ய உந்மார்க³ப்ரவ்ருத்திநிவாரணம் லோகஸங்க்³ரஹ: தமேவாபி ப்ரயோஜநம் ஸம்பஶ்யந் கர்தும் அர்ஹஸி ॥ 20 ॥
லோகஸங்க்³ரஹ: கிமர்த²ம் கர்தவ்ய இத்யுச்யதே —
யத்³யதா³சரதி ஶ்ரேஷ்ட²ஸ்தத்ததே³வேதரோ ஜந: ।
ஸ யத்ப்ரமாணம் குருதே லோகஸ்தத³நுவர்ததே ॥ 21 ॥
யத்³யத் கர்ம ஆசரதி கரோதி ஶ்ரேஷ்ட²: ப்ரதா⁴ந: தத்ததே³வ கர்ம ஆசரதி இதர: அந்ய: ஜந: தத³நுக³த: । கிஞ்ச ஸ: ஶ்ரேஷ்ட²: யத் ப்ரமாணம் குருதே லௌகிகம் வைதி³கம் வா லோக: தத் அநுவர்ததே ததே³வ ப்ரமாணீகரோதி இத்யர்த²: ॥ 21 ॥
யதி³ அத்ர தே லோகஸங்க்³ரஹகர்தவ்யதாயாம் விப்ரதிபத்தி: தர்ஹி மாம் கிம் ந பஶ்யஸி ? —
ந மே பார்தா²ஸ்தி கர்தவ்யம் த்ரிஷு லோகேஷு கிஞ்சந ।
நாநவாப்தமவாப்தவ்யம் வர்த ஏவ ச கர்மணி ॥ 22 ॥
ந மே மம பார்த² ந அஸ்தி ந வித்³யதே கர்தவ்யம் த்ரிஷு அபி லோகேஷு கிஞ்சந கிஞ்சித³பி । கஸ்மாத் ? ந அநவாப்தம் அப்ராப்தம் அவாப்தவ்யம் ப்ராபணீயம் , ததா²பி வர்தே ஏவ ச கர்மணி அஹம் ॥ 22 ॥
யதி³ ஹ்யஹம் ந வர்தேய ஜாது கர்மண்யதந்த்³ரித: ।
மம வர்த்மாநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: பார்த² ஸர்வஶ: ॥ 23 ॥
யதி³ ஹி புந: அஹம் ந வர்தேய ஜாது கதா³சித் கர்மணி அதந்த்³ரித: அநலஸ: ஸந் மம ஶ்ரேஷ்ட²ஸ்ய ஸத: வர்த்ம மார்க³ம் அநுவர்தந்தே மநுஷ்யா: ஹே பார்த², ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: ॥ 23 ॥
உத்ஸீதே³யுரிமே லோகா ந குர்யாம் கர்ம சேத³ஹம் ।
ஸங்கரஸ்ய ச கர்தா ஸ்யாமுபஹந்யாமிமா: ப்ரஜா: ॥ 24 ॥
உத்ஸீதே³யு: விநஶ்யேயு: இமே ஸர்வே லோகா: லோகஸ்தி²திநிமித்தஸ்ய கர்மண: அபா⁴வாத் ந குர்யாம் கர்ம சேத் அஹம் । கிஞ்ச, ஸங்கரஸ்ய ச கர்தா ஸ்யாம் । தேந காரணேந உபஹந்யாம் இமா: ப்ரஜா: । ப்ரஜாநாமநுக்³ரஹாய ப்ரவ்ருத்த: உபஹதிம் உபஹநநம் குர்யாம் இத்யர்த²: । மம ஈஶ்வரஸ்ய அநநுரூபமாபத்³யேத ॥ 24 ॥
யதி³ புந: அஹமிவ த்வம் க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴:, ஆத்மவித் அந்யோ வா, தஸ்யாபி ஆத்மந: கர்தவ்யாபா⁴வே(அ)பி பராநுக்³ரஹ ஏவ கர்தவ்ய இத்யாஹ —
ஸக்தா: கர்மண்யவித்³வாம்ஸோ யதா² குர்வந்தி பா⁴ரத ।
குர்யாத்³வித்³வாம்ஸ்ததா²ஸக்தஶ்சிகீர்ஷுர்லோகஸங்க்³ரஹம் ॥ 25 ॥
ஸக்தா: கர்மணி ‘அஸ்ய கர்மண: ப²லம் மம ப⁴விஷ்யதி’ இதி கேசித் அவித்³வாம்ஸ: யதா² குர்வந்தி பா⁴ரத, குர்யாத் வித்³வாந் ஆத்மவித் ததா² அஸக்த: ஸந் । தத்³வத் கிமர்த²ம் கரோதி ? தத் ஶ்ருணு — சிகீர்ஷு: கர்துமிச்சு²: லோகஸங்க்³ரஹம் ॥ 25 ॥
ஏவம் லோகஸங்க்³ரஹம் சிகீர்ஷோ: ந மம ஆத்மவித³: கர்தவ்யமஸ்தி அந்யஸ்ய வா லோகஸங்க்³ரஹம் முக்த்வா । தத: தஸ்ய ஆத்மவித³: இத³முபதி³ஶ்யதே —
ந பு³த்³தி⁴பே⁴த³ம் ஜநயேத³ஜ்ஞாநாம் கர்மஸங்கி³நாம் ।
ஜோஷயேத்ஸர்வகர்மாணி வித்³வாந்யுக்த: ஸமாசரந் ॥ 26 ॥
பு³த்³தே⁴ர்பே⁴த³: பு³த்³தி⁴பே⁴த³: ‘மயா இத³ம் கர்தவ்யம் போ⁴க்தவ்யம் சாஸ்ய கர்மண: ப²லம்’ இதி நிஶ்சயரூபாயா பு³த்³தே⁴: பே⁴த³நம் சாலநம் பு³த்³தி⁴பே⁴த³: தம் ந ஜநயேத் ந உத்பாத³யேத் அஜ்ஞாநாம் அவிவேகிநாம் கர்மஸங்கி³நாம் கர்மணி ஆஸக்தாநாம் ஆஸங்க³வதாம் । கிம் நு குர்யாத் ? ஜோஷயேத் காரயேத் ஸர்வகர்மாணி வித்³வாந் ஸ்வயம் ததே³வ அவிது³ஷாம் கர்ம யுக்த: அபி⁴யுக்த: ஸமாசரந் ॥ 26 ॥
அவித்³வாநஜ்ஞ: கத²ம் கர்மஸு ஸஜ்ஜதே இத்யாஹ —
ப்ரக்ருதே: க்ரியமாணாநி கு³ணை: கர்மாணி ஸர்வஶ: ।
அஹங்காரவிமூடா⁴த்மா கர்தாஹமிதி மந்யதே ॥ 27 ॥
ப்ரக்ருதே: ப்ரக்ருதி: ப்ரதா⁴நம் ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாம் கு³ணாநாம் ஸாம்யாவஸ்தா² தஸ்யா: ப்ரக்ருதே: கு³ணை: விகாரை: கார்யகரணரூபை: க்ரியமாணாநி கர்மாணி லௌகிகாநி ஶாஸ்த்ரீயாணி ச ஸர்வஶ: ஸர்வப்ரகாரை: அஹங்காரவிமூடா⁴த்மா கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்மப்ரத்யய: அஹங்கார: தேந விவித⁴ம் நாநாவித⁴ம் மூட⁴: ஆத்மா அந்த:கரணம் யஸ்ய ஸ: அயம் கார்யகரணத⁴ர்மா கார்யகரணாபி⁴மாநீ அவித்³யயா கர்மாணி ஆத்மநி மந்யமாந: தத்தத்கர்மணாம் அஹம் கர்தா இதி மந்யதே ॥ 27 ॥
ய: புநர்வித்³வாந் —
தத்த்வவித்து மஹாபா³ஹோ கு³ணகர்மவிபா⁴க³யோ: ।
கு³ணா கு³ணேஷு வர்தந்த இதி மத்வா ந ஸஜ்ஜதே ॥ 28 ॥
தத்த்வவித் து மஹாபா³ஹோ । கஸ்ய தத்த்வவித் ? கு³ணகர்மவிபா⁴க³யோ: கு³ணவிபா⁴க³ஸ்ய கர்மவிபா⁴க³ஸ்ய ச தத்த்வவித் இத்யர்த²: । கு³ணா: கரணாத்மகா: கு³ணேஷு விஷயாத்மகேஷு வர்தந்தே ந ஆத்மா இதி மத்வா ந ஸஜ்ஜதே ஸக்திம் ந கரோதி ॥ 28 ॥
யே புந: —
ப்ரக்ருதேர்கு³ணஸம்மூடா⁴: ஸஜ்ஜந்தே கு³ணகர்மஸு ।
தாநக்ருத்ஸ்நவிதோ³ மந்தா³ந்க்ருத்ஸ்நவிந்ந விசாலயேத் ॥ 29 ॥
ப்ரக்ருதே: கு³ணை: ஸம்யக் மூடா⁴: ஸம்மோஹிதா: ஸந்த: ஸஜ்ஜந்தே கு³ணாநாம் கர்மஸு கு³ணகர்மஸு ‘வயம் கர்ம குர்ம: ப²லாய’ இதி | தாந் கர்மஸங்கி³ந: அக்ருத்ஸ்நவித³: கர்மப²லமாத்ரத³ர்ஶிந: மந்தா³ந் மந்த³ப்ரஜ்ஞாந் க்ருத்ஸ்நவித் ஆத்மவித் ஸ்வயம் ந விசாலயேத் பு³த்³தி⁴பே⁴த³கரணமேவ சாலநம் தத் ந குர்யாத் இத்யர்த²: ॥ 29 ॥
கத²ம் புந: கர்மண்யதி⁴க்ருதேந அஜ்ஞேந முமுக்ஷுணா கர்ம கர்தவ்யமிதி, உச்யதே —
மயி ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்யாத்⁴யாத்மசேதஸா ।
நிராஶீர்நிர்மமோ பூ⁴த்வா யுத்⁴யஸ்வ விக³தஜ்வர: ॥ 30 ॥
மயி வாஸுதே³வே பரமேஶ்வரே ஸர்வஜ்ஞே ஸர்வாத்மநி ஸர்வாணி கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய நிக்ஷிப்ய அத்⁴யாத்மசேதஸா விவேகபு³த்³த்⁴யா ‘அஹம் கர்தா ஈஶ்வராய ப்⁴ருத்யவத் கரோமி’ இத்யநயா பு³த்³த்⁴யா । கிஞ்ச, நிராஶீ: த்யக்தாஶீ: நிர்மம: மமபா⁴வஶ்ச நிர்க³த: யஸ்ய தவ ஸ த்வம் நிர்மமோ பூ⁴த்வா யுத்⁴யஸ்வ விக³தஜ்வர: விக³தஸந்தாப: விக³தஶோக: ஸந்நித்யர்த²: ॥ 30 ॥
யதே³தந்மம மதம் கர்ம கர்தவ்யம் இதி ஸப்ரமாணமுக்தம் தத் ததா² —
யே மே மதமித³ம் நித்யமநுதிஷ்ட²ந்தி மாநவா: ।
ஶ்ரத்³தா⁴வந்தோ(அ)நஸூயந்தோ முச்யந்தே தே(அ)பி கர்மபி⁴: ॥ 31 ॥
யே மே மதீ³யம் இத³ம் மதம் நித்யம் அநுதிஷ்ட²ந்தி அநுவர்தந்தே மாநவா: மநுஷ்யா: ஶ்ரத்³தா⁴வந்த: ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நா: அநஸூயந்த: அஸூயாம் ச மயி பரமகு³ரௌ வாஸுதே³வே அகுர்வந்த:, முச்யந்தே தே(அ)பி ஏவம் பூ⁴தா: கர்மபி⁴: த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யை: ॥ 31 ॥
யே த்வேதத³ப்⁴யஸூயந்தோ நாநுதிஷ்ட²ந்தி மே மதம் ।
ஸர்வஜ்ஞாநவிமூடா⁴ம்ஸ்தாந்வித்³தி⁴ நஷ்டாநசேதஸ: ॥ 32 ॥
யே து தத்³விபரீதா: ஏதத் மம மதம் அப்⁴யஸூயந்த: நிந்த³ந்த: ந அநுதிஷ்ட²ந்தி நாநுவர்தந்தே மே மதம் , ஸர்வேஷு ஜ்ஞாநேஷு விவித⁴ம் மூடா⁴: தே । ஸர்வஜ்ஞாநவிமூடா⁴ந் தாந் வித்³தி⁴ ஜாநீஹி
நஷ்டாந் நாஶம் க³தாந் அசேதஸ: அவிவேகிந: ॥ 32 ॥
கஸ்மாத் புந: காரணாத் த்வதீ³யம் மதம் நாநுதிஷ்ட²ந்தி, பரத⁴ர்மாந் அநுதிஷ்ட²ந்தி, ஸ்வத⁴ர்மம் ச நாநுவர்தந்தே, த்வத்ப்ரதிகூலா: கத²ம் ந பி³ப்⁴யதி த்வச்சா²ஸநாதிக்ரமதோ³ஷாத் ? தத்ராஹ —
ஸத்³ருஶம் சேஷ்டதே ஸ்வஸ்யா: ப்ரக்ருதேர்ஜ்ஞாநவாநபி ।
ப்ரக்ருதிம் யாந்தி பூ⁴தாநி நிக்³ரஹ: கிம் கரிஷ்யதி ॥ 33 ॥
ஸத்³ருஶம் அநுரூபம் சேஷ்டதே சேஷ்டாம் கரோதி | கஸ்ய ? ஸ்வஸ்யா: ஸ்வகீயாயா: ப்ரக்ருதே: । ப்ரக்ருதிர்நாம பூர்வக்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ஸம்ஸ்கார: வர்தமாநஜந்மாதௌ³ அபி⁴வ்யக்த: ; ஸா ப்ரக்ருதி: । தஸ்யா: ஸத்³ருஶமேவ ஸர்வோ ஜந்து: ஜ்ஞாநவாநபி சேஷ்டதே, கிம் புநர்மூர்க²: । தஸ்மாத் ப்ரக்ருதிம் யாந்தி அநுக³ச்ச²ந்தி பூ⁴தாநி ப்ராணிந: । நிக்³ரஹ: நிஷேத⁴ரூப: கிம் கரிஷ்யதி மம வா அந்யஸ்ய வா ॥ 33 ॥
யதி³ ஸர்வோ ஜந்து: ஆத்மந: ப்ரக்ருதிஸத்³ருஶமேவ சேஷ்டதே, ந ச ப்ரக்ருதிஶூந்ய: கஶ்சித் அஸ்தி, தத: புருஷகாரஸ்ய விஷயாநுபபத்தே: ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யப்ராப்தௌ இத³முச்யதே —
இந்த்³ரியஸ்யேந்த்³ரியஸ்யார்தே² ராக³த்³வேஷௌ வ்யவஸ்தி²தௌ ।
தயோர்ந வஶமாக³ச்சே²த்தௌ ஹ்யஸ்ய பரிபந்தி²நௌ ॥ 34 ॥
இந்த்³ரியஸ்யேந்த்³ரியஸ்ய அர்தே² ஸர்வேந்த்³ரியாணாமர்தே² ஶப்³தா³தி³விஷயே இஷ்டே ராக³: அநிஷ்டே த்³வேஷ: இத்யேவம் ப்ரதீந்த்³ரியார்த²ம் ராக³த்³வேஷௌ அவஶ்யம்பா⁴விநௌ தத்ர அயம் புருஷகாரஸ்ய ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய ச விஷய உச்யதே । ஶாஸ்த்ரார்தே² ப்ரவ்ருத்த: பூர்வமேவ ராக³த்³வேஷயோர்வஶம் நாக³ச்சே²த் । யா ஹி புருஷஸ்ய ப்ரக்ருதி: ஸா ராக³த்³வேஷபுர:ஸரைவ ஸ்வகார்யே புருஷம் ப்ரவர்தயதி । ததா³ ஸ்வத⁴ர்மபரித்யாக³: பரத⁴ர்மாநுஷ்டா²நம் ச ப⁴வதி । யதா³ புந: ராக³த்³வேஷௌ தத்ப்ரதிபக்ஷேண நியமயதி ததா³ ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டிரேவ புருஷ: ப⁴வதி, ந ப்ரக்ருதிவஶ: । தஸ்மாத் தயோ: ராக³த்³வேஷயோ: வஶம் ந ஆக³ச்சே²த் , யத: தௌ ஹி அஸ்ய புருஷஸ்ய பரிபந்தி²நௌ ஶ்ரேயோமார்க³ஸ்ய விக்⁴நகர்தாரௌ தஸ்கரௌ இவ பதீ²த்யர்த²: ॥ 34 ॥
தத்ர ராக³த்³வேஷப்ரயுக்தோ மந்யதே ஶாஸ்த்ரார்த²மப்யந்யதா² ‘பரத⁴ர்மோ(அ)பி த⁴ர்மத்வாத் அநுஷ்டே²ய ஏவ’ இதி, தத³ஸத் —
ஶ்ரேயாந்ஸ்வத⁴ர்மோ விகு³ண: பரத⁴ர்மாத்ஸ்வநுஷ்டி²தாத் ।
ஸ்வத⁴ர்மே நித⁴நம் ஶ்ரேய: பரத⁴ர்மோ ப⁴யாவஹ: ॥ 35 ॥
ஶ்ரேயாந் ப்ரஶஸ்யதர: ஸ்வோ த⁴ர்ம: ஸ்வத⁴ர்ம: விகு³ண: அபி விக³தகு³ணோ(அ)பி அநுஷ்டீ²யமாந: பரத⁴ர்மாத் ஸ்வநுஷ்டி²தாத் ஸாத்³கு³ண்யேந ஸம்பாதி³தாத³பி । ஸ்வத⁴ர்மே ஸ்தி²தஸ்ய நித⁴நம் மரணமபி ஶ்ரேய: பரத⁴ர்மே ஸ்தி²தஸ்ய ஜீவிதாத் । கஸ்மாத் ? பரத⁴ர்ம: ப⁴யாவஹ: நரகாதி³லக்ஷணம் ப⁴யமாவஹதி யத: ॥
யத்³யபி அநர்த²மூலம் ‘த்⁴யாயதோ விஷயாந்பும்ஸ:’ (ப⁴. கீ³. 2 । 62) இதி ‘ராக³த்³வேஷௌ ஹ்யஸ்ய பரிபந்தி²நௌ’ (ப⁴. கீ³. 3 । 34) இதி ச உக்தம் , விக்ஷிப்தம் அநவதா⁴ரிதம் ச தது³க்தம் । தத் ஸங்க்ஷிப்தம் நிஶ்சிதம் ச இத³மேவேதி ஜ்ஞாதுமிச்ச²ந் அர்ஜுந: உவாச ‘ஜ்ஞாதே ஹி தஸ்மிந் தது³ச்சே²தா³ய யத்நம் குர்யாம்’ இதி ॥ 35 ॥
அர்ஜுந உவாச —
அத² கேந ப்ரயுக்தோ(அ)யம் பாபம் சரதி பூருஷ: ।
அநிச்ச²ந்நபி வார்ஷ்ணேய ப³லாதி³வ நியோஜித: ॥ 36 ॥
அத² கேந ஹேதுபூ⁴தேந ப்ரயுக்த: ஸந் ராஜ்ஞேவ ப்⁴ருத்ய: அயம் பாபம் கர்ம சரதி ஆசரதி பூருஷ: புருஷ: ஸ்வயம் அநிச்ச²ந் அபி ஹே வார்ஷ்ணேய வ்ருஷ்ணிகுலப்ரஸூத, ப³லாத் இவ நியோஜித: ராஜ்ஞேவ இத்யுக்தோ த்³ருஷ்டாந்த: ॥
ஶ்ருணு த்வம் தம் வைரிணம் ஸர்வாநர்த²கரம் யம் த்வம் ப்ருச்ச²ஸி இதி ப⁴க³வாந் உவாச — ॥ 36 ॥
ஶ்ரீப⁴க³வாநுவாச —
காம ஏஷ க்ரோத⁴ ஏஷ ரஜோகு³ணஸமுத்³ப⁴வ: ।
மஹாஶநோ மஹாபாப்மா வித்³த்⁴யேநமிஹ வைரிணம் ॥ 37 ॥
‘ஐஶ்வர்யஸ்ய ஸமக்³ரஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய யஶஸ: ஶ்ரிய: । வைராக்³யஸ்யாத² மோக்ஷஸ்ய ஷண்ணாம் ப⁴க³ இதீங்க³நா’ (வி. பு. 6 । 5 । 74) ஐஶ்வர்யாதி³ஷட்கம் யஸ்மிந் வாஸுதே³வே நித்யமப்ரதிப³த்³த⁴த்வேந ஸாமஸ்த்யேந ச வர்ததே, ‘உத்பத்திம் ப்ரலயம் சைவ பூ⁴தாநாமாக³திம் க³திம் । வேத்தி வித்³யாமவித்³யாம் ச ஸ வாச்யோ ப⁴க³வாநிதி’ (வி. பு. 6 । 5 । 78) உத்பத்த்யாதி³விஷயம் ச விஜ்ஞாநம் யஸ்ய ஸ வாஸுதே³வ: வாச்ய: ப⁴க³வாந் இதி ॥
காம ஏஷ: ஸர்வலோகஶத்ரு: யந்நிமித்தா ஸர்வாநர்த²ப்ராப்தி: ப்ராணிநாம் । ஸ ஏஷ காம: ப்ரதிஹத: கேநசித் க்ரோத⁴த்வேந பரிணமதே । அத: க்ரோத⁴: அபி ஏஷ ஏவ ரஜோகு³ணஸமுத்³ப⁴வ: ரஜஶ்ச தத் கு³ணஶ்ச ரஜோகு³ண: ஸ: ஸமுத்³ப⁴வ: யஸ்ய ஸ: காம: ரஜோகு³ணஸமுத்³ப⁴வ:, ரஜோகு³ணஸ்ய வா ஸமுத்³ப⁴வ: । காமோ ஹி உத்³பூ⁴த: ரஜ: ப்ரவர்தயந் புருஷம் ப்ரவர்தயதி ; ‘த்ருஷ்ணயா ஹி அஹம் காரித:’ இதி து³:கி²நாம் ரஜ:கார்யே ஸேவாதௌ³ ப்ரவ்ருத்தாநாம் ப்ரலாப: ஶ்ரூயதே । மஹாஶந: மஹத் அஶநம் அஸ்யேதி மஹாஶந: ; அத ஏவ மஹாபாப்மா ; காமேந ஹி ப்ரேரித: ஜந்து: பாபம் கரோதி । அத: வித்³தி⁴ ஏநம் காமம் இஹ ஸம்ஸாரே வைரிணம் ॥ 37 ॥
கத²ம் வைரீ இதி த்³ருஷ்டாந்தை: ப்ரத்யாயயதி —
தூ⁴மேநாவ்ரியதே வஹ்நிர்யதா²த³ர்ஶோ மலேந ச ।
யதோ²ல்பே³நாவ்ருதோ க³ர்ப⁴ஸ்ததா² தேநேத³மாவ்ருதம் ॥ 38 ॥
தூ⁴மேந ஸஹஜேந ஆவ்ரியதே வஹ்நி: ப்ரகாஶாத்மக: அப்ரகாஶாத்மகேந, யதா² வா ஆத³ர்ஶோ மலேந ச, யதா² உல்பே³ந ச ஜராயுணா க³ர்ப⁴வேஷ்டநேந ஆவ்ருத: ஆச்சா²தி³த: க³ர்ப⁴: ததா² தேந இத³ம் ஆவ்ருதம் ॥ 38 ॥
கிம் புநஸ்தத் இத³ம்ஶப்³த³வாச்யம் யத் காமேநாவ்ருதமித்யுச்யதே —
ஆவ்ருதம் ஜ்ஞாநமேதேந ஜ்ஞாநிநோ நித்யவைரிணா ।
காமரூபேண கௌந்தேய து³ஷ்பூரேணாநலேந ச ॥ 39 ॥
ஆவ்ருதம் ஏதேந ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநிந: நித்யவைரிணா, ஜ்ஞாநீ ஹி ஜாநாதி ‘அநேந அஹமநர்தே² ப்ரயுக்த:’ இதி பூர்வமேவ । து³:கீ² ச ப⁴வதி நித்யமேவ । அத: அஸௌ ஜ்ஞாநிநோ நித்யவைரீ, ந து மூர்க²ஸ்ய । ஸ ஹி காமம் த்ருஷ்ணாகாலே மித்ரமிவ பஶ்யந் தத்கார்யே து³:கே² ப்ராப்தே ஜாநாதி
‘த்ருஷ்ணயா அஹம் து³:கி²த்வமாபாதி³த:’ இதி, ந பூர்வமேவ । அத: ஜ்ஞாநிந ஏவ நித்யவைரீ । கிம்ரூபேண ? காமரூபேண காம: இச்சை²வ ரூபமஸ்ய இதி காமரூப: தேந து³ஷ்பூரேண து³:கே²ந பூரணமஸ்ய இதி து³ஷ்பூர: தேந அநலேந ந அஸ்ய அலம் பர்யாப்தி: வித்³யதே இத்யநல: தேந ச ॥ 39 ॥
கிமதி⁴ஷ்டா²ந: புந: காம: ஜ்ஞாநஸ்ய ஆவரணத்வேந வைரீ ஸர்வஸ்ய லோகஸ்ய ? இத்யபேக்ஷாயாமாஹ, ஜ்ஞாதே ஹி ஶத்ரோரதி⁴ஷ்டா²நே ஸுகே²ந நிப³ர்ஹணம் கர்தும் ஶக்யத இதி —
இந்த்³ரியாணி மநோ பு³த்³தி⁴ரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நமுச்யதே ।
ஏதைர்விமோஹயத்யேஷ ஜ்ஞாநமாவ்ருத்ய தே³ஹிநம் ॥ 40 ॥
இந்த்³ரியாணி மந: பு³த்³தி⁴ஶ்ச அஸ்ய காமஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நம் ஆஶ்ரய: உச்யதே । ஏதை: இந்த்³ரியாதி³பி⁴: ஆஶ்ரயை: விமோஹயதி விவித⁴ம் மோஹயதி ஏஷ காம: ஜ்ஞாநம் ஆவ்ருத்ய ஆச்சா²த்³ய தே³ஹிநம் ஶரீரிணம் ॥ 40 ॥
யத: ஏவம் —
தஸ்மாத்த்வமிந்த்³ரியாண்யாதௌ³ நியம்ய ப⁴ரதர்ஷப⁴ ।
பாப்மாநம் ப்ரஜஹிஹ்யேநம் ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநநாஶநம் ॥ 41 ॥
தஸ்மாத் த்வம் இந்த்³ரியாணி ஆதௌ³ பூர்வமேவ நியம்ய வஶீக்ருத்ய ப⁴ரதர்ஷப⁴ பாப்மாநம் பாபாசாரம் காமம் ப்ரஜஹிஹி பரித்யஜ ஏநம் ப்ரக்ருதம் வைரிணம் ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநநாஶநம் ஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரத: ஆசார்யதஶ்ச ஆத்மாதீ³நாம் அவபோ³த⁴:, விஜ்ஞாநம் விஶேஷத: தத³நுப⁴வ:, தயோ: ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநயோ: ஶ்ரேய:ப்ராப்திஹேத்வோ: நாஶநம் நாஶகரம் ப்ரஜஹிஹி ஆத்மந: பரித்யஜேத்யர்த²: ॥ 41 ॥
இந்த்³ரியாண்யாதௌ³ நியம்ய காமம் ஶத்ரும் ஜஹிஹி இத்யுக்தம் ; தத்ர கிமாஶ்ரய: காமம் ஜஹ்யாத் இத்யுச்யதே —
இந்த்³ரியாணி பராண்யாஹுரிந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மந: ।
மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴ர்யோ பு³த்³தே⁴: பரதஸ்து ஸ: ॥ 42 ॥
இந்த்³ரியாணி ஶ்ரோத்ராதீ³நி பஞ்ச தே³ஹம் ஸ்தூ²லம் பா³ஹ்யம் பரிச்சி²ந்நம் ச அபேக்ஷ்ய ஸௌக்ஷ்ம்யாந்தரத்வவ்யாபித்வாத்³யபேக்ஷயா பராணி ப்ரக்ருஷ்டாநி ஆஹு: பண்டி³தா: । ததா² இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மந: ஸங்கல்பவிகல்பாத்மகம் । ததா² மநஸ: து பரா பு³த்³தி⁴: நிஶ்சயாத்மிகா । ததா² ய: ஸர்வத்³ருஶ்யேப்⁴ய: பு³த்³த்⁴யந்தேப்⁴ய: ஆப்⁴யந்தர:, யம் தே³ஹிநம் இந்த்³ரியாதி³பி⁴: ஆஶ்ரயை: யுக்த: காம: ஜ்ஞாநாவரணத்³வாரேண மோஹயதி இத்யுக்தம் । பு³த்³தே⁴: பரதஸ்து ஸ:, ஸ: பு³த்³தே⁴: த்³ரஷ்டா பர ஆத்மா ॥ 42 ॥
தத: கிம் —
ஏவம் பு³த்³தே⁴: பரம் பு³த்³த்⁴வா ஸம்ஸ்தப்⁴யாத்மாநமாத்மநா ।
ஜஹி ஶத்ரும் மஹாபா³ஹோ காமரூபம் து³ராஸத³ம் ॥ 43 ॥
ஏவம் பு³த்³தே⁴: பரம் ஆத்மாநம் பு³த்³த்⁴வா ஜ்ஞாத்வா ஸம்ஸ்தப்⁴ய ஸம்யக் ஸ்தம்ப⁴நம் க்ருத்வா ஆத்மாநம் ஸ்வேநைவ ஆத்மநா ஸம்ஸ்க்ருதேந மநஸா ஸம்யக் ஸமாதா⁴யேத்யர்த²: । ஜஹி ஏநம் ஶத்ரும் ஹே மஹாபா³ஹோ காமரூபம் து³ராஸத³ம் து³:கே²ந ஆஸத³: ஆஸாத³நம் ப்ராப்தி: யஸ்ய தம் து³ராஸத³ம் து³ர்விஜ்ஞேயாநேகவிஶேஷமிதி ॥ 43 ॥