कठोपनिषद्भाष्यम्த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்தீ² வல்லீ
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:
சதுர்தீ² வல்லீ
‘ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு கு³டோ⁴(அ)த்மா ந ப்ரகாஶதே। த்³ருஶ்யதே த்வக்³ர்யயா பு³த்³த்⁴யா’ (க. உ. 1 । 3 । 12) இத்யுக்தம் । க: புந: ப்ரதிப³ந்தோ⁴(அ)க்³ர்யாயா பு³த்³தே⁴:, யேந தத³பா⁴வாதா³த்மா ந த்³ருஶ்யத இதி தத³த³ர்ஶநகாரணப்ரத³ர்ஶநார்தா² வல்லீ ஆரப்⁴யதே ; விஜ்ஞாதே ஹி ஶ்ரேய:ப்ரதிப³ந்த⁴காரணே தத³பநயநாய யத்ந ஆரப்³து⁴ம் ஶக்யதே, நாந்யதே²தி —
பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத்ஸ்வயம்பூ⁴ஸ்தஸ்மாத்பராங் பஶ்யதி நாந்தராத்மந் ।
கஶ்சித்³தீ⁴ர: ப்ரத்யகா³த்மாநமைக்ஷதா³வ்ருத்தசக்ஷுரம்ருதத்வமிச்ச²ந் ॥ 1 ॥
பராஞ்சி பராக³ஞ்சந்தி க³ச்ச²ந்தீதி, கா²நி கோ²பலக்ஷிதாநி ஶ்ரோத்ராதீ³நீந்த்³ரியாணி கா²நீத்யுச்யந்தே । தாநி பராஞ்ச்யேவ ஶப்³தா³தி³விஷயப்ரகாஶநாய ப்ரவர்தந்தே । யஸ்மாதே³வம்ஸ்வபா⁴வகாநி தாநி வ்யத்ருணத் ஹிம்ஸிதவாந் ஹநநம் க்ருதவாநித்யர்த²: । கோ(அ)ஸௌ ? ஸ்வயம்பூ⁴: பரமேஶ்வர: ஸ்வயமேவ ஸ்வதந்த்ரோ ப⁴வதி ஸர்வதா³ ந பரதந்த்ர இதி । தஸ்மாத் பராங் பராக்³ரூபாநநாத்மபூ⁴தாஞ்ஶப்³தா³தீ³ந் பஶ்யதி உபலப⁴தே உபலப்³தா⁴ நாந்தராத்மந் நாந்தராத்மாநமித்யர்த²: । ஏவம்ஸ்வபா⁴வே(அ)பி ஸதி லோகஸ்ய கஶ்சித் நத்³யா: ப்ரதிஸ்ரோத:ப்ரவர்தநமிவ தீ⁴ர: தீ⁴மாந்விவேகீ ப்ரத்யகா³த்மாநம் ப்ரத்யக் சாஸாவாத்மா சேதி ப்ரத்யகா³த்மா । ப்ரதீச்யேவாத்மஶப்³தோ³ ரூடோ⁴ லோகே, நாந்யத்ர । வ்யுத்பத்திபக்ஷே(அ)பி தத்ரைவாத்மஶப்³தோ³ வர்ததே ; ‘யச்சாப்நோதி யதா³த³த்தே யச்சாத்தி விஷயாநிஹ । யச்சாஸ்ய ஸந்ததோ பா⁴வஸ்தஸ்மாதா³த்மேதி கீர்த்யதே’ ; இத்யாத்மஶப்³த³வ்யுத்பத்திஸ்மரணாத் । தம் ப்ரத்யகா³த்மாநம் ஸ்வஸ்வபா⁴வம் ஐக்ஷத் அபஶ்யத் பஶ்யதீத்யர்த²:, ச²ந்த³ஸி காலாநியமாத் । கத²ம் பஶ்யதீதி, உச்யதே — ஆவ்ருத்தசக்ஷு: ஆவ்ருத்தம் வ்யாவ்ருத்தம் சக்ஷு: ஶ்ரோத்ராதி³கமிந்த்³ரியஜாதமஶேஷவிஷயாத் யஸ்ய ஸ ஆவ்ருத்தசக்ஷு: । ஸ ஏவம் ஸம்ஸ்க்ருத: ப்ரத்யகா³த்மாநம் பஶ்யதி । ந ஹி பா³ஹ்யவிஷயாலோசநபரத்வம் ப்ரத்யகா³த்மேக்ஷணம் சைகஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । கிமிச்ச²ந்புநரித்த²ம் மஹதா ப்ரயாஸேந ஸ்வபா⁴வப்ரவ்ருத்திநிரோத⁴ம் க்ருத்வா தீ⁴ர: ப்ரத்யகா³த்மாநம் பஶ்யதீதி, உச்யதே । அம்ருதத்வம் அமரணத⁴ர்மத்வம் நித்யஸ்வபா⁴வதாம் இச்ச²ந் ஆத்மந இத்யர்த²: ॥
பராச: காமாநநுயந்தி பா³லாஸ்தே ம்ருத்யோர்யந்தி விததஸ்ய பாஶம் ।
அத² தீ⁴ரா அம்ருதத்வம் விதி³த்வா த்⁴ருவமத்⁴ருவேஷ்விஹ ந ப்ரார்த²யந்தே ॥ 2 ॥
யத்தாவத்ஸ்வாபா⁴விகம் பராகே³வாநாத்மத³ர்ஶநம் ததா³த்மத³ர்ஶநஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴காரணமவித்³யா தத்ப்ரதிகூலத்வாத்³யா ச பராகே³வாவித்³யோபப்ரத³ர்ஶிதேஷு த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷு போ⁴கே³ஷு த்ருஷ்ணா தாப்⁴யாமவித்³யாத்ருஷ்ணாப்⁴யாம் ப்ரதிப³த்³தா⁴த்மத³ர்ஶநா: பராச: ப³ஹிர்க³தாநேவ காமாந் காம்யாந்விஷயாந் அநுயந்தி அநுக³ச்ச²ந்தி பா³லா: அல்பப்ரஜ்ஞா: தே தேந காரணேந ம்ருத்யோ: அவித்³யாகாமகர்மஸமுதா³யஸ்ய யந்தி க³ச்ச²ந்தி விததஸ்ய விஸ்தீர்ணஸ்ய ஸர்வதோ வ்யாப்தஸ்ய பாஶம் பாஶ்யதே ப³த்⁴யதே யேந தம் பாஶம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஸம்யோக³வியோக³லக்ஷணம் । அநவரதம் ஜந்மமரணஜராரோகா³த்³யநேகாநர்த²வ்ராதம் ப்ரதிபத்³யந்த இத்யர்த²: । யத ஏவம் அத² தஸ்மாத் தீ⁴ரா: விவேகிந: ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணம் அம்ருதத்வம் த்⁴ருவம் விதி³த்வா । தே³வாத்³யம்ருதத்வம் ஹ்யத்⁴ருவம் , இத³ம் து ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணம் த்⁴ருவம் , ‘ந கர்மணா வர்த⁴தே நோ கநீயாந்’ இதி ஶ்ருதே: । ததே³வம்பூ⁴தம் கூடஸ்த²மவிசால்யமம்ருதத்வம் விதி³த்வா அத்⁴ருவேஷு ஸர்வபதா³ர்தே²ஷு அநித்யேஷு நிர்தா⁴ர்ய, ப்³ராஹ்மணா இஹ ஸம்ஸாரே(அ)நர்த²ப்ராயே ந ப்ரார்த²யந்தே கிஞ்சித³பி ப்ரத்யகா³த்மத³ர்ஶநப்ரதிகூலத்வாத் । புத்ரவித்தலோகைஷணாப்⁴யோ வ்யுத்திஷ்ட²ந்த்யேவேத்யபி⁴ப்ராய: ॥
யேந ரூபம் ரஸம் க³ந்த⁴ம் ஶப்³தா³ந்ஸ்பர்ஶாம்ஶ்ச மைது²நாந் ।
ஏதேநைவ விஜாநாதி கிமத்ர பரிஶிஷ்யதே । ஏதத்³வை தத் ॥ 3 ॥
யத்³விஜ்ஞாநாந்ந கிஞ்சித³ந்யத்ப்ரார்த²யந்தே ப்³ராஹ்மணா:, கத²ம் தத³தி⁴க³ம இதி, உச்யதே — யேந விஜ்ஞாநஸ்வபா⁴வேநாத்மநா ரூபம் ரஸம் க³ந்த⁴ம் ஶப்³தா³ந் ஸ்பர்ஶாம்ஶ்ச மைது²நாந் மைது²நநிமித்தாந்ஸுக²ப்ரத்யயாந் விஜாநாதி விஸ்பஷ்டம் ஜாநாதி ஸர்வோ லோக: । நநு நைவம் ப்ரஸித்³தி⁴ர்லோகஸ்ய ஆத்மநா தே³ஹாதி³விலக்ஷணேநாஹம் விஜாநாமீதி । தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோ(அ)ஹம் விஜாநாமீதி து ஸர்வோ லோகோ(அ)வக³ச்ச²தி । நநு தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்யாபி ஶப்³தா³தி³ஸ்வரூபத்வாவிஶேஷாத்³விஜ்ஞேயத்வாவிஶேஷாச்ச ந யுக்தம் விஜ்ஞாத்ருத்வம் । யதி³ ஹி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோ ரூபாத்³யாத்மக: ஸந் ரூபாதீ³ந்விஜாநீயாத் , தர்ஹி பா³ஹ்யா அபி ரூபாத³யோ(அ)ந்யோந்யம் ஸ்வம் ஸ்வம் ரூபம் ச விஜாநீயு: । ந சைதத³ஸ்தி । தஸ்மாத்³தே³ஹாதி³லக்ஷணாம்ஶ்ச ரூபாதீ³ந் ஏதேநைவ தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தேநைவ விஜ்ஞாநஸ்வபா⁴வேநாத்மநா விஜாநாதி லோக: । யதா² யேந லோஹோ த³ஹதி ஸோ(அ)க்³நிரிதி தத்³வத் ஆத்மநோ(அ)விஜ்ஞேயம் । கிம் அத்ர அஸ்மிம்ல்லோகே பரிஶிஷ்யதே ந கிஞ்சித்பரிஶிஷ்யதே ஸர்வமேவ த்வாத்மநா விஜ்ஞேயம் , யஸ்யாத்மநோ(அ)விஜ்ஞேயம் ந கிஞ்சித்பரிஶிஷ்யதே, ஸ ஆத்மா ஸர்வஜ்ஞ: । ஏதத்³வை தத் । கிம் தத் யந்நசிகேதஸா ப்ருஷ்டம் தே³வாதி³பி⁴ரபி விசிகித்ஸிதம் த⁴ர்மாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யத் விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம் யஸ்மாத்பரம் நாஸ்தி தத்³வை ஏதத் அதி⁴க³தமித்யர்த²: ॥
ஸ்வப்நாந்தம் ஜாக³ரிதாந்தம் சோபௌ⁴ யேநாநுபஶ்யதி ।
மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி ॥ 4 ॥
அதிஸூக்ஷ்மத்வாத்³து³ர்விஜ்ஞேயமிதி மத்வைதமேவார்த²ம் புந: புநராஹ — ஸ்வப்நாந்தம் ஸ்வப்நமத்⁴யம் ஸ்வப்நவிஜ்ஞேயமித்யேதத் । ததா² ஜாக³ரிதாந்தம் ஜாக³ரிதமத்⁴யம் ஜாக³ரிதவிஜ்ஞேயம் ச । உபௌ⁴ ஸ்வப்நஜாக³ரிதாந்தௌ யேந ஆத்மநா அநுபஶ்யதி லோக: இதி ஸர்வம் பூர்வவத் । தம் மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா அவக³ம்யாத்மபா⁴வேந ஸாக்ஷாத³ஹமஸ்மி பரமாத்மேதி தீ⁴ர: ந ஶோசதி ॥
ய இமம் மத்⁴வத³ம் வேத³ ஆத்மாநம் ஜீவமந்திகாத் ।
ஈஶாநம் பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய ந ததோ விஜுகு³ப்ஸதே । ஏதத்³வை தத் ॥ 5 ॥
கிஞ்ச, ய: கஶ்சித் இமம் மத்⁴வத³ம் கர்மப²லபு⁴ஜம் ஜீவம் ப்ராணாதி³கலாபஸ்ய தா⁴ரயிதாரமாத்மாநம் வேத³ விஜாநாதி அந்திகாத் அந்திகே ஸமீபே ஈஶாநம் ஈஶிதாரம் பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய காலத்ரயஸ்ய, தத: தத்³விஜ்ஞாநாதூ³ர்த்⁴வமாத்மாநம் ந விஜுகு³ப்ஸதே ந கோ³பாயிதுமிச்ச²தி, அப⁴யப்ராப்தத்வாத் । யாவத்³தி⁴ ப⁴யமத்⁴யஸ்தோ²(அ)நித்யமாத்மாநம் மந்யதே தாவத்³கோ³பாயிதுமிச்ச²த்யாத்மாநம் । யதா³ து நித்யமத்³வைதமாத்மாநம் விஜாநாதி, ததா³ க: கிம் குதோ வா கோ³பாயிதுமிச்சே²த் । ஏதத்³வை ததி³தி பூர்வவத் ॥
ய: பூர்வம் தபஸோ ஜாதமத்³ப்⁴ய: பூர்வமஜாயத ।
கு³ஹாம் ப்ரவிஶ்ய திஷ்ட²ந்தம் யோ பூ⁴தேபி⁴ர்வ்யபஶ்யத । ஏதத்³வை தத் ॥ 6 ॥
ய: ப்ரத்யகா³த்மேஶ்வரபா⁴வேந நிர்தி³ஷ்ட:, ஸ ஸர்வாத்மேத்யேதத்³த³ர்ஶயதி — ய: கஶ்சிந்முமுக்ஷு: பூர்வம் ப்ரத²மம் தபஸ: ஜ்ஞாநாதி³லக்ஷணாத்³ப்³ரஹ்மண இத்யேதத் ; ஜாதம் உத்பந்நம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் । கிமபேக்ஷ்ய பூர்வமிதி, ஆஹ — அத்³ப்⁴ய: பூர்வம் அப்ஸஹிதேப்⁴ய: பஞ்சபூ⁴தேப்⁴ய:, ந கேவலாப்⁴யோ(அ)த்³ப்⁴ய இத்யபி⁴ப்ராய: । அஜாயத உத்பந்ந: யஸ்தம் ப்ரத²மஜம் தே³வாதி³ஶரீராண்யுத்பாத்³ய ஸர்வப்ராணிகு³ஹாம் ஹ்ருத³யாகாஶம் ப்ரவிஶ்ய திஷ்ட²ந்தம் ஶப்³தா³தீ³நுபலப⁴மாநம் பூ⁴தேபி⁴: பூ⁴தை: கார்யகரணலக்ஷணை: ஸஹ திஷ்ட²ந்தம் யோ வ்யபஶ்யத ய: பஶ்யதீத்யேதத் ; ய ஏவம் பஶ்யதி, ஸ ஏததே³வ பஶ்யதி — யத்தத்ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ॥
யா ப்ராணேந ஸம்ப⁴வதி அதி³திர்தே³வதாமயீ ।
கு³ஹாம் ப்ரவிஶ்ய திஷ்ட²ந்தீம் யா பூ⁴தேபி⁴ர்வ்யஜாயத । ஏதத்³வை தத் ॥ 7 ॥
கிஞ்ச, யா ஸர்வதே³வதாமயீ ஸர்வதே³வதாத்மிகா ப்ராணேந ஹிரண்யக³ர்ப⁴ரூபேண பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப⁴வதி ஶப்³தா³தீ³நாமத³நாத் அதி³தி: தாம் பூர்வவத்³கு³ஹாம் ப்ரவிஶ்ய திஷ்ட²ந்தீம் அதி³திம் । தாமேவ விஶிநஷ்டி — யா பூ⁴தேபி⁴: பூ⁴தை: ஸமந்விதா வ்யஜாயத உத்பந்நேத்யேதத் ॥
அரண்யோர்நிர்ஹிதோ ஜாதவேதா³ க³ர்ப⁴ இவ ஸுப்⁴ருதோ க³ர்பி⁴ணீபி⁴: ।
தி³வே தி³வ ஈட்³யோ ஜாக்³ருவத்³பி⁴ர்ஹவிஷ்மத்³பி⁴ர்மநுஷ்யேபி⁴ரக்³நி: । ஏதத்³வை தத் ॥ 8 ॥
கிஞ்ச, ய: அதி⁴யஜ்ஞம் உத்தராத⁴ராரண்யோர்நிஹித: ஸ்தி²த: ஜாதவேதா³ அக்³நி: புந: ஸர்வஹவிஷாம் போ⁴க்தா அத்⁴யாத்மம் ச யோகி³பி⁴:, க³ர்ப⁴ இவ க³ர்பி⁴ணீபி⁴: அந்தர்வத்நீபி⁴ரக³ர்ஹிதாந்நபோ⁴ஜநாதி³நா யதா² க³ர்ப⁴: ஸுப்⁴ருத: ஸுஷ்டு² ஸம்யக்³ப்⁴ருதோ லோகே, இத்த²மேவ ருத்விக்³பி⁴ர்யோகி³பி⁴ஶ்ச ஸுப்⁴ருத இத்யேதத் । கிஞ்ச, தி³வே தி³வே அஹந்யஹநி ஈட்³ய: ஸ்துத்யோ வந்த்³யஶ்ச கர்மிபி⁴ர்யோகி³பி⁴ஶ்சாத்⁴வரே ஹ்ருத³யே ச ஜாக்³ருவத்³பி⁴: ஜாக³ரணஶீலை: அப்ரமத்தைரித்யேதத் । ஹவிஷ்மத்³பி⁴: ஆஜ்யாதி³மத்³பி⁴: த்⁴யாநபா⁴வநாவத்³பி⁴ஶ்ச மநுஷ்யேபி⁴: மநுஷ்யை: அக்³நி: ; ஏதத்³வை தத் ததே³வ ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ॥
யதஶ்சோதே³தி ஸூர்ய: அஸ்தம் யத்ர ச க³ச்ச²தி ।
தம் தே³வா: ஸர்வே அர்பிதாஸ்தது³ நாத்யேதி கஶ்சந । ஏதத்³வை தத் ॥ 9 ॥
கிஞ்ச, யதஶ்ச யஸ்மாத்ப்ராணாத் உதே³தி உத்திஷ்ட²தி ஸூர்ய:, அஸ்தம் நிம்லோசநம் திரோதா⁴நம் யத்ர யஸ்மிந்நேவ ச ப்ராணே அஹந்யஹநி க³ச்ச²தி, தம் ப்ராணமாத்மாநம் தே³வா: ஸர்வே அக்³ந்யாத³ய: அதி⁴தை³வம் வாகா³த³யஶ்சாத்⁴யாத்மம் ஸர்வே விஶ்வே அரா இவ ரத²நாபௌ⁴ அர்பிதா: ஸம்ப்ரவேஶிதா: ஸ்தி²திகாலே । ஸோ(அ)பி ப்³ரஹ்மைவ । தத் ஏதத்ஸர்வாத்மகம் ப்³ரஹ்ம, உ நாத்யேதி நாதீத்ய ததா³த்மகதாம் தத³ந்யத்வம் க³ச்ச²தி, கஶ்சந கஶ்சித³பி ஏதத்³வை தத் ॥
யதே³வேஹ தத³முத்ர யத³முத்ர தத³ந்விஹ ।
ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி ॥ 10 ॥
யத்³ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு வர்தமாநம் தத்தது³பாதி⁴த்வாத³ப்³ரஹ்மவத³வபா⁴ஸமாநம் ஸம்ஸார்யந்யத்பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண இதி மா பூ⁴த்கஸ்யசிதா³ஶங்கேதீத³மாஹ — யதே³வேஹ கார்யகாரணோபாதி⁴ஸமந்விதம் ஸம்ஸாரத⁴ர்மவத³வபா⁴ஸமாநமவிவேகிநாம் , ததே³வ ஸ்வாத்மஸ்த²ம் அமுத்ர நித்யவிஜ்ஞாநக⁴நஸ்வபா⁴வம் ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜிதம் ப்³ரஹ்ம । யச்ச அமுத்ர அமுஷ்மிந்நாத்மநி ஸ்தி²தம் , தத³நு இஹ ததே³வ இஹ கார்யகரணநாமரூபோபாதி⁴ம் அநு விபா⁴வ்யமாநம் நாந்யத் । தத்ரைவம் ஸதி உபாதி⁴ஸ்வபா⁴வபே⁴த³த்³ருஷ்டிலக்ஷணயா அவித்³யயா மோஹித: ஸந் ய இஹ ப்³ரஹ்மண்யநாநாபூ⁴தே பரஸ்மாத³ந்யோ(அ)ஹம் மத்தோ(அ)ந்யத்பரம் ப்³ரஹ்மேதி நாநேவ பி⁴ந்நமிவ பஶ்யதி உபலப⁴தே, ஸ ம்ருத்யோர்மரணாத் ம்ருத்யும் மரணம் புந: புந: ஜநநமரணபா⁴வமாப்நோதி ப்ரதிபத்³யதே । தஸ்மாத்ததா² ந பஶ்யேத் । விஜ்ஞாநைகரஸம் நைரந்தர்யேணாகாஶவத்பரிபூர்ணம் ப்³ரஹ்மைவாஹமஸ்மீதி பஶ்யேதி³தி வாக்யார்த²: ॥
மநஸைவேத³மாப்தவ்யம் நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந ।
ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யும் க³ச்ச²தி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி ॥ 11 ॥
ப்ராகே³கத்வவிஜ்ஞாநாதா³சார்யாக³மஸம்ஸ்க்ருதேந மநஸைவ இத³ம் ப்³ரஹ்மைகரஸம் ஆப்தவ்யம் ஆத்மைவ நாந்யத³ஸ்தீதி । ஆப்தே ச நாநாத்வப்ரத்யுபஸ்தா²பிகாயா அவித்³யாயா நிவ்ருத்தத்வாத் இஹ ப்³ரஹ்மணி நாநா நாஸ்தி கிஞ்சந அணுமாத்ரமபி । யஸ்து புநரவித்³யாதிமிரத்³ருஷ்டிம் ந முஞ்சதி இஹ ப்³ரஹ்மணி நாநேவ பஶ்யதி, ஸ ம்ருத்யோர்ம்ருத்யும் க³ச்ச²த்யேவ ஸ்வல்பமபி பே⁴த³மத்⁴யாரோபயந்நித்யர்த²: ॥
அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ மத்⁴ய ஆத்மநி திஷ்ட²தி ।
ஈஶாநம் பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய ந ததோ விஜுகு³ப்ஸதே । ஏதத்³வை தத் ॥ 12 ॥
புநரபி ததே³வ ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மாஹ — அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: அங்கு³ஷ்ட²பரிமாண: । அங்கு³ஷ்ட²பரிமாணம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகம் தச்சி²த்³ரவர்த்யந்த:கரணோபாதி⁴ரங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரவம்ஶபர்வமத்⁴யவர்த்யம்ப³ரவத் । புருஷ: பூர்ணமநேந ஸர்வமிதி । மத்⁴யே ஆத்மநி ஶரீரே திஷ்ட²தி ய: தம் ஆத்மாநம் ஈஶாநம் பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய விதி³த்வா, ந தத இத்யாதி³ பூர்வவத் ॥
“ஏதத்³வை+தத்”
அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ ஜ்யோதிரிவாதூ⁴மக: ।
ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய ஸ ஏவாத்³ய ஸ உ ஶ்வ: । ஏதத்³வை தத் ॥ 13 ॥
கிஞ்ச, அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷ: ஜ்யோதிரிவ அதூ⁴மக:, அதூ⁴மகமிதி யுக்தம் ஜ்யோதி:பரத்வாத் । யஸ்த்வேவம் லக்ஷிதோ யோகி³பி⁴ர்ஹ்ருத³யே ஈஶாந: பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய ஸ ஏவ நித்ய: கூடஸ்த²: அத்³ய இதா³நீம் ப்ராணிஷு வர்தமாந: ஸ உ ஶ்வோ(அ)பி வர்திஷ்யதே, நாந்யஸ்தத்ஸமோ(அ)ந்யஶ்ச ஜநிஷ்யத இத்யர்த²: । அநேந ‘நாயமஸ்தீதி சைகே’ (க. உ. 1 । 1 । 20) இத்யயம் பக்ஷோ ந்யாயதோ(அ)ப்ராப்தோ(அ)பி ஸ்வவசநேந ஶ்ருத்யா ப்ரத்யுக்த:, ததா² க்ஷணப⁴ங்க³வாத³ஶ்ச ।
யதோ²த³கம் து³ர்கே³ வ்ருஷ்டம் பர்வதேஷு விதா⁴வதி ।
ஏவம் த⁴ர்மாந்ப்ருத²க்பஶ்யம்ஸ்தாநேவாநுவிதா⁴வதி ॥ 14 ॥
புநரபி பே⁴த³த³ர்ஶநாபவாத³ம் ப்³ரஹ்மண ஆஹ — யதா² உத³கம் து³ர்கே³ து³ர்க³மே தே³ஶே உச்ச்²ரிதே வ்ருஷ்டம் ஸிக்தம் பர்வதேஷு பர்வவத்ஸு நிம்நப்ரதே³ஶேஷு விதா⁴வதி விகீர்ணம் ஸத்³விநஶ்யதி, ஏவம் த⁴ர்மாந் ஆத்மநோ(அ)பி⁴ந்நாந் ப்ருத²க் பஶ்யந் ப்ருத²கே³வ ப்ரதிஶரீரம் பஶ்யந் தாநேவ ஶரீரபே⁴தா³நுவர்திந: அநுவிதா⁴வதி । ஶரீரபே⁴த³மேவ ப்ருத²க் புந: புந: ப்ரதிபத்³யத இத்யர்த²: ॥
யதோ²த³கம் ஶுத்³தே⁴ ஶுத்³த⁴மாஸிக்தம் தாத்³ருகே³வ ப⁴வதி । ஏவம் முநேர்விஜாநத ஆத்மா ப⁴வதி கௌ³தம ॥ 15 ॥
அஸ்ய புநர்வித்³யாவதோ வித்⁴வஸ்தோபாதி⁴க்ருதபே⁴த³த³ர்ஶநஸ்ய விஶுத்³த⁴விஜ்ஞாநக⁴நைகரஸமத்³வயமாத்மாநம் பஶ்யதோ விஜாநதோ முநேர்மநநஶீலஸ்யாத்மஸ்வரூபம் கத²ம் ஸம்ப⁴வதீதி, உச்யதே — யதா² உத³கம் ஶுத்³தே⁴ ப்ரஸந்நே ஶுத்³த⁴ம் ப்ரஸந்நம் ஆஸிக்தம் ப்ரக்ஷிப்தம் ஏகரஸமேவ நாந்யதா², தாத்³ருகே³வ ப⁴வதி ஆத்மாப்யேவமேவ ப⁴வதி ஏகத்வம் விஜாநதோ முநே: மநநஶீலஸ்ய ஹே கௌ³தம । தஸ்மாத்குதார்கிகபே⁴த³த்³ருஷ்டிம் நாஸ்திககுத்³ருஷ்டிம் சோஜ்ஜி²த்வா மாத்ருபித்ருஸஹஸ்ரேப்⁴யோ(அ)பி ஹிதைஷிணா வேதே³நோபதி³ஷ்டமாத்மைகத்வத³ர்ஶநம் ஶாந்தத³ர்பைராத³ரணீயமித்யர்த²: ॥
பஞ்சமீ வல்லீ
புரமேகாத³ஶத்³வாரமஜஸ்யாவக்ரசேதஸ: ।
அநுஷ்டா²ய ந ஶோசதி விமுக்தஶ்ச விமுச்யதே । ஏதத்³வை தத் ॥ 1 ॥
புநரபி ப்ரகாராந்தரேண ப்³ரஹ்மதத்த்வநிர்தா⁴ரணார்தோ²(அ)யமாரம்ப⁴:, து³ர்விஜ்ஞேயத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: — புரம் புரமிவ புரம் । த்³வாரத்³வாரபாலாதி⁴ஷ்டா²த்ராத்³யநேகபுரோபகரணஸம்பத்தித³ர்ஶநாத் ஶரீரம் புரம் । புரம் ச ஸோபகரணம் ஸ்வாத்மநா அஸம்ஹதஸ்வதந்த்ரஸ்வாம்யர்த²ம் த்³ருஷ்டம் । ததே²த³ம் புரஸாமாந்யாத³நேகோபகரணஸம்ஹதம் ஶரீரம் ஸ்வாத்மநா அஸம்ஹதராஜஸ்தா²நீயஸ்வாம்யர்த²ம் ப⁴விதுமர்ஹதி । தச்சேத³ம் ஶரீராக்²யம் புரம் ஏகாத³ஶத்³வாரம் ; ஏகாத³ஶ த்³வாராண்யஸ்ய — ஸப்த ஶீர்ஷண்யாநி, நாப்⁴யா ஸஹார்வாஞ்சி த்ரீணி, ஶிரஸ்யேகம் , தைரேகாத³ஶத்³வாரம் புரம் । கஸ்ய ? அஜஸ்ய ஜந்மாதி³விக்ரியாரஹிதஸ்யாத்மநோ ராஜஸ்தா²நீயஸ்ய புரத⁴ர்மவிலக்ஷணஸ்ய । அவக்ரசேதஸ: அவக்ரம் அகுடிலமாதி³த்யப்ரகாஶவந்நித்யமேவாவஸ்தி²தமேகரூபம் சேதோ விஜ்ஞாநமஸ்யேதி அவக்ரசேதா: தஸ்யாவக்ரசேதஸ: ராஜஸ்தா²நீயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: யஸ்யேத³ம் புரம் தம் பரமேஶ்வரம் புரஸ்வாமிநம் அநுஷ்டா²ய த்⁴யாத்வா । த்⁴யாநம் ஹி தஸ்யாநுஷ்டா²நம் ஸம்யக்³விஜ்ஞாநபூர்வகம் । தம் ஸர்வைஷணாவிநிர்முக்த: ஸந்ஸமம் ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ம் த்⁴யாத்வா ந ஶோசதி । தத்³விஜ்ஞாநாத³ப⁴யப்ராப்தே: ஶோகாவஸராபா⁴வாத்குதோ ப⁴யேக்ஷா । இஹைவாவித்³யாக்ருதகாமகர்மப³ந்த⁴நைர்விமுக்தோ ப⁴வதி । விமுக்தஶ்ச ஸந்விமுச்யதே ; புந: ஶரீரம் ந க்³ருஹ்ணாதீத்யர்த²: ॥
ஹம்ஸ: ஶுசிஷத்³வஸுரந்தரிக்ஷஸத்³தோ⁴தா வேதி³ஷத³திதி²ர்து³ரோணஸத் ।
ந்ருஷத்³வரஸத்³ருதஸத்³வ்யோமஸத³ப்³ஜா கோ³ஜா ருதஜா அத்³ரிஜா ருதம் ப்³ருஹத் ॥ 2 ॥
ஸ து நைகபுரவர்த்யேவாத்மா கிம் தர்ஹி ஸர்வபுரவர்தீ । கத²ம் ? ஹம்ஸ: ஹந்தி க³ச்ச²தீதி । ஶுசிஷத் ஶுசௌ தி³வி ஆதி³த்யாத்மநா ஸீத³தீதி । வஸு: வாஸயதி ஸர்வாநிதி । வாய்வாத்மநா அந்தரிக்ஷே ஸீத³தீதி அந்தரிக்ஷஸத் । ஹோதா அக்³நி:, ‘அக்³நிர்வை ஹோதா’ இதி ஶ்ருதே: । வேத்³யாம் ப்ருதி²வ்யாம் ஸீத³தீதி வேதி³ஷத் , ‘இயம் வேதி³: பரோ(அ)ந்த: ப்ருதி²வ்யா:’ (ரு. மம். 1 । 22 । 164 । 35) இதி மந்த்ரவர்ணாத் । அதிதி²: ஸோம: ஸந் து³ரோணே கலஶே ஸீத³தீதி து³ரோணஸத் । ப்³ராஹ்மணோ(அ)திதி²ரூபேண வா து³ரோணேஷு க்³ருஹேஷு ஸீத³தீதி து³ரோணஸத் । ந்ருஷத் ந்ருஷு மநுஷ்யேஷு ஸீத³தீதி ந்ருஷத் । வரஸத் வரேஷு தே³வேஷு ஸீத³தீதி வரஸத் । ருதஸத் ருதம் ஸத்யம் யஜ்ஞோ வா, தஸ்மிந் ஸீத³தீதி ருதஸத் । வ்யோமஸத் வ்யோம்நி ஆகாஶே ஸீத³தீதி வ்யோமஸத் । அப்³ஜா: அப்ஸு ஶங்க²ஶுக்திமகராதி³ருபேண ஜாயத இதி அப்³ஜா: । கோ³ஜா: க³வி ப்ருதி²வ்யாம் வ்ரீஹியவாதி³ரூபேண ஜாயத இதி கோ³ஜா: । ருதஜா: யஜ்ஞாங்க³ரூபேண ஜாயத இதி ருதஜா: । அத்³ரிஜா: பர்வதேப்⁴யோ நத்³யாதி³ரூபேண ஜாயத இதி அத்³ரிஜா: । ஸர்வாத்மாபி ஸந் ருதம் அவிதத²ஸ்வபா⁴வ ஏவ । ப்³ருஹத் மஹாந் , ஸர்வகாரணத்வாத் । யதா³ப்யாதி³த்ய ஏவ மந்த்ரேணோச்யதே ததா³ப்யாத்மஸ்வரூபத்வமாதி³த்யஸ்யாங்கீ³க்ருதமிதி ப்³ரஹ்மணி வ்யாக்²யாநே(அ)ப்யவிரோத⁴: । ஸர்வதா²ப்யேக ஏவாத்மா ஜக³த:, நாத்மபே⁴த³ இதி மந்த்ரார்த²: ॥
ஊர்த்⁴வம் ப்ராணமுந்நயதி அபாநம் ப்ரத்யக³ஸ்யதி ।
மத்⁴யே வாமநமாஸீநம் விஶ்வே தே³வா உபாஸதே ॥ 3 ॥
ஆத்மந: ஸ்வரூபாதி⁴க³மே லிங்க³முச்யதே — ஊர்த்⁴வம் ஹ்ருத³யாத் ப்ராணம் ப்ராணவ்ருத்திம் வாயும் உந்நயதி ஊர்த்⁴வம் க³மயதி । ததா² அபாநம் ப்ரத்யக் அத⁴: அஸ்யதி க்ஷிபதி ய: இதி வாக்யஶேஷ: । தம் மத்⁴யே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாகாஶே ஆஸீநம் பு³த்³தா⁴வபி⁴வ்யக்தம் விஜ்ஞாநப்ரகாஶநம் வாமநம் வநநீயம் ஸம்ப⁴ஜநீயம் விஶ்வே ஸர்வே தே³வா: சக்ஷுராத³ய: ப்ராணா: ரூபாதி³விஜ்ஞாநம் ப³லிமுபாஹரந்தோ விஶ இவ ராஜாநம் உபாஸதே தாத³ர்த்²யேநாநுபரதவ்யாபாரா ப⁴வந்தீத்யர்த²: । யத³ர்தா² யத்ப்ரயுக்தாஶ்ச ஸர்வே வாயுகரணவ்யாபாரா:, ஸோ(அ)ந்ய: ஸித்³த⁴ இதி வாக்யார்த²: ॥
அஸ்ய விஸ்ரம்ஸமாநஸ்ய ஶரீரஸ்த²ஸ்ய தே³ஹிந: ।
தே³ஹாத்³விமுச்யமாநஸ்ய கிமத்ர பரிஶிஷ்யதே । ஏதத்³வை தத் ॥ 4 ॥
கிஞ்ச, அஸ்ய ஶரீரஸ்த²ஸ்ய ஆத்மந: விஸ்ரம்ஸமாநஸ்ய ப்⁴ரம்ஶமாநஸ்ய தே³ஹிநோ தே³ஹவத: । விஸ்ரம்ஸநஶப்³தா³ர்த²மாஹ — தே³ஹாத்³விமுச்யமாநஸ்யேதி । கிமத்ர பரிஶிஷ்யதே ப்ராணாதி³கலாபே ந கிஞ்சந பரிஶிஷ்யதே ; அத்ர தே³ஹே புரஸ்வாமிவித்³ரவண இவ புரவாஸிநாம் யஸ்யாத்மநோ(அ)பக³மே க்ஷணமாத்ராத்கார்யகரணகலாபரூபம் ஸர்வமித³ம் ஹதப³லம் வித்⁴வஸ்தம் ப⁴வதி விநஷ்டம் ப⁴வதி, ஸோ(அ)ந்ய: ஸித்³த⁴ ஆத்மா ॥
ந ப்ராணேந நாபாநேந மர்த்யோ ஜீவதி கஶ்சந ।
இதரேண து ஜீவந்தி யஸ்மிந்நேதாவுபாஶ்ரிதௌ ॥ 5 ॥
ஸ்யாந்மதம் ப்ராணாபாநாத்³யபக³மாதே³வேத³ம் வித்⁴வஸ்தம் ப⁴வதி ந து வ்யதிரிக்தாத்மாபக³மாத் , ப்ராணாதி³பி⁴ரேவேஹ மர்த்யோ ஜீவதீதி ; நைதத³ஸ்தி — ந ப்ராணேந நாபாநேந சக்ஷுராதி³நா வா மர்த்ய: மநுஷ்யோ தே³ஹவாந் கஶ்சந ஜீவதி ந கோ(அ)பி ஜீவதி । ந ஹ்யேஷாம் பரார்தா²நாம் ஸம்ஹத்யகாரித்வாஜ்ஜீவநஹேதுத்வமுபபத்³யதே । ஸ்வார்தே²நாஸம்ஹதேந பரேண ஸம்ஹதாநாமவஸ்தா²நம் ந த்³ருஷ்டம் கேநசித³ப்ரயுக்தம் யதா² க்³ருஹாதீ³நாம் லோகே ; ததா² ப்ராணாதீ³நாமபி ஸம்ஹதத்வாத்³ப⁴விதுமர்ஹதி । அத இதரேண து இதரேணைவ ஸம்ஹதப்ராணாதி³விலக்ஷணேந து ஸர்வே ஸம்ஹதா: ஸந்த: ஜீவந்தி ப்ராணாந்தா⁴ரயந்தி । யஸ்மிந் ஸம்ஹதவிலக்ஷணே ஆத்மநி ஸதி பரஸ்மிந் ஏதௌ ப்ராணாபாநௌ சக்ஷுராதி³பி⁴: ஸம்ஹதௌ உபாஶ்ரிதௌ யஸ்யாஸம்ஹதஸ்யார்தே² ப்ராணாபாநாதி³: ஸர்வம் வ்யாபாரம் குர்வந்வர்ததே ஸம்ஹத: ஸந் ஸ ததோ(அ)ந்ய: ஸித்³த⁴ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஹந்த த இத³ம் ப்ரவக்ஷ்யாமி கு³ஹ்யம் ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் ।
யதா² ச மரணம் ப்ராப்ய ஆத்மா ப⁴வதி கௌ³தம ॥ 6 ॥
ஹந்தேதா³நீம் புநரபி தே துப்⁴யம் இத³ம் கு³ஹ்யம் கோ³ப்யம் ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் சிரந்தநம் ப்ரவக்ஷ்யாமி । யத்³விஜ்ஞாநாத்ஸர்வஸம்ஸாரோபரமோ ப⁴வதி, அவிஜ்ஞாநாச்ச யஸ்ய மரணம் ப்ராப்ய யதா² ச ஆத்மா ப⁴வதி யதா² ஆத்மா ஸம்ஸரதி ததா² ஶ்ருணு ஹே கௌ³தம ॥
யோநிமந்யே ப்ரபத்³யந்தே ஶரீரத்வாய தே³ஹிந: ।
ஸ்தா²ணுமந்யே(அ)நுஸம்யந்தி யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம் ॥ 7 ॥
யோநிம் யோநித்³வாரம் ஶுக்ரபீ³ஜஸமந்விதா: ஸந்த: அந்யே கேசித³வித்³யாவந்தோ மூடா⁴: ப்ரபத்³யந்தே ஶரீரத்வாய ஶரீரக்³ரஹணார்த²ம் தே³ஹிந: தே³ஹவந்த: யோநிம் ப்ரவிஶந்தீத்யர்த²: । ஸ்தா²ணும் வ்ருக்ஷாதி³ஸ்தா²வரபா⁴வம் அந்யே அத்யந்தாத⁴மா மரணம் ப்ராப்ய அநுஸம்யந்தி அநுக³ச்ச²ந்தி । யதா²கர்ம யத்³யஸ்ய கர்ம தத்³யதா²கர்ம யைர்யாத்³ருஶம் கர்ம இஹ ஜந்மநி க்ருதம் தத்³வஶேநேத்யேதத் । ததா² யதா²ஶ்ருதம் யாத்³ருஶம் ச விஜ்ஞாநமுபார்ஜிதம் தத³நுரூபமேவ ஶரீரம் ப்ரதிபத்³யந்த இத்யர்த²: ; ‘யதா²ப்ரஜ்ஞம் ஹி ஸம்ப⁴வா:’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ॥
ய ஏஷ ஸுப்தேஷு ஜாக³ர்தி காமம் காமம் புருஷோ நிர்மிமாண: । ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வாம்ருதமுச்யதே ।
தஸ்மிம்ல்லோகா: ஶ்ரிதா: ஸர்வே தது³ நாத்யேதி கஶ்சந । ஏதத்³வை தத் ॥ 8 ॥
யத்ப்ரதிஜ்ஞாதம் கு³ஹ்யம் ப்³ரஹ்ம ப்ரவக்ஷ்யாமீதி ததா³ஹ — ய ஏஷ ஸுப்தேஷு ப்ராணாதி³ஷு ஜாக³ர்தி ந ஸ்வபிதி ; கத²ம் ? காமம் காமம் தம் தமபி⁴ப்ரேதம் ஸ்த்ர்யாத்³யர்த²மவித்³யயா நிர்மிமாண: நிஷ்பாத³யந் , ஜாக³ர்தி புருஷ: ய:, ததே³வ ஶுக்ரம் ஶுப்⁴ரம் ஶுத்³த⁴ம் தத்³ப்³ரஹ்ம நாந்யத்³கு³ஹ்யம் ப்³ரஹ்மாஸ்தி । ததே³வ அம்ருதம் அவிநாஶி உச்யதே ஸர்வஶாஸ்த்ரேஷு । கிஞ்ச, ப்ருதி²வ்யாத³யோ லோகாஸ்தஸ்மிந்நேவ ஸர்வே ப்³ரஹ்மணி ஶ்ரிதா: ஆஶ்ரிதா:, ஸர்வலோககாரணத்வாத்தஸ்ய । தது³ நாத்யேதி கஶ்சநேத்யாதி³ பூர்வவதே³வ ॥
அக்³நிர்யதை²கோ பு⁴வநம் ப்ரவிஷ்டோ ரூபம் ரூபம் ப்ரதிரூபோ ப³பூ⁴வ ।
ஏகஸ்ததா² ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ரூபம் ரூபம் ப்ரதிரூபோ ப³ஹிஶ்ச ॥ 9 ॥
அத: குதார்கிகபாஷண்ட³பு³த்³தி⁴விசாலிதாந்த:கரணாநாம் ப்ரமாணோபபந்நமப்யாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநமஸக்ருது³ச்யமாநமப்யந்ருஜுபு³த்³தீ⁴நாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் சேதஸி நாதீ⁴யத இதி தத்ப்ரதிபாத³நே ஆத³ரவதீ புந: புநராஹ ஶ்ருதி: — அக்³நி: யதா² ஏக ஏவ ப்ரகாஶாத்மா ஸந் பு⁴வநம் , ப⁴வந்த்யஸ்மிந்பூ⁴தாநீதி பு⁴வநம் , அயம் லோக:, தமிமம் ப்ரவிஷ்ட: அநுப்ரவிஷ்ட:, ரூபம் ரூபம் ப்ரதி, தா³ர்வாதி³தா³ஹ்யபே⁴த³ம் ப்ரதீத்யர்த²:, ப்ரதிரூப: தத்ர தத்ர ப்ரதிரூபவாந் தா³ஹ்யபே⁴தே³ந ப³ஹுவிதோ⁴ ப³பூ⁴வ ; ஏக ஏவ ததா² ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ரூபம் ரூபம் ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாமப்⁴யந்தர ஆத்மா அதிஸூக்ஷ்மத்வாத்³தா³ர்வாதி³ஷ்விவ ஸர்வதே³ஹம் ப்ரதி ப்ரவிஷ்டத்வாத் ப்ரதிரூபோ ப³பூ⁴வ ப³ஹிஶ்ச ஸ்வேநாவிக்ருதேந ரூபேண ஆகாஶவத் ॥
வாயுர்யதை²கோ பு⁴வநம் ப்ரவிஷ்டோ ரூபம் ரூபம் ப்ரதிரூபோ ப³பூ⁴வ ।
ஏகஸ்ததா² ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ரூபம் ரூபம் ப்ரதிரூபோ ப³ஹிஶ்ச ॥ 10 ॥
ததா²ந்யோ த்³ருஷ்டாந்த: — வாயுர்யதை²க இத்யாதி³ । ப்ராணாத்மநா தே³ஹேஷ்வநுப்ரவிஷ்ட: । ரூபம் ரூபம் ப்ரதிரூபோ ப³பூ⁴வேத்யாதி³ ஸமாநம் ॥
ஸூர்யோ யதா² ஸர்வலோகஸ்ய சக்ஷுர்ந லிப்யதே சாக்ஷுஷைர்பா³ஹ்யதோ³ஷை: ।
ஏகஸ்ததா² ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந பா³ஹ்ய: ॥ 11 ॥
ஏகஸ்ய ஸர்வாத்மத்வே ஸம்ஸாரது³:கி²த்வம் பரஸ்யைவ ஸ்யாதி³தி ப்ராப்தே, இத³முச்யதே — ஸூர்ய: யதா² சக்ஷுஷ ஆலோகேநோபகாரம் குர்வந்மூத்ரபுரீஷாத்³யஶுசிப்ரகாஶநேந தத்³த³ர்ஶிந: ஸர்வலோகஸ்ய சக்ஷு: அபி ஸந் ந லிப்யதே சாக்ஷுஷை: அஶுச்யாதி³த³ர்ஶநநிமித்தைராத்⁴யாத்மிகை: பாபதோ³ஷை: பா³ஹ்யைஶ்ச அஶுச்யாதி³ஸம்ஸர்க³தோ³ஷை: ஏக: ஸந் , ததா² ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந பா³ஹ்ய: । லோகோ ஹ்யவித்³யயா ஸ்வாத்மந்யத்⁴யஸ்தயா காமகர்மோத்³ப⁴வம் து³:க²மநுப⁴வதி । ந து ஸா பரமார்த²த: ஸ்வாத்மநி । யதா² ரஜ்ஜுஶுக்திகோஷரக³க³நேஷு ஸர்பரஜதோத³கமலாநி ந ரஜ்ஜ்வாதீ³நாம் ஸ்வதோ தோ³ஷரூபாணி ஸந்தி, ஸம்ஸர்கி³ணி விபரீதபு³த்³த்⁴யத்⁴யாஸநிமித்தாத்து தத்³தோ³ஷவத்³விபா⁴வ்யந்தே ; ந தத்³தோ³ஷைஸ்தேஷாம் லேப:, விபரீதபு³த்³த்⁴யத்⁴யாஸபா³ஹ்யா ஹி தே ; ததா² ஆத்மநி ஸர்வோ லோக: க்ரியாகாரகப²லாத்மகம் விஜ்ஞாநம் ஸர்பாதி³ஸ்தா²நீயம் விபரீதமத்⁴யஸ்ய தந்நிமித்தம் ஜந்மமரணாதி³து³:க²மநுப⁴வதி ; ந த்வாத்மா ஸர்வலோகாத்மாபி ஸந் விபரீதாத்⁴யாரோபநிமித்தேந லிப்யதே லோகது³:கே²ந । குத: ? பா³ஹ்ய: ரஜ்ஜ்வாதி³வதே³வ விபரீதபு³த்³த்⁴யத்⁴யாஸபா³ஹ்யோ ஹி ஸ இதி ॥
ஏகோ வஶீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ஏகம் ரூபம் ப³ஹுதா⁴ ய: கரோதி ।
தமாத்மஸ்த²ம் யே(அ)நுபஶ்யந்தி தீ⁴ராஸ்தேஷாம் ஸுக²ம் ஶாஶ்வதம் நேதரேஷாம் ॥ 12 ॥
கிஞ்ச, ஸ ஹி பரமேஶ்வர: ஸர்வக³த: ஸ்வதந்த்ர: ஏக:, ந தத்ஸமோ(அ)ப்⁴யதி⁴கோ வாந்யோ(அ)ஸ்தி । வஶீ, ஸர்வம் ஹ்யஸ்ய ஜக³த்³வஶே வர்ததே । குத: ? ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா । யத ஏகமேவ ஸதை³கரஸமாத்மாநம் விஶுத்³த⁴விஜ்ஞாநக⁴நரூபம் நாமரூபாத்³யஶுத்³தோ⁴பாதி⁴பே⁴த³வஶேந ப³ஹுதா⁴ அநேகப்ரகாரேண ய: கரோதி ஸ்வாத்மஸத்தாமாத்ரேண அசிந்த்யஶக்தித்வாத் , தத் ஆத்மஸ்த²ம் ஸ்வஶரீரஹ்ருத³யாகாஶே பு³த்³தௌ⁴ சைதந்யாகாரேணாபி⁴வ்யக்தமித்யேதத் — ந ஹி ஶரீரஸ்யாதா⁴ரத்வமாத்மந:, ஆகாஶவத³மூர்தத்வாத் ; ஆத³ர்ஶஸ்த²ம் முக²மிதி யத்³வத் — தமேதமீஶ்வரமாத்மாநம் யே நிவ்ருத்தபா³ஹ்யவ்ருத்தய: அநுபஶ்யந்தி ஆசார்யாக³மோபதே³ஶமநு ஸாக்ஷாத³நுப⁴வந்தி தீ⁴ரா: விவேகிந:, தேஷாம் பரமேஶ்வரபூ⁴தாநாம் ஶாஶ்வதம் நித்யம் ஸுக²ம் ஆத்மாநந்த³லக்ஷணம் ப⁴வதி, நேதரேஷாம் பா³ஹ்யாஸக்தபு³த்³தீ⁴நாமவிவேகிநாம் ஸ்வாத்மபூ⁴தமபி, அவித்³யாவ்யவதா⁴நாத் ॥
நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாமேகோ ப³ஹூநாம் யோ வித³தா⁴தி காமாந் ।
தமாத்மஸ்த²ம் யே(அ)நுபஶ்யந்தி தீ⁴ராஸ்தேஷாம் ஶாந்தி: ஶாஶ்வதீ நேதரேஷாம் ॥ 13 ॥
கிஞ்ச, நித்ய: அவிநாஶீ நித்யாநாம் அவிநாஶிநாம் । சேதந: சேதநாநாம் சேதயித்ரூணாம் ப்³ரஹ்மாதீ³நாம் ப்ராணிநாம் । அக்³நிநிமித்தமிவ தா³ஹகத்வமநக்³நீநாமுத³காதீ³நாமாத்மசைதந்யநிமித்தமேவ சேதயித்ருத்வமந்யேஷாம் । கிஞ்ச, ஸ ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வேஶ்வர: காமிநாம் ஸம்ஸாரிணாம் கர்மாநுரூபம் காமாந் கர்மப²லாநி ஸ்வாநுக்³ரஹநிமித்தாம்ஶ்ச காமாந் ய: ஏகோ ப³ஹூநாம் அநேகேஷாம் அநாயாஸேந வித³தா⁴தி ப்ரயச்ச²தீத்யேதத் । தம் ஆத்மஸ்த²ம் யே அநுபஶ்யந்தி தீ⁴ரா:, தேஷாம் ஶாந்தி: உபரதி: ஶாஶ்வதீ நித்யா ஸ்வாத்மபூ⁴தைவ ஸ்யாத் । ந இதரேஷாம் அநேவம்விதா⁴நாம் ॥
ததே³ததி³தி மந்யந்தே(அ)நிர்தே³ஶ்யம் பரமம் ஸுக²ம் ।
கத²ம் நு தத்³விஜாநீயாம் கிமு பா⁴தி விபா⁴தி வா ॥ 14 ॥
யத்ததா³த்மவிஜ்ஞாநஸுக²ம் அநிர்தே³ஶ்யம் நிர்தே³ஷ்டுமஶக்யம் பரமம் ப்ரக்ருஷ்டம் ப்ராக்ருதபுருஷவாங்மநஸயோரகோ³சரமபி ஸந்நிவ்ருத்தைஷணா யே ப்³ராஹ்மணாஸ்தே ததே³தத்ப்ரத்யக்ஷமேவேதி மந்யந்தே, கத²ம் நு கேந ப்ரகாரேண தத்ஸுக²மஹம் விஜாநீயாம் இத³மித்யாத்மபு³த்³தி⁴விஷயமாபாத³யேயம் யதா² நிவ்ருத்தவிஷயைஷணா யதய: । கிமு தத் பா⁴தி தீ³ப்யதே ப்ரகாஶாத்மகம் தத் யதோ(அ)ஸ்மத்³பு³த்³தி⁴கோ³சரத்வேந விபா⁴தி விஸ்பஷ்டம் த்³ருஶ்யதே கிம் வா நேதி ॥
ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி ந சந்த்³ரதாரகம் நேமா வித்³யுதோ பா⁴ந்தி குதோ(அ)யமக்³நி: ।
தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி ॥ 15 ॥
அத்ரோத்தரமித³ம் — பா⁴தி ச விபா⁴தி சேதி । கத²ம் ? ந தத்ர தஸ்மிந்ஸ்வாத்மபூ⁴தே ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாவபா⁴ஸகோ(அ)பி ஸூர்ய: பா⁴தி தத்³ப்³ரஹ்ம ந ப்ரகாஶயதீத்யர்த²: । ததா² ந சந்த்³ரதாரகம் , நேமா வித்³யுதோ பா⁴ந்தி, குத: அயம் அஸ்மத்³த்³ருஷ்டிகோ³சர: அக்³நி: । கிம் ப³ஹுநா ? யதி³த³மாதி³த்யாதி³கம் பா⁴தி தத் தமேவ பரமேஶ்வரம் பா⁴ந்தம் தீ³ப்யமாநம் அநுபா⁴தி அநுதீ³ப்யதே । யதா² ஜலோல்முகாதி³ அக்³நிஸம்யோகா³த³க்³நிம் த³ஹந்தமநுத³ஹதி ந ஸ்வத:, தத்³வத் । தஸ்யைவ பா⁴ஸா தீ³ப்த்யா ஸர்வமித³ம் ஸூர்யாதி³ விபா⁴தி । யத் ஏவம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம பா⁴தி ச விபா⁴தி ச । கார்யக³தேந விவிதே⁴ந பா⁴ஸா தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ பா⁴ரூபத்வம் ஸ்வதோ(அ)வக³ம்யதே । ந ஹி ஸ்வதோ(அ)வித்³யமாநம் பா⁴ஸநமந்யஸ்ய கர்தும் ஶக்யம் , க⁴டாதீ³நாமந்யாவபா⁴ஸகத்வாத³ர்ஶநாத் பா⁴ரூபாணாம் ச ஆதி³த்யாதீ³நாம் தத்³த³ர்ஶநாத் ॥
ஷஷ்டீ² வல்லீ
ஊர்த்⁴வமூலோ(அ)வாக்ஶாக² ஏஷோ(அ)ஶ்வத்த²: ஸநாதந: ।
ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வாம்ருதமுச்யதே ।
தஸ்மிம்ல்லோகா: ஶ்ரிதா: ஸர்வே தது³ நாத்யேதி கஶ்சந । ஏதத்³வை தத் ॥ 1 ॥
தூலாவதா⁴ரணேநைவ மூலாவதா⁴ரணம் வ்ருக்ஷஸ்ய யதா² க்ரியதே லோகே, ஏவம் ஸம்ஸாரகார்யவ்ருக்ஷாவதா⁴ரணேந தந்மூலஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபாவதி³தா⁴ரயிஷயா இயம் ஷஷ்டீ² வல்லீ ஆரப்⁴யதே । ஊர்த்⁴வமூல: ஊர்த்⁴வம் மூலம் யத் தத்³விஷ்ணோ: பரமம் பத³மஸ்யேதி ஸோ(அ)யமவ்யக்தாதி³ஸ்தா²வராந்த: ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: ஊர்த்⁴வமூல: । வ்ருக்ஷஶ்ச வ்ரஶ்சநாத் விநஶ்வரத்வாத் । அவிச்சி²ந்நஜந்மஜராமரணஶோகாத்³யநேகாநர்தா²த்மக: ப்ரதிக்ஷணமந்யதா²ஸ்வபா⁴வ: மாயாமரீச்யுத³கக³ந்த⁴ர்வநக³ராதி³வத்³த்³ருஷ்டநஷ்டஸ்வரூபத்வாத³வஸாநே ச வ்ருக்ஷவத³பா⁴வாத்மக: கத³லீஸ்தம்ப⁴வந்நி:ஸார: அநேகஶதபாஷண்ட³பு³த்³தி⁴விகல்பாஸ்பத³: தத்த்வவிஜிஜ்ஞாஸுபி⁴ரநிர்தா⁴ரிதேத³ந்தத்த்வ: வேதா³ந்தநிர்தா⁴ரிதபரப்³ரஹ்மமூலஸார: அவித்³யாகாமகர்மாவ்யக்தபீ³ஜப்ரப⁴வ: அபரப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தித்³வயாத்மகஹிரண்யக³ர்பா⁴ங்குர: ஸர்வப்ராணிலிங்க³பே⁴த³ஸ்கந்த⁴: தத்தத்த்ருஷ்ணாஜலாஸேகோத்³பூ⁴தத³ர்ப: பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியவிஷயப்ரவாலாங்குர: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயவித்³யோபதே³ஶபலாஶ: யஜ்ஞதா³நதபஆத்³யநேகக்ரியாஸுபுஷ்ப: ஸுக²து³:க²வேத³நாநேகரஸ: ப்ராண்யுபஜீவ்யாநந்தப²ல: தத்த்ருஷ்ணாஸலிலாவஸேகப்ரரூட⁴ஜடிலீக்ருதத்³ருட⁴ப³த்³த⁴மூல: ஸத்யநாமாதி³ஸப்தலோகப்³ரஹ்மாதி³பூ⁴தபக்ஷிக்ருதநீட³: ப்ராணிஸுக²து³:கோ²த்³பூ⁴தஹர்ஷஶோகஜாதந்ருத்யகீ³தவாதி³த்ரக்ஷ்வேலிதாஸ்போ²டிதஹஸிதாக்ருஷ்டருதி³தஹாஹாமுஞ்சமுஞ்சேத்யாத்³யநேகஶப்³த³க்ருததுமுலீபூ⁴தமஹாரவ: வேதா³ந்தவிஹிதப்³ரஹ்மாத்மத³ர்ஶநாஸங்க³ஶஸ்த்ரக்ருதோச்சே²த³: ஏஷ ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ அஶ்வத்த²: அஶ்வத்த²வத்காமகர்மவாதேரிதநித்யப்ரசலிதஸ்வபா⁴வ: । ஸ்வர்க³நரகதிர்யக்ப்ரேதாதி³பி⁴: ஶாகா²பி⁴: அவாக்ஶாக²:, அவாஞ்ச: ஶாகா² யஸ்ய ஸ:, ஸநாதந: அநாதி³த்வாச்சிரப்ரவ்ருத்த: । யத³ஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய மூலம் ததே³வ ஶுக்ரம் ஶுப்⁴ரம் ஶுத்³த⁴ம் ஜ்யோதிஷ்மத் சைதந்யாத்மஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம ஸர்வமஹத்த்வாத் । ததே³வ அம்ருதம் அவிநாஶஸ்வபா⁴வம் உச்யதே கத்²யதே ஸத்யத்வாத் । வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யமந்ருதமந்யத³தோ மர்த்யம் । தஸ்மிந் பரமார்த²ஸத்யே ப்³ரஹ்மணி லோகா: க³ந்த⁴ர்வநக³ரமரீச்யுத³கமாயாஸமா: பரமார்த²த³ர்ஶநாபா⁴வாவக³மநா: ஶ்ரிதா: ஆஶ்ரிதா: ஸர்வே ஸமஸ்தா: உத்பத்திஸ்தி²திலயேஷு । தது³ தத்³ப்³ரஹ்ம நாத்யேதி நாதிவர்ததே ம்ருதா³தி³கமிவ க⁴டாதி³கார்யம் கஶ்சந கஶ்சித³பி விகார: । ஏதத்³வை தத் ॥
யதி³த³ம் கிஞ்ச ஜக³த்ஸர்வம் ப்ராண ஏஜதி நி:ஸ்ருதம் ।
மஹத்³ப⁴யம் வஜ்ரமுத்³யதம் ய ஏதத்³விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி ॥ 2 ॥
யத்³விஜ்ஞாநாத³ம்ருதா ப⁴வந்தீத்யுச்யதே, ஜக³தோ மூலம் ததே³வ நாஸ்தி ப்³ரஹ்ம ; அஸத ஏவேத³ம் நி:ஸ்ருதமிதி, தந்ந — யதி³த³ம் கிஞ்ச யத்கிஞ்சேத³ம் ஜக³த்ஸர்வம் ப்ராணே பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி ஸதி ஏஜதி கம்பதே, தத ஏவ நி:ஸ்ருதம் நிர்க³தம் ஸத் ப்ரசலதி நியமேந சேஷ்டதே । யதே³வம் ஜக³து³த்பத்த்யாதி³காரணம் ப்³ரஹ்ம தத் மஹத்³ப⁴யம் , மஹச்ச தத் ப⁴யம் ச பி³பே⁴த்யஸ்மாதி³தி மஹத்³ப⁴யம் , வஜ்ரமுத்³யதம் உத்³யதமிவ வஜ்ரம் ; யதா² வஜ்ரோத்³யதகரம் ஸ்வாமிநம் அபி⁴முகீ²பூ⁴தம் த்³ருஷ்ட்வா ப்⁴ருத்யா நியமேந தச்சா²ஸநே வர்தந்தே, ததே²த³ம் சந்த்³ராதி³த்யக்³ரஹநக்ஷத்ரதாரகாதி³லக்ஷணம் ஜக³த்ஸேஶ்வரம் நியமேந க்ஷணமப்யவிஶ்ராந்தம் வர்தத இத்யுக்தம் ப⁴வதி । யே ஏதத் விது³: ஸ்வாத்மப்ரவ்ருத்திஸாக்ஷிபூ⁴தமேகம் ப்³ரஹ்ம அம்ருதா: அமரணத⁴ர்மாண: தே ப⁴வந்தி ॥
ப⁴யாத³ஸ்யாக்³நிஸ்தபதி ப⁴யாத்தபதி ஸூர்ய: ।
ப⁴யாதி³ந்த்³ரஶ்ச வாயுஶ்ச ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம: ॥ 3 ॥
கத²ம் தத்³ப⁴யாஜ்ஜக³த்³வர்தத இதி, ஆஹ — ப⁴யாத் பீ⁴த்யா அஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய அக்³நி: தபதி ; ப⁴யாத்தபதி ஸூர்ய:, ப⁴யாதி³ந்த்³ரஶ்ச வாயுஶ்ச ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம: । ந ஹி, ஈஶ்வராணாம் லோகபாலாநாம் ஸமர்தா²நாம் ஸதாம் நியந்தா சேத்³வஜ்ரோத்³யதகரவந்ந ஸ்யாத் , ஸ்வாமிப⁴யபீ⁴தாநாமிவ ப்⁴ருத்யாநாம் நியதா ப்ரவ்ருத்திருபபத்³யதே ॥
இஹ சேத³ஶகத்³போ³த்³து⁴ம் ப்ராக்ஶரீரஸ்ய விஸ்ரஸ: ।
தத: ஸர்கே³ஷு லோகேஷு ஶரீரத்வாய கல்பதே ॥ 4 ॥
தச்ச இஹ ஜீவந்நேவ சேத் யத்³யஶகத் ஶக்த: ஸந் ஜாநாதீத்யேதத் , ப⁴யகாரணம் ப்³ரஹ்ம போ³த்³து⁴ம் அவக³ந்தும் , ப்ராக் பூர்வம் ஶரீரஸ்ய விஸ்ரஸ: அவஸ்ரம்ஸநாத்பதநாத் ஸம்ஸாரப³ந்த⁴நாத்³விமுச்யதே । ந சேத³ஶகத்³போ³த்³து⁴ம் , தத: அநவபோ³தா⁴த் ஸர்கே³ஷு, ஸ்ருஜ்யந்தே யேஷு ஸ்ரஷ்டவ்யா: ப்ராணிந இதி ஸர்கா³: ப்ருதி²வ்யாத³யோ லோகா: தேஷு ஸர்கே³ஷு, லோகேஷு ஶரீரத்வாய ஶரீரபா⁴வாய கல்பதே ஸமர்தோ² ப⁴வதி ; ஶரீரம் க்³ருஹ்ணாதீத்யர்த²: । தஸ்மாச்ச²ரீரவிஸ்ரம்ஸநாத்ப்ராகா³த்மாவபோ³தா⁴ய யத்ந ஆஸ்தே²ய: யஸ்மாதி³ஹைவாத்மநோ த³ர்ஶநமாத³ர்ஶஸ்த²ஸ்யேவ முக²ஸ்ய ஸ்பஷ்டமுபபத்³யதே, ந லோகாந்தரேஷு ப்³ரஹ்மலோகாத³ந்யத்ர । ஸ ச து³ஷ்ப்ராப: ॥
யதா²த³ர்ஶே ததா²த்மநி யதா² ஸ்வப்நே ததா² பித்ருலோகே ।
யதா²ப்ஸு பரீவ த³த்³ருஶே ததா² க³ந்த⁴ர்வலோகே ச்சா²யாதபயோரிவ ப்³ரஹ்மலோகே ॥ 5 ॥
கத²மிதி, உச்யதே — யதா² ஆத³ர்ஶே ப்ரதிபி³ம்ப³பூ⁴தமாத்மாநம் பஶ்யதி லோக: அத்யந்தவிவிக்தம் , ததா² இஹ ஆத்மநி ஸ்வபு³த்³தா⁴வாத³ர்ஶவந்நிர்மலீபூ⁴தாயாம் விவிக்தமாத்மநோ த³ர்ஶநம் ப⁴வதீத்யர்த²: । யதா² ஸ்வப்நே அவிவிக்தம் ஜாக்³ரத்³வாஸநோத்³பூ⁴தம் , ததா² பித்ருலோகே அவிவிக்தமேவ த³ர்ஶநமாத்மந: கர்மப²லோபபோ⁴கா³ஸக்தத்வாத் । யதா² ச அப்ஸு அவிவிக்தாவயவமாத்மஸ்வரூபம் பரீவ த³த்³ருஶே பரித்³ருஶ்யத இவ, ததா² க³ந்த⁴ர்வலோகே அவிவிக்தமேவ த³ர்ஶநமாத்மந: ஏவம் ச லோகாந்தரேஷ்வபி ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாத³வக³ம்யதே । சா²யாதபயோரிவ அத்யந்தவிவிக்தம் ப்³ரஹ்மலோக ஏவைகஸ்மிந் । ஸ ச து³ஷ்ப்ராப:, அத்யந்தவிஶிஷ்டகர்மஜ்ஞாநஸாத்⁴யத்வாத் । தஸ்மாதா³த்மத³ர்ஶநாய இஹைவ யத்ந: கர்தவ்ய இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
இந்த்³ரியாணாம் ப்ருத²க்³பா⁴வமுத³யாஸ்தமயௌ ச யத் ।
ப்ருத²கு³த்பத்³யமாநாநாம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி ॥ 6 ॥
கத²மஸௌ போ³த்³த⁴வ்ய:, கிம் வா தத³வபோ³தே⁴ ப்ரயோஜநமிதி, உச்யதே — இந்த்³ரியாணாம் ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ஸ்வஸ்வவிஷயக்³ரஹணப்ரயோஜநேந ஸ்வகாரணேப்⁴ய ஆகாஶாதி³ப்⁴ய: ப்ருத²கு³த்பத்³யமாநாநாம் அத்யந்தவிஶுத்³தா⁴த்கேவலாச்சிந்மாத்ராத்மஸ்வரூபாத் ப்ருத²க்³பா⁴வம் ஸ்வபா⁴வவிலக்ஷணாத்மகதாம் , ததா² தேஷாமேவேந்த்³ரியாணாம் உத³யாஸ்தமயௌ ச உத்பத்திப்ரலயௌ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நாவஸ்தா²ப்ரதிபத்த்யா நாத்மந இதி மத்வா ஜ்ஞாத்வா விவேகதோ தீ⁴ர: தீ⁴மாந் ந ஶோசதி, ஆத்மநோ நித்யைகஸ்வபா⁴வத்வாவ்யபி⁴சாராச்சோ²ககாரணத்வாநுபபத்தே: । ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரம் ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இதி ॥
இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மநோ மநஸ: ஸத்த்வமுத்தமம் ।
ஸத்த்வாத³தி⁴ மஹாநாத்மா மஹதோ(அ)வ்யக்தமுத்தமம் ॥ 7 ॥
யஸ்மாதா³த்மந: இந்த்³ரியாணாம் ப்ருத²க்³பா⁴வ உக்தோ நாஸௌ ப³ஹிரதி⁴க³ந்தவ்ய: யஸ்மாத்ப்ரத்யகா³த்மா ஸ ஸர்வஸ்ய ; தத்கத²மிதி, உச்யதே — இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மந இத்யாதி³ । அர்தா²நாமிஹேந்த்³ரியஸமாநஜாதீயத்வாதி³ந்த்³ரியக்³ரஹணேநைவ க்³ரஹணம் । பூர்வவத³ந்யத் । ஸத்த்வஶப்³தா³த்³பு³த்³தி⁴ரிஹோச்யதே ॥
அவ்யக்தாத்து பர: புருஷோ வ்யாபகோ(அ)லிங்க³ ஏவ ச ।
யம் ஜ்ஞாத்வா முச்யதே ஜந்துரம்ருதத்வம் ச க³ச்ச²தி ॥ 8 ॥
அவ்யக்தாத்து பர: புருஷ: வ்யாபக:, வ்யாபகஸ்யாப்யாகாஶாதே³: ஸர்வஸ்ய காரணத்வாத் । அலிங்க³: லிங்க்³யதே க³ம்யதே யேந தல்லிங்க³ம் பு³த்³த்⁴யாதி³, தத³வித்³யமாநம் யஸ்ய ஸோ(அ)யமலிங்க³: ஏவ ச ; ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜித இத்யேதத் । யம் ஜ்ஞாத்வா ஆசார்யத: ஶாஸ்த்ரதஶ்ச முச்யதே ஜந்து: அவித்³யாதி³ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²பி⁴ர்ஜீவந்நேவ ; பதிதே(அ)பி ஶரீரே அம்ருதத்வம் ச க³ச்ச²தி । ஸோ(அ)லிங்க³: பரோ(அ)வ்யக்தாத்புருஷ இதி பூர்வேணைவ ஸம்ப³ந்த⁴: ॥
ந ஸந்த்³ருஶே திஷ்ட²தி ரூபமஸ்ய ந சக்ஷுஷா பஶ்யதி கஶ்சநைநம் ।
ஹ்ருதா³ மநீஷா மநஸாபி⁴க்ல்ருப்தோ ய ஏதத்³விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி ॥ 9 ॥
கத²ம் தர்ஹி தஸ்ய அலிங்க³ஸ்ய த³ர்ஶநமுபபத்³யத இதி, உச்யதே — ந ஸந்த்³ருஶே ஸந்த³ர்ஶநவிஷயே ந திஷ்ட²தி ப்ரத்யகா³த்மந: அஸ்ய ரூபம் । அத: ந சக்ஷுஷா ஸர்வேந்த்³ரியேண, சக்ஷுர்க்³ரஹணஸ்யோபலக்ஷணார்த²த்வாத் , பஶ்யதி நோபலப⁴தே கஶ்சந கஶ்சித³பி ஏநம் ப்ரக்ருதமாத்மாநம் । கத²ம் தர்ஹி தம் பஶ்யேதி³தி, உச்யதே — ஹ்ருதா³ ஹ்ருத்ஸ்த²யா பு³த்³த்⁴யா, மநீஷா மநஸ: ஸங்கல்பாதி³ரூபஸ்ய ஈஷ்டே நியந்த்ருத்வேநேதி மநீட் தயா மநீஷா விகல்பவர்ஜிதயா பு³த்³த்⁴யா । மநஸா மநநரூபேண ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந அபி⁴க்ல்ருப்த: அபி⁴ஸமர்தி²த: அபி⁴ப்ரகாஶித இத்யேதத் । ஆத்மா ஜ்ஞாதும் ஶக்ய இதி வாக்யஶேஷ: । தமாத்மாநம் ப்³ரஹ்ம ஏதத் யே விது³: அம்ருதா: தே ப⁴வந்தி ॥
யதா³ பஞ்சாவதிஷ்ட²ந்தே ஜ்ஞாநாநி மநஸா ஸஹ ।
பு³த்³தி⁴ஶ்ச ந விசேஷ்டதி தாமாஹு: பரமாம் க³திம் ॥ 10 ॥
ஸா ஹ்ருந்மநீட் கத²ம் ப்ராப்யத இதி தத³ர்தோ² யோக³ உச்யதே — யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸ்வவிஷயேப்⁴யோ நிவர்திதாநி ஆத்மந்யேவ பஞ்ச ஜ்ஞாநாநி — ஜ்ஞாநார்த²த்வாச்ச்²ரோத்ராதீ³நீந்த்³ரியாணி ஜ்ஞாநாந்யுச்யந்தே — அவதிஷ்ட²ந்தே ஸஹ மநஸா யத³நுக³தாநி, யேந ஸங்கல்பாதி³வ்யாவ்ருத்தேநாந்த:கரணேந । பு³த்³தி⁴ஶ்ச அத்⁴யவஸாயலக்ஷணா ந விசேஷ்டதி ஸ்வவ்யாபாரேஷு ந விசேஷ்டதே ந வ்யாப்ரியதே, தாமாஹு: பரமாம் க³திம் ॥
தாம் யோக³மிதி மந்யந்தே ஸ்தி²ராமிந்த்³ரியதா⁴ரணாம் ।
அப்ரமத்தஸ்ததா³ ப⁴வதி யோகோ³ ஹி ப்ரப⁴வாப்யயௌ ॥ 11 ॥
தாம் ஈத்³ருஶீம் தத³வஸ்தா²ம் யோக³மிதி மந்யந்தே வியோக³மேவ ஸந்தம் । ஸர்வாநர்த²ஸம்யோக³வியோக³லக்ஷணா ஹீயமவஸ்தா² யோகி³ந: । ஏதஸ்யாம் ஹ்யவஸ்தா²யாம் அவித்³யாத்⁴யாரோபணவர்ஜிதஸ்வரூபப்ரதிஷ்ட² ஆத்மா ஸ்தி²ராமிந்த்³ரியதா⁴ரணாம்
ஸ்தி²ராமசலாமிந்த்³ரியதா⁴ரணாம் பா³ஹ்யாந்த:கரணாநாம் தா⁴ரணமித்யர்த²: । அப்ரமத்த: ப்ரமாத³வர்ஜித: ஸமாதா⁴நம் ப்ரதி நித்யம் யத்நவாந் ததா³ தஸ்மிந்காலே, யதை³வ ப்ரவ்ருத்தயோகோ³ ப⁴வதீதி ஸாமர்த்²யாத³வக³ம்யதே । ந ஹி பு³த்³த்⁴யாதி³சேஷ்டாபா⁴வே ப்ரமாத³ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । தஸ்மாத்ப்ராகே³வ பு³த்³த்⁴யாதி³சேஷ்டோபரமாத் அப்ரமாதோ³ விதீ⁴யதே । அத²வா, யதை³வ இந்த்³ரியாணாம் ஸ்தி²ரா தா⁴ரணா, ததா³நீமேவ நிரங்குஶமப்ரமத்தத்வமித்யதோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே அப்ரமத்தஸ்ததா³ ப⁴வதீதி । குத: ? யோகோ³ ஹி யஸ்மாத் ப்ரப⁴வாப்யயௌ உபஜநாபாயத⁴ர்மக இத்யர்த²: । அத: அபாயபரிஹாராயாப்ரமாத³: கர்தவ்ய இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
நைவ வாசா ந மநஸா ப்ராப்தும் ஶக்யோ ந சக்ஷுஷா ।
அஸ்தீதி ப்³ருவதோ(அ)ந்யத்ர கத²ம் தது³பலப்⁴யதே ॥ 12 ॥
பு³த்³த்⁴யாதி³சேஷ்டாவிஷயம் சேத்³ப்³ரஹ்ம இத³ம் ததி³தி விஶேஷதோ க்³ருஹ்யேத, பு³த்³த்⁴யாத்³யுபரமே ச க்³ரஹணகாரணாபா⁴வாத³நுபலப்⁴யமாநம் நாஸ்த்யேவ ப்³ரஹ்ம । யத்³தி⁴ கரணகோ³சரம் தத³ஸ்தீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே விபரீதம் சாஸதி³தி । அதஶ்சாநர்த²கோ யோகோ³(அ)நுபலப்⁴யமாநத்வாத்³வா நாஸ்தீத்யுபலப்³த⁴வ்யம் ப்³ரஹ்மேத்யேவம் ப்ராப்தே, இத³முச்யதே । ஸத்யம் । நைவ வாசா ந மநஸா ந சக்ஷுஷா நாந்யைரபீந்த்³ரியை: ப்ராப்தும் ஶக்யதே இத்யர்த²: । ததா²பி ஸர்வவிஶேஷரஹிதோ(அ)பி ஜக³தோ மூலமித்யவக³தத்வாத³ஸ்த்யேவ, கார்யப்ரவிலாபநஸ்யாஸ்தித்வநிஷ்ட²த்வாத் । ததா² ஹீத³ம் கார்யம் ஸௌக்ஷ்ம்யதாரதம்யபாரம்பர்யேணாநுக³ம்யமாநம் ஸத்³பு³த்³தி⁴நிஷ்டா²மேவாவக³மயதி । யதா³பி விஷயப்ரவிலாபநேந ப்ரவிலாப்யமாநா பு³த்³தி⁴:, ததா³பி ஸா ஸத்ப்ரத்யயக³ர்பை⁴வ விலீயதே । பு³த்³தி⁴ர்ஹி ந: ப்ரமாணம் ஸத³ஸதோர்யாதா²த்ம்யாவக³மே । மூலம் சேஜ்ஜக³தோ ந ஸ்யாத³ஸத³ந்விதமேவேத³ம் கார்யமஸத³ஸதி³த்யேவ க்³ருஹ்யேத, ந த்வேதத³ஸ்தி ; ஸத்ஸதி³த்யேவ து க்³ருஹ்யதே ; யதா² ம்ருதா³தி³கார்யம் க⁴டாதி³ ம்ருதா³த்³யந்விதம் । தஸ்மாஜ்ஜக³தோ மூலமாத்மா அஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்ய: । கஸ்மாத் ? அஸ்தீதி ப்³ருவத: அஸ்தித்வவாதி³ந ஆக³மார்தா²நுஸாரிண: ஶ்ரத்³த³தா⁴நாத³ந்யத்ர நாஸ்திகவாதி³நி நாஸ்தி ஜக³தோ மூலமாத்மா நிரந்வயமேவேத³ம் கார்யமபா⁴வாந்தம் ப்ரவிலீயத இதி மந்யமாநே விபரீதத³ர்ஶிநி, கத²ம் தத்³ப்³ரஹ்ம தத்த்வத உபலப்⁴யதே ; ந கத²ஞ்சநோபலப்⁴யத இத்யர்த²: ॥
அஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்யஸ்தத்த்வபா⁴வேந சோப⁴யோ: ।
அஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴ஸ்ய தத்த்வபா⁴வ: ப்ரஸீத³தி ॥ 13 ॥
தஸ்மாத³போஹ்யாஸத்³வாதி³பக்ஷமாஸுரம் அஸ்தீத்யேவ ஆத்மா உபலப்³த⁴வ்ய: ஸத்கார்யபு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴பி⁴: । யதா³ து தத்³ரஹிதோ(அ)விக்ரிய ஆத்மா கார்யம் ச காரணவ்யதிரேகேண நாஸ்தி ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி ஶ்ருதே:, ததா³ தஸ்ய நிருபாதி⁴கஸ்யாலிங்க³ஸ்ய ஸத³ஸதா³தி³ப்ரத்யயவிஷயத்வவர்ஜிதஸ்யாத்மநஸ்தத்த்வபா⁴வோ ப⁴வதி । தேந ச ரூபேணாத்மோபலப்³த⁴வ்ய இத்யநுவர்ததே । தத்ராப்யுப⁴யோ: ஸோபாதி⁴கநிருபாதி⁴கயோரஸ்தித்வதத்த்வபா⁴வயோ: — நிர்தா⁴ரணார்தா² ஷஷ்டீ² — பூர்வமஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴ஸ்யாத்மந: ஸத்கார்யோபாதி⁴க்ருதாஸ்தித்வப்ரத்யயேநோபலப்³த⁴ஸ்யேத்யர்த²: । பஶ்சாத்ப்ரத்யஸ்தமிதஸர்வோபாதி⁴ரூப ஆத்மந: தத்த்வபா⁴வ: விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யோ(அ)த்³வயஸ்வபா⁴வ: நேதி நேதீத்யஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே நிருக்தே(அ)நிலயந இத்யாதி³ஶ்ருதிநிர்தி³ஷ்ட: ப்ரஸீத³தி அபி⁴முகீ²ப⁴வதி । ஆத்மப்ரகாஶநாய பூர்வமஸ்தீத்யுபலப்³த⁴வத இத்யேதத் ॥
யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே காமா யே(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா: ।
அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வத்யத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே ॥ 14 ॥
ஏவம் பரமார்தா²த்மத³ர்ஶிநோ யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸர்வே காமா: காமயிதவ்யஸ்யாந்யஸ்யாபா⁴வாத் ப்ரமுச்யந்தே விஶீர்யந்தே ; யே அஸ்ய ப்ராக்ப்ரதிபோ³தா⁴த்³விது³ஷோ ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ ஶ்ரிதா: ஆஶ்ரிதா: ; பு³த்³தி⁴ர்ஹி காமாநாமாஶ்ரய: நாத்மா, ‘காம: ஸங்கல்ப:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராச்ச ; அத² ததா³ மர்த்ய: ப்ராக்ப்ரபோ³தா⁴தா³ஸீத் ஸ ப்ரபோ³தோ⁴த்தரகாலமவித்³யாகாமகர்மலக்ஷணஸ்ய ம்ருத்யோர்விநாஶாத் அம்ருதோ ப⁴வதி க³மநப்ரயோஜகஸ்ய ம்ருத்யோர்விநாஶாத்³க³மநாநுபபத்தே: । அத்ர இஹைவ ப்ரதீ³பநிர்வாணவத்ஸர்வப³ந்த⁴நோபஶமாத் ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
யதா³ ஸர்வே ப்ரபி⁴த்³யந்தே ஹ்ருத³யஸ்யேஹ க்³ரந்த²ய: ।
அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வத்யேதாவத்³த்⁴யநுஶாஸநம் ॥ 15 ॥
கதா³ புந: காமாநாம் மூலதோ விநாஶ இதி, உச்யதே — யதா³ ஸர்வே ப்ரபி⁴த்³யந்தே பே⁴த³முபயாந்தி விநஶ்யந்தி ஹ்ருத³யஸ்ய பு³த்³தே⁴ரிஹ ஜீவத ஏவ க்³ரந்த²யோ க்³ரந்தி²வத்³த்³ருட⁴ப³ந்த⁴நரூபா அவித்³யாப்ரத்யயா இத்யர்த²: । அஹமித³ம் ஶரீரம் மமேத³ம் த⁴நம் ஸுகீ² து³:கீ² சாஹமித்யேவமாதி³லக்ஷணா: தத்³விபரீதாத் ப்³ரஹ்மாத்மப்ரத்யயோபஜநாத் ப்³ரஹ்மைவாஹமஸ்ம்யஸம்ஸாரீதி விநஷ்டேஷ்வவித்³யாக்³ரந்தி²ஷு தந்நிமித்தா: காமா மூலதோ விநஶ்யந்தி । அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வதி ஏதாவத்³தி⁴ ஏதாவதே³வைதாவந்மாத்ரம் நாதி⁴கமஸ்தீத்யாஶங்கா கர்தவ்யா । அநுஶாஸநம் அநுஶிஷ்ட: உபதே³ஶ: ஸர்வவேதா³ந்தாநாமிதி வாக்யஶேஷ: ॥
ஶதம் சைகா ச ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தாஸாம் மூர்தா⁴நமபி⁴நி:ஸ்ருதைகா ।
தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி விஷ்வங்ஙந்யா உத்க்ரமணே ப⁴வந்தி ॥ 16 ॥
நிரஸ்தாஶேஷவிஶேஷவ்யாபிப்³ரஹ்மாத்மப்ரதிபத்த்யா ப்ரபி⁴ந்நஸமஸ்தாவித்³யாதி³க்³ரந்தே²: ஜீவத ஏவ ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய விது³ஷோ ந க³திர்வித்³யதே, ‘அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’ (க. உ. 2 । 3 । 14) இத்யுக்தத்வாத் ‘ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி ஶ்ருத்யந்தராச்ச । யே புநர்மந்த³ப்³ரஹ்மவிதோ³ வித்³யாந்தரஶீலிநஶ்ச ப்³ரஹ்மலோகபா⁴ஜ: யே ச தத்³விபரீதா: ஸம்ஸாரபா⁴ஜ:, தேஷாமேஷ க³திவிஶேஷ உச்யதே ப்ரக்ருதோத்க்ருஷ்டப்³ரஹ்மவித்³யாப²லஸ்துதயே । கிஞ்சாந்யத் , அக்³நிவித்³யா ப்ருஷ்டா ப்ரத்யுக்தா ச । தஸ்யாஶ்ச ப²லப்ராப்திப்ரகாரோ வக்தவ்ய இதி மந்த்ராரம்ப⁴: । தத்ர — ஶதம் ச ஶதஸங்க்²யாகா: ஏகா ச ஸுஷும்நா நாம புருஷஸ்ய ஹ்ருத³யாத்³விநி:ஸ்ருதா: நாட்³ய: ஸிரா: ; தாஸாம் மத்⁴யே மூர்தா⁴நம் பி⁴த்த்வா அபி⁴நி:ஸ்ருதா நிர்க³தா ஏகா ஸுஷும்நா நாம । தயா அந்தகாலே ஹ்ருத³யே ஆத்மாநம் வஶீக்ருத்ய யோஜயேத் । தயா நாட்³யா ஊர்த்⁴வம் உபரி ஆயந் க³ச்ச²ந் ஆதி³த்யத்³வாரேண அம்ருதத்வம் அமரணத⁴ர்மத்வமாபேக்ஷிகம் — ‘ஆபூ⁴தஸம்ப்லவம் ஸ்தா²நமம்ருதத்வம் ஹி பா⁴ஷ்யதே’ (வி. பு. 2 । 8 । 97) இதி ஸ்ம்ருதே: — ப்³ரஹ்மணா வா ஸஹ காலாந்தரேண முக்²யமம்ருதத்வமேதி பு⁴க்த்வா போ⁴கா³நநுபமாந்ப்³ரஹ்மலோகக³தாந் । விஷ்வங் நாநாக³தய: அந்யா நாட்³ய: உத்க்ரமணே உத்க்ரமணநிமித்தம் ப⁴வந்தி ஸம்ஸாரப்ரதிபத்த்யர்தா² ஏவ ப⁴வந்தீத்யர்த²: ॥
அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஹ்ருத³யே ஸம்நிவிஷ்ட: । தம் ஸ்வாச்ச²ரீராத்ப்ரவ்ருஹேந்முஞ்ஜாதி³வேஷீகாம் தை⁴ர்யேண ।
தம் வித்³யாச்சு²க்ரமம்ருதம் தம் வித்³யாச்சு²க்ரமம்ருதமிதி ॥ 17 ॥
இதா³நீம் ஸர்வவல்ல்யர்தோ²பஸம்ஹாரார்த²மாஹ — அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷ: அந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஸம்ப³ந்தி⁴நி ஹ்ருத³யே ஸம்நிவிஷ்ட: யதா²வ்யாக்²யாத: ; தம் ஸ்வாத் ஆத்மீயாத் ஶரீராத் ப்ரவ்ருஹேத் உத்³யச்சே²த் நிஷ்கர்ஷேத் ப்ருத²க்குர்யாதி³த்யர்த²: । கிமிவேதி, உச்யதே — முஞ்ஜாதி³வேஷீகாம் அந்த:ஸ்தா²ம் தை⁴ர்யேண அப்ரமாதே³ந । தம் ஶரீராந்நிஷ்க்ருஷ்டம் சிந்மாத்ரம் வித்³யாத் விஜாநீயாத் ஶுக்ரம் ஶுத்³த⁴ம் அம்ருதம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்மேதி । த்³விர்வசநமுபநிஷத்பரிஸமாப்த்யர்த²ம் , இதிஶப்³த³ஶ்ச ॥
ம்ருத்யுப்ரோக்தாம் நசிகேதோ(அ)த² லப்³த்⁴வா வித்³யாமேதாம் யோக³விதி⁴ம் ச க்ருத்ஸ்நம் ।
ப்³ரஹ்ம ப்ராப்தோ விரஜோ(அ)பூ⁴த்³விம்ருத்யுரந்யோ(அ)ப்யேவம் யோ வித³த்⁴யாத்மமேவ ॥ 18 ॥
வித்³யாஸ்துத்யர்தோ²(அ)யமாக்²யாயிகார்தோ²பஸம்ஹார: அது⁴நோச்யதே — ம்ருத்யுப்ரோக்தாம் ஏதாம் யதோ²க்தாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் யோக³விதி⁴ம் ச க்ருத்ஸ்நம் ஸமஸ்தம் ஸோபகரணம் ஸப²லமித்யேதத் । நசிகேதா: அத² வரப்ரதா³நாந்ம்ருத்யோ: லப்³த்⁴வா ப்ராப்யேத்யர்த²: । கிம் ? ப்³ரஹ்ம ப்ராப்தோ(அ)பூ⁴த் முக்தோ(அ)ப⁴வதி³த்யர்த²: । கத²ம் ? வித்³யாப்ராப்த்யா விரஜ: விக³தரஜா: விக³தத⁴ர்மாத⁴ர்ம: விம்ருத்யு: விக³தகாமாவித்³யஶ்ச ஸந் பூர்வமித்யர்த²: । ந கேவலம் நசிகேதா ஏவ, அந்யோ(அ)பி ய ஏவம் நசிகேதோவதா³த்மவித் அத்⁴யாத்மமேவ நிருபசரிதம் ப்ரத்யக்ஸ்வரூபம் ப்ராப்யதத்த்வமேவேத்யபி⁴ப்ராய: । நாந்யத்³ரூபமப்ரத்யக்³ரூபம் । ததே³வமத்⁴யாத்மம் ஏவம் உக்தேந ப்ரகாரேண வேத³ விஜாநாதீதி ஏவம்வித் , ஸோ(அ)பி விரஜா: ஸந் ப்³ரஹ்ம ப்ராப்ய விம்ருத்யுர்ப⁴வதீதி வாக்யஶேஷ: ॥
ஸஹ நாவவது । ஸஹ நௌ பு⁴நக்து । ஸஹ வீர்யம் கரவாவஹை । தேஜஸ்வி நாவதீ⁴தமஸ்து மா வித்³விஷாவஹை ॥ 19 ॥
அத² ஶிஷ்யாசார்யயோ: ப்ரமாத³க்ருதாந்யாயேந வித்³யாக்³ரஹணப்ரதிபாத³நநிமித்ததோ³ஷப்ரஶமநார்தே²யம் ஶாந்திருச்யதே — ஸஹ நௌ ஆவாம் அவது பாலயது வித்³யாஸ்வரூபப்ரகாஶநேந । க: ? ஸ ஏவ பரமேஶ்வர: உபநிஷத்ப்ரகாஶித: । கிஞ்ச, ஸஹ நௌ பு⁴நக்து தத்ப²லப்ரகாஶநேந நௌ பாலயது । ஸஹைவ ஆவாம் வித்³யாக்ருதம் வீர்யம் ஸாமர்த்²யம் கரவாவஹை நிஷ்பாத³யாவஹை । கிஞ்ச, தேஜஸ்விநௌ தேஜஸ்விநோராவயோ: யத் அதீ⁴தம் தத்ஸ்வதீ⁴தமஸ்து । அத²வா, தேஜஸ்வி நௌ ஆவாப்⁴யாம் யத் அதீ⁴தம் தத³தீவ தேஜஸ்வி வீர்யவத³ஸ்த்வித்யர்த²: । மா வித்³விஷாவஹை ஶிஷ்யாசார்யாவந்யோந்யம் ப்ரமாத³க்ருதாந்யாயாத்⁴யயநாத்⁴யாபநதோ³ஷநிமித்தம் த்³வேஷம் மா கரவாவஹை இத்யர்த²: । ஶாந்தி: ஶாந்தி: ஶாந்திரிதி த்ரிர்வசநம் ஸர்வதோ³ஷோபஶமநார்த²ம் ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ காட²கோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம் ஸம்பூர்ணம் ॥