ಬ್ರಹ್ಮ ಹ ದೇವೇಭ್ಯೋ ವಿಜಿಗ್ಯೇ । ‘ಅವಿಜ್ಞಾತಂ ವಿಜಾನತಾಂ ವಿಜ್ಞಾತಮವಿಜಾನತಾಮ್’ (ಕೇ. ಉ. ೨ । ೩) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರವಣಾತ್ ಯದಸ್ತಿ ತದ್ವಿಜ್ಞಾತಂ ಪ್ರಮಾಣೈಃ ಯನ್ನಾಸ್ತಿ ತದವಿಜ್ಞಾತಂ ಶಶವಿಷಾಣಕಲ್ಪಮತ್ಯಂತಮೇವಾಸದ್ದೃಷ್ಟಮ್ । ತಥೇದಂ ಬ್ರಹ್ಮಾವಿಜ್ಞಾತತ್ವಾದಸದೇವೇತಿ ಮಂದಬುದ್ಧೀನಾಂ ವ್ಯಾಮೋಹೋ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ತದರ್ಥೇಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಆರಭ್ಯತೇ । ತದೇವ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರೇಣ ಪ್ರಶಾಸ್ತೃ ದೇವಾನಾಮಪಿ ಪರೋ ದೇವಃ, ಈಶ್ವರಾಣಾಮಪಿ ಪರಮೇಶ್ವರಃ, ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯಃ, ದೇವಾನಾಂ ಜಯಹೇತುಃ, ಅಸುರಾಣಾಂ ಪರಾಜಯಹೇತುಃ ; ತತ್ಕಥಂ ನಾಸ್ತೀತ್ಯೇತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯಾನುಕೂಲಾನಿ ಹ್ಯುತ್ತರಾಣಿ ವಚಾಂಸಿ ದೃಶ್ಯಂತೇ । ಅಥವಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತಯೇ । ಕಥಮ್ ? ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾನಾದ್ಧಿ ಅಗ್ನ್ಯಾದಯೋ ದೇವಾ ದೇವಾನಾಂ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವಂ ಜಗ್ಮುಃ । ತತೋಽಪ್ಯತಿತರಾಮಿಂದ್ರ ಇತಿ । ಅಥವಾ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯೇತತ್ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತೇ — ಯೇನಾಗ್ನ್ಯಾದಯೋಽತಿತೇಜಸೋಽಪಿ ಕ್ಲೇಶೇನೈವ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದಿತವಂತಸ್ತಥೇಂದ್ರೋ ದೇವಾನಾಮೀಶ್ವರೋಽಪಿ ಸನ್ನಿತಿ । ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೋಪನಿಷದ್ವಿಧಿಪರಂ ವಾ ಸರ್ವಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಕರ್ತೃತ್ವಭೋಕ್ತೃತ್ವಾದ್ಯಭಿಮಾನೋ ಮಿಥ್ಯೇತ್ಯೇತದ್ದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ವಾ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾ, ಯಥಾ ದೇವಾನಾಂ ಜಯಾದ್ಯಭಿಮಾನಸ್ತದ್ವದಿತಿ । ಬ್ರಹ್ಮ ಯಥೋಕ್ತಲಕ್ಷಣಂ ಪರಂ ಹ ಕಿಲ ದೇವೇಭ್ಯೋಽರ್ಥಾಯ ವಿಜಿಗ್ಯೇ ಜಯಂ ಲಬ್ಧವತ್ ದೇವಾನಾಮಸುರಾಣಾಂ ಚ ಸಂಗ್ರಾಮೇಽಸುರಾಂಜಿತ್ವಾ ಜಗದರಾತೀನೀಶ್ವರಸೇತುರ್ಭೇತ್ತೄನ್ ದೇವೇಭ್ಯೋ ಜಯಂ ತತ್ಫಲಂ ಚ ಪ್ರಾಯಚ್ಛಜ್ಜಗತಃ ಸ್ಥೇಮ್ನೇ । ತಸ್ಯ ಹ ಕಿಲ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಜಯೇ ದೇವಾಃ ಅಗ್ನ್ಯಾದಯಃ ಅಮಹೀಯಂತ ಮಹಿಮಾನಂ ಪ್ರಾಪ್ತವಂತಃ । ತದಾ ಆತ್ಮಸಂಸ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಯ ಸರ್ವಕ್ರಿಯಾಫಲಸಂಯೋಜಯಿತುಃ ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಸರ್ವಶಕ್ತೇಃ ಜಗತಃ ಸ್ಥಿತಿಂ ಚಿಕೀರ್ಷೋಃ ಅಯಂ ಜಯೋ ಮಹಿಮಾ ಚೇತ್ಯಜಾನಂತಃ ತೇ ದೇವಾಃ ಐಕ್ಷಂತ ಈಕ್ಷಿತವಂತಃ ಅಗ್ನ್ಯಾದಿಸ್ವರೂಪಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾತ್ಮಕೃತಃ ಅಸ್ಮಾಕಮೇವಾಯಂ ವಿಜಯಃ ಅಸ್ಮಾಕಮೇವಾಯಂ ಮಹಿಮಾ ಅಗ್ನಿವಾಯ್ವಿಂದ್ರತ್ವಾದಿಲಕ್ಷಣೋ ಜಯಫಲಭೂತೋಽಸ್ಮಾಭಿರನುಭೂಯತೇ ನಾಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಭೂತೇಶ್ವರಕೃತ ಇತಿ ॥

ಏವಂ ಮಿಥ್ಯಾಭಿಮಾನೇಕ್ಷಣವತಾಂ ತತ್ ಹ ಕಿಲ ಏಷಾಂ ಮಿಥ್ಯೇಕ್ಷಣಂ ವಿಜಜ್ಞೌ ವಿಜ್ಞಾತವದ್ಬ್ರಹ್ಮ । ಸರ್ವೇಕ್ಷಿತೃ ಹಿ ತತ್ ಸರ್ವಭೂತಕರಣಪ್ರಯೋಕ್ತೃತ್ವಾತ್ ದೇವಾನಾಂ ಚ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮುಪಲಭ್ಯ ಮೈವಾಸುರವದ್ದೇವಾ ಮಿಥ್ಯಾಭಿಮಾನಾತ್ಪರಾಭವೇಯುರಿತಿ ತದನುಕಂಪಯಾ ದೇವಾನ್ಮಿಥ್ಯಾಭಿಮಾನಾಪನೋದನೇನಾನುಗೃಹ್ಣೀಯಾಮಿತಿ ತೇಭ್ಯಃ ದೇವೇಭ್ಯಃ ಹ ಕಿಲ ಅರ್ಥಾಯ ಪ್ರಾದುರ್ಬಭೂವ ಸ್ವಯೋಗಮಾಹಾತ್ಮ್ಯನಿರ್ಮಿತೇನಾತ್ಯದ್ಭುತೇನ ವಿಸ್ಮಾಪನೀಯೇನ ರೂಪೇಣ ದೇವಾನಾಮಿಂದ್ರಿಯಗೋಚರೇ ಪ್ರಾದುರ್ಬಭೂವ ಪ್ರಾದುರ್ಭೂತವತ್ । ತತ್ ಪ್ರಾದುರ್ಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ವ್ಯಜಾನತ ನೈವ ವಿಜ್ಞಾತವಂತಃ ದೇವಾಃ ಕಿಮಿದಂ ಯಕ್ಷಂ ಪೂಜ್ಯಂ ಮಹದ್ಭೂತಮಿತಿ ॥

ತೇ ತದಜಾನಂತೋ ದೇವಾಃ ಸಾಂತರ್ಭಯಾಸ್ತದ್ವಿಜಿಜ್ಞಾಸವಃ ಅಗ್ನಿಮ್ ಅಗ್ರಗಾಮಿನಂ ಜಾತವೇದಸಂ ಸರ್ವಜ್ಞಕಲ್ಪಮ್ ಅಬ್ರುವನ್ ಉಕ್ತವಂತಃ । ಹೇ ಜಾತವೇದಃ ಏತತ್ ಅಸ್ಮದ್ಗೋಚರಸ್ಥಂ ಯಕ್ಷಂ ವಿಜಾನೀಹಿ ವಿಶೇಷತೋ ಬುಧ್ಯಸ್ವ ತ್ವಂ ನಸ್ತೇಜಸ್ವೀ ಕಿಮೇತದ್ಯಕ್ಷಮಿತಿ । ತಥಾ ಅಸ್ತು ಇತಿ ತತ್ ಯಕ್ಷಮ್ ಅಭಿ ಅದ್ರವತ್ ತತ್ಪ್ರತಿ ಗತವಾನಗ್ನಿಃ । ತಂ ಚ ಗತವಂತಂ ಪಿಪೃಚ್ಛಿಷುಂ ತತ್ಸಮೀಪೇಽಪ್ರಗಲ್ಭತ್ವಾತ್ತೂಷ್ಣೀಂಭೂತಂ ತದ್ಯಕ್ಷಮ್ ಅಭ್ಯವದತ್ ಅಗ್ನಿಂ ಪ್ರತಿ ಅಭಾಷತ ಕೋಽಸೀತಿ । ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಪೃಷ್ಟೋಽಗ್ನಿಃ ಅಬ್ರವೀತ್ ಅಗ್ನಿರ್ವೈ ಅಗ್ನಿರ್ನಾಮಾಹಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಜಾತವೇದಾ ಇತಿ ಚ ನಾಮದ್ವಯೇನ ಪ್ರಸಿದ್ಧತಯಾತ್ಮಾನಂ ಶ್ಲಾಘಯನ್ನಿತಿ । ಏವಮುಕ್ತವಂತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾವೋಚತ್ ತಸ್ಮಿನ್ ಏವಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಗುಣನಾಮವತಿ ತ್ವಯಿ ಕಿಂ ವೀರ್ಯಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ಇತಿ । ಸೋಽಬ್ರವೀತ್ ಇದಂ ಜಗತ್ ಸರ್ವಂ ದಹೇಯಂ ಭಸ್ಮೀಕುರ್ಯಾಂ ಯತ್ ಇದಂ ಸ್ಥಾವರಾದಿ ಪೃಥಿವ್ಯಾಮ್ ಇತಿ । ಪೃಥಿವ್ಯಾಮಿತ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ , ಯತೋಽಂತರಿಕ್ಷಸ್ಥಮಪಿ ದಹ್ಯತ ಏವಾಗ್ನಿನಾ । ತಸ್ಮೈ ಏವಮಭಿಮಾನವತೇ ಬ್ರಹ್ಮ ತೃಣಂ ನಿದಧೌ ಪುರೋಽಗ್ನೇಃ ಸ್ಥಾಪಿತವತ್ । ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ‘ಏತತ್ ತೃಣಮಾತ್ರಂ ಮಮಾಗ್ರತಃ ದಹ ; ನ ಚೇದಸಿ ದಗ್ಧುಂ ಸಮರ್ಥಃ, ಮುಂಚ ದಗ್ಧೃತ್ವಾಭಿಮಾನಂ ಸರ್ವತ್ರ’ ಇತ್ಯುಕ್ತಃ ತತ್ ತೃಣಮ್ ಉಪಪ್ರೇಯಾಯ ತೃಣಸಮೀಪಂ ಗತವಾನ್ ಸರ್ವಜವೇನ ಸರ್ವೋತ್ಸಾಹಕೃತೇನ ವೇಗೇನ । ಗತ್ವಾ ತತ್ ನ ಶಶಾಕ ನಾಶಕತ್ ದಗ್ಧುಮ್ । ಸಃ ಜಾತವೇದಾಃ ತೃಣಂ ದಗ್ಧುಮಶಕ್ತೋ ವ್ರೀಡಿತೋ ಹತಪ್ರತಿಜ್ಞಃ ತತ ಏವ ಯಕ್ಷಾದೇವ ತೂಷ್ಣೀಂ ದೇವಾನ್ಪ್ರತಿ ನಿವವೃತೇ ನಿವೃತ್ತಃ ಪ್ರತಿಗತವಾನ್ ನ ಏತತ್ ಯಕ್ಷಮ್ ಅಶಕಂ ಶಕ್ತವಾನಹಂ ವಿಜ್ಞಾತುಂ ವಿಶೇಷತಃ ಯದೇತದ್ಯಕ್ಷಮಿತಿ ॥

ಅಥ ಅನಂತರಂ ವಾಯುಮಬ್ರುವನ್ ಹೇ ವಾಯೋ ಏತದ್ವಿಜಾನೀಹೀತ್ಯಾದಿ ಸಮಾನಾರ್ಥಂ ಪೂರ್ವೇಣ । ವಾನಾದ್ಗಮನಾದ್ಗಂಧನಾದ್ವಾ ವಾಯುಃ । ಮಾತರ್ಯಂತರಿಕ್ಷೇ ಶ್ವಯತೀತಿ ಮಾತರಿಶ್ವಾ । ಇದಂ ಸರ್ವಮಪಿ ಆದದೀಯ ಗೃಹ್ಣೀಯಾಮ್ । ಯದಿದಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಿ ಸಮಾನಮೇವ ॥

ಅಥೇಂದ್ರಮಬ್ರುವನ್ಮಘವನ್ನೇತದ್ವಿಜಾನೀಹೀತ್ಯಾದಿ ಪೂರ್ವವತ್ । ಇಂದ್ರಃ ಪರಮೇಶ್ವರೋ ಮಘವಾ ಬಲವತ್ತ್ವಾತ್ ತಥೇತಿ ತದಭ್ಯದ್ರವತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ ಇಂದ್ರಾದಾತ್ಮಸಮೀಪಂ ಗತಾತ್ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ತಿರೋದಧೇ ತಿರೋಭೂತಮ್ । ಇಂದ್ರಸ್ಯೇಂದ್ರತ್ವಾಭಿಮಾನೋಽತಿತರಾಂ ನಿರಾಕರ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯತಃ ಸಂವಾದಮಾತ್ರಮಪಿ ನಾದಾದ್ಬ್ರಹ್ಮೇಂದ್ರಾಯ । ತದ್ಯಕ್ಷಂ ಯಸ್ಮಿನ್ನಾಕಾಶೇ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶೇ ಆತ್ಮಾನಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತಿರೋಭೂತಮಿಂದ್ರಶ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತಿರೋಧಾನಕಾಲೇ ಯಸ್ಮಿನ್ನಾಕಾಶೇ ಆಸೀತ್ , ಸಃ ಇಂದ್ರಃ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಆಕಾಶೇ ತಸ್ಥೌ ಕಿಂ ಯದ್ಯಕ್ಷಮಿತಿ ಧ್ಯಾಯನ್ ; ನ ನಿವವೃತೇಽಗ್ನ್ಯಾದಿವತ್ । ತಸ್ಯೇಂದ್ರಸ್ಯ ಯಕ್ಷೇ ಭಕ್ತಿಂ ಬುದ್ಧ್ವಾ ವಿದ್ಯಾ ಉಮಾರೂಪಿಣೀ ಪ್ರಾದುರಭೂತ್ಸ್ತ್ರೀರೂಪಾ । ಸಃ ಇಂದ್ರಃ ತಾಮ್ ಉಮಾಂ ಬಹು ಶೋಭಮಾನಾಮ್ ; ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹಿ ಶೋಭಮಾನಾನಾಂ ಶೋಭನತಮಾ ವಿದ್ಯಾ । ತದಾ ಬಹು ಶೋಭಮಾನೇತಿ ವಿಶೇಷಣಮುಪಪನ್ನಂ ಭವತಿ । ಹೈಮವತೀಂ ಹೇಮಕೃತಾಭರಣವತೀಮಿವ ಬಹು ಶೋಭಮಾನಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಥವಾ ಉಮೈವ ಹಿಮವತೋ ದುಹಿತಾ ಹೈಮವತೀ ನಿತ್ಯಮೇವ ಸರ್ವಜ್ಞೇನೇಶ್ವರೇಣ ಸಹ ವರ್ತತ ಇತಿ ಜ್ಞಾತುಂ ಸಮರ್ಥೇತಿ ಕೃತ್ವಾ ತಾಮುಪಜಗಾಮ । ಇಂದ್ರಃ ತಾಂ ಹ ಉಮಾಂ ಕಿಲ ಉವಾಚ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಬ್ರೂಹಿ ಕಿಮೇತದ್ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತಿರೋಭೂತಂ ಯಕ್ಷಮಿತಿ ॥