ಸಾ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಹೋವಾಚ ಹ ಕಿಲ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ವೈ ಈಶ್ವರಸ್ಯೈವ ವಿಜಯೇ — ಈಶ್ವರೇಣೈವ ಜಿತಾ ಅಸುರಾಃ । ಯೂಯಂ ತತ್ರ ನಿಮಿತ್ತಮಾತ್ರಮ್ । ತಸ್ಯೈವ ವಿಜಯೇ — ಯೂಯಂ ಮಹೀಯಧ್ವಂ ಮಹಿಮಾನಂ ಪ್ರಾಪ್ನುಥ । ಏತದಿತಿ ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಮಿಥ್ಯಾಭಿಮಾನಸ್ತು ಯುಷ್ಮಾಕಮ್ — ಅಸ್ಮಾಕಮೇವಾಯಂ ವಿಜಯೋಽಸ್ಮಾಕಮೇವಾಯಂ ಮಹಿಮೇತಿ । ತತಃ ತಸ್ಮಾದುಮಾವಾಕ್ಯಾತ್ ಹ ಏವ ವಿದಾಂಚಕಾರ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಇಂದ್ರಃ ; ಅವಧಾರಣಾತ್ ತತೋ ಹೈವ ಇತಿ, ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ॥

ಯಸ್ಮಾದಗ್ನಿವಾಯ್ವಿಂದ್ರಾ ಏತೇ ದೇವಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಂವಾದದರ್ಶನಾದಿನಾ ಸಾಮೀಪ್ಯಮುಪಗತಾಃ, ತಸ್ಮಾತ್ ಸ್ವೈರ್ಗುಣೈಃ ಅತಿತರಾಮಿವ ಶಕ್ತಿಗುಣಾದಿಮಹಾಭಾಗ್ಯೈಃ ಅನ್ಯಾನ್ ದೇವಾನ್ ಅತಿತರಾಮ್ ಅತಿಶೇರತ ಇವ ಏತೇ ದೇವಾಃ । ಇವಶಬ್ದೋಽನರ್ಥಕೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥೋ ವಾ । ಯತ್ ಅಗ್ನಿಃ ವಾಯುಃ ಇಂದ್ರಃ ತೇ ಹಿ ದೇವಾ ಯಸ್ಮಾತ್ ಏನತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ನೇದಿಷ್ಠಮ್ ಅಂತಿಕತಮಂ ಪ್ರಿಯತಮಂ ಪಸ್ಪರ್ಶುಃ ಸ್ಪೃಷ್ಟವಂತೋ ಯಥೋಕ್ತೈರ್ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಂವಾದಾದಿಪ್ರಕಾರೈಃ, ತೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾಚ್ಚ ಹೇತೋಃ ಏನತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಥಮಃ ಪ್ರಥಮಾಃ ಪ್ರಧಾನಾಃ ಸಂತ ಇತ್ಯೇತತ್ , ವಿದಾಂಚಕಾರ ವಿದಾಂಚಕ್ರುರಿತ್ಯೇತತ್ , ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ॥

ಯಸ್ಮಾದಗ್ನಿವಾಯೂ ಅಪಿ ಇಂದ್ರವಾಕ್ಯಾದೇವ ವಿದಾಂಚಕ್ರತುಃ, ಇಂದ್ರೇಣ ಹಿ ಉಮಾವಾಕ್ಯಾತ್ಪ್ರಥಮಂ ಶ್ರುತಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದ್ವೈ ಇಂದ್ರಃ ಅತಿತರಾಮಿವ ಅತಿಶೇತ ಇವ ಅನ್ಯಾನ್ ದೇವಾನ್ । ಸ ಹ್ಯೇನನ್ನೇದಿಷ್ಠಂ ಪಸ್ಪರ್ಶ ಯಸ್ಮಾತ್ ಸ ಹ್ಯೇನತ್ಪ್ರಥಮೋ ವಿದಾಂಚಕಾರ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಾರ್ಥಂ ವಾಕ್ಯಮ್ ॥

ತಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಏಷಃ ಆದೇಶಃ ಉಪಮೋಪದೇಶಃ । ನಿರುಪಮಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಯೇನೋಪಮಾನೇನೋಪದೇಶಃ ಸೋಽಯಮಾದೇಶ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಕಿಂ ತತ್ ? ಯದೇತತ್ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಲೋಕೇ ವಿದ್ಯುತಃ ವ್ಯದ್ಯುತತ್ ವಿದ್ಯೋತನಂ ಕೃತವದಿತ್ಯೇತದನುಪಪನ್ನಮಿತಿ ವಿದ್ಯುತೋ ವಿದ್ಯೋತನಮಿತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ಆ೩ ಇತ್ಯುಪಮಾರ್ಥಃ । ವಿದ್ಯುತೋ ವಿದ್ಯೋತನಮಿವೇತ್ಯರ್ಥಃ, ‘ಯಥಾ ಸಕೃದ್ವಿದ್ಯುತಮ್’ (ಬೃ. ಉ. ೨ । ೩ । ೬) ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇ ಚ ದರ್ಶನಾತ್ । ವಿದ್ಯುದಿವ ಹಿ ಸಕೃದಾತ್ಮಾನಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತಿರೋಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ದೇವೇಭ್ಯಃ । ಅಥವಾ ವಿದ್ಯುತಃ ‘ತೇಜಃ’ ಇತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರ್ಯಮ್ । ವ್ಯದ್ಯುತತ್ ವಿದ್ಯೋತಿತವತ್ ಆ೩ ಇವ । ವಿದ್ಯುತಸ್ತೇಜಃ ಸಕೃದ್ವಿದ್ಯೋತಿತವದಿವೇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಇತಿಶಬ್ದಃ ಆದೇಶಪ್ರತಿನಿರ್ದೇಶಾರ್ಥಃ — ಇತ್ಯಯಮಾದೇಶ ಇತಿ । ಇಚ್ಛಬ್ದಃ ಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಃ । ಅಯಂ ಚಾಪರಸ್ತಸ್ಯಾದೇಶಃ । ಕೋಽಸೌ ? ನ್ಯಮೀಮಿಷತ್ ಯಥಾ ಚಕ್ಷುಃ । ನ್ಯಮೀಮಿಷತ್ ನಿಮೇಷಂ ಕೃತವತ್ । ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಣಿಚ್ । ಉಪಮಾರ್ಥ ಏವ ಆಕಾರಃ । ಚಕ್ಷುಷೋ ವಿಷಯಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಕಾಶತಿರೋಭಾವ ಇವ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತಿ ಅಧಿದೈವತಂ ದೇವತಾವಿಷಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಉಪಮಾನದರ್ಶನಮ್ ॥

ಅಥ ಅನಂತರಮ್ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮವಿಷಯ ಆದೇಶ ಉಚ್ಯತೇ । ಯದೇತತ್ ಗಚ್ಛತೀವ ಚ ಮನಃ । ಏತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಢೌಕತ ಇವ ವಿಷಯೀಕರೋತೀವ । ಯಚ್ಚ ಅನೇನ ಮನಸಾ ಏತತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಉಪಸ್ಮರತಿ ಸಮೀಪತಃ ಸ್ಮರತಿ ಸಾಧಕಃ ಅಭೀಕ್ಷ್ಣಂ ಭೃಶಮ್ । ಸಂಕಲ್ಪಶ್ಚ ಮನಸೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಃ । ಮನಉಪಾಧಿಕತ್ವಾದ್ಧಿ ಮನಸಃ ಸಂಕಲ್ಪಸ್ಮೃತ್ಯಾದಿಪ್ರತ್ಯಯೈರಭಿವ್ಯಜ್ಯತೇ ಬ್ರಹ್ಮ, ವಿಷಯೀಕ್ರಿಯಮಾಣಮಿವ । ಅತಃ ಸ ಏಷ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಧ್ಯಾತ್ಮಮಾದೇಶಃ । ವಿದ್ಯುನ್ನಿಮೇಷಣವದಧಿದೈವತಂ ದ್ರುತಪ್ರಕಾಶನಧರ್ಮಿ, ಅಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಚ ಮನಃಪ್ರತ್ಯಯಸಮಕಾಲಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಧರ್ಮಿ, ಇತ್ಯೇಷ ಆದೇಶಃ । ಏವಮಾದಿಶ್ಯಮಾನಂ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಮಂದಬುದ್ಧಿಗಮ್ಯಂ ಭವತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಆದೇಶ ಉಪದೇಶಃ । ನ ಹಿ ನಿರುಪಾಧಿಕಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಮಂದಬುದ್ಧಿಭಿರಾಕಲಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಮ್ ॥

ಕಿಂಚ, ತತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಹ ಕಿಲ ತದ್ವನಂ ನಾಮ ತಸ್ಯ ವನಂ ತದ್ವನಂ ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಿಜಾತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಭೂತತ್ವಾದ್ವನಂ ವನನೀಯಂ ಸಂಭಜನೀಯಮ್ । ಅತಃ ತದ್ವನಂ ನಾಮ ; ಪ್ರಖ್ಯಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ವನಮಿತಿ ಯತಃ, ತಸ್ಮಾತ್ ತದ್ವನಮಿತಿ ಅನೇನೈವ ಗುಣಾಭಿಧಾನೇನ ಉಪಾಸಿತವ್ಯಂ ಚಿಂತನೀಯಮ್ । ಅನೇನ ನಾಮ್ನೋಪಾಸನಸ್ಯ ಫಲಮಾಹ — ಸ ಯಃ ಕಶ್ಚಿತ್ ಏತತ್ ಯಥೋಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಏವಂ ಯಥೋಕ್ತಗುಣಂ ವೇದ ಉಪಾಸ್ತೇ ಅಭಿ ಹ ಏನಮ್ ಉಪಾಸಕಂ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಅಭಿ ಸಂವಾಂಛಂತಿ ಹ ಪ್ರಾರ್ಥಯಂತ ಏವ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ॥

ಏವಮನುಶಿಷ್ಟಃ ಶಿಷ್ಯ ಆಚಾರ್ಯಮುವಾಚ — ಉಪನಿಷದಂ ರಹಸ್ಯಂ ಯಚ್ಚಿಂತ್ಯಂ ಭೋ ಭಗವನ್ ಬ್ರೂಹಿ ಇತಿ । ಏವಮುಕ್ತವತಿ ಶಿಷ್ಯೇ ಆಹಾಚಾರ್ಯಃ — ಉಕ್ತಾ ಅಭಿಹಿತಾ ತೇ ತವ ಉಪನಿಷತ್ । ಕಾ ಪುನಃ ಸೇತ್ಯಾಹ — ಬ್ರಾಹ್ಮೀಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಮಾತ್ಮನ ಇಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮೀ ತಾಮ್ , ಪರಮಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದತೀತವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ, ವಾವ ಏವ ತೇ ಉಪನಿಷದಮಬ್ರೂಮೇತಿ ಉಕ್ತಾಮೇವ ಪರಮಾತ್ಮವಿಷಯಾಮುಪನಿಷದಮಬ್ರೂಮೇತ್ಯವಧಾರಯತ್ಯುತ್ತರಾರ್ಥಮ್ । ಪರಮಾತ್ಮವಿಷಯಾಮುಪನಿಷದಂ ಶ್ರುತವತಃ ಉಪನಿಷದಂ ಭೋ ಬ್ರೂಹೀತಿ ಪೃಚ್ಛತಃ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಕೋಽಭಿಪ್ರಾಯಃ ? ಯದಿ ತಾವಚ್ಛ್ರುತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಃ ಕೃತಃ, ತತಃ ಪಿಷ್ಟಪೇಷಣವತ್ಪುನರುಕ್ತೋಽನರ್ಥಕಃ ಪ್ರಶ್ನಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಅಥ ಸಾವಶೇಷೋಕ್ತೋಪನಿಷತ್ಸ್ಯಾತ್ , ತತಸ್ತಸ್ಯಾಃ ಫಲವಚನೇನೋಪಸಂಹಾರೋ ನ ಯುಕ್ತಃ ‘ಪ್ರೇತ್ಯಾಸ್ಮಾಲ್ಲೋಕಾದಮೃತಾ ಭವಂತಿ’ (ಕೇ. ಉ. ೨ । ೫) ಇತಿ । ತಸ್ಮಾದುಕ್ತೋಪನಿಷಚ್ಛೇಷವಿಷಯೋಽಪಿ ಪ್ರಶ್ನೋಽನುಪಪನ್ನ ಏವ, ಅನವಶೇಷಿತತ್ವಾತ್ । ಕಸ್ತರ್ಹ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ಪ್ರಷ್ಟುರಿತಿ । ಉಚ್ಯತೇ । ಕಿಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೋಪನಿಷಚ್ಛೇಷತಯಾ ತತ್ಸಹಕಾರಿಸಾಧನಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾ, ಅಥ ನಿರಪೇಕ್ಷೈವ ? ಸಾಪೇಕ್ಷಾ ಚೇದಪೇಕ್ಷಿತವಿಷಯಾಮುಪನಿಷದಂ ಬ್ರೂಹಿ । ಅಥ ನಿರಪೇಕ್ಷಾ ಚೇದವಧಾರಯ ಪಿಪ್ಪಲಾದವನ್ನಾತಃ ಪರಮಸ್ತೀತ್ಯೇವಮಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಏತದುಪಪನ್ನಮಾಚಾರ್ಯಸ್ಯಾವಧಾರಣವಚನಮ್ ‘ಉಕ್ತಾ ತ ಉಪನಿಷತ್’ ಇತಿ । ನನು ನಾವಧಾರಣಮಿದಮ್ , ಯತೋಽನ್ಯದ್ವಕ್ತವ್ಯಮಾಹ ‘ತಸ್ಯೈ ತಪೋ ದಮಃ’ (ಕೇ. ಉ. ೪ । ೮) ಇತ್ಯಾದಿ । ಸತ್ಯಮ್ , ವಕ್ತವ್ಯಮುಚ್ಯತೇ ಆಚಾರ್ಯೇಣ । ನ ತೂಕ್ತೋಪನಿಷಚ್ಛೇಷತಯಾ ತತ್ಸಹಕಾರಿಸಾಧನಾಂತರಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ವಾ ; ಕಿಂತು ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ವೇದೈಸ್ತದಂಗೈಶ್ಚ ಸಹಪಾಠೇನ ಸಮೀಕರಣಾತ್ತಪಃಪ್ರಭೃತೀನಾಮ್ । ನ ಹಿ ವೇದಾನಾಂ ಶಿಕ್ಷಾದ್ಯಂಗಾನಾಂ ಚ ಸಾಕ್ಷಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಶೇಷತ್ವಂ ತತ್ಸಹಕಾರಿಸಾಧನತ್ವಂ ವಾ ಸಂಭವತಿ । ಸಹಪಠಿತಾನಾಮಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ವಿಭಜ್ಯ ವಿನಿಯೋಗಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ ; ಯಥಾ ಸೂಕ್ತವಾಕಾನುಮಂತ್ರಣಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಯಥಾದೈವತಂ ವಿಭಾಗಃ, ತಥಾ ತಪೋದಮಕರ್ಮಸತ್ಯಾದೀನಾಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಶೇಷತ್ವಂ ತತ್ಸಹಕಾರಿಸಾಧನತ್ವಂ ವೇತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ವೇದಾನಾಂ ತದಂಗಾನಾಂ ಚಾರ್ಥಪ್ರಕಾಶಕತ್ವೇನ ಕರ್ಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನೋಪಾಯತ್ವಮಿತ್ಯೇವಂ ಹ್ಯಯಂ ವಿಭಾಗೋ ಯುಜ್ಯತೇ ಅರ್ಥಸಂಬಂಧೋಪಪತ್ತಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ , ನ ; ಅಯುಕ್ತೇಃ । ನ ಹ್ಯಯಂ ವಿಭಾಗೋ ಘಟನಾಂ ಪ್ರಾಂಚತಿ । ನ ಹಿ ಸರ್ವಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಭೇದಬುದ್ಧಿತಿರಸ್ಕಾರಿಣ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಾ ಸಹಕಾರಿಸಾಧನಸಂಬಂಧೋ ವಾ ಯುಜ್ಯತೇ । ಸರ್ವವಿಷಯವ್ಯಾವೃತ್ತಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮವಿಷಯನಿಷ್ಠತ್ವಾಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತತ್ಫಲಸ್ಯ ಚ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಸ್ಯ । ‘ಮೋಕ್ಷಮಿಚ್ಛನ್ಸದಾ ಕರ್ಮ ತ್ಯಜೇದೇವ ಸಸಾಧನಮ್ । ತ್ಯಜತೈವ ಹಿ ತಜ್ಜ್ಞೇಯಂ ತ್ಯಕ್ತುಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಪರಂ ಪದಮ್’ ( ? ) ತಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮಣಾಂ ಸಹಕಾರಿತ್ವಂ ಕರ್ಮಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಾ ವಾ ನ ಜ್ಞಾನಸ್ಯೋಪಪದ್ಯತೇ । ತತೋಽಸದೇವ ಸೂಕ್ತವಾಕಾನುಮಂತ್ರಣವದ್ಯಥಾಯೋಗಂ ವಿಭಾಗ ಇತಿ । ತಸ್ಮಾದವಧಾರಣಾರ್ಥತೈವ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನಸ್ಯೋಪಪದ್ಯತೇ । ಏತಾವತ್ಯೇವೇಯಮುಪನಿಷದುಕ್ತಾನ್ಯನಿರಪೇಕ್ಷಾ ಅಮೃತತ್ವಾಯ ॥

ಯಾಮಿಮಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮೀಮುಪನಿಷದಂ ತವಾಗ್ರೇಽಬ್ರೂಮೇತಿ ತಸ್ಯೈ ತಸ್ಯಾ ಉಕ್ತಾಯಾ ಉಪನಿಷದಃ ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯಭೂತಾನಿ ತಪಆದೀನಿ । ತಪಃ ಕಾಯೇಂದ್ರಿಯಮನಸಾಂ ಸಮಾಧಾನಮ್ । ದಮಃ ಉಪಶಮಃ । ಕರ್ಮ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿ । ಏತೈರ್ಹಿ ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿರ್ದೃಷ್ಟಾ । ದೃಷ್ಟಾ ಹ್ಯಮೃದಿತಕಲ್ಮಷಸ್ಯೋಕ್ತೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ವಿಪರೀತಪ್ರತಿಪತ್ತಿಶ್ಚ, ಯಥೇಂದ್ರವಿರೋಚನಪ್ರಭೃತೀನಾಮ್ । ತಸ್ಮಾದಿಹ ವಾತೀತೇಷು ವಾ ಬಹುಷು ಜನ್ಮಾಂತರೇಷು ತಪಆದಿಭಿಃ ಕೃತಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧೇರ್ಜ್ಞಾನಂ ಸಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಯಥಾಶ್ರುತಮ್ ; ‘ಯಸ್ಯ ದೇವೇ ಪರಾ ಭಕ್ತಿರ್ಯಥಾ ದೇವೇ ತಥಾ ಗುರೌ । ತಸ್ಯೈತೇ ಕಥಿತಾ ಹ್ಯರ್ಥಾಃ ಪ್ರಕಾಶಂತೇ ಮಹಾತ್ಮನಃ’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೬ । ೨೩) ಇತಿ ಮಂತ್ರವರ್ಣಾತ್ । ‘ಜ್ಞಾನಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಪುಂಸಾಂ ಕ್ಷಯಾತ್ಪಾಪಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ’ (ಮೋ. ೨೦೪ । ೮) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚ । ಇತಿಶಬ್ದಃ ಉಪಲಕ್ಷಣತ್ವಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಃ । ಇತಿ ಏವಮಾದ್ಯನ್ಯದಪಿ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೇರುಪಕಾರಕಮ್ ‘ಅಮಾನಿತ್ವಮದಂಭಿತ್ವಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೩ । ೭) ಇತ್ಯಾದ್ಯುಪದರ್ಶಿತಂ ಭವತಿ । ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ಪಾದೌ ಪಾದಾವಿವಾಸ್ಯಾಃ ; ತೇಷು ಹಿ ಸತ್ಸು ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಪ್ರವರ್ತತೇ, ಪದ್ಭ್ಯಾಮಿವ ಪುರುಷಃ । ವೇದಾಶ್ಚತ್ವಾರಃ ಸರ್ವಾಣಿ ಚಾಂಗಾನಿ ಶಿಕ್ಷಾದೀನಿ ಷಟ್ ಕರ್ಮಜ್ಞಾನಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾದ್ವೇದಾನಾಂ ತದ್ರಕ್ಷಣಾರ್ಥತ್ವಾದಂಗಾನಾಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾತ್ವಮ್ । ಅಥವಾ, ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಶಬ್ದಸ್ಯ ಪಾದರೂಪಕಲ್ಪನಾರ್ಥತ್ವಾದ್ವೇದಾಸ್ತ್ವಿತರಾಣಿ ಸರ್ವಾಂಗಾನಿ ಶಿರಆದೀನಿ । ಅಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ಶಿಕ್ಷಾದೀನಾಂ ವೇದಗ್ರಹಣೇನೈವ ಗ್ರಹಣಂ ಕೃತಂ ಪ್ರತ್ಯೇತವ್ಯಮ್ । ಅಂಗಿನಿ ಹಿ ಗೃಹೀತೇಽಂಗಾನಿ ಗೃಹೀತಾನ್ಯೇವ ಭವಂತಿ, ತದಾಯತ್ತತ್ವಾದಂಗಾನಾಮ್ । ಸತ್ಯಮ್ ಆಯತನಂ ಯತ್ರ ತಿಷ್ಠತ್ಯುಪನಿಷತ್ ತದಾಯತನಮ್ । ಸತ್ಯಮಿತಿ ಅಮಾಯಿತಾ ಅಕೌಟಿಲ್ಯಂ ವಾಙ್ಮನಃಕಾಯಾನಾಮ್ । ತೇಷು ಹ್ಯಾಶ್ರಯತಿ ವಿದ್ಯಾ ಯೇ ಅಮಾಯಾವಿನಃ ಸಾಧವಃ, ನಾಸುರಪ್ರಕೃತಿಷು ಮಾಯಾವಿಷು ; ‘ನ ಯೇಷು ಜಿಹ್ಮಮನೃತಂ ನ ಮಾಯಾ ಚ’ (ಪ್ರ. ಉ. ೧ । ೧೬) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ತಸ್ಮಾತ್ಸತ್ಯಮಾಯತನಮಿತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ತಪಆದಿಷ್ವೇವ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾತ್ವೇನ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಪುನರಾಯತನತ್ವೇನ ಗ್ರಹಣಂ ಸಾಧನಾತಿಶಯತ್ವಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಮ್ । ‘ಅಶ್ವಮೇಧಸಹಸ್ರಂ ಚ ಸತ್ಯಂ ಚ ತುಲಯಾ ಧೃತಮ್ । ಅಶ್ವಮೇಧಸಹಸ್ರಾಚ್ಚ ಸತ್ಯಮೇಕಂ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ’ (ಮಹಾಭಾ. ಆ. ೭೪ । ೧೦೩) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ ॥

ಯೋ ವೈ ಏತಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಮ್ ‘ಕೇನೇಷಿತಮ್’ (ಕೇ. ಉ. ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಯಥೋಕ್ತಾಮ್ ಏವಂ ಮಹಾಭಾಗಾಮ್ ‘ಬ್ರಹ್ಮ ಹ ದೇವೇಭ್ಯಃ’ (ಕೇ. ಉ. ೩ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಸ್ತುತಾಂ ಸರ್ವವಿದ್ಯಾಪ್ರತಿಷ್ಠಾಂ ವೇದ । ‘ಅಮೃತತ್ವಂ ಹಿ ವಿಂದತೇ’ (ಕೇ. ಉ. ೨ । ೪) ಇತ್ಯುಕ್ತಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಫಲಮಂತೇ ನಿಗಮಯತಿ — ಅಪಹತ್ಯ ಪಾಪ್ಮಾನಮ್ ಅವಿದ್ಯಾಕಾಮಕರ್ಮಲಕ್ಷಣಂ ಸಂಸಾರಬೀಜಂ ವಿಧೂಯ ಅನಂತೇ ಅಪರ್ಯಂತೇ ಸ್ವರ್ಗೇ ಲೋಕೇ ಸುಖಾತ್ಮಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೀತ್ಯೇತತ್ । ಅನಂತೇ ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಾನ್ನ ತ್ರಿವಿಷ್ಟಪೇ ಅನಂತಶಬ್ದ ಔಪಚಾರಿಕೋಽಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯತ ಆಹ — ಜ್ಯೇಯೇ ಇತಿ । ಜ್ಯೇಯೇ ಜ್ಯಾಯಸಿ ಸರ್ವಮಹತ್ತರೇ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಮುಖ್ಯೇ ಏವ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತಿ । ನ ಪುನಃ ಸಂಸಾರಮಾಪದ್ಯತ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ॥