‘நைஷா தர்கேண மதிராபநேயா’ (க. உ. 1 । 2 । 9) இதி ஶ்ருதேஶ்ச । ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) ‘ஆசார்யாத்³தை⁴வ வித்³யா விதி³தா ஸாதி⁴ஷ்ட²ம் ப்ராபதி³தி’ (சா². உ. 4 । 9 । 3) ‘தத்³வித்³தி⁴ ப்ரணிபாதேந’ (ப⁴. கீ³. 4 । 34) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிநியமாச்ச கஶ்சித்³கு³ரும் ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²ம் விதி⁴வது³பேத்ய ப்ரத்யகா³த்மவிஷயாத³ந்யத்ர ஶரணமபஶ்யந்நப⁴யம் நித்யம் ஶிவமசலமிச்ச²ந்பப்ரச்சே²தி கல்ப்யதே — கேநேஷிதமித்யாதி³ । கேந இஷிதம் கேந கர்த்ரா இஷிதம் இஷ்டமபி⁴ப்ரேதம் ஸத் மந: பததி க³ச்ச²தி ஸ்வவிஷயம் ப்ரதீதி ஸம்ப³த்⁴யதே । இஷேராபீ⁴க்ஷ்ண்யார்த²ஸ்ய க³த்யர்த²ஸ்ய சேஹாஸம்ப⁴வாதி³ச்சா²ர்த²ஸ்யைவைதத்³ரூபமிதி க³ம்யதே । இஷிதமிதி இட்ப்ரயோக³ஸ்து ச்சா²ந்த³ஸ: । தஸ்யைவ ப்ரபூர்வஸ்ய நியோகா³ர்தே² ப்ரேஷிதமித்யேதத் । தத்ர ப்ரேஷிதமித்யேவோக்தே ப்ரேஷயித்ருப்ரேஷணவிஶேஷவிஷயாகாங்க்ஷா ஸ்யாத் — கேந ப்ரேஷயித்ருவிஶேஷேண, கீத்³ருஶம் வா ப்ரேஷணமிதி । இஷிதமிதி து விஶேஷணே ஸதி தது³ப⁴யம் நிவர்ததே, கஸ்யேச்சா²மாத்ரேண ப்ரேஷிதமித்யர்த²விஶேஷநிர்தா⁴ரணாத் । யத்³யேஷோ(அ)ர்தோ²(அ)பி⁴ப்ரேத: ஸ்யாத் , கேநேஷிதமித்யேதாவதைவ ஸித்³த⁴த்வாத்ப்ரேஷிதமிதி ந வக்தவ்யம் । அபி ச ஶப்³தா³தி⁴க்யாத³ர்தா²தி⁴க்யம் யுக்தமிதி இச்ச²யா கர்மணா வாசா வா கேந ப்ரேஷிதமித்யர்த²விஶேஷோ(அ)வக³ந்தும் யுக்த: । ந, ப்ரஶ்நஸாமர்த்²யாத் ; தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத³நித்யாத்கர்மகார்யாத்³விரக்த: அதோ(அ)ந்யத்கூடஸ்த²ம் நித்யம் வஸ்து பு³பு⁴த்ஸமாந: ப்ருச்ச²தீதி ஸாமர்த்²யாது³பபத்³யதே । இதரதா² இச்சா²வாக்கர்மபி⁴ர்தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்ய ப்ரேரயித்ருத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ப்ரஶ்நோ(அ)நர்த²க ஏவ ஸ்யாத் । ஏவமபி ப்ரேஷிதஶப்³த³ஸ்யார்தோ² ந ப்ரத³ர்ஶித ஏவ । ந ; ஸம்ஶயவதோ(அ)யம் ப்ரஶ்ந இதி ப்ரேஷிதஶப்³த³ஸ்யார்த²விஶேஷ உபபத்³யதே । கிம் யதா²ப்ரஸித்³த⁴மேவ கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய ப்ரேஷயித்ருத்வம் , கிம் வா ஸங்கா⁴தவ்யதிரிக்தஸ்ய ஸ்வதந்த்ரஸ்யேச்சா²மாத்ரேணைவ மநஆதி³ப்ரேஷயித்ருத்வம் , இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் கேநேஷிதம் பததி ப்ரேஷிதம் மந இதி விஶேஷணத்³வயமுபபத்³யதே । நநு ஸ்வதந்த்ரம் மந: ஸ்வவிஷயே ஸ்வயம் பததீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ; தத்ர கத²ம் ப்ரஶ்ந உபபத்³யதே இதி, உச்யதே — யதி³ ஸ்வதந்த்ரம் மந: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவிஷயே ஸ்யாத் , தர்ஹி ஸர்வஸ்யாநிஷ்டசிந்தநம் ந ஸ்யாத் । அநர்த²ம் ச ஜாநந்ஸங்கல்பயதி । அப்⁴யக்³ரது³:கே² ச கார்யே வார்யமாணமபி ப்ரவர்தத ஏவ மந: । தஸ்மாத்³யுக்த ஏவ கேநேஷிதமித்யாதி³ப்ரஶ்ந: । கேந ப்ராண: யுக்த: நியுக்த: ப்ரேரித: ஸந் ப்ரைதி க³ச்ச²தி ஸ்வவ்யாபாரம் ப்ரதி । ப்ரத²ம இதி ப்ராணவிஶேஷணம் ஸ்யாத் , தத்பூர்வகத்வாத்ஸர்வேந்த்³ரியப்ரவ்ருத்தீநாம் । கேந இஷிதாம் வாசம் இமாம் ஶப்³த³லக்ஷணாம் வத³ந்தி லௌகிகா: । ததா² சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் ச ஸ்வே ஸ்வே விஷயே க உ தே³வ: த்³யோதநவாந் யுநக்தி நியுங்க்தே ப்ரேரயதி ॥

ஏவம் ப்ருஷ்டவதே யோக்³யாயாஹ கு³ரு: । ஶ்ருணு யத் த்வம் ப்ருச்ச²ஸி, மநஆதி³கரணஜாதஸ்ய கோ தே³வ: ஸ்வவிஷயம் ப்ரதி ப்ரேரயிதா கத²ம் வா ப்ரேரயதீதி । ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம் ஶ்ருணோத்யநேநேதி ஶ்ரோத்ரம் , ஶப்³த³ஸ்ய ஶ்ரவணம் ப்ரதி கரணம் ஶப்³தா³பி⁴வ்யஞ்ஜகம் ஶ்ரோத்ரமிந்த்³ரியம் , தஸ்ய ஶ்ரோத்ரம் ஸ: யஸ்த்வயா ப்ருஷ்ட: ‘சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரம் க உ தே³வோ யுநக்தி’ (கே. உ. 1 । 1) இதி । அஸாவேவம்விஶிஷ்ட: ஶ்ரோத்ராதீ³நி நியுங்க்த இதி வக்தவ்யே, நந்வேதத³நநுரூபம் ப்ரதிவசநம் ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமிதி । நைஷ தோ³ஷ:, தஸ்யாந்யதா² விஶேஷாநவக³மாத் । யதி³ ஹி ஶ்ரோத்ராதி³வ்யாபாரவ்யதிரிக்தேந ஸ்வவ்யாபாரேண விஶிஷ்ட: ஶ்ரோத்ராதி³நியோக்தா அவக³ம்யேத தா³த்ராதி³ப்ரயோக்த்ருவத் , ததே³த³மநநுரூபம் ப்ரதிவசநம் ஸ்யாத் । ந த்விஹ ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ப்ரயோக்தா ஸ்வவ்யாபாரவிஶிஷ்டோ லவித்ராதி³வத³தி⁴க³ம்யதே । ஶ்ரோத்ராதீ³நாமேவ து ஸம்ஹதாநாம் வ்யாபாரேணாலோசநஸங்கல்பாத்⁴யவஸாயலக்ஷணேந ப²லாவஸாநலிங்கே³நாவக³ம்யதே — அஸ்தி ஹி ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴ரஸம்ஹத:, யத்ப்ரயோஜநப்ரயுக்த: ஶ்ரோத்ராதி³கலாப: க்³ருஹாதி³வதி³தி । ஸம்ஹதாநாம் பரார்த²த்வாத³வக³ம்யதே ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ப்ரயோக்தா । தஸ்மாத³நுரூபமேவேத³ம் ப்ரதிவசநம் ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாதி³ । க: புநரத்ர பதா³ர்த²: ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாதே³: ? ந ஹ்யத்ர ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ராந்தரேணார்த²:, யதா² ப்ரகாஶஸ்ய ப்ரகாஶாந்தரேண । நைஷ தோ³ஷ: । அயமத்ர பதா³ர்த²: — ஶ்ரோத்ரம் தாவத்ஸ்வவிஷயவ்யஞ்ஜநஸமர்த²ம் த்³ருஷ்டம் । தத்து ஸ்வவிஷயவ்யஞ்ஜநஸாமர்த்²யம் ஶ்ரோத்ரஸ்ய சைதந்யே ஹ்யாத்மஜ்யோதிஷி நித்யே(அ)ஸம்ஹதே ஸர்வாந்தரே ஸதி ப⁴வதி, ந அஸதி இதி । அத: ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாத்³யுபபத்³யதே । ததா² ச ஶ்ருத்யந்தராணி — ‘ஆத்மநைவாயம் ஜ்யோதிஷாஸ்தே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 6) ‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ (மு. உ. 2 । 2 । 10) ‘யேந ஸூர்யஸ்தபதி தேஜஸேத்³த⁴:’ (தை. ப்³ரா. 3 । 12 । 9 । 7) இத்யாதீ³நி । ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜோ ஜக³த்³பா⁴ஸயதே(அ)கி²லம் । ’ (ப⁴. கீ³. 15 । 12) ‘க்ஷேத்ரம் க்ஷேத்ரீ ததா² க்ருத்ஸ்நம் ப்ரகாஶயதி பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 13 । 33) இதி ச கீ³தாஸு । காட²கே ச ‘நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாம்’ (க. உ. 2 । 2 । 13) இதி । ஶ்ரோத்ராத்³யேவ ஸர்வஸ்யாத்மபூ⁴தம் சேதநமிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ; ததி³ஹ நிவர்த்யதே । அஸ்தி கிமபி வித்³வத்³பு³த்³தி⁴க³ம்யம் ஸர்வாந்தரதமம் கூடஸ்த²மஜமஜரமம்ருதமப⁴யம் ஶ்ரோத்ராதே³ரபி ஶ்ரோத்ராதி³ தத்ஸாமர்த்²யநிமித்தம் இதி ப்ரதிவசநம் ஶப்³தா³ர்த²ஶ்சோபபத்³யத ஏவ । ததா² மநஸ: அந்த:கரணஸ்ய மந: । ந ஹ்யந்த:கரணம் அந்தரேண சைதந்யஜ்யோதிஷோ தீ³தி⁴திம் ஸ்வவிஷயஸங்கல்பாத்⁴யவஸாயாதி³ஸமர்த²ம் ஸ்யாத் । தஸ்மாந்மநஸோ(அ)பி மந இதி । இஹ பு³த்³தி⁴மநஸீ ஏகீக்ருத்ய நிர்தே³ஶோ மநஸ இதி । யத்³வாசோ ஹ வாசம் ; யச்ச²ப்³தோ³ யஸ்மாத³ர்தே² ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴: ஸர்வை: ஸம்ப³த்⁴யதே — யஸ்மாச்ச்²ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம் , யஸ்மாந்மநஸோ மந இத்யேவம் । வாசோ ஹ வாசமிதி த்³விதீயா ப்ரத²மாத்வேந விபரிணம்யதே, ப்ராணஸ்ய ப்ராண இதி த³ர்ஶநாத் । வாசோ ஹ வாசமித்யேதத³நுரோதே⁴ந ப்ராணஸ்ய ப்ராணமிதி கஸ்மாத்³த்³விதீயைவ ந க்ரியதே ? ந ; ப³ஹூநாமநுரோத⁴ஸ்ய யுக்தத்வாத் । வாசமித்யஸ்ய வாகி³த்யேதாவத்³வக்தவ்யம் ஸ உ ப்ராணஸ்ய ப்ராண இதி ஶப்³த³த்³வயாநுரோதே⁴ந ; ஏவம் ஹி ப³ஹூநாமநுரோதோ⁴ யுக்த: க்ருத: ஸ்யாத் । ப்ருஷ்டம் ச வஸ்து ப்ரத²மயைவ நிர்தே³ஷ்டும் யுக்தம் । ஸ யஸ்த்வயா ப்ருஷ்ட: ப்ராணஸ்ய ப்ராணாக்²யவ்ருத்திவிஶேஷஸ்ய ப்ராண:, தத்க்ருதம் ஹி ப்ராணஸ்ய ப்ராணநஸாமர்த்²யம் । ந ஹ்யாத்மநாநதி⁴ஷ்டி²தஸ்ய ப்ராணநமுபபத்³யதே, ‘கோ ஹ்யேவாந்யாத்க: ப்ராண்யாத்³யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘ஊர்த்⁴வம் ப்ராணமுந்நயத்யபாநம் ப்ரத்யக³ஸ்யதி’ (க. உ. 2 । 2 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । இஹாபி ச வக்ஷ்யதே ‘யேந ப்ராண: ப்ரணீயதே ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 8) இதி । ஶ்ரோத்ராதீ³ந்த்³ரியப்ரஸ்தாவே க்⁴ராணஸ்யேவ ப்ராணஸ்ய ந து யுக்தம் க்³ரஹணம் । ஸத்யமேவம் । ப்ராணக்³ரஹணேநைவ து க்⁴ராணஸ்ய க்³ரஹணம் க்ருதமேவ மந்யதே ஶ்ருதி: । ஸர்வஸ்யைவ கரணகலாபஸ்ய யத³ர்த²ப்ரயுக்தா ப்ரவ்ருத்தி:, தத்³ப்³ரஹ்மேதி ப்ரகரணார்தோ² விவக்ஷித: । ததா² சக்ஷுஷஶ்சக்ஷு: ரூபப்ரகாஶகஸ்ய சக்ஷுஷோ யத்³ரூபக்³ரஹணஸாமர்த்²யம் ததா³த்மசைதந்யாதி⁴ஷ்டி²தஸ்யைவ । அதஶ்சக்ஷுஷஶ்சக்ஷு: । ப்ரஷ்டு: ப்ருஷ்டஸ்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாதுமிஷ்டத்வாத் ஶ்ரோத்ராதே³: ஶ்ரோத்ராதி³லக்ஷணம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம ‘ஜ்ஞாத்வா’ இத்யத்⁴யாஹ்ரியதே ; அம்ருதா ப⁴வந்தி இதி ப²லஶ்ருதேஶ்ச । ஜ்ஞாநாத்³த்⁴யம்ருதத்வம் ப்ராப்யதே । ஜ்ஞாத்வா அதிமுச்ய இதி ஸாமர்த்²யாத் ஶ்ரோத்ராதி³கரணகலாபமுஜ்ஜி²த்வா — ஶ்ரோத்ராதௌ³ ஹ்யாத்மபா⁴வம் க்ருத்வா, தது³பாதி⁴: ஸந் , ததா³த்மநா ஜாயதே ம்ரியதே ஸம்ஸரதி ச । அத: ஶ்ரோத்ராதே³: ஶ்ரோத்ராதி³லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மாத்மேதி விதி³த்வா, அதிமுச்ய ஶ்ரோத்ராத்³யாத்மபா⁴வம் பரித்யஜ்ய — யே ஶ்ரோத்ராத்³யாத்மபா⁴வம் பரித்யஜந்தி, தே தீ⁴ரா: தீ⁴மந்த: । ந ஹி விஶிஷ்டதீ⁴மத்த்வமந்தரேண ஶ்ரோத்ராத்³யாத்மபா⁴வ: ஶக்ய: பரித்யுக்தம் । ப்ரேத்ய வ்யாவ்ருத்ய அஸ்மாத் லோகாத் புத்ரமித்ரகலத்ரப³ந்து⁴ஷு மமாஹம்பா⁴வஸம்வ்யவஹாரலக்ஷணாத் , த்யக்தஸர்வைஷணா பூ⁴த்வேத்யர்த²: । அம்ருதா: அமரணத⁴ர்மாண: ப⁴வந்தி । ‘ந கர்மணா ந ப்ரஜயா த⁴நேந த்யாகே³நைகே அம்ருதத்வமாநஶு:’ (தை. நா. 28) ‘பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத் . . . ஆவ்ருத்தசக்ஷுரம்ருதத்வமிச்ச²ந்’ (க. உ. 2 । 1 । 1) ‘யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே . . . அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’ (க. உ. 2 । 3 । 14) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அத²வா, அதிமுச்யேத்யநேநைவைஷணாத்யாக³ஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் அஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய அஸ்மாச்ச²ரீராத³பேத்ய ம்ருத்வேத்யர்த²: ॥

யஸ்மாச்ச்²ரோத்ராதே³ரபி ஶ்ரோத்ராத்³யாத்மபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம, அத: ந தத்ர தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி சக்ஷு: க³ச்ச²தி, ஸ்வாத்மநி க³மநாஸம்ப⁴வாத் । ததா² ந வாக் க³ச்ச²தி । வாசா ஹி ஶப்³த³ உச்சார்யமாணோ(அ)பி⁴தே⁴யம் ப்ரகாஶயதி யதா³, ததா³பி⁴தே⁴யம் ப்ரதி வாக்³க³ச்ச²தீத்யுச்யதே । தஸ்ய ச ஶப்³த³ஸ்ய தந்நிர்வர்தகஸ்ய ச கரணஸ்யாத்மா ப்³ரஹ்ம । அதோ ந வாக்³க³ச்ச²தி । யதா²க்³நிர்தா³ஹக: ப்ரகாஶகஶ்சாபி ஸந் ந ஹ்யாத்மாநம் ப்ரகாஶயதி த³ஹதி வா, தத்³வத் । நோ மந: மநஶ்சாந்யஸ்ய ஸங்கல்பயித்ரு அத்⁴யவஸாத்ரு ச ஸத் நாத்மாநம் ஸங்கல்பயத்யத்⁴யவஸ்யதி ச, தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மாத்மேதி । இந்த்³ரியமநோப்⁴யாம் ஹி வஸ்துநோ விஜ்ஞாநம் । தத³கோ³சரத்வாத் ந வித்³ம: தத்³ப்³ரஹ்ம ஈத்³ருஶமிதி । அதோ ந விஜாநீம: யதா² யேந ப்ரகாரேண ஏதத் ப்³ரஹ்ம அநுஶிஷ்யாத் உபதி³ஶேச்சி²ஷ்யாயேத்யபி⁴ப்ராய: । யத்³தி⁴ கரணகோ³சர:, தத³ந்யஸ்மை உபதே³ஷ்டும் ஶக்யம் ஜாதிகு³ணக்ரியாவிஶேஷணை: । ந தஜ்ஜாத்யாதி³விஶேஷணவத்³ப்³ரஹ்ம । தஸ்மாத்³விஷமம் ஶிஷ்யாநுபதே³ஶேந ப்ரத்யாயயிதுமிதி உபதே³ஶே தத³ர்த²க்³ரஹணே ச யத்நாதிஶயகர்தவ்யதாம் த³ர்ஶயதி ॥

‘ந வித்³மோ ந விஜாநீமோ யதை²தத³நுஶிஷ்யாத்’ (கே. உ. 1 । 3) இதி அத்யந்தமேவோபதே³ஶப்ரகாரப்ரத்யாக்²யாநே ப்ராப்தே தத³பவாதோ³(அ)யமுச்யதே । ஸத்யமேவம் ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴: ப்ரமாணைர்ந பர: ப்ரத்யாயயிதும் ஶக்ய: ; ஆக³மேந து ஶக்யத ஏவ ப்ரத்யாயயிதுமிதி தது³பதே³ஶார்த²மாக³மமாஹ — அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தீ⁴தி । அந்யதே³வ ப்ருத²கே³வ தத் யத்ப்ரக்ருதம் ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ஶ்ரோத்ராதீ³த்யுக்தமவிஷயஶ்ச தேஷாம் । தத் விதி³தாத் அந்யதே³வ ஹி । விதி³தம் நாம யத்³விதி³க்ரியயாதிஶயேநாப்தம் விதி³க்ரியாகர்மபூ⁴தம் । க்வசித்கிஞ்சித்கஸ்யசித்³விதி³தம் ஸ்யாதி³தி ஸர்வமேவ வ்யாக்ருதம் விதி³தமேவ ; தஸ்மாத³ந்யதே³வேத்யர்த²: । அவிதி³தமஜ்ஞாதம் தர்ஹீதி ப்ராப்தே ஆஹ — அதோ² அபி அவிதி³தாத் விதி³தவிபரீதாத³வ்யாக்ருதாத³வித்³யாலக்ஷணாத்³வ்யாக்ருதபீ³ஜாத் । அதி⁴ இதி உபர்யர்தே² ; லக்ஷணயா அந்யதி³த்யர்த²: । யத்³தி⁴ யஸ்மாத³தி⁴ உபரி ப⁴வதி, தத்தஸ்மாத³ந்யதி³தி ப்ரஸித்³த⁴ம் । யத்³விதி³தம் தத³ல்பம் மர்த்யம் து³:கா²த்மகம் சேதி ஹேயம் । தஸ்மாத்³விதி³தாத³ந்யத்³ப்³ரஹ்மேத்யுக்தே த்வஹேயத்வமுக்தம் ஸ்யாத் । ததா² அவிதி³தாத³தீ⁴த்யுக்தே(அ)நுபாதே³யத்வமுக்தம் ஸ்யாத் । கார்யார்த²ம் ஹி காரணமந்யத³ந்யேநோபாதீ³யதே । அதஶ்ச ந வேதி³துரந்யஸ்மை ப்ரயோஜநாயாந்யது³பாதே³யம் ப⁴வதீத்யேவம் விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யதி³தி ஹேயோபாதே³யப்ரதிஷேதே⁴ந ஸ்வாத்மநோ(அ)நந்யத்வாத் ப்³ரஹ்மவிஷயா ஜிஜ்ஞாஸா ஶிஷ்யஸ்ய நிர்வர்திதா ஸ்யாத் । ந ஹ்யந்யஸ்ய ஸ்வாத்மநோ விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யத்வம் வஸ்துந: ஸம்ப⁴வதீத்யாத்மா ப்³ரஹ்மேத்யேஷ வாக்யார்த²: ; ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேப்⁴யஶ்சேதி । ஏவம் ஸர்வாத்மந: ஸர்வவிஶேஷரஹிதஸ்ய சிந்மாத்ரஜ்யோதிஷோ ப்³ரஹ்மத்வப்ரதிபாத³கஸ்ய வாக்யார்த²ஸ்யாசார்யோபதே³ஶபரம்பரயா ப்ராப்தத்வமாஹ — இதி ஶுஶ்ருமேத்யாதி³ । ப்³ரஹ்ம சைவமாசார்யோபதே³ஶபரம்பரயைவாதி⁴க³ந்தவ்யம் ந தர்கத: ப்ரவசநமேதா⁴ப³ஹுஶ்ருததபோயஜ்ஞாதி³ப்⁴யஶ்ச, இதி ஏவம் ஶுஶ்ரும ஶ்ருதவந்தோ வயம் பூர்வேஷாம் ஆசார்யாணாம் வசநம் ; யே ஆசார்யா: ந: அஸ்மப்⁴யம் தத் ப்³ரஹ்ம வ்யாசசக்ஷிரே வ்யாக்²யாதவந்த: விஸ்பஷ்டம் கதி²தவந்த: தேஷாமித்யர்த²: ॥

‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 4) இத்யநேந வாக்யேந ஆத்மா ப்³ரஹ்மேதி ப்ரதிபாதி³தே ஶ்ரோதுராஶங்கா ஜாதா — கத²ம் ந்வாத்மா ப்³ரஹ்ம । ஆத்மா ஹி நாமாதி⁴க்ருத: கர்மண்யுபாஸநே ச ஸம்ஸாரீ கர்மோபாஸநம் வா ஸாத⁴நமநுஷ்டா²ய ப்³ரஹ்மாதி³தே³வாந்ஸ்வர்க³ம் வா ப்ராப்துமிச்ச²தி । தத்தஸ்மாத³ந்ய உபாஸ்யோ விஷ்ணுரீஶ்வர இந்த்³ர: ப்ராணோ வா ப்³ரஹ்ம ப⁴விதுமர்ஹதி, ந த்வாத்மா ; லோகப்ரத்யயவிரோதா⁴த் । யதா²ந்யே தார்கிகா ஈஶ்வராத³ந்ய ஆத்மேத்யாசக்ஷதே, ததா² கர்மிணோ(அ)மும் யஜாமும் யஜேத்யந்யா ஏவ தே³வதா உபாஸதே । தஸ்மாத்³யுக்தம் யத்³விதி³தமுபாஸ்யம் தத்³ப்³ரஹ்ம ப⁴வேத் , ததோ(அ)ந்ய உபாஸக இதி । தாமேதாமாஶங்காம் ஶிஷ்யலிங்கே³நோபலக்ஷ்ய தத்³வாக்யாத்³வா ஆஹ — மைவம் ஶங்கிஷ்டா²: । யத் சைதந்யமாத்ரஸத்தாகம் , வாசா — வாகி³தி ஜிஹ்வாமூலாதி³ஷ்வஷ்டஸு ஸ்தா²நேஷு விஷக்தமாக்³நேயம் வர்ணாநாமபி⁴வ்யஞ்ஜகம் கரணம் , வர்ணாஶ்சார்த²ஸங்கேதபரிச்சி²ந்நா ஏதாவந்த ஏவம்க்ரமப்ரயுக்தா இதி ; ஏவம் தத³பி⁴வ்யங்க்³ய: ஶப்³த³: பத³ம் வாகி³த்யுச்யதே ; ‘அகாரோ வை ஸர்வா வாக்ஸைஷாஸ்ய ஸ்பர்ஶாந்த:ஸ்தோ²ஷ்மபி⁴ர்வ்யஜ்யமாநா ப³ஹ்வீ நாநாரூபா ப⁴வதி’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 6) இதி ஶ்ருதே: । மிதமமிதம் ஸ்வர: ஸத்யாந்ருதே ஏஷ விகாரோ யஸ்யா: தயா வாசா பத³த்வேந பரிச்சி²ந்நயா கரணகு³ணவத்யா — அநப்⁴யுதி³தம் அப்ரகாஶிதமநப்⁴யுக்தம் । யேந ப்³ரஹ்மணா விவக்ஷிதே(அ)ர்தே² ஸகரணா வாக் அப்⁴யுத்³யதே சைதந்யஜ்யோதிஷா ப்ரகாஶ்யதே ப்ரயுஜ்யத இத்யேதத் । யத் ‘வாசோ ஹ வாக்’ (கே. உ. 1 । 2) இத்யுக்தம் , ‘வத³ந்வாக்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) ‘யோ வாசமந்தரோ யமயதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 10) இத்யாதி³ ச வாஜஸநேயகே । ‘யா வாக் புருஷேஷு ஸா கோ⁴ஷேஷு ப்ரதிஷ்டி²தா கஶ்சித்தாம் வேத³ ப்³ராஹ்மண:’ இதி ப்ரஶ்நமுத்பாத்³ய ப்ரதிவசநமுக்தம் ‘ஸா வாக்³யயா ஸ்வப்நே பா⁴ஷதே’ ( ? ) இதி । ஸா ஹி வக்துர்வக்திர்நித்யா வாக் சைதந்யஜ்யோதி:ஸ்வரூபா, ‘ந ஹி வக்துர்வக்தேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 26) இதி ஶ்ருதே: । ததே³வ ஆத்மஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்ம நிரதிஶயம் பூ⁴மாக்²யம் ப்³ருஹத்த்வாத்³ப்³ரஹ்மேதி வித்³தி⁴ விஜாநீஹி த்வம் । யைர்வாகா³த்³யுபாதி⁴பி⁴: ‘வாசோ ஹ வாக்’ ‘சக்ஷுஷஶ்சக்ஷு:’ ‘ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம் மநஸோ மந:’ (கே. உ. 1 । 2) ‘கர்தா போ⁴க்தா விஜ்ஞாதா நியந்தா ப்ரஶாஸிதா’ ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 7) இத்யேவமாத³ய: ஸம்வ்யவஹாரா அஸம்வ்யவஹார்யே நிர்விஶேஷே பரே ஸாம்யே ப்³ரஹ்மணி ப்ரவர்தந்தே, தாந்வ்யுத³ஸ்ய ஆத்மாநமேவ நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்ம வித்³தீ⁴தி ஏவஶப்³தா³ர்த²: । நேத³ம் ப்³ரஹ்ம யதி³த³ம் இத்யுபாதி⁴பே⁴த³விஶிஷ்டமநாத்மேஶ்வராதி³ உபாஸதே த்⁴யாயந்தி । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ இத்யுக்தே(அ)பி நேத³ம் ப்³ரஹ்ம இத்யநாத்மநோ(அ)ப்³ரஹ்மத்வம் புநருச்யதே நியமார்த²ம் அந்யப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴பரிஸங்க்²யாநார்த²ம் வா ॥

யந்மநஸா ந மநுதே । மந இத்யந்த:கரணம் பு³த்³தி⁴மநஸோரேகத்வேந க்³ருஹ்யதே । மநுதே(அ)நேநேதி மந: ஸர்வகரணஸாதா⁴ரணம் , ஸர்வவிஷயவ்யாபகத்வாத் । ‘காம: ஸங்கல்போ விசிகித்ஸா ஶ்ரத்³தா⁴ஶ்ரத்³தா⁴ த்⁴ருதிரத்⁴ருதிர்ஹ்ரீர்தீ⁴ர்பீ⁴ரித்யேதத்ஸர்வம் மந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இதி ஶ்ருதே: காமாதி³வ்ருத்திமந்மந: । தேந மநஸா யத் சைதந்யஜ்யோதிர்மநஸோ(அ)வபா⁴ஸகம் ந மநுதே ந ஸங்கல்பயதி நாபி நிஶ்சிநோதி லோக:, மநஸோ(அ)வபா⁴ஸகத்வேந நியந்த்ருத்வாத் । ஸர்வவிஷயம் ப்ரதி ப்ரத்யகே³வேதி ஸ்வாத்மநி ந ப்ரவர்ததே(அ)ந்த:கரணம் । அந்த:ஸ்தே²ந ஹி சைதந்யஜ்யோதிஷாவபா⁴ஸிதஸ்ய மநஸோ மநநஸாமர்த்²யம் ; தேந ஸவ்ருத்திகம் மந: யேந ப்³ரஹ்மணா மதம் விஷயீக்ருதம் வ்யாப்தம் ஆஹு: கத²யந்தி ப்³ரஹ்மவித³: । தஸ்மாத் ததே³வ மநஸ ஆத்மாநம் ப்ரத்யக்சேதயிதாரம் ப்³ரஹ்ம வித்³தி⁴ । நேத³மித்யாதி³ பூர்வவத் ॥

யத் சக்ஷுஷா ந பஶ்யதி ந விஷயீகரோதி அந்த:கரணவ்ருத்திஸம்யுக்தேந லோக:, யேந சக்ஷூம்ஷி அந்த:கரணவ்ருத்திபே⁴த³பி⁴ந்நாஶ்சக்ஷுர்வ்ருத்தீ: பஶ்யதி சைதந்யாத்மஜ்யோதிஷா விஷயீகரோதி வ்யாப்நோதி । ததே³வேத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

யத் ஶ்ரோத்ரேண ந ஶ்ருணோதி தி³க்³தே³வதாதி⁴ஷ்டி²தேந ஆகாஶகார்யேண மநோவ்ருத்திஸம்யுக்தேந ந விஷயீகரோதி லோக:, யேந ஶ்ரோத்ரம் இத³ம் ஶ்ருதம் யத்ப்ரஸித்³த⁴ம் சைதந்யாத்மஜ்யோதிஷா விஷயீக்ருதம் । ததே³வேத்யாதி³ பூர்வவத் ॥

யத் ப்ராணேந க்⁴ராணேந பார்தி²வேந நாஸிகாபுடாந்தரவஸ்தி²தேநாந்த:கரணப்ராணவ்ருத்திப்⁴யாம் ஸஹிதேந யந்ந ப்ராணிதி க³ந்த⁴வந்ந விஷயீகரோதி, யேந சைதந்யாத்மஜ்யோதிஷாவபா⁴ஸ்யத்வேந ஸ்வவிஷயம் ப்ரதி ப்ராண: ப்ரணீயதே ததே³வேத்யாதி³ ஸர்வம் ஸமாநம் ॥