ஸா ப்³ரஹ்மேதி ஹோவாச ஹ கில ப்³ரஹ்மண: வை ஈஶ்வரஸ்யைவ விஜயே — ஈஶ்வரேணைவ ஜிதா அஸுரா: । யூயம் தத்ர நிமித்தமாத்ரம் । தஸ்யைவ விஜயே — யூயம் மஹீயத்⁴வம் மஹிமாநம் ப்ராப்நுத² । ஏததி³தி க்ரியாவிஶேஷணார்த²ம் । மித்²யாபி⁴மாநஸ்து யுஷ்மாகம் — அஸ்மாகமேவாயம் விஜயோ(அ)ஸ்மாகமேவாயம் மஹிமேதி । தத: தஸ்மாது³மாவாக்யாத் ஹ ஏவ விதா³ஞ்சகார ப்³ரஹ்மேதி இந்த்³ர: ; அவதா⁴ரணாத் ததோ ஹைவ இதி, ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண ॥

யஸ்மாத³க்³நிவாய்விந்த்³ரா ஏதே தே³வா ப்³ரஹ்மண: ஸம்வாத³த³ர்ஶநாதி³நா ஸாமீப்யமுபக³தா:, தஸ்மாத் ஸ்வைர்கு³ணை: அதிதராமிவ ஶக்திகு³ணாதி³மஹாபா⁴க்³யை: அந்யாந் தே³வாந் அதிதராம் அதிஶேரத இவ ஏதே தே³வா: । இவஶப்³தோ³(அ)நர்த²கோ(அ)வதா⁴ரணார்தோ² வா । யத் அக்³நி: வாயு: இந்த்³ர: தே ஹி தே³வா யஸ்மாத் ஏநத் ப்³ரஹ்ம நேதி³ஷ்ட²ம் அந்திகதமம் ப்ரியதமம் பஸ்பர்ஶு: ஸ்ப்ருஷ்டவந்தோ யதோ²க்தைர்ப்³ரஹ்மண: ஸம்வாதா³தி³ப்ரகாரை:, தே ஹி யஸ்மாச்ச ஹேதோ: ஏநத் ப்³ரஹ்ம ப்ரத²ம: ப்ரத²மா: ப்ரதா⁴நா: ஸந்த இத்யேதத் , விதா³ஞ்சகார விதா³ஞ்சக்ருரித்யேதத் , ப்³ரஹ்மேதி ॥

யஸ்மாத³க்³நிவாயூ அபி இந்த்³ரவாக்யாதே³வ விதா³ஞ்சக்ரது:, இந்த்³ரேண ஹி உமாவாக்யாத்ப்ரத²மம் ஶ்ருதம் ப்³ரஹ்மேதி ; தஸ்மாத்³வை இந்த்³ர: அதிதராமிவ அதிஶேத இவ அந்யாந் தே³வாந் । ஸ ஹ்யேநந்நேதி³ஷ்ட²ம் பஸ்பர்ஶ யஸ்மாத் ஸ ஹ்யேநத்ப்ரத²மோ விதா³ஞ்சகார ப்³ரஹ்மேத்யுக்தார்த²ம் வாக்யம் ॥

தஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஏஷ: ஆதே³ஶ: உபமோபதே³ஶ: । நிருபமஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யேநோபமாநேநோபதே³ஶ: ஸோ(அ)யமாதே³ஶ இத்யுச்யதே । கிம் தத் ? யதே³தத் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே வித்³யுத: வ்யத்³யுதத் வித்³யோதநம் க்ருதவதி³த்யேதத³நுபபந்நமிதி வித்³யுதோ வித்³யோதநமிதி கல்ப்யதே । ஆ3 இத்யுபமார்த²: । வித்³யுதோ வித்³யோதநமிவேத்யர்த²:, ‘யதா² ஸக்ருத்³வித்³யுதம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ஶ்ருத்யந்தரே ச த³ர்ஶநாத் । வித்³யுதி³வ ஹி ஸக்ருதா³த்மாநம் த³ர்ஶயித்வா திரோபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம தே³வேப்⁴ய: । அத²வா வித்³யுத: ‘தேஜ:’ இத்யத்⁴யாஹார்யம் । வ்யத்³யுதத் வித்³யோதிதவத் ஆ3 இவ । வித்³யுதஸ்தேஜ: ஸக்ருத்³வித்³யோதிதவதி³வேத்யபி⁴ப்ராய: । இதிஶப்³த³: ஆதே³ஶப்ரதிநிர்தே³ஶார்த²: — இத்யயமாதே³ஶ இதி । இச்ச²ப்³த³: ஸமுச்சயார்த²: । அயம் சாபரஸ்தஸ்யாதே³ஶ: । கோ(அ)ஸௌ ? ந்யமீமிஷத் யதா² சக்ஷு: । ந்யமீமிஷத் நிமேஷம் க்ருதவத் । ஸ்வார்தே² ணிச் । உபமார்த² ஏவ ஆகார: । சக்ஷுஷோ விஷயம் ப்ரதி ப்ரகாஶதிரோபா⁴வ இவ சேத்யர்த²: । இதி அதி⁴தை³வதம் தே³வதாவிஷயம் ப்³ரஹ்மண உபமாநத³ர்ஶநம் ॥

அத² அநந்தரம் அத்⁴யாத்மம் ப்ரத்யகா³த்மவிஷய ஆதே³ஶ உச்யதே । யதே³தத் க³ச்ச²தீவ ச மந: । ஏதத்³ப்³ரஹ்ம டௌ⁴கத இவ விஷயீகரோதீவ । யச்ச அநேந மநஸா ஏதத் ப்³ரஹ்ம உபஸ்மரதி ஸமீபத: ஸ்மரதி ஸாத⁴க: அபீ⁴க்ஷ்ணம் ப்⁴ருஶம் । ஸங்கல்பஶ்ச மநஸோ ப்³ரஹ்மவிஷய: । மநஉபாதி⁴கத்வாத்³தி⁴ மநஸ: ஸங்கல்பஸ்ம்ருத்யாதி³ப்ரத்யயைரபி⁴வ்யஜ்யதே ப்³ரஹ்ம, விஷயீக்ரியமாணமிவ । அத: ஸ ஏஷ ப்³ரஹ்மணோ(அ)த்⁴யாத்மமாதே³ஶ: । வித்³யுந்நிமேஷணவத³தி⁴தை³வதம் த்³ருதப்ரகாஶநத⁴ர்மி, அத்⁴யாத்மம் ச மந:ப்ரத்யயஸமகாலாபி⁴வ்யக்தித⁴ர்மி, இத்யேஷ ஆதே³ஶ: । ஏவமாதி³ஶ்யமாநம் ஹி ப்³ரஹ்ம மந்த³பு³த்³தி⁴க³ம்யம் ப⁴வதீதி ப்³ரஹ்மண ஆதே³ஶ உபதே³ஶ: । ந ஹி நிருபாதி⁴கமேவ ப்³ரஹ்ம மந்த³பு³த்³தி⁴பி⁴ராகலயிதும் ஶக்யம் ॥

கிஞ்ச, தத் ப்³ரஹ்ம ஹ கில தத்³வநம் நாம தஸ்ய வநம் தத்³வநம் தஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தத்வாத்³வநம் வநநீயம் ஸம்ப⁴ஜநீயம் । அத: தத்³வநம் நாம ; ப்ரக்²யாதம் ப்³ரஹ்ம தத்³வநமிதி யத:, தஸ்மாத் தத்³வநமிதி அநேநைவ கு³ணாபி⁴தா⁴நேந உபாஸிதவ்யம் சிந்தநீயம் । அநேந நாம்நோபாஸநஸ்ய ப²லமாஹ — ஸ ய: கஶ்சித் ஏதத் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம ஏவம் யதோ²க்தகு³ணம் வேத³ உபாஸ்தே அபி⁴ ஹ ஏநம் உபாஸகம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி அபி⁴ ஸம்வாஞ்ச²ந்தி ஹ ப்ரார்த²யந்த ஏவ யதா² ப்³ரஹ்ம ॥

ஏவமநுஶிஷ்ட: ஶிஷ்ய ஆசார்யமுவாச — உபநிஷத³ம் ரஹஸ்யம் யச்சிந்த்யம் போ⁴ ப⁴க³வந் ப்³ரூஹி இதி । ஏவமுக்தவதி ஶிஷ்யே ஆஹாசார்ய: — உக்தா அபி⁴ஹிதா தே தவ உபநிஷத் । கா புந: ஸேத்யாஹ — ப்³ராஹ்மீம் ப்³ரஹ்மண: பரமாத்மந இயம் ப்³ராஹ்மீ தாம் , பரமாத்மவிஷயத்வாத³தீதவிஜ்ஞாநஸ்ய, வாவ ஏவ தே உபநிஷத³மப்³ரூமேதி உக்தாமேவ பரமாத்மவிஷயாமுபநிஷத³மப்³ரூமேத்யவதா⁴ரயத்யுத்தரார்த²ம் । பரமாத்மவிஷயாமுபநிஷத³ம் ஶ்ருதவத: உபநிஷத³ம் போ⁴ ப்³ரூஹீதி ப்ருச்ச²த: ஶிஷ்யஸ்ய கோ(அ)பி⁴ப்ராய: ? யதி³ தாவச்ச்²ருதஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரஶ்ந: க்ருத:, தத: பிஷ்டபேஷணவத்புநருக்தோ(அ)நர்த²க: ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் । அத² ஸாவஶேஷோக்தோபநிஷத்ஸ்யாத் , ததஸ்தஸ்யா: ப²லவசநேநோபஸம்ஹாரோ ந யுக்த: ‘ப்ரேத்யாஸ்மால்லோகாத³ம்ருதா ப⁴வந்தி’ (கே. உ. 2 । 5) இதி । தஸ்மாது³க்தோபநிஷச்சே²ஷவிஷயோ(அ)பி ப்ரஶ்நோ(அ)நுபபந்ந ஏவ, அநவஶேஷிதத்வாத் । கஸ்தர்ஹ்யபி⁴ப்ராய: ப்ரஷ்டுரிதி । உச்யதே । கிம் பூர்வோக்தோபநிஷச்சே²ஷதயா தத்ஸஹகாரிஸாத⁴நாந்தராபேக்ஷா, அத² நிரபேக்ஷைவ ? ஸாபேக்ஷா சேத³பேக்ஷிதவிஷயாமுபநிஷத³ம் ப்³ரூஹி । அத² நிரபேக்ஷா சேத³வதா⁴ரய பிப்பலாத³வந்நாத: பரமஸ்தீத்யேவமபி⁴ப்ராய: । ஏதது³பபந்நமாசார்யஸ்யாவதா⁴ரணவசநம் ‘உக்தா த உபநிஷத்’ இதி । நநு நாவதா⁴ரணமித³ம் , யதோ(அ)ந்யத்³வக்தவ்யமாஹ ‘தஸ்யை தபோ த³ம:’ (கே. உ. 4 । 8) இத்யாதி³ । ஸத்யம் , வக்தவ்யமுச்யதே ஆசார்யேண । ந தூக்தோபநிஷச்சே²ஷதயா தத்ஸஹகாரிஸாத⁴நாந்தராபி⁴ப்ராயேண வா ; கிந்து ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ராப்த்யுபாயாபி⁴ப்ராயேண வேதை³ஸ்தத³ங்கை³ஶ்ச ஸஹபாடே²ந ஸமீகரணாத்தப:ப்ரப்⁴ருதீநாம் । ந ஹி வேதா³நாம் ஶிக்ஷாத்³யங்கா³நாம் ச ஸாக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மவித்³யாஶேஷத்வம் தத்ஸஹகாரிஸாத⁴நத்வம் வா ஸம்ப⁴வதி । ஸஹபடி²தாநாமபி யதா²யோக³ம் விப⁴ஜ்ய விநியோக³: ஸ்யாதி³தி சேத் ; யதா² ஸூக்தவாகாநுமந்த்ரணமந்த்ராணாம் யதா²தை³வதம் விபா⁴க³:, ததா² தபோத³மகர்மஸத்யாதீ³நாமபி ப்³ரஹ்மவித்³யாஶேஷத்வம் தத்ஸஹகாரிஸாத⁴நத்வம் வேதி கல்ப்யதே । வேதா³நாம் தத³ங்கா³நாம் சார்த²ப்ரகாஶகத்வேந கர்மாத்மஜ்ஞாநோபாயத்வமித்யேவம் ஹ்யயம் விபா⁴கோ³ யுஜ்யதே அர்த²ஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்திஸாமர்த்²யாதி³தி சேத் , ந ; அயுக்தே: । ந ஹ்யயம் விபா⁴கோ³ க⁴டநாம் ப்ராஞ்சதி । ந ஹி ஸர்வக்ரியாகாரகப²லபே⁴த³பு³த்³தி⁴திரஸ்காரிண்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ஶேஷாபேக்ஷா ஸஹகாரிஸாத⁴நஸம்ப³ந்தோ⁴ வா யுஜ்யதே । ஸர்வவிஷயவ்யாவ்ருத்தப்ரத்யகா³த்மவிஷயநிஷ்ட²த்வாச்ச ப்³ரஹ்மவித்³யாயாஸ்தத்ப²லஸ்ய ச நி:ஶ்ரேயஸஸ்ய । ‘மோக்ஷமிச்ச²ந்ஸதா³ கர்ம த்யஜேதே³வ ஸஸாத⁴நம் । த்யஜதைவ ஹி தஜ்ஜ்ஞேயம் த்யக்து: ப்ரத்யக்பரம் பத³ம்’ ( ? ) தஸ்மாத்கர்மணாம் ஸஹகாரித்வம் கர்மஶேஷாபேக்ஷா வா ந ஜ்ஞாநஸ்யோபபத்³யதே । ததோ(அ)ஸதே³வ ஸூக்தவாகாநுமந்த்ரணவத்³யதா²யோக³ம் விபா⁴க³ இதி । தஸ்மாத³வதா⁴ரணார்த²தைவ ப்ரஶ்நப்ரதிவசநஸ்யோபபத்³யதே । ஏதாவத்யேவேயமுபநிஷது³க்தாந்யநிரபேக்ஷா அம்ருதத்வாய ॥

யாமிமாம் ப்³ராஹ்மீமுபநிஷத³ம் தவாக்³ரே(அ)ப்³ரூமேதி தஸ்யை தஸ்யா உக்தாயா உபநிஷத³: ப்ராப்த்யுபாயபூ⁴தாநி தபஆதீ³நி । தப: காயேந்த்³ரியமநஸாம் ஸமாதா⁴நம் । த³ம: உபஶம: । கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³ । ஏதைர்ஹி ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரா தத்த்வஜ்ஞாநோத்பத்திர்த்³ருஷ்டா । த்³ருஷ்டா ஹ்யம்ருதி³தகல்மஷஸ்யோக்தே(அ)பி ப்³ரஹ்மண்யப்ரதிபத்திர்விபரீதப்ரதிபத்திஶ்ச, யதே²ந்த்³ரவிரோசநப்ரப்⁴ருதீநாம் । தஸ்மாதி³ஹ வாதீதேஷு வா ப³ஹுஷு ஜந்மாந்தரேஷு தபஆதி³பி⁴: க்ருதஸத்த்வஶுத்³தே⁴ர்ஜ்ஞாநம் ஸமுத்பத்³யதே யதா²ஶ்ருதம் ; ‘யஸ்ய தே³வே பரா ப⁴க்திர்யதா² தே³வே ததா² கு³ரௌ । தஸ்யைதே கதி²தா ஹ்யர்தா²: ப்ரகாஶந்தே மஹாத்மந:’ (ஶ்வே. உ. 6 । 23) இதி மந்த்ரவர்ணாத் । ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத்பாபஸ்ய கர்மண:’ (மோ. 204 । 8) இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச । இதிஶப்³த³: உபலக்ஷணத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²: । இதி ஏவமாத்³யந்யத³பி ஜ்ஞாநோத்பத்தேருபகாரகம் ‘அமாநித்வமத³ம்பி⁴த்வம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 7) இத்யாத்³யுபத³ர்ஶிதம் ப⁴வதி । ப்ரதிஷ்டா² பாதௌ³ பாதா³விவாஸ்யா: ; தேஷு ஹி ஸத்ஸு ப்ரதிதிஷ்ட²தி ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ரவர்ததே, பத்³ப்⁴யாமிவ புருஷ: । வேதா³ஶ்சத்வார: ஸர்வாணி சாங்கா³நி ஶிக்ஷாதீ³நி ஷட் கர்மஜ்ஞாநப்ரகாஶகத்வாத்³வேதா³நாம் தத்³ரக்ஷணார்த²த்வாத³ங்கா³நாம் ப்ரதிஷ்டா²த்வம் । அத²வா, ப்ரதிஷ்டா²ஶப்³த³ஸ்ய பாத³ரூபகல்பநார்த²த்வாத்³வேதா³ஸ்த்விதராணி ஸர்வாங்கா³நி ஶிரஆதீ³நி । அஸ்மிந்பக்ஷே ஶிக்ஷாதீ³நாம் வேத³க்³ரஹணேநைவ க்³ரஹணம் க்ருதம் ப்ரத்யேதவ்யம் । அங்கி³நி ஹி க்³ருஹீதே(அ)ங்கா³நி க்³ருஹீதாந்யேவ ப⁴வந்தி, ததா³யத்தத்வாத³ங்கா³நாம் । ஸத்யம் ஆயதநம் யத்ர திஷ்ட²த்யுபநிஷத் ததா³யதநம் । ஸத்யமிதி அமாயிதா அகௌடில்யம் வாங்மந:காயாநாம் । தேஷு ஹ்யாஶ்ரயதி வித்³யா யே அமாயாவிந: ஸாத⁴வ:, நாஸுரப்ரக்ருதிஷு மாயாவிஷு ; ‘ந யேஷு ஜிஹ்மமந்ருதம் ந மாயா ச’ (ப்ர. உ. 1 । 16) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத்ஸத்யமாயதநமிதி கல்ப்யதே । தபஆதி³ஷ்வேவ ப்ரதிஷ்டா²த்வேந ப்ராப்தஸ்ய ஸத்யஸ்ய புநராயதநத்வேந க்³ரஹணம் ஸாத⁴நாதிஶயத்வஜ்ஞாபநார்த²ம் । ‘அஶ்வமேத⁴ஸஹஸ்ரம் ச ஸத்யம் ச துலயா த்⁴ருதம் । அஶ்வமேத⁴ஸஹஸ்ராச்ச ஸத்யமேகம் விஶிஷ்யதே’ (மஹாபா⁴. ஆ. 74 । 103) இதி ஸ்ம்ருதே: ॥

யோ வை ஏதாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ‘கேநேஷிதம்’ (கே. உ. 1 । 1) இத்யாதி³நா யதோ²க்தாம் ஏவம் மஹாபா⁴கா³ம் ‘ப்³ரஹ்ம ஹ தே³வேப்⁴ய:’ (கே. உ. 3 । 1) இத்யாதி³நா ஸ்துதாம் ஸர்வவித்³யாப்ரதிஷ்டா²ம் வேத³ । ‘அம்ருதத்வம் ஹி விந்த³தே’ (கே. உ. 2 । 4) இத்யுக்தமபி ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லமந்தே நிக³மயதி — அபஹத்ய பாப்மாநம் அவித்³யாகாமகர்மலக்ஷணம் ஸம்ஸாரபீ³ஜம் விதூ⁴ய அநந்தே அபர்யந்தே ஸ்வர்கே³ லோகே ஸுகா²த்மகே ப்³ரஹ்மணீத்யேதத் । அநந்தே இதி விஶேஷணாந்ந த்ரிவிஷ்டபே அநந்தஶப்³த³ ஔபசாரிகோ(அ)பி ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ — ஜ்யேயே இதி । ஜ்யேயே ஜ்யாயஸி ஸர்வமஹத்தரே ஸ்வாத்மநி முக்²யே ஏவ ப்ரதிதிஷ்ட²தி । ந புந: ஸம்ஸாரமாபத்³யத இத்யபி⁴ப்ராய: ॥