த்³விதீய: ப்ரஶ்ந:
அத² ஹைநம் பா⁴ர்க³வோ வைத³ர்பி⁴: பப்ரச்ச² ப⁴க³வந்கத்யேவ தே³வா: ப்ரஜாம் விதா⁴ரயந்தே கதர ஏதத்ப்ரகாஶயந்தே க: புநரேஷாம் வரிஷ்ட² இதி ॥ 1 ॥
ப்ராணோ(அ)த்தா ப்ரஜாபதிரித்யுக்தம் । தஸ்ய ப்ரஜாபதித்வமத்த்ருத்வம் சாஸ்மிஞ்ஶரீரே(அ)வதா⁴ரயிதவ்யமித்யயம் ப்ரஶ்ந ஆரப்⁴யதே । அத² அநந்தரம் ஹ கில ஏநம் பா⁴ர்க³வ: வைத³ர்பி⁴: பப்ரச்ச² — ஹே ப⁴க³வந் கத்யேவ தே³வா: ப்ரஜாம் ஶரீரலக்ஷணாம் விதா⁴ரயந்தே விஶேஷேண தா⁴ரயந்தே । கதரே பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியகர்மேந்த்³ரியவிப⁴க்தாநாம் ஏதத் ப்ரகாஶநம் ஸ்வமாஹாத்ம்யப்ரக்²யாபநம் ப்ரகாஶயந்தே । க: அஸௌ புந: ஏஷாம் வரிஷ்ட²: ப்ரதா⁴ந: கார்யகரணலக்ஷணாநாமிதி ॥
தஸ்மை ஸ ஹோவாச । ஆகாஶோ ஹ வா ஏஷ தே³வோ வாயுரக்³நிராப: ப்ருதி²வீ வாங்மநஶ்சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் ச । தே ப்ரகாஶ்யாபி⁴வத³ந்தி வயமேதத்³பா³ணமவஷ்டப்⁴ய விதா⁴ரயாம: ॥ 2 ॥
ஏவம் ப்ருஷ்டவதே தஸ்மை ஸ ஹ உவாச — ஆகாஶ: ஹ வை ஏஷ: தே³வ: வாயு: அக்³நி: ஆப: ப்ருதி²வீ இத்யேதாநி பஞ்ச மஹாபூ⁴தாநி ஶரீராரம்ப⁴காணி வாங்மநஶ்சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரமித்யாதீ³நி கர்மேந்த்³ரியபு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி ச । கார்யலக்ஷணா: கரணலக்ஷணாஶ்ச தே தே³வா ஆத்மநோ மாஹாத்ம்யம் ப்ரகாஶ்யம் ப்ரகாஶ்யாபி⁴வத³ந்தி ஸ்பர்த⁴மாநா அஹம்ஶ்ரேஷ்ட²தாயை । கத²ம் வத³ந்தி ? வயமேதத் பா³ணம் கார்யகரணஸங்கா⁴தம் அவஷ்டப்⁴ய ப்ராஸாத³மிவ ஸ்தம்பா⁴த³ய: அவிஶிதி²லீக்ருத்ய விதா⁴ரயாம: விஸ்பஷ்டம் தா⁴ரயாம: । மயைவைகேநாயம் ஸங்கா⁴தோ த்⁴ரியத இத்யேகைகஸ்யாபி⁴ப்ராய: ॥
தாந்வரிஷ்ட²: ப்ராண உவாச மா மோஹமாபத்³யதா²ஹமேவைதத்பஞ்சதா⁴த்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்யைதத்³பா³ணமவஷ்டப்⁴ய விதா⁴ரயாமீதி தே(அ)ஶ்ரத்³த³தா⁴நா ப³பூ⁴வு: ॥ 3 ॥
தாந் ஏவமபி⁴மாநவத: வரிஷ்ட²: முக்²ய: ப்ராண: உவாச உக்தவாந் — மா மைவம் மோஹம் ஆபத்³யத² அவிவேகிதயாபி⁴மாநம் மா குருத ; யஸ்மாத் அஹமேவ ஏதத்³பா³ணம் அவஷ்டப்⁴ய விதா⁴ரயாமி பஞ்சதா⁴ ஆத்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்ய ப்ராணாதி³வ்ருத்திபே⁴த³ம் ஸ்வஸ்ய க்ருத்வா விதா⁴ரயாமி இதி உக்தவதி ச தஸ்மிந் தே அஶ்ரத்³த³தா⁴நா: அப்ரத்யயவந்த: ப³பூ⁴வு: — கத²மேததே³வமிதி ॥
ஸோ(அ)பி⁴மாநாதூ³ர்த்⁴வமுத்க்ராமத இவ தஸ்மிந்நுத்க்ராமத்யதே²தரே ஸர்வ ஏவோத்க்ராமந்தே தஸ்மிꣳஶ்ச ப்ரதிஷ்ட²மாநே ஸர்வ ஏவ ப்ராதிஷ்ட²ந்தே । தத்³யதா² மக்ஷிகா மது⁴கரராஜாநமுத்க்ராமந்தம் ஸர்வா ஏவோத்க்ராமந்தே தஸ்மிꣳஶ்ச ப்ரதிஷ்ட²மாநே ஸர்வா ஏவ ப்ராதிஷ்ட²ந்த ஏவம் வாங்மநஶ்சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் ச தே ப்ரீதா: ப்ராணம் ஸ்துந்வந்தி ॥ 4 ॥
ஸ ச ப்ராண: தேஷாமஶ்ரத்³த³தா⁴நதாமாலக்ஷ்ய அபி⁴மாநாத் ஊர்த்⁴வம் உத்க்ராமத இவ உத்க்ராமதீவ உத்க்ராந்தவாநிவ ஸ ரோஷாந்நிரபேக்ஷ: । தஸ்மிந்நுத்க்ராமதி யத்³வ்ருத்தம் தத்³த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரத்யக்ஷீகரோதி — தஸ்மிந் உத்க்ராமதி ஸதி அத² அநந்தரமேவ இதரே ஸர்வ ஏவ ப்ராணாஶ்சக்ஷுராத³ய: உத்க்ராமந்தே உத்க்ராமந்தி உச்சக்ரமு: । தஸ்மிம்ஶ்ச ப்ராணே ப்ரதிஷ்ட²மாநே தூஷ்ணீம் ப⁴வதி அநுத்க்ராமதி ஸதி, ஸர்வ ஏவ ப்ராதிஷ்ட²ந்தே தூஷ்ணீம் வ்யவஸ்தி²தா ப³பூ⁴வு: । தத் யதா² லோகே மக்ஷிகா: மது⁴கரா: ஸ்வராஜாநம் மது⁴கரராஜாநம் உத்க்ராமந்தம் ப்ரதி ஸர்வா ஏவ உத்க்ராமந்தே தஸ்மிம்ஶ்ச ப்ரதிஷ்ட²மாநே ஸர்வா ஏவ ப்ராதிஷ்ட²ந்தே ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி । யதா²யம் த்³ருஷ்டாந்த: ஏவம் வாங்மநஶ்சக்ஷு: ஶ்ரோத்ரம் சேத்யாத³ய: தே உத்ஸ்ருஜ்யாஶ்ரத்³த³தா⁴நதாம் பு³த்³த்⁴வா ப்ராணமாஹாத்ம்யம் ப்ரீதா: ப்ராணம் ஸ்துந்வந்தி ஸ்துவந்தி ॥
ஏஷோ(அ)க்³நிஸ்தபத்யேஷ ஸூர்ய ஏஷ பர்ஜந்யோ மக⁴வாநேஷ வாயு: ।
ஏஷ ப்ருதி²வீ ரயிர்தே³வ: ஸத³ஸச்சாம்ருதம் ச யத் ॥ 5 ॥
கத²ம் ? ஏஷ: ப்ராண: அக்³நி: ஸந் தபதி ஜ்வலதி । ததா² ஏஷ: ஸூர்ய: ஸந் ப்ரகாஶதே । ததா² ஏஷ: பர்ஜந்ய: ஸந் வர்ஷதி । கிஞ்ச மக⁴வாந் இந்த்³ர: ஸந் ப்ரஜா: பாலயதி ஜிகா⁴ம்ஸத்யஸுரரக்ஷாம்ஸி । கிஞ்ச, ஏஷ: வாயு: ஆவஹப்ரவஹாதி³பே⁴த³: । கிஞ்ச, ஏஷ: ப்ருதி²வீ ரயி: தே³வ: ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ஸத் மூர்தம் அஸத் அமூர்தம் ச அம்ருதம் ச யத் தே³வாநாம் ஸ்தி²திகாரணம் ॥
அரா இவ ரத²நாபௌ⁴ ப்ராணே ஸர்வம் ப்ரதிஷ்டி²தம் ।
ருசோ யஜூꣳஷி ஸாமாநி யஜ்ஞ: க்ஷத்த்ரம் ப்³ரஹ்ம ச ॥ 6 ॥
கிம் ப³ஹுநா ? அரா இவ ரத²நாபௌ⁴ ஶ்ரத்³தா⁴தி³ நாமாந்தம் ஸர்வம் ஸ்தி²திகாலே ப்ராணே ஏவ ப்ரதிஷ்டி²தம் । ததா² ருச: யஜூம்ஷி ஸாமாநி இதி த்ரிவிதா⁴ மந்த்ரா: தத்ஸாத்⁴யஶ்ச யஜ்ஞ: க்ஷத்த்ரம் ச ஸர்வஸ்ய பாலயித்ரு ப்³ரஹ்ம ச யஜ்ஞாதி³கர்மகர்த்ருத்வே(அ)தி⁴க்ருதம் ச ஏஷ ஏவ ப்ராண: ஸர்வம் ॥
ப்ரஜாபதிஶ்சரஸி க³ர்பே⁴ த்வமேவ ப்ரதிஜாயஸே ।
துப்⁴யம் ப்ராண ப்ரஜாஸ்த்விமா ப³லிம் ஹரந்தி ய: ப்ராணை: ப்ரதிதிஷ்ட²ஸி ॥ 7 ॥
கிஞ்ச, ய: ப்ரஜாபதிரபி ஸ த்வமேவ க³ர்பே⁴ சரஸி, பிதுர்மாதுஶ்ச ப்ரதிரூப: ஸந் ப்ரதிஜாயஸே ; ப்ரஜாபதித்வாதே³வ ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴ம் தவ மாத்ருபித்ருத்வம் ; ஸர்வதே³ஹதே³ஹ்யாக்ருதிச்ச²ந்ந: ஏக: ப்ராண: ஸர்வாத்மாஸீத்யர்த²: । துப்⁴யம் த்வத³ர்தா²ய இமா: மநுஷ்யாத்³யா: ப்ரஜாஸ்து ஹே ப்ராண சக்ஷுராதி³த்³வாரை: ப³லிம் ஹரந்தி, ய: த்வம் ப்ராணை: சக்ஷுராதி³பி⁴: ஸஹ ப்ரதிதிஷ்ட²ஸி ஸர்வஶரீரேஷு, அதஸ்துப்⁴யம் ப³லிம் ஹரந்தீதி யுக்தம் । போ⁴க்தாஸி யதஸ்த்வம் தவைவாந்யத்ஸர்வம் போ⁴ஜ்யம் ॥
தே³வாநாமஸி வஹ்நிதம: பித்ரூணாம் ப்ரத²மா ஸ்வதா⁴ ।
ருஷீணாம் சரிதம் ஸத்யமத²ர்வாங்கி³ரஸாமஸி ॥ 8 ॥
கிஞ்ச, தே³வாநாம் இந்த்³ராதீ³நாம் அஸி ப⁴வஸி த்வம் வஹ்நிதம: ஹவிஷாம் ப்ராபயித்ருதம: । பித்ரூணாம் நாந்தீ³முகே² ஶ்ராத்³தே⁴ யா பித்ருப்⁴யோ தீ³யதே ஸ்வதா⁴ அந்நம் ஸா தே³வப்ரதா³நமபேக்ஷ்ய ப்ரத²மா ப⁴வதி । தஸ்யா அபி பித்ருப்⁴ய: ப்ராபயிதா த்வமேவேத்யர்த²: । கிஞ்ச, ருஷீணாம் சக்ஷுராதீ³நாம் ப்ராணாநாம் அத²ர்வாங்கி³ரஸாம் அங்கி³ரஸபூ⁴தாநாமத²ர்வணாம் — ‘தேஷாமேவ ப்ராணோ வாத²ர்வா’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: — சரிதம் சேஷ்டிதம் ஸத்யம் அவிதத²ம் தே³ஹதா⁴ரணாத்³யுபகாரலக்ஷணம் த்வமேவாஸி ॥
இந்த்³ரஸ்த்வம் ப்ராண தேஜஸா ருத்³ரோ(அ)ஸி பரிரக்ஷிதா ।
த்வமந்தரிக்ஷே சரஸி ஸூர்யஸ்த்வம் ஜ்யோதிஷாம் பதி: ॥ 9 ॥
கிஞ்ச, இந்த்³ர: பரமேஶ்வர: த்வம் ஹே ப்ராண, தேஜஸா வீர்யேண ருத்³ரோ(அ)ஸி ஸம்ஹரந் ஜக³த் । ஸ்தி²தௌ ச பரி ஸமந்தாத் ரக்ஷிதா பாலயிதா ; பரிரக்ஷிதா த்வமேவ ஜக³த: ஸௌம்யேந ரூபேண । த்வம் அந்தரிக்ஷே அஜஸ்ரம் சரஸி உத³யாஸ்தமயாப்⁴யாம் ஸூர்ய: த்வமேவ ச ஸர்வேஷாம் ஜ்யோதிஷாம் பதி: ॥
யதா³ த்வமபி⁴வர்ஷஸி அதே²மா: ப்ராண தே ப்ரஜா: ।
ஆநந்த³ரூபாஸ்திஷ்ட²ந்தி காமாயாந்நம் ப⁴விஷ்யதீதி ॥ 10 ॥
யதா³ பர்ஜந்யோ பூ⁴த்வா அபி⁴வர்ஷஸி த்வம் , அத² ததா³ அந்நம் ப்ராப்ய இமா: ப்ரஜா: ப்ராணதே ப்ராணசேஷ்டாம் குர்வந்தீத்யர்த²: । அத²வா, ஹே ப்ராண, தே தவ இமா: ப்ரஜா: ஸ்வாத்மபூ⁴தாஸ்த்வத³ந்நஸம்வர்தி⁴தாஸ்த்வத³பி⁴வர்ஷணத³ர்ஶநமாத்ரேண ச ஆநந்த³ரூபா: ஸுக²ம் ப்ராப்தா இவ ஸத்ய: திஷ்ட²ந்தி । காமாய இச்சா²த: அந்நம் ப⁴விஷ்யதி இத்யேவமபி⁴ப்ராய: ॥
வ்ராத்யஸ்த்வம் ப்ராணைகர்ஷிரத்தா விஶ்வஸ்ய ஸத்பதி: ।
வயமாத்³யஸ்ய தா³தார: பிதா த்வம் மாதரிஶ்வ ந: ॥ 11 ॥
கிஞ்ச, ப்ரத²மஜத்வாத³ந்யஸ்ய ஸம்ஸ்கர்துரபா⁴வாத³ஸம்ஸ்க்ருதோ வ்ராத்ய: த்வம் , ஸ்வபா⁴வத ஏவ ஶுத்³த⁴ இத்யபி⁴ப்ராய: । ஹே ப்ராண, ஏகர்ஷி: த்வம் ஆத²ர்வணாநாம் ப்ரஸித்³த⁴ ஏகர்ஷிநாமா அக்³நி: ஸந் அத்தா ஸர்வஹவிஷாம் । த்வமேவ விஶ்வஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஸதோ வித்³யமாநஸ்ய பதி: ஸத்பதி: ; ஸாது⁴ர்வா பதி: ஸத்பதி: । வயம் புந: ஆத்³யஸ்ய தவ அத³நீயஸ்ய ஹவிஷோ தா³தார: । த்வம் பிதா மாதரிஶ்வ ஹே மாதரிஶ்வந் , ந: அஸ்மாகம் அத²வா, மாதரிஶ்வந: வாயோ: பிதா த்வம் । அதஶ்ச ஸர்வஸ்யைவ ஜக³த: பித்ருத்வம் ஸித்³த⁴ம் ॥
யா தே தநூர்வாசி ப்ரதிஷ்டி²தா யா ஶ்ரோத்ரே யா ச சக்ஷுஷி ।
யா ச மநஸி ஸந்ததா ஶிவாம் தாம் குரு மோத்க்ரமீ: ॥ 12 ॥
கிம் ப³ஹுநா ? யா தே த்வதீ³யா தநூ: வாசி ப்ரதிஷ்டி²தா வக்த்ருத்வேந வத³நசேஷ்டாம் குர்வதீ, யா ச ஶ்ரோத்ரே யா சக்ஷுஷி யா ச மநஸி ஸங்கல்பாதி³வ்யாபாரேண ஸந்ததா ஸமநுக³தா தநூ:, தாம் ஶிவாம் ஶாந்தாம் குரு ; மா உத்க்ரமீ: உத்க்ரமணேநாஶிவாம் மா கார்ஷீரித்யர்த²: ॥
ப்ராணஸ்யேத³ம் வஶே ஸர்வம் த்ரிதி³வே யத்ப்ரதிஷ்டி²தம் ।
மாதேவ புத்ராந்ரக்ஷஸ்வ ஶ்ரீஶ்ச ப்ரஜ்ஞாம் ச விதே⁴ஹி ந இதி ॥ 13 ॥
கிம் ப³ஹுநா । அஸ்மிம்ல்லோகே ப்ராணஸ்யைவ வஶே ஸர்வமித³ம் யத்கிஞ்சிது³பபோ⁴க³ஜாதம் த்ரிதி³வே த்ருதீயஸ்யாம் தி³வி ச யத் ப்ரதிஷ்டி²தம் தே³வாத்³யுபபோ⁴க³லக்ஷணம் தஸ்யாபி ப்ராண ஏவ ஈஶிதா ரக்ஷிதா । அதோ மாதேவ புத்ராந் அஸ்மாந் ரக்ஷஸ்வ பாலயஸ்வ । த்வந்நிமித்தா ஹி ப்³ராஹ்ம்ய: க்ஷாத்த்ர்யஶ்ச ஶ்ரிய: தா: த்வம் ஶ்ரீஶ்ச ஶ்ரியஶ்ச ப்ரஜ்ஞாம் ச த்வத்ஸ்தி²திநிமித்தாம் விதே⁴ஹி ந: வித⁴த்ஸ்வேத்யர்த²: । இத்யேவம் ஸர்வாத்மதயா வாகா³தி³பி⁴: ப்ராணை: ஸ்துத்யா க³மிதமஹிமா ப்ராண: ப்ரஜாபதிரேவேத்யவத்⁴ருதம் ॥
இதி த்³விதீயப்ரஶ்நபா⁴ஷ்யம் ॥