த்ருதீய: ப்ரஶ்ந:
அத² ஹைநம் கௌஸல்யஶ்சாஶ்வலாயந: பப்ரச்ச² ப⁴க³வந்குத ஏஷ ப்ராணோ ஜாயதே கத²மாயாத்யஸ்மிஞ்ச²ரீர ஆத்மாநம் வா ப்ரவிப⁴ஜ்ய கத²ம் ப்ராதிஷ்ட²தே கேநோத்க்ரமதே கத²ம் பா³ஹ்யமபி⁴த⁴த்தே கத²மத்⁴யாத்மமிதி ॥ 1 ॥
அத² ஹைநம் கௌஸல்யஶ்சாஶ்வலாயந: ப்ரபச்ச² । ப்ராணைர்ஹ்யேவம் நிர்தா⁴ரிததத்த்வ: உபலப்³த⁴மஹிமாபி ஸம்ஹதத்வாத்ஸ்யாத³ஸ்ய கார்யத்வம் ; அத: ப்ருச்சா²மி । ஹே ப⁴க³வந் , குத: கஸ்மாத்காரணாத் ஏஷ: யதா²வத்⁴ருத: ப்ராண: ஜாயதே । ஜாதஶ்ச கத²ம் கேந வ்ருத்திவிஶேஷேண ஆயாதி அஸ்மிந் ஶரீரே ; கிம்நிமித்தகமஸ்ய ஶரீரக்³ரஹணமித்யர்த²: । ப்ரவிஷ்டஶ்ச ஶரீரே ஆத்மாநம் வா ப்ரவிப⁴ஜ்ய ப்ரவிபா⁴க³ம் க்ருத்வா கத²ம் கேந ப்ரகாரேண ப்ராதிஷ்ட²தே ப்ரதிதிஷ்ட²தி । கேந வா வ்ருத்திவிஶேஷேணாஸ்மாச்ச²ரீராத் உத்க்ரமதே உத்க்ராமதி । கத²ம் பா³ஹ்யம் அதி⁴பூ⁴தமதி⁴தை³வதம் ச அபி⁴த⁴த்தே தா⁴ரயதி ; கத²மத்⁴யாத்மமிதி, தா⁴ரயதீதி ஶேஷ: ॥
தஸ்மை ஸ ஹோவாசாதிப்ரஶ்நாந்ப்ருச்ச²ஸி ப்³ரஹ்மிஷ்டோ²(அ)ஸீதி தஸ்மாத்தே(அ)ஹம் ப்³ரவீமி ॥ 2 ॥
ஏவம் ப்ருஷ்ட: தஸ்மை ஸ ஹோவாசாசார்ய: । ப்ராண ஏவ தாவத்³து³ர்விஜ்ஞேயத்வாத்³விஷமப்ரஶ்நார்ஹ: ; தஸ்யாபி ஜந்மாதி³ த்வம் ப்ருச்ச²ஸி ; அத: அதிப்ரஶ்நாந்ப்ருச்ச²ஸி । ப்³ரஹ்மிஷ்டோ²(அ)ஸீதி அதிஶயேந த்வம் ப்³ரஹ்மவித் , அதஸ்துஷ்டோ(அ)ஹம் , தஸ்மாத் தே துப்⁴யம் அஹம் ப்³ரவீமி யத்ப்ருஷ்டம் ஶ்ருணு ॥
ஆத்மந ஏஷ ப்ராணோ ஜாயதே । யதை²ஷா புருஷே ச்சா²யைதஸ்மிந்நேததா³ததம் மநோக்ருதேநாயாத்யஸ்மிஞ்ச²ரீரே ॥ 3 ॥
ஆத்மந: பரஸ்மாத்புருஷாத³க்ஷராத்ஸத்யாத் ஏஷ: உக்த: ப்ராண: ஜாயதே । கத²மித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்த: । யதா² லோகே ஏஷா புருஷே ஶிர:பாண்யாதி³லக்ஷணே நிமித்தே ச்சா²யா நைமித்திகீ ஜாயதே, தத்³வத் ஏதஸ்மிந் ப்³ரஹ்மண்யேதத்ப்ராணாக்²யம் சா²யாஸ்தா²நீயமந்ருதரூபம் தத்த்வம் ஸத்யே புருஷே ஆததம் ஸமர்பிதமித்யேதத் । சா²யேவ தே³ஹே மநோக்ருதேந மந:க்ருதேந மந:ஸங்கல்பேச்சா²தி³நிஷ்பந்நகர்மநிமித்தேநேத்யேதத் । வக்ஷ்யதி ஹி புண்யேந புண்யமித்யாதி³ ।
‘ததே³வ ஸக்த: ஸஹ கர்மணைதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஆயாதி ஆக³ச்ச²த்யஸ்மிஞ்ஶரீரே ॥
யதா² ஸம்ராடே³வாதி⁴க்ருதாந்விநியுங்க்த ஏதாந்க்³ராமாநேதாந்க்³ராமாநதி⁴திஷ்ட²ஸ்வேத்யேவமேவைஷ ப்ராண இதராந்ப்ராணாந்ப்ருத²க்ப்ருத²கே³வ ஸம்நித⁴த்தே ॥ 4 ॥
யதா² யேந ப்ரகாரேண லோகே ராஜா ஸம்ராடே³வ க்³ராமாதி³ஷ்வதி⁴க்ருதாந்விநியுங்க்தே । கத²ம் ? ஏதாந்க்³ராமாநேதாந்க்³ராமாநதி⁴திஷ்ட²ஸ்வேதி । ஏவமேவ யதா²யம் த்³ருஷ்டாந்த: । ஏஷ: முக்²ய: ப்ராண: இதராந் ப்ராணாந் சக்ஷுராதீ³நாத்மபே⁴தா³ம்ஶ்ச ப்ருத²க்ப்ருத²கே³வ யதா²ஸ்தா²நம் ஸம்நித⁴த்தே விநியுங்க்தே ॥
பாயூபஸ்தே²(அ)பாநம் சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரே முக²நாஸிகாப்⁴யாம் ப்ராண: ஸ்வயம் ப்ராதிஷ்ட²தே மத்⁴யே து ஸமாந: । ஏஷ ஹ்யேதத்³து⁴தமந்நம் ஸமம் நயதி தஸ்மாதே³தா: ஸப்தார்சிஷோ ப⁴வந்தி ॥ 5 ॥
தத்ர விபா⁴க³: । பாயூபஸ்தே² பாயுஶ்ச உபஸ்த²ஶ்ச பாயூபஸ்த²ம் தஸ்மிந் । அபாநம் ஆத்மபே⁴த³ம் மூத்ரபுரீஷாத்³யபநயநம் குர்வந் ஸம்நித⁴த்தே திஷ்ட²தி । ததா² சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரே சக்ஷுஶ்ச ஶ்ரோத்ரம் ச சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரம் தஸ்மிஶ்சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரே । முக²நாஸிகாப்⁴யாம் முக²ம் ச நாஸிகா ச முக²நாஸிகே தாப்⁴யாம் முக²நாஸிகாப்⁴யாம் நிர்க³ச்ச²ந் ப்ராண: ஸ்வயம் ஸம்ராட்ஸ்தா²நீய: ப்ராதிஷ்ட²தே ப்ரதிதிஷ்ட²தி । மத்⁴யே து ப்ராணாபாநயோ: ஸ்தா²நயோ: நாப்⁴யாம் , ஸமாந: அஶிதம் பீதம் ச ஸமம் நயதீதி ஸமாந: । ஏஷ: ஹி யஸ்மாத் யதே³தத் ஹுதம் பு⁴க்தம் பீதம் சாத்மாக்³நௌ ப்ரக்ஷிப்தம் அந்நம் ஸமம் நயதி, தஸ்மாத் அஶிதபீதேந்த⁴நாத³க்³நேரௌத³ர்யாத்³த்⁴ருத³யதே³ஶம் ப்ராப்தாத் ஏதா: ஸப்தஸங்க்²யாகா அர்சிஷ: தீ³ப்தயோ நிர்க³ச்ச²ந்த்யோ ப⁴வந்தி । ஶீர்ஷண்யப்ராணத்³வாரா த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³லக்ஷணரூபாதி³விஷயப்ரகாஶ இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
ஹ்ருதி³ ஹ்யேஷ ஆத்மா । அத்ரைததே³கஶதம் நாடீ³நாம் தாஸாம் ஶதம் ஶதமேகைகஸ்யா த்³வாஸப்ததிர்த்³வாஸப்ததி: ப்ரதிஶாகா²நாடீ³ஸஹஸ்ராணி ப⁴வந்த்யாஸு வ்யாநஶ்சரதி ॥ 6 ॥
ஹ்ருதி³ ஹ்யேஷ: புண்ட³ரீகாகாரமாம்ஸபிண்ட³பரிச்சி²ந்நே ஹ்ருத³யாகாஶே ஏஷ: ஆத்மா ஆத்மஸம்யுக்தோ லிங்கா³த்மா, ஜீவாத்மேத்யர்த²: ; அத்ர அஸ்மிந்ஹ்ருத³யே ஏதத் ஏகஶதம் ஏகோத்தரஶதம் ஸங்க்²யயா ப்ரதா⁴நநாடீ³நாம் ப⁴வதி । தாஸாம் ஶதம் ஶதம் ஏகைகஸ்யா: ப்ரதா⁴நநாட்³யா பே⁴தா³: ; புநரபி த்³வாஸப்ததிர்த்³வாஸப்ததி: த்³வே த்³வே ஸஹஸ்ரே அதி⁴கே ஸப்ததிஶ்ச ஸஹஸ்ராணி, ஸஹஸ்ராணாம் த்³வாஸப்ததி:, ப்ரதிஶாகா²நாடீ³ஸஹஸ்ராணி ப்ரதிப்ரதிநாடீ³ஶதம் ஸங்க்²யயா ப்ரதா⁴நநாடீ³நாம் ஸஹஸ்ராணி ப⁴வந்தி । ஆஸு நாடீ³ஷு வ்யாநோ வாயுஶ்சரதி । வ்யாநோ வ்யாபநாத் । ஆதி³த்யாதி³வ ரஶ்மயோ ஹ்ருத³யாத்ஸர்வதோகா³மிநீபி⁴ர்நாடீ³பி⁴: ஸர்வதே³ஹம் ஸம்வ்யாப்ய வ்யாநோ வர்ததே । ஸந்தி⁴ஸ்கந்த⁴மர்மதே³ஶேஷு விஶேஷேண ப்ராணாபாநவ்ருத்த்யோஶ்ச மத்⁴யே உத்³பூ⁴தவ்ருத்திர்வீர்யவத்கர்மகர்தா ப⁴வதி ॥
அதை²கயோர்த்⁴வ உதா³ந: புண்யேந புண்யம் லோகம் நயதி பாபேந பாபமுபா⁴ப்⁴யாமேவ மநுஷ்யலோகம்
॥ 7 ॥
அத² யா து தத்ரைகஶதாநாம் நாடீ³நாம் மத்⁴யே ஊர்த்⁴வகா³ ஸுஷும்நாக்²யா நாடீ³, தயா ஏகயா ஊர்த்⁴வ: ஸந் உதா³ந: வாயு: ஆபாத³தலமஸ்தகவ்ருத்தி: ஸஞ்சரந் புண்யேந கர்மணா ஶாஸ்த்ரவிஹிதேந புண்யம் லோகம் தே³வாதி³ஸ்தா²நலக்ஷணம் நயதி ப்ராபயதி । பாபேந தத்³விபரீதேந பாபம் நரகம் திர்யக்³யோந்யாதி³லக்ஷணம் । உபா⁴ப்⁴யாம் ஸமப்ரதா⁴நாப்⁴யாம் புண்யபாபாப்⁴யாமேவ மநுஷ்யலோகம் நயதீத்யநுவர்ததே ॥
ஆதி³த்யோ ஹ வை பா³ஹ்ய: ப்ராண உத³யத்யேஷ ஹ்யேநம் சாக்ஷுஷம் ப்ராணமநுக்³ருஹ்ணாந: । ப்ருதி²வ்யாம் யா தே³வதா ஸைஷா புருஷஸ்யாபாநமவஷ்டப்⁴யாந்தரா யதா³காஶ: ஸ ஸமாநோ வாயுர்வ்யாந: ॥ 8 ॥
ஆதி³த்ய: ஹ வை ப்ரஸித்³தோ⁴ ஹ்யதி⁴தை³வதம் பா³ஹ்ய: ப்ராண: ஸ ஏஷ உத³யதி உத்³க³ச்ச²தி । ஏஷ ஹி ஏநம் ஆத்⁴யாத்மிகம் சக்ஷுஷி ப⁴வம் சாக்ஷுஷம் ப்ராணம் ப்ரகாஶேந அநுக்³ருஹ்ணாந: ரூபோபலப்³தௌ⁴ சக்ஷுஷ ஆலோகம் குர்வந்நித்யர்த²: । ததா² ப்ருதி²வ்யாம் அபி⁴மாநிநீ யா தே³வதா ப்ரஸித்³தா⁴ ஸைஷா புருஷஸ்ய அபாநம் அபாநவ்ருத்திம் அவஷ்டப்⁴ய ஆக்ருஷ்ய வஶீக்ருத்யாத⁴ ஏவாபகர்ஷணேநாநுக்³ரஹம் குர்வதீ வர்தத இத்யர்த²: । அந்யதா² ஹி ஶரீரம் கு³ருத்வாத்பதேத்ஸாவகாஶே வோத்³க³ச்சே²த் । யதே³தத் அந்தரா மத்⁴யே த்³யாவாப்ருதி²வ்யோ: ய: ஆகாஶ: தத்ஸ்தோ² வாயுராகாஶ உச்யதே, மஞ்சஸ்த²வத் । ஸ ஸமாந: ஸமாநமநுக்³ருஹ்ணாநோ வர்தத இத்யர்த²: । ஸமாநஸ்யாந்தராகாஶஸ்த²த்வஸாமாந்யாத் । ஸாமாந்யேந ச யோ பா³ஹ்யோ வாயு: ஸ வ்யாப்திஸாமாந்யாத் வ்யாந: வ்யாநமநுக்³ருஹ்ணாநோ வர்தத இத்யபி⁴ப்ராய: ॥
தேஜோ ஹ வாவ உதா³நஸ்தஸ்மாது³பஶாந்ததேஜா: புநர்ப⁴வமிந்த்³ரியைர்மநஸி ஸம்பத்³யமாநை: ॥ 9 ॥
யத்³பா³ஹ்யம் ஹ வாவ ப்ரஸித்³த⁴ம் ஸாமாந்யம் தேஜ: தச்ச²ரீரே உதா³ந: உதா³நம் வாயுமநுக்³ருஹ்ணாதி ஸ்வேந ப்ரகாஶேநேத்யபி⁴ப்ராய: । யஸ்மாத்தேஜ:ஸ்வபா⁴வோ பா³ஹ்யதேஜோநுக்³ருஹீத உத்க்ராந்திகர்தா தஸ்மாத் யதா³ லௌகிக: புருஷ: உபஶாந்ததேஜா: ப⁴வதி, உபஶாந்தம் ஸ்வாபா⁴விகம் தேஜோ யஸ்ய ஸ: । ததா³ தம் க்ஷீணாயுஷம் முமூர்ஷும் வித்³யாத் । ஸ: புந: ப⁴வம் ஶரீராந்தரம் ப்ரதிபத்³யதே । கத²ம் ? ஸஹ இந்த்³ரியை: மநஸி ஸம்பத்³யமாநை: ப்ரவிஶத்³பி⁴ர்வாகா³தி³பி⁴: ॥
யச்சித்தஸ்தேநைஷ ப்ராணமாயாதி ப்ராணஸ்தேஜஸா யுக்த: । ஸஹாத்மநா யதா²ஸங்கல்பிதம் லோகம் நயதி ॥ 10 ॥
மரணகாலே யச்சித்தோ ப⁴வதி தேந ஏஷ: ஜீவ: சித்தேந ஸங்கல்பேநேந்த்³ரியை: ஸஹ ப்ராணம் முக்²யப்ராணவ்ருத்திமாயாதி । மரணகாலே க்ஷீணேந்த்³ரியவ்ருத்தி: ஸந்முக்²யயா ப்ராணவ்ருத்த்யைவாவதிஷ்ட²த இத்யர்த²: । ததா³ ஹி வத³ந்தி ஜ்ஞாதய உச்ச்²வஸிதி ஜீவதீதி । ஸ ச ப்ராண: தேஜஸா உதா³நவ்ருத்த்யா யுக்த: ஸந் ஸஹாத்மநா ஸ்வாமிநா போ⁴க்தா ஸ ஏவமுதா³ந உதா³நவ்ருத்த்யைவ யுக்த: ப்ராணஸ்தம் போ⁴க்தாரம் புண்யபாபகர்மவஶாத் யதா²ஸங்கல்பிதம் யதா²பி⁴ப்ரேதம் லோகம் நயதி ப்ராபயதி ॥
ய ஏவம்வித்³வாந்ப்ராணம் வேத³ ந ஹாஸ்ய ப்ரஜா ஹீயதே(அ)ம்ருதோ ப⁴வதி ததே³ஷ ஶ்லோக: ॥ 11 ॥
ய: கஶ்சித் ஏவம் வித்³வாந் யதோ²க்தவிஶேஷணைர்விஶிஷ்டமுத்பத்த்யாதி³பி⁴: ப்ராணம் வேத³ ஜாநாதி தஸ்யேத³ம் ப²லமைஹிகமாமுஷ்மிகம் சோச்யதே । ந ஹ அஸ்ய நைவாஸ்ய விது³ஷ: ப்ரஜா புத்ரபௌத்ராதி³லக்ஷணா ஹீயதே ச்சி²த்³யதே । பதிதே ச ஶரீரே ப்ராணஸாயுஜ்யதயா அம்ருத: அமரணத⁴ர்மா ப⁴வதி ; தத் ஏதஸ்மிந்நர்தே² ஸங்க்ஷேபாபி⁴தா⁴யக ஏஷ ஶ்லோக: மந்த்ரோ ப⁴வதி ॥
உத்பத்திமாயதிம் ஸ்தா²நம் விபு⁴த்வம் சைவ பஞ்சதா⁴ ।
அத்⁴யாத்மம் சைவ ப்ராணஸ்ய விஜ்ஞாயாம்ருதமஶ்நுதே விஜ்ஞாயாம்ருதமஶ்நுத இதி ॥ 12 ॥
உத்பத்திம் பரமாத்மந: ப்ராணஸ்ய ஆயதிம் ஆக³மநம் மநோக்ருதேநாஸ்மிஞ்ஶரீரே ஸ்தா²நம் ஸ்தி²திம் ச பாயூபஸ்தா²தி³ஸ்தா²நேஷு விபு⁴த்வம் ச ஸ்வாம்யமேவ ஸம்ராடி³வ ப்ராணவ்ருத்திபே⁴தா³நாம் பஞ்சதா⁴ ஸ்தா²பநம் । பா³ஹ்யமாதி³த்யாதி³ரூபேணாத்⁴யாத்மம் சைவ சக்ஷுராத்³யாகாரேணாவஸ்தா²நம் விஜ்ஞாய ஏவம் ப்ராணம் அம்ருதமஶ்நுதே இதி । விஜ்ஞாயாம்ருதமஶ்நுத இதி த்³விர்வசநம் ப்ரஶ்நார்த²பரிஸமாப்த்யர்த²ம் ॥
இதி த்ருதீயப்ரஶ்நபா⁴ஷ்யம் ॥