அத² ஹ ஏநம் ஸௌர்யாயணீ கா³ர்க்³ய: பப்ரச்ச² ப்ரஶ்நத்ரயேணாபரவித்³யாகோ³சரம் ஸர்வம் பரிஸமாப்ய ஸம்ஸாரம் வ்யாக்ருதவிஷயம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணமநித்யம் । அதே²தா³நீம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நவிலக்ஷணமப்ராணமமநோகோ³சரமதீந்த்³ரியமவிஷயம் ஶிவம் ஶாந்தமவிக்ருதமக்ஷரம் ஸத்யம் பரவித்³யாக³ம்யம் புருஷாக்²யம் ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜம் வக்தவ்யமித்யுத்தரம் ப்ரஶ்நத்ரயமாரப்⁴யதே । தத்ர ஸுதீ³ப்தாதி³வாக்³நேர்யஸ்மாத்பரஸ்மாத³க்ஷராத்ஸர்வே பா⁴வா விஸ்பு²லிங்கா³ இவ ஜாயந்தே தத்ர சைவாபியந்தீத்யுக்தம் த்³விதீயே முண்ட³கே ; கே தே ஸர்வே பா⁴வா அக்ஷராத்³விஸ்பு²லிங்கா³ இவ விப⁴ஜ்யந்தே । கத²ம் வா விப⁴க்தா: ஸந்தஸ்தத்ரைவாபியந்தி । கிம்லக்ஷணம் வா தத³க்ஷரமிதி । ஏதத்³விவக்ஷயா அது⁴நா ப்ரஶ்நாநுத்³பா⁴வயதி — ப⁴க³வந் , ஏதஸ்மிந் புருஷே ஶிர:பாண்யாதி³மதி காநி கரணாநி ஸ்வபந்தி ஸ்வாபம் குர்வந்தி ஸ்வவ்யாபாராது³பரமந்தே ; காநி ச அஸ்மிந் ஜாக்³ரதி ஜாக³ரணமநித்³ராவஸ்தா²ம் ஸ்வவ்யாபாரம் குர்வந்தி । கதர: கார்யகரணலக்ஷணயோ: ஏஷ தே³வ: ஸ்வப்நாந்பஶ்யதி । ஸ்வப்நோ நாம ஜாக்³ரத்³த³ர்ஶநாந்நிவ்ருத்தஸ்ய ஜாக்³ரத்³வத³ந்த:ஶரீரே யத்³த³ர்ஶநம் । தத்கிம் கார்யலக்ஷணேந தே³வேந நிர்வர்த்யதே, கிம் வா கரணலக்ஷணேந கேநசிதி³த்யபி⁴ப்ராய: । உபரதே ச ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நவ்யாபாரே யத்ப்ரஸந்நம் நிராயாஸலக்ஷணமநாபா³த⁴ம் ஸுக²ம் கஸ்ய ஏதத் ப⁴வதி । தஸ்மிந்காலே ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நவ்யாபாராது³பரதா: ஸந்த: கஸ்மிந்நு ஸர்வே ஸம்யகே³கீபூ⁴தா: ஸம்ப்ரதிஷ்டி²தா: । மது⁴நி ரஸவத்ஸமுத்³ரப்ரவிஷ்டநத்³யாதி³வச்ச விவேகாநர்ஹா: ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வந்தி ஸங்க³தா: ஸம்ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வந்தீத்யர்த²: । நநு ந்யஸ்ததா³த்ராதி³கரணவத்ஸ்வவ்யாபாராது³பரதாநி ப்ருத²க்ப்ருத²கே³வ ஸ்வாத்மந்யவதிஷ்ட²ந்த இத்யேதத்³யுக்தம் ; குத: ப்ராப்தி: ஸுஷுப்தபுருஷாணாம் கரணாநாம் கஸ்மிம்ஶ்சிதே³கீபா⁴வக³மநாஶங்காயா: ப்ரஷ்டு: ? யுக்தைவ த்வாஶங்கா ; யத: ஸம்ஹதாநி கரணாநி ஸ்வாம்யர்தா²நி பரதந்த்ராணி ச ஜாக்³ரத்³விஷயே ; தஸ்மாத்ஸ்வாபே(அ)பி ஸம்ஹதாநாம் பாரதந்த்ர்யேணைவ கஸ்மிம்ஶ்சித்ஸங்க³திர்ந்யாய்யேதி ; தஸ்மாதா³ஶங்காநுரூப ஏவ ப்ரஶ்நோ(அ)யம் । அத்ர து கார்யகரணஸங்கா⁴தோ யஸ்மிம்ஶ்ச ப்ரலீந: ஸுஷுப்தப்ரலயகாலயோ:, தத்³விஶேஷம் பு³பு⁴த்ஸோ: ஸ கோ நு ஸ்யாதி³தி கஸ்மிந்ஸர்வே ஸம்ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வந்தீதி ॥

தஸ்மை ஸ ஹ உவாச ஆசார்ய: । ஶ்ருணு ஹே கா³ர்க்³ய, யத்த்வயா ப்ருஷ்டம் । யதா² மரீசய: ரஶ்மய: அர்கஸ்ய ஆதி³த்யஸ்ய அஸ்தம் அத³ர்ஶநம் க³ச்ச²த: ஸர்வா: அஶேஷத: ஏதஸ்மிந் தேஜோமண்ட³லே தேஜோராஶிரூபே ஏகீப⁴வந்தி விவேகாநர்ஹத்வமவிஶேஷதாம் க³ச்ச²ந்தி, தா: மரீசயஸ்தஸ்யைவார்கஸ்ய புந: புந: உத³யத: உத்³க³ச்ச²த: ப்ரசரந்தி விகீர்யந்தே யதா²யம் த்³ருஷ்டாந்த: । ஏவம் ஹ வை தத் ஸர்வம் விஷயேந்த்³ரியாதி³ஜாதம் பரே ப்ரக்ருஷ்டே தே³வே த்³யோதநவதி மநஸி சக்ஷுராதி³தே³வாநாம் மநஸ்தந்த்ரத்வாத்பரோ தே³வோ மந:, தஸ்மிந்ஸ்வப்நகாலே ஏகீப⁴வதி மண்ட³லே மரீசிவத³விஶேஷதாம் க³ச்ச²தி । ஜிஜாக³ரிஷோஶ்ச ரஶ்மிவந்மண்ட³லாந்மநஸ ஏவ ப்ரசரந்தி ஸ்வவ்யாபாராய ப்ரதிஷ்ட²ந்தே யஸ்மாத்ஸ்வப்நகாலே ஶ்ரோத்ராதீ³நி ஶப்³தா³த்³யுபலப்³தி⁴கரணாநி மநஸ்யேகீபூ⁴தாநீவ கரணவ்யாபாராது³பரதாநி தேந தஸ்மாத் தர்ஹி தஸ்மிந்ஸ்வாபகாலே ஏஷ: தே³வத³த்தாதி³லக்ஷண: புருஷ: ந ஶ்ருணோதி ந பஶ்யதி ந ஜிக்⁴ரதி ந ரஸயதே ந ஸ்ப்ருஶதே ந அபி⁴வத³தே ந ஆத³த்தே ந ஆநந்த³யதே ந விஸ்ருஜதே ந இயாயதே ஸ்வபிதி இதி ஆசக்ஷதே லௌகிகா: ॥

ஸுப்தவத்ஸு ஶ்ரோத்ராதி³ஷு கரணேஷு ஏதஸ்மிந் புரே நவத்³வாரே தே³ஹே ப்ராணாக்³நய: ப்ராணா ஏவ பஞ்ச வாயவோ(அ)க்³நய இவாக்³நய: ஜாக்³ரதி । அக்³நிஸாமாந்யம் ஹி ஆஹ — கா³ர்ஹபத்யோ ஹ வா ஏஷோ(அ)பாந: கத²மிதி, ஆஹ । யஸ்மாத் கா³ர்ஹபத்யாத் அக்³நேரக்³நிஹோத்ரகாலே இதரோ(அ)க்³நிராஹவநீய: ப்ரணீயதே ப்ரணயநாத் , ப்ரணீயதே அஸ்மாதி³தி ப்ரணயநோ கா³ர்ஹபத்யோ(அ)க்³நி:, ததா² ஸுப்தஸ்யாபாநவ்ருத்தே: ப்ரணீயத இவ ப்ராணோ முக²நாஸிகாப்⁴யாம் ஸஞ்சரதி அத ஆஹவநீயஸ்தா²நீய: ப்ராண: । வ்யாநஸ்து ஹ்ருத³யாத்³த³க்ஷிணஸுஷிரத்³வாரேண நிர்க³மாத்³த³க்ஷிணதி³க்ஸம்ப³ந்தா⁴த் அந்வாஹார்யபசந: த³க்ஷிணாக்³நி: ॥

அத்ர ச ஹோதா அக்³நிஹோத்ரஸ்ய யத் யஸ்மாத் உச்ச்²வாஸநி:ஶ்வாஸௌ அக்³நிஹோத்ராஹுதீ இவ நித்யம் த்³வித்வஸாமாந்யாதே³வ து ஏதௌ ஆஹுதீ ஸமம் ஸாம்யேந ஶரீரஸ்தி²திபா⁴வாய நயதி யோ வாயுரக்³நிஸ்தா²நீயோ(அ)பி ஹோதா சாஹுத்யோர்நேத்ருத்வாத் । கோ(அ)ஸௌ ? ஸ ஸமாந: । அதஶ்ச விது³ஷ: ஸ்வாபோ(அ)ப்யக்³நிஹோத்ரஹவநமேவ । தஸ்மாத்³வித்³வாந்நாகர்மீத்யேவம் மந்தவ்ய இத்யபி⁴ப்ராய: । ஸர்வதா³ ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி விசிந்வந்த்யபி ஸ்வபத இதி ஹி வாஜஸநேயகே । அத்ர ஹி ஜாக்³ரத்ஸு ப்ராணாக்³நிஷூபஸம்ஹ்ருத்ய பா³ஹ்யகரணாநி விஷயாம்ஶ்சாக்³நிஹோத்ரப²லமிவ ஸ்வர்க³ம் ப்³ரஹ்ம ஜிக³மிஷு: மநோ ஹ வாவ யஜமாந: ஜாக³ர்தி । யஜமாநவத்கார்யகரணேஷு ப்ராதா⁴ந்யேந ஸம்வ்யவஹாராத்ஸ்வர்க³மிவ ப்³ரஹ்ம ப்ரதி ப்ரஸ்தி²தத்வாத்³யஜமாநோ மந: கல்ப்யதே । இஷ்டப²லம் யாக³ப²லமேவ உதா³ந: வாயு: । உதா³நநிமித்தத்வாதி³ஷ்டப²லப்ராப்தே: । கத²ம் ? ஸ: உதா³ந: ஏநம் மநஆக்²யம் யஜமாநம் ஸ்வப்நவ்ருத்திரூபாத³பி ப்ரச்யாவ்ய அஹரஹ: ஸுஷுப்திகாலே ஸ்வர்க³மிவ ப்³ரஹ்ம அக்ஷரம் க³மயதி । அதோ யாக³ப²லஸ்தா²நீய: உதா³ந: ॥

ஏவம் விது³ஷ: ஶ்ரோத்ராத்³யுபரமகாலாதா³ரப்⁴ய யாவத்ஸுப்தோத்தி²தோ ப⁴வதி தாவத்ஸர்வயாக³ப²லாநுப⁴வ ஏவ, நாவிது³ஷாமிவாநர்தா²யேதி வித்³வத்தா ஸ்தூயதே । ந ஹி விது³ஷ ஏவ ஶ்ரோத்ராதீ³நி ஸ்வபந்தி, ப்ராணாக்³நயோ வா ஜாக்³ரதி । ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோர்மந: ஸ்வாதந்த்ர்யமநுப⁴வத³ஹரஹ: ஸுஷுப்தம் வா ப்ரதிபத்³யதே । ஸமாநம் ஹி ஸர்வப்ராணிநாம் பர்யாயேண ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நஸுஷுப்தக³மநம் ; அதோ வித்³வத்தாஸ்துதிரேவேயமுபபத்³யதே । யத்ப்ருஷ்டம் கதர ஏஷ தே³வ: ஸ்வப்நாந்பஶ்யதீதி ; ததா³ஹ — அத்ர உபரதேஷு ஶ்ரோத்ராதி³ஷு தே³ஹரக்ஷாயை ஜாக்³ரத்ஸு ப்ராணாதி³வாயுஷு ப்ராக்ஸுஷுப்திப்ரதிபத்தே: ஏதஸ்மிந்நந்தரால ஏஷ: தே³வ: அர்கரஶ்மிவத்ஸ்வாத்மநி ஸம்ஹ்ருதஶ்ரோத்ராதி³கரண: ஸ்வப்நே மஹிமாநம் விபூ⁴திம் விஷயவிஷயிலக்ஷணமநேகாத்மபா⁴வக³மநம் அநுப⁴வதி ப்ரதிபத்³யதே । நநு மஹிமாநுப⁴வநே கரணம் மநோ(அ)நுப⁴விது: ; தத்கத²ம் ஸ்வாதந்த்ர்யேணாநுப⁴வதீத்யுச்யதே ? ஸ்வதந்த்ர ஹி க்ஷேத்ரஜ்ஞ: । நைஷ தோ³ஷ: । க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யஸ்ய மநஉபாதி⁴க்ருதத்வாத் । ந ஹி க்ஷேத்ரஜ்ஞ: பரமார்த²த: ஸ்வத: ஸ்வபிதி ஜாக³ர்தி வா । மநஉபாதி⁴க்ருதமேவ தஸ்ய ஜாக³ரணம் ஸ்வப்நஶ்ச । உக்தம் வாஜஸநேயகே ‘ஸதீ⁴: ஸ்வப்நோ பூ⁴த்வா’ (ப்³ரு. மா. 4 । 3 । 7) ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யாதி³ । தஸ்மாந்மநஸோ விபூ⁴த்யநுப⁴வே ஸ்வாதந்த்ர்யவசநம் ந்யாய்யமேவ । மநஉபாதி⁴ஸஹிதத்வே ஸ்வப்நகாலே க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் பா³த்⁴யேத இதி கேசித் । தந்ந । ஶ்ருத்யர்தா²பரிஜ்ஞாநக்ருதா ப்⁴ராந்திஸ்தேஷாம் । யஸ்மாத்ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வாதி³வ்யவஹாரோ(அ)ப்யாமோக்ஷாந்த: ஸர்வோ(அ)ப்யவித்³யாவிஷய ஏவ மநஆத்³யுபாதி⁴ஜநித: ; ‘யத்ர வா அந்யதி³வ ஸ்யாத்தத்ராந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யேந்மாத்ராஸம்ஸர்க³ஸ்த்வஸ்ய ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 31), (ப்³ரு. மா. 4 । 5 । 14) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அதோ மந்த³ப்³ரஹ்மவிதா³மேவேயமாஶங்கா, ந த்வேகாத்மவிதா³ம் । நந்வேவம் ஸதி ‘அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 14) இதி விஶேஷணமநர்த²கம் ப⁴வதி । அத்ரோச்யதே । அத்யல்பமித³முச்யதே ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி அந்தர்ஹ்ருத³யபரிச்சே²த³கரணே ஸுதராம் ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் பா³த்⁴யேத । ஸத்யமேவம் ; அயம் தோ³ஷோ யத்³யபி ஸ்யாத்ஸ்வப்நே கேவலதயா ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வேநார்த⁴ம் தாவத³பநீதம் பா⁴ரஸ்யேதி சேத் , ந ; தத்ராபி ‘புரீததி நாடீ³ஷு ஶேதே’ இதி ஶ்ருதே: புரீதந்நாடீ³ஸம்ப³ந்தா⁴த³த்ராபி புருஷஸ்ய ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வேநார்த⁴பா⁴ராபநயாபி⁴ப்ராயோ ம்ருஷைவ । கத²ம் தர்ஹி ‘அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 14) இதி ? அந்யஶாகா²த்வாத³நபேக்ஷா ஸா ஶ்ருதிரிதி சேத் , ந ; அர்தை²கத்வஸ்யேஷ்டத்வாத் । ஏகோ ஹ்யாத்மா ஸர்வவேதா³ந்தாநாமர்தோ² விஜிஜ்ஞாபயிஷிதோ பு³பு⁴த்ஸிதஶ்ச । தஸ்மாத்³யுக்தா ஸ்வப்ந ஆத்மந: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வோபபத்திர்வக்தும் , ஶ்ருதேர்யதா²ர்த²தத்த்வப்ரகாஶகத்வாத் । ஏவம் தர்ஹி ஶ்ருணு ஶ்ருத்யர்த²ம் ஹித்வா ஸர்வமபி⁴மாநம் ; ந ஹ்யபி⁴மாநேந வர்ஷஶதேநாபி ஶ்ருத்யர்தோ² ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே ஸர்வை: பண்டி³தம்மந்யை: । யதா² ஹ்ருத³யாகாஶே புரீததி நாடீ³ஷு ச ஸ்வபதஸ்தத்ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத்ததோ விவிச்ய த³ர்ஶயிதும் ஶக்யத இதி ஆத்மந: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் ந பா³த்⁴யதே । ஏவம் மநஸ்யவித்³யாகாமகர்மநிமித்தோத்³பூ⁴தவாஸநாவதி கர்மநிமித்தா வாஸநா அவித்³யயா அந்யத்³வஸ்த்வந்தரமிவ பஶ்யத: ஸர்வகார்யகரணேப்⁴ய: ப்ரவிவிக்தஸ்ய த்³ரஷ்டுர்வாஸநாப்⁴யோ த்³ருஶ்யரூபாப்⁴யோ(அ)ந்யத்வேந ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் ஸுத³ர்பிதேநாபி தார்கிகேண கேந வாரயிதும் ஶக்யதே ? தஸ்மாத்ஸாதூ⁴க்தம் மநஸி ப்ரலீநேஷு கரணேஷ்வப்ரலீநே ச மநஸி மநோமய: ஸ்வப்நாந்பஶ்யதீதி । கத²ம் மஹிமாநமநுப⁴வதீதி உச்யதே । யந்மித்ரம் புத்ராதி³ வா பூர்வம் த்³ருஷ்டம் தத்³வாஸநாவாஸித: புத்ரமித்ராதி³வாஸநாஸமுத்³பூ⁴தம் புத்ரம் மித்ரமிவ வா அவித்³யயா பஶ்யதீத்யேவம் மந்யதே । ஶ்ருணோதி ததா² ஶ்ருதமர்த²ம் தத்³வாஸநயாநு ஶ்ருணோதீவ । தே³ஶதி³க³ந்தரைஶ்ச தே³ஶாந்தரைர்தி³க³ந்தரைஶ்ச ப்ரத்யநுபூ⁴தம் புந: புநஸ்தத்ப்ரத்யநுப⁴வதீவ அவித்³யயா । ததா² த்³ருஷ்டம் சாஸ்மிஞ்ஜந்மந்யத்³ருஷ்டம் ச ஜந்மாந்தரத்³ருஷ்டமித்யர்த²: । அத்யந்தாத்³ருஷ்டே வாஸநாநுபபத்தே: । ஏவம் ஶ்ருதம் சாஶ்ருதம் சாநுபூ⁴தம் சாஸ்மிஞ்ஜந்மநி கேவலேந மநஸா அநநுபூ⁴தம் ச மநஸைவ ஜந்மாந்தரே(அ)நுபூ⁴தமித்யர்த²: । ஸச்ச பரமார்தோ²த³காதி³ । அஸச்ச மரீச்யுத³காதி³ । கிம் ப³ஹுநா, உக்தாநுக்தம் ஸர்வம் பஶ்யதி ஸர்வ: பஶ்யதி ஸர்வமநோவாஸநோபாதி⁴: ஸந்நேவம் ஸர்வகரணாத்மா மநோதே³வ: ஸ்வப்நாந்பஶ்யதி ॥

ஸ: யதா³ மநோரூபோ தே³வோ யஸ்மிந்காலே ஸௌரேண பித்தாக்²யேந தேஜஸா நாடீ³ஶயேந ஸர்வத: அபி⁴பூ⁴தோ ப⁴வதி திரஸ்க்ருதவாஸநாத்³வாரோ ப⁴வதி, ததா³ ஸஹ கரணைர்மநஸோ ரஶ்மயோ ஹ்ருத்³யுபஸம்ஹ்ருதா ப⁴வந்தி । யதா³ மநோ தா³ர்வக்³நிவத³விஶேஷவிஜ்ஞாநரூபேண க்ருத்ஸ்நம் ஶரீரம் வ்யாப்யாவதிஷ்ட²தே, ததா³ ஸுஷுப்தோ ப⁴வதி । அத்ர ஏதஸ்மிந்காலே ஏஷ: மநஆக்²யோ தே³வ: ஸ்வப்நாந் ந பஶ்யதி த³ர்ஶநத்³வாரஸ்ய நிருத்³த⁴த்வாத்தேஜஸா । அத² ததா³ ஏதஸ்மிந் ஶரீரே ஏதத்ஸுக²ம் ப⁴வதி யத்³விஜ்ஞாநம் நிராபா³த⁴மவிஶேஷேண ஶரீரவ்யாபகம் ப்ரஸந்நம் ப⁴வதீத்யர்த²: ॥

ஏதஸ்மிந்காலே அவித்³யாகாமகர்மநிப³ந்த⁴நாநி கார்யகரணாநி ஶாந்தாநி ப⁴வந்தி । தேஷு ஶாந்தேஷ்வாத்மஸ்வரூபமுபாதி⁴பி⁴ரந்யதா² விபா⁴வ்யமாநமத்³வயமேகம் ஶிவம் ஶாந்தம் ப⁴வதீத்யேதாமேவாவஸ்தா²ம் ப்ருதி²வ்யாத்³யவித்³யாக்ருதமாத்ராநுப்ரவேஶேந த³ர்ஶயிதும் த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — ஸ த்³ருஷ்டாந்த: யதா² யேந ப்ரகாரேண ஹி ஸோம்ய ப்ரியத³ர்ஶந, வயாம்ஸி பக்ஷிண: வாஸார்த²ம் வ்ருக்ஷம் வாஸோவ்ருக்ஷம் ப்ரதி ஸம்ப்ரதிஷ்ட²ந்தே க³ச்ச²ந்தி, ஏவம் யதா² த்³ருஷ்டாந்த: ஹ வை தத் வக்ஷ்யமாணம் ஸர்வம் பரே ஆத்மநி அக்ஷரே ஸம்ப்ரதிஷ்ட²தே ॥

கிம் தத்ஸர்வம் ? ப்ருதி²வீ ச ஸ்தூ²லா பஞ்சகு³ணா தத்காரணம் ச ப்ருதி²வீமாத்ரா க³ந்த⁴தந்மாத்ரா, ததா² ஆபஶ்ச ஆபோமாத்ரா ச, தேஜஶ்ச தேஜோமாத்ரா ச, வாயுஶ்ச வாயுமாத்ரா ச, ஆகாஶஶ்சாகாஶமாத்ரா ச, ஸ்தூ²லாநி ச ஸூக்ஷ்மாணி ச பூ⁴தாநீத்யர்த²: । ததா² சக்ஷுஶ்ச இந்த்³ரியம் ரூபம் ச த்³ரஷ்டவ்யம் ச, ஶ்ரோத்ரம் ச ஶ்ரோதவ்யம் ச, க்⁴ராணம் ச க்⁴ராதவ்யம் ச, ரஸஶ்ச ரஸயிதவ்யம் ச, த்வக்ச ஸ்பர்ஶயிதவ்யம் ச, வாக்ச வக்தவ்யம் ச, ஹஸ்தௌ ச ஆதா³தவ்யம் ச, உபஸ்த²ஶ்ச ஆநந்த³யிதவ்யம் ச, பாயுஶ்ச விஸர்ஜயிதவ்யம் ச, பாதௌ³ ச க³ந்தவ்யம் ச ; பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி கர்மேந்த்³ரியாணி தத³ர்தா²ஶ்சோக்தா: । மநஶ்ச பூர்வோக்தம் । மந்தவ்யம் ச தத்³விஷய: । பு³த்³தி⁴ஶ்ச நிஶ்சயாத்மிகா । போ³த்³த⁴வ்யம் ச தத்³விஷய: । அஹங்காரஶ்ச அபி⁴மாநலக்ஷணமந்த:கரணம் । அஹங்கர்தவ்யம் ச தத்³விஷய: । சித்தம் ச சேதநாவத³ந்த:கரணம் । சேதயிதவ்யம் ச தத்³விஷய: । தேஜஶ்ச த்வகி³ந்த்³ரியவ்யதிரேகேண ப்ரகாஶவிஶிஷ்டா யா த்வக் । தயா நிர்பா⁴ஸ்யோ விஷயோ வித்³யோதயிதவ்யம் । ப்ராணஶ்ச ஸூத்ரம் யதா³சக்ஷதே தேந விதா⁴ரயிதவ்யம் ஸங்க்³ரத²நீயம் । ஸர்வம் ஹி கார்யகரணஜாதம் பாரார்த்²யேந ஸம்ஹதம் நாமரூபாத்மகமேதாவதே³வ ॥

அத: பரம் யதா³த்மஸ்வரூபம் ஜலஸூர்யகாதி³வத்³போ⁴க்த்ருத்வகர்த்ருத்வேநேஹாநுப்ரவிஷ்டம் , ஏஷ: ஹி த்³ரஷ்டா ஸ்ப்ரஷ்டா ஶ்ரோதா க்⁴ராதா ரஸயிதா மந்தா போ³த்³தா⁴ கர்தா விஜ்ஞாநாத்மா, விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாயதே(அ)நேநேதி கரணபூ⁴தம் பு³த்³த்⁴யாதி³, இத³ம் து விஜாநாதீதி விஜ்ஞாநம் கர்த்ருகாரகரூபம் , ததா³த்மா தத்ஸ்வபா⁴வோ விஜ்ஞாத்ருஸ்வபா⁴வ இத்யர்த²: । புருஷ: கார்யகரணஸங்கா⁴தோக்தோபாதி⁴பூரணாத்புருஷ: । ஸ ச ஜலஸூர்யகாதி³ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஸூர்யாதி³ப்ரவேஶவஜ்ஜலாத்³யாதா⁴ரஶோஷே பரே அக்ஷரே ஆத்மநி ஸம்ப்ரதிஷ்ட²தே ॥

ததே³கத்வவித³: ப²லமாஹ — பரமேவ அக்ஷரம் வக்ஷ்யமாணவிஶேஷணம் ப்ரதிபத்³யதே இதி । ஏதது³ச்யதே — ஸ யோ ஹ வை தத் ஸர்வைஷணாவிநிர்முக்த: அச்சா²யம் தமோவர்ஜிதம் , அஶரீரம் நாமரூபஸர்வோபாதி⁴ஶரீரவர்ஜிதம் , அலோஹிதம் லோஹிதாதி³ஸர்வகு³ணவர்ஜிதம் , யத ஏவமத: ஶுப்⁴ரம் ஶுத்³த⁴ம் , ஸர்வவிஶேஷணரஹிதத்வாத³க்ஷரம் , ஸத்யம் புருஷாக்²யமப்ராணமமநோகோ³சரம் ஶிவம் ஶாந்தம் ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரமஜம் வேத³யதே விஜாநாதி யஸ்து ஸர்வத்யாகீ³ ஹே ஸோம்ய, ஸ: ஸர்வஜ்ஞ: ந தேநாவிதி³தம் கிஞ்சித்ஸம்ப⁴வதி । பூர்வமவித்³யயா அஸர்வஜ்ஞ ஆஸீத் । புநர்வித்³யயா அவித்³யாபநயே ஸர்வ: ப⁴வதி । தத் அஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ: ஶ்லோக: மந்த்ரோ ப⁴வதி உக்தார்த²ஸங்க்³ராஹக: ॥

விஜ்ஞாநாத்மா, ஸஹ தே³வைஶ்ச அக்³ந்யாதி³பி⁴: ப்ராணா: சக்ஷுராத³ய: பூ⁴தாநி ப்ருதி²வ்யாதீ³நி ஸம்ப்ரதிஷ்ட²ந்தி ப்ரவிஶந்தி யத்ர யஸ்மிந்நக்ஷரே, தத் அக்ஷரம் வேத³யதே யஸ்து ஹே ஸோம்ய ப்ரியத³ர்ஶந, ஸ ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வமேவ ஆவிவேஶ ஆவிஶதீத்யர்த²: ॥