हस्तामलकीयभाष्यम्

நநு ஸர்வத்ர க்³ரந்தா²தௌ³ ஶிஷ்டாநாமிஷ்டதே³வதாஸ்துதிநமஸ்காரபூர்விகா ப்ரவ்ருத்திருபலப்³தா⁴ ; அயம் ச விநா ஸ்துதிநமஸ்காரௌ ப்ரவர்தமாநோ(அ)ஶிஷ்டத்வாத் அநாத³ரணீயவசந: ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத் — ந ; ஸ்துதிநமஸ்காரயோஸ்த்ரைவித்⁴யாத் ; த்ரிவிதௌ⁴ ஹி ஸ்துதிநமஸ்காரௌ — காயிகௌ வாசிகௌ மாநஸிகௌ சேதி । தத்ர காயிகவாசிகயோரபா⁴வே(அ)பி பரமஶிஷ்டத்வாதா³சார்யஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய அவிக்⁴நேந பரிஸமாப்தேஶ்ச மாநஸிகௌ ஸ்துதிநமஸ்காராவகரோத³யமாசார்ய இத்யவக³ம்யதே ; யத்கிஞ்சிதே³தத் । ப்ரக்ருதமநுஸராம: — மநஶ்ச சக்ஷுஶ்ச மநஶ்சக்ஷுஷீ, தே ஆதி³ர்யேஷாம் தாநி மநஶ்சக்ஷுராதீ³நி ; ஆதி³ஶப்³த³: ப்ரத்யேகமபி⁴ஸம்ப³த்⁴யதே ; ததஶ்ச அயமர்தோ² ப⁴வதி — மநஆதீ³நாம் மநோ(அ)ஹங்காரபு³த்³தி⁴சித்தாநாம் சதுர்ணாமந்த:கரணாநாம் , ததா² சக்ஷுராதீ³நாம் சக்ஷுஸ்த்வக்ஶ்ரோத்ரஜிஹ்வாக்⁴ராணாநாம் பஞ்சபு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணாம் , ஏவம் வாக்பாணிபாத³பாயூபஸ்தா²நாம் பஞ்சகர்மேந்த்³ரியாணாம் , ப்ரவ்ருத்தௌ ஸ்வஸ்வவ்யாபாரே, நிமித்தம் ஹேது: ய:, ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ கீத்³ருஶ இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ — நித்யோபலப்³தி⁴ரிதி । நித்யா ச அஸாவுபலப்³தி⁴ஶ்சேதி நித்யோபலப்³தி⁴:, ஸா ஸ்வரூபம் யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । ரவி: ஆதி³த்ய: யதா² யேந ப்ரகாரேண ப்ரகாஶகத்வேந லோகாநாம் சேஷ்டாயாம் ஸ்பந்த³நே நிமித்தம் ஹேது:, ததை²வ அதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந யோ நிமித்தம் ஸோ(அ)ஹமாத்மேத்யர்த²: — இதி இயம் த்³ருஷ்டி: ஆத்மஜ்ஞாநோபாயத்வேந த³ர்ஶிதா । பரமார்த²தஸ்து நிரஸ்தா: நிராக்ருதா: அகி²லா: நிரவஶேஷா: உபாத⁴யோ பு³த்³த்⁴யாதி³லக்ஷணா: யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । நிரஸ்தாகி²லோபாதி⁴த்வாதே³வ அயமாகாஶகல்ப: ஆகாஶவத்³விஶுத்³த⁴ இத்யர்த²: ॥

யம் நித்யபோ³த⁴ஸ்வரூபமாத்மாநம் ஆஶ்ரித்ய மநஶ்சக்ஷுராதீ³நி ப்ரவர்தந்தே, ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । நநு கத²ம் போ³த⁴ஸ்ய நித்யத்வம் ? போ³தோ⁴ ஹி நாம ஜ்ஞாநம் ; தச்ச இந்த்³ரியார்த²ஸம்நிகர்ஷாதி³நா ஜாயதே ஸமுத்பத்³யதே ; உத்பந்நம் ச ஜ்ஞாநம் ஸ்வகார்யேண ஸம்ஸ்காரேண விரோதி⁴நா ஜ்ஞாநாந்தரேண வா விநஶ்யதி ; அத: உத்பத்திநாஶத⁴ர்மவத்த்வாத் ந நித்யம் ப⁴விதுமர்ஹதி ; நாபி போ³த⁴ஸ்வரூபத்வமாத்மந உபபத்³யதே, நித்யத்வாதா³த்மந:, அநித்யத்வாச்ச போ³த⁴ஸ்ய ; ந ஹி நித்யாநித்யயோரேகஸ்வபா⁴வத்வம் , விரோதா⁴த் இதி ॥

அத்ரோச்யதே — போ³தோ⁴ ஹி நாம சைதந்யமபி⁴ப்ரேதம் ; ந ச ஜ்ஞாநம் சைதந்யம் , ஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயத்வேந க⁴டாதி³வஜ்ஜட³த்வாத் । ஜ்ஞேயம் ஹி ஜ்ஞாநம் , க⁴டஜ்ஞாநம் மே ஜாதம் படஜ்ஞாநம் மே ஜாதமிதி ஸாக்ஷாத³நுபூ⁴யமாநத்வாத் । அத: தஸ்ய அநித்யத்வேந அநாத்மஸ்வரூபத்வே(அ)பி, நித்யபோ³த⁴ஸ்வரூபத்வம் ஆத்மந உபபத்³யதே । நநு ஆத்மந: சேதநத்வே கிம் ப்ரமாணமிதி சேத் , ஜக³த்ப்ரகாஶ இதி ப்³ரூம: । ஜக³த் ப்ரகாஶத இதி ஸர்வஜநஸித்³த⁴ம் ; தத்ர ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ஜ்ஞேயத்வேந ஜட³த்வாத் , ஆத்மப்ரகாஶேநைவ ஜக³த் ப்ரகாஶத இதி நிஶ்சிதம் ப⁴வதி । ஆத்மா ச ஸ்வபரப்ரகாஶவாந் ஸவித்ருப்ரகாஶவத் — யதா² ஸவிதா ஸ்வயம் ப்ரகாஶமாநோ ஜக³த³பி ப்ரகாஶயதி, ததா² ஆத்மாபீதி । அஸ்து தர்ஹி சித்³த⁴ர்மா புருஷ:, கத²மயம் சித்ஸ்வபா⁴வ இதி ; ந, த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வஸ்ய அநுபபத்தே: ॥

ததா² ஹி — ஆத்மநஶ்சைதந்யம் பி⁴ந்நம் , அபி⁴ந்நம் வா, பி⁴ந்நாபி⁴ந்நம் வா । தத்ர ந தாவத்³பி⁴ந்நம் ; பி⁴ந்நம் சேத் , க⁴டவதா³த்மத⁴ர்மத்வாநுபபத்தே: । நநு க⁴ட: அஸம்ப³ந்தா⁴த் ஆத்மத⁴ர்மோ ந ப⁴வதி, சைதந்யம் து ஆத்மஸம்ப³ந்தீ⁴தி யுக்தமாத்மத⁴ர்மத்வம் இத்யபி ந ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தே: । ஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹி தாவத் ஸம்யோகோ³ வா ஸமவாயோ வா ஸ்யாத் , ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸ்ய அத்ர அஸம்ப⁴வாத் । ந தாவத்ஸம்யோக³:, தஸ்ய த்³ரவ்யமாத்ரத⁴ர்மத்வாத் , அத்³ரவ்யத்வாச்சைதந்யஸ்ய । நாபி ஸமவாய:, அநவஸ்தா²பாதாத் । ஸமவாயோ ஹி ஸம்ப³த்³த⁴: ஸமவாயிநௌ ஸம்ப³த்⁴நாதி, அஸம்ப³த்³தோ⁴ வா ? ந தாவத³ஸம்ப³த்³த⁴:, க⁴டாதி³வத³கிஞ்சித்கரத்வாத் । ஸம்ப³த்³த⁴ஶ்சேத் , ஸம்யோகா³தே³ரபா⁴வேந ஸமவாயஸ்யாபி ஸமவாயாந்தரமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஏவம் பரம்பராபேக்ஷாயாம் அநவஸ்தா²பாத இதி யத்கிஞ்சிதே³தத் । தஸ்மாத்³பி⁴ந்நத்வபக்ஷே த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வ: ஸர்வதா² நோபபத்³யதே । அபி⁴ந்நத்வபக்ஷே து போ³த⁴ஸ்ய ஆத்மரூபத்வேந ஸுதராம் த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வோ நாஸ்த்யேவ । ந ஹி தஸ்ய ததே³வ த⁴ர்மோ ப⁴வதி ; ந ஹி ஶுக்லம் ஶுக்லஸ்ய த⁴ர்மோ ப⁴வதீதி । தஸ்மாத் பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வபக்ஷ ஏவ அவஶிஷ்யதே । ஸ ச விரோதா⁴ந்ந யுஜ்யதே — ந ஹ்யேகமேவைகஸ்மாத் பி⁴ந்நமபி⁴ந்நம் ச ப⁴விதுமர்ஹதி, விரோதா⁴த் ।

அதோ²ச்யதே — ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாத் பே⁴தா³பே⁴தௌ³ அவிருத்³தௌ⁴ । ததா² ஹி — கௌ³ரியமிதி பிண்டா³வ்யதிரேகேண கோ³த்வம் ப்ரதீயதே ; ததே³வ பிண்டா³ந்தரே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வாத் பே⁴தே³நாவக³ம்யதே ; அத: ப்ரத்யக்ஷேணைவ பே⁴தா³பே⁴த³யோ: ப்ரதீயமாநத்வாத் அவிரோத⁴ இதி — நைதத்ஸாது⁴ மந்யாமஹே, ப்ரத்யக்ஷஸ்ய அந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத் — பி⁴ந்நமபி ஹி வஸ்து ப்ரத்யக்ஷேண அத்யந்தஸம்நிதா⁴நாதி³தோ³ஷாத் அபி⁴ந்நவத்ப்ரதீயதே — யதா² தீ³பஜ்வாலா பி⁴ந்நாபி குதஶ்சித்காரணாத³பி⁴ந்நவத்ப்ரதிபா⁴ஸந்தே, ததா² அபி⁴ந்நமபி வஸ்து பி⁴ந்நமிவ ப்ரதிபா⁴ஸதே — யதா² ஏகஸ்மாச்சந்த்³ராத்³விதீயஶ்சந்த்³ர இதி — அத: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய அந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத் ந தேந ப்ரத்யக்ஷேண ப்ரமாணஸித்³த⁴ஸ்ய பே⁴தா³பே⁴த³விரோத⁴ஸ்ய ப்ரதிக்ஷேபோ யுக்த இதி ।

அதை²வமுச்யதே — சைதந்யஸ்ய த்³வே ரூபே ஸ்த:, ஆத்மஸ்வரூபதா சைதந்யஸ்வரூபதா சேதி । தத்ர ஆத்மஸ்வரூபதயா ஆத்மநோ ந பி⁴த்³யதே ; பி⁴த்³யதே ச சைதந்யஸ்வரூபதயா । அத: உப⁴யரூபாப்⁴யாம் பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வமவிருத்³த⁴மிதி — தத³பி ந, த⁴ர்மத⁴ர்மித்வாபா⁴வாத் । ததா² ஹி — யேந ரூபேண தத³பி⁴ந்நம் ந தேந ரூபேண த⁴ர்மத்வம் அபி⁴ந்நத்வாத³வோசாம । யேந ரூபேண பி⁴ந்நம் , தேநாபி ந த⁴ர்ம:, பி⁴ந்நத்வாத்³க⁴டாதி³வதி³த்யுக்தம் । யச்சோக்தம் உப⁴யரூபாப்⁴யாம் பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வமிதி, தத³பி விசாரம் ந ஸஹதே । தே ரூபே கிம் சைதந்யாத்³பி⁴ந்நே, அபி⁴ந்நே, பி⁴ந்நாபி⁴ந்நே வா । தத்ர ந தாவத்³பி⁴ந்நே, பி⁴ந்நத்வே க⁴டாதி³வத³கிஞ்சித்கரணத்வாத் ; அபி⁴ந்நத்வே சைதந்யமாத்ரமேவேதி ந தாப்⁴யாம் பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வம் । பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வம் ச விரோதா⁴தே³வ ந யுக்தம் । தயோரபி ரூபாந்தராப்⁴யாம் பி⁴ந்நபி⁴ந்நத்வாப்⁴யுபக³மே அநவஸ்தா²பாத இத்யலமதிவிஸ்தரேண । தஸ்மாந்நாத்மா ஸர்வதா² சித்³த⁴ர்மா ; கிம் தர்ஹி ? சித்ஸ்வரூப ஏவேதி । ஏதேந ஸதா³நந்த³யோரபி ஆத்மஸ்வரூபத்வம் வ்யாக்²யாதம் ।

நித்யஶ்ச ஆத்மா, ஸத³காரணவத்த்வாத் பரமாணுவத் ; ஸந் ஆத்மா, அஹமஸ்மீதி ப்ரதீதே: । அகாரணவாம்ஶ்ச ; ந ஹி அஸ்ய காரணம் வஸ்து ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ருபலப்⁴யதே, நாபி ஶ்ரூயதே ; கிம் து த்ரைலோக்யைககாரணதா ஹி ஆத்மந: ஶ்ரூயதே ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ந த்வாத்மநோ(அ)பி காரணாந்தரம் । அத: ஸத³காரணவத்த்வாத் நித்ய ஆத்மேதி ஸித்³த⁴ம் । தஸ்மாத் ஸாதூ⁴க்தம் நித்யபோ³த⁴ஸ்வரூபமிதி । தத்ரைவ த்³ருஷ்டாந்தமாஹ — அக்³ந்யுஷ்ணவதி³தி । யதா² உஷ்ணத்வமக்³நேர்ந வ்யதிரிச்யதே । வ்யதிரேகே ஹி கதா³சித³க்³நேரந்யத்ராப்யுபலப்⁴யேத — யதா² புருஷாத்³த³ண்டா³தி³ ; ந சைவமஸ்தி ; தஸ்மாத³க்³நிஸ்வரூபமேவ அக்³நேருஷ்ணத்வம் । ஏவமாத்மநோ(அ)பி சைதந்யம் ஸ்வரூபமேவேத்யர்த²: । ததா² ச உக்தம் — ‘நிரம்ஶத்வாத்³விபு⁴த்வாச்ச ததா²நஶ்வரபா⁴வத: । ப்³ரஹ்மவ்யோம்நோர்ந பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி சைதந்யம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)தி⁴கம்’ இதி । யச்சோக்தம் மநஶ்சக்ஷுராதீ³நாம் ப்ரவ்ருத்தௌ கிமர்த²மதி⁴ஷ்டா²தா இஷ்யதே, ஸ்வயமேவ கஸ்மாந்ந ப்ரவர்தந்தே இதி, தத்ராஹ — அபோ³தா⁴த்மகாநீதி । ஹேதுக³ர்ப⁴மித³ம் விஶேஷணம் ; அதஶ்ச அயமர்த²: ஸேத்ஸ்யதி — அபோ³தா⁴த்மகத்வாத் அசேதநத்வாச்ச க⁴டாதி³வச்சேதநமதி⁴ஷ்டா²தாரமாஶ்ரித்யைவ ப்ரவர்தந்த இதி । தத³சேதநத்வம் சைஷாம் தஜ்ஜ்ஞேயத்வாத் க⁴டாதி³வதி³தி । ஶ்ருதிரபி ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ இத்யாதி³நா ஆத்மவ்யதிரிக்தஸ்ய சேதநத்வம் ப்ரதிஷேத⁴தி । அதோ யுக்தமுக்தம் சேதநமாத்மாநமாஶ்ரித்ய ப்ரவர்தந்த இதி । நிஷ்கம்பம் நிஸ்தரங்க³ம் நி:ஸம்ஶயமித்யர்த²: । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்ச்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே’ இதி । ஏகம் அத்³விதீயம் தே³வதிர்யங்மநுஷ்யாதி³ஶரீரேஷு ஏகம் , ந து ஸாங்க்²யாதி³பரிகல்பிதவத் நாநாபூ⁴தமித்யர்த²: ॥

முகா²பா⁴ஸக: முக²ப்ரதிபி³ம்ப³: த³ர்பணாதௌ³ நாநாகாரேஷு த³ர்பணேஷு இதி யாவத் த்³ருஶ்யமாந: முக²த்வாத் பரமார்த²த: முக²ஸ்வரூபத்வாத் ப்ருத²க்த்வேந பே⁴தே³ந ந வித்³யதே । யத்³யபி முகா²பா⁴ஸகோ நாம வஸ்து நாஸ்த்யேவ, ததா²பி உபாதி⁴பே⁴தா³த் பரமார்த²ஸதோ முகா²த் பரஸ்பரம் ச தே முகா²பா⁴ஸகா பி⁴ந்நா: ப்ரதீயந்தே । ததா² ச உபாதி⁴க³தமலிநத்வாதி³த⁴ர்மை: மலிநத்வாதி³த⁴ர்மகா: ப்ரதீயந்தே । தத்³வத் முகா²பா⁴ஸகவத் சிதா³பா⁴ஸக: ஆத்மந: ப்ரதிபி³ம்போ³ தீ⁴ஷு பு³த்³தி⁴ஷு த்³ருஶ்யமாநோ ஜீவ இத்யுச்யதே ய:, ஸோ(அ)ஹமாத்மா ஜீவாஸ்தே உபாதி⁴பே⁴தா³த் பி⁴ந்நா: ப்ரதிபா⁴ஸந்தே । உபாதி⁴க³தஸுக²து³:கா²தி³பி⁴ஶ்ச ஸுக²து³:கா²தி³மந்தஶ்ச ப்ரதிபா⁴ஸந்தே । உபாத⁴யஶ்ச வ்யவஸ்தி²தரூபா ஏவேதி ஸுக²து³:கா²தீ³நாமைகாத்ம்யபக்ஷே வ்யவஸ்தா² யுக்தைவேதி நாயமாத்மபே⁴த³: ஶக்யோ வ்யவஸ்தா²பயிதும் । ஶ்ருதிஶ்சைகாத்ம்யமேவ ப்ரதிபாத³யதி — ‘ஏகமேவாத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம’ இதி । ஆத்மபே⁴த³பக்ஷம் து இயம் ஸுக²து³:கா²தி³வ்யவஸ்தா² நோபபத்³யதே । ததா² ஹி — ப்ரதிஶரீரம் ஆத்மாநோ பி⁴ந்நா: தே ச ஸர்வே ப்ரத்யேகம் ஸர்வக³தா இதி ஆத்மபே⁴த³வாதி³நோ மந்யந்தே । தத்ர ஸர்வேஷாம் ஸர்வக³தத்வாத் ஸர்வஸம்நிதௌ⁴ ஸுகா²தி³கமுத்பத்³யமாநம் விஶேஷஹேதோரபா⁴வாத் கத²மேகஸ்யைவ தத் ஸுகா²தி³கம் , ந ஸர்வேஷாம் இத்யவதா⁴ரயிதும் ஶக்யதே । அத² யத்ஸம்ப³ந்தி⁴நா கார்யகரணஸங்கா⁴தேந ஸுகா²தி³கம் ஜந்யதே, தஸ்யைவ ததி³த்யபி⁴தீ⁴யதே இதி ; தந்ந, கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்யாபி ஸர்வாத்மஸம்நிதா⁴வுத்பத்³யமாநஸ்ய விஶேஷஹேதோரபா⁴வாதே³வ கத²மேகாத்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வமிதி । அத² யத்கர்மவஶாத்கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்யோத்பத்தி:, தஸ்யைவ அஸௌ கார்யகரணஸங்கா⁴த இதி விஶேஷஹேதுரிதி சேத் ; ந, கர்மணோ(அ)பி ஸர்வாத்மஸம்நிதா⁴வுத்பத்³யமாநஸ்ய ஸர்வாத்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந தஜ்ஜநிதகார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்யாபி ஸர்வாத்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் தஜ்ஜநிதஸ்ய ஸுக²து³:கா²தே³ரபி ஸர்வாத்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வமிதி ஸுகா²தி³கஸ்ய நாநாத்மபக்ஷ ஏவ ந வ்யவஸ்தி²தி: । பூர்வபுர்வகார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய கர்மாபேக்ஷாயாம் ச அநவஸ்தா²தோ³ஷ: । அநாதி³த்வேந அநவஸ்தா²தோ³ஷபரிஹாரஶ்ச அந்த⁴பரம்பரேதி । ஶ்ருதிரபி நாநாத்மபக்ஷம் ப்ரதிஷேத⁴தி — ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ இதி । அத: ஸாதூ⁴க்தம் ஏகமிதி ॥

யதா² த³ர்பணாபா⁴வே ஸதி ஆபா⁴ஸஸ்ய முக²ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஹாநௌ ஸத்யாம் முக²ம் பரமார்த²ஸத் கல்பநாஹீநம் மித்²யாஜ்ஞாநரஹிதம் ஏகமேவ பரம் நாபரம் வித்³யதே, ததா² தேநைவ ப்ரகாரேண தீ⁴வியோகே³ பு³த்³தே⁴ரபா⁴வே நிராபா⁴ஸகோ அப்ரதிபி³ம்ப³: பரமார்த²த: ஸந் ஏக ஏவ ய:, ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி யோஜநா । அயமபி⁴ப்ராய: ஆத்மாஜ்ஞாநக்ருதோ(அ)யம் பு³த்³த்⁴யாதி³ப்ரபஞ்ச: । தத்ர பு³த்³த்⁴யாதௌ³ ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபேண ஆத்மாநமத்⁴யஸ்ய தத்³க³தஸுக²து³:கா²தி³கம் ஆத்மந்யத்⁴யஸ்யதி । ஸோ(அ)யமத்⁴யாஸோ ப³ந்த⁴: । ஆத்மஜ்ஞாநேந அஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யா பு³த்³த்⁴யாதி³ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தௌ அத்⁴யாஸநிவ்ருத்திர்மோக்ஷ: । ந புந: பாரமார்தி²கௌ ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ அஸ்ய வித்³யேதே இதி ஸர்வம் ஸமஞ்ஜஸமிதி ॥

மநஶ்சக்ஷுராதே³: மநஆதே³: சக்ஷுராதே³ஶ்ச வியுக்த: ப்ருத²க்³பூ⁴த: ய: ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । மநஶ்சக்ஷுராத்³யுபாதா³நேந தத³ந்தர்க³தத்வாத் ஶரீரமபி உபாத்தம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏதேந ஶரீராத³பி வியுக்த இதி லக்ஷ்யதே । ததா² ச கு³ரு: — ‘பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியஶரீரேப்⁴யோ பி⁴ந்ந ஆத்மா விபு⁴ர்த்⁴ருவ: । நாநாரூப: ப்ரதிக்ஷேத்ரமாத்மா வ்ருத்திஷு பா⁴ஸதே’ இதி கத²ம் மநஶ்சக்ஷுராதி³கஸ்ய ப்ரகாஶகஸ்ய உபரி அயமாத்மா ப்ரகாஶக:, மநஆதே³: சக்ஷுராதே³: கத²ம் வியுக்த: இத்யத ஆஹ — ஸ்வயமிதி । ஸ்வயம் ய ஆத்மா மநஶ்சக்ஷுராதே³: மநஶ்சக்ஷுராதி³: மநஶ்சக்ஷுராதி³கஸ்ய ப்ரகாஶகஸ்ய மநஶ்சக்ஷுராதி³: ப்ரகாஶக:, ப்ரகாஶகத்வகு³ணயோகா³த் ; அயமர்த²: — யதா² பா³ஹ்யஸ்ய க⁴டாதே³: ப்ரகாஶகோ மநஶ்சக்ஷுராதி³: ததோ வ்யதிரிச்யதே, ததா², ஆந்தரஸ்யாபி மநஶ்சக்ஷுராதே³: ப்ரகாஶக: ஆத்மா ததோ வ்யதிரிச்யத இதி நிஶ்சீயதே । அத ஏவ மநஶ்சக்ஷுராதீ³நாம் அநாத்மத்வமிதி ஸித்³த⁴ம் ஜ்ஞேயாத³ந்யோ ஜ்ஞாதா ப⁴வதி । நநு ஆத்மநோ(அ)பி ஜ்ஞேயத்வாத் அநாத்மத்வம் ப்ரஸஜ்யதே இத்யத ஆஹ — மநஶ்சக்ஷுராதே³ரக³ம்யஸ்வரூப: ப்ரகாஶஸ்வபா⁴வ: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ இதி ॥

ய இதி ஸ்வத:ஸித்³த⁴தாமாஹ । ஏக: அத்³விதீய: விபா⁴தி விஶேஷேண ப்ரகாஶதே ஸ்வத: ஸ்வயமேவ ந பரத: ஶுத்³த⁴ம் நிர்மலம் சேதோ மநோ யஸ்ய ஸ: ஸ்வத:ஶுத்³த⁴சேதா: ; ஶுத்³த⁴சித்தஸ்ய ஹி ஆத்மா ஸ்வயமேவ ஸ்பு²ரதீத்யர்த²: । அத ஏவ ஸத்த்வஶுத்³த்⁴யர்த²ம் வேதே³(அ)பி வேதா³நுவசநாத³யோ விஹிதா: — ‘தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸாநாஶகேந’ இதி । க⁴டபடாத³யஶ்ச ஜட³த்வாத் ப்ரகாஶாந்தராபேக்ஷத்வாச்ச ந ப்ரகாஶந்த இதி யுக்தம் । ஆத்மா து ப்ரகாஶஸ்வரூபத்வாத் ப்ரகாஶாந்தராநபேக்ஷ: ப்ரகாஶதே ஸவித்ருவத் — யதா² ஸவிதா ஸ்வப்ரகாஶ: ப்ரகாஶாந்தரம் நாபேக்ஷதே அத² ச ப்ரகாஶதே, தத்³வதா³த்மாபீதி பா⁴வ: । ஏவமுத்பந்நாத்மஜ்ஞாநோ அத்³வயோ ஜீவந்முக்த: ஸ்வயம் ப்ரகாஶரூபோ(அ)பி பரமார்த²தோ நாநாவிதா⁴ஸு தீ⁴ஷு உபாதி⁴ஷு நாநேவ பா⁴தி ய:, ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஶராவோத³கேஷு உபாதி⁴ஷு அவஸ்தி²தோ பா⁴நு: ஆதி³த்ய: ப்ரகாஶஸ்வரூபோ(அ)பி ஏக ஏவ ஸந் நாநேவ பா⁴தி, தத்³வதா³த்மாபீதி பா⁴வ: ।

நநு கத²ம் ஜீவந்முக்த: ? தே³ஹவாம்ஸ்தாவத் ஜீவந்நித்யுச்யதே ; தஸ்ய ஜீவதோ(அ)பி யதி³ தே³ஹாபா⁴வோ முக்திரபி⁴ப்ரேயதே, நாஸாவுபபத்³யதே, விரோதா⁴த் । ந ஹி ஜீவதோ தே³ஹாபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி । அத² ஸத்யபி தே³ஹே போ⁴க³விச்சே²தோ³ முக்திரிதி, தத³பி ச சதுரஶ்ரம் । ஸகலபோ⁴க³காரணேந்த்³ரியஸம்பத்தௌ போ⁴க³விச்சே²த³ஸ்ய அஸம்பா⁴விதத்வாத் । மித்²யாஜ்ஞாநநிப³ந்த⁴நோ ஹி போ⁴க³: ; தஸ்ய ச ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்தத்வாத் போ⁴க³விச்சே²த³ இதி சேத் ; ந, பா³தி⁴தஸ்யாபி மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய த்³விசந்த்³ராதி³ஜ்ஞாநவத் அநுவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மாத் । அந்யதா² தே³ஹவாநேவ ந ஸ்யாத் அத ஏவ விது³ஷாம் ஜநகாதீ³நாம் ராஜ்யாதி³கம் ஶ்ரூயதே । ஶ்ருதிரபி தே³ஹவதோ போ⁴க³விச்சே²த³ம் ப்ரதிஷேத⁴தி — ‘ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி’ இதி । தஸ்மாத³யுக்தா ஜீவந்முக்திரிதி ।

அத்ரோச்யதே — ஜீவதஸ்தாவத் தத்த்வஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே ந து ம்ருதஸ்ய ; ஶமத³மாதே³: ஶ்ரவணமநநாதே³ஶ்ச ஜ்ஞாநஹேதோ: ம்ருதஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । அத ஏவ ஹி விது³ஷாம் யாஜ்ஞவல்க்யாதீ³நாம் ஸம்ந்யாஸ: ஶ்ரூயதே । ந ச ம்ருதஸ்ய ஸம்ந்யாஸ: ஶ்ரூயதே ஸம்ப⁴வதி வா । தஸ்மாத் ஜீவதஸ்தத்த்வஜ்ஞாநமுத்பத்³யத இதி ஸித்³த⁴ம் । ஆத்மஜ்ஞாநாதே³வ முக்திரிதி ஸித்³தா⁴ ஜீவந்முக்தி: ‘ஸ யோ ஹ வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । நநு ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷப²லகத்வே ஶ்ருதிஷு ஸஹகார்யந்தரம் ப்ரதீயதே இதி சேத் , ந, ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய ஶ்ரவணாத் — ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’ இதி ; ‘நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ இதி ஸஹகார்யந்தரப்ரதிஷேதா⁴ச்ச । நநு ஶ்ருதிரேவ மரணஸஹகாரிணோ ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷம் த³ர்ஶயதி ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே அத² ஸம்பத்ஸ்யே’ இதி ; ந, பூர்வோத்பந்நஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய சிரப்ரவ்ருத்தத்வாத் மரணகாலே தஸ்ய ஸம்நிதா⁴பயிதுமஶக்தே: । தத்காலமேவோத்பந்நாத் ஜ்ஞாநாந்தராந்முக்திரிதி சேத் , ந, ‘யதே³வ ப⁴க³வாந்வேத³ ததே³வ மே ப்³ரூஹி’ இதி ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³’ இத்யாதி³ஶ்ருதிபர்யாலோசநயா ப்ரத²மஜ்ஞாநாதே³வ முக்தே: ஶ்ரூயமாணத்வாத் । ஏதேந வசநாந்தரமநுக்³ருஹீதம் ப⁴வதி — ஜீவந்நேவ ஹி வித்³வாந் ஹர்ஷமர்ஷாப்⁴யாம் விமுச்யதே இதி । ந ச ‘ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி’ இதி ஶ்ருத்யந்தரவிரோதோ⁴ வாச்ய:, ஶ்ருத்யந்தரஸ்ய ஸாமாந்யவிஷயத்வாத் , அத்ர ‘வித்³வாந்’ இதி விஶேஷநிர்தே³ஶாத் । ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ இதி ஶ்ருதிஸ்த்யக்தா ஸ்யாதி³தி சேத் , ந, வ்யவஸ்த²யா உபபத்தே: । ததா² ஹி — முக்தி: க²லு ஸ்வாபா⁴விகீ ஸர்வேஷாம் , ந ஸா ஜ்ஞாநேந ஜந்யதே । கிம் தர்ஹி ? அவித்³யாதிமிரதிரோஹிதாயா முக்தே: திமிரமாத்ரம் நிராக்ரியதே । தச்ச ப்ரத²மஜ்ஞாநேநைவ நிராக்ருதம் । ததா²பி அவித்³யாகார்யஸ்ய தே³ஹஸ்ய அவிநாஶாத் புந:புந: மஹாந்த⁴காரவது³த்ஸாரிதமபி திரஸ்கரோதி । தஸ்ய திரஸ்காரப்ரதிபா⁴ஸஸ்ய தே³ஹவிச்சே²தா³த்³விச்சே²தோ³ ப⁴வதி । ஏவம் ச ஸதி ப்ராசீநமேவ மஹாந்த⁴காரோத்ஸாரணம் ஜ்ஞாநமாத்ரநிப³ந்த⁴நமவதிஷ்ட²தே — யதா² ஸூர்யோத³யேந மஹாதிமிரோத்ஸாரணே க்ருதே(அ)பி ச²த்ராதி³க்ருதஸ்ய திமிராபா⁴ஸஸ்ய ச²த்ராதி³விக³மே விக³ம: । ததஶ்ச ப்ராசீநமேவ மஹாதிமிரோத்ஸாரணம் ஸூர்யோத³யமாத்ரநிப³ந்த⁴நமவதிஷ்ட²த இதி । தஸ்மாத் ந ஜ்ஞாநாந்தராந்முக்தி: । அபி து பூர்வோத்பந்நஜ்ஞாநாதே³வ முக்திரிதி ஸித்³த⁴ம் ।

நநு யதி³ பாரமார்தி²கம் அத்³வைதம் மித்²யாஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பி⁴தஶ்ச ப்ரபஞ்ச இதி ஶ்ருத்யர்தோ² அவதா⁴ரித:, தத்கத²ம் ஸத்யபி பா³த⁴கே ப்ரபஞ்சாநுவ்ருத்தி: ; ந ஹி ஸத்யேவ ஶுக்திகாஜ்ஞாநே ரஜதாதி³ப்ரபஞ்சோ அநுர்ததே ; உச்யதே — ‘நேதி நேதி ந ஹ்யேதஸ்மாதி³தி நேத்யந்யத்பரமஸ்தி’ ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ இத்யாதி³வாக்யஸஹிதாத் தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யாத் ப்ரபஞ்சவிலயத்³வாரேண அஸந்தி³க்³த⁴மபா³தி⁴தம் ச அத்³வைதஜ்ஞாநம் தாவது³த்பத்³யதே । ந ச தத் ப்ரபஞ்சப்ரத்யயேந பா³த்⁴யத இதி யுக்தம் , தத்ப்ரவிலயேநைவ உத்பத்தே: ।

யத்புநருக்தம் கத²ம் ப்ரபஞ்சப்ரத்யயாநுவ்ருத்திரிதி, அத்ரோச்யதே — த்³விவித⁴ம் ஹி பா³த⁴கம் ப⁴வதி — யதா² ஸத்யேவ மித்²யாஜ்ஞாநஹேதுபூ⁴தே பித்தாதௌ³ ஜாக்³ரத்யேவ பீத: ஶங்க²: இதி ஜ்ஞாநே நிமித்தாந்தராத் நாயம் பீத இதி மித்²யாஜ்ஞாநகாரணாபக³மே, வா யதா² மந்தா³லோகப்ரப⁴வஸ்ய ஶுக்திகாரஜதஜ்ஞாநஸ்ய மஹத்யாலோகே நேத³ம் ரஜதமிதி ஜ்ஞாநம் , தத்³வதி³ஹாபி பீத: ஶங்க² இதி ஜ்ஞாநபா³த⁴கவத் ஸத்யேவ மித்²யாஜ்ஞாநே ஹேதுபூ⁴தே ஶரீரே ப்ரபஞ்சப்ரத்யயஸ்ய பா³த⁴கமத்³வைதஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே । அத ஏவ ஸ்வகாரணாத்³பா³தி⁴தமபி ப்ரபஞ்சஜ்ஞாநம் பீதஶங்க²ஜ்ஞாநவத் புந: புந: ஜாயத இதி । நநு தே³ஹஸ்யாபி ப்ரபஞ்சாந்தர்க³தத்வாத் உச்சி²த்திரேவ ப்ரஸஜ்யதே இதி சேத் ; ந, ப்ராரப்³த⁴கர்மவஶாத் அநுவ்ருத்தே: । கர்மணஶ்ச குலாலசக்ரப்⁴ரமணவத்ஸம்ஸ்காராத³நுவ்ருத்திரிதி ஸித்³தா⁴ ஜீவந்முக்திரிதி । கர்மஸம்ஸ்காரக்ஷயஶ்ச தே³ஹபாதே ஸதி ஸர்வஸ்யைவ ப்ரபஞ்சப்ரத்யயஸ்யாபி ப்ரவிலய: । கர்மாந்தராணாம் ச ஜ்ஞாநேந க்ஷபிதத்வாத் தே³ஹாந்தராநுத்பத்திரிதி பரமமுக்தி: ।

ஏவம் ச ஸதி ஜ்ஞாநமாத்ராந்முக்திரிதி ப்ரதிபாத³நாதே³வ கர்மணோ முக்திஹேதுத்வமபாஸ்தம் வேதி³தவ்யம் । ததா² ஹி — ந தாவத்கேவலாத்கர்மணோ முக்திஶ்ரவணாத் । நாபி தத ஏவ ஜ்ஞாநஸஹிதாத் , அஶ்ருதேரேவ । நநு ‘தம் வித்³யாகர்மணீ ஸமந்வாரபே⁴தே பூர்வப்ரஜ்ஞா ச’ இதி வித்³யாகர்மணோ: ஸஹபா⁴வ: ஶ்ரூயதே ; ஸத்யம் , ஸம்ஸாரவிஷயம் தச்ச்²ரவணம் ந முக்திவிஷயம் இதி । ‘யாவஜ்ஜீவமக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ இத்யாதி³சோத³நாப்ராப்தாநாம் நித்யநைமித்திககர்மணாம் ஜ்ஞாநஸ்ய ச அர்தா²த்ஸமுச்சய இதி சேத் ; ந, விநியோஜகப்ரமாணாபா⁴வாத் । ‘தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸாநாஶகேந’ இத்யத்ர த்ருதீயாஶ்ருதி: விநியோஜிகா இதி சேத் ; ந, விவிதி³ஷாஸம்ப³ந்தா⁴த் கர்மணாம் ஜ்ஞாநார்த²த்வப்ரதீதே: மோக்ஷார்த²த்வம் நாவக³ம்யதே இதி । கிம் ச, ந ஹி ஜ்ஞாநம் அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ உபகாரகமபேக்ஷதே, உத்பந்நாதே³வ தஸ்மாத் அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேரவஶ்யம்பா⁴வாத் । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘தமேவ விதி³த்வாதிம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ இதி । அபி ச யதி³ கர்மப²லம் மோக்ஷோ ப⁴வேத் , ததா³ அநித்யத்வம் ப்ரஸஜ்யதே க⁴டாதி³வத்ஸ்வர்கா³தி³வச்சேதி । அமுமேவார்த²ம் ஶ்ருதிரப்யாஹ — தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’ இதி । ‘அக்³நிஹோத்ராதி³ து தத்கார்யாயைவ’ இதி ஸூத்ரகாரேண பரம்பரயா கர்மணாம் முக்திஹேதுத்வமபி⁴ஹிதம் ப்ரயாஜாதி³வத் । அத: ஜ்ஞாநார்த²த்வேந கர்மணாமுபயோகோ³(அ)ஸ்த்யேவ । ஜ்ஞாநோத்பத்தேஸ்து பரம் கர்மணாமுபயோகா³பா⁴வே(அ)பி லோகஸங்க்³ரஹார்த²மநுஷ்டா²நம் கர்தவ்யமேவேதி ஸர்வம் ஸமஞ்ஜஸம் ॥

யதா² யேந ப்ரகாஶகத்வப்ரகாரேண ரவி: ஆதி³த்ய: ஏக ஏவ அநேகேஷாம் சக்ஷுஷாம் ப்ரகாஶகோ யுக³பதே³வ அநேகாநி சக்ஷூம்ஷி அதி⁴திஷ்ட²தி ந ச க்ரமேண ஏகைகஸ்மை சக்ஷுஷே ப்ரகாஶ்யம் ப்ரகாஶீகரோதி, ததா² தேநைவ ப்ரகாரேண ஏகஶ்சாஸௌ ப்ரபோ³த⁴ஶ்ச ஏகப்ரபோ³த⁴: ஸ: அதி⁴ஷ்டா²தா அநேகா தி⁴யோ பு³த்³தீ⁴: யுக³பத³தி⁴திஷ்ட²தி ந க்ரமேணைகைகஸ்யை தி⁴யை ப்ரகாஶ்யம் ப்ரகாஶீகரோதி ய: ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥

விவஸ்வதா ஸூர்யேண ப்ரபா⁴தம் ப்ரகாஶிதம் ரூபம் யதா² யேந ப்ரகாரேண அக்ஷம் சக்ஷு: ப்ரக்³ருஹ்ணாதி ப்ரகர்ஷேண ஜாநாதி, நாபா⁴தம் ந அப்ரகாஶிதம் , அந்த⁴காரே க⁴டாத்³யநுபலம்பா⁴த் ஏவம் விவஸ்வாநபி ஏக: ததா² தேநைவ ப்ரகாரேண யதா³பா⁴த: யேநாதி⁴திஷ்டி²த: ஸந் ஆபா⁴ஸயதி அதி⁴திஷ்ட²தி அக்ஷம் யதா² விவஸ்வாந் அதி⁴ஷ்டா²தா, ததா² விவஸ்வதோ(அ)ப்யதி⁴ஷ்டா²தா ய:, ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ சாஹம்பு³த்³தீ⁴நாமதி⁴ஷ்டா²தா ; ஶ்ருத்யா து சக்ஷுரதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமபி⁴ப்ரேத்ய விவஸ்வதோ பு³த்³தி⁴ப்ரேரகத்வமபி⁴ஹிதம் । யஸ்மாத்³விவஸ்வத³தி⁴ஷ்டி²தம் சக்ஷு: பு³த்³தி⁴வ்ருத்³தி⁴முத்பாத³யதி ; அதி⁴ஷ்டா²துராத்மநோ வா ஸ்வரூபமபி⁴ப்ரேத்யோக்த: ; ததா² ச 'ஸூர்ய ஆத்மா ஜக³தஸ்தஸ்து²ஷஶ்ச’ இதி । நந்வபி தர்ஹி ப்ரகாஶாந்தரேணைவ அதி⁴ஷ்டா²தவ்யம் , ந, தஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் । ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ இதி ச ஶ்ருத்யா ததி³தரப்ரதிஷேதா⁴ச்ச ॥

யதா² யேந ப்ரகாரேண ஆதி³த்ய: ஏக: அப்ஸு வாரிஷு சலாஸு ஸ்தி²ராஸு ச அநேகோ(அ)பி நாநாபி ஏக: ஸந் ப்ரதிபா⁴ஸதே அநந்வக்³விபா⁴வ்யஸ்வரூப: அநு பஶ்சாத் அஞ்சதி க³ச்ச²தீதி அந்வக் ந அந்வக் அநந்வக் அநநுக³த இதி யாவத் । யத்³வா அநந்வக்த்வேந விபா⁴வ்யம் ஸ்வரூபம் யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । ஏவம் ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸம் க்ருத்வா பஶ்சாத் நஞ்ஸமாஸ: । ததஶ்சாயமர்தோ² ப⁴வதி — ந வாரிஷு ரவிரநுக³தோ ப⁴வதி । கிம் தர்ஹி ததை²வ நப⁴ஸி தே³தீ³ப்யமாநோ ப்⁴ராந்த்யா வாரிஷு த்³ருஶ்யத இத்யர்த²: । ஏவம் ஏக ஆத்மா சலாஸு ப்ரபி⁴ந்நாஸு நாநாபூ⁴தாஸு தீ⁴ஷு பு³த்³தி⁴ஷு அநேக: ஸந் அநந்வக்³விபா⁴வ்யஸ்வரூபோ ந பு³த்³தீ⁴ரநுக³தோ ப⁴வதி । கிம் தர்ஹி, ப்ருத²கே³வ தே³தீ³ப்யதே ய: ஸோ(அ)ஹமாத்மேத்யர்த²: ॥

க⁴நேந மேகே⁴ந ச²ந்நா திரோஹிதா த்³ருஷ்டி: த³ர்ஶநம் யஸ்ய ஸ: க⁴நச்ச²ந்நத்³ருஷ்டி: புருஷ: க⁴நச்ச²ந்நம் அர்கம் ஆதி³த்யம் யதா² யேந க⁴நச்ச²ந்நத்வப்ரகாரேண மந்யதே ஜாநாதி நிஷ்ப்ரப⁴ம் ப்ரபா⁴ரஹிதம் அப்ரகாஶஸ்வபா⁴வமிதி யாவத் । மூடோ⁴ மந்யதே க⁴நச்ச²ந்நத்³ருஷ்டித்வாத் ப்ரகாஶஸ்வபா⁴வமபி ரவிம் அப்ரகாஶம் பஶ்யதீத்யாஹ — அதிமூட⁴ இதி । அதிமூர்க²த்வாத் ஸ்வாத்மநோ த்³ருஷ்டிவிகா⁴தமக³ணயந் ஸூர்யமேவ அப்ரகாஶம் மந்யதே । பாத³பூரணே சகார: । ததா² தேந ப்ரகாரேண அவித்³யாச்ச²ந்நத்³ருஷ்டி: பு³த்³தி⁴மாத்மத்வேந க்³ருஹீத்வா தத்³க³தது³:கா²தி³கம் ஆத்மந்யத்⁴யாரோப்ய ப³த்³த⁴ இவ ஆபா⁴தி ய: மூட⁴த்³ருஷ்டே: ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥

ஸமஸ்தேஷு நிரவஶேஷேஷு ப்ரபஞ்சாத்மகேஷு ஸதா³த்மநா அநுஸ்யூதம் அநுக³தம் வ்யாப்தம் ஏவம் ஹி நாநா ஸமஸ்தாநி வஸ்தூநி ப்ரபஞ்சாத்மகாநி யம் ஸத்³ரூபம் ந ஸ்ப்ருஶந்தி । குத: ? வியத்³வத் ஆகாஶமிவ ஸதா³ ஸர்வதா³ ஶுத்³த⁴ம் நிர்மலம் ராகா³தி³தோ³ஷரஹிதம் அச்ச²ஸ்வரூபம் அம்ருதரூபம் யத் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸோ(அ)ஹமாத்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥

உபாதௌ⁴ ஸதி உபாதி⁴பே⁴த³ஸம்ப³ந்தே⁴ ஸதி யதா² பே⁴த³தா பே⁴த³ ஏவ பே⁴த³தா, ஸ்வார்தே² தல் , ஸந்மணீநாம் விஶுத்³த⁴மணீநாம் ஸ்ப²டிகாதீ³நாம் லோஹிதக்ருஷ்ணாதி³பே⁴தே³ந பே⁴த³தா பே⁴த³: । ததா² பு³த்³தி⁴பே⁴தே³ஷு நாநாபு³த்³தி⁴ஷு தே தவாபி நாநாத்வம் ஹே விஷ்ணோ பரமார்த²தஸ்து தவ பே⁴தோ³ நாஸ்த்யேவ பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴க்ருதஸ்து வித்³யத இத்யர்த²: । யதா² சந்த்³ரிகாணாம் சந்த்³ரா ஏவ சந்த்³ரிகா:, ஸ்வார்தே² கப்ரத்யய:, நிர்மலிதாநாம் ஜலே ப்ரதிபி³ம்பி³தஸ்வரூபேண த்³ருஶ்யமாநாநாம் ஜலஸ்ய சஞ்சலத்வாத் சஞ்சலத்வம் ஔபாதி⁴கம் ந பாரமார்தி²கம் , ததா² பு³த்³தீ⁴நாம் சஞ்சலத்வாத் தவாபி சஞ்சலத்வமௌபாதி⁴கம் ந பாரமார்தி²கமித்யர்த²: । இஹ பு³த்³தி⁴ஷு ஹே விஷ்ணோ வ்யாபநஶீல ॥