சோத³யதி -
நந்விஹாபீதி ।
ஏதாவதைவாதி⁴கரணார்தே² ஸமாப்தே வக்ஷ்யமாணாதி⁴கரணார்த²மநுவத³ந் ஸுஹ்ருத்³பா⁴வேந பரிஹரதி -
ந வேதா³ந்தேதி ।
வேதா³ந்தவாக்யகுஸுமக்³ரத²நார்த²தாமேவ த³ர்ஶயதி -
வேதா³ந்தேதி ।
விசாரஸ்யாத்⁴யவஸாநம் ஸவாஸநாவித்³யாத்³வயோச்சே²த³: । ததோ ஹி ப்³ரஹ்மாவக³தேர்நிவ்ருத்திராவிர்பா⁴வ: । தத்கிம் ப்³ரஹ்மணி ஶப்³தா³த்³ருதே ந மாநாந்தரமநுஸரணீயம் ।
ததா² ச குதோ மநநம் , குதஶ்ச தத³நுப⁴வ: ஸாக்ஷாத்கார இத்யத ஆஹ -
ஸத்ஸு து வேதா³ந்தவாக்யேஷ்விதி ।
அநுமாநம் வேதா³ந்தாவிரோதி⁴ தது³பஜீவி சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஶப்³தா³விரோதி⁴ந்யா தது³பஜீவிந்யா ச யுக்த்யா விவேசநம் மநநம் । யுக்திஶ்ச அர்தா²பத்திரநுமாநம் வா ।
ஸ்யாதே³தத் । யதா² த⁴ர்மே ந புருஷபு³த்³தி⁴ஸாஹாய்யம் , ஏவம் ப்³ரஹ்மண்யபி கஸ்மாந்ந ப⁴வதீத்யத ஆஹ -
ந த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாமிவேதி ।
ஶ்ருத்யாத³ய இதி ।
ஶ்ருதீதிஹாஸபுராணஸ்ம்ருதய: ப்ரமாணம் । அநுப⁴வோ(அ)ந்த:கரணவ்ருத்திபே⁴தோ³ ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்தஸ்யாவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரேண ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவிர்பா⁴வ: ப்ரமாணப²லம் । தச்ச ப²லமிவ ப²லமிதி க³மயிதவ்யம் ।
யத்³யபி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாமபி ஸாமக்³ர்யாம் ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் வ்யாபாரஸ்ததா²பி ஸாக்ஷாந்நாஸ்தி । ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் து ஸாக்ஷாத³நுப⁴வாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வோ(அ)நுப⁴வார்தா² ச ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யாஹ -
அநுப⁴வாவஸாநத்வாத் ।
ப்³ரஹ்மாநுப⁴வோ ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்கார: பர: புருஷார்த²:, நிர்ம்ருஷ்டநிகி²லது³:க²பரமாநந்த³ரூபத்வாதி³தி ।
நநு ப⁴வது ப்³ரஹ்மாநுப⁴வார்தா² ஜிஜ்ஞாஸா, தத³நுப⁴வ ஏவ த்வஶக்ய:, ப்³ரஹ்மணஸ்தத்³விஷயத்வாயோக்³யத்வாதி³த்யத ஆஹ -
பூ⁴தவஸ்துவிஷயத்வாச்ச ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸ்ய ।
வ்யதிரேகஸாக்ஷாத்காரஸ்ய விகல்பரூபோ விஷயவிஷயிபா⁴வ: ।
நத்வேவம் த⁴ர்மஜ்ஞாநமநுப⁴வாவஸாநம் , தத³நுப⁴வஸ்ய ஸ்வயமபுருஷார்த²த்வாத் , தத³நுஷ்டா²நஸாத்⁴யத்வாத்புருஷார்த²ஸ்ய, அநுஷ்டா²நஸ்ய ச விநாப்யநுப⁴வம் ஶாப்³த³ஜ்ஞாநமாத்ராதே³வ ஸித்³தே⁴ரித்யாஹ -
கர்தவ்யே ஹீத்யாதி³நா ।
ந சாயம் ஸாக்ஷாத்காரவிஷயதாயோக்³யோ(அ)ப்யவர்தமாநத்வாத் , அவர்தமாநஶ்சாநவஸ்தி²தத்வாதி³த்யாஹ -
புருஷாதீ⁴நேதி ।
புருஷாதீ⁴நத்வமேவ லௌகிகவைதி³ககார்யாணாமாஹ -
கர்துமகர்துமிதி ।
லௌகிகம் கார்யமநவஸ்தி²தமுதா³ஹரதி -
யதா²ஶ்வேநேதி ।
லௌகிகேநோதா³ஹரணேந ஸஹ வைதி³கமுதா³ஹரணம் ஸமுச்சிநோதி -
ததா²திராத்ர இதி ।
கர்துமகர்துமித்யஸ்யேத³முதா³ஹரணமுக்தம் । கர்துமந்யதா² வா கர்துமித்யஸ்யோதா³ஹரணமாஹ -
உதி³த இதி ।
ஸ்யாதே³தத் । புருஷஸ்வாதந்த்ர்யாத்கர்தவ்யே விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴நாமாநர்த²க்யம் , அதத³தீ⁴நத்வாத்புருஷப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோரித்யத ஆஹ -
விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ஶ்சாத்ரார்த²வந்த: ஸ்யு: ।
க்³ருஹ்ணாதீதி விதி⁴: । ந க்³ருஹ்ணாதீதி ப்ரதிஷேத⁴: । உதி³தாநுதி³தஹோமயோர்விதீ⁴ । ஏவம் நாராஸ்தி²ஸ்பர்ஶநநிஷேதோ⁴ ப்³ரஹ்மக்⁴நஶ்ச தத்³வாரணவிதி⁴ரித்யேவம்ஜாதீயகா விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ அர்த²வந்த: ।
குத இத்யத ஆஹ -
விகல்போத்ஸர்கா³பவாதா³ஶ்ச ।
சோ ஹேதௌ । யஸ்மாத்³க்³ரஹணாக்³ரஹணயோருதி³தாநுதி³தஹோமயோஶ்ச விரோதா⁴த்ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வே துல்யப³லதயா ச பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வாபா⁴வே ஸத்யக³த்யா விகல்ப: । நாராஸ்தி²ஸ்பர்ஶநநிஷேத⁴தத்³வாரணாயோஶ்ச விருத்³த⁴யோரதுல்யப³லதயா ந விகல்ப: । கிந்து ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸ்பர்ஶநநிஷேத⁴ஸ்ய தா⁴ரணவிதி⁴விஷயேண விஶேஷஶாஸ்த்ரேண பா³த⁴: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - விதி⁴ப்ரதிஷேதை⁴ரேவ ஸ தாத்³ருஶோ விஷயோ(அ)நாக³தோத்பாத்³யரூப உபநீத:, யேந புருஷஸ்ய விதி⁴நிஷேதா⁴தீ⁴நப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோரபி ஸ்வாதந்த்ர்யம் ப⁴வதீதி ।
பூ⁴தே வஸ்துநி து நேயமஸ்தி விதே⁴த்யாஹ -
ந து வஸ்த்வேவம் நைவமிதி ।
தத³நேந ப்ரகாரவிகல்போ நிரஸ்த: ।
ப்ரகாரிவிகல்பம் நிஷேத⁴தி -
அஸ்தி நாஸ்தீதி ।
ஸ்யாதே³தத் । பூ⁴தே(அ)பி வஸ்துநி விகல்போ த்³ருஷ்ட:, யதா² ஸ்தா²ணுர்வா புருஷோ வேதி, தத்கத²ம் ந வஸ்து விகல்ப்யத இத்யத ஆஹ -
விகல்பநாஸ்த்விதி ।
புருஷபு³த்³தி⁴: = அந்த:கரணம், தத³பேக்ஷா விகல்பநா: = ஸம்ஶயவிபர்யாஸா: । ஸவாஸநமநோமாத்ரயோநயோ வா, யதா² ஸ்வப்நே । ஸவாஸநேந்த்³ரியமநோயோநயோ வா, யதா²ஸ்தா²ணுர்வா புருஷோ வேதிஸ்தா²ணௌ ஸம்ஶய:, புருஷ ஏவேதி வா விபர்யாஸ: । அந்யஶப்³தே³ந வஸ்துத: ஸ்தா²ணோரந்யஸ்ய புருஷஸ்யாபி⁴தா⁴நாத் । ந து புருஷதத்த்வம் வா ஸ்தா²ணுதத்த்வம் வாபேக்ஷந்தே । ஸமாநத⁴ர்மத⁴ர்மித³ர்ஶநமாத்ராதீ⁴நஜந்மத்வாத் । தஸ்மாத³யதா²வஸ்தவோ விகல்பநா ந வஸ்து விகல்பயந்தி வாந்யத²யந்தி வேத்யர்த²: ।
தத்த்வஜ்ஞாநம் து ந பு³த்³தி⁴தந்த்ரம் , கிம் து வஸ்துதந்த்ரம் , அதஸ்ததோ வஸ்துவிநிஶ்சயோ யுக்த:, ந து விகல்பநாப்⁴ய இத்யாஹ -
ந வஸ்துயாதா²த்ம்யேதி ।
ஏவமுக்தேந ப்ரகாரேண பூ⁴தவஸ்துவிஷயாணாம் ஜ்ஞாநாநாம் ப்ராமாண்யஸ்ய வஸ்துதந்த்ரதாம் ப்ரஸாத்⁴ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய வஸ்துதந்த்ரதாமாஹ -
தத்ரைவம் ஸதீதி ।
அத்ர சோத³யதி -
நநு பூ⁴தேதி ।
யத்கில பூ⁴தார்த²ம் வாக்யம் தத்ப்ரமாணாந்தரகோ³சரார்த²தயாநுவாத³கம் த்³ருஷ்டம் । யதா² நத்³யாஸ்தீரே ப²லாநி ஸந்தீதி । ததா² ச வேதா³ந்தா: । தஸ்மாத் பூ⁴தார்த²தயா ப்ரமாணாந்தரத்³ருஷ்டமேவார்த²மநுவதே³யு: । உக்தம் ச ப்³ரஹ்மணி ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³ஹேதுகமநுமாநம் ப்ரமாணாந்தரம் । ஏவம் ச மௌலிகம் ததே³வ பரீக்ஷணீயம் , ந து வேதா³ந்தவாக்யாநி தத³தீ⁴நஸத்யத்வாநீதி கத²ம் வேதா³ந்தவாக்யக்³ரத²நார்த²தா ஸூத்ராணாமித்யர்த²: ।
பரிஹரதி -
ந । இந்த்³ரியாவிஷயத்வேதி ।
கஸ்மாத்புநர்நேந்த்³ரியவிஷயத்வம் ப்ரதீச இத்யத ஆஹ -
ஸ்வபா⁴வத இதி ।
அத ஏவ ஶ்ருதி: - “பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத் ஸ்வயம்பூ⁴ஸ்தஸ்மாத்பராங்பஶ்யதி நாந்தராத்மந்” (க. உ. 2 । 1 । 1) இதி ।
ஸதி ஹீந்த்³ரியேதி ।
ப்ரத்யகா³த்மநஸ்த்வவிஷயத்வமுபபாதி³தம் । யதா² ச ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டமப்யநுமாநம் ப்³ரஹ்மணி ந ப்ரவர்ததே ததோ²பரிஷ்டாந்நிபுணதரமுபபாத³யிஷ்யாம: । உபபாதி³தம் சைதத³ஸ்மாபி⁴ர்விஸ்தரேண ந்யாயகணிகாயாம் । ந ச பூ⁴தார்த²தாமாத்ரேணாநுவாத³தேத்யுபரிஷ்டாது³பபாத³யிஷ்யாம: । தஸ்மாத்ஸர்வமவதா³தம் । ஶ்ருதிஶ்ச - “யதோ வா”(தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி ஜந்ம த³ர்ஶயதி, “யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி” இதி ஜீவநம் ஸ்தி²திம் , “யத்ப்ரயந்தி” இதி தத்ரைவ லயம் ।
தஸ்ய ச நிர்ணயவாக்யம் ।
அத்ர ச ப்ரதா⁴நாதி³ஸம்ஶயே நிர்ணயவாக்யம் -
ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவேதி ।
ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யதா² ரஜ்ஜ்வஜ்ஞாநஸஹிதரஜ்ஜூபாதா³நா ஹி தா⁴ரா ரஜ்ஜ்வாம் ஸத்யாமஸ்தி, ரஜ்ஜ்வாமேவ ச லீயதே, ஏவமவித்³யாஸஹிதப்³ரஹ்மோபாதா³நம் ஜக³ஜ்ஜாயதே, ப்³ரஹ்மண்யேவாஸ்தி, தத்ரைவ ச லீயத இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 2 ॥