பரமேஶ்வரோபதே³ஶபரமேவேத³ம் வாக்யம் , ந ஶாரீரமாத்ராந்வாக்²யாநபரம் । கஸ்மாத் ? ஸுஷுப்தாவுத்க்ராந்தௌ ச ஶாரீராத்³பே⁴தே³ந பரமேஶ்வரஸ்ய வ்யபதே³ஶாத் । ஸுஷுப்தௌ தாவத் ‘அயம் புருஷ: ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³ நாந்தரம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இதி ஶாரீராத்³பே⁴தே³ந பரமேஶ்வரம் வ்யபதி³ஶதி । தத்ர புருஷ: ஶாரீர: ஸ்யாத் , தஸ்ய வேதி³த்ருத்வாத் । பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரவேத³நப்ரஸங்கே³ ஸதி தத்ப்ரதிஷேத⁴ஸம்ப⁴வாத் । ப்ராஜ்ஞ: பரமேஶ்வர:, ஸர்வஜ்ஞத்வலக்ஷணயா ப்ரஜ்ஞயா நித்யமவியோகா³த் । ததோ²த்க்ராந்தாவபி ‘அயம் ஶாரீர ஆத்மா ப்ராஜ்ஞேநாத்மநாந்வாரூட⁴ உத்ஸர்ஜந்யாதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 35) இதி ஜீவாத்³பே⁴தே³ந பரமேஶ்வரம் வ்யபதி³ஶதி । தத்ராபி ஶாரீரோ ஜீவ: ஸ்யாத் , ஶரீரஸ்வாமித்வாத் । ப்ராஜ்ஞஸ்து ஸ ஏவ பரமேஶ்வர: । தஸ்மாத்ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாத்பரமேஶ்வர ஏவாத்ர விவக்ஷித இதி க³ம்யதே । யது³க்தமாத்³யந்தமத்⁴யேஷு ஶாரீரலிங்கா³த் தத்பரத்வமஸ்ய வாக்யஸ்யேதி, அத்ர ப்³ரூம: — உபக்ரமே தாவத் ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ இதி ந ஸம்ஸாரிஸ்வரூபம் விவக்ஷிதம் — கிம் தர்ஹி ? — அநூத்³ய ஸம்ஸாரிஸ்வரூபம் பரேண ப்³ரஹ்மணாஸ்யைகதாம் விவக்ஷதி । யத: ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ இத்யேவமாத்³யுத்தரக்³ரந்த²ப்ரவ்ருத்தி: ஸம்ஸாரித⁴ர்மநிராகரணபரா லக்ஷ்யதே । ததோ²பஸம்ஹாரே(அ)பி யதோ²பக்ரமமேவோபஸம்ஹரதி — ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ இதி । யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஸம்ஸாரீ லக்ஷ்யதே, ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா பரமேஶ்வர ஏவாஸ்மாபி⁴: ப்ரதிபாதி³த இத்யர்த²: । யஸ்து மத்⁴யே பு³த்³தா⁴ந்தாத்³யவஸ்தோ²பந்யாஸாத்ஸம்ஸாரிஸ்வரூபவிவக்ஷாம் மந்யதே, ஸ ப்ராசீமபி தி³ஶம் ப்ரஸ்தா²பித: ப்ரதீசீமபி தி³ஶம் ப்ரதிஷ்டே²த । யதோ ந பு³த்³தா⁴ந்தாத்³யவஸ்தோ²பந்யாஸேநாவஸ்தா²வத்த்வம் ஸம்ஸாரித்வம் வா விவக்ஷிதம் — கிம் தர்ஹி ? — அவஸ்தா²ரஹிதத்வமஸம்ஸாரித்வம் ச । கத²மேதத³வக³ம்யதே ? யத் ‘அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 14) இதி பதே³ பதே³ ப்ருச்ச²தி । யச்ச ‘அநந்வாக³தஸ்தேந ப⁴வத்யஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 15) இதி பதே³ பதே³ ப்ரதிவக்தி । ‘அநந்வாக³தம் புண்யேநாநந்வாக³தம் பாபேந தீர்ணோ ஹி ததா³ ஸர்வாஞ்ஶோகாந்ஹ்ருத³யஸ்ய ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) இதி ச । தஸ்மாத³ஸம்ஸாரிஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரமேவைதத்³வாக்யமித்யவக³ந்தவ்யம் ॥ 42 ॥