अणूनामतुल्यगुणत्वे तुल्यगुणत्वे च दोषध्रौव्यात्तद्वादासिद्धिरिति वक्तुमनुभवागमसिद्धमर्थमाह -

गन्धेति ।

शब्दस्य पृथिव्यादिगुणत्वेन परैरनिष्टत्वाच्चत्वारि भूतानि चतुस्त्रिद्वेकगुणान्युदाहृत्य विकल्पयति -

तद्वदिति ।

स्थूलपृथिव्यादिवदित्यर्थः ।

पक्षद्वयस्यापि दोषवत्त्वमाह -

उभयथेति ।

आद्यमनूद्य दोषानुषक्तिं विशदयति -

कल्प्यमान इति ।

मूर्त्युपचयः स्थौल्यम् । द्रव्यातिरिक्तानां गुणानामुपचयेऽपि किमिति द्रव्यस्य स्थौल्यं, तत्राह -

न चेति ।

तत्र कार्यलिङ्गमनुमानं हेतुमाह -

कार्येष्विति ।

कल्पान्तरमनुवदति -

अकल्प्येति ।

सर्वेषामणुत्वाक्रान्तानां साम्यार्थमेकैकगुणत्वं वा चतुर्गुणत्वं वा । तत्राद्यमनूद्य प्रत्याह -

परमाणुत्वेति ।

तेषामेकैकगुणत्वेऽपि किमिति कार्येषु नानागुणत्वं न स्यादित्याशङ्क्याह -

कारणेति ।

द्वितीयमनूद्य निराह -

अथेत्यादिना ।

इष्टापत्तिमाशङ्क्याह -

न चेति ।

चतुर्गुणत्वे सर्वेषां स्थौल्याद्वायोश्चाक्षुषत्वं प्रसज्येत, एकैकगुणत्वेऽपि तारतम्यासिद्धिरिति मत्वोपसंहरति -

तस्मादिति ॥ १६ ॥