ब्रह्मसूत्रभाष्यम्
द्वितीयोऽध्यायःद्वितीयः पादः
न्यायनिर्णयव्याख्या
 
सर्वथानुपपत्तेश्च ॥ ३२ ॥
किं बहुना ? सर्वप्रकारेणयथा यथायं वैनाशिकसमय उपपत्तिमत्त्वाय परीक्ष्यते तथा तथासिकताकूपवद्विदीर्यत एव काञ्चिदप्यत्रोपपत्तिं पश्यामःअतश्चानुपपन्नो वैनाशिकतन्त्रव्यवहारःअपि बाह्यार्थविज्ञानशून्यवादत्रयमितरेतरविरुद्धमुपदिशता सुगतेन स्पष्टीकृतमात्मनोऽसम्बद्धप्रलापित्वम्प्रद्वेषो वा प्रजासुविरुद्धार्थप्रतिपत्त्या विमुह्येयुरिमाः प्रजा इतिसर्वथाप्यनादरणीयोऽयं सुगतसमयः श्रेयस्कामैरित्यभिप्रायः ॥ ३२ ॥

उपसंहारसूत्रं विभजते -

किमिति ।

यथायथेति ।

ग्रन्थतोऽर्थतश्चेत्यर्थः ।

दर्शनमिति वा स्थानमिति वा वाच्ये पश्यनातिष्ठनेत्यलक्षणपदप्रयोगाद्ग्रन्थतस्तावन्नोपपत्तिः । अर्थतश्च नैरात्म्यमुपेत्यालयज्ञानं सर्वव्यवहारास्पदमित्युपगमात्प्रसिद्धैवानुपपत्तिरित्युपेत्य फलितमाह -

अतश्चेति ।

सौगतमतस्यानुपपन्नत्वे हेत्वन्तरं चकारसूचितमाह -

अपि चेति ।

वस्तुनि विकल्पानुपपत्तेर्विरोधाच्च समुच्चयासिद्धिरिति वक्तुमितरेतरविरुद्धमित्युक्तम् । सर्वज्ञस्य भगवतो वासुदेवस्येतिहासपुराणयोर्बुद्धत्वप्रसिद्धेस्तस्यासम्बद्धप्रलापित्वमयुक्तमित्याशङ्क्याह -

प्रद्वेषो वेति ।

वैदिकपथविरुद्धजन्तूपलक्षणार्थं प्रजाग्रहणम् ।

चतुर्धापि सुगतमतस्य वैदिकैरनादरणीयत्वान्न तद्विरोधो नित्यसच्चिदात्मनो ब्रह्मणो जगत्सर्गवादिनः समन्वयस्येति निगमयति -

सर्वथापीति ॥ ३२ ॥