पदविषयचोद्योत्तरमिदं सूत्रमिति तात्पर्यमाह -
इदमिति ।
तदेव चोद्यं दर्शयति -
स्यादेतदिति ।
एकवाक्यस्थस्यैकस्य पदस्यैकस्मिन्नेव प्रकरणे यत्रानुवृत्तिस्तत्र मुख्यत्वं यत्र प्रयोगस्तत्र गौणतेत्ययुक्तमित्यर्थः ।
चोद्योत्तरत्वेन सूत्रमवतार्य व्याकरोति -
अत इति ।
दृष्टान्तं व्याचष्टे -
यथेति ।
दार्ष्टान्तिके सम्भूतशब्दस्यैकस्यैव मुख्यत्वगौणत्वे, दृष्टान्ते तु शब्दभेदोऽस्तीति वैषम्यमित्याशङ्क्य प्रकरणाभेदे शब्दप्रवृत्तेरेकरूपत्वस्यौत्सर्गिकत्वेऽपि तदसम्भवेन गौणत्वमुख्यत्वे दृष्टान्तदृष्टे तथात्रापीत्येतावन्मात्रस्य विवक्षितत्वान्मैवमित्याह -
यथा चेति ।
अद्वितीयश्रुतिविरोधावधारणश्रुतिविरोधाच्चाकाशानुत्पत्तिरयुक्तेति शङ्कते -
कथमिति ।
का पुनः श्रुत्योरनुपपत्तिरित्याशङ्क्याक्षेप्तैव ब्रूते -
नन्विति ।
एकविज्ञानेन सर्वविज्ञानप्रतिज्ञाविरोधाच्चाकाशानुत्पत्तिरयुक्तेत्याह -
कथं चेति ।
चोद्यद्वयं परिहरति -
तदुच्यत इति ।
तत्रावधारणश्रुतेरुपपत्तिमाकाशानुत्पत्तिपक्षेऽपि दर्शयति -
एकमिति ।
आपेक्षिकमवधारणमित्यत्र दृष्टान्तमाह -
यथेति ।
कुलं गृहम् । अमत्राणि घटशरावादीनि पात्राणि । तत्रापि कथमवधारणेत्याशङ्क्याह -
स चेति ।
अन्यथा मृदादिप्रत्यक्षविरोधः स्यादिति भावः ।
प्रकृतेऽपि स्वकार्यापेक्षमवधारणमविरुद्धम् । तदकार्यं तु तदतिरिक्तमपि प्रागवस्थायामस्तु का हानिरित्याह -
तद्वदिति ।
अवधारणश्रुतिवदद्वितीयश्रुतेरविरोधमाह -
अद्वितीयेति ।
प्राप्त्यभावे किमर्थं तन्निवारणमित्याशङ्क्य प्राप्तिदर्शनपूर्वकं तन्निवारणमेव विवृणोति -
यथेति ।
यदुक्तं नभसा द्वितीयेन सद्वितीयं ब्रह्म स्यादिति, तत्राह -
न चेति ।
नभश्चेद्द्वितीयं कथं तेन ब्रह्म सद्वितीयं नेत्याशङ्क्याह -
लक्षणेति ।
शब्दवदाकाशमशब्दादिमद्ब्रह्मेत्यस्ति प्रस्तुतेऽपि लक्षणान्यत्वमित्याशङ्क्याह -
नचेति ।
निरवयवत्वारूपत्वादिसङ्ग्रहार्थमादिपदम् ।
लक्षणभेदाभावे कथं पृथक्त्वमनयोरित्याशङ्क्याह -
सर्गेति ।
लक्षणानन्यत्वनिमित्ताभेदोपचारादद्वितीयत्वमित्युक्तेऽर्थे श्रुतिमनुग्राहिकामाह -
तथेति ।
‘आकाश आत्मा', ‘खं ब्रह्म’ इत्याद्या श्रुतिरादिशब्दार्थः ।
लक्षणान्यत्वाभावेनाकाशस्य ब्रह्मानन्यत्वं हेतूकृत्य चोद्यान्तरमपाकरोति -
अत एवेति ।
इतश्च ब्रह्मविज्ञानेन सर्वविज्ञानमविरुद्धमित्याह -
अपिचेति ।
ब्रह्मणि तत्कार्ये च ज्ञाते तदेकदेशकालमाकाशमपि सहज्ञातमित्यत्र दृष्टान्तमाह -
यथेति ।
दृष्टान्तेऽपि कथमन्यस्य ग्रहादन्यस्य ग्रहणमित्याशङ्क्याह -
नहीति ।
दृष्टान्ते निविष्टमर्थं दार्ष्टान्तिके योजयति -
एवमिति ।
गौणवादी स्वमतमुपसंहरति -
तस्मादिति ॥ ५ ॥