तत्प्रतिज्ञां विभजते -
हस्तादयस्त्विति ।
गृह्णाति पुरुषं बध्नातीति ग्रहः, तत्रेन्द्रियाणामर्थद्वारा पुरुषबन्धने हेतुत्वमित्यतिग्रहत्वमर्थानां ततोऽतिग्रहेण कर्मणा हस्तनिर्वर्त्यादानेन हस्तो गृहीतः सम्बद्धः । तदेव स्पष्टयति -
हस्ताभ्यामिति ।
सप्तत्वादतिरेकश्रुतेर्न सप्तत्वनियतिरित्यर्थः ।
सप्तत्वमपि श्रुतमेवेत्याशङ्क्य सूत्रावयवं व्याचष्टे -
स्थिते चेति ।
अन्तर्भावेन सप्तत्वं साधयति - -
हीनेति ।
अतो नेत्यादि योजयति -
अतश्चेति ।
प्राणस्तर्हि कतीत्यपेक्षायामाह -
उत्तरेति ।
तर्हि गौरवमित्याशङ्क्य प्राणानामेकादशत्वं न कल्प्यते येन लाघवमन्वेष्यमित्याह -
तथेति ।
आत्मशब्दस्य प्रतीचि रूढेर्न प्राणभेदविषयतेत्याशङ्क्याह -
आत्मेति ।
एकादशत्वस्य श्रुतत्वाद्ग्रहणे द्वादशत्वत्रयोदशत्वयोरपि तथा ग्रहः स्यादिति शङ्कते -
नन्विति ।
श्रुतीनां मिथोविरोधादर्थव्यवस्थासिद्धौ मानान्तरवशेन व्यवस्था वाच्या । तथाच कार्यलिङ्गकानुमानानुगृहीतैकादशप्राणश्रुतिरेवादरणीयेत्याह -
सत्यमिति ।
कार्यलिङ्गकमनुमानं विशदयति -
शब्देति ।
बाह्येन्द्रियाणामित्थमनुमानेऽपि कथं मनसोऽनुमानं, तत्राह -
सर्वेति ।
इन्द्रियाणां वर्तमानतत्तदेकार्थनियतत्वादतीतादिसर्वार्थज्ञानाच्च तदर्थमिन्द्रियान्तरं कल्प्यमित्यर्थः ।
सङ्कल्पादिदृष्टेस्तदर्थं करणान्तरमपि कल्प्यमित्याशङ्क्याह -
अनेकेति ।
मनसश्चेदेकत्वं तर्हि कथं भेदोक्तिः, तत्राह -
तदेवेति ।
एकस्यैव वृत्तिभेदात्किमित्यनेकधात्वं, धर्मिभेद एव कुतो न स्यादित्याशङ्क्य धर्म्यभेदश्रुतिविरोधादित्याह -
तथाचेति ।
विशेषितत्वादित्युक्तं प्रत्याह -
अपिचेति ।
कथं तर्हि सप्तत्वं, तत्राह -
स्थानेति ।
रूपादिधीरूपकार्याभेदादेकमेवेन्द्रियं स्थानभेदाद्भिन्नमिवोपचरितमित्यर्थः ।
यत्तु वृत्तिभेदापेक्षं सङ्ख्यान्तरश्रवणं, तत्राह -
न चेति ।
अन्धादेरप्यादानादिकार्यदर्शनादितरेषां चक्षुरादिवृत्तित्वे तदसम्भवादिति भावः ।
तथापि श्रुत्यन्तरेषु सत्सु कथमेकादशत्वं, तत्र दशत्वश्रुतेर्गतिमाह -
तथेति ।
स्थानभेदात्सप्त वै शीर्षण्या इति सप्तत्वोक्तिवदिति यावत् । नाभिर्दशमीत्युक्तत्वात्प्राणत्वं तस्या अपीत्याशङ्क्याह -
नहीति ।
कथं तर्हि तत्र प्राणशब्द इत्याशङ्क्य लक्षणयेत्याह -
मुख्यस्येति ।
सप्त प्राणाः प्रभवन्तीत्यादेर्गतिमाह -
क्वचिदिति ।
अष्टौ ग्रहा इत्यादेर्गतिं सूचयति -
क्वचिदिति ।
किं तर्हि वाक्यमुपासनादिविषयं किंवा तत्त्वविषयमित्युक्ते विचारस्य सावकाशत्वमाह -
तदेवमिति ।
कर्थ तर्हि निर्णयः, तत्राह -
कार्येति ।
एवं प्राणसङ्ख्याविषयश्रुतिविवादाभावादेकादशप्राणकारणे ब्रह्मणि समन्वयसिद्धिरित्युपसंहरति -
इति स्थितमिति ।