सूत्राक्षराणि योजयति -
वेद्येति ।
रूपाभेदादभेदोक्तेर्न विद्यानानात्वमित्याह -
कुत इति ।
सौत्रहेतुमुक्त्वा शब्दभेदं विभजते -
शब्दादीति ।
तद्भेदेऽपि मा भूदुपास्तिनानात्वमित्याशङ्क्याह -
शब्देति ।
पुरस्तादिति पूर्वतन्त्रोक्तिः । भिन्नभावार्थविषयः शब्दः शब्दान्तरम् । यथा यजति ददाति जुहोतीति । तस्मिन्सति कर्मभेदः कृतानुबन्धत्वाद्धात्वर्थावच्छेदे भिन्नधात्वर्थावच्छिन्नतया विधेर्भेदादित्यर्थः । शब्दान्तराधिकरणं तु सर्ववेदान्तप्रत्ययाधिकरणेऽनुक्रान्तम् ।
सौत्रमादिशब्दं व्याकरोति -
अादीति ।
गुणादयोऽपीत्यादिग्रहणेन संयोगरूपसमाख्यादयो गृह्यन्ते । तत्तत्प्रकरणोक्तगुणजातविशिष्टोपास्यरूपभेदात्प्रतिविद्यं फलभेदान्नामधेयभेदात्कौण्डपायिवत्कृत्स्नोपसंहारस्याशक्यानुष्ठानत्वाच्च विद्यानानात्वमित्यर्थः ।
सत्यपि शब्दभेदेऽनुबन्धभेदाभावान्न विद्या भिन्नेति शब्दभेदमाक्षिपति -
नन्विति ।
वेदोपासीतेत्यादिशब्दानां क्वचिज्ज्ञानं क्वचिद्ध्यानमित्यर्थभेदमाशङ्क्य ज्ञानस्याविधेयत्वाद्विधीयमानमुपासनभेवेत्याह -
अर्थान्तरेति ।
अनुबन्धभेदाभावे फलितमाह -
तदिति ।
क्रियात्वाविशेषेऽपि यागदानहोमानामवान्तरभेदवद्वेदोपासीतेत्यादीनां मनोवृत्तित्वाविशेषेऽपि तत्तत्प्रकरणेषूत्पत्तिशिष्टतत्तद्गुणविशिष्टवेद्यरूपभेदाद्विशिष्टोपास्त्यनुबन्धो भिद्यत इत्याह -
नेत्यादिना ।
गुणानामपि ब्रह्मोपाधौ व्यवस्थानान्नानुबन्धभेद इत्याशङ्क्य वस्तुनिष्ठत्वाभावादुपास्तिवाक्यानां तत्तत्फलाय क्वचित्केनचिद्गुणेन विशिष्टब्रह्मोपास्तिविधेरनुबन्धभेदः स्यादित्यभिप्रेत्याह -
एकस्यापीति ।
ब्रह्मण्युक्तं न्यायं प्राणेऽपि दर्शयति -
तथेति ।
प्रतिप्रकरणं गुणभेदोक्तौ फलितमाह -
एवमिति ।
यत्तु श्रुतिनानात्वं गुणान्तरपरमिति तद्दूषयति -
नचेति ।
गुणान्तरविधिपरत्वे वाऽप्राप्तानेकगुणपरतया वाक्यभेदान्न युक्तेयं व्यवस्थेति दोषान्तरमाह -
अनेकत्वाच्चेति ।
विद्यैक्ये सत्येकत्रोक्तानां गुणानामन्यत्रोक्तिरयुक्ता पौनरुक्त्यात् । विद्याभेदे तु नैवं विद्यान्तरस्यापि तद्गुणत्वाय पुनरुक्तिसम्भवादतोऽपि विद्यानानात्वमित्याह -
नचेति ।
तत्रैव हेत्वन्तरमाह -
प्रतीति ।
सर्वेषु लोकेषु कामचारो भवति सर्वेष्वात्मस्वन्नमत्ति जयतीमाँल्लोकानित्यादिफलसंयोगभेदादाकाङ्क्षाभावादेकवाक्यत्वायोगाद्विद्यानानात्वमित्यर्थः । यत्तु पूर्वन्यायेन समस्तेपास्तेर्ज्यायस्त्वमुक्तं तत्प्रत्याह -
नचेति ।
अत्रेति शाण्डिल्यादिविद्योक्तिः । यत्तु वेद्यैक्याद्विद्यैक्यमिति, तत्राह -
वेद्येति ।
सर्वगुणानुपसंहृत्य प्रत्ययकर्तुरधिकारिणोऽसम्भवान्न विद्यैक्यमित्यर्थः ।
शब्दादिभेदकृतं विद्याभेदमुपसंहरति -
तस्मादिति ।
शब्दादिभेदाद्विद्याभेदे सति कथं सर्ववेदान्तप्रत्यायाधिकरणे विद्यैक्यमुक्तं, तत्राह -
स्थिते चेति ।
शब्दादिभेदाद्विद्याभेदे सिद्धे सति सर्वशाखागततत्तद्ब्रह्मज्ञानं प्राणदानं च भिन्नमेवेति शङ्किते सर्ववेदान्तर्गतं तद्विज्ञानमेकमित्युक्तमतोऽस्याधिकरणस्य पादादावेवार्थिकी सङ्गतिरत्र तु प्रसङ्गादुक्तमित्यर्थः ॥ ५८ ॥