आत्मत्वमतिरीश्वरे कार्येत्युक्तम् । इदानीं प्रतीकविशेषणस्यापीश्वरस्यात्मत्वात्तद्द्वारा प्रतीकेष्वात्मत्वधीरिति प्राप्ते प्रत्याह -
न प्रतीक इति ।
प्रतीकोपासनान्युदाहृत्योपास्तिषूभयथादृष्टेः संशयमाह -
मन इत्यादिना ।
जीवब्रह्माभेदं पूर्वोक्तमुपजीव्य ब्रह्मदृष्टिभाक्षु प्रतीकेषु ब्रह्माभिन्नजीवदृष्टिरहमिति कार्येति प्रश्नपूर्वकं पूर्वपक्षमाह -
किं तावदिति ।
अत्र प्रासङ्गिकाहंमतिनिरासेन प्रतीकोपास्तिषु प्रयोगभेदोक्त्या पादादिसङ्गतिः ।
पूर्वपक्षे प्रतीकोपास्तीनामहङ्ग्रहोपास्तिभिरविशेषः, सिद्धान्ते विशेषः सिध्यतीत्यङ्गीकृत्य पूर्वपक्षे हेतुं पृच्छति -
कस्मादिति ।
प्रतीकेष्वात्मत्वग्रहे तेषामात्मत्वोपपत्तिहेतुमाह -
ब्रह्मण इति ।
तस्यात्मत्वेऽपि तेषां कथमात्मत्वं, तत्राह -
प्रतीकानामिति ।
ब्रह्मधीयुक्तानि प्रतीकान्यहमिति ग्राह्याणि ब्रह्माभिन्नत्वात्तद्वदित्यर्थः ।
द्विविधोपास्तिष्वविशेषे प्राप्ते सिद्धान्तमाह -
एवमिति ।
न प्रतीकेष्वात्ममतिं कुर्यादैक्यचोदनाभावे सति स्वतो भिन्नत्वादुद्गीथादिवदित्याह -
नेत्यादिना ।
यत्तु ब्रह्मरूपत्वादहमिति ग्राह्यणीति तत्र किमात्मत्वानुभवादात्मत्वेन ग्राह्माणि किं वा मानान्तरसिद्धत्वात् । नाद्य इत्याह -
नहीति ।
द्वितीयमनूद्य दूषयति -
यदिति ।
प्रसङ्गभेव प्रकटयति -
विकारेति ।
तथापि को दोषः, तत्राह -
स्वरूपेति ।
वस्तुवृत्तेन विकाररूपेण नामादीनां ब्रह्मत्वायोगाज्जीवत्वलयेन जीवस्य ब्रह्मत्वोक्तिवत्प्रतीकत्वलयेन तेषामपि ब्रह्मत्वोक्तावालम्बनाभावादुपास्तिविधिर्न स्यादित्यर्थः ।
यत्तु ब्रह्मत्वे सत्यात्मत्वमिति, तत्राह -
नचेति ।
प्रतीकोपदेशेषु कथं कर्तृत्वाद्यनिराकरणं तदाह -
कर्तृत्वादीति ।
तन्निराकरणे तद्विधिरेव न स्यादिति भावः । प्रतीकानां जीवस्व च परिच्छिन्नतया साम्यं गृहीत्वा फलितमाह -
अतश्चेति ।
सत्यपि तुल्यत्वे किमिति जीवस्य तेषु विधिवशादहङ्ग्रहो न स्यात् , तत्राह -
नहीति ।
स्वरूपेणैक्याभावेऽपि रुचकस्वस्तिकयोः सुवर्णात्मनैक्यवदिहापि ब्रह्मात्मनैक्यादहङ्ग्रहः स्यादित्याशङ्क्याह -
सुवर्णेति ।
विकाररूपतिरस्कारेणैक्ये न प्रतीकतेत्युक्तमित्यर्थः ।
रुचकस्वस्तिकयोरपि मिथोव्यावृत्तयोर्नानुवृत्तसुवर्णाद्यात्मत्वकल्पनामृते सिध्यतीति सिद्धवत्कृत्योपसंहरति -
अत इति ॥ ४ ॥