इन्द्रियवृत्तिलयाधारस्य मनसो वृत्तिलयाधारं निरूपयति -
तन्मन इति ।
वृत्तमनूद्याधिकरणस्य विषयमाह -
समधिगतमिति ।
तस्मिन्नपि वाक्येन सवृत्तिकं मनोऽधिकृत्य व्युत्पत्तिद्वैविध्यसिद्ध्या संशयमाह -
किमिति ।
पूर्ववाक्यं दृष्टान्तयितुमपिशब्दः । अत्रापि पूर्ववत्पादादिसङ्गतिः । पूर्वपक्षे श्रुत्यर्थसिद्धिः ।
सिद्धान्ते तदयोगाल्लक्षणास्वीकरणमिति मन्वानो मनःशब्दश्रुत्या पूर्वपक्षयति -
वृत्तीति ।
वाक्शब्दवन्मनःशब्दस्यौपचारिकत्वमाशङ्क्य बाधकाभावादत्र मुख्यार्थत्वमेवेत्याह -
तदिति ।
प्राणप्रकृतिकत्वे मनसो न मानमित्याशङ्क्याह -
तथाहीति ।
अन्नमनसोरप्प्राणयोश्च प्रकृतिविकृतिभावेऽपि कथं प्राणमनसोस्तथात्वं, तत्राह -
अपश्चेति ।
अबन्नयोः प्रकृतिविकृतिभावात्तत्कार्ययोरपि प्राणमनसोः प्रकृतितादात्म्यद्वारा प्रकृतिविकृतित्वसिद्ध्या प्राणे वृत्तिमतो मनसो लय इति फलितमाह -
अतश्चेति ।
प्राणे लीयते मनः सवृत्तिकमिति प्राप्तमनूद्य सिद्धान्तसूत्रमवतार्य व्याकरोति -
एवमिति ।
आगृहीताः सर्वतः स्वात्मन्युपसंहृता बाह्येन्द्रियाणां वृत्तयो येन तन्मनस्तथा । दर्शनादिति पूर्वोक्तयुक्तिमत्र हेतुत्वेन सङ्गृह्णाति -
तथाहीति ।
मनःशब्दश्रुत्या स्वरूपसम्पत्तिरेवेति किं न स्यादित्याशङ्क्याह -
नचेति ।
उक्तं स्मारयित्वा निरस्यति -
नन्वित्यादिना ।
स्वकारणद्वारा विकारयोरन्योन्यं प्रकृतिविकारत्वे घटादेरपि शरावादिप्रकृतित्वप्रसक्तिरित्यसारत्वमेव साधयति -
नहीति ।
प्राणाडिककार्यकारणतोपगमेऽपि यो यस्य साक्षाद्विकारस्तत्रैव तस्य लयो युक्त इत्याह -
एवमपीति ।
प्राणाकारपरिणतानामपां मनःसंस्थितान्नाकारेण परिणामात्प्राणमनसोरपि साक्षात्प्रकृतिविकृतित्वमस्तीत्याशङ्क्याह -
नहीति ।
तयोः साक्षादप्रकृतिविकृतित्वे फलितमाह -
तस्मादिति ।
कथं तर्हि मनःशब्दोपपत्तिः, तत्राह -
वृत्तीति ॥ ३ ॥