अद्वैतशारदा | दक्षिणाम्नाय श्रीशारदापीठम्, शृङ्गेरी

चितितन्मात्रेण तदात्मकत्वादित्यौडुलोमिः ॥ ६ ॥

यद्यपि अपहतपाप्मत्वादयो भेदेनैव धर्मा निर्दिश्यन्ते, तथापि शब्द;विकल्पजा एव एते । पाप्मादिनिवृत्तिमात्रं हि तत्र गम्यते । चैतन्यमेव तु अस्य आत्मनः स्वरूपमिति तन्मात्रेण स्वरूपेण अभिनिष्पत्तिर्युक्ता तथा च श्रुतिः ‘एवं वा अरेऽयमात्मानन्तरोऽबाह्यः कृत्स्नः प्रज्ञानघन एव’ (बृ. उ. ४ । ५ । १३) इत्येवंजातीयका अनुगृहीता भविष्यति । सत्यकामत्वादयस्तु यद्यपि वस्तुस्वरूपेणैव धर्मा उच्यन्ते — सत्याः कामा अस्येति, तथापि उपाधिसम्बन्धाधीनत्वात्तेषां न चैतन्यवत् स्वरूपत्वसम्भवः, अनेकाकारत्वप्रतिषेधात् । प्रतिषिद्धं हि ब्रह्मणोऽनेकाकारत्वम् ‘न स्थानतोऽपि परस्योभयलिङ्गम्’ (ब्र. सू. ३ । २ । ११) इत्यत्र । अत एव च जक्षणादिसङ्कीर्तनमपि दुःखाभावमात्राभिप्रायं स्तुत्यर्थम् ‘आत्मरतिः’ इत्यादिवत् । न हि मुख्यान्येव रतिक्रीडामिथुनानि आत्मनि शक्यन्ते वर्णयितुम् , द्वितीयविषयत्वात्तेषाम् । तस्मान्निरस्ताशेषप्रपञ्चेन प्रसन्नेन अव्यपदेश्येन बोधात्मना अभिनिष्पद्यत इत्यौडुलोमिराचार्यो मन्यते ॥ ६ ॥

चितितन्मात्रेणेति ; यद्यपीति ; पाप्मादीति ; चैतन्यमिति ; तथाचेति ; सत्येति ; अनेकेति ; अत इति ; नहीति ; तस्मादिति ॥ ६ ॥ ;

पूर्वपक्षान्तरमाह -

चितितन्मात्रेणेति ।

उपन्यासादिना नानारसत्वे दर्शिते कथञ्चिदेकरसत्वमित्याशङ्क्याह -

यद्यपीति ।

कथं विकल्पमात्रत्वमित्याशङ्क्य काल्पनिकत्वात्पाप्मादेस्तन्निवृत्तिरूपाणां तेषामपि राहोः शिर इतिवत्काल्पनिकत्वमेवेत्याह -

पाप्मादीति ।

किं तर्हि तस्य वास्तवरूपं तदाह -

चैतन्यमिति ।

तत्र मानमाह -

तथाचेति ।

सत्यकामत्वादीनामपहतपाप्मत्वादिवन्नेतुमशक्यत्वात्कुतो ब्रह्मणश्चैतन्यमात्रतेत्याशङ्क्याह -

सत्येति ।

उपाधीनामपि तदभेदाद्वास्तवमेव धर्मत्वमित्याशङ्क्याह -

अनेकेति ।

उपन्यासस्येव विधिव्यपदेशयोर्गतिमाह -

अत इति ।

अनेकाकारत्वस्य निषिद्धत्वादेवेति यावत् ।

दृष्टान्तेऽपि मुख्यत्वमाशङ्क्योक्तम् -

नहीति ।

उपन्यासादीनामन्यथासिद्धत्वे श्रुतिसिद्धमर्थमुपसंहरति -

तस्मादिति ॥ ६ ॥