ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:த்³விதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸோ(அ)காமயத மேத்⁴யம் ம இத³ம் ஸ்யாதா³த்மந்வ்யநேந ஸ்யாமிதி । ததோ(அ)ஶ்வ: ஸமப⁴வத்³யத³ஶ்வத்தந்மேத்⁴யமபூ⁴தி³தி ததே³வாஶ்வமேத⁴ஸ்யாஶ்வமேத⁴த்வம் । ஏஷ ஹ வா அஶ்வமேத⁴ம் வேத³ ய ஏநமேவம் வேத³ । தமநவருத்⁴யைவாமந்யத । தம் ஸம்வத்ஸரஸ்ய பரஸ்தாதா³த்மந ஆலப⁴த । பஶூந்தே³வதாப்⁴ய: ப்ரத்யௌஹத் । தஸ்மாத்ஸர்வதே³வத்யம் ப்ரோக்ஷிதம் ப்ராஜாபத்யமாலப⁴ந்தே । ஏஷ ஹ வா அஶ்வமேதோ⁴ ய ஏஷ தபதி தஸ்ய ஸம்வத்ஸர ஆத்மாயமக்³நிரர்கஸ்தஸ்யேமே லோகா ஆத்மாநஸ்தாவேதாவர்காஶ்வமேதௌ⁴ । ஸோ புநரேகைவ தே³வதா ப⁴வதி ம்ருத்யுரேவாப புநர்ம்ருத்யும் ஜயதி நைநம் ம்ருத்யுராப்நோதி ம்ருத்யுரஸ்யாத்மா ப⁴வத்யேதாஸாம் தே³வதாநாமேகோ ப⁴வதி ॥ 7 ॥
க்ரதுநிர்வர்தகஸ்யாஶ்வஸ்ய ப்ரஜாபதித்வமுக்தம் — ‘உஷா வா அஶ்வஸ்ய மேத்⁴யஸ்ய’ (ப்³ரு. உ. 1 । 1 । 1) இத்யாதி³நா । தஸ்யைவாஶ்வஸ்ய மேத்⁴யஸ்ய ப்ரஜாபதிஸ்வரூபஸ்ய அக்³நேஶ்ச யதோ²க்தஸ்ய க்ரதுப²லாத்மரூபதயா ஸமஸ்யோபாஸநம் விதா⁴தவ்யமித்யாரப்⁴யதே । பூர்வத்ர க்ரியாபத³ஸ்ய விதா⁴யகஸ்யாஶ்ருதத்வாத் , க்ரியாபதா³பேக்ஷத்வாச்ச ப்ரகரணஸ்ய, அயமர்தோ²(அ)வக³ம்யதே । ஏஷ ஹ வா அஶ்வமேத⁴ம் க்ரதும் வேத³ ய ஏநமேவம் வேத³ — ய: கஶ்சித் , ஏநம் அஶ்வமக்³நிரூபமர்கம் ச யதோ²க்தம் , ஏவம் வக்ஷ்யமாணேந ஸமாஸேந ப்ரத³ர்ஶ்யமாநேந விஶேஷணேந விஶிஷ்டம் வேத³, ஸ ஏஷோ(அ)ஶ்வமேத⁴ம் வேத³, நாந்ய: ; தஸ்மாதே³வம் வேதி³தவ்ய இத்யர்த²: । கத²ம் ? தத்ர பஶுவிஷயமேவ தாவத்³த³ர்ஶநமாஹ । தத்ர ப்ரஜாபதி: ‘பூ⁴யஸா யஜ்ஞேந பூ⁴யோ யஜேய’ இதி காமயித்வா, ஆத்மாநமேவ பஶும் மேத்⁴யம் கல்பயித்வா, தம் பஶும் , அநவருத்⁴யைவ உத்ஸ்ருஷ்டம் பஶுமவரோத⁴மக்ருத்வைவ முக்தப்ரக்³ரஹம் , அமந்யத அசிந்தயத் । தம் ஸம்வத்ஸரஸ்ய பூர்ணஸ்ய பரஸ்தாத் ஊர்த்⁴வம் ஆத்மநே ஆத்மார்த²ம் ஆலப⁴த — ப்ரஜாபதிதே³வதாகத்வேநேத்யேதத் — ஆலப⁴த ஆலம்ப⁴ம் க்ருதவாந் । பஶூந் அந்யாந்க்³ராம்யாநாரண்யாம்ஶ்ச தே³வதாப்⁴ய: யதா²தை³வதம் ப்ரத்யௌஹத் ப்ரதிக³மிதவாந் । யஸ்மாச்சைவம் ப்ரஜாபதிரமந்யத, தஸ்மாதே³வமந்யோ(அ)ப்யுக்தேந விதி⁴நா ஆத்மாநம் பஶுமஶ்வம் மேத்⁴யம் கல்பயித்வா, ‘ஸர்வதே³வத்யோ(அ)ஹம் ப்ரோக்ஷ்யமாண:’ ஆலப்⁴யமாநஸ்த்வஹம் மத்³தே³வத்ய ஏவ ஸ்யாம் ; அந்ய இதரே பஶவோ க்³ராம்யாரண்யா யதா²தை³வதமந்யாப்⁴யோ தே³வதாப்⁴ய ஆலப்⁴யந்தே மத³வயவபூ⁴தாப்⁴ய ஏவ’ இதி வித்³யாத் । அத ஏவேதா³நீம் ஸர்வதே³வத்யம் ப்ரோக்ஷிதம் ப்ராஜாபத்யமாலப⁴ந்தே யாஜ்ஞிகா ஏவம் । ஏஷ ஹ வா அஶ்வமேதோ⁴ ய ஏஷ தபதி, யஸ்த்வேவம் பஶுஸாத⁴நக: க்ரது: ஸ ஏஷ ஸாக்ஷாத்ப²லபூ⁴தோ நிர்தி³ஶ்யதே, ஏஷ ஹ வா அஶ்வமேத⁴: ; கோ(அ)ஸௌ ? ய ஏஷ: ஸவிதா தபதி ஜக³த³வபா⁴ஸயதி தேஜஸா ; தஸ்ய அஸ்ய க்ரதுப²லாத்மந:, ஸம்வத்ஸர: காலவிஶேஷ:, ஆத்மா ஶரீரம் , தந்நிர்வர்த்யத்வாத்ஸம்வத்ஸரஸ்ய ; தஸ்யைவ க்ரத்வாத்மந: அயம் பார்தி²வோ(அ)க்³நி:, அர்க:, ஸாத⁴நபூ⁴த: ; தஸ்ய சார்கஸ்ய க்ரதௌ சித்யஸ்ய, இமே லோகாஸ்த்ரயோ(அ)பி, ஆத்மாந: ஶரீராவயவா: ; ததா² ச வ்யாக்²யாதம் — ‘தஸ்ய ப்ராசீ தி³க்’ இத்யாதி³நா ; தாவக்³ந்யாதி³த்யாவேதௌ யதா²விஶேஷிதாவர்காஶ்வமேதௌ⁴ க்ரதுப²லே ; அர்கோ ய: பார்தி²வோ(அ)க்³நி: ஸ ஸாக்ஷாத்க்ரதுரூப: க்ரியாத்மக: ; க்ரதோரக்³நிஸாத்⁴யத்வாத்தத்³ரூபேணைவ நிர்தே³ஶ: ; க்ரதுஸாத்⁴யத்வாச்ச ப²லஸ்ய க்ரதுரூபேணைவ நிர்தே³ஶ: — ஆதி³த்யோ(அ)ஶ்வமேத⁴ இதி । தௌ ஸாத்⁴யஸாத⁴நௌ க்ரதுப²லபூ⁴தாவக்³ந்யாதி³த்யௌ — ஸா உ, புந: பூ⁴ய:, ஏகைவ தே³வதா ப⁴வதி ; கா ஸா ? ம்ருத்யுரேவ ; பூர்வமப்யேகைவாஸீத்க்ரியாஸாத⁴நப²லபே⁴தா³ய விப⁴க்தா ; ததா² சோக்தம் ‘ஸ த்ரேதா⁴த்மாநம் வ்யகுருத’ இதி ; ஸா புநரபி க்ரியாநிர்வ்ருத்த்யுத்தரகாலமேகைவ தே³வதா ப⁴வதி — ம்ருத்யுரேவ ப²லரூப: ; ய: புநரேவமேநமஶ்வமேத⁴ம் ம்ருத்யுமேகாம் தே³வதாம் வேத³ — அஹமேவ ம்ருத்யுரஸ்ம்யஶ்வமேத⁴ ஏகா தே³வதா மத்³ரூபாஶ்வாக்³நிஸாத⁴நஸாத்⁴யேதி ; ஸோ(அ)பஜயதி, புநர்ம்ருத்யும் புநர்மரணம் , ஸக்ருந்ம்ருத்வா புநர்மரணாய ந ஜாயத இத்யர்த²: ; அபஜிதோ(அ)பி ம்ருத்யுரேநம் புநராப்நுயாதி³த்யாஶங்க்யாஹ — நைநம் ம்ருத்யுராப்நோதி ; கஸ்மாத் ? ம்ருத்யு:, அஸ்யைவம்வித³:, ஆத்மா ப⁴வதி ; கிஞ்ச ம்ருத்யுரேவ ப²லரூப: ஸந்நேதாஸாம் தே³வதாநாமேகோ ப⁴வதி ; தஸ்யைதத்ப²லம் ॥

நநு க்ரத்வங்க³ஸ்யாஶ்வஸ்யாஶ்வமேத⁴க்ரத்வாத்மநஶ்சாக்³நேருக்தரீத்யா ஸ்துதத்வாத்தது³பாஸ்தேஶ்ச ப்ராகே³வோக்தத்வாதே³ஷ ஹ வா அஶ்வமேத⁴மித்யாதி³வாக்யம் நோபயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

க்ரதுநிர்வர்தகஸ்யேதி ।

உக்தம் ச சித்யஸ்யாக்³நேஸ்தஸ்ய ப்ராசீ தி³கி³த்யாதி³நா ப்ரஜாபதித்வமிதி ஶேஷ: ।

அஶ்வோபாஸநமக்³ந்யுபாஸநம் சைகமேவேதி வக்துமுத்தரம் வாக்யமித்யாஹ —

தஸ்யைவேதி ।

ய ஏவமேதத³தி³தேரதி³தித்வம் வேதே³த்யாதௌ³ ப்ராகே³வ விஹிதமுபாஸநம் கிம் புநராரம்பே⁴ணேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

பூர்வத்ரேதி ।

யத்³யபி விதி⁴ரதி³தித்வம் வேதே³தி ஶ்ருதஸ்ததா²(அ)பி ஸ கு³ணோபாஸ்திவிதி⁴ர்ந ப்ரதா⁴நவிதி⁴: । அத்ர து ப்ரதா⁴நவிதி⁴ருபாஸ்திப்ரகரணத்வாத³பேக்ஷ்யதே । அதோ(அ)ஶ்வமேத⁴ம் வேதே³தி ப்ரதா⁴நவிதி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

தாத்பர்யமுக்த்வா வாக்யமாதா³யாக்ஷராணி வ்யாகரோதி —

ஏஷ இதி ।

யதோ²க்தமித்யுத்தரத்ர ப்ரஜாபதித்வமநுக்ருஷ்யதே । தமநவருத்⁴யேத்யாதி³ ப்ரத³ர்ஶ்யமாநவிஶேஷணம் ।

விதி⁴ரத்ர ஸ்பஷ்டோ ந ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

அஶ்வமேதோ⁴ விஶேஷ்யத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே ।

ஏவம்ஶப்³தா³த்ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வம் பா⁴தி குதோ விதி⁴ரித்யாஹ —

கத²மிதி ।

ஏஷ ஹ வா அஶ்வமேத⁴ம் வேதே³த்யாதௌ³ விவக்ஷிதஸ்ய விதே⁴ர்பூ⁴மிகாம் கரோதி —

தத்ரேத்யாதி³நா ।

உபாஸ்திவிதி⁴ப்ரஸ்தாவ: ஸப்தம்யர்த²: ।

கத²ம் நு பஶுவிஷயம் த³ர்ஶநம் தத்³த³ர்ஶயதி —

தத்ரேதி ।

ஏவமநந்தரவாக்யே ப்ரவ்ருத்தே ஸதீதி யாவத் ।

அத² விவக்ஷிதவிதி⁴மபி⁴த³தா⁴தி —

யஸ்மாச்சேதி ।

ப்ரஜாபதிரித்த²ம் ப²லாவஸ்தா²யாமமந்யதேத்யத்ர கிம் ப்ரமாணமித்யாஶங்க்ய ஸம்ப்ரதி தத்கார்யபூ⁴தாஸு ப்ரஜாஸு ததா²வித⁴சேஷ்டாத்³ருஷ்டிரித்யாஹ —

அத ஏவேதி ।

ப்ரோக்ஷிதம் மந்த்ரஸம்ஸ்க்ருதம் பஶுமிதி யாவத் । ப²லாவஸ்த²ப்ரஜாபதிவதி³த்யேவம்ஶப்³தா³ர்த²: ।

உபாஸநவிதி⁴ருக்த: ஸம்ப்ரதி ப்ரதீகமாதா³ய தாத்பர்யமாஹ —

ஏஷ இதி ।

த்³விவிதோ⁴ ஹி க்ரது: கல்பிதபஶுஹேதுகோ பா³ஹ்யதத்³தே⁴துகஶ்ச । ஸ ச த்³விப்ரகாரோ(அ)பி ப²லரூபேண ஸ்தி²த: ஸவிதைவேத்யுபாஸ்திப²லம் வக்துமேதத்³வாக்யமித்யர்த²: ।

விஶேஷோக்திம் விநா நாஸ்தி பு³பு⁴த்ஸோபஶாந்திரித்யாஹ —

கோ(அ)ஸாவிதி ।

க்ரதுப²லாத்மக: ஸவிதா மண்த³லம் தே³வதா வேதி ஸந்தே³ஹே த்³விதீயம் க்³ருஹீத்வா தஸ்யேத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே —

தஸ்யாஸ்யேதி ।

ஆதி³த்யோத³யாஸ்தமயாப்⁴யாமஹோராத்ரத்³வாரா ஸம்வத்ஸரவ்யவஸ்தா²நாத்தந்நிர்மாதுஸ்தஸ்ய யுக்தம் தத்தாதா³த்ம்யமித்யர்த²: ।

க்ரதோராதி³த்யத்வமுக்த்வா தத³ங்க³ஸ்யாக்³நேஸ்தத்³வக்துமயமக்³நிரர்க இதி வாக்யம் தஸ்யார்த²மாஹ —

தஸ்யைவேதி ।

நநு பூர்வோக்தஸ்யைவாக்³நேராதி³த்யத்வம் குதோ நியம்யதே(அ)ந்யஶ்சித்யோ(அ)க்³நிரந்யஶ்சாக்³நிராதி³த்ய: கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்ய சேதி ।

ததா²(அ)பி கத²ம் தஸ்யைவா(அ)(அ)தி³த்யத்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ததா² சேதி ।

தஸ்ய ப்ராசீத்யாதி³நா லோகாத்மகத்வம் சித்யாக்³நேருக்தம் ததி³ஹாப்யுச்யதே தஸ்மாத்தஸ்யைவாத்ரா(அ)(அ)தி³த்யத்வமிஷ்டமித்யர்த²: ।

அக்³ந்யாதி³த்யபே⁴த³ஸ்ய லோகவேத³ஸித்³த⁴த்வாந்ந தயோரேகேந க்ரதுநா தாதா³த்ம்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தாவிதி ।

யதா²விஶேஷிதத்வமாதி³த்யரூபத்வம் ।

குதஸ்தஸ்ய சார்கஸ்ய க்ரதுரூபத்வம் ஸாத⁴நத்வேந பே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்யோபசாராதி³த்யாஹ —

க்ரியாத்மக இதி ।

ததா²(அ)பி கத²மாதி³த்யஸ்ய க்ரதுதாதா³த்ம்யோக்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

க்ரதுஸாத்⁴யத்வாதி³தி ।

நந்வாதி³த்யஸ்ய க்ரதுப²லத்வேந க்ரதுத்வே தத்³தே⁴தோரக்³நேஸ்தாதா³த்ம்யாயோகா³து³க்தமக்³நேராதி³த்யத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

க்ரதுஸாத்⁴யத்வாதி³தி ।

நந்வாதி³த்யஸ்ய க்ரதுப²லத்வேந க்ரதுத்வே தத்³தே⁴தோரக்³நேஸ்தாதா³த்ம்யாயோகா³த³யுக்தமக்³நேராதி³த்யத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தாவிதி ।

க்ரதுப²லத்வாத்ததா³த்மா ஸவிதா தத்³தே⁴துஶ்சித்யோ(அ)க்³நிஸ்தாவுக்தவிபா⁴கா³த்³வ்யுத்பாதி³தோபாஸநாதி³வ்யாபாரௌ ஸந்தாவேகைவ ப்ராணாக்²யா தே³வதேதி தயோரைக்யோக்திரித்யர்த²: ।

ஏகைவேத்யுக்தே ப்ரக்ருதயோரக்³ந்யாதி³த்யயோரந்யதரபரிஶேஷம் ஶங்கதே —

கா ஸேதி ।

கத²ம் த்³வயோரேகத்வமேகத்வே வா கத²ம் த்³வித்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

பூர்வமபீதி ।

உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யோபக்ரமமநுகூலயதி —

ததா² சேதி ।

புநரித்யாதே³ரர்த²ம் நிக³மயதி —

ஸா புநரிதி ।

நநு ப²லகத²நார்த²முபக்ரம்ய ப்ராணாத்மநா(அ)க்³ந்யாதி³த்யயோரேகத்வம் வத³தா ப்ரக்ராந்தம் விஸ்ம்ருதமிதி நேத்யாஹ —

ய: புநரிதி ।

ஏகத்வமபி⁴ந்நத்வம் ॥7॥