బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
ఎష ఉ ఎవ బ్రహ్మణస్పతిర్వాగ్వై బ్రహ్మ తస్యా ఎష పతిస్తస్మాదు బ్రహ్మణస్పతిః ॥ ౨౧ ॥
కథం పునరేతదవగమ్యతే బృహతీబ్రహ్మణోర్‌ఋగ్యజుష్ట్వం న పునరన్యార్థత్వమితి ? ఉచ్యతే — వాచః అన్తే సామసామానాధికరణ్యనిర్దేశాత్ ‘వాగ్వై సామ’ ఇతి । తథా చ ‘వాగ్వై బృహతీ’ ‘వాగ్వై బ్రహ్మ’ ఇతి చ వాక్సమానాధికరణయోర్‌ఋగ్యజుష్ట్వం యుక్తమ్ । పరిశేషాచ్చ — సామ్న్యభిహితే ఋగ్యజుషీ ఎవ పరిశిష్టే । వాగ్విశేషత్వాచ్చ — వాగ్విశేషౌ హి ఋగ్యజుషీ ; తస్మాత్తయోర్వాచా సమానాధికరణతా యుక్తా । అవిశేషప్రసఙ్గాచ్చ — ‘సామ’ ‘ఉద్గీథః’ ఇతి చ స్పష్టం విశేషాభిధానత్వమ్ , తథా బృహతీబ్రహ్మశబ్దయోరపి విశేషాభిధానత్వం యుక్తమ్ ; అన్యథా అనిర్ధారితవిశేషయోరానర్థక్యాపత్తేశ్చ, విశేషాభిధానస్య వాఙ్మాత్రత్వే చోభయత్ర పౌనరుక్త్యాత్ ; ఋగ్యజుఃసామోద్గీథశబ్దానాం చ శ్రుతిష్వేవం క్రమదర్శనాత్ ॥

రూఢిమాశ్రిత్య శఙ్కతే —

కథం పునరితి ।

వాక్యశేషవిరోధాన్నాత్ర రూఢిః సంభవతీతి పరిహరతి —

ఉచ్యత ఇతి ।

వాగ్వై సామేత్యన్తే వాచః సామసామానాధికరణ్యేన నిర్దేశాద్వేదాధికారోఽయమితి యోజనా ।

తథాఽపి కథమృక్త్వం యజుష్ట్వం వా బృహతీబ్రహ్మణోరితి తత్రాఽఽహ —

తథా చేతి ।

పరిశేషమేవ దర్శయతి —

సామ్నీతి ।

ఇతశ్చ వాక్సమానాధికృతయోర్బృహతీబ్రహ్మణోరృగ్యజుష్ట్వమేష్టవ్యమిత్యాహ —

వాగ్విశేషత్వాచ్చేతి ।

తత్రైవ హేత్వన్తరమాహ —

అవిశేషేతి ।

ప్రసంగమేవ వ్యతిరేకముఖేన వివృణోతి —

సామేతి ।

ద్వితీయశ్చకారోఽవధారణార్థః ।

కిఞ్చ వాగ్వై బృహతీ వాగ్వై బ్రహ్మేతి వాక్యాభ్యాం బృహతీబ్రహ్మణోర్వాగాత్మత్వం సిద్ధం ; న చ తయోర్వాఙ్మాత్రత్వం వాక్యద్వయేఽపి వాగ్వై వాగితి పౌనరుక్త్యప్రసంగాత్తస్మాద్బృహతీబ్రహ్మణోరేష్టవ్యమృగ్యజుష్ట్వమిత్యాహ —

వాఙ్మాత్రత్వే చేతి ।

తత్రైవ స్థానమాశ్రిత్య హేత్వన్తరమాహ —

ఋగితి ॥౨౧॥