उक्तमङ्गीकृत्य विशेषदृष्ट्या संशयानो विचारं प्रस्तौति —

भवत्विति ।

सन्दिग्धं सप्रयोजनं च विचार्यमिति न्यायेन सन्देहमुक्त्वा विचारप्रयोजकं प्रयोजनं पृच्छति —

किञ्चात इति ।

कस्मिन्पक्षे किं फलतीति पृष्टे प्रथमपक्षमनूद्य तस्मिन्फलमाह —

यदीति ।

यद्विज्ञानान्मुक्तिस्तस्यैव ज्ञेयता न जीवस्येत्याशङ्क्याऽऽह —

तद्विज्ञानादिति ।

ब्रह्मज्ञानादेव सा न संसारिज्ञानादित्याशङ्क्याऽऽह —

स एवेति ।

तद्विद्या ब्रह्मविद्या तदेव ब्रह्म न संसारीत्याशङ्क्याऽऽह —

तद्विद्यैवेति ।

आद्यकल्पीयफलसमाप्तावितिशब्दः ।

पक्षान्तरमनूद्य तस्मिन्फलमाह —

अथेत्यादिना ।

किमत्र नियामकमित्याशङ्क्य ब्रह्म वा इदमित्यादि शास्त्रमित्याह —

सर्वमेतदिति ।

ब्रह्मोपनिषत्पक्षे शास्त्रप्रामाण्यात्सर्वं समञ्जसं चेत्तथैवास्तु किं विचारेणेत्याशङ्क्य जीवब्रह्मणोर्भेदोऽभोदो वेति विकल्प्याऽऽद्ये दोषमाह —

किन्त्विति ।

अभेदपक्षं दूषयति —

संसारिणश्चेति ।

उपेदेशानर्थक्यादभेदपक्षानुपपत्तिरिति शेषः ।

विशेषानुपलम्भस्य संशयहेतुत्वमनुवदति —

यत इति ।

पक्षद्वये फलप्रतीतिं परामृशति —

एवमिति ।

अन्वयव्यतिरेककौशलं पाण्डित्यम् । एतदित्यैकात्म्योक्तिः । महत्त्वं मोहस्य विचारोत्थनिर्णयं विनाऽनुच्छिन्नत्वम् । तस्य स्थानमालम्बनं केनापि नोक्तं प्रतिवचनं यस्य किं तदैकात्म्यमिति प्रश्नस्य तस्य विषयभूतमिति यावत् । न हि येन केनचिदैकात्म्यं प्रष्टुं प्रतिवक्तुं वा शक्यते । ‘श्रवणायापि बहुभिर्यो न लभ्यः’(क.उ. १-२-७) इत्यादिश्रुतेरित्यर्थः ।

विचारप्रयोजकमुक्त्वा तत्कार्यं विचारमुपसंहरति —

अत इति ।