ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:பஞ்சமம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அயம் த⁴ர்ம: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் மத்⁴வஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ஸர்வாணி பூ⁴தாநி மது⁴ யஶ்சாயமஸ்மிந்த⁴ர்மே தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷோ யஶ்சாயமத்⁴யாத்மம் தா⁴ர்மஸ்தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷோ(அ)யமேவ ஸ யோ(அ)யமாத்மேத³மம்ருதமித³ம் ப்³ரஹ்மேத³ம் ஸர்வம் ॥ 11 ॥
அயம் த⁴ர்ம: — ‘அயம்’ இதி அப்ரத்யக்ஷோ(அ)பி த⁴ர்ம: கார்யேண தத்ப்ரயுக்தேந ப்ரத்யக்ஷேண வ்யபதி³ஶ்யதே — அயம் த⁴ர்ம இதி — ப்ரத்யக்ஷவத் । த⁴ர்மஶ்ச வ்யாக்²யாத: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிலக்ஷண:, க்ஷத்த்ராதீ³நாமபி நியந்தா, ஜக³தோ வைசித்ர்யக்ருத் ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் பரிணாமஹேதுத்வாத் , ப்ராணிபி⁴ரநுஷ்டீ²யமாநரூபஶ்ச ; தேந ச ‘அயம் த⁴ர்ம:’ இதி ப்ரத்யக்ஷேண வ்யபதே³ஶ: । ஸத்யத⁴ர்மயோஶ்ச அபே⁴தே³ந நிர்தே³ஶ: க்ருத: ஶாஸ்த்ராசாரலக்ஷணயோ: ; இஹ து பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶ ஏகத்வே ஸத்யபி, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டபே⁴த³ரூபேண கார்யாரம்ப⁴கத்வாத் । யஸ்து அத்³ருஷ்ட: அபூர்வாக்²யோ த⁴ர்ம:, ஸ ஸாமாந்யவிஶேஷாத்மநா அத்³ருஷ்டேந ரூபேண கார்யமாரப⁴தே — ஸாமாந்யரூபேண ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ப்ரயோக்தா ப⁴வதி, விஶேஷரூபேண ச அத்⁴யாத்மம் கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய ; தத்ர ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ப்ரயோக்தரி — யஶ்சாயமஸ்மிந்த⁴ர்மே தேஜோமய: ; ததா² அத்⁴யாத்மம் கார்யகரணஸங்கா⁴தகர்தரி த⁴ர்மே ப⁴வோ தா⁴ர்ம: ॥

த⁴ர்மஸ்ய ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யத்வேந பரோக்ஷத்வாத³யமிதி நிர்தே³ஶாநர்ஹத்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அயமிதீதி ।

யத்³யபி த⁴ர்மோ(அ)ப்ரத்யக்ஷோ(அ)யமிதி நிர்தே³ஶாநர்ஹஸ்ததா²(அ)பி ப்ருதி²வ்யாதி³த⁴ர்மகார்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாத்தேந காரணஸ்யாபே⁴த³மௌபசாரிகமாதா³ய ப்ரத்யக்ஷக⁴டாதி³வத³யம் த⁴ர்ம இதி வ்யபதே³ஶோபபத்திரித்யர்த²: ।

கோ(அ)ஸௌ த⁴ர்மோ யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வேந வ்யபதே³ஶஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

த⁴ர்மஶ்சேதி ।

வ்யாக்²யாதஸ்தச்ச்²ரேயோரூபமத்யஸ்ருஜத த⁴ர்மமித்யாதா³விதி ஶேஷ: ।

தர்ஹி தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாந்ந சோத³நாலக்ஷணத்வமித்யாஶங்க்ய கௌ³ணத்வமுக்²யத்வாப்⁴யாமவிரோத⁴மபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

ஶ்ருதீதி ।

தஸ்மிந்நேவ கார்யலிங்க³கமநுமாநம் ஸூசயதி —

க்ஷத்த்ராதீ³நாமிதி ।

தத்ரைவாநுமாநாந்தரம் விவக்ஷித்வோக்தம் —

ஜக³த இதி ।

ஜக³த்³வைசித்ர்யகாரித்வே ஹேதுமாஹ —

ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமிதி ।

த⁴ர்மஸ்ய ப்ரத்யக்ஷேண வ்யபதே³ஶே ஹேத்வந்தரமாஹ —

ப்ராணிபி⁴ரிதி ।

தேநாநுஷ்டீ²யமாநாசாரேண ப்ரத்யக்ஷேண த⁴ர்மஸ்ய லக்ஷ்யமாணத்வேநேதி யாவத் ।

நநு த்ருதீயே(அ)த்⁴யாயே ‘யோ வை ஸ த⁴ர்ம: ஸத்யம் வை ததி³’(ப்³ரு.உ.1-4-14)தி ஸத்யத⁴ர்மயோரபே⁴த³வசநாத்தயோர்பே⁴தே³நாத்ர பர்யாயத்³வயோபாதா³நமநுபபந்நமத ஆஹ —

ஸத்யேதி ।

கத²மேகத்வே ஸதி பே⁴தே³நோக்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

த்³ருஷ்டேதி ।

அத்³ருஷ்டேந ரூபேண கார்யாரம்ப⁴கத்வம் ப்ரகடயதி —

யஸ்த்விதி ।

ஸாமாந்யாத்மநா(அ)(அ)ரம்ப⁴கத்வமுதா³ஹரதி —

ஸாமாந்யரூபேணேதி ।

விஶேஷாத்மநா கார்யாரம்ப⁴கத்வம் வ்யநக்தி —

விஶேஷேதி ।

த⁴ர்மஸ்ய த்³வௌ பே⁴தா³வுக்தௌ தயோர்மத்⁴யே ப்ரத²மமதி⁴க்ருத்ய யஶ்சேத்யாதி³ வாக்யமித்யாஹ —

தத்ரேதி ।

த்³விதீயம் விஷயீக்ருத்ய யஶ்சாயமத்⁴யாத்மமித்யாதி³ ப்ரவ்ருத்தமித்யாஹ —

ததே²தி ॥11॥