ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಸಪ್ತಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯೋ ರೇತಸಿ ತಿಷ್ಠನ್ರೇತಸೋಽಂತರೋ ಯಂ ರೇತೋ ನ ವೇದ ಯಸ್ಯ ರೇತಃ ಶರೀರಂ ಯೋ ರೇತೋಽಂತರೋ ಯಮಯತ್ಯೇಷ ತ ಆತ್ಮಾಂತರ್ಯಾಮ್ಯಮೃತೋಽದೃಷ್ಟೋ ದ್ರಷ್ಟಾಶ್ರುತಃ ಶ್ರೋತಾಮತೋ ಮಂತಾವಿಜ್ಞಾತೋ ವಿಜ್ಞಾತಾ ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ಶ್ರೋತಾ ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ಮಂತಾ ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾತೈಷ ತ ಆತ್ಮಾಂತರ್ಯಾಮ್ಯಮೃತೋಽತೋಽನ್ಯದಾರ್ತಂ ತತೋ ಹೋದ್ದಾಲಕ ಆರುಣಿರುಪರರಾಮ ॥ ೨೩ ॥
ಅಥಾಧ್ಯಾತ್ಮಮ್ — ಯಃ ಪ್ರಾಣೇ ಪ್ರಾಣವಾಯುಸಹಿತೇ ಘ್ರಾಣೇ, ಯೋ ವಾಚಿ, ಚಕ್ಷುಷಿ, ಶ್ರೋತ್ರೇ, ಮನಸಿ, ತ್ವಚಿ, ವಿಜ್ಞಾನೇ, ಬುದ್ಧೌ, ರೇತಸಿ ಪ್ರಜನನೇ । ಕಸ್ಮಾತ್ಪುನಃ ಕಾರಣಾತ್ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿದೇವತಾ ಮಹಾಭಾಗಾಃ ಸತ್ಯಃ ಮನುಷ್ಯಾದಿವತ್ ಆತ್ಮನಿ ತಿಷ್ಠಂತಮ್ ಆತ್ಮನೋ ನಿಯಂತಾರಮಂತರ್ಯಾಮಿಣಂ ನ ವಿದುರಿತ್ಯತ ಆಹ — ಅದೃಷ್ಟಃ ನ ದೃಷ್ಟೋ ನ ವಿಷಯೀಭೂತಶ್ಚಕ್ಷುರ್ದರ್ಶನಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿತ್ , ಸ್ವಯಂ ತು ಚಕ್ಷುಷಿ ಸನ್ನಿಹಿತತ್ವಾತ್ ದೃಶಿಸ್ವರೂಪ ಇತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ । ತಥಾ ಅಶ್ರುತಃ ಶ್ರೋತ್ರಗೋಚರತ್ವಮನಾಪನ್ನಃ ಕಸ್ಯಚಿತ್ , ಸ್ವಯಂ ತು ಅಲುಪ್ತಶ್ರವಣಶಕ್ತಿಃ ಸರ್ವಶ್ರೋತ್ರೇಷು ಸನ್ನಿಹಿತತ್ವಾತ್ ಶ್ರೋತಾ । ತಥಾ ಅಮತಃ ಮನಸ್ಸಂಕಲ್ಪವಿಷಯತಾಮನಾಪನ್ನಃ ; ದೃಷ್ಟಶ್ರುತೇ ಏವ ಹಿ ಸರ್ವಃ ಸಂಕಲ್ಪಯತಿ ; ಅದೃಷ್ಟತ್ವಾತ್ ಅಶ್ರುತತ್ವಾದೇವ ಅಮತಃ ; ಅಲುಪ್ತಮನನಶಕ್ತಿತ್ವಾತ್ ಸರ್ವಮನಃಸು ಸನ್ನಿಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ ಮಂತಾ । ತಥಾ ಅವಿಜ್ಞಾತಃ ನಿಶ್ಚಯಗೋಚರತಾಮನಾಪನ್ನಃ ರೂಪಾದಿವತ್ ಸುಖಾದಿವದ್ವಾ, ಸ್ವಯಂ ತು ಅಲುಪ್ತವಿಜ್ಞಾನಶಕ್ತಿತ್ವಾತ್ ತತ್ಸನ್ನಿಧಾನಾಚ್ಚ ವಿಜ್ಞಾತಾ । ತತ್ರ ಯಂ ಪೃಥಿವೀ ನ ವೇದ ಯಂ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ನ ವಿದುರಿತಿ ಚ ಅನ್ಯೇ ನಿಯಂತವ್ಯಾ ವಿಜ್ಞಾತಾರಃ ಅನ್ಯೋ ನಿಯಂತಾ ಅಂತರ್ಯಾಮೀತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ ; ತದನ್ಯತ್ವಾಶಂಕಾನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮುಚ್ಯತೇ — ನಾನ್ಯೋಽತಃ — ನಾನ್ಯಃ — ಅತಃ ಅಸ್ಮಾತ್ ಅಂತರ್ಯಾಮಿಣಃ ನಾನ್ಯೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ ; ತಥಾ ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ಶ್ರೋತಾ ; ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ಮಂತಾ ; ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾತಾ । ಯಸ್ಮಾತ್ಪರೋ ನಾಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ ಶ್ರೋತಾ ಮಂತಾ ವಿಜ್ಞಾತಾ, ಯಃ ಅದೃಷ್ಟೋ ದ್ರಷ್ಟಾ, ಅಶ್ರುತಃ ಶ್ರೋತಾ, ಅಮತೋ ಮಂತಾ, ಅವಿಜ್ಞಾತೋ ವಿಜ್ಞಾತಾ, ಅಮೃತಃ ಸರ್ವಸಂಸಾರಧರ್ಮವರ್ಜಿತಃ ಸರ್ವಸಂಸಾರಿಣಾಂ ಕರ್ಮಫಲವಿಭಾಗಕರ್ತಾ — ಏಷ ತೇ ಆತ್ಮಾ ಅಂತರ್ಯಾಮ್ಯಮೃತಃ ; ಅಸ್ಮಾದೀಶ್ವರಾದಾತ್ಮನೋಽನ್ಯತ್ ಆರ್ತಮ್ । ತತೋ ಹೋದ್ದಾಲಕ ಆರುಣಿರುಪರರಾಮ ॥

ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಾಣಾದೌ ತಿಷ್ಠನ್ನಂತರ್ಯಾಮೀ ತವಾಽಽತ್ಮೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯಥಾ ಮನಸಿ ತಥಾ ಬುದ್ಧಾವಪಿ ಸಂನಿಧಾನಾಜ್ಜ್ಞಾತೃತೇತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ರೇತಿ ಪೂರ್ವಸಂದರ್ಭೋಕ್ತಿಃ । ಅನ್ವಯಮುಪಲಕ್ಷಯಿತುಮತೋ ನಾನ್ಯ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।

ಪದಾರ್ಥಾನ್ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಅತ ಇತಿ ।

ಅನ್ಯೋ ದ್ರಷ್ಟಾ ನಾಸ್ತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಏಷ ತ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —

ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ॥೧೫॥೧೬॥೧೭॥೧೮॥೧೯॥೨೦॥೨೧॥೨೨॥೨೩॥