ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಜನಕೋ ಹ ವೈದೇಹಃ ಕೂರ್ಚಾದುಪಾವಸರ್ಪನ್ನುವಾಚ ನಮಸ್ತೇಽಸ್ತು ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಾನು ಮಾ ಶಾಧೀತಿ ಸ ಹೋವಾಚ ಯಥಾ ವೈ ಸಮ್ರಾಣ್ಮಹಾಂತಮಧ್ವಾನಮೇಷ್ಯನ್ರಥಂ ವಾ ನಾವಂ ವಾ ಸಮಾದದೀತೈವಮೇವೈತಾಭಿರುಪನಿಷದ್ಭಿಃ ಸಮಾಹಿತಾತ್ಮಾಸ್ಯೇವಂ ವೃಂದಾರಕ ಆಢ್ಯಃ ಸನ್ನಧೀತವೇದ ಉಕ್ತೋಪನಿಷತ್ಕ ಇತೋ ವಿಮುಚ್ಯಮಾನಃ ಕ್ವ ಗಮಿಷ್ಯಸೀತಿ ನಾಹಂ ತದ್ಭಗವನ್ವೇದ ಯತ್ರ ಗಮಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯಥ ವೈ ತೇಽಹಂ ತದ್ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಯತ್ರ ಗಮಿಷ್ಯಸೀತಿ ಬ್ರವೀತು ಭಗವಾನಿತಿ ॥ ೧ ॥
ಜನಕೋ ಹ ವೈದೇಹಃ । ಯಸ್ಮಾತ್ಸವಿಶೇಷಣಾನಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಣಿ ಜಾನಾತಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ, ತಸ್ಮಾತ್ ಆಚಾರ್ಯಕತ್ವಂ ಹಿತ್ವಾ ಜನಕಃ ಕೂರ್ಚಾತ್ ಆಸನವಿಶೇಷಾತ್ ಉತ್ಥಾಯ ಉಪ ಸಮೀಪಮ್ ಅವಸರ್ಪನ್ , ಪಾದಯೋರ್ನಿಪತನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ, ಉವಾಚ ಉಕ್ತವಾನ್ — ನಮಃ ತೇ ತುಭ್ಯಮ್ ಅಸ್ತು ಹೇ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ; ಅನು ಮಾ ಶಾಧಿ ಅನುಶಾಧಿ ಮಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ; ಇತಿ - ಶಬ್ದೋ ವಾಕ್ಯಪರಿಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ ಹೋವಾಚ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ — ಯಥಾ ವೈ ಲೋಕೇ, ಹೇ ಸಮ್ರಾಟ್ , ಮಹಾಂತಂ ದೀರ್ಘಮ್ ಅಧ್ವಾನಮ್ ಏಷ್ಯನ್ ಗಮಿಷ್ಯನ್ , ರಥಂ ವಾ ಸ್ಥಲೇನ ಗಮಿಷ್ಯನ್ , ನಾವಂ ವಾ ಜಲೇನ ಗಮಿಷ್ಯನ್ ಸಮಾದದೀತ — ಏವಮೇವ ಏತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಣಿ ಏತಾಭಿರುಪನಿಷದ್ಭಿರ್ಯುಕ್ತಾನಿ ಉಪಾಸೀನಃ ಸಮಾಹಿತಾತ್ಮಾ ಅಸಿ, ಅತ್ಯಂತಮೇತಾಭಿರುಪನಿಷದ್ಭಿಃ ಸಂಯುಕ್ತಾತ್ಮಾ ಅಸಿ ; ನ ಕೇವಲಮುಪನಿಷತ್ಸಮಾಹಿತಃ ; ಏವಂ ವೃಂದಾರಕಃ ಪೂಜ್ಯಶ್ಚ ಆಢ್ಯಶ್ಚ ಈಶ್ವರಃ ನ ದರಿದ್ರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಅಧೀತವೇದಃ ಅಧೀತೋ ವೇದೋ ಯೇನ ಸ ತ್ವಮಧೀತವೇದಃ, ಉಕ್ತಾಶ್ಚೋಪನಿಷದ ಆಚಾರ್ಯೈಸ್ತುಭ್ಯಂ ಸ ತ್ವಮುಕ್ತೋಪನಿಷತ್ಕಃ ; ಏವಂ ಸರ್ವವಿಭೂತಿಸಂಪನ್ನೋಽಪಿ ಸನ್ ಭಯಮಧ್ಯಸ್ಥ ಏವ ಪರಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇನ ವಿನಾ ಅಕೃತಾರ್ಥ ಏವ ತಾವದಿತ್ಯರ್ಥಃ — ಯಾವತ್ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ವೇತ್ಸಿ ; ಇತಃ ಅಸ್ಮಾದ್ದೇಹಾತ್ ವಿಮುಚ್ಯಮಾನಃ ಏತಾಭಿರ್ನೌರಥಸ್ಥಾನೀಯಾಭಿಃ ಸಮಾಹಿತಃ ಕ್ವ ಕಸ್ಮಿನ್ ಗಮಿಷ್ಯಸಿ, ಕಿಂ ವಸ್ತು ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯಸೀತಿ । ನಾಹಂ ತದ್ವಸ್ತು, ಭಗವನ್ ಪೂಜಾವನ್ , ವೇದ ಜಾನೇ, ಯತ್ರ ಗಮಿಷ್ಯಾಮೀತಿ । ಅಥ ಯದ್ಯೇವಂ ನ ಜಾನೀಷೇ ಯತ್ರ ಗತಃ ಕೃತಾರ್ಥಃ ಸ್ಯಾಃ, ಅಹಂ ವೈ ತೇ ತುಭ್ಯಂ ತದ್ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಯತ್ರ ಗಮಿಷ್ಯಸೀತಿ । ಬ್ರವೀತು ಭಗವಾನಿತಿ, ಯದಿ ಪ್ರಸನ್ನೋ ಮಾಂ ಪ್ರತಿ ॥

ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಕಾನಿಚಿದುಪಾಸನಾನಿ ಜ್ಞಾನಸಾಧನಾನ್ಯುಕ್ತಾನಿ । ಇದಾನೀಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತೈರ್ಜ್ಞೇಯಸ್ಯ ಜಾಗರಾದಿದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —

ಜನಕೋ ಹೇತಿ ।

ರಾಜ್ಞೋ ಜ್ಞಾನಿತ್ವಾಭಿಮಾನೇ ಶಿಷ್ಯತ್ವವಿರೋಧಿನ್ಯಪನೀತೇ ಮುನಿಂ ಪ್ರತಿ ತಸ್ಯ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇನೋಪಸತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ನಮಸ್ಕಾರೋಕ್ತೇರುದ್ದೇಶ್ಯಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —

ಅನು ಮೇತಿ ।

ಅಭೀಷ್ಟಮನುಶಾಸನಂ ಕರ್ತುಂ ಪ್ರಾಚೀನಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲಾಭಾಸಹೇತುತ್ವೋಕ್ತಿದ್ವಾರಾ ಪರಮಫಲಹೇತುರಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮೇವೇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ತತ್ರ ರಾಜ್ಞೋ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಮಾಪಾದಯತಿ —

ಸ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯಥೋಕ್ತಗುಣಸಂಪನ್ನಶ್ಚೇದಹಂ ತರ್ಹಿ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ಮೇ ಕರ್ತವ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಏವಮಿತಿ ।

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ರಾಜ್ಞೋ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಮಾಪಾದ್ಯ ಪೃಚ್ಛತಿ —

ಇತ ಇತಿ ।

ಪರವಸ್ತುವಿಷಯೇ ಗತೇರಯೋಗಾತ್ಪ್ರಶ್ನವಿಷಯಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —

ಕಿಂ ವಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ರಾಜ್ಞಾ ಸ್ವಕೀಯಮಜ್ಞತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇ ಸ್ವೀಕೃತೇ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಮವತಾರಯತಿ —

ಅಥೇತಿ ।

ತತ್ರಾಪೇಕ್ಷಿತಮಥಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಪೂರಯತಿ —

ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।

ಆಜ್ಞಾಪನಮನುಚಿತಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —

ಯದೀತಿ ॥೧॥