ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய:த்³விதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அஸௌ வை லோகோ(அ)க்³நிர்கௌ³தம தஸ்யாதி³த்ய ஏவ ஸமித்³ரஶ்மயோ தூ⁴மோ(அ)ஹரர்சிர்தி³ஶோ(அ)ங்கா³ரா அவாந்தரதி³ஶோ விஸ்பு²லிங்கா³ஸ்தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா: ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதி தஸ்யா ஆஹுத்யை ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதி ॥ 9 ॥
அஸௌ வை லோகோ(அ)க்³நிர்கௌ³தமேத்யாதி³ — சதுர்த²: ப்ரஶ்ந: ப்ராத²ம்யேந நிர்ணீயதே ; க்ரமப⁴ங்க³ஸ்து ஏதந்நிர்ணயாயத்தத்வாதி³தரப்ரஶ்நநிர்ணயஸ்ய । அஸௌ த்³யௌர்லோக: அக்³நி: ஹே, கௌ³தம ; த்³யுலோகே அக்³நித்³ருஷ்டி: அநக்³நௌ விதீ⁴யதே, யதா² யோஷித்புருஷயோ: ; தஸ்ய த்³யுலோகாக்³நே: ஆதி³த்ய ஏவ ஸமித் , ஸமிந்த⁴நாத் ; ஆதி³த்யேந ஹி ஸமித்⁴யதே அஸௌ லோக: ; ரஶ்மயோ தூ⁴ம:, ஸமித⁴ உத்தா²நஸாமாந்யாத் ; ஆதி³த்யாத்³தி⁴ ரஶ்மயோ நிர்க³தா:, ஸமித⁴ஶ்ச தூ⁴மோ லோகே உத்திஷ்ட²தி ; அஹ: அர்சி:, ப்ரகாஶஸாமாந்யாத் ; தி³ஶ: அங்கா³ரா:, உபஶமஸாமாந்யாத் ; அவாந்தரதி³ஶோ விஸ்பு²லிங்கா³:, விஸ்பு²லிங்க³வத்³விக்ஷேபாத் ; தஸ்மிந் ஏதஸ்மிந் ஏவம்கு³ணவிஶிஷ்டே த்³யுலோகாக்³நௌ, தே³வா: இந்த்³ராத³ய:, ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதி ஆஹுதித்³ரவ்யஸ்தா²நீயாம் ப்ரக்ஷிபந்தி ; தஸ்யா ஆஹுத்யா: ஆஹுதே: ஸோமோ ராஜா பித்ருணாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் ச ஸம்ப⁴வதி । தத்ர கே தே³வா: கத²ம் ஜுஹ்வதி கிம் வா ஶ்ரத்³தா⁴க்²யம் ஹவிரித்யத: உக்தமஸ்மாபி⁴: ஸம்ப³ந்தே⁴ ; ‘நத்வேவைநயோஸ்த்வமுத்க்ராந்திம்’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 4) இத்யாதி³பதா³ர்த²ஷட்கநிர்ணயார்த²ம் அக்³நிஹோத்ரே உக்தம் ; ‘தே வா ஏதே அக்³நிஹோத்ராஹுதீ ஹுதே ஸத்யாவுத்க்ராமத:’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 6, 7), ‘தே அந்தரிக்ஷமாவிஶத:’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 6), ‘தே அந்தரிக்ஷமாஹவநீயம் குர்வாதே வாயும் ஸமித⁴ம் மரீசீரேவ ஶுக்ராமாஹுதிம்’, ‘தே அந்தரிக்ஷம் தர்பயத:’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 6), ‘தே தத உத்க்ராமத:’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 6), ‘தே தி³வமாவிஶத:’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 7), ‘தே தி³வமாஹவநீயம் குர்வாதே ஆதி³த்யம் ஸமித⁴ம்’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 2 । 7) இத்யேவமாதி³ உக்தம் । தத்ர அக்³நிஹோத்ராஹுதீ ஸஸாத⁴நே ஏவ உத்க்ராமத: । யதா² இஹ யை: ஸாத⁴நைர்விஶிஷ்டே யே ஜ்ஞாயேதே ஆஹவநீயாக்³நிஸமித்³தூ⁴மாங்கா³ரவிஸ்பு²லிங்கா³ஹுதித்³ரவ்யை:, தே ததை²வ உத்க்ராமத: அஸ்மால்லோகாத் அமும் லோகம் । தத்ர அக்³நி: அக்³நித்வேந, ஸமித் ஸமித்த்வேந, தூ⁴மோ தூ⁴மத்வேந, அங்கா³ரா: அங்கா³ரத்வேந, விஸ்பு²லிங்கா³ விஸ்பு²லிங்க³த்வேந, ஆஹுதித்³ரவ்யமபி பயஆத்³யாஹுதித்³ரவ்யத்வேநைவ ஸர்கா³தௌ³ அவ்யாக்ருதாவஸ்தா²யாமபி பரேண ஸூக்ஷ்மேண ஆத்மநா வ்யவதிஷ்ட²தே । தத் வித்³யமாநமேவ ஸஸாத⁴நம் அக்³நிஹோத்ரலக்ஷணம் கர்ம அபூர்வேணாத்மநா வ்யவஸ்தி²தம் ஸத் , தத்புந: வ்யாகரணகாலே ததை²வ அந்தரிக்ஷாதீ³நாம் ஆஹவநீயாத்³யக்³ந்யாதி³பா⁴வம் குர்வத் விபரிணமதே । ததை²வ இதா³நீமபி அக்³நிஹோத்ராக்²யம் கர்ம । ஏவம் அக்³நிஹோத்ராஹுத்யபூர்வபரிணாமாத்மகம் ஜக³த் ஸர்வமிதி ஆஹுத்யோரேவ ஸ்துத்யர்த²த்வேந உத்க்ராந்த்யாத்³யா: லோகம் ப்ரத்யுத்தா²யிதாந்தா: ஷட் பதா³ர்தா²: கர்மப்ரகரணே அத⁴ஸ்தாந்நிர்ணீதா: । இஹ து கர்து: கர்மவிபாகவிவக்ஷாயாம் த்³யுலோகாக்³ந்யாத்³யாரப்⁴ய பஞ்சாக்³நித³ர்ஶநம் உத்தரமார்க³ப்ரதிபத்திஸாத⁴நம் விஶிஷ்டகர்மப²லோபபோ⁴கா³ய விதி⁴த்ஸிதமிதி த்³யுலோகாக்³ந்யாதி³த³ர்ஶநம் ப்ரஸ்தூயதே । தத்ர யே ஆத்⁴யாத்மிகா: ப்ராணா: இஹ அக்³நிஹோத்ரஸ்ய ஹோதார:, தே ஏவ ஆதி⁴தை³விகத்வேந பரிணதா: ஸந்த: இந்த்³ராத³யோ ப⁴வந்தி ; த ஏவ தத்ர ஹோதாரோ த்³யுலோகாக்³நௌ ; தே ச இஹ அக்³நிஹோத்ரஸ்ய ப²லபோ⁴கா³ய அக்³நிஹோத்ரம் ஹுதவந்த: ; தே ஏவ ப²லபரிணாமகாலே(அ)பி தத்ப²லபோ⁴க்த்ருத்வாத் தத்ர தத்ர ஹோத்ருத்வம் ப்ரதிபத்³யந்தே, ததா² ததா² விபரிணமமாநா தே³வஶப்³த³வாச்யா: ஸந்த: । அத்ர ச யத் பயோத்³ரவ்யம் அக்³நிஹோத்ரகர்மாஶ்ரயபூ⁴தம் இஹ ஆஹவநீயே ப்ரக்ஷிப்தம் அக்³நிநா ப⁴க்ஷிதம் அத்³ருஷ்டேந ஸூக்ஷ்மேண ரூபேண விபரிணதம் ஸஹ கர்த்ரா யஜமாநேந அமும் லோகம் தூ⁴மாதி³க்ரமேண அந்தரிக்ஷம் அந்தரிக்ஷாத் த்³யுலோகம் ஆவிஶதி ; தா: ஸூக்ஷ்மா ஆப: ஆஹுதிகார்யபூ⁴தா அக்³நிஹோத்ரஸமவாயிந்ய: கர்த்ருஸஹிதா: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யா: ஸோமலோகே கர்து: ஶரீராந்தராரம்பா⁴ய த்³யுலோகம் ப்ரவிஶந்த்ய: ஹூயந்த இத்யுச்யந்தே ; தா: தத்ர த்³யுலோகம் ப்ரவிஶ்ய ஸோமமண்ட³லே கர்து: ஶரீரமாரப⁴ந்தே । ததே³தது³ச்யதே — ‘தே³வா: ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதி, தஸ்யா ஆஹுத்யை ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதி’ இதி, ‘ஶ்ரத்³தா⁴ வா ஆப:’ (தை. ஸம். 1 । 6 । 8) இதி ஶ்ருதே: । ‘வேத்த² யதித்²யாமாஹுத்யாம் ஹுதாயாமாப: புருஷவாசோ பூ⁴த்வா ஸமுத்தா²ய வத³ந்தி’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 2) இதி ப்ரஶ்ந: ; தஸ்ய ச நிர்ணயவிஷயே ‘அஸௌ வை லோகோ(அ)க்³நி:’ இதி ப்ரஸ்துதம் ; தஸ்மாத் ஆப: கர்மஸமவாயிந்ய: கர்து: ஶரீராரம்பி⁴கா: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யா இதி நிஶ்சீயதே । பூ⁴யஸ்த்வாத் ‘ஆப: புருஷவாச:’ இதி வ்யபதே³ஶ:, ந து இதராணி பூ⁴தாநி ந ஸந்தீதி ; கர்மப்ரயுக்தஶ்ச ஶரீராரம்ப⁴: ; கர்ம ச அப்ஸமவாயி ; ததஶ்ச அபாம் ப்ராதா⁴ந்யம் ஶரீரகர்த்ருத்வே ; தேந ச ‘ஆப: புருஷவாச:’ இதி வ்யபதே³ஶ: ; கர்மக்ருதோ ஹி ஜந்மாரம்ப⁴: ஸர்வத்ர । தத்ர யத்³யபி அக்³நிஹோத்ராஹுதிஸ்துதித்³வாரேண உத்க்ராந்த்யாத³ய: ப்ரஸ்துதா: ஷட்பதா³ர்தா² அக்³நிஹோத்ரே, ததா²பி வைதி³காநி ஸர்வாண்யேவ கர்மாணி அக்³நிஹோத்ரப்ரப்⁴ருதீநி லக்ஷ்யந்தே ; தா³ராக்³நிஸம்ப³த்³த⁴ம் ஹி பாங்க்தம் கர்ம ப்ரஸ்துத்யோக்தம் — ‘கர்மணா பித்ருலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இதி ; வக்ஷ்யதி ச — ‘அத² யே யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸா லோகாஞ்ஜயந்தி’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 15) இதி ॥

அஸாவித்யாதி³நா யதித்²யாமித்யாதி³சதுர்த²ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ராத²ம்யேந நிர்ணயே க்ரமப⁴ங்க³: ஸ்யாத்தத்ர ச காரணம் வாச்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

க்ரமப⁴ங்க³ஸ்த்விதி ।

மநுஷ்யஜந்மஸ்தி²திலயாநாம் சதுர்த²ப்ரஶ்நநிர்ணயாதீ⁴நதயா தஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாத்ப்ராதா⁴ந்யே ஸத்யர்த²க்ரமமாஶ்ரித்யாவிவக்ஷிதஸ்ய பாட²க்ரமஸ்ய ப⁴ங்க³ இத்யர்த²: ।

இந்த்³ராதீ³நாம் கர்மாநதி⁴காரித்வாத்³த்³யுலோகஸ்ய சா(அ)(அ)ஹவநீயத்வாப்ரஸித்³த்⁴யா ஹோமாதா⁴ரத்வாயோகா³த்ப்ரத்யயஸ்ய ச ஶ்ரத்³தா⁴யா ஹோம்யத்வாநுபபத்தேஸ்தஸ்மிந்நித்யாதி³ வாக்யமயுக்தமிதி ஶங்கதே —

தத்ரேதி ।

ஹோமகர்ம ஸப்தம்யர்த²: ।

அஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² ஸமாதா⁴நமஸ்ய சோத்³யஸ்யாஸ்மாபி⁴ருக்தமித்யாஹ —

அத இதி ।

ததே³வ த³ர்ஶயிதுமக்³நிஹோத்ரப்ரகரணே வ்ருத்தம் ஸ்மாரயதி —

ந த்விதி ।

கிம் தது³க்தமிதி சேத்ததா³ஹ —

தே வா இதி ।

ஆஹுத்யோ: ஸ்வதந்த்ரயோருத்க்ராந்த்யாதி³ கத²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தத்ரேதி ।

யஜமாநஸ்ய ம்ருதிகால: ஸப்தம்யர்த²: ।

ஸஸாத⁴நயோரேவ தயோருத்க்ராந்திர்ந ஸ்வதந்த்ரயோரேவேத்யேதது³பபாத³யதி —

யதே²த்யாதி³நா ।

இஹேதி ஜீவத³வஸ்தோ²ச்யதே ।

நஷ்டாநாமக்³ந்யாதீ³நாமவ்யாக்ருதபா⁴வாபந்நத்வேநாவிஶேஷப்ரஸம்கா³ந்ந தை: ஸஹா(அ)ஹுத்யோருத்க்ராந்த்யாதி³ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தத்ராக்³நிரிதி ।

நாஶாதூ³ர்த்⁴வமபி ப்ராதிஸ்விகஶக்திரூபேணாக்³ந்யாதி³ரவதிஷ்ட²தே ததா² சாவிஶேஷப்ரஸம்கா³பா⁴வாதா³ஹுத்யோ: ஸஸாத⁴நயோரேவோத்க்ராந்த்யாதி³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

யதோ²க்தயோராஹுத்யோருத்க்ராந்த்யாதி³ஸமர்த²நேநாக்³நிஹோத்ராத்³யபூர்வஸ்ய ஜக³தா³ரம்ப⁴கத்வமுக்தம் ப⁴வதீத்யாஹ —

தத்³வித்³யமாநமிதி ।

வித்³யமாநமேவ விஶத³யதி —

அபூர்ணேதி ।

அத² யதே²த்யாதி³தயா வித⁴யா கத²மபி பூர்வகல்பீயம் கர்ம ப்ரலயத³ஶாயாமவ்யாக்ருதாத்மநா ஸ்தி²தம் புநர்ஜக³தா³ரப⁴தாம் ததா²(அ)பீதா³நீந்தநமக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம கத²ம் ஜக³தா³ரம்ப⁴கம் ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ததை²வேதி ।

விமதமாரம்ப⁴கம் தச்ச²க்திமத்த்வாத்ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³தி பா⁴வ: ।

அக்³நிஹோத்ரப்ரகரணஸ்யார்த²ம் ஸம்க்³ருஹீதமுபஸம்ஹரதி —

ஏவமிதி ।

உக்தமுபஜீவ்யம் ப்ரக்ருதப்³ராஹ்மணப்ரவ்ருத்திப்ரகாரம் த³ர்ஶயதி —

இஹ த்விதி ।

உத்தரமார்க³ப்ரதிபத்திஸாத⁴நம் விதி⁴த்ஸிதமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

கிமித்யுத்தரமார்க³ப்ரதிபத்திஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

விஶிஷ்டேதி ।

ப்³ராஹ்மணப்ரவ்ருத்திமபி⁴தா⁴யாஸௌ வை லோகோக்³நிரித்யாதி³வாக்யப்ரவ்ருத்திப்ரகாரமாஹ —

இதி த்³யுலோகேதி ।

இத்த²ம் ப்³ராஹ்மணே ஸ்தி²தே ஸதீத்யேதத் ।

ப⁴வத்வேவம் ததா²(அ)பி கே தே³வா இதி ப்ரஶ்நஸ்ய கிமுத்தரம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தத்ரேதி ।

உக்தநீத்யா பஞ்சாக்³நித³ர்ஶநே ப்ரஸ்துதே ஸதீத்யேதத் । இஹேதி வ்யவஹாரபூ⁴மிக்³ரஹ: ।

கத²ம் தேஷாம் தத்ர ஹோத்ருத்வம் ததா³ஹ —

தே சேதி ।

ததா²(அ)பி கத²ம் த்³யுலோகோ(அ)க்³நௌ தேஷாம் ஹோத்ருத்வம் ததா³ஹ —

த ஏவேதி ।

தத்ப²லபோ⁴க்த்ருத்வாதி³த்யத்ர தச்ச²ப்³தோ³(அ)க்³நிஹோத்ராதி³கர்மவிஷயஸ்தத்³போ⁴க்த்ருத்வம் ச ப்ராணாநாம் ஜீவோபாதி⁴த்வாத³வதே⁴யம் । ததா² ததா² த்³யுபர்ஜந்யாதி³ஸம்ப³ந்த⁴யோக்³யாகாரேணேதி யாவத் ।

கே தே³வா இதி ப்ரஶ்நோ நிர்ணீத: ஸம்ப்ரத்யவஶிஷ்டம் ப்ரஶ்நத்³வயம் நிர்ணேதுமாஹ —

அத்ர சேதி ।

ஜீவத³வஸ்தா²யாமிதி யாவத் । ஸஹ கர்த்ரேத்யத்ர தச்ச²ப்³தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: । அமும் லோகமாவிஶதீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஆவேஶப்ரகாரமாஹ —

தூ⁴மாதீ³தி ।

கத²மேதாவதா கிம் புந: ஶ்ரத்³தா⁴க்²யம் ஹவிரிதி ப்ரஶ்நோ நிர்ணீதஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தா: ஸூக்ஷ்மா இதி ।

ததா²(அ)பி கத²ம் ஜுஹ்வதீதி ப்ரஶ்நஸ்ய கத²ம் நிர்ணயஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸோமலோக இதி ।

ததா²(அ)பி தஸ்யா ஆஹுதே: ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதீதி கத²முச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தாஸ்தத்ரேதி ।

நிர்ணீதே(அ)ர்தே² ஶ்ருதிமவதாரயதி —

ததே³ததி³தி ।

கத²ம் புநராப: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யா ந ஹி லோகே ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³ம் தாஸு ப்ரயுஞ்ஜதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஶ்ரத்³தே⁴தி ।

உபக்ரமவஶாத³ப்யாபோ(அ)த்ர ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³வாச்யா இத்யாஹ —

வேத்தே²தி ।

அபாமேவ புருஷஶப்³த³வாச்யாநாம் ஶரீராரம்ப⁴கத்வாந்ந பூ⁴தாந்தராணாமிதி க்ருத்வா தஸ்ய பஞ்சபூ⁴தாரப்³த⁴த்வாப்⁴யுபக³மப⁴ங்க³: ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ —

பூ⁴யஸ்த்வாதி³தி ।

அபாம் புருஷஶப்³த³வாச்யத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

கர்மேதி ।

அதா²கர்மப்ரயுக்தமபி ப்ரக்ருஷ்டம் ஜந்மாஸ்தி தத்கத²மபாம் ஸர்வத்ர புருஷஶப்³த³வாச்யத்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

கர்மக்ருதோ ஹீதி ।

அந்யதா² தத்ர தத்ர ஸுக²து³:க²ப்ரபே⁴தோ³பபோ⁴கா³ஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

யதி³ கர்மாபூர்வஶப்³த³வாச்யம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மம் ஸர்வத்ர ஶரீராரம்ப⁴கம் கத²ம் தர்ஹி பூர்வமக்³நிஹோத்ராஹுத்யோரேவ வ்யக்தஜக³தா³ரம்ப⁴கத்வமுக்தம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தத்ரேதி ।

லக்ஷ்யந்தே(அ)க்³நிஹோத்ராஹுத்யேதி ஶேஷ: ।

லக்ஷணாயாம் பூர்வோத்தரவாக்யயோர்க³மகமாஹ —

தா³ராக்³நீதி ॥9॥