ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಷಷ್ಠೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಅಥೈನಮಾಚಾಮತಿ ತತ್ಸವಿತುರ್ವರೇಣ್ಯಮ್ । ಮಧು ವಾತಾ ಋತಾಯತೇ ಮಧು ಕ್ಷರಂತಿ ಸಿಂಧವಃ । ಮಾಧ್ವೀರ್ನಃ ಸಂತ್ವೋಷಧೀಃ । ಭೂಃ ಸ್ವಾಹಾ । ಭರ್ಗೋ ದೇವಸ್ಯ ಧೀಮಹಿ । ಮಧು ನಕ್ತಮುತೋಷಸೋ ಮಧುಮತ್ಪಾರ್ಥಿವಂ ರಜಃ । ಮಧು ದ್ಯೌರಸ್ತು ನಃ ಪಿತಾ । ಭುವಃ ಸ್ವಾಹಾ । ಧಿಯೋ ಯೋ ನಃ ಪ್ರಚೋದಯಾತ್ । ಮಧುಮಾನ್ನೋ ವನಸ್ಪತಿರ್ಮಧುಮಾಂ ಅಸ್ತು ಸೂರ್ಯಃ । ಮಾಧ್ವೀರ್ಗಾವೋ ಭವಂತು ನಃ । ಸ್ವಃ ಸ್ವಾಹೇತಿ । ಸರ್ವಾಂ ಚ ಸಾವಿತ್ರೀಮನ್ವಾಹ ಸರ್ವಾಶ್ಚ ಮಧುಮತೀರಹಮೇವೇದಂ ಸರ್ವಂ ಭೂಯಾಸಂ ಭೂರ್ಭುವಃ ಸ್ವಃ ಸ್ವಾಹೇತ್ಯಂತತ ಆಚಮ್ಯ ಪಾಣೀ ಪ್ರಕ್ಷಾಲ್ಯ ಜಘನೇನಾಗ್ನಿಂ ಪ್ರಾಕ್ಶಿರಾಃ ಸಂವಿಶತಿ ಪ್ರಾತರಾದಿತ್ಯಮುಪತಿಷ್ಠತೇ ದಿಶಾಮೇಕಪುಂಡರೀಕಮಸ್ಯಹಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮೇಕಪುಂಡರೀಕಂ ಭೂಯಾಸಮಿತಿ ಯಥೇತಮೇತ್ಯ ಜಘನೇನಾಗ್ನಿಮಾಸೀನೋ ವಂಶಂ ಜಪತಿ ॥ ೬ ॥
ಅಥೈನಮ್ ಆಚಾಮತಿ ಭಕ್ಷಯತಿ, ಗಾಯತ್ರ್ಯಾಃ ಪ್ರಥಮಪಾದೇನ ಮಧುಮತ್ಯಾ ಏಕಯಾ ವ್ಯಾಹೃತ್ಯಾ ಚ ಪ್ರಥಮಯಾ ಪ್ರಥಮಗ್ರಾಸಮಾಚಾಮತಿ ; ತಥಾ ಗಾಯತ್ರೀದ್ವಿತೀಯಪಾದೇನ ಮಧುಮತ್ಯಾ ದ್ವಿತೀಯಯಾ ದ್ವಿತೀಯಯಾ ಚ ವ್ಯಾಹೃತ್ಯಾ ದ್ವಿತೀಯಂ ಗ್ರಾಸಮ್ ; ತಥಾ ತೃತೀಯೇನ ಗಾಯತ್ರೀಪಾದೇನ ತೃತೀಯಯಾ ಮಧುಮತ್ಯಾ ತೃತೀಯಯಾ ಚ ವ್ಯಾಹೃತ್ಯಾ ತೃತೀಯಂ ಗ್ರಾಸಮ್ । ಸರ್ವಾಂ ಸಾವಿತ್ರೀಂ ಸರ್ವಾಶ್ಚ ಮಧುಮತೀರುಕ್ತ್ವಾ ‘ಅಹಮೇವೇದಂ ಸರ್ವಂ ಭೂಯಾಸಮ್’ ಇತಿ ಚ ಅಂತೇ ‘ಭೂರ್ಭುವಃಸ್ವಃ ಸ್ವಾಹಾ’ ಇತಿ ಸಮಸ್ತಂ ಭಕ್ಷಯತಿ । ಯಥಾ ಚತುರ್ಭಿರ್ಗ್ರಾಸೈಃ ತದ್ದ್ರವ್ಯಂ ಸರ್ವಂ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ, ತಥಾ ಪೂರ್ವಮೇವ ನಿರೂಪಯೇತ್ । ಯತ್ ಪಾತ್ರಾವಲಿಪ್ತಮ್ , ತತ್ ಪಾತ್ರಂ ಸರ್ವಂ ನಿರ್ಣಿಜ್ಯ ತೂಷ್ಣೀಂ ಪಿಬೇತ್ । ಪಾಣೀ ಪ್ರಕ್ಷಾಲ್ಯ ಆಪ ಆಚಮ್ಯ ಜಘನೇನಾಗ್ನಿಂ ಪಶ್ಚಾದಗ್ನೇಃ ಪ್ರಾಕ್ಶಿರಾಃ ಸಂವಿಶತಿ । ಪ್ರಾತಃಸಂಧ್ಯಾಮುಪಾಸ್ಯ ಆದಿತ್ಯಮುಪತಿಷ್ಠತೇ ‘ದಿಶಾಮೇಕಪುಂಡರೀಕಮ್’ ಇತ್ಯನೇನ ಮಂತ್ರೇಣ । ಯಥೇತಂ ಯಥಾಗತಮ್ , ಏತ್ಯ ಆಗತ್ಯ ಜಘನೇನಾಗ್ನಿಮ್ ಆಸೀನೋ ವಂಶಂ ಜಪತಿ ॥

ತತ್ಸವಿತುರ್ವರೇಣ್ಯಂ ವರಣೀಯಂ ಶ್ರೇಷ್ಠಂ ಪದಂ ಧೀಮಹೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವಾತಾ ವಾಯುಭೇದಾ ಮಧು ಸುಖಮೃತಾಯತೇ ವಹಂತಿ । ಸಿಂಧವೋ ನದ್ಯೋ ಮಧು ಕ್ಷರಂತಿ ಮಧುರರಸಾನ್ಸ್ರವಂತಿ । ಓಷಧೀಶ್ಚಾಸ್ಮಾನ್ಪ್ರತಿ ಮಾಧ್ವೀರ್ಮಧುರಸಾಃ ಸಂತು । ದೇವಸ್ಯ ಸವಿತುರ್ಭರ್ಗಸ್ತೇಜೋಽನ್ನಂ ವಾ ಪ್ರಸ್ತುತಂ ಪದಂ ಚಿಂತಯಾಮಃ । ನಕ್ತಂ ರಾತ್ರಿರುತೋಷತೋ ದಿವಸಾಶ್ಚ ಮಧು ಪ್ರೀತಿಕರಾಃ ಸಂತು । ಪಾರ್ಥಿವಂ ರಜೋ ಮಧುಮದನುದ್ವೇಗಕರಮಸ್ತು । ದ್ಯೌಶ್ಚ ಪಿತಾ ನೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಮಧು ಸುಖಕರೋಽಸ್ತು । ಯಃ ಸವಿತಾ ನೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಧಿಯೋ ಬುದ್ಧೀಃ ಪ್ರಚೋದಯಾತ್ಪ್ರೇರಯೇತ್ತಸ್ಯ ತದ್ವರೇಣ್ಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವನಸ್ಪತಿಃ ಸೋಮೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಮಧುಮಾನಸ್ತು । ಗಾವೋ ರಶ್ಮಯೋ ದಿಶೋ ವಾ ಮಾಧ್ವೀಃ ಸುಖಕರಾಃ ಸಂತು । ಅಂತಶಬ್ದಾದಿತಿಶಬ್ದಾಚ್ಚೋಪರಿಷ್ಟಾದುಕ್ತ್ವೇತ್ಯನುಷಂಗಃ । ಏವಂ ಗ್ರಾಸಚತುಷ್ಟಯೇ ನಿವೃತ್ತೇ ಸತ್ಯವಶಿಷ್ಟೇ ದ್ರವ್ಯೇ ಕಿಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಯಥೇತಿ ।

ಪಾತ್ರಾವಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಪರಿತ್ಯಾಗಂ ವಾರಯತಿ —

ಯದಿತಿ ।

ನಿರ್ಣಿಜ್ಯ ಪ್ರಕ್ಷಾಲ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಪಾಣಿಪ್ರಕ್ಷಾಲನವಚನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಸ್ಮಾರ್ತಮಾಚಮನಮನುಜಾನಾತಿ —

ಅಪ ಆಚಮ್ಯೇತಿ ।

ಏಕಪುಂಡರೀಕಶಬ್ದೋಽಖಂಡಶ್ರೇಷ್ಠವಾಚೀ ॥೬॥