यः सर्वान्तर इत्युक्तस्तन्निर्णयविवक्षया ।।
आ शाकल्यात्परो ग्रन्थ इतो व्याख्यायतेऽधुना ।। १ ।।
विशेषणस्य सर्वस्य साक्षादित्यादिकस्य च ।।
सर्वोन्तरविनिर्णीतौ निर्णयः स्यात्कथं न्विति ।। २ ।।
अशनायाद्यतिक्रान्त्या प्रश्नार्थाविष्कृतिः कृता ।।
न सम्यगिति मन्वाना गार्ग्यपृच्छदतः पुनः ।। ३ ।।
क्षित्यादेर्वियदन्तस्य यावन्नैकात्म्यमुच्यते ।।
निर्णीतार्थो न तावत्स्यात्प्रश्नः साक्षादितीरितः ।। ४ ।।
बुभुक्षाद्येकदेहस्थनिषेधादनिषेधतः ।।
क्षित्यादेर्वियदन्तस्य नातः प्रश्नार्थनिर्णयः ।। ५ ।।
य एते पार्थिवा भावा लोष्टकुम्भादयो मताः ।।
तेषामन्तर्बहिर्व्याप्तिः पृथिव्यैवेह लक्ष्यते ।। ६ ।।
यथैव पार्थिवा भावाः पृथिव्यैवं धरित्र्यपि ।।
अद्भिरन्तर्बहिश्चेयं व्याप्तैवेह समीक्ष्यते ।। ७ ।।
एवं दृष्टं यतस्तस्माद्गार्गी पप्रच्छ लिङ्गतः ।।
प्रश्नं यदिदमित्येवं याज्ञवल्क्यं महाधियम् ।। ८ ।।
ओतप्रोतात्मना कार्यं येन येन समाप्लुतम् ।।
तस्य तस्यान्यसंव्याप्तिर्दृष्टा लोके क्षितेर्यथा ।। ९ ।।
अद्भिश्चेयं क्षितिर्व्याप्ता तस्मात्तसामपीष्यते ।।
अन्येन केनचिद्व्याप्तिर्व्यापकत्वाद्यथा भुवः ।। १० ।।
प्रत्युक्तिर्गार्गि वायावित्येवमेवोत्तरेष्वपि ।।
वाक्येषु प्रतिपत्तव्या प्रत्युक्तिप्रश्नयोर्गतिः ।। ११ ।।
पार्थिवाप्यौ समाश्रित्य तेजोऽभिव्यज्यते यतः ।।
धातू न तु स्वतन्त्रं सन्नावदत्तेजसीत्यतः ।। १२ ।।
सूक्ष्मताव्यापिते ज्ञेये भूम्यादेरुत्तरोत्तरम् ।।
अक्षरात्मावसानानां पूर्वपूर्वप्रहाणतः ।। १३ ।।
आरम्भकबहुत्वाच्च बहूक्तिरिह गृह्यते ।।
आत्मनोऽन्यद्यतः सर्वं पञ्चभूतात्मकं विदुः ।। १४ ।।
द्वात्रिंशद्गुणितो मार्गो रथगत्या विवस्वतः ।।
य उक्तस्तस्य संस्थित्या तस्थुरिन्द्रान्तदेवताः ।। १५ ।।
स्थूलसूक्ष्मात्मना सर्वास्तारतम्येन संस्थिताः ।।
व्याप्यव्यापितयाऽन्योन्यं सर्वतःपरिमण्डलाः ।। १६ ।।
प्रजापतिर्विराडत्र योऽण्डस्यान्तर्व्यवस्थितः ।।
ओतप्रोतानि तत्त्वानि तेन पूर्वाणि सर्वशः ।। १७ ।।
तस्योतप्रोतभावोऽयं ब्रह्मलोकेषु भण्यते ।।
अण्डारम्भकभूतानां ब्रह्मलोकाभिधेष्यते ।। १८ ।।
तदेतल्लोकनिर्माणमोतप्रोतात्मनोदितम् ।।
अण्डान्तमेव व्याख्यातं किमन्यदवशिष्यते ।। १९ ।।
समष्टिव्यष्टिभावेन वायुः सर्वाश्रयः पुरा ।।
व्याख्यातो यः स वक्तव्यस्तदर्थः प्रश्न उत्तरः ।। २० ।।
ओतोः प्रोताश्च कस्मिन्नु ब्रह्मलोका इतीर्यताम् ।।
इति पृष्टोऽब्रवीद्रार्गि माऽतिप्राक्षीः कथंचन ।। २१ ।।
माऽतीत्य प्रश्नविषयं गार्गि प्राक्षीः कथंचन ।।
मा ते मूर्धा व्यपप्तेति त्वामहं वारयाम्यतः ।। २२ ।।
उचितोऽस्या भवेत्प्रश्नो देवता येन पृच्छ्यते ।।
वर्तते यस्तमुल्लङ्घ्य सोऽतिप्रश्नोऽनुमोच्यते ।। २३ ।।
या तमर्हति पूर्वोक्ता साऽतिप्रश्न्येह देवता ।।
तदन्यत्वादिमां त्वाहुरनतिप्रश्न्यनामिकाम् ।। २४ ।।
तामेतामनतिप्राशन्यामतिप्रश्नेन साहसात् ।।
पृच्छन्त्या मूर्धपातस्ते स्यादेव स्वापराधतः ।। २५ ।।
स्थूलान्यनुमया युक्तं प्रष्टुं तत्त्वानि कामतः ।।
इयं तु न तथा स्थूला यां त्वं पृच्छसि देवताम् ।। २६ ।।
अचिन्त्या चाप्रतर्क्या च प्राणभावेन च स्थिता ।।
नातोऽन्येन प्रमाणेन प्रष्टव्या देवताऽऽगमात् ।। २७ ।।
एतस्मादेव हेतोस्तां तर्कशास्त्रेषु तार्किका ।।
नैवानुमिन्वते त्रासात्पृथिव्यादीन्यथा तथा ।। २८ ।।
प्राणोऽयमनिरुक्तो हि कस्तं निर्वक्तुमर्हति ।।
मानान्तरेणाऽऽगमतो मा प्राक्षीरित्यतो वचः ।। २९ ।।
इति श्रीबृहदारण्यकोपनिषद्भाष्यवार्तिक तृतीयाध्यायस्य षष्ठं गार्गिब्राह्मणम्