अनभिव्यक्तनामरूपत्वाभिप्रायेणासच्छब्दो गौणो व्याख्यातस्तत्रैवकारावष्टम्भेन शङ्कते –

नन्विहेति ।

कथमसतः सज्जायेतेत्यसत्कारणत्वस्य षष्ठे निराकरिष्यमाणत्वात्तत्र सत्कारणं भवतु प्रकृते तु सावधारणादसच्छब्दादसदेव कारणं विवक्षितमित्युदितानुदितहोमवद्विकल्प इत्यर्थः । क्रियायाः कर्तृतन्त्रत्वात्तदिच्छया तत्र विकल्पात्, वस्तुनस्तु सिद्धस्य तदिच्छाननुविधायित्वान्नविकल्पः सम्भवति ।

न हि स्थाणुरेव कस्यचिदपेक्षया पुरुषो भवतीति परिहरति –

न क्रियास्विवेति ।

विकल्पासम्भवे वाक्यस्य गतिर्वक्तव्येति पृच्छति –

कथमिति ।

असच्छब्दस्य वा गतिरवधारणस्य वा पृच्छ्यते ? तत्राऽऽद्यं प्रत्याह –

नन्विति ।

द्वितीयं शङ्कते –

नन्वेवशब्द इति ।

तस्य का गतिरिति शेषः ।

पूर्वकालीनसत्त्वाभिधायका सीच्छब्दस्य वाक्यशेषे श्रवणान्नोपक्रमेऽपि सत्त्वाभावावधारणं विवक्षितं किन्त्वभिव्यक्त्यभावावधारणमादित्यस्तुत्यर्थमिति समाधत्ते –

सत्यमेवमिति ।

क्व पुनरियमादित्यस्तुतिरुपयुज्यते तत्राऽऽह –

ब्रह्मदृष्टीति ।

जगतो नामरूपव्याकरणमादित्यायत्तमिति तदुपपादयति –

आदित्येति ।

तथाऽपि कथमादित्यस्तुतिरित्याशङ्क्य दृष्टान्तेन दर्शयति –

यथेति ।

किञ्चोपक्रमोपसंहारैकरूप्येणऽऽदित्ये ब्रह्मदृष्टिविधिपरमिदं वाक्यं न तस्य कारणासत्त्वे तात्पर्यं कल्पयितुं शक्यमनन्यथासिद्धकल्पकाभावादित्याह –

न चेति ।

तत्परत्वं कथमवगतिमित्याशङ्क्योपसंहारस्योपक्रमानुसारित्वादित्याह –

उपसंहरिष्यतीति ।

कथं तस्यासच्छब्दवाच्यत्वं तदाह –

स्तिमितमिति ।

सत्त्वं तर्हि कथमिति तदाह –

कार्येति ।

बीजस्योच्छूनतावत्कारणस्य सिसृक्षावस्थां दर्शयति –

ईषदिति ।

लब्धपरिस्पन्दं प्राप्तपरिणामं सद्भूतसूक्ष्माकारेणाभवदित्यर्थः ।

सूक्ष्मभूतोत्पत्त्यनन्तरं स्थूलभूतोत्पत्तिमाह –

ततोऽपीति ।

भूतसूक्ष्माकारप्राप्तेरनन्तरं पञ्चीकरणप्रक्रिययाऽन्योन्यावयवानुप्रवेशेन स्थूलभूतावस्थमासीत्यर्थः ।

स्थूलेभ्यश्च भूतेभ्योऽण्डनिर्वृत्तिं प्रतिजानीते –

अद्भ्य इति ।

अप्सहितेभ्यो भूतेभ्य इत्यर्थः ॥१॥